Το έξω στο έσω by Georgios Dionysios Lountzis

«Το έξω στο έσω» ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ | ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2017 – 18 ΕΞΑΜΗΝΟ 8o ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΑΜΑΛΙΑ ΚΩΤΣΑΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Π., ΛΟΥΝΤΖΗΣ Γ., ΦΟΥΣΚΑΣ Π.

Περιεχόμενα

 Θέμα εργασίας ...............................................................4

 Εισαγωγή ...............................................................4

 Σκοπός

 Βιβλία αναφοράς

 Αντικείμενο

 Μέθοδος

 Υπόθεση εργασίας

 Ευρήματα

Α) Ο εξωτερικός

Α1- Το έσω στην πόλη:

 Atelier66, Πολυκατοικία

A2- To έσω στην ύπαιθρο:

 Άρης Κωνσταντινίδης, Κατοικία στην Ανάβυσσο, 1961 ......................... 9

 Νίκος Βαλσαμάκης, Κατοικία Λαναρά στην

 Atelier66, Κατοικία στην Οξύλιθο, 1973 .....................................15

Β) Ο εξωτερικός χώρος στον εσωτερικό μετά 1980 ..................................17

Β1 – Το έσω στην πόλη:

...............................................................4

...............................................................5

...............................................................6

στον εσωτερικο μέχρι το 1980 ...............................7

χώρος

οδού

Μπενάκη,

Εμμ.

1972-75 ..........................7

Ανάβυσσο, 1963 ......................11

διακοπών του αρχιτέκτονα στην

 Ιάννης Ξενάκης, Κατοικία

Αμοργό, 1966 ........13

 Νίκος Κτενάς, Πολυκατοικία Ιnside out, 2008 ................................17

B2- To έσω στην ύπαιθρο:

 Αγνή Κουβελά Παναγιωτάτου, Σπίτι των ανέμων Σαντορίνη, 1997 ................19

 Decarchitecture, Kατοικία Αλώνι Αντίπαρος, 2008 ............................21

 Ζήσης Κοτιώνης, Κατοικία στην Νάξο, 2013 ....................................23

 Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Κατοικία στα Μέγαρα, 2014 ........................24

 VOIS architects, Κατοικία Horizon στην Πάρο, 2016 ..........................26

 Αριστείδης Ντάλας, Κατοικία στον Τριαντάρο Τήνου, 2017 ......................28

 Ερμηνεία ............................................................30

 Βιβλιογραφία ............................................................31

 Διαδικτυακές πηγές ..........................................................31

 Πηγές εικόνων ............................................................30

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ Π., ΛΟΥΝΤΖΗΣ Γ., ΦΟΥΣΚΑΣ Π.

Θέμα εργασίας

«Το έξω στο έσω»

Εισαγωγή

Η σχέση αρχιτεκτονικής, φύσης και αστικού τοπίου αποτελούσε ανέκαθεν θέμα συζήτησης για την αρχιτεκτονική κοινότητα. Διαφορετικές προσεγγίσεις αυτής της σχέσης γίνονται μέσα από την μελέτη έργων και κειμένων από

έλληνες αρχιτέκτονες της μεταπολεμικής περιόδου αλλά και της σύγχρονης εποχής. Η σχέση του τοπικού με το διεθνές και η κριτική ματιά στη φύση και

στο αστικό τοπίο είναι τα στοιχεία που κάνουν τα έργα των αρχιτεκτόνων έκδηλα άχρονα. Ο αμοιβαίος σεβασμός και η ειλικρίνεια μεταξύ ανθρώπου και φύσης, τα υλικά, η σχέση του μέσα – έξω, οι θεάσεις από τον εσωτερικό στον εξωτερικό χώρο, η λιτότητα και η ταπεινότητα εκφράζουν μια δυναμική σχέση που περιγράφει πολλές και διαφορετικές καταστάσεις. H σχέση αυτή μεταφέρει την αίσθηση της φύσης και της υπαίθρου στον εσωτερικό χώρο. Ένα μεγάλο μέρος της Νεοελληνικής αρχιτεκτονικής αναπτύχθηκε σε ένα φυσικό περιβάλλον με ιδιαίτερη ταυτότητα. Έλληνες αρχιτέκτονες δημιούργησαν έργα αναπτύσσοντας έναν γόνιμο διάλογο με το φυσικό και το αστικό τοπίο επιχειρώντας πολλές φορές την σχεδιαστική αναπαράσταση του. Σκοπός Σκοπός της παρόυσης εργασίας είναι η παρουσία του φυσικού περιβάλλοντος ως συνθετικό στοιχείο του εσωτερικού χώρου.

Βιβλία αναφοράς

• ΣΑΣΑ ΛΑΔΑ, Κατοικία Σχεδιάζω Κατασκευάζω Σκέπτομαι, Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 2015.

• Φιλιππίδης Δημήτρης, Μεσογειακά σπίτια Ελλάδα, Εκδόσεις ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ, Αθήνα 1994.

• Φιλιππίδης Δημήτρης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική: Αρχιτεκτονική θεωρία και πράξη (1830-1980) σαν αντανάκλαση ιδεολογικών επιλογών της νεοεεληνικής κουλτούρας, εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 1984.

Αντικείμενο μελέτης αποτέλεσαν οι παρακάτω κατοικίες:

• Atelier66, Πολυκατοικία οδού Εμμ. Μπενάκη, 1972-75

• Άρης Κωνσταντινίδης, Κατοικία στην Ανάβυσσο, 1961

• Νίκος Βαλσαμάκης, Κατοικία Λαναρά στην Ανάβυσσο, 1963

• Ιάννης Ξενάκης, Κατοικία διακοπών του Francois-Bernard Masche στην Αμοργό, 1966

• Atelier66, Κατοικία στην Οξύλιθο, 1973

• Νίκος Κτενάς, Πολυκατοικία Ιnside out, 2008

• Αγνή Κουβελά Παναγιωτάτου, Σπίτι των ανέμων Σαντορίνη, 1997

• Decarchitecture, Kατοικία Αλώνι Αντίπαρος, 2008

• Ζήσης Κοτιώνης, Κατοικία στην Νάξο, 2013

• Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Κατοικία στα Μέγαρα, 2014

• VOIS architects, Κατοικία Horizon στην Πάρο, 2016

• Αριστείδης Ντάλας, Κατοικία στον Τριαντάρο Τήνου, 2017

Αντικείμενο

Μέθοδος

Α) Βιβλιογραφική & διαδικτυακή

Β) Ερμνηνευτική

εργασίας

Οι κατοικές που αναφέρθηκαν παραπάνω επιλέχθηκαν διότι οι δημιουργοί τους εισήγαγαν μια διαφορετική αντίληψη όσον αφορά την κατοίκηση στο φυσικό, αλλά και αστικό περιβάλλον παράγοντας μια διαλεκτική σχέση μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου. Οι συγκεκριμένες κατοικίες εντείνουν την συνέχεια μεταξύ του διπόλου «έσω» - «έξω» και εντάσσονται αρμονικά μέσω του σχεδιασμού τους στο φυσικό ή ανθρωπογενές περιβάλλον.

Η παρούσα εργασία

και εξωτερικού χώρου κατά την εξέλιξη

της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής από την δεκαετία του 60 έως σήμερα;

2. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων εντείνουν αυτή την σχέση;

3. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνέχεια μεταξύ του εξωτερικού και του εσωτερικού χώρου;

4. Τι ρόλο παίζει ο εξωτρικός χωρος στην σύνθεση του εσωτερικού;

5. Τι ρόλο παίζουν η θέα και οι οπτικές φυγές κατά τον σχεδιασμό των κατοικιών;

6. Γίνεται χρήση μορφολογικών στοιχείων του εξωτερικού χώρου στον εσωτερικό;

Tα ευρήματα της εργασίας δομούνται σε δύο ευρύτερες κατηγορίες. Η πρώτη αφορά κυρίως τα έργα των αρχιτεκτόνων κατά την διάρκεια της βραχύβιας αρχιτεκτονικής άνθισης στην Ελλάδα την δεκαετία του 60, ενώ η δεύτερη προσεγγίζει το θέμα με μια πιο σύγχρονη ματιά με παραδείγματα από το 1980 έως σήμερα. Επιπλέον κάθε κατηγορία διερείται σε δύο υποενότητες, το έσω στην πόλη και το έσω στην ύπαιθρο, ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο τοποθετείται το κάθε κτίριο.

