ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΩΣ ΚΤΗΡΙΑ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ
Με μια ματιά στις βιβλιοθήκες του 19ου αιώνα γρήγορα θα βγάλει κάποιος το λανθασμένο συμπέρασμα, ότι τα κτίρια που στεγάζουν τις βιβλιοθήκες βασίζονται
αποκλειστικά στις αρχές του ιστορισμού ή του εκλεκτικισμού. Παρόλ αυτά παρά τις εκλεκιστικές αναφορές οι βιβλιοθήκες διαθέτουν αρκετά στοιχεία που εκφράζουν τις απαρχές του μοντέρνου κινήματος.
Συγκεκριμένα, περιέχουν καινοτομίες που σχετίζονται με την λειτουργικότητα, τα νέα υλικά, τις ελεύθερες όψεις και την σχέση τους με τον άνθρωπο. Σύμφωνα με τον Γάλλο αρχιτέκτονα Henry Labrouste, η αρχιτεκτονική υπηρετεί κοινωνικές ανάγκες αφού το κτίριο δεν αναπαριστά ένα ιδεατό μνημείο, αλλά ένα μνημείο εν χρήσει. Αυτή η θέση ενισχύει την ύπαρξη των βιβλιοθηκών από άποψη λειτουργικότητας, καθώς δεν αποτελούν ένα μνημείο, αλλά ένα κτίριο με συγκεκριμένη λειτουργία. Συνεπώς οι βιβλιοθήκες αντικατοπτρίζουν τις αντιλήψεις του μοντέρνου κινήματος, καθώς αυτό είναι ένα κίνημα αμειγώς κοινωνικό που δίνει έμφαση στην λειτουργία και την εφαρμογή νέων υλικών και τεχνοτροπιών.
Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα που είναι ικανά να τεκμηριώσουν τις παραπάνω απόψεις. Η βιβλιοθήκες της Αγίας Γενεβιέβης και η Εθνική βιβλιοθήκη της Γαλλίας, και τα δύο έργα του H Labrouste, είναι κτίρια κατασκευασμένα με ειλικρίνια στο εσωτερικό όσον αφορά την χρήση νέων υλικών (χυτοσίδηρος), τα οποία εκφράζουν την αρχιτεκτονική μορφή. Αντίθετα οι εξωτερικές όψεις είναι σχεδιασμένες με βάση τα αναγεννησιακά πρότυπα, διότι το γαλλικό κράτος επιβάλλει τον κανόνα των διατεταγμένων όψεων με σκοπό να εκφράσει την εξουσία του στην κοινωνία μέσω τις ομοιογένειας των κτιρίων. Το κενό έρχεται να καλύψει η Crane library του Henry Hobson Richardson στο Quincy στη Μασαχουσέτη. Ο H H Richardson επηρεάστηκε από τον H. Labrouste που υποστήριζε ότι η λειτουργία του κτιρίου μπορεί να είναι εμφανής στο εξωτερικό. Έτσι ο H H Richardson σχεδιάζει μια ελεύθερη όψη που παρά τις εκλεκιστικές αναφορές της, αντανακλά την ορθολογική κατασκευή του κτιρίου και τις λειτουργίες του, χωρίς συμμετρία και αναλογίες, ενώ τα κενά να υπερτερούν των πλήρων.
Είναι προφανής ότι ο κτιριακός τύπος της βιβλιοθήκης εξελίχθηκε λειτουργικά και εννοιολογικά, εκφράζοντας την αλλαγή της νοοτροπίας των αρχιτεκτόνων από τον ιστορισμό και τον εκλεκτικισμό έως το μοντέρνο κίνημα.
Ως γνωστόν η αρχιτεκτονική κάθε εποχής χαρακτηρίζεται από τα διαθέσιμα φυσικά
και τεχνικά υλικά τα οποία χρησιμοποιεί και με τα οποία εκφράζεται. Ετσι στην μακραίωνη ιστορία της αρχιτεκτονικής βλέπουμε ανάλογα με την εποχή να χρησιμοποιούνται ως βασικά κατσκευαστικά υλικά η πέτρα, το μάρμαρο, το ξύλο, οι τεχνητοί λίθοι, το σκυρόδεμα και εδώ και δύο αιώνες περίπου και ο χάλυβας, αρχικά
ως σίδηρος και αργότερα ως χάλυβας με τη σημερινή έννοια του όρου.
