Προσέγγιση θεωρητικού κειμένου - Θεωρητικός προβληματισμός πάνω στην Αρχιτεκτονική by Georgios Dionysios Lountzis

ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ V

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2016 – 2017

ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΑΜΑΛΙΑ ΚΩΤΣΑΚΗ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΣ

“

ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ | ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Η κοινωνία του θεάματος ”, Guy Debord

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΦΟΙΤΗΤΕΣ: ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ, ΛΟΥΝΤΖΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, ΜΑΝΔΗ ΣΟΦΙΑ-ΡΑΦΑΗΛΙΑ, ΦΟΥΣΚΑΣ ΠΕΤΡΟΣ

Περιεχόμενα

 Βιογραφικό σημείωμα...................................................................................................................................................σελ. 2

 Περίληψη κειμένου........................................................................................................................................................σελ. 2-3

 Έννοιες προβληματισμού.............................................................................................................................................σελ. 3

 Κριτικός υπομνηματισμός – Εικονογράφηση................................................................................................................σελ. 4-15

 Βιβλιογραφία.................................................................................................................................................................σελ.16

 Πηγες εικονογράφησης.................................................................................................................................................σελ.17-18

Guy

στη Λετριστική Διεθνή και στη συνέχεια έγινε η ψυχή της Καταστασιακής Διεθνούς. Αρνούμενος καθετί προερχόμενο από την κοινωνία που απέρριπτε, ποτέ

κίνημα. O Debord δημοσίευσε μια συνέχεια του βιβλίου του, Σχόλια για την Κοινωνία του Θεάματος, το 1988. Το έργο

μιας σύγχρονης κοινωνίας στην οποία η αυθεντική κοινωνική ζωή έχει αντικατασταθεί με την εκπροσώπησή της. Η

2 Βιογραφικό

σημείωμα

Debord ( 1931 – 1994 ) Ήταν Γάλλος μαρξιστής θεωρητικός, συγγραφέας, σκηνοθέτης και ιδρυτικό μέλος του Καταστασιακού κίνηματος (SI), το οποίο ήταν μια διεθνής οργάνωση κοινωνικών επαναστατών που αποτελόυταν από καλλιτέχνες και διαννοούμενους. Ο Ντεμπόρ έθεσε κύριο και μοναδικό στόχο του να κάνει καθημερινή πράξη και ποίηση την πολιτική ανατροπή. Εξεγερμένος ενάντια στην κοινωνία που γέννησε τη φρίκη δύο παγκόσμιων πολέμων, ενάντια στον καπιταλισμό, προσχώρησε αρχικά στους λετριστές, πρωτοστάτησε

δεν

ποτέ δεν κατέλαβε οποιαδήποτε

στο σύστημα. Στη συνέχεια όμως δεν θα διστάσει να διαλύσει την Καταστασιακή Διεθνή, για να αποφύγει την τυχόν αναδοχή της από το σύστημα, την αφομοίωσή της στο κατεστημένο. Κινηματογραφιστής της σιωπής και του θραύσματος, γυρίσε επτά ταινίες, στις οποίες πραγμάτωσε το ιδεώδες του για την υπέρβαση της τέχνης. Ολιγόλογος, ακριβολόγος, καίριος, στα βιβλία του, στην Κοινωνία του θεάματος ή στον Πανηγυρικό, ο Ντεμπόρ χρησιμοποιήσε τη διπλή μέθοδο της μεταστροφής. Με τη μεταστροφή, θα επαναδιατυπώσει ανεστραμμένες τις θέσεις γνωστών φιλοσόφων και θεωρητικών. Διεγνώσθη με αλκοολική πολυνευροπάθεια και αυτοκτόνησε με μια σφαίρα στην καρδιά, στις 30 Νοεμβρίου του 1994, μια μέρα μετά το τελευταίο του αυτοβιογραφικό ντοκιμαντέρ. Το έργο του τιμήθηκε 15 χρόνια μετά τον θάνατό του από τον Υπουργό Πολιτισμού της Γαλλίας, ο οποίος ανακήρυξε το αρχείο του Ντεμπόρ «εθνικό θησαυρό» της Γαλλίας, ενώ ο ίδιος ανακηρύχτηκε «ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους φιλοσόφους με θέση στην ιστορία» κατά το δευτέρο ημίσυ του 20ού αι. Περίληψη κειμένου Η Κοινωνία του Θεάματος είναι ένα έργο του 1967 της φιλοσοφίας και της μαρξιστικής κριτικής θεωρίας από τον Guy Debord, στο οποίο αναπτύσσει και παρουσιάζει την ιδέα του θεάματος. Το βιβλίο θεωρείται ένα σημαντικό κείμενο για το Καταστασιακό

είναι μια σειρά από 221 σύντομες διατριβές που περιέχουν περίπου μια παράγραφο η κάθε μία. O Debord ανιχνεύει την ανάπτυξη

Κοινωνία του Θεάματος είναι μια κριτική του σύγχρονου πολιτισμού των καταναλωτών και του φετιχισμού του εμπορεύματος, που ασχολείται με θέματα όπως η αποξένωση, η πολιτιστική ομογενοποίηση και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Εφιστά επίσης την ισοδυναμία μεταξύ του ρόλου του marketing των ΜΜΕ στο παρόν και το ρόλο των θρησκειών στο παρελθόν. Η εξάπλωση

δεν σπούδασε, ποτέ

εργάστηκε,

θέση

των εμπορικών εικόνων από τα ΜΜΕ, παράγει «κύματα ενθουσιασμού για ένα συγκεκριμένο προϊόν» που οδηγεί σε «στιγμές ένθερμης έξαρσης

παρόμοιας με τις εκστάσεις και των θαυμάτων του παλιού θρησκευτικού φετιχισμού». Ακόμη, περιλαμβάνει μια κριτική ανάλυση των έργων τριών

αμερικανικών κοινωνιολόγων.

Έννοιες προβληματισμού

Κατοίκηση  Αλλοτροίωση – Αποξένωση  Κοινωνικός διαχωρισμός  Κοινωνικός μετασχηματισμός  Παθητικότητα  Νεωτερικότητα  Μνήμη  Θέαμα  Ταξική κυριαρχία



Εικόνα 1: Η Capella Sistina του

Michelangelo, με τις εντυπωσιακες

νωπογραφιες της χριστιανικης

θρησκειας και της αναπαραστασεις

αρχαιων ελληνικων και ρωμαικων

παραδοσεων. Αντιδιαστολη αναμεσα

στο ζωντανο του βιωματος και το

νεκρο της αναπαραστασης.

Eικόνα 2:Lebbeus Woods, Quake City, from San Francisco: Inhabiting the Quake, 1995.

ιδεολογία ως ανεστραμμένη συνείδηση. Με ''το κεφάλι κάτω και τα πόδια πάνω'', ο μη-ζωντανός ψευδο-κόσμος των εικόνων κινείται σαν να ήταν ο αληθινός, ζωντανός κόσμος. 2 Πραγματεύεται τη λειτουργία του θεάματος ως όργανο ενοποίησης: ενοποιεί τις αποσπασμένες εικόνες- στιγμιότυπα της καθημερινότητας σε ενιαίο σύνολο. Εικόνες αποσπώνται από κάθε στιγμή της ζωής. Είναι αποσπάσματα χωρίς ενότητα. Διαφημίζονται και προβάλλονται από τα ΜΜΕ και έτσι συγχωνεύονται σε ένα κοινό ρεύμα που παρουσιάζει μία εικονικά ενοποιημένη πραγματικότητα.