Υπόθεση

επιχειρεί να απαντήσει στα παρακάτω ερωτήματα:

σχέση μεταξύ εσωτερικού

Ποιές κατοικίες παρουσίασαν ιδιαίτερη

Ευρήματα:

Α) Ο εξωτερικός χώρος στον εσωτερικό μέχρι το 1980

Α1 – Το έσω στην πόλη:

• Atelier66, Πολυκατοικία οδού Εμμ. Μπενάκη, 1972-75

Η πολυκατοικία της οδού Eμμανουήλ Mπενάκη 118 (εικ.1), έργο των ιδρυτών του Eργαστηρίου ’66 Δημήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκη, εισάγει μια διαφορετική αντίληψη για την αστική πολυκατοικία. Aξιοποιώντας δημιουργικά τους προβληματισμούς

των μελών του Team X, τις υποθήκες του δασκάλου τους Δημήτρη Πικιώνη και τις βιωμένες μνήμες τους από την ελληνική λαϊκή παράδοση, οι δύο αρχιτέκτονες εξαντλούν σχεδόν τα περιθώρια

εξέλιξης του κτιριακού αυτού τύπου. H πολυκατοικία κτίστηκε

για να στεγάσει τους αρχιτέκτονες και άλλες τρεις οικογένειες.Το κτίριο έχει ισόγειο και τέσσερις ορόφους. Tα διαμερίσματα δεν περιορίζονται σε έναν όροφο, αλλά εκτείνονται σε περισσότερα επίπεδα1 .

Bασική επιδίωξη στην οργάνωση των χώρων ήταν όλα τα διαμερίσματα να γίνουν διαμπερή ώστε να εξασφαλίζεται η μεσημβρία από την πίσω όψη και θέα στο λόφο από την πρόσοψη, ώστε να συνδεθούν

σαν σκεπασμένη αυλή και το κλιμακοστάσιο σαν συνέχεια αυτής της αυλής, υπαίθριο σε επαφή με το δρόμο (εικ.2). Σε

οι κατοικίες με το ύπαιθρο και με το άμεσο περιβάλλον του δρόμου, τον δημόσιο χώρο. Η είσοδος διαμορφώθηκε

όλα τα σπίτια υπάρχει ένας μεγάλος διαμπερής χώρος (εικ.3), που βλέπει στο δρόμο, και προεκτείνεται συνήθως στην άλλη στάθμη σαν 1 http://www.culture2000.tee.gr/ATHENS/GREEK/BUILDINGS/BUILD_TEXTS/B136_t.html Εικόνα 1 Εικόνα 2

μια κλειστή εσωτερική αυλή με την οποία επικοινωνούν όλοι οι χώροι2 . Eπίσης, η σκάλα

στο εσωτερικό των διαμερισμάτων λειτουργεί σαν ένας εσωτερικός δρόμος (εικ.4) που

μετατρέπει τις ενότητες των δωματίων σε μικρά σπίτια. Είναι δηλαδή το κατώφλι (εικ.5)

από τον ένα χώρο στον άλλο και περιέχει στοιχεία

οπτικές φυγές. H πολυπλοκότητα των επιπέδων και των σχέσεων κλειστού και ανοικτού

χώρου εκφράζεται στις όψεις με γραφική διάθεση και ένα μορφολογικό λεξιλόγιο που αντλεί στοιχεία από την παράδοση. Τα υλικά είναι το ανεπίχριστο

όσο και κυρίως των ελληνικών νησιών. Η χωρική αυτή ποικιλία οδηγεί σε μια συνεχή διαφοροποίηση των όγκων, των ανοιγμάτων, των αναλογιών, των κενών και των πλήρων, έτσι ώστε το αρχιτεκτονικό γεγονός να εμπλουτίζεται κάθε φορά με μια απρόοπτη και πλούσια μορφοπλαστική ποικιλία με χαρακτηριστικά μοναδικότητας.

Αποφασιστική σημασία σε αυτή την επεξεργασία έχει η χρήση των υλικών έτσι ώστε το κτίριο να εμφανίζεται ως ένα αντικείμενο με ιδιαίτερα «γλυπτικά» χαρακτηριστικά. Αυτή

η γλυπτική, τα πλούσια υλικά και οι συνδυασμοί τους στην πόλη επιδιώκουν τη συμβίωση

με τον χώρο καθώς διαμορφώνονται με ιδιαίτερη ευαισθησία και έκτακτη αντίληψη της

πλαστικής του περιβάλλοντος. Η αρχιτεκτονική ποιητική του Δημήτρη και της Σουζάνας Αντωνακάκη εκφράζει έναν κριτικό τοπικισμό γιατί έχει ενσωματώσει δομικά στοιχεία του μοντέρνου, αφετέρου, καθώς είναι απαλλαγμένος από τάσεις μιμητικής αναπαράστασης της ανώνυμης αρχιτεκτονικής, προσφέρει ιδανικές στιγμές σύγχρονης αστικής ή εξωαστικής εικονογραφίας που βρίσκονται στο όριο μεταξύ πραγματικότητας και ουτοπίας .

2 http://domesindex.com/buildings/polykatoikia-sthn-mpenakh/

του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου. Ακόμη, είναι σαν μια εσωτερική αυλή που πλουτίζει τον χώρο με διαφορετικές

μπετόν, ο βαμμένος σοβάς σε έντονα χρώματα και το ξύλο των κουφωμάτων. Σε αυτή τη διαρκή άσκηση ενθαρρύνονται ενδεχομένως από την προσέγγιση του ολλανδού αρχιτέκτονα Aldo Van Eyek και της «λαβυρινθώδους σαφήνειάς». Η προσέγγιση αυτή οδηγεί κατά συνέπεια σε προσπελάσεις αντίστοιχες με τη χωρική πολυπλοκότητα του έργου, έτσι ώστε να γίνεται

του ηπειρωτικού

εφικτή η προσέγγιση μιας ιδέας ανώνυμης αρχιτεκτονικής τόσο

χώρου

Εικόνα

τη θάλασσα και προσεγγίσιμο από τον κεντρικό δρόμο, ο οποίος συνδέει το κέντρο της Αθήνας με το Σούνιο. Η κάτοψή του είναι ορθογωνική και

περιλαμβάνει μια εσωτερική εστία και έναν

ημιυπαίθριο χώρο (εικ. 8,9). Η κατοικία, αποτελεί

σύμφωνα με τα λεγόμενα του Αρχιτέκτονα, “ένα δοχείο ζωής”. Το ορθογωνικό σχήμα της, εκείνο του καθαρού

πλατωνικού κύβου, συνοψίζεται, σύμφωνα με τον Τάσο

Μπίρη, σε δύο συνθετικές κινήσεις, η μία

εσωτερικευμένη στην άλλη. Η πρώτη αναφέρεται στον σχηματισμό ενός απλο κουτιού, όπου το σπίτι εκφράζει το πρωτότυπο τυπολογικό στοιχείο για έναν ζωτικό χώρο. Η διαδικασία του μετασχηματισμού του κύβου βασίζεται στη λογική της αφαίρεσης, η οποία παράγει

9 « Το δέντρο είναι φύλλο και το φύλλο είναι δέντρο. Το σπίτι είναι πόλη και η πόλη είναι σπίτι. Ένα δέντρο είναι ένα δέντρο μα και ακόμα ένα πελώριο φύλλο. Το φύλλο είναι ένα φύλλο μα και ακόμα ένα μικρό δέντρο. Μια πόλη δεν μπορεί να είναι πόλη αν δεν είναι και πελώριο σπίτι. Ένα σπίτι είναι τότε μόνο σπίτι όταν είναι και μια μικρή πόλη » Aldo Van Eyek. Α2 – Το έσω στην ύπαιθρο: • Άρης Κωνσταντινίδης, Κατοικία στην Ανάβυσσο, 1961 Η

κατοικία

χτίστηκε σε ένα

μακριά από

εξοχική

στην Ανάβυσσο (εικ.6,7),

βραχώδες ακρωτήρι, μερικά μέτρα

Εικόνα 6 Εικόνα 7 Εικόνα 8 Εικόνα 9

τα τυπολογικά χαρακτηριστικά του σπιτιού. Παράγει την

έννοια της κίνησης και της παύσης, της ποικιλίας της

κλίμακας και της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ εσωτερικού και

εξωτερικού χώρου. Η δεύτερη κίνηση λειτουργεί αντιστικτικά

με την πρώτη και εντάσσεται στην πρωταρχική μορφή του

πνεύματος του τόπου. Το “δοχείο ζωής” έχει ενσωματωθεί στην δική του υπόσταση, εκείνη του χώματος, της θάλασσας και της γραμμής του ορίζοντα, αποτελώντας κατά τον Τάσο Μπίρη, έναν “πυκνωτή νοημάτων”.

