Varken 96 - december 2020 by Royal GD

Samen werken aan diergezondheid

GD-magazine - december 2020 - nummer 96

varken

PRRS-ONDERZOEK UITGELEGD

“We kijken naar de bouwstenen van het virus”

BIGVITALITEIT

Meer dan goede biest alleen

HET BELANG VAN WATER

Veterinair toxicoloog Deon vertelt

ebtkvoorwoord

INZICHT KRIJGEN Waar je ook kijkt, cijfers of data worden steeds belangrijker in ons dagelijks leven. Data komen overal terug; in de kengetallen van het varkensbedrijf, de slachtgegevens van de varkens, maar zelfs ook in apps op je telefoon waarmee water, voer en klimaat gemonitord kunnen worden. Alle data samen geven ons inzicht en dat is iets waar we naar op zoek zijn. We willen zaken tastbaar en begrijpelijk maken en cijfers helpen ons bij de dagelijkse bedrijfsvoering. Meetbaar maken Natuurlijk willen we bij GD gezondheid ook meetbaar maken. Voor een varkenshouder vertelt een rondje door de stal

natuurlijk ook heel veel over de gezondheid van de dieren. Het wordt dan duidelijk of varkens attent zijn, goed eten en groeien. Maar soms wil je als varkenshouder of erfbetreder net iets dieper graven en kunnen aanvullende data je helpen om de bedrijfsvoering aan te passen. Inzicht krijgen en inzicht hebben staan centraal bij GD en ook in deze uitgave van Varken. Niet alleen in de onderzoeken die we voor u doen, maar ook in de producten die we ontwikkelen stellen we gezondheid meetbaar maken centraal. Zo helpt de Quickscan Biest om de biest- en melkopname van de pasgeboren biggen meetbaar te maken. En geeft het sequentieonderzoek van PRRS-stammen antwoord op de vraag of er lekken in de externe of interne biosecurity zitten. Zeker in de tijd van een dreiging van Afrikaanse varkenspest is dit een essentieel inzicht. Manon Houben, sectormanager varken

inhoud 04 Actueel 07 Online Monitor 08 Goed drinkwater voor gezonde varkens Bereikbaarheid U kunt GD telefonisch bereiken via 0900-1770. Van maandag tot en met vrijdag van 08.00 tot 17.00 uur.

11 PRRS-award maakt verder onderzoek

mogelijk

Tarieven

15 VeeOnline: Schurftvrij en PM-plus

Alle genoemde GD-tarieven in deze uitgave zijn exclusief btw en basiskosten.

Ophaaldienst voor sectie- en monstermateriaal

16 Nieuw in het lab: de WASP

Aanmelden: telefonisch 0900-202 00 12 (24 uur per dag). Wij halen het materiaal dan zo spoedig mogelijk bij u op. Sectie- en monstermateriaal kunt u brengen van maandag tot en met vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur.

18 Meten is weten: de Quickscan Biest

COLOFON

Varken is een uitgave van Royal GD Redactie Jessica Fiks, Manon Houben, Theo Geudeke, Monica van Eelen, Linda Peeters, Annemieke Medema en Eva Onis | Beeldredactie Wendy van de Streek | Eindredactie Anne Taverne | Redactieadres GD, Marketing & Communicatie, Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04, redactie@gddiergezondheid. nl, www.gddiergezondheid.nl | Productiecoรถrdinatie Senefelder Misset Doetinchem B.V. | Basisontwerp Studio Kaap | Vormgeving Dock35 Media B.V. | Druk Senefelder Misset Doetinchem B.V. | Abonnementen Varken wordt gratis toegezonden aan relaties van GD. | Advertenties Dock35 Media, T. 0314-35 58 52 | Verschijningsfrequentie twee keer per jaar | Suggesties Als u suggesties heeft voor dit blad, dan verzoeken wij u deze door te geven aan de redactie. Overname van artikelen is uitsluitend toegestaan na toestemming van de uitgever. ISSN: 1875-2594 Wilt u dit blad niet meer ontvangen of wilt u een adreswijziging doorgeven? Dat kan via 0900-1770, vraag naar klantdatabeheer (lokaal tarief) of mail naar brbs@gddiergezondheid.nl.