Το θέαμα είναι παράγοντας ενοποίησης θραυσμάτων μόνο όμως επιφανειακά. Η αποσπασματικά θεωρημένη πραγματικότητα εκτυλίσσεται μέσα στη δική της γενική ενότητα σαν ένας ξεχωριστός ψευδό-κόσμος. Οι αποσπασματικές εικόνες που αποκόπηκαν από την αληθινή ζωή του ατόμου επανέρχονται στο υποκείμενο, τον καταναλωτή μέσω του θεάματος και προβάλλονται ξανά μέσω αυτού. Υπόσχονται προϊόντα και υπηρεσίες που θα βελτιώσουν τη ζωή του υποκειμένου και που θα την κάνουν να μοιάζει με παραστατικές εικόνες. Η καθημερινότητα φιλτράρεται μέσω του θεάματος σε εικονική πραγματικότητα, όπου το ψεύτικο εξαπάτησε τον ίδιο του τον εαυτό. Το θέαμα δηλαδή ο σχηματισμός συνδέσεων μεταξύ των αποσπασματικών εικόνων που προβάλλουν τα media, δεν απορρέει από την κανονική, μη θεαματική ζωή του κάθε ατόμου. Με άλλα λόγια βιώνει στην καθημερινότητά του διαφορετικά πράγματα από αυτά που θεωρεί πως θα ήταν σωστό να βιώνει. Το θέαμα είναι έτσι διάφορο της φυσικής

είναι όργανο ενοποίησης.

4 Όλη η ζωή των κοινωνιών στις οποίες κυριαρχούν οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής εκδηλώνεται σαν μια τεράστια συσσώρευση θεαμάτων. Ότι είχε άμεσα βιωθεί απομακρύνθηκε σε μια αναπαράσταση (εικ.1). Οι εικόνες, που αποσπάστηκαν από κάθε πλευρά της ζωής, συγχωνεύονται σ’ ένα κοινό ρεύμα οπού η ενότητα αυτής της ζωής δεν μπορεί πια να αποκατασταθεί. Η αποσπασματικά θεωρημένη πραγματικότητα εκτυλίσσεται μέσα στην ίδια της τη γενική ενότητα σαν ένας ξεχωριστός ψευδό-κόσμος (εικ.2), αντικείμενο της μοναδικής παρατήρησης. Η εξειδίκευση των εικόνων του κόσμου ξαναβρίσκεται, ολοκληρωμένη, μέσα στον κόσμο της αυτονομημένης εικόνας οπού το ψεύτικο εξαπάτησε τον ίδιο του τον εαυτό. Το θέαμα γενικά, σαν συγκεκριμένη αντιστροφή της ζωής, είναι η αυτόνομη κίνηση του μη ζωντανού (εικ.3). 1 Το θέαμα παρουσιάζεται ταυτόχρονα σαν η ίδια κοινωνία, σαν ένα μέρος της κοινωνίας, και σαν όργανο ενοποίησης (εικ.4). 2 Σαν μέρος της κοινωνίας είναι σαφώς ο τομέας που συγκεντρώνει κάθε βλέμμα και κάθε συνείδηση. Επειδή ακριβώς ο τομέας αυτός είναι διαχωρισμένος, αποτελεί το 1 Το θέαμα απονεκρώνει τη ζωή, είναι ψευδο-κόσμος του κόσμου, η ανεστραμμένη του όψη, με τον ίδιο τρόπο που ο Μάρξ όριζε την

πορείας του ζην και αντιπροσωπεύει την κοινωνία. Είναι το κέντρο του ενδιαφέροντος γιατί αποτελεί κάτι εικονικό,

Εικόνα 3: Archigram walking city, 1964 Εικόνα 4: linked hybrid - Steven holl, 2003-09

εικόνα και πραγματικότητα. Η

Εικόνα 5: United Artists Cineplex Theatre, προκειται για μια επανεξετασμενη αποψη της εισοδου του θεατρου, οπου τοποθετουνται οθονες που προβαλλουν

σωματα θαμωνων εν κινησει απο καμερες

ασφαλειας. Η συνεχης ροη κορμιων

διακοπτεται καποτε για την προβολη

διαφημιστικων ταινιων.

Εικόνα 6: Times Square, New York. Σύνολο εικόνων.

Εικόνα 7: Guggenheim Museum Bilbao – Frank Gehry, 1997.

3 Yayoi Kusama's Infinity Mirrored Room. 4 Το θεαμα εισχωριε τοσο βαθια στις κοινωνικες δομεσ που μετατρεπει την κοινωνια σε προσομοιωση. Η αρχιτεκτονικη μετατρεπεται σε εικονα και στη συνεχεια σε θεαμα και εκπομπη. Κατασκευαζονται κτηρια διαφημισεις, κτιρια καρτ-ποσταλ. Ξεπερνα το οριο της υλικοτητας: δημοσιευεται, προβαλλεται και εκπεμπεται απο τα μιντια της εποχης.

5 χώρο του παραπλανημένου βλέμματος3 (εικ.5) και της ψευδούς συνείδησης και η ενοποίηση που πραγματοποιεί δεν είναι τίποτα άλλο από την επίσημη γλώσσα του γενικευμένου διαχωρισμού. Το θέαμα δεν είναι ένα σύνολο εικόνων (εικ.6), άλλα μια κοινωνική σχέση ατόμων μεσολαβημένη από εικόνες. Το θέμα δεν μπορεί να νοηθεί σαν κατάχρηση ενός κόσμου της όρασης, σαν ένα προϊόν των τεχνικών μαζικής διάδοσης εικόνων. Είναι μάλλον μια Weltanschsung πραγματωμένη, μεταφρασμένη υλικά. Είναι μια θεώρηση του κόσμου που έχει αντικειμενοποιήσει.4 Το θέαμα, θεωρημένο στη ολότητα του, είναι ταυτόχρονα το αποτέλεσμα και ο σκοπός του υπάρχοντος τρόπου παράγωγης. Δεν είναι ένα συμπλήρωμα του πραγματικού κόσμου, κάποιο πρόσθετο διακοσμητικό στοιχείο του. Είναι η κάρδια

Κάτω από όλες τις ιδιαίτερες

ή προπαγάνδας, διαφήμισης ή άμεσης κατανάλωσης ψυχαγωγίας, το θέαμα αποτελεί το σύγχρονο μοντέλο της κοινωνικά κυρίαρχης ζωής. Είναι η πανταχού παρούσα επιβεβαίωση της επιλογής που έχει ήδη γίνει μέσα στην παράγωγη, και η αντίστοιχη κατανάλωση της. Μορφή και περιεχόμενο του θεάματος ταυτίζονται εξίσου με την ολική δικαιολόγηση των συνθηκών και των στόχων του υπάρχοντος συστήματος. Το θέαμα είναι επίσης η διαρκής παρουσία αυτής της δικαιολόγησης, σαν κατοχή του μεγαλυτέρου μέρους του χρόνου που βιώνεται έξω από τη σύγχρονη παράγωγη. Ο διαχωρισμός είναι και αυτός μέρος της ενότητας του κόσμου, της καθολικής κοινωνικής Πράξης η όποια χωρίστηκε σε

της έλλειψης ρεαλισμού της πραγματικής κοινωνίας.

μορφές του, πληροφόρησης

πραγματικότητα είναι υλικά κατακυριευμένη από την παρατήρηση του θεάματος και αναπαράγει μέσα της τη θεαματική

Εικόνα 8: Στο Λας Βεγκας το ατομο κατακλυζεται απο εικονες και συμβολα. Τα κτιρια ειναι ολοκληρα εικονες, συμβολα ή λεξεις. Η ταξη σε αυτο το τοπιο δεν ειναι προφανης. Ειναι σαν να εισερχεται κανεις στην πραγματοποιηση του κοσμου της κοινωνιας του θεαματος πραγματοποιημενης σε υπερθετικο βαθμο και σε μικρογραφια.

αναγνωρίζεται μέσα στη γενική της αλήθεια. Θεωρημένο συμφωνά με τους δικούς του όρους, το θέαμα είναι η επιβεβαίωση της φαινομενικότητας και η επιβεβαίωση

ανθρώπινης- δηλαδή, κοινωνικής- ζωής, σαν απλής φαινομενικότητας. Όμως, η κριτική που φτάνει στην αλήθεια του θεάματος, το αποκαλύπτει σαν την ορατή άρνηση της ζωής, σαν μια άρνηση που έγινε ορατή.

Εικόνα 9: Kόλαση του Δάντη - Sandro Botticelli. Ανεστραμμένος κόσμος.