Η εξοχική κατοικία στην Ανάβυσσο, εναρμονίζει παραδειγματικά το πνεύμα του μοντερνισμού του 20ου αιώνα με

την ηθική της μακροχρόνιας παράδοσης του τόπου. Το απλό και αναγνωρίσιμο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που εφαρμόστηκε, μεταφέρει ένα βαθύ και πολύ προσωπικό

από την συσχέτισή της με το τοπίο. Με την δωρική της αυστηρότητα και την καθαρότητα των υλικών της, η κατοικία μοιάζει

απτών εμπειριών: από τον εξωτερικό χώρο όπου το υποκείμενο εκτείθεται στο φως και τον αέρα, όπως και στο συναίσθημα της ξηρής άμμου, στον ημιυπαίθριο χώρο που προσφέρει σκιά και προστασία με τους πέτρινους τοίχους αλλά ακόμα είναι ποτισμένο με αλατισμένη υγρασία από την θάλασσα (εικ.10,11). Το τρίτο μέρος της μετάβασης, αποτελείται από την εμπειρία του εσωτερικού πυρήνα, όπου οι χρήστες προστατεύονται από τον άνεμο και τον εκτυφλωτικό ήλιο, αλλά δεν απομονώνονται πραγματικά από το περιβάλλον, αφού μπορούν να αντιληφθούν το

επίπεδο κατανόησης των ποιοτικών στοιχείων του ελληνικού τοπίου από τον αρχιτέκτονα. Πράγματι, ο Άρης Κωνσταντινίδης αναζητά την αλήθεια

και αποκαλύπτει

να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντος της, σαν να ήταν για πάντα εκεί. Υπάρχει μια συνέχεια μεταβαλλόμενων

Εικόνα 10 Εικόνα 11 Εικόνα 12

μέσα από τη μελέτη της ανώνυμης αρχιτεκτονικής

την συνέχειά της μέσα

τα έργα του στον πολιτισμικό χώρο που τον περιβάλλει, ακολουθώντας τις επιταγές του «πνεύματος του τόπου»6. Η κατοικία

οικογένειας και κτίστηκε σε λόφο πάνω από την κεντρική οδό Αθηνών –Σουνίου. Κεντρική ιδέα ήταν η δημιουργία ενός χώρου υποδοχής με απεριόριστη θέα στον Σαρωνικό. Ο στόχος υλοποιείται με την κατασκευή ενός γυάλινου στερεού που περιέχεται ανάμεσα σε δύο λεπτές πλάκες, με μεγάλο πρόβολο για προστασία από τον δυτικό ήλιο, οι οποίες στηρίζονται

σε λεπτά βαμμένα μεταλλικά υποστυλώματα (εικ. 13). Συρόμενα κουφώματα

που ανοίγουν σε όλο το μήκος της πρόσοψης ελευθερώνουν εντελώς τη θέα

με αποτέλεσμα η κατοικία με το νησί γίνονται ένα (εικ.16). Με

Εικόνα 13

διαμορφώσεις που ενσωματώνουν πέτρινους αναλημματικούς τοίχους διαφορετικού ύψους, επιφάνειες πρασίνου,

3 http://www.gradreview.gr/2017/06/00317.html Χαρά Χαρατσάρη, «Σχετικά με την κατοικία στην Ανάβυσσο του Άρη Κωνσταντινίδη».

4 Τάσος Μπίρης. 1996. “Αρχιτεκτονικής σημάδια και διδάγματα”, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα.

5 Άρης Κωνσταντινίδης.2011. “ Για την Αρχιτεκτονική”, εκδόσεις του Πανεπιστημίου Κρήτης, σελ. 178

6 http://anamorfosis.net/?p=56

11 τρίξιμο των ξύλινων περσίδων και να απολαύσουν κάποιες ακτίνες φωτός να εισέρχονται τα καλοκαιρινά απογεύματα (εικ. 12).

της κατοικίας στην Ανάβυσσο “ελεύθερο, καθαρό και αιχμηρό”. 4 « Η Αρχιτεκτονική δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τοπίο, κλίμα,

συνήθειες και έθιμα. Αυτός είναι ένας λόγος γιατί μερικές φορές βλέπουμε παλιά κτίρια να μοιάζουν με σύγχρονα και για τον ίδιο λόγο χτίζουμε σήμερα σύγχρονα κτίρια τα οποία θα μπορούσαν να είχαν χτιστεί στο παρελθόν. Δεδομένου ότι ο άνθρωπος από παλιά ζούσε, μετακινούνταν και ανέπνεε με τον ίδιο τρόπο, τότε στον τρόπο ζωής μας, ίσως δεν έχει αλλάξει κάτι ουσιαστικά ». 5 • Νίκος Βαλσαμάκης, Κατοικία Λαναρά στην Ανάβυσσο, 1963 Ο Νίκος Βαλσαμάκης προσπαθεί να εντάξει

Λαναρά κτίστηκε το 1961 και βρίσκεται στην άκρη ενός βράχου της Αναβύσσου. Αποτελεί τη θερινή διαμονή τετραμελούς

3 Ο Τάσος Μπίρης χαρακτηρίζει το πνεύμα

χώμα,

υπόστεγα και πέργκολες επιτυγχάνεται ποικιλία στους υπαίθριους χώρους. Η

επιλογή και σχεδίαση των επίπλων έγινε στο ίδιο πνεύμα με τον χαρακτήρα του

κτηρίου από τον αρχιτέκτονα. 7 Οι δύο λεπτές προεντεταμένες πλάκες οπλισμένου

σκυροδέματος καδράρουν την απεριόριστη θέα προς τη θάλασσα του Σαρωνικού. Το στατικό σύστημα οριζόντιας πλάκας και μεταλλικού στύλου, εφαρμόζεται στο

σύνολο της επιφάνειας των χώρων διημέρευσης, διαμορφώνοντας ένα διαφανές, ανοιχτό, εξωστρεφές πεδίο κατοίκησης, ενώ στο υπόλοιπο κομμάτι της σύνθεσης παραμένουν ακόμη τα φέροντα τοιχώματα και οι λιθοδομές, καθιστώντας το τελευταίο, περισσότερο εσωστρεφές. Η δύναμη του στατικού φορέα μέσα από την αφαιρετική επεξεργασία της μορφής και η ένταση του προβόλου, παράγουν με δομική καθαρότητα ένα μορφολογικό μοντέλο, καθώς τα υλικά του και η σχέση του με τη φύση, ριζώνουν το έργο στον ελληνικό τόπο. Πρόκειται για κορυφαίο δείγμα μοντερνισμού και αφαιρετικής πρωτοπορίας στην Ελλάδα8 . Ο Δ. Φιλιππίδης σχολιάζοντας κριτικά τις δημοσιεύσεις του έργου στα αρχιτεκτονικά περιοδικά της εποχής, με σκίτσα και φωτογραφίες, επισημαίνει: « Τα σκίτσα που εφαρμόστηκαν στην Ανάβυσσο εκφράζουν την ιδανική σχέση ελληνικού τοπίου με αρχιτεκτόνημα. Όπως όλα τα γεωμορφικά κτίσματα, και αυτό

εδώ δίνει την ψευδαίσθηση ότι υπήρχε πάντα σε αυτό το σημείο, δεμένο με τα 'άχρονα' στοιχεία του τοπίου (εικ.14,15).

το ουτοπικά αμόλυντο τοπίο που αποπνέει ερημιά και ειδυλλιακή ηρεμία είναι το μυθολογικό πρότυπο της ελληνικής αρχιτεκτονικής, ακόμα και της προαστιακής. Είναι μια εξιδανικευμένη παράσταση της επιστροφής σε μια σαγηνευτική φύση, όπου ο σύγχρονος αστός ξαναβρίσκει τη χαμένη του απλότητα. Εννοείται ότι η ιδέα - τύπος του Βαλσαμάκη

διαθέτει ένα μορφολογικό πλούτο, που δεν θα τον βρούμε ποτέ στο αντίστοιχο πρότυπο του Α. Κωνσταντινίδη. Η μοναδικότητα του κτηρίου είναι και η επιβεβαίωση της αξίας του »9 .

Εικόνα 14

Εικόνα 15

Εικόνα 16

7 http://domesindex.com/buildings/katoikia-sthn-anabysso/

8 http://attikanet.blogspot.gr/2015/08/blog-post_72.html

9 http://domesindex.com/buildings/katoikia-sthn-anabysso/

Αυτό

 Ιάννης Ξενάκης, Κατοικία διακοπών του Francois-Bernard Masche στην Αμοργό, 1966

Το σπίτι διακοπών στην Αμοργό (εικ.17,18) σχεδιάστηκε από τον Ιάννη Ξενάκη

για τον Γάλλο μουσικοσυνθέτη Francois-Bernard Masche το 1966. Την περίοδο

αυτή ο Ιάννης Ξενάκης εργάζεται αποκλειστικά στο πεδίο της μουσικής, έχοντας

εγκαταλείψει το γραφείο Le Corbusier από το 1959. Τον απασχολεί η αναζήτηση μιας μεθόδου μουσικής σύνθεσης, που ενσωματώνει τη θεωρία των πιθανοτήτων, "στοχαστική μουσική" παράλληλα με την έννοια του "ολοκληρωμένου θεάματος",

της σύντηξης των αισθήσεων της ακοής και της όρασης σε μια βιωματική εμπειρία.