Συγκεκριμένα η χρήση του σιδήρου στην αρχιτεκτονική ξεκίνησε από την ενίσχυση
κατασκευών που ήταν φτιαγμένες από πέτρα ή ξύλο. Προς το τέλος του 18ου, αιώνα
κάτω από την πίεση των αναγκών της βιομηχανικής παραγωγής, αναπτύσσονται νέες μέθοδοι επεξεργασίας για την τήξη και τον διαχωρισμό του σιδήρου οι οποίες επιτρέπουν την εφαρμογή του ως οικοδομικό υλικό.
Η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών δικτύων διέδωσε τη χρήση του σιδήρου και ταυτόχρονα την καθιέρωσε Μεγάλη εμφάνιση του παρατηρείται και στις γέφυρες, με
την γέφυρα Coalbrookdale να είναι μία από τις πρώτες κατασκευές από σίδηρο. Όμως
η εμφάνισή του σε δημόσια κτίρια έγινε λίγο αργότερα σε δύο βιβλιοθήκες στη Γαλλία.
Αυτές οι δύο βιβλιοθήκες είναι η St. Genevieve ( 1843 – 1850 ) και η Bibliotheque Nationale ( 1858 – 1868 ) του H Labrouste
Συγκεριμένα στην βιβλιοθήκη St Genevieve o Labrouste χρησιμοποιεί λεπτά στελέχη από χυτοσίδηρο για τους εσωτερικούς κίονες και το θόλο της βιβλιοθήκης επιτυγχάνοντας μια ελαφρότητα την οποία κάνει δυνατή το νέο υλικό. Το 1858 ο Labrouste επανέλαβε τον προηγούμενο θρίαμβο του χτίζοντας το αναγνωστήριο της εθνικής βιβλιοθλήκης της Γαλλίας, μια περίλεπτη φαντασία από ελαφρούς τρούλλους και ψηλόλιγνους σιδερένιους κίονες. Ακόμη, και στις δύο περιπτώσεις κατορθώνει μια νέα λειτουργική οργάνωση. Ο χώρος αποκτά πλούσιο φωτισμό που κατανέμεται ισόποσα χάρη στο φώς που μπαίνει από τους θόλους, όπως στο Πάνθεον της Ρώμης, και με τη χρήση του χυτοσίδηρου αποδίδει ειλικρίνεια στην κατσκευή. Επίσης, οι ραδινές αναλογίες των εσωτερικών στηριγμάτων και η επένδυση των θόλων με φαγετιανές πλάκες δίνει στο χώρο μια σχεδόν σύγχρονη αίσθηση, που για την εποχή εκείνη ήταν πραγματικά πρωτοποριακή. Επιπλέον, κατάφερε να μεταφέρει τις ωθήσεις των θόλων στους μεταλλικούς κίονες απευθείας χωρίς την χρήση πλαγίων στηριγμάτων. Όμως ο Labrouste δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τις εγγενείς δυσκολίες
της εποχής και δεν τόλμησε να δείξει την τολμηρή αυτή
κατασκευή του εσωτερικού των
δύο βιβλιοθηκών και στο εξωτερικό, αφού υποχρεώθηκε να το καλύψει με ένα λίθινο περίβλημα. Ο Labrouste υποχρεώθηκε να σχεδίασει στο εξωτερικό των κτηρίων μια συμβατική κατασκευή απο τοιχοποιία αφού προσπάθησε να προβάλει τα κοινωνικά, ηθικά και κατασκευαστικά δεδομένα της εποχής. Έτσι στο εξωτερικό των δύο κτηρίων προβάλλεται η ανάγκη του Γαλλικού κράτους να επιβάλλει την εξουσία του και να ελέγχει την εικόνα της πόλης του Παρισιού μέσω των κτηρίων με ομοιογενείς όψεις.