5 Η αρχιτεκτονικη μπορει να καταναλωθει χωρις να χρειαζεται να περασει καθε προταση απο το σχεδιο της κατασκευης. Η αρχιτεκτονικη περνα απο την κατασκευη χωρου στην κατασκευη εικονας. Μια εικονα δινει ακριβως οτι θελει ο καταναλωτης. Αλλα και στη συχρονη τεχνη, η χρηση των νεων μεσων και τεχνολογιων, εχουν πολλαπλασιασει την κατασκευη “αφυσικων” ή εναλλακτικων πραγματικοτητων.

6 Οι αρχιτεκτονικες μελετες-προτασεις, περιοριζονται μονο στη παρουσιαση εικονων οι οποιες στη συνεχεια θα εκδοθουν, περα απο το τελικο αποτελεσμα σε εναν διαγωνισμο. Το κτιριο το οποιο θα κτιστει θα εχει λιγοτερη επιρροη σε σχεση με το ενδιαφερον που θα προκαλεσει μια εκθεση, μια αναμετρηση μεταξυ επαγγελματιων.

6 κοινωνική πρακτική, ενώπιων της οποίας τίθεται το αυτόνομο θέαμα, είναι επίσης η πραγματική ολότητα που εμπεριέχει το θέαμα. Όμως το σχίσμα μέσα σε αυτήν την ολότητα την ακρωτηριάζει σε τέτοιο βαθμό, ώστε το θέαμα να φαίνεται σαν σκοπός (εικ.8) της. Η γλώσσα του θεάματος συνίσταται από σημεία της άρχουσας παράγωγης που αποτελούν ταυτόχρονα και τον έσχατο σκοπό αυτής της παραγωγής.5 Δε μπορούμε να αντιπαραθέσουμε αφηρημένα το θέαμα στην πραγματική κοινωνική δραστηριότητα, αυτός ο διχασμός είναι και ο ίδιος διχασμένος. Το θέαμα που αντιστρέφει την πραγματικότητα, έχει πραγματικά παραχθεί. Την ίδια στιγμή στιγμή η βιωμένη

διάσταση, δίνοντας της μια ρητή συγκατάθεση. Η αντικειμενική πραγματικότητα είναι παρούσα και στις δυο πλευρές. Κάθε έννοια, προσδιορισμένη με αυτόν τον τρόπο, δεν έχει σαν βάση πάρα το πέρασμα της στο αντίθετο: η πραγματικότητα αναδύεται μέσα στο θέαμα και το θέαμα είναι πραγματικό. Αυτή η αμοιβαία αλλοτρίωση (εικ.8) είναι η ουσία και το στήριγμα της υπάρχουσας κοινωνίας. Μέσα στον πραγματικά ανεστραμμένο κόσμο (εικ.9), το αληθινό είναι μια στιγμή του ψεύτικου.6 Η έννοια θέαμα ενοποιεί και επεξηγεί μια μεγάλη ποικιλία εκδήλων φαινομένων. Η ποικιλία και οι αντιθέσεις τους είναι οι φαινομενικές όψεις αυτής της κοινωνικά οργανωμένης φαινομενικότητας, η όποια οφείλει και η ίδια να

κάθε

Εικόνα 10: Ελισαβετιανό θέατρο, 1576, Αγγλική αναγέννηση.

Εικόνα 11: Bibliotheque SainteGenevieve,1838 – 1850, Henri Labrouste.

Εικόνα 12: Μanhattan dome,1960, Buckminster Fuller & Shoji Sadao.

7 Salvador Dalí. The Persistence of Memory. 1931

σύνολο των συστημικών εικόνων που αναπαριστούν την κοινωνική ζωή, το συστημικό Νόημα », Απόσπασμα

από το κείμενο του Jakob Arnoldi «Sense making as communication». 9 Αυτή την ''παθητικότητα'' παρατηρεί και ο Gilles Deleuze, στο δεύτερο τόμο του έργου του για τον Κινηματογράφο, ότι προωθούν τα ''οπτοσημεια'' και τα ''ηχοσημεια'' του σύγχρονου κινηματογράφου, που παραλύουν τους αισθητηριοκινητικούς δεσμούς της εικόνας-κίνηση (ερέθισμα που οδηγεί σε αντίδραση, κάτι σαν κινηματογραφικός συμπεριφορισμός). Ήχοι και Εικόνες από το περιβάλλον δεν εγκαλούν τον δέκτη σε πράξη τροποποιητική του περιβάλλοντός του (όπως συμβαίνει στον κινηματογραφικό ρεαλισμό), αντίθετα ο δέκτης γίνεται μια επιφάνεια που δέχεται παθητικά τα ηχητικά και οπτικά ερεθίσματα. Τα ερεθίσματα αυτά υπερβαίνουν τις δυνατότητες κινητικής αντίδρασής του, υπερβαίνοντας έτσι την υποταγή του χρόνου στη (σωματική κίνηση) και απελευθερώνοντας μια χρονοεικόνα. Ο Deleuze προσπαθεί να αντλήσει από την κατάσταση αυτή τη δυνατότητα μιας οραματικής λειτουργίας: από τη στιγμή που η σωματική αντίδραση προς το περιβάλλον δεν επαρκεί, αφού το σώμα ακινητεί, πυροδοτείται η φαντασία που μεταπλάθει τα ηχητικά και οπτικά ερεθίσματα του Θεαματικού. 10« Η κριτική της θρησκείας καταστρέφει τις αυταπάτες του ανθρώπου για να μπορέσει (αυτός) να δράσει, να σκεφτεί, να διαμορφώσει την πραγματικότητά του σαν άνθρωπος απαλλαγμένος από τις αυταπάτες, που έχει φτάσει στην ηλικία του λόγου, για να μπορεί να περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, δηλαδή γύρω από τον πραγματικό του ήλιο. » Απόσπασμα του Μάρξ από τη Κριτική

7 Για να περιγράψουμε το θέαμα, το σχηματισμό του, τις λειτουργίες του και τις δυνάμεις που τείνουν στη διάλυση του, πρέπει να κάνουμε μια τεχντητή διάκριση αναπόσπαστων στοιχείων. Αναλύοντας το θέαμα, μιλάμε κατά κάποιο τρόπο την ίδια την τη γλώσσα του θεαματικού, αφού περνάμε στο μεθοδολογικό πεδίο αυτής της κοινωνίας που εκφράζεται μέσα στο θέαμα (εικ.10). Αλλά το θέαμα δεν είναι παρά το νόημα της συνολικής πρακτικής ενός οικονομικοκοινωνικού σχηματισμού, ο τρόπος χρήσης του χρόνου του7 . Είναι η ιστορική στιγμή που μας επεριέχει8 . Το θέαμα εμφανίζεται σαν μια τεράστια, αδιαμφισβήτητη και απρόσιτη θετικότητα. Δε λέει τίποτα περισσότερο από: « ότι φαίνεται είναι καλό, ότι είναι καλό φαίνεται » (εικ. 11). Η στάση που αξιωματικά απαιτεί είναι αυτή η παθητική αποδοχή 9την οποία έχει ήδη εξασφαλίσει με τον τρόπο που εμφανίζεται χωρίς να επιδέχεται αντίρρηση, με το μονοπώλιο του της φαινομενικότητας. Ο θεμελιωδώς ταυτολογικός χαρακτήρας του θεάματος απορρέει από το απλό γεγονός ότι τα μέσα του αποτελούν ταυτόχρονα και το σκοπό του. Είναι ο ήλιος που δεν δύει ποτέ στην αυτοκρατορία της σύγχρονης παθητικότητας10 . Καλύπτει όλη την επιφάνεια του κόσμου (εικ. 12) και κολυμπά απεριόριστα μέσα στην ίδια του τη δόξα.

8« Έτσι, το Θέαμα είναι ο συνεκτικός ιστός του συστήματος των κοινωνικών σχέσεων, το

της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου.

εικόνων-αντικειμένων, το θέαμα είναι η κύρια παραγωγή της

Εικόνα 13: Διαφήμιση στα πλαίσια προώθησης της Eames Lounge chair,1956, Charles and Ray Eames.