Η έννοια της οικουμενικότητας είναι βασικό στοιχείο της κοσμοθεωρίας του Ιάννη Ξενάκη την οποία στο έργο του επιτυγχάνει μέ χρήση αφηρημένων μέσων, φυσικών- μαθηματικών τύπων και παγκόσμιων δομών. Το σπίτι στην Αμοργό βρίσκεται στην ένταση μεταξύ πολιτιστικής παράδοσης και καινοτομίας. Η τοποθέτηση του κτίσματος στην πλαγιά (εικ.19) γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο του αναβαθμού. Ο αναβαθμός και οι δύο αναλημματικοί τοίχοι οριοθετούν την ιδιωτική περιοχή της κατοικίας. Κάθε αναλημματικός τοίχος φέρει και μια είσοδο, ο πάνω την είσοδο από το μονοπάτι και ο κάτω την πρόσβαση στη θάλασσα. Το περιβάλλον των μορφών, ο ενδιάμεσος μεταξύ των όγκων υπαίθριος χώρος, είναι ενεργό στοιχείο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Δεν συνδέει απλά τα μέλη της κατοικίας, αλλά σχηματίζει υπαίθρια δωμάτια, κόγχες, τόπους όπου κυλά η

νωχελική ζωή των καλοκαιρινών διακοπών. H κατοικία ενσωματώνει συνθήκες της ανώνυμης κυκλαδικής αρχιτεκτονικής, και αντηχεί τον νησιώτικο τρόπο ζωής. Παραλλάσσεται στο άνυδρο τοπίο και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των Κυκλάδων.

Λευκοί όγκοι, διασπασμένοι από το γαλάζιο του πελάγους, το πράσινο της γης η

χαμηλή ξύλινη εξώθυρα, τα πέτρινα σκαλοπάτια που προβάλουν από τον αναλημματικό

τοίχο και οδηγούν προς τα κάτω στην αυλή, η κληματαριά ανάμεσα στην ξερολιθιά

και τους ασβεστωμένους τοίχους το πεζούλι και το μαρμάρινο χτιστό τραπέζι

αντηχούν σε αυτό τον τρόπο ζωής.

Εικόνα 17

Εικόνα 18

Εικόνα 19

Τα πολύτοπα είναι μια σειρά έργων του Ξενάκη, (Montreal 1967, Περσέπολις 1971, Cluny 1972, Paris 1973) όπου συγκλίνουν τα πεδία σύνθεσης του ήχου, του φωτισμού

και του χώρου. Αποτελούν δημόσια ολοκληρωμένα θεάματα, χωρικά έργα όπου οι

δράσεις του ήχου και του φωτός παράγουν μια εφήμερη και χρονική αρχιτεκτονική.Εάν

το σπίτι στην Αμοργό με ένα πολύτοπο, διαπιστώνουμε ότι απουσιάζει

ο ήχος, ως τεχνολογική ελεγχόμενη

αδιάσπαστη εξ αντιθέτων ενότητα ». 11 Τάσος Μπίρης

Εικόνα 21

10 http://www.greekarchitects.gr/gr Σοφία Βυζοβίτη, «Σπίτι διακοπών στην Αμοργό του Ιάννη Ξενάκη», 20/02/04 από το περιοδικό του Σ.Α.Θ. 11 Τάσος Μπίρης, Με τη σκέψη στην αρχιτεκτονική, εκδ. Παπασωτηρίου, Αθήνα 1999, σελ. 114

συγκρίνουμε

εγκατάσταση. Μπορούμε όμως να φανταστούμε το πέρασμα του ανέμου του Αιγαίου ανάμεσα στους όγκους του. Η σύνθεση

επιτυγχάνεται με

χάραξη

ανεξάρτητα πλαίσια,

παράθυρα, και συνεχείς γραμμές που ελίσσονται διατρέχοντας τοίχους και οροφή και δημιουργούν ένα φίλτρο (εικ.20,21) που μεταφέρει την ατμόσφαιρα του Αιγαίου, το φώς και τα χρώματα του περιβάλλοντος, στο εσωτερικό του σπιτιού. Η μουσική στη σύνθεση των ανοιγμάτων είναι κυρίως χρονική και όχι μόνο στατική - γραφική. Αρκεί να φανταστεί κανείς τη ροή του φωτός στο εσωτερικό κατά τη διάρκεια της ημέρας. 10 « Το ελληνικό τοπίο υποδέχεται το λευκό φωτεινό καθαρό και μαλακό νησιώτικο αλλά αγκαλιάζει και το σκοτεινό, τραχύ, σκληρό ηπειρώτικο. Το ένα είναι όπως η λαβή, από μαλακό στην υφή, τορνευμένο ξύλο. Το άλλο είναι όπως η λεπίδα, από σκληρό γυμνό ατσάλι.(...)Και τα δύο αποτελούν

του φωτός

τη

των διάφανων μερών των καμπυλόμορφων όγκων. Μικρά

ανοιγόμενα

Εικόνα 20

• Atelier66, Κατοικία στην Οξύλιθο, 1973

Η κατοικία είναι κτισμένη στην απότομη πλαγιά ενός υψώματος (εικ.22,28), απέναντι από το χωριό Οξύλιθος, κοντά στην Κύμη. Η θέα (εικ.25,28) διαρθρώνεται

ως εξής: ανατολικά η ακτή και η θάλασσα, στο βοριά το χωριό Οξύλιθος, δυτικά το

εσωτερικό της Εύβοιας. Οι χώροι της κατοικίας εντάχθηκαν κι εδώ σε ζώνες (εικ.24) με άξονα ανατολή-δύση, κατεύθυνση παράλληλη με την κλίση του εδάφους που συμπίπτει με την κατεύθυνση των ανέμων της περιοχής. Στις ζώνες εναλλάσσονται οι υπαίθριοιημιυπαίθριοι και οι κλειστοί χώροι. Τρεις ζώνες υπαίθριου-ημιυπαίθριου χώρου, με διαφορετικό χαρακτήρα η κάθε μία, εναλλάσσονται με τις ζώνες των κλειστών χώρων, προσφέροντας διαφορετικές θέες και προσανατολισμούς. Η κεντρική κύρια υπαίθρια

ζώνη, η αυλή (εικ.23), βρίσκεται ανατολικά σ' έναν εξώστη πάνω στη θέα, ενώ δυτικά

σε σκεπασμένο χώρο με κληματαριά με ένα τραπέζι και πεζούλια τριγύρω (εικ.27).

τη δυνατότητα αλληλοδιείσδυσης κτίσματος – περιβάλλοντος διαφορετικής έκτασης για κάθε μια από τις περιοχές κατοίκησης, υπαίθριες και κλειστές. Με αυτή την επιλογή είναι δυνατό να αποφύγει κανείς τα άκαμπτα όρια περίκλειστων οριακών περιγραμμάτων και να αναζητήσει τις δυνατότητες της ανοιχτής σύνθεσης και του ατέρμονος χώρου. Η διαδοχή κλειστού και υπαίθριου χώρου διαμορφώνει περιοχές κατοικήσιμες στο ύπαιθρο (ανοιχτά δωμάτια), αλλά και εσωτερικούς χώρους με χαρακτηριστικά υπαίθρου (εικ.26)(κλειστές αυλές), ανάλογα με τη διαχείριση της τομής της κίνησης, τις επιλογές των υλικών, την επεξεργασία και τις λεπτομέρειες της κατασκευής των οριακών επιφανειών. 12

Εικόνα 22

12 Σάσα Λαδά, Κατοικία Σχεδιάζω Κατασκευάζω Σκέπτομαι, Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 2015.