Ο 19ος αιώνας ήταν μια εποχή νέων τεχνικών δημιουργιών οι οποίες έδωσαν πολλά νέα δεδομένα στους αρχιτέκτονες για την διαμόρφωση του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, η χρήση του χυτοσίδηρου οδήγησε σε μια διαφορετική αντιμετώπιση των θεμάτων της αρχιτεκτονικής, σε μια νέα αξιολόγηση της συμβολής του αρχιτέκτονα στο κοινωνικό σύνολο, ενώ συγχρόνως προκάλεσε νέα προβλήματα αναφορικά με την θεωρία της αρχιτεκτονικής.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΛΟΥΝΤΖΗΣ
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΩΝ
Ο 19ος αιώνας δεν αποτελεί για τους αρχιτέκτονες μόνο μία εποχή αναζητήσεων
και φιλονικιών ρυθμολογικού περιεχομένου προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα νέα κοινωνικοοικονομικά και ιδεολογικά προβλήματα της εποχής. Αντιθέτως είναι συγχρόνως και μία περίοδος νέων τεχνικών δημιουργιών, δίνοντας τη δυνατότητα
στους αρχιτέκτονες να διαμορφώσουν τόσο το εξωτερικό όσο και το εσωτερικό
περιβάλλον με νέα δεδομένα. Η ανακάλυψη του χυτοσίδηρου, για παράδειγμα, ενίσχυσε την κατασκευή υποστυλωμάτων και δοκών στο εσωτερικό των κτιρίων τα
οποία επιτρέπουν την στατική στήριξη λεπτών διατομών με χαρακτηριστικό
παράδειγμα να αποτελεί το εσωτερικό της '' Bibliotheque Nationale'', σχεδιασμένη
από τον Henri Labrouste στο Παρίσι.
Εννοιολογικά θα μπορούσαμε να επισημάνουμε πως η παραπάνω διάταξη
παραπέμπει στην κατασκευαστική μορφή των αντηρίδων του γοτθικού ρυθμού οι οποίες προσδίδουν διαφάνεια και ευελιξία στο χώρο, ενισχύοντας τη θεωρητική
σκέψη πως η γνώση βρίσκεται υπό ατέρμονος εξέλιξη. Ο Η. Labrouste επηρεάστηκε από το θεωρητικό υπόβαθρο του Γάλλου αρχιτέκτονα Viollet le Duc και συγκεκριμένα τόσο από τη θεωρία του ''είναι ή της διαφάνειας'' που θέτει τα υλικά ως πρωτεύοντα στοιχεία της κατασκευής(εμφανής παρουσία του φέροντος οργανισμού στις γοτθικές αντηρίδες) όσο και από την άποψη που υποστηρίζει πως η γοτθική τεχνοτροπία εφαρμόζει πιστά τις αρχές της λογικής , ένα γεγονός που την καθιστά κινητήρια δύναμη της προόδου. Κι αυτό προέκυψε από το ότι ο Viollet le Duc δεν αντιμετώπιζε πλέον τη θεωρία της αρχιτεκτονικής ως ένα σύστημα αισθητικών εικασιών αλλά ως απόρροια τεκμηριωμένης επιστημονικής έρευνας.
'Ετσι τα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα σύμφωνα με τον ίδιο πρέπει να καθορίζονται αποκλειστικά από τη δομή και τη λειτουργία. Η προαναφερθείσα βιβλιοθήκη υποστηρίζει και τους δύο αυτούς άξονες. Κατασκευαστικά η δομή της με το σύστημα των αντηρίδων, δομημένων από χυτοσίδηρο, επιτρέπει την αντοχή της κατασκευής καθώς παράλληλα λειτουργικά υπηρετεί την άποψη του Labrouste πως η αρχιτεκτονική υπηρετεί κοινωνικές ανάγκες και όχι ιδεατά μνημεία. Βέβαια σε όλες αυτές τις παραμέτρους αξίζει να αναφερθεί πως ο Labrouste ήθελε τουλάχιστον να δημιουργήσει ένα αρχιτεκτονικό ιδεώδες βασισμένο στην έννοια ''βιβλιοθήκη'' που θα αντανακλούσε ως συνεκτικός κρίκος τα κλασικά ιδεώδη με τη μεσαιωνική αρχιτεκτονική εκφράζοντας έτσι την έννοια της θρησκευτικότητας. Χαρακτηριστικό
του παράδειγμα που θα μπορούσε να υποστηρίξει αυτή την άποψη αποτελεί η '' Bibliotheque Sainte Genevieve'' στο Παρίσι η οποία συνδυάζει και τη δομή της ''άυλης'' εσωτερικής απεικόνισης μέσω των λεπτών μεταλλικών διατομών γοτθικού τύπου και τη δομή της βασιλικής μέσω της οποίας η πορεία προς το ''θείο'' αντανακλά την πορεία προς τη γνώση.
ΠΑΠΑΧΑΤΖΑΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