Εικόνα 14: La casa Azul, the blue house of Frida Khalo, "γυρίζει την πλάτη του" στο χώρο γύρω του και στρέφει την προσοχή του στην οικογένεια που ζει στην καρδιά του.

κατοχής της κοινωνικής ζωής από τα συσσωρευμένα αποτελέσματα της οικονομίας, οδηγεί προς μια γενικευμένη διολίσθηση από το έχειν στο φαίνεσθαι15, από το οποίο κάθε πραγματικό έχειν οφείλει να αντλεί το άμεσο κύρος και την τελική λειτουργία του. Ταυτόχρονα, κάθε ατομική πραγματικότητα έγινε

κοινωνική (εικ. 17), άμεσα εξαρτημένη από την κοινωνική δύναμη, διαμορφωμένη από αυτήν. Και μόνο εφόσον δεν είναι της επιτρέπεται να φαίνεται. Εκεί που ο

μιας υπνωτικής

Εικόνα 15: Ναός του Καρνάκ, Αίγυπτος.

Εικόνα 16: Άποψη Νέας Υόρκης από ψηλά. Ουρανοξύστες ως σύμβολο οικονομικής υπεροχής.

Εικόνα 17: Habitat 67, Moshe Safdie, 1967, Montreal.

Εικόνα 18: Moυσείο Λούβρου, αίθουσα με πίνακες.

11 The Fountainhead (film), 1949, Ayn Rand & King Vidor.

12 « Οπότε αναρωτιέται κανείς: Για τι παλεύουμε νύχτα μέρα κλεισμένοι στα εργαστήριά μας; Παλεύουμε για ένα τίποτα, που ωστόσο είναι το παν. », Oδυσσέας Ελύτης, 19 Οκτωβρίου 1979.

13 Learning from Las vegas, 1972, by Robert Venturi, Denise Scott Brown, and Steven Izenour.

14 Modern Times (film), 1936, Charlie Chaplin.

15 O Ντόριαν εκφράζει, περιπαικτικά, την επιθυμία του να πουλήσει την ψυχή του με αντάλλαγμα το πορτραίτο που φιλοτέχνησε ο Μπάζιλ να γεράσει αντί εκείνου. Η ευχή του Ντόριαν εκπληρώνεται, και καθώς ο νεαρός βυθίζεται

8 Η κοινωνία που στηρίζεται στην σύχγρονη βιομηχανία (εικ. 13) δεν είναι τυχαία ή επιφανειακά θεαματική, είναι θεμελιωδώς θεαματιστική. Μέσα στο θέαμα, εικόνα της άρχουσας οικονομίας11, ο σκοπός δεν είναι τίποτα, η ανάπτυξη είναι το πάν12 . Το θέαμα δεν θέλει να καταλήξει πουθενά αλλού παρά στον ίδιο του τον εαυτό (εικ. 14). Σαν απαραίτητο στολίδι των αντικειμένων13που παράγονται σήμερα, σαν γενική έκθεση της λογικής του συστήματος και σαν προηγμένος οικονομικός τομέας που διαπλάθει άμεσα μια αυξανόμενη πληθώρα

σημερινής

Το

ανθρώπους (εικ. 15), στο μέτρο που η οικονομία τους έχει ολοκληρωτικά υποτάξει. Δεν είναι τίποτα άλλο από την οικονομία που αναπτύσσεται για τον εαυτό της. Είναι η πιστή αντανάκλαση της παραγωγής αντικειμένων και η μη πιστή αντικειμενοποίηση των παραγωγών. Η πρώτη φάση της κυριαρχίας της οικονομίας στην κοινωνική ζωή (εικ. 16) είχε επιφέρει, μέσα στον ορισμό κάθε ανθρώπινης πραγμάτωσης, έναν έκδηλο υποβιβασμό του είναι σε έχειν. Η παρούσα φάση της ολοκληρωτικής

κοινωνίας.14

θέαμα υποτάσσει τους ζωντανούς

πραγματικός κόσμος μετατρέπεται σε απλές εικόνες, οι απλές εικόνες γίνονται πραγματικά όντα (εικ. 18) και αποτελεσματικά κίνητρα

όλο και περισσότερο σε μία έκλυτη ζωή ακολασίας στο κυνήγι των αισθήσεων, το πορτραίτο εξυπηρετεί ως μία διαρκής υπενθύμιση του αντίκτυπου που έχει κάθε πράξη στην ψυχή, με το κάθε αμάρτημα να παρουσιάζεται είτε ως παραμόρφωση της σιλουέτας του είτε ως σημάδι γήρανσης. Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ, 1890, Oscar Wilde.

Εικόνα 19: ‘All the eternal love I have for the pumpkins’, 2016, Yayoi Kusama.

Υπνωτισμός μέσω της αντανάκλασης και των χρωμάτων.

Εικόνα 20: Invisible world, 1954, Rene Magritte, Brussels, Belgium

Εικόνα 21: The stray, 1962, Margaret Keane. Αντίληψη της κοινωνίας μέσα από την όραση.

αντίληψη προηγείται των λέξεων και υπό μια άλλη έννοια. Η οπτική αντίληψη

εκείνη που καθορίζει τη θέση μας στον κόσμο που μας περιβάλλει· ερμηνεύουμε αυτόν τον κόσμο με λέξεις, αλλά οι λέξεις δεν μπορούν ποτέ να αναιρέσουν το γεγονός ότι περιβαλλόμαστε από αυτόν. Η σχέση μεταξύ του τι βλέπουμε και του τι γνωρίζουμε δεν είναι ποτέ σαφώς προσδιορισμένη. Η εικόνα και το βλέμμα, 1972, Berger John. 18 Αγγλικοί κήποι. Ο άνθρωπος υποτάσσεται στην φύση – Αριστοτελική θεωρία.

9 συμπεριφοράς (εικ. 19). Το θέαμα, καθώς έχει την τάση ν, δείχνει, μέσα από διάφορες εξειδικευμένες μεσολαβήσεις, τον κόσμο που δεν είναι πια άμεσα αντιληπτός16 (εικ. 20), ανακαλύπτει φυσιολογικά στην όραση την προνομιούχα ανθρώπινη αίσθηση (εικ. 21), που σε άλλες εποχές αποτελούσε η αφή η αίσθηση η πιο αφηρημένη και η πιο ευκολοπλάνητη, αντιστοιχεί στη γενικευμένη αφαίρεση της σημερινής κοινωνίας. Αλλά το θέαμα δεν είναι ταυτόσημο με το απλό βλέμμα, ακόμα κι όταν συνδυάζεται με την ακοή17. Είναι το αντίθετο του διαλόγου. Όπου υπάρχει ανεξάρτητη αναπαράσταση, το θέαμα συγκροτείται εκ νέου. Το θέαμα είναι ο κληρονόμος όλης της αδυναμίας του δυτικού φιλοσοφικού σχεδίου, που υπήρξε μια κατανόηση της δραστηριότητας κυριαρχημένη από τις κατηγορίες της όρασης στηρίζεται επίσης πάνω στην αδιάκοπη εξέλιξη της συγκεκριμένης τεχνικής ορθολογικότητας που προέκυψε από αυτή τη σκέψη. Δεν πραγματοποιεί τη φιλοσοφία, φιλοσοφικοποιεί την πραγματικότητα18 . Είναι η συγκεκριμένη ζωή όλων που υποβιβάστηκε σε σφαίρα θεωρικής αφαίρεσης. 16 Oι Αόρατες πόλεις, 1972, Italo Calvino 17 Η οπτική αντίληψη προηγείται των λέξεων. Το παιδί βλέπει και αναγνωρίζει πριν μπορέσει να μιλήσει. Όμως η οπτική

είναι

δραστηριότητα που μιλάει για λογαριασμό όλων των άλλων (εικ. 24).19 Είναι η διπλωματική εκπροσώπηση της ιεραρχικής κοινωνίας ενώπιον του εαυτού της, όπου κάθε άλλος λόγος έχει εξοστρακιστεί. Το πιο σύγχρονο εδώ, είναι επίσης και το πιο αρχαικό. Το θέαμα είναι ο μη-διακοπτόμενος λόγος, που η παρούσα τάξη πραγμάτων επιφυλάσσει για τον εαυτό της, ο εγκωμιαστικός της μονόλογος. Είναι η αυτοπροσωπογραφία της εξουσίας

19 Casa del Fascio - Giuseppe Terragni, 1932-36. H σχέση της αρχιτεκτονικής με την εξουσία λειτουργεί πολυεπίπεδα, αποτυπώνοντας τις

βαθύτερες κοινωνικές και εξουσιαστικές δομές, αλλά και παραγωγικά συστήματα. Aποδεικνύεται ότι το πολιτικό περιεχόμενο της αρχιτεκτονικής

δεν αποτελεί εγγενή ιδιότητα της αρχιτεκτονικής, αλλά είναι συνυφασμένο με το ευμετάβλητο πλαίσιο νοηματοδότησής του.