Εικόνα 23

Η κατεύθυνση του άξονα των διαδοχικών χώρων προσφέρει

16 « Το σπίτι είναι ένα σύμπαν,η γή και ο ουρανός, ο κόσμος όλος. Στο σπίτι ασκείται η ευαισθησία. Εκεί στεγάζεται η μνήμη. Στο σπίτι συνδέεται ο χώρος με τον χρόνο. Εκεί ο χώρος με το χρόνο γίνονται ένα σύνολο. Ο χώρος γίνεται τόπος όταν συνδυάζεται με τον χρόνο, ένας τόπος οικείος. Όταν μιλάμε για οικειοποίηση δεν μιλάμε για την ιδιοκτησία, εννοούμε τις φιλικές σχέσεις που πρέπει να αναπτύξει ο άνθρωπος με τον χώρο του σπιτιού του αφού ο χώρος της ζωής του είναι το σπίτι του »13 Σουζάνα Αντωνακάκη 13 https://vimeo.com/76714734 Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη [Παρασκήνιο. Εικόνα 24 Εικόνα 25 Εικόνα 26 Εικόνα 27 Εικόνα 28

Β) Ο εξωτερικός χώρος στον εσωτερικό μετά το 1980

Β1 – Το έσω στην πόλη: • Νίκος Κτενάς, Πολυκατοικία Ιnside out, 2008

Το κτίριο μέσω της δομής του, πραγματεύεται την

επανεφεύρεση της τυπολογίας της πολυκατοικίας όπου ο

ακάλυπτος χώρος προτείνεται ως κεντρικός χώρος εισόδου, καθώς

και ως μεταβατικός χώρος μεταξύ της πόλης και των χώρων

διαβίωσης (εικ.29). Συνιστά μια στάση, αλλά ταυτόχρονα και

ένα σημείο αλλαγής της πορείας του επισκέπτη, από οριζόντια σε κάθετη, από τον δημόσιο προς τον ιδιωτικό χώρο. Η ερμηνεία

αυτή του ακάλυπτου χώρου του αστικού οικοδομικού τετραγώνου, του προσδίδει μια ουσιαστική και αναπόσπαστη στο κτίριο χωρική λειτουργία, αποδίδοντας του εν μέρει την κλασσική υπόσταση του αίθριου, όπου εν μέσω του χώρου αυτού, ο επισκέπτης εισέρχεται στους χώρους διαβίωσης οι οποίοι τον περιβάλλουν, και οι οποίοι με τη σειρά τους, προβάλλονται προς την πόλη, συμπληρώνοντας την εξωτερική όψη του οικοδομικού τετραγώνου.

Η φέρουσα δομή κατά συνέπεια του κτιρίου, είναι από εμφανές οπλισμένο σκυρόδεμα, περιβάλει αποκλειστικά, το προαναφερθέν κεντρικό χώρο του αιθρίου, ενώ ταυτόχρονα φέρει τις πλάκες των ορόφων εν είδη προβόλων. Η

Εικόνα 29 Εικόνα 30

δομή αυτή επιτρέπει τη μέγιστη ελευθερία στην διαμόρφωση

των κατόψεων των κατοικιών, καθώς και των εξωτερικών όψεων

του κτιρίου (εικ. 31,32,33). Οι τελευταίες, αυτοφερόμενες,

προτείνονται ως μία ‘σμιλευμένη επιδερμίδα’, η οποία

εμπεριέχει κάποιες από τις ζωτικές λειτουργίες των

κατοικιών, με θετικούς και αρνητικούς όγκους και πλήρως

ανοιγόμενα υαλοστάσια, καθιστώντας τον συνολικό όγκο του

κτιρίου μονολιθικό αλλά ταυτόχρονα διαφανή, ενώ από τους

εσωτερικούς χώρους, πλαισιώνει αποσπασματικά το άμεσο

αστικό περιβάλλον .

Τέλος, το τελευταίο επίπεδο του κτιρίου, προτείνεται ως ένας ‘κρεμαστός κήπος’, ο οποίος περιβάλλεται προς το εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου, από ένα συνεχόμενο συμπαγές τοιχίο εμφανούς οπλισμένου σκυροδέματος, ενώ εξωτερικά προς την πόλη, από την κατάληξη της αυτοφερόμενης όψης του συνόλου (εικ.34). Συνεπώς, στο επίπεδο αυτό, η

σχέση των δύο βασικών αυτών δομικών συντελεστών του κτιρίου, επιτρέπει στους επισκέπτες του ανοιχτού

Εικόνα 31 Εικόνα 32 Εικόνα 33 Εικόνα 34

αλλά για τον εξωτερικό χώρο είναι μια εσωτερική όψη που μετατρέπει τον δημόσιο χώρο σε ένα είδος σπιτιού »15 Σουζάνα Αντωνακάκη

14 https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/ 15 https://vimeo.com/76714734 Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη [Παρασκήνιο]

αυτού δωματίου, έναν εκ νέου προσανατολισμό της θέσης του κτιρίου σε σχέση με το αστικό σύνολο στο οποίο βρίσκεται.14 « Ένα στοιχείο πολύ σημαντικό που διαμορφώνεται ανάμεσα στον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο είναι η όψη. Εκεί είναι το όριο που το δημόσιο συναντά το ιδιωτικό. Η όψη για τον εσωτερικό χώρο είναι το εξωτερικό του περίβλημα

διαλεκτική

Β2 – Το έσω στην ύπαιθρο: • Αγνή Κουβελά Παναγιωτάτου, Σπίτι των ανέμων Σαντορίνη, 1997

Ο χειρισμός του ανέμου ήταν ένα από τα πρώτα ζητήματα που απασχόλησαν τον

αρχιτέκτονα. Το κέλυφος του κτηρίου διαβρώθηκε, έγινε διάτρητο, για να

παγιδεύει τον αέρα και το φως, συνέχιζε όμως να προστατεύει (εικ.38).

Σκάφθηκαν χοάνες μέσα στη μάζα του πού καταλήγουν σε στόμια σαν σχισμές. Ο

αέρας καθώς εισχωρεί επιταχύνεται και κατά την έξοδο του λειτουργεί σαν

προστατευτικό πέτασμα, εκτρέποντας τον άνεμο που χτυπάει επάνω του. Έτσι η

κατοικία λειτουργεί σαν βράχος (εικ.35). Το σκάψιμο της μάζας, που παραπέμπει

και στην τοπική τεχνική των υπόσκαφων σπιτιών, η επέμβαση, δηλαδή, από έξω

προς τα μέσα βρήκε αναλογία και στην οργάνωση του χώρου(εικ.39). Στην ίδια

μάζα υλικού δημιουργήθηκαν μικρές αυτόνομες μονάδες, ασύνδετες μεταξύ τους

εσωτερικά. Πεδίο συνάντησης ενοποιητικό, ο υπαίθριος χώρος ανάμεσα στις

πτέρυγες του ορόφου είναι ο τόπος κοινών δραστηριοτήτων. Ο χώρος αυτός ως

κενό και τα περιμετρικά στοιχεία συνθέτουν τη μορφή, όπως τα νησιά τριγύρω

στην Καλντέρα, απομεινάρια της προϊστορικής Στρογγύλης, όπως τα σπίτια στην

ανασκαφή που σε προσκαλούν να ανασυνθέσεις νοητά τη μορφή τους. Μοναχικό, το

κτήριο κάθεται μ’ ένα πάτημα βαρύ έδαφος για να μη το πάρει ο άνεμος. Ένα

τμήμα του, μαζί με τις γειτονικές κολόνες της βεράντας, θυμίζει και τη μορφή

των γκρεμών στις παραλίες (εικ.37), που λες και μόλις στέκουν, αφού τη βάση

τους έχει διαβρώσει το νερό. Η ασυμμετρία στη διάταξη των ανοιγμάτων (εικ.36)

ανοίγει διάλογο με τα πολυπαράθυρα στην προϊστορική πόλη. Το σχήμα τους, ακανόνιστο, σαν τυχαίο δημιούργημα μιας πολύχρονης φθοράς, αποτυπώνει την

έννοια του χρόνου. Τα ίχνη της πραγματικής φθοράς που θα επιφέρει ο χρόνος

στο μέλλον θα δέσουν με την αρχική μορφή, ενισχύοντας την ιδέα.

Εικόνα 35

Εικόνα 36

Εικόνα 37

20 « Από την πρώτη ως την τελευταία στιγμή κατά τη διάρκεια της σύνθεσης ο τόπος, ως φυσικό αλλά και ανθρωπογενές περιβάλλον, υπήρξε σταθερό σημείο αναφοράς· τα βράχια στην παραλία της Βλυχάδας, το δυνατό μελτέμι στην Καλντέρα, ο πύργος του Εμπορείου. Και έγινε σχεδόν έμμονη ιδέα η κατάκτηση της ουσίας των φαινομένων, για να εκφράσει το έργο κάτι από αυτή ». 16 Αγνή Κουβελά Παναγιωτάτου 16 http://domesindex.com/architects/agnh-koybela/ Εικόνα 38 Εικόνα 39

• Decarchitecture, Kατοικία Αλώνι Αντίπαρος, 2008

Το Αλώνι είναι μια εξοχική κατοικία 170 τετραγωνικών μέτρων. Ο σχεδιασμός της κατοικίας προέκυψε από μια διπλή αντίδραση στη μορφολογία του εδάφους της ευρύτερης περιοχής και στις παραδοσιακές τεχνικές αγροτικής 'εξημέρωσης'

του άγονου τοπίου των Κυκλάδων (εικ.40). Στο παρελθόν, ξερολιθικοί τοίχοι καθιστούσαν το έδαφος κατάλληλο για αγροτικές καλλιέργειες. Οι τοίχοι αυτοί ήταν η πιο εμφανής ανθρώπινη παρέμβαση στο τοπίο. Οι ξερολιθιές στήριζαν