20 Zo gebruikt u de rapportage van de Online Monitor

23 Van dood tot diagnose: nitriet 25 Op pad met de Ophaaldienst 27 Vraag en antwoord 16

28 Diergezondheid volgens Sylvia Greijdanus

Varken, december 2020 - 3

Volg ons óók op Facebook…

Ontvang uw laboratoriumuitslag digitaal Wilt u uw laboratoriumuitslagen en facturen van GD voortaan liever digitaal ontvangen? Dat kan! Via 0900-1770 (optie 2) kunt u deze voorkeur doorgeven, wij zorgen dan dat u zowel de uitslagen en facturen per e-mail als PDF ontvangt. Daarnaast kunt u al uw uitslagen ook inzien op VeeOnline. Wilt u deze post juist wél op papier blijven ontvangen? Ook dat is mogelijk. Voor het toesturen van een factuur of uitslag per post brengen we u een toeslag in rekening van 2,50 euro per factuur of uitslag.

GD start ZonMw-project over antibioticumgevoeligheid en FAIR-data Royal GD en het Veterinair Microbiologisch Diagnostisch Centrum (VMDC) van de Faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht, ontvangen jaarlijks duizenden monsters van zieke dieren. Hieruit kweken zij ziekteverwekkers om de antibioticumgevoeligheid te bepalen. In dit langlopende project, dat onlangs van start is gegaan, worden deze resultaten verzameld en uitgebreid geanalyseerd. Het einddoel is het opleveren van betrouwbare en representatieve overzichten van de antibioticumgevoeligheid van verschillende bacteriën die dieren ziek kunnen maken. Dit helpt dierenartsen om gerichter een antibioticum te kiezen.

… en blijf op de hoogte van nieuws en ontwikkelingen over onder andere PRRS en Afrikaanse varkenspest. Wij informeren u graag. VOLG ONS OP FACEBOOK WWW.FACEBOOK.NL/GDDEVENTER

4 - Varken, december 2020

De titel van het project is ‘Monitoring of Antibiotic Resistance in Veterinary Pathogens by re-use of data?’ (‘Monitoring van antibioticaresistentie in veterinaire pathogenen door hergebruik van data?’). Dit project is onderdeel van acht projecten over antibioticaresistentie, die gesubsidieerd worden door ZonMw. Het bijzondere is dat onderzoekers gebruikmaken van al bestaande data om deze meer ‘FAIR’ te maken. Dit houdt in dat de bestaande data zo worden verbeterd dat deze makkelijk vindbaar, toegankelijk, uitwisselbaar en te hergebruiken zijn voor toekomstig onderzoek. Het gebruik van FAIR-data binnen wetenschap en samenleving versnelt kennisontwikkeling en innovatie. Ook zijn de onderzoeken gericht op de aanpak van antibioticaresistentie vanuit een One Health-benadering. Jobke van Hout, als dierenarts vanuit GD betrokken bij dit project: “Dit is goed nieuws! Met dit project en de samenwerking met VMDC hopen we bij te dragen aan het verder verminderen én het nog beter onderbouwen van antibioticumgebruik in de dierhouderij.”

actueel

Beoordeel uw veedrinkwater met deze handige video

Elkaar opzoeken; ook digitaal Regelmatig houden wij (digitale) lezingen voor studieclubs van varkenshouders en dierenartsen. Een studieclub is een mooie mogelijkheid om het netwerk uit te breiden en ervaringen uit te wisselen. Wij hechten grote waarde aan de onderlinge interactie en het is een mooie manier om kennis uit te wisselen. Heeft u interesse in een lezing of webinar? En heeft u een specifiek onderwerp of juist niet? Laat het ons weten! Wij nemen dan contact met u op en bespreken graag de mogelijkheden.