Αυτοί οι πολιτικοί συνειρμοί της αρχιτεκτονικής εξαρτώνται από τις εκάστοτε πολιτικές πρακτικές, κοινωνικές δυναμικές και υποκειμενικές αναγνώσεις, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραματίζουν οι συλλογικές μνήμες.

Εικόνα 22: Τομάζο Μαζάτσιο (Tommaso Masaccio, 1401 -1428), "H Αγία Τριάδα" (1424-1428), νωπογραφία, Φλωρεντία, εκκλησία Σάντα Μαρία ΝοΒέλα.Το θρησκευτικό θέμα έχει έρθει στο ανθρώπινο επίπεδο, και ο θεατής νιώθει ότι είναι μάρτυρας του θείου δράματος που εκτυλίσσεται μπροστά του. Οι μορφές μοιάζουν με αγάλματα. Αυτή την εντύπωση την έδωσε με το προοπτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθέτησε τις μορφές. Φαίνεται σαν να μπορούμε να τις αγγίξουμε και αυτή η αίσθηση μας φέρνει πιο κοντά και στο μήνυμά τους.

Εικόνα 23: Ανθρωπάκια –Γιάννης Γαΐτης. Τα «ανθρωπάκια» είναι μορφές που δεν έχουν ατομικά χαρακτηριστικά και έχουν πανομοιότυπο ντύσιμο με ριγέ κοστούμι και καπέλο, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μαζοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου.

Εικόνα 24: Casa del Fascio –Giuseppe Terragni, 1932-36

10 Η φιλοσοφία, σαν εξουσία της διαχωρισμένης σκέψης και σκέψη της διαχωρισμένης εξουσίας, δεν μπόρεσει πο΄τε από μόνη της να ξεπεράσει τη θεολογία. Το θέαμα είναι η υλική ανασύσταση της θρησκευτικής ψευδαίσθησης (εικ.22). Η θεαματική τεχνική δεν διέλυσε τα θρησκευτικά σύννεφα όπου οι άνθρωποι είχαν τοποθετήσει τις ίδιες τους τις δυνάμεις που είχαν αποσπαστεί από αυτούς: απλώς τα συνένωσε σε μια γήινη βάση. Έτσι και η πιο γήινη ζωή γίνεται σκοτεινή και αποπνικτική. Δεν εξοβιλίζει πια στον ουρανό αλλά στεγάζει μέσα της την απόλυτη άρνηση της, τον απατηλό της παράδεισο. Το θέαμα είναι η τεχνική πραγμάτωση της εξορίας των ανθρώπινων δυνάμεων σ’ ένα υπερπέραν, το ολοκληρωμένο σχίσμα στο εσωτερικό του ανθρώπου. Στο μέτρο που η κοινωνία ονειρεύεται την ανάγκη, το όνειρο γίνεται αναγκαίο. Το θέαμα είναι ο εφιάλτης της σύγχρονης αλυσοδεμένης κοινωνίας, που δεν εκφράζει τελικά παρά την επιθυμία της να κοιμηθεί. Το θέαμα είναι ο φρουρός αυτού του ύπνου (εικ.23). Το γεγονός ότι η πρακτική ισχύς της σύχγρονης κοινωνίας αποσπάστηκε από την ίδια και συγκροτήθηκε σε αναξάρτητη αυτοκρατορία μέσα στο θέαμα, δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά μόνο απο το πρόσθετο γεγονός ότι αυτή η ισχυρή πρακτική εξακολουθούσε να στερείται συνοχής και παρέμενε σε αντίφαση με τον εαυτό της. Στη ρίζα του θεάματος βρίσκεται η πιο παλιά κοινωνική εξειδίκευση, η εξειδίκευση της εξουσίας. Έτσι το θέαμα είναι μια εξειδικευμένη

και το στούντιο του Luis Barragan αντιπροσωπεύουν ένα αριστούργημα των νέων εξελίξεων στο μοντέρνο κίνημα, ενσωματώνοντας τα παραδοσιακά, φιλοσοφικά και καλλιτεχνικά ρεύματα σε μια νέα σύνθεση.

Η εργασία του Luis Barragán εκθέτει την ολοκλήρωση των σύγχρονων και παραδοσιακών επιρροών, οι οποίες στη συνέχεια έχουν ασκήσει σημαντική επίδραση

ειδικά στο σχέδιο των κήπων και των αστικών τοπίων.

21 «Οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης είναι σε κάθε εποχή οι κυρίαρχες ιδέες.

Με άλλα λόγια, η τάξη που είναι κυρίαρχη υλική δύναμη της κοινωνίας, είναι ταυτόχρονα η κυρίαρχη πνευματική της δύναμη.

Η τάξη που έχει στη διάθεσή της τα μέσα της υλικής παραγωγής, διαθέτει ταυτόχρονα τα μέσα της πνευματικής παραγωγής,

έτσι ώστε, μιλώντας γενικά, οι ιδέες αυτών που δεν έχουν τα μέσα της πνευματικής παραγωγής υποτάσσονται σ’ αυτά.

Οι κυρίαρχες ιδέες δεν είναι τίποτε άλλο από την ιδεατή έκφραση των κυρίαρχων υλικών σχέσεων, είναι οι κυρίαρχες υλικές σχέσεις

που συλλαμβάνονται σαν ιδέες, άρα είναι η έκφραση των σχέσεων που κάνουν μια τάξη κυρίαρχη, επομένως οι ιδέες της κυριαρχίας της».

Μαρξ – Ένγκελς, Η γερμανική ιδεολογία, τ. Α΄εκδ. Gutenberg, σελ. 94.

Εικόνα 25: Luis Barragán - House and Studio, 1947.

11 στην εποχή της ολοκληρωτικής της διαχείρισης των συνθηκών ύπαρξης. Η φετιχιστική όψη καθαρής αντικειμενικότητας μέσα στις θεαματικές σχέσεις (εικ.25), 20 αποκρύβει το χαρακτήρα τους σαν σχέσεων μεταξύ ανθρώπων και μεταξύ τάξεων: μια δέυτερη φύση φαίνεται να εξουσιάζει το περιβάλλον μας με τους ανελέητους νόμους της. Αλλα το θέαμα δεν είναι αυτό το αναγκαίο προιόν της τεχνικής ανάπτυξης, θεωρημένης σαν φυσικής ανάπτυξης. Αντίθετα, η κοινωνία του θεάματος είναι η μορφή που διαλέγει η ίδια το τεχνικό περιεχόμενο της. Αν το θέαμα, θεωρημένο απο τη στενή σκοπιά των “μέσων μαζικής επικοινωνίας”, που αποτελούν την πιο συντριπτική επιφανειακή του εκδήλωση, μπορεί να φανεί ότι κατακλύζει την κοινωνία σαν ένας απλός τεχνικός εξοπλισμός, ο τελευταίος δεν έχει τίποτα το ουδέτερο, αλλ’ απεναντίας είναι εκείνος που ταιριάζει στην καθολική αυτοκινησία του. Αν οι κοινωνικές ανάγκες της εποχής μέσα στην οποία αναπτύσσονται τέτοιες τεχνικές δεν μπορούν να ικανοποιηθούν παρά μόνο με την μεσολάβηση αυτής της δύναμης στιγμιαίας “επικοινωνίας”, αυτό συμβαίνει γιατί αυτή η επικοινωνία είναι ουσιαστικά μονόπλευρη έτσι ώστε η συγκεντροποίηση της να καταλήγει να συσσωρεύει στα χέρια της διοίκησης του υπάρχοντος συστήματος τα μέσα που του επιτρέπουν να διαιωνίζει αυτή την καθορισμένη διοίκηση. Το γενικευμένο σχίσμα του θεάματος είναι αδιαχώριστο από το σύγχρονο Κράτος, δηλαδή, απ’ τη γενική μορφή του σχίσματος μέσα στην κοινωνία, προιόν του καταμερισμού της κοινωνικής εργασίας και όργανο της ταξικής κυριαρχίας. 21 20 Luis Barragan – House and Studio, 1947. Το σπίτι

22 Ludwig Mies van der Rohe - Memorial to Rosa Luxemburg and Karl Liebknecht, 1926. Η μνημειακή

διατηρήθηκαν με ρευστοκονίαμα που οργανώθηκε γύρω από ένα χάλυβα και ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.