όγκους γης, μετατρέποντας το συχνά επικλινές τοπίο σε μία σειρά από επάλληλα, αρόσιμα, επίπεδα. Σήμερα τα Κυκλαδίτικα νησιά μεταμορφώνονται κάτω από την πίεση μιας διαφορετικής ανθρώπινης ανάγκης: της ισχυρής ζήτησης για εξοχικές κατοικίες. Η πρόταση χρησιμοποιεί το παράδειγμα των ξερολιθικών τοίχων αντιστήριξης του παρελθόντος με σκοπό να πλάσει ένα νέο τεχνητό

Ανατολής-Δύσης το τοπίο κατεβαίνει, απελευθερώνοντας φυγές προς της θάλασσα και στις δύο κατευθύνσεις. Δύο επιμήκεις πέτρινοι τοίχοι γεφυρώνουν τους λόφους, επιτρέπουν στην κατοικία να 'φωλιάσει' στην εσοχή αυτή και διατηρούν ταυτόχρονα τη συνέχεια του τοπίου

που απλώνεται ανενόχλητο από πάνω της. Αυτή η απλή στρατηγική σβήνει τα όρια

της κατοικίας και εξαφανίζει τον όγκο της από την ευρύτερη κορυφογραμμή του

νησιού (εικ.41,46). Η παρουσία του σπιτιού αποκαλύπτεται από τέσσερεις εσωτερικές αυλές, σκαλισμένες μέσα στο τοπίο που εξαπλώνεται στην οροφή (εικ.42). Οι αυλές χωρίζουν τους εσωτερικούς χώρους σε πέντε ξεχωριστά

δωμάτια(εικ.43), ένα σχηματισμό ο οποίος μοιάζει

τοπίο τόσο για υπαίθρια όσο και για οικιακή χρήση. Η θέση του σπιτιού βρίσκεται σε μία φυσική σέλλα όπου συναντιούνται δύο λόφοι (εικ.41). Στο άξονα Βορρά-Νότου η κλίση της γης ανεβαίνει ανάμεσα στους δύο λόφους ενώ στον άξονα

με το νούμερο πέντε στα ζάρια. Έτσι όλοι οι υπόσκαφοι χώροι του σπιτιού φωτίζονται και αερίζονται διαμπερώς (εικ.44,45), οι εξωτερικοί χώροι προστατεύονται από τα καιρικά φαινόμενα ενώ παράλληλα το σπίτι απολαμβάνει τη θέα και δημιουργεί μία συμπαγή αλλά και πλούσια σχέση με το έδαφος. Η ονομασία της κατοικίας, Αλώνι, Εικόνα

Εικόνα

αναφέρεται στο ερειπωμένο πέτρινο αλώνι που βρέθηκε στο οικόπεδο και διατηρήθηκε

ως μέρος του αγροτικού παρελθόντος της περιοχής. 17

«Πρόκειται για τη βαθύτερη εκείνη δύναμη των αναλογιών που συνέχει τα παραμικρά με

τα σπουδαία ή τα καίρια με τα ασήμαντα και διαμορφώνει κάτω από την κατατεμαχισμένη

των φαινομένων επιφάνεια, ένα πιο στέρεο έδαφος, για να πατήσει το πόδι μου, παραλίγο να πώ η ψυχή μου. Μέσα σ’ένα τέτοιο πνεύμα είχα κινηθεί άλλοτε όταν έλεγα ότι ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο απλώς, σύνολο γής, φυτών και υδάτων. Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη ». 18 Οδυσσέας Ελύτης

Εικόνα 44

Εικόνα 43

17 https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

18 Οδυσέας Ελύτης, Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, εκδ. Ίκαρος, 1990

Εικόνα 46

Εικόνα 45

• Ζήσης Κοτιώνης, Κατοικία στην Νάξο, 2013

Η κτιριακή εγκατάσταση εγγράφεται σε ένα περιμετρικό τοίχο/μάντρα, ο οποίος περιορίζει την κατοίκηση στο εσωτερικό του και αφήνει το υπόλοιπο οικόπεδο, ως μέρος του τοπίου, ανέπαφο (εικ.47). Μια σκάλα πλάτους 3,10 m διαπερνά την κτιριακή εγκατάσταση με μια εγκάρσια διαμπερή κίνηση, που φέρνει τελετουργικά τους επισκέπτες από το χώρο στάθμευσης

στο κτίριο, τους διαμοιράζει εντός του περνώντας κάτω από την υπαίθρια ταράτσα και διεισδύοντας στους ιδιωτικούς χώρους

για να καταλήξει στην ανοικτή θέα προς τη θάλασσα (εικ.48). 19

Οι λειτουργίες της κατοικίας οργανώνονται σε δύο κτηριακούς επιμήκεις επάλληλους όγκους, παράλληλους με την κλίση, που περιέχουν ανάμεσα τους σε ζώνες την αυλή και την πισίνα, αφήνοντας μπροστά από τον κατώτερο και πιο ιδιωτικό όγκο των υπνοδωματίων ένα ανοιχτό μπαλκόνι προς τη θέα (εικ.49,50,51 ). Ο όγκος της κλίμακας δημιουργεί διάταξη αμφιθεάτρου στην κοινόχρηστη ταράτσα με θέα στη θάλασσα δυτικά (εικ.52). Η κλίμακα προσδίδει θεατρικότητα σε όλους τους ανοιχτούς χώρους, καθώς επίσης προσφέρεται και ως κάθισμα/ χώρος στάσης που εποπτεύει (εικ.47). Ουσιαστικά το κτίριο μετατρέπεται σε μια υπαίθρια σκάλα. Παράλληλα με την κλίση οι κτιριακοί όγκοι είναι αυτοί που δημιουργούν μαζί και την μάντρα, ενώ κάθετα

19 http://domesindex.com/buildings/katoikia-diakopwn/

Εικόνα

σε αυτήν δύο παράλληλοι μαντρότοιχοι επικλινείς εγκιβωτίζουν το

σύνολο του συγκροτήματος. Οι στέγες φυτεύονται και το κτήριο γίνεται μέρος του τοπίου (εικ.54). 20

«Από τον τρόπο που χτίζουμε γίνεται φανερό σε ποια σχέση βάζουμε

τον εαυτό μας απέναντι στη φύση. Γιατί με την αρχιτεκτονική

έρχεται ο άνθρωπος σε ένα καλό συναπάντημα μαζί της. Δηλαδή με το τοπίο όπου είναι ταγμένη (- η αρχιτεκτονική) να ζεί». 21 Άρης Κωνσταντινίδης

Εικόνα 52 Εικόνα 53

 Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Κατοικία στα Μέγαρα, 2014

Εικόνα 54

Η κατοικία, τριγωνικής κάτοψης (εικ.55), λειτουργεί ως χωνί προς το μαγνητικό βουνό. Δύο προστατευμένες, μεσογειακές αυλές, μία στην είσοδο και μία ανάμεσα στον χώρο διημέρευσης και τους χώρους ύπνου, οργανώνουν ένα υπαίθριο, έγκλειστο αντιπερισπασμό στην αγριότητα της περιβάλλουσας ερημιάς (εικ.56). Το σπίτι αντιπαραβάλλεται στο τοπίο αλλά και είναι ανοικτό σε αυτό: ένα

Εικόνα 55

20 http://www.ktirio.gr/κτιρια/κατοικιες/κατοικία-διακοπών-στη-νάξο 21 Κωνσταντινίδης Άρης, Η αρχιτεκτονική της αρχιτεκτονικής, Ημερολογιακά σημειώματα, εκδ. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2011, σελ. 168

πρωτογενές, γαιώδες πρίσμα, του οποίου οι δύο πλευρές

παραμένουν σχετικά κλειστές, προστατευτικές, ενώ η δεκτική

τρίτη ανοίγεται με τρόπο απόλυτο στο περιβάλλον (εικ.57,58).

Το ύψος του πρίσματος κλιμακώνεται ανερχόμενο από τη

χαμηλή είσοδο, προς το μεγάλο, διάφανο άνοιγμα του χώρου διημέρευσης. Ένας στεγασμένος χώρος σε όλο το μήκος του υποδέχεται την καλοκαιρινή ζωή, σε οπτική επαφή με το βουνό και τις ελιές. Tο κεκλιμένο δώμα της κατοικίας είναι και αυτό πράσινο: ελίχρυσα, ρυγχόσπερμο, δροσάνθεμα, δεντρολίβανο, γκάουρες, θυμάρι.

και βάζουν στοχευμένα τον ανατολικό ή τον δυτικό ήλιο μέσα (εικ.59).