Door goed te kijken en te ruiken kunt u een eerste indruk krijgen van de kwaliteit van het water dat uw dieren drinken. Harry Kolk, afdelingshoofd Bacteriologie, legt u in vier minuten uit hoe de doe-het-zelf-test werkt die we hiervoor ontwikkeld hebben. De video is direct te zien via onderstaande QR-code, maar u kunt ‘m ook terugvinden via www.gddiergezondheid.nl/water. Fris water Geur

Onderzoek naar geschiktheid nodig

Draai de dop los en ruik aan het potje. Goed drinkwater is geurloos. Laat bij twijfel ook andere personen ruiken.

NEEM CONTACT MET ONS OP VIA INFOVARKENS@GDDIERGEZONDHEID.NL

Kleur Geheel kleurloos

Duidelijke kleur

Helderheid Geheel helder

Ondoorzichtig

Bezinksel

Preventieteam Afrikaanse varkenspest Het preventieteam Afrikaanse varkenspest (AVP) richt zich op alle mogelijke preventieve maatregelen om insleep van AVP in Nederland te voorkomen. Het wordt voorgezeten door het Ministerie van LNV en in het preventieteam zijn onder meer de POV, NVWA, COV, Royal GD, KNMvD, Transport & Logistiek Nederland, de Jagersvereniging en hobbyvarkenshouders vertegenwoordigd. Namens GD zit Manon Houben in het preventieteam.

Bevat geen deeltjes

Modder: deeltjes op de bodem

Bevat geen ijzervlokken

Bodem is bedekt met ijzervlokken

IJzer

Manon Houben: “We doen er alles aan om de insleep van AVP in Nederland te voorkomen; een gezamenlijke aanpak is daarbij erg belangrijk. Op de informatiepagina www.gddiergezondheid.nl/avp staat actuele informatie over de AVP-situatie in onze buurlanden en de rest van Europa. U vindt hier ook praktische adviezen en antwoorden op veelgestelde vragen.” MEER OVER AFRIKAANSE VARKENSPEST WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/AVP

Varken, december 2020 - 5

WET VAN VROEGE BESCHERMING x

Beschermen vóór spenen*

WWW.WETVANVROEGEBESCHERMING.NL SUVAXYN PRRS MLV lyofilisaat en oplosmiddel voor suspensie voor injectie voor varkens • Uitsluitend voor diergeneeskundig gebruik - REG NL 119564 - EU/2/17/215/001-003 UDD •Werkzame bestanddelen: Gemodificeerd levend PRRSV, stam 96V198 •Doeldier: Vleesvarkens, gelten en zeugen •Indicaties: Actieve immunisatie van klinisch gezonde varkens vanaf 1 dag oud in een met Porcien Reproductief en Respiratoir Syndroom (PRRS) virus geïnfecteerde omgeving, ter vermindering van viremie en nasale uitscheiding veroorzaakt door infectie met Europese stammen van het PRRS virus (genotype 1). Aanvang immuniteit: 21 dagen na vaccinatie. Duur van immuniteit: 26 weken na vaccinatie. Zie bijsluiter. •Toedieningswijze en dosering: Eén enkele dosis (2 ml) IM in de nek. Vleesvarkens: vanaf 1 dag oud. Gelten en zeugen: voorafgaand aan introductie in de zeugengroep, ongeveer 4 weken vóór het dekken. Eén enkele boosterdosis iedere 6 maanden. Zie bijsluiter. •Contra-indicaties: Niet gebruiken bij: - groepen waarbij Europees PRRS virus niet is vastgesteld door middel van betrouwbare diagnostische methodes; - sperma producerende beren; -PRRS virus-naïeve drachtige gelten en zeugen tijdens de tweede helft van de dracht. •Wachttijd: 0 dagen. •Bijwerkingen: Zeer vaak: een voorbijgaande stijging van de rectale temperatuur binnen 4 uur – 4 dagen na vaccinatie. Zeer vaak: lokale reacties in de vorm van zwellingen; deze verdwijnen spontaan binnen 3-32 dagen. Soms: anafylaxie-achtige reacties (braken, tremoren en/of milde depressie) bij biggen kort na vaccinatie; deze verdwijnen zonder behandeling binnen enkele uren. Zie bijsluiter. •Speciale waarschuwingen & Bijzondere voorzorgen: Gevaccineerde dieren kunnen de vaccinstam gedurende meer dan 16 weken na de vaccinatie uitscheiden. Neem voorzorgsmaatregelen om verspreiding van de vaccinstam naar niet-gevaccineerde dieren die vrij moeten blijven van PRRS virus, te vermijden. Nieuw geïntroduceerde PRRS virus-naïeve dieren vóór de dracht vaccineren. Het wordt aangeraden om alle doeldieren binnen een groep te vaccineren vanaf de laagst aanbevolen leeftijd. De veiligheid van het vaccin is niet bewezen tijdens de lactatie. Gebruik wordt afgeraden tijdens de lactatie. Zie bijsluiter. •Nadere informatie: zie verpakking/bijsluiter of op aanvraag beschikbaar bij de lokale vertegenwoordiger: Zoetis B.V. -Postbus 81055 - 3009 GB Rotterdam (e-mail: info.nl@zoetis.com)