Φάνηκε ακριβώς

Εικόνα 26: Honoré Daumier - 1864: Το βαγόνι της πρώτης θέσης. Το βαγόνι της δεύτερης θέσης. Το βαγόνι της τρίτης θέσης. Ο πίνακας αυτός, πέρα από το κοινωνικό περιεχόμενο, αποτελεί και μαρτυρία των αλλαγών που έφερε η εκβημιοχάνιση και η αστικοποίηση στη μετακίνηση των ανθρώπων του 19ου αιώνα στην Ευρώπη, γιατί εδώ απεικονίζεται το βαγόνι ενός τρένου. Οι κοινωνικές διακρίσεις αντανακλώνται στο σιδηρόδρομο. Οι επιβάτες, ανάλογα με το εισόδημα, ταξίδευαν λιγότερο ή περισσότερα άνετα, αφού υπήρχαν τα βαγόνια πρώτης, δεύτερης και τρίτης θέσης.

Εικόνα 27: Ludwig Mies van der RoheMemorial to Rosa Luxemburg and Karl Liebknecht, 1926.

12 Ο διαχωρισμός είναι το άλφα και το ωμέγα του θεάματος. Η θεσμοποίηση του κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας και ο σχηματισμός των τάξεων είχαν δημιουργήσει μια πρώτη ιερή θεώρηση, τη μυθική τάξη πραγμάτων με την οποία καλύπτεται κάθε εξουσία απ’ τις απαρχές της. Το ιερό δικαιολόγησε την κοσμολογική και οντολογική διευθέτηση που αντιστοιχούσε στα συμφέροντα των αφεντών εξήγησε και εξωράισε ό,τι η κοινωνία δεν μπορούσε να κάνει. Κάθε διαχωρισμένη εξουσία, επομένως, ήταν θεαματκή αλλά η αποδοχή από όλους μιας τέτοιας αναλλοίωτης εικόνας δεν σήμαινει παρά την κοινή αναγνώριση μια φανταστικής προέκτασης της φτώχειας της πραγματικής κοινωνικής δραστηριότητας, που γινόταν ακόμα αισθητή ευρέως σαν ενιαία συνθήκη (εικ. 26). Το σύγχρονο θέαμα εκφράζει αντίθετα αυτό που η κοινωνία μπορεί να κάνει, μέσα όμως σε αυτή την έκφραση, το επιτρεπτό, αντιτίθεται απολύτως στο εφικτό. Το θέαμα είναι η συντήρηση της έλλειψης συνείδησης μέσα στην πρακτική μεταβολή των συνθηκών ύπαρξης (εικ. 27).22 Είναι προιόν του εαυτού του και από μόνο του έθεσε τους κανόνες του: είναι ένα ψευδο-ιερό. Δείχνει αυτό που είναι: μια διαχωρισμένη δύναμη που αναπτύσσεται, από μόνη της, μέσα στην αύξηση της παραγωγικότητας, χάρη στη συνεχή τελειοποίηση του καταμερισμού της εργασίας, με τον κατακερματισμό των κινήσεων που υποτάσσονται στην ανεξάρτητη κίνηση των μηχανών, και που εργάζεται για μια ολοένα μεγαλύτερη αγορά. Κάθε κοινότητα και κάθε κριτική αίσθηση διαλύθηκαν στην πορεία αυτής της κίνησης μέσα στην οποία οι δυνάμεις που μπόρεσαν

δεν έχουν ακόμα ξανασυναντηθεί.

να αναπτυχθούν αποχωριζόμενες

- που δημιουργήθηκε το 1926, πριν γκρεμιστεί από τα Ναζί σε λιγότερο από μια δεκαετία- είναι σχεδόν καθαρό όσο αφορά τις πλάκες και τη ορειχάλκινη χρήση των ανεπεξέργαστων υλικών, η οποία είναι φιαγμένη από οδοντωτά τούβλα που

δομή

πάρα πολύ βαρβαρικό για να τιμήσει την αξία της μνήμης του.

Εικόνα 28: Στην ταινία μετρόπολις η κοινωνία είναι διαχωρισμένη ανάμεσα στους εύπορους και στους εργάτες οι οποίοι ζουν αποκομμένοι σε μια υπόγεια πόλη.

Εικόνα 29: Υπάρχουν τρεις θεωρίες οι οποίες αποτυπώνουν την μορφή της αρχέτυπης κατοικίας.Του Laugier, του Semper, και του Heidegger

το design κ.α. θεωρούνταν μέσα για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Η Σοβιετική αρχιτεκτονική και πολεοδομία είχαν για αντικειμενικό σκοπό την ολοκληρωτική αναδιάρθρωση της κοινωνίας. Μια αρχιτεκτονική αληθινά νέα θα προκύψει με την σύλληψη ενός καινούργιου κοινωνικού μοντέλου για το οποίο οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι θα φανταστούν το κατάλληλο νέο περιβάλλον. Πόλη και Επανάσταση, η πτώχευση της αρχιτεκτονικής, Anatole Kopp, 1976, σελ. 25, 29

24 Τον 190 αιώνα στο Παρίσι, κατά την διάρκεια των μεγάλων έργων του Haussmann, το κράτος επέβαλλε την δημιουργία διατεταγμένων όψεων των κτηρίων με σκοπό την ανάδειξη του κύρους και της ενότητας του.

25 Μια από τις βασικές έννοιες που εισάγει το μοντέρνο κίνημα είναι αυτή της νεωτερικότητας , η οποία εμπεριέχει την ταχύτητα. Με την ανακάλυψη του αυτοκινήτου και άλλων τεχνολογικών επιτευγμάτων στον τομέα της βιομηχανίας ο ελεύθερος χρόνος αυξάνεται και η ανθρώπινη εργασία αντικθίσταται από τις μηχανές.

13 Mε το γενικευμένο διαχωρισμό του εργαζομένου απ’ το προϊόν της εργασίας του, χάνεται κάθε ενιαία αντίληψη της ολοκληρωμένης δραστηριότητας, κάθε άμεση, προσωπική επικοινωνία μεταξύ των παραγωγών.23 Ακολουθώντας την πρόοδο της συσσώρεσυσης των διαχωρισμένων προϊόντων και της συγκεντροποίησης της παραγωγικής διαδικάσίας,

ενότητα

επικοινωνία γίνονται

ιδιότητα της διεύθυνσης του συστήματος.24 Η επιτυχία του οικονομικού συστήματος του διαχωρισμού είναι η προλεταριοποίηση του κόσμου

Με

διαχωρισμένου,

εμπειρία, που στις πρωτόγονες κοινωνίες (εικ. 29) συνδεόταν με μια κύρια εργασία, τείνει να μετατοπιστεί στον αναπτυξιακό πόλο του συστήματος, προς τη μη εργασία, την αδράνεια. Όμως αυτή η αδράνεια δεν είναι καθόλου απελευθερωμένη απ’ την παραγωγική δραστηριότητα: εξαρτάται απ’ αυτήν, είναι η ασταμάτητη και γεμάτη θαυμασμό υποταγή στις ανάγκες και τα αποτελέσματα της παραγωγής, είναι κι ίδια ένα προϊόν αυτής της ορθολογικότητας αυτής της παραγωγής. Δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία έξω απ’ τη δραστηριότητα και, στα πλαίσια του θεάματος υπάρχει άρνηση κάθε δραστηριότητας, όπως ακριβώς η πραγματική δραστηριότητα είχε δεσμευτεί ολοκληρωτικά για τη σφαιρική οικοδόμηση αυτού του αποτελέσματος. Έτσι η σημερινή «απελεθυέρωση απ’ την εργασία» η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, 25 δεν είναι καθόλυ απελευθέρωση μέσα στην εργασία, ούτε απελευθέρωση από έναν κόσμο 23 Κατά την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης στόχος ήταν ο μετασχηματισμός των σχέσεων παραγωγής, αλλά και ολόκληρης της κοινωνίας. Η αρχιτεκτονική, η πολεοδομία,

και η

αποκλειστική

(εικ.28).

την ίδια την επιτυχία της διαχωρισμένης παραγωγής σαν παραγωγής του

η θεμελιώδης

επιλέξει τον θεαματικό σύστημα, αποτελούν, επίσης, τα όπλα του για τη σταθερή ενίσχυση των συνθηκών απομόνωσης των «μοναχικών

Εικόνα 30: Edward Hopper, “βαγόνι”, 1965 Εικόνα 31: Panoptikon, Jeremy Bentham, 1785 To panoptikon είναι ένας τύπος κτιρίου-φυλακής που επιτρέπει την συνεχή επιτήρηση των κρατουμένων, χωρίς όμως αυτοί να γνωρίζουν πότε επιτειρούνται.

ασυνείδητης δραστηριότητας) εκφράζεται ως εξής: όσο περισσότερα παρατηρεί τόσο λιγότερο ζει, όσο περισσότερο δέχεται να αναγνωρίζει τον εαυτό του μέσα στις κυρίαρχες εικόνες της ανάγκης, τόσο λιγότερο κατανοεί τη δική του ύπαρξη και τη δική του επιθυμία. Η εξωτερικότητα του θεάματος, σε σχέση με τον δρώντα άνθρωπο, φαίνεται απ’ το γεγονός

Εικόνα 32: Φαβέλες στην Βραζιλία. Απότομος διαχωρισμός κοινωνικών στρωμάτων

14 που έχει δαμορφωθεί απ’ αυτήν την εργασία. Απ’ την δραστηριότητα που κλέβει η εργασία, τίποτα δεν μπορεί να ξαναβρεθεί με την υποταγή στο αποτέλεσμα της. Το οικονομικό σύστημα που στηρίζεται στην απομόνωση είναι μια κυκλική παραγωγή της απομόνωσης. Η απομόνωση στηρίζει την τεχνική και η τεχνική διαδικασία απομονώνει με

. Απ’ το αυτοκίνητο ως

όλα τα αγαθά που έχει

πληθών». (εικ. 30) Το θέαμα ξανασυναντά όλο και πιο συγκεκριμένα τις ίδιες του τις προϋποθέσεις. Η καταγωγή του θεάματος είναι η απώλεια της ενότητας του κόσμου και η γιγάντια ανάπτυξη του σύγχρονου θεάματος εκφράζει την ολότητα αυτής της απώλειας η αφαίρεση κάθε επιμέρους εργασίας και η γενική αφαίρεση της συνολικής παραγωγής, βρίσκουν την τέλεια έκφραση τους μέσα στο θέαμα του οποίου ο συγκεκριμένος τρόπος ύπαρξης είναι ακριβώς η αφαίρεση. Μέσα στο θέαμα, ένα μέρος του κόσμου αναπαρίσταται ενώπιον του κόσμου και είναι ανώτερο απ’ αυτον. Το θέαμα δεν είναι παρά η κοινή γλωσσα αυτού του διαχωρισμού. Αυτό που συνδέει τους θεατές είναι μια μονόδρομη σχέση με το ίδιο το κέντρο που συντηρεί την απομόνωση τους (εικ. 31). Το θέαμα συνενώνει το διαχωρισμένο, αλλά το συνενώνει σαν διαχωρισμένο (εικ. 32). H αλλοτρίωση του θεατή απ’ το αντικείμενο που παρατηρεί (που δεν είναι παρά αποτέλεσμα της δικής του

ότι οι ίδιες του οι κινήσεις δεν του ανήκουν πια, αλλά ανήκουν σ’ ένα άλλον που τις παρουσιάζει. Το θέαμα είναι παντού, να γιατί ο θεατής δεν αισθάνεται πουθενά σαν στο σπίτι του.

την σειρά της

την τηλεόραση

Εικόνα 33: Αθήνα, μαζική κατοίκηση-αποξένωση

βιομηχανικής παραγωγής (εικ. 34).

Αυτό που αυξάνεται μαζί με την οικονομία που κινείται, για τον εαυτό της δεν μπορεί

Εικόνα 34: AEG Turbin

Εικόνα 35: New National Gallery, Mies Van Der Roe, 1962-1968

Σοβιετική Ένωση μιλούσε για μια σοσιαλιστική κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων, για αυτοδιαχείριση, συναδελφικότητα και συλλογικότητα. Η νέα αρχιτεκτονική και πολεοδομία είχαν και αυτές προσαρμοσθεί σ’ ένα τέτοιο κοινωνικό όραμα. Αν δεν υπήρχε οικογένεια με την παραδοσιακή σημασία της λέξης, τότε το παραδοσιακό οικογενειακό σπίτι ή διαμέρισμα θα ήταν μια ξεπερασμένη μορφή κατοικίας. Πόλη και Επανάσταση, η πτώχευση της αρχιτεκτονικής, Anatole Kopp, 1976, σελ. 26

15 Ο εργαζόμενος δεν παράγει τον εαυτό του, αλλά παράγει μια ανεξάρτητη δύναμη. Η επιτυχία αυτής της παραγωγής, η αφθονία της, ξαναγυρίζει στον παραγωγό σαν αφθονία της αποστέρισης. Με την συσσώρευση των αλλοτριωμένων προϊόντων του, αποξενώνεται από τον χωροχρόνο του κόσμου του (εικ. 33). Το θέαμα είναι ο χάρτης αυτού του νέου κόσμου, χάρτης που καλύπτει όλη την επικράτεια του. Οι ίδιες οι δυνάμεις που μας έχουν διαφύγει, μας επιδεικνύονται σ’ όλη τους την ισχύ. Το θέαμα μέσα στην κοινωνία αντιστοιχεί σε μια συγκεκριμένη παραγωγή της αλλοτρίωσης. Η οικονομική επέκταση είναι, πρωτίστως η επέκταση αυτής της συγκεκριμένης

να είναι άλλο απ’ την αλλοτρίωση που βρισκόταν ακριβώς μέσα στον αρχικό της πυρήνα. Διαχωρισμένος από το προϊόν του, ο άνθρωπος παράγει όλο και πιο εντατικά κάθε λεπτομέρεια του κόσμου του, και μ’ αυτό τον τρόπο βρίσκεται όλο και πιο διαχωρισμένος από τον κοσμο του.26 Όσο περισσότερο παράγει τωρα στην ζωή του, τόσο περισσότερο διαχωρίζεται απ’ αυτήν. Το θέαμα είναι το κεφάλαιο σ’ έναν τέτοιο βαθμό συσσώρευσης ώστε να μετατρέπεται σε εικονα. (εικ. 35) 26 Η νεογέννητη

factory, Peter Behrens

 Cinéma II: L'image-temps (1985). Trans. Cinema 2: The Time-Image (1989), Gilles Deleuze.



 Learning from Las vegas, 1972, by Robert Venturi, Denise Scott Brown, and Steven Izenour

 Invisible Cities, 1972, Italo Calvino



1972, Berger John

 http://annagelopoulou.blogspot.gr/2015/01/honore-daumier.html

 http://www.archdaily.com/312877/ad-classics-casa-del-fascio-giuseppe-terragni

 http://www.artmag.gr/art-history/artists-faces/item/3156-masaccio-tommaso-di-ser-giovanni-guidi-cassai

 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C111/62/475,1798/

 https://thecharnelhouse.org/2013/07/10/mies-memorial-to-rosa-luxemburg-and-karl-liebknecht-1926/

 https://aformi.gr/2010/08/%CE%B9%CE%B4%CE%B5%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%AF%CE%B1/

 http://whc.unesco.org/en/list/1136

 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%93%CE%B1%CE%90%CF%84%CE%B7%CF%82

 http://dspace.lib.ntua.gr/handle/123456789/38841

στην σύγχρονη εποχή», Αμαλία Κωτσάκη, Ιστορία και Θεωρία της Αρχιτεκτονικής 5, Σχολή Αρχιτεκτόνων

Μηχανικών,

 Ito,

“Tower of Winds”, El Croquis: Toyo Ito 1986-1995,τ.71, σ.50

 Betsky Aaron, Hays K. Michael , Anderson Laurie [2003],Scanning: The Aberrant Architec

 tures of Diller + Scordio, New York: Whitney Museum of American Art, σ. 70

16 Βιβλιογραφία

Κριτική της Εγελιανής Φιλοσοφίας του Κράτους και του Δικαίου, Karl Marx, εκδόσεις Παπαζήσης

Η εικόνα και το βλέμμα,

 Αnatole Kopp, Πόλη και Επανάσταση, η πτώχευση της αρχιτεκτονικής, εκδόσεις: Νέα σύνορα, Αθήνα 1976  Διάλεξη «η ιδέα της αρχέτυπης κατοικίας

Πολυτεχνείο Κρήτης  Διάλεξη «ηαρχιτεκτονική στο γύρισμα του αιώνα», Αμαλία Κωτσάκη, Ιστορία και Θεωρία της Αρχιτεκτονικής 4, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείο Κρήτης

[1995],

Toyo,

 1:https://www.google.gr/search?q=la+cappella+sistina&espv=2&biw=1366&bih=613&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjl5tbkufrRAhUJN xQKHcFzAvQQ_AUIBigB#imgrc=azVW_ZBzlQQ5vM:

 2:https://www.google.gr/search?q=Tower+of+Winds+%5B1986%5D&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ved=0ahUKEwjmiLeMsPrRAhWEaxQKH VNXC_MQsAQIKQ&biw=1366&bih=613#imgrc=bUjnpjQGOu6FBM:

 3:https://www.google.gr/search?q=jump+cuts&espv=2&biw=1366&bih=613&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjj5uSxsvrRAhVCfRoKHYl uCMAQ_AUIBygC#tbm=isch&q=jump+cuts+1995&imgrc=j8v5fYvX4JAc8M:

 4:https://www.google.gr/search?q=jump+cuts&espv=2&biw=1366&bih=613&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjj5uSxsvrRAhVCfRoKHYl uCMAQ_AUIBygC#tbm=isch&q=%CE%BC%CF%80%CE%B9%CE%BB%CE%BC%CF%80%CE%B1%CE%BF+%CE%B3%CE%BA%CE%BF%CF %85%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BC&imgrc=bRju8a0Be6pUQM:

 5:

https://www.google.gr/search?q=la+cappella+sistina&espv=2&biw=1366&bih=613&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjl5tbkufrRAhUJNx QKHcFzAvQQ_AUIBigB#imgrc=azVW_ZBzlQQ5vM:

 http://www.archdaily.com/312877/ad-classics-casa-del-fascio-giuseppe-terragni/1326249672-portada

 E%BC%CE%B1%CE%B6%CE%B1%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%BF&biw=1366&bih=638&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwi8ZDvv_rRAhUItRoKHdIQAH4Q_AUIBigB#imgrc=kJdTj36rDUOx8M:

 https://www.google.gr/search?q=%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82%20%CE%B3%CE%B1%CF%8A%CF%84% CE%B7%CF%82%20%CE%BC%CE%B1%CE%B6%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%83&espv=2&biw=136 6&bih=613&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjCiMnOqPrRAhVBBBoKHcAIDtAQ_AUIBigB#tbm=isch&q=%CE%B3%CE%B9%CE%B1 %CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82+%CE%B3%CE%B1%CF%8A%CF%84%CE%B7%CF%82+%CE%B1%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%8 9%CF%80%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CE%B1&imgrc=h_Ag_HfxMhbj6M:

 https://www.google.gr/search?q=barragan+house+and+studio&sa=X&biw=1366&bih=638&espv=2&tbm=isch&imgil=rPvsUWKI9ZvWuM%253A%253 Bk77pAwKrX8Im1M%253Bhttp%25253A%25252F%25252Fwww.ronenbekerman.com%25252Fcasa-barragan-byxoio%25252F&source=iu&pf=m&fir=rPvsUWKI9ZvWuM%253A%252Ck77pAwKrX8Im1M%252C_&usg=__xMJ3IqjdH0EiYMin27VVas3nwf4%3D&ve d=0ahUKEwjYzeutvfrRAhWF7hoKHfVQD7sQyjcIPg&ei=0eaXWJihAYXda_WhvdgL#imgrc=rPvsUWKI9ZvWuM:

 http://annagelopoulou.blogspot.gr/2015/01/honore-daumier.html

17 Πηγές

εικονογράφησης

 https://www.google.gr/search?q=memorial+to+rosa+luxemburg+and+karl+liebknecht&biw=1366&bih=638&source=lnms&tbm=isch&sa=X&sqi=2&ved =0ahUKEwjKq7TavfrRAhWGvRQKHc-iA_YQ_AUIBigB&dpr=1#imgrc=3tqiER5nxFGn_M:

 http://www.mytheatro.gr/dramatourgia-tou-saixphr-aggliko-theatro/

 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Salle_de_lecture_Bibliotheque_Sainte-Genevieve_n02.jpg

 https://nextcity.org/features/view/Buckminster-fuller-dome-over-manhattan-dome-of-future

 https://gr.pinterest.com/pin/191825265350599249/

 https://gr.pinterest.com/museofridakahlo/la-casa-azul/

 http://famouswonders.com/karnak-temple-near-luxor/

 http://famouswonders.com/new-york-skyscrapers-and-its-marvelous-skyline/

 http://www.archdaily.com/404803/ad-classics-habitat-67-moshe-safdie

 http://archives.sundayobserver.lk/2013/05/05/jun06.asp

 http://www.designboom.com/art/yayoi-kusama-victoria-miro-gallery-sculptures-paintings-mirror-rooms-05-27-2016/

 https://www.wikiart.org/en/rene-magritte/invisible-world-1954

 https://www.google.gr/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&source=images&cd=&ved=0ahUKEwjyw4javvrRAhXK0RoKHc OBXEQjRwIBw&url=https%3A%2F %2Fwww pinterest com%2Fpin%2F48343395975225721%2F&bvm=bv.146094739,d d24&psig=AFQjCNFVPgzs8Sn9meAUcPNmelr8JJCkJg&ust=1 486436789454714

 https://fanwithamovieyammer.wordpress.com/2013/06/18/36-tie-metropolis-1927-dir-fritz-lang/

 https://www.google.gr/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF8#q=%CE%92%CE%B1%CE%B3%CF%8C%CE%BD%CE%B9&stick=H4sIAAAAAAAAAONgFuLQz9U3yEg2LlHi1U_XNzQEstLi00xMtZSyk630yzK LSxNz4hOLSpCYmcUlVuX5RdnFjxgjuQVe_rgnLBUwac3Ja4xeXERoElLhYnPNK8ksqRSS4uKRgtuvwSDFxQXn8QAA4rRnApsAAAA&tbs=kac:1,kac _so:0

 https://en.wikipedia.org/wiki/Panopticon

 http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=205459

 https://gr.pinterest.com/pin/531284087261157052/

 https://gr.pinterest.com/mccarthyarch/archi-mies-van-der-rohe/