Όσο βραδιάζει, οι γλυπτικές αυτές σχισμές λειτουργούν στο σκοτάδι μαγνητικά -όσο και η ορεινή κορυφογραμμή κατά τη

διάρκεια της μέρας.22

22 http://www.ktirio.gr/κτιρια/κατοικιες/κατοικία-διακοπών-στα-μέγαρα

Οι κατακόρυφες σχισμές

εξωτερικούς

επιτρέπουν επιλεκτικές

υπαίθρου

στους

τοίχους

θεάσεις της

Εικόνα 56 Εικόνα 57 Εικόνα 58 Εικόνα 59

• VOIS architects, Κατοικία Horizon στην Πάρο, 2016

Το όνομα Horizon των VOIS Architects προέρχεται από

τα δύο βασικά στοιχεία του σχεδίου. Το γράμμα «H»

αποτελεί τη ογκοπλαστική μορφή (εικ.61) του σπιτιού,

καθώς οι κύριοι όγκοι του επεκτείνονται συμμετρικά του

κεντρικού άξονα (εικ.66). Ο ορίζοντας, από την άλλη, έχει να κάνει με τον σχεδιασμό και την ανάγκη του σπιτιού

να μένει συνδεμένο με τον ανοικτό ορίζοντα (εικ.60,65).

Μέσα από το κενό που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους δύο κύριους χώρους, οι αρχιτέκτονες έφτιαξαν ένα πλαίσιο που συλλαμβάνει την αέναη ενέργεια και τι εναλλασσόμενες

εικόνες του ορίζοντα. Η κατοικία αναδύεται από το τοπίο

και το τοπίο με τη σειρά του εξελίσσεται γραμμικά ως επέκταση του σπιτιού. Το σαλόνι βρίσκεται σε ένα χαμηλότερο επίπεδο προκειμένου η θέα να μην περιορίζεται(εικ.62). Η πισίνα είναι τοποθετημένη μπροστά από το καθιστικό και ακολουθεί τη γραμμική κατεύθυνση προς τον ορίζοντα (εικ.64,66,67). Έτσι κεντρικός εσωτερικός χώρος της κατοικίας γίνεται ένα με τον εξωτερικό, δηλαδή γίνεται ένα με τον ορίζοντα (εικ.63). Επίσης μέσω αυτής της κίνησης επιτυγχάνονται οι θεάσεις από του εξωτερικού χώρου στον εσωτερικό. Ο εξωτερικός χώρος μοιάζει σαν διακοσμητικό κάδρο του σαλονιού. 23 23 https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

Εικόνα 60 Εικόνα 61

Εικόνα 62 Εικόνα 63

Εικόνα 64 Εικόνα 65

Εικόνα 66

Εικόνα 67

«Από τη μια η αρχιτεκτονική γεννιέται από μέσα προς τα έξω , γιατί δίνει μορφή σε λειτουργίες που έχει ανάγκη ο άνθρωπος, αλλά και από έξω προς τα μέσα. Γιατί το τοπίο είναι αυτό που ορίζει τις πλαστικές αρχές». 24 Άρης Κωνσταντινίδης 24 Κωνσταντινίδης Άρης, Η αρχιτεκτονική της αρχιτεκτονικής, Ημερολογιακά σημειώματα, εκδ. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2011, σελ. 155-156

• Αριστείδης Ντάλας, Κατοικία στον Τριαντάρο Τήνου, 2017

Εμπνευσμένη από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των κτιστών λιθοκεντημάτων

της Τήνου και από τον τρόπο που πραγματοποιούταν οι προσθήκες καθ’ ύψος, η κατοικία στον Τριαντάρο γίνεται αντιληπτή σε δύο ζώνες (εικ.71) που λειτουργούν συμπληρωματικά. Υιοθετώντας την αφαιρετική προσέγγιση και επιζητώντας την ελάχιστη παρέμβαση στο τοπίο, η αρχιτεκτονική πρόταση, σύγχρονη αλλά ταυτόχρονα κριτικά παραδοσιακή, αποτελείται από την αρμονική ένταξη - αιώρηση ενός κύβου από ανεπίχρηστο (αδρό) σκυρόδεμα πάνω στον υφιστάμενο πέτρινο όγκο (εικ.68).

Ενισχύοντας τη γεωμετρικότητα

οπτικές φυγές, καδράροντας τη θέα στη γραμμή του ορίζοντα (εικ.74). Την ίδια στιγμή, το μεγάλο τετράγωνο άνοιγμα που διαρρηγνύει την λιθοδομή μπροστά από το καθιστικό, λειτουργεί

σαν οθόνη που απελευθερώνει τη θέα και ταυτόχρονα, διαμορφώνοντας ένα μικρό

πεζούλι υπαίθριο καθιστικό – στον χώρο της αυλής, είναι το σημείο ένωσης του «μέσα» με το «έξω»(εικ.72,73). Η υπάρχουσα τηνιακή πέτρα του ισογείου εναλλάσσεται με το ανεπίχρηστο σκυρόδεμα (σε απόχρωση «ώχρας» που προκύπτει από τα τοπικά αδρανή υλικά) των προσθηκών, σε μια προσπάθεια σαφούς διαχωρισμού του παλαιού από το νέο. Με την επιλογή αυτή, σε συνδυασμό με την μορφολογική αντιμετώπιση του θέματος, η κατοικία στον Τριαντάρο

και στρέφοντας την οπτική προς τον κατακόρυφο άξονα, η σύνθεση

τη θέση της στο φυσικό ανάγλυφο που φέρει στοιχεία από τον παραδοσιακό περιστερώνα (εικ.70), οδηγώντας το βλέμμα δυναμικά προς το μπλε της θάλασσας και του ουρανού (εικ.69). Το οριζόντιο άνοιγμα που δημιουργείται ανάμεσα στο υπάρχον παλαιό και το νέο, εκτός από σημείο παύσης στο εξωτερικό περίβλημα, αναπτύσσει μια διαμπερή ζώνη, εμπλουτίζει με φυσικό φως το χώρο και δημιουργεί

επαναπροσδιορίζει

της Τήνου, εισάγει ένα σύγχρονο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο σε μία αρμονική μίξη του παραδοσιακού και του νεωτερικού χαρακτήρα της ελληνικής υπαίθρου. 25 25 https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/ Εικόνα 68 Εικόνα 69 Εικόνα 70

«Ο αρχιτέκτονας πρέπει να φανταστεί τον εαυτό του σαν ένα σαλιγκάρι: φτιάχνει το

κέλυφος του αντλώντας από τα σπλάχνα του τις δυνάμεις και την ευρυματικότητα που

γεννάει η πρωταρχική ανάγκη να φτιάξουμε το δοχείο ζωής μας». 26 Άρης Κωνσταντινίδης

Εικόνα 73

Εικόνα 72

Εικόνα 74

Εικόνα 71

26 Κωνσταντινίδης Άρης, Για την αρχιτεκτονική, Δημοσιεύματα σε εφημερίδες, περιοδικά και σε βιβλία 1940-1982, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2011

Ερμηνεία

Η μελέτη της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την μελέτη της

μοντέρνας αρχιτεκτονικής καθώς παρουσιάζει μια διαφορετική προσέγγιση για τα διεθνή πρότυπα και τεχνικές

μέσω της κριτικής ματιάς των Ελλήνων αρχιτεκτόνων οι οποίοι τα χρησιμοποιούν σε συνδυασμό με την σχέση και τις εμπειρίες τους με το ελληνικό τοπίο και την κοινωνία. Έτσι τις περιόδους που ενισχύεται η αρχιτεκτονική δημιουργία όπως είναι η δεκαετία του 60, οι αρχιτέκτονες δημιουργούν τα κορυφαία δείγματα του ελληνικού μοντερνισμού. Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά αυτού είναι η σχέση του κτιρίου με το εξωτερικό περιβάλλον του. Οι αρχιτέκτονες χρησιμοποιούν απλό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο επηρεασμένο από τα διεθνή πρότυπα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής μεταφρασμένο όμως από την προσωπική τους αντίληψη για το ελληνικό τοπίο και την ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Το τελευταίο είναι ξεκάθαρο κυρίως από το έργο του Α. Κωνσταντινίδη και το γραφείο Atelier66. Αυτή συνδυαλλαγή του αρχιτεκτονήματος με τον εξωτερικό χώρο και το ελληνικό τοπίο, φυσικό ή τεχνιτό, είναι εμφανής και στο έργο των νεότερων αρχιτεκτόνων μέχρι σήμερα. Τα στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος και η παραδοσιακή αρχιτεκτονική παραμένουν σταθερά σημεία αναφοράς αλλά με μια πιο φρέσκια ματιά και με συνοδοιπόρο τις τεχνολογικές εξελίξεις, προτείνονται νέες σχέσεις με

το τοπίο (υπόσκαφα κτίρια) και μορφές (κτίριο - υπαίθρια σκάλα, κτίριο – χωνί)

διαφορετικών οπτικών φυγών και προσανατολισμών. Όμως ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των κατοικιών είναι ότι ο υπαίθριος χώρος δεν προσφέρει απλώς διαφορετικές θεάσεις αλλά αποτελεί καίριο συνθετικό στοιχείο της κάθε κατοικίας το οποίο παίρνει κάθε φορά διαφορετική μορφή ή λειτουργία ή συντάσσει ξεχωριστά συνθετικά στοιχεία μεταξύ τους. Για παράδειγμα μπορεί να είναι ένας μεταβατικός χώρος από το έξω στο έσω ή από χώρους της κατοικίας με διαφορετική λειτουργία, ο ακάλυπτος χώρος μιας πολυκατοικίας ή μια εσωτερική αυλή που καθορίζουν την σύνταξη ή την κίνηση, ή τέλος μια εναλλαγή υπαίθριων – ημιυπαίθριων και κλειστών χώρων, δημιουργώντας

μια ανοιχτή σύνθεση από ατέρμονους ροϊκούς χώρους.