MM-08472

* speenleeftijd vanaf 28 dagen

vroeg vaccineren

online monitor

Theo Geudeke, dierenarts varken

PRRS: inzicht in ontwikkeling door monitoring De ziekteverwekker waarover aan de Veekijkertelefoon de meeste vragen worden gesteld is PRRS; bijna 20 procent van de vragen gaat hierover. Na een eerdere daling is dit aantal de laatste paar jaar weer opgelopen. Maar is PRRS de afgelopen jaren dan ook een groter probleem geworden? Om inzicht te krijgen in deze kwestie, raadplegen we de gegevens van de sectiezaal en die uit de Online Monitor vanaf het begin van 2018 (zie figuur 1). Uit de Online Monitor blijkt dat dierenartsen bij 2,5 tot 4 procent van alle gezondheidsklachten het PRRS-virus als meest waarschijnlijke oorzaak aanwijzen. Hierin zit een stijgende lijn. Gezondheidsproblemen die aan PRRS worden toegeschreven (zie figuur 2) zijn vooral luchtwegklachten bij verschillende leeftijdscategorieën (het meest bij gespeende biggen) en in mindere mate vruchtbaarheidsproblemen bij zeugen (verwerpers). Bij sectieonderzoek stelt de GD-patholoog in 1,5 tot 2 procent van de inzendingen de diagnose PRRS. Daar zit geen duidelijke tendens in sinds begin 2018. In voorgaande jaren was dat percentage iets hoger. PRRS wordt bij pathologisch onderzoek 5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0%

Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 2018 2019 2020 PRRS vragen aan de Veekijkertelefoon (rechter as) PRRS aangetoond in secties (linker as) PRRS als oorzaak genoemd in Online Monitor (linker as)

50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Opfok- en vleesvarkens (luchtwegen) 32% Zeugen (luchtwegen) 1% Vruchtbaarheidsproblemen (verwerpen) 9% Zuigende biggen (luchtwegen) 7%

Gespeende biggen (luchtwegen) 51%

Figuur 2. Verdeling gezondheidsklachten die worden toegeschreven aan PRRS-infecties (Online Monitor).

vooral aangetoond in verworpen of doodgeboren vruchten, in varkens met longontsteking of bij een algemene infectie. De ziekteverwekker wordt in de winterperiode vaker aangetoond. Het combineren van informatie uit verschillende bronnen levert het inzicht op dat PRRS weliswaar niet het grootste gezondheidsprobleem is bij varkens, maar wel dat het zeer veel vragen oproept en dat het probleem de laatste paar jaar volgens de dierenartsen geleidelijk lijkt toe te nemen in omvang. Grip op het virus In het nieuwe interactieve online dashboard van de Online Monitor voor dierenartsen is een soort buienradar ingebouwd die laat zien hoe de meldingen van PRRS zich in de tijd verdelen over Nederland. Dit kan een hulpmiddel zijn voor dierenartsen om de risico’s op PRRS-infecties in de regio in te schatten. Het gebruik van dit dashboard kan daarnaast het inzicht in de ziekteverschijnselen die veroorzaakt kunnen worden door een infectie met het PRRS-virus verbeteren. In combinatie met de nieuwe laboratoriumtechnieken krijgen we zo steeds beter grip op dit lastige virus.

Figuur 1. Gecombineerde informatie uit vragen aan de Veekijker over PRRS, pathologisch onderzoek en de Online Monitor (periode 2018 – 2020, per kwartaal).

MEER OVER PRRS WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/PRRS-DIERZIEKTE

Varken, december 2020 - 7

Goed drinkwater: wat is dat eigenlijk? Goed drinkwater is belangrijk voor uw dieren. Veterinair toxicoloog Deon van der Merwe (GD) weet precies hoe goed drinkwater eruitziet en waarom het zo belangrijk is. Hij legt dit graag uit en vertelt wat u kunt doen om de kwaliteit op uw bedrijf te optimaliseren.

Deon van der Merwe

8 - Varken, december 2020

Soms bestaat het vermoeden dat een dier is blootgesteld aan een stof die giftig kan zijn. In zo’n geval komt de veterinair toxicoloog om de hoek kijken. Veterinaire toxicologie is een specialisme binnen de dierenartsenwereld; een

belangrijke tak, omdat de blootstelling aan giftige stoffen toch nog regelmatig gebeurt. Deon van der Merwe is zo’n dierenarts die zich hier, na lang studeren, in heeft gespecialiseerd. Als veterinair toxicoloog is hij dus bekend met giftige stoffen en wat deze kunnen betekenen voor dieren. “Net als mensen kunnen dieren ook te maken krijgen met vergiftigingen”, vertelt Deon. “Alleen kunnen zij zelf niet aangeven dat ze iets verkeerds hebben gegeten of gedronken. Daarom is het goed dat wij ze daar een handje bij helpen door te kijken naar de kwaliteit van hun leefomgeving. Daarbij ondersteunen en adviseren we de veehouders ook graag zo goed mogelijk door ze mee te nemen in het onderzoek en de uitleg hiervan. Uiteindelijk is het belangrijk dat zij verder kunnen.”

diergezondheid

Anne Taverne, redacteur

Bijdragen aan dierwelzijn Dieren zijn volgens Deon een belangrijk deel van de samenleving. “Een gezonde omgeving voor dieren is ook een gezonde omgeving voor mensen, en andersom”, vertelt hij. “In mijn adviezen aan veehouders staat voor mij centraal dat zij een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan een betere diergezondheid en daarmee automatisch ook aan het dierwelzijn.” Volgens hem betekent dit dat dieren naast voldoende goede voeding, ook zeker de beschikking hebben over voldoende, goed en smakelijk drinkwater. Belang van goed water Als we inzoomen op het smakelijke en goede drinkwater wordt het belang hiervan al snel duidelijk. Een zeug met biggen drinkt namelijk wel 25 tot 30 liter water per dag. Zowel voor mens als dier is water dus een eerste levensbehoefte, waarbij het belangrijk is dat het schoon is. Helaas kan de kwaliteit van het drinkwater soms voor wat twijfel zorgen bij een varkenshouder. Theo Geudeke, varkensdierenarts bij GD, is op zo’n moment het eerste aanspreekpunt. Hij geeft advies over kritische punten in de stal, de waterbehoeftes van een varken en bijvoorbeeld het belang van schone leidingen. Bij twijfel aan de kwaliteit van het drinkwater is het advies om te starten met een drinkwateronderzoek. En daar kan Deon zijn expertise op loslaten. Hij weet als veterinair toxicoloog precies welke stoffen er niet in het water horen te zitten. Maar zelf kunt u ook al veel zien en ruiken. “GD ontwikkelde hiervoor een zelftest, waarmee varkenshouders al een eerste indruk over de waterkwaliteit kunnen verkrijgen.” Inzicht in waterkwaliteit Zelf kunt u dus al veel zien, maar in het laboratorium van GD gaat het onderzoek nog heel veel verder. Deon vertelt: “Van pHwaardes, ammonium en nitriet tot zout, de hardheid en E. coli. Het wordt er allemaal uitgevist.” Volgens Deon is het belangrijk om dit inzichtelijk te krijgen. “Een teveel aan nitriet kan bijvoorbeeld zorgen voor nitrietvergiftiging, zuurstoftekort of vruchtbaarheidsproblemen en als de pH-waardes uit balans zijn, kan het water minder smakelijk of verontreinigd zijn, waardoor dieren het niet graag drinken.” Als u een watermonster heeft ingestuurd voor onderzoek wordt het monster in het laboratorium geanalyseerd en volgt er een uitslag over de mate van geschiktheid van het water. “Is het niet geschikt? Dan sturen we aanvullende informatie mee die kan dienen als basis om het drinkwater aan te passen en te verbeteren. Ook voor meer uitleg staan we altijd voor u klaar en kunt u terecht op onze website.” MEER OVER WATER

Waterspecialist Theo Geudeke Varkensdierenarts Theo Geudeke is binnen de afdeling Varken van GD de specialist op het gebied van water. Hij adviseert dierenartsen en varkenshouders die aankloppen met watergerelateerde vragen. “Varkenshouders melden zich met veel verschillende vragen. Van wat ze nodig hebben voor een bepaald kwaliteitsprogramma tot de vraag wat er nodig is om te controleren of de drinkwaterinstallatie goed werkt. Soms komen we een bedrijf tegen waar ernstige gezondheidsklachten spelen die watergerelateerd kunnen zijn en soms wil iemand gewoon weten of het water dat hij of zij gebruikt wel geschikt is als veedrinkwater. Een bekend voorbeeld van gezondheidsklachten bij varkens door slecht drinkwater is nitrietintoxicatie. Door de dierenarts of houder die belt mee te nemen in het proces en aan te geven waarom water zo belangrijk is en hoe hij of zij dit in kan regelen, help je iemand op weg naar een gezonder bedrijf. En dat is wat mij betreft het belangrijkst.” Wilt u wateronderzoek laten uitvoeren? Houd dan rekening met de volgende zaken: vul het ‘Inzendformulier wateronderzoek’ zo volledig mogelijk in en zorg dat de monsters op de dag van monstername gekoeld (minder dan 8 graden Celsius, met ingevroren koelelement in tempexdoos) aankomen bij GD. Volgens de certificeringsnormen moet het onderzoek binnen 12 uur na monstername worden ingezet. Monsters die GD tot 17.00 uur ontvangt, worden nog diezelfde dag in onderzoek genomen. Heeft u vragen over water en wilt u daar graag eens over spreken met een expert? Neem dan contact op met Theo via de Veekijker Varken (0900-7100 000).

WWW.GDDIERGEZONDHEID.NL/WATERONDERZOEKVARKENS

Varken, december 2020 - 9

Acute PIA was voorbode van sluimerende PIA Profiel: Henry Wolters, 2.500 vleesvarkens op twee locaties, in Huissen en Gendt

HUISSEN- Na de bloedhete zomer van 2019, waarbĳ de thermometer de 42 graden

Celsius aantikte, viel het niet mee met de acute PIA-gevallen op het bedrĳf van Henry Wolters in Huissen. Hĳ was dan ook maar wat blĳ dat hĳ in november 2019 als een van de eerste varkenshouders in Nederland kon starten met het nieuwe vaccin Porcilis Lawsonia. “Hoewel de acute PIA-gevallen de aanleiding waren om te starten met vaccineren, bleek later dat we op het bedrĳf ook veel last hadden van sluimerende PIA”, vertelt Henry. Onzichtbare vĳand PIA komt voor op praktisch álle varkensbedrĳ ven in Nederland. Dat dit veelal onzichtbare problemen veroorzaakt, blĳkt uit marktonderzoek van juni 2020 door Agridirect. Dit onderzoek laat zien dat van de 372 ondervraagde bedrĳ ven ruim 70% aangeeft géén problemen te ervaren met PIA. Ervaring leert dat bedrĳven met name de acute PIA-problemen signaleren. Sluimerende PIA blĳ ft een onzichtbare vĳand.

“Na vaccinatie daalde de acute PIA naar nul” Positieve uitwerking voer en vertering Zo verging het ook varkenshouder Henry Wolters. De reden om zĳn biggen met het nieuwe Porcilis Lawsonia vaccin te injecteren, was dat hĳ last had van acute PIA. Henry: “Ik had geen weet van de sluimerende PIA. Sinds we vaccineren, hebben we geen acute PIA meer gehad. En ik vermoed dat de sluimerende PIA voor 99% weg is.” Daarnaast bleek de vaccinatie zo’n positieve uitwerking te hebben op de groei en de vertering bĳ zĳn varkens, dat Henry kansen zag om over te stappen naar goedkoper voer.

8 tot 9 euro besparing per varken “Na vaccinatie merkte ik dat mĳn varkens naar schatting 60 gram harder groeiden. Dat gaf de mogelĳkheid om terug te gaan naar voersoorten die we in het verleden gebruikten en zo’n 1,50 euro per 100 kg goedkoper zĳn. Dus dat scheelde alleen al 3,50 euro per varken”, licht Henry toe. “Tel daar de successen van de PIA-preventie bĳ op en we hebben het over een totale besparing van zo’n 8 tot 9 euro per varken!” Makkelĳk vaccineren Henry is ook tevreden over de manier waarop het vaccin wordt toegediend: “Het vaccineren gaat makkelĳk. Je lost het middel op en spuit de biggen in. Ik zie ook geen reactie van de biggen tĳ dens of na het vaccineren. Al met al ben ik dus zeer tevreden over de behaalde resultaten. Vaccinatie heeft mĳ aanzienlĳke kosten bespaard”, besluit Henry.

Wilt u het verhaal van Henry Wolters zelf horen en zien? Scan de QR-code.

Ook PIA aanpakken? Kĳk op www.pia-preventie.nl voor meer informatie of raadpleeg uw dierenarts.

Porcilis Lawsonia bevat per dosis geïnactiveerd Lawsonia intracellularis stam SPAH-08 ≥ 5323 U. Doeldier: Varken. Indicatie: Actieve immunisatie ter vermindering van: diarree, verlies van dagelijkse gewichtstoename, intestinale laesies, bacteriële uitscheiding en mortaliteit veroorzaakt door Lawsonia intracellularis infectie. Aanvang/duur immuniteit: 4/21 weken na vaccinatie. Contra-indicaties: Geen. Bijwerkingen: Een verhoging van de lichaamstemperatuur (gemiddeld 0,6 – 1,0 °C, bij individuele varkens tot 2,5 °C) komt zeer vaak voor en verdwijnt binnen één dag na vaccinatie. Reacties op de toedieningsplaats (zwelling <5 cm), kunnen vaak optreden en verdwijnen binnen 23 dagen. Toediening en dosering: Vanaf de leeftijd van 3 weken 2 ml IM. Reconstitueer het lyofilisaat in suspendeervloeistof of in Porcilis PCV M Hyo. Wachttijd: 0 dagen. Waarschuwingen: Dit vaccin kan worden gemengd met Porcilis PCV M Hyo en toegediend vanaf 3 weken leeftijd. In geval van accidentele zelfinjectie dient onmiddellijk een arts te worden geraadpleegd. REG NL 123502 UDD. Voor overige informatie, zie bijsluiter. 2019-12.

UITGELEGD: PRRS-ONDERZOEK

De bouwsteentjes van PRRS PRRS-onderzoek gaat gepaard met veel ingewikkelde termen: van sequentie-analyses en fylogenetische bomen tot velden vaccinstammen. Je zou door de fylogenetische bomen het bos bijna niet meer zien. Daarom zetten we graag voor u op een rijtje waar we binnen GD onderzoek naar doen en hoe de dierenarts in het veld dit gebruikt. PRRS is een ziekte die wordt veroorzaakt door het PRRS-virus en is erg besmettelijk. Het kan in kleine hoeveelheden al tot een infectie leiden. Het virus kan, zeker op grote bedrijven, meerdere jaren circuleren; enerzijds door dragers onder zeugen, maar vooral ook doordat de circulatie onder gespeende biggen meerdere weken kan aanhouden. Een zeugenstapel kan vanuit die circulatie opnieuw besmet worden. Er zijn twee types van het PRRS-virus: het Europese en het Amerikaanse virustype. Binnen deze typen bestaan diverse subtypen. Een kenmerk van een RNA-virus, zoals het PRRS-virus, is dat er een geleidelijke, maar constante verandering optreedt in de opbouw van het RNA; dit is het materiaal dat de genetische code vormt van de bouwstenen van het virus. Door genetische veranderingen kunnen PRRS-virusstammen verschillende eigenschappen krijgen en daardoor meer of minder ziekteverwekkend worden. Door het uitvoeren van verschillende onderzoeken proberen we het virus steeds beter te begrijpen. Eerder onderzoek uitgelegd Een eerder onderzoek, uitgevoerd door GD, ging over de typering van het PRRS-virus. Het onderzoek is uitgevoerd naar aanleiding van de winst van de PRRS Research Award in 2018, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt voor onderzoeksvoorstellen die op innovatieve wijze een bijdrage leveren aan de bestrijding van het PRRS-virus in de praktijk. Om een PRRS-virus te typeren werden eerder standaard de bouwstenen van ĂŠĂŠn stuk van het virus, namelijk ORF5, genetisch in kaart gebracht (het sequencen). Om meer inzicht te krijgen in het gehele virus, werd binnen dit onderzoek een groter deel van het virus onderzocht (ORF 2-7). Er werden dus meer bouwstenen in kaart gebracht dan gebruikelijk. Door de kennis die dit oplevert kan een dierenarts de advisering over het bedrijfsmanagement optimaliseren; hij of zij krijgt nu een beter beeld van de identiteit van het virus.

Varken, december 2020 - 11

Nieuwe ontwikkelingen Nu is GD, met hoofdonderzoeker Erhard van der Vries, opnieuw winnaar van de PRRS Research Award. Het winnende onderzoeksvoorstel gaat verder op het bovengenoemd onderzoek en heeft als doel om een vollediger inzicht te krijgen in het virus. Dit helpt inzichtelijk te maken hoe het virus zich gedraagt. “PRRS is een belangrijk virus in de varkenshouderij en we willen nu naar de volledige genetische code van het virus kijken”, legt Erhard uit. “We weten al veel over hoe het virus eruitziet, maar we zijn er ook achter dat als je maar een klein stukje bekijkt, bijvoorbeeld alleen ORF5, dat je dan ook belangrijke informatie kunt missen. Deze informatie kan nuttig zijn voor de varkenshouder en dierenarts om te bepalen of extra maatregelen