Οι αρχιτέκτονες μέσω των έργων τους δημιουργούν ένα σύνολο αφηγήσεων μεταξύ των κτιρίων και των άχρονων στοιχείων του ελληνικού τοπίου όπως ο ορίζοντας, το φως, το χώμα και η θάλασσα. Με μια συνέχεια διαφορετικών εμπειριων κατά την μετάβαση από τον εξωτερικό στον εσωτερικό χώρο, το υποκείμενο εκτείθεται στα στοιχεία

και με υφιστάμενες δομές. Αρχικά οι κατοικίες μέσω του σχεδιασμού τους εκμεταλέυονται την θέα με την δημιουργία

της υπαίθρου μέχρι να καταλήξει στην προστασία του εσωτερικού,

οποίο

δεν

από το εξωτερικό περιβάλλον

του

των οπτικών

στην

το

παρόλ’ αυτά

απομονώνεται

λόγω

φωτός,

φυγών και την καθαρότητα, αλλά και τον εμπλουτισμό

χρήση των υλικών. Τα υλικά όπως η πέτρα και το αδρό σκυρόδεμα που χρησιμοποιύνται στον εξωτερικό χώρο

εισάγονται στον εσωτερικό τονίζοντας την συνέχεια, αλλά και εντείνοντας την απτή εμπειρεία του υποκειμένου.

Οι κατοικίες που μελετήθηκαν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του περιβάλλοντος τους καθώς εντάσσονται

πλήρως στο πολιτισμικό τοπίο και δημιουργούν τέτοια σχέση με τον εξωτερικό χώρο που θα έλεγε κανείς πως ήταν πάντα εκεί.

 Κωνσταντινίδης Άρης, Για την αρχιτεκτονική, Δημοσιεύματα σε εφημερίδες, περιοδικά και σε βιβλία 19401982, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2011.

 Κωνσταντινίδης Άρης, Η αρχιτεκτονική της αρχιτεκτονικής, Ημερολογιακά σημειώματα, εκδ. Πανεπιστημιακές

εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2011.

 Οδυσέας Ελύτης, Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, εκδ. Ίκαρος, 1990.

 ΣΑΣΑ ΛΑΔΑ, Κατοικία Σχεδιάζω Κατασκευάζω Σκέπτομαι, Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 2015.

 Σοφία Βυζοβίτη, «Σπίτι διακοπών

 Τάσος Μπίρης, Με τη σκέψη στην αρχιτεκτονική, εκδ. Παπασωτηρίου, Αθήνα 1999.

 Τάσος Μπίρης. 1996. “Αρχιτεκτονικής σημάδια και διδάγματα”, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα

 Φιλιππίδης Δημήτρης, Μεσογειακά σπίτια Ελλάδα, Εκδόσεις ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ, Αθήνα 1994.

του Σ.Α.Θ.

 Φιλιππίδης Δημήτρης, Νεοελληνική Αρχιτεκτονική: Αρχιτεκτονική θεωρία και πράξη (1830-1980) σαν αντανάκλαση ιδεολογικών επιλογών της νεοεεληνικής κουλτούρας, εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 1984.

 Χαρά Χαρατσάρη, «Σχετικά με την κατοικία στην Ανάβυσσο του Άρη Κωνσταντινίδη».

Βιβλιογραφία

Αμοργό του Ιάννη Ξενάκη»,

στην

20/02/04 από το περιοδικό

Διαδικτυακές πηγές

 https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

 http://www.voisarchitects.com/projects

 http://www.ktirio.gr/κτιρια/κατοικιες/κατοικία-διακοπών-στα-μέγαρα

 http://www.ktirio.gr/κτιρια/κατοικιες/κατοικία-διακοπών-στη-νάξο

 http://domesindex.com/buildings/katoikia-diakopwn/

 https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

 http://domesindex.com/architects/agnh-koybela/

 https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

 https://vimeo.com/76714734

 http://domesindex.com/buildings/katoikia-sthn-anabysso/

 http://domesindex.com/buildings/polykatoikia-sthn-mpenakh/

Πηγές εικόνων

1. http://www.culture2000.tee.gr/ATHENS/GREEK/BUILDINGS/BUILD TEXTS/B136_t.html

2. http://www.culture2000.tee.gr/ATHENS/GREEK/BUILDINGS/BUILD_TEXTS/B136_t.html

3. http://paradisebackyard.blogspot.com/2018/01/atelier-66.html

4. http://paradisebackyard.blogspot.com/2018/01/atelier-66.html

5. http://www.culture2000.tee.gr/ATHENS/GREEK/BUILDINGS/BUILD_TEXTS/B136_t.html

6. http://ofhouses.tumblr.com/post/81391999305/009-aris-konstantinidis-vacation-house-of-k

7. http://attikanet.blogspot.com/2015/08/blog-post_72.html

8. https://es.wikiarquitectura.com/edificio/casa-en-anavyssos/

9. https://es.wikiarquitectura.com/edificio/casa-en-anavyssos/

10. https://www.pinterest.co.uk/pin/706502260263630267/

11. https://www.pinterest.co.uk/pin/147844800248093439/

12. https://www.pinterest.co.uk/pin/494270127837016343/

13. https://www.pinterest.co.uk/pin/472455817144406496/

14. http://domesindex.com/buildings/katoikia-sthn-anabysso/

15. http://domesindex.com/buildings/katoikia-sthn-anabysso/

16. https://www.pinterest.co.uk/pin/544865254892858786/

17. https://www.greekarchitects.gr/gr/

18. https://www.greekarchitects.gr/gr/

19. https://www.greekarchitects.gr/gr/

20. https://www.greekarchitects.gr/gr/

21. https://www.greekarchitects.gr/gr/

22. http://domesindex.com/buildings/katoikia-ston-o3yli8o/

23. http://paradisebackyard.blogspot.com/2018/01/atelier-66.html

24. http://domesindex.com/buildings/katoikia-ston-o3yli8o/

25. http://domesindex.com/buildings/katoikia-ston-o3yli8o/

26. http://paradisebackyard.blogspot.com/2018/01/atelier-66.html

27. http://paradisebackyard.blogspot.com/2018/01/atelier-66.html

28. http://paradisebackyard.blogspot.com/2018/01/atelier-66.html

29. https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

30. https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

31. https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

32. https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

33. https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

34. https://www.archisearch.gr/architecture/ktenas-inside-out/

35. http://domesindex.com/buildings/katoikia-diakopwn-sth-santorinh/

36. https://vimeo.com/95260757

37. https://www.greekarchitects.gr/gr/

38. http://domesindex.com/buildings/katoikia-diakopwn-sth-santorinh/

39. http://domesindex.com/buildings/katoikia-diakopwn-sth-santorinh/

40. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

41. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

42. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

43. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

44. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

45. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

46. https://www.archdaily.com/45925/aloni-decaarchitecture

47. http://www.kotionis.com/el/naxos

48. http://www.kotionis.com/el/naxos

49. http://www.kotionis.com/el/naxos

50. http://www.kotionis.com/el/naxos

51. http://www.kotionis.com/el/naxos

52. http://www.kotionis.com/el/naxos

53. http://www.kotionis.com/el/naxos

54. http://www.kotionis.com/el/naxos

55. https://www.archdaily.com/590859/residence-in-megara-tense-architecture-network

56. https://www.archdaily.com/590859/residence-in-megara-tense-architecture-network

57. https://www.archdaily.com/590859/residence-in-megara-tense-architecture-network

58. https://www.archdaily.com/590859/residence-in-megara-tense-architecture-network

59. https://www.archdaily.com/590859/residence-in-megara-tense-architecture-network

60. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

61. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

62. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

63. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

64. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

65. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

66. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

67. https://www.archdaily.com/880114/horizon-vois-architects

68. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

69. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

70. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

71. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

72. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

73. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/

74. https://aristidesdallas.gr/projects/a-touch-of-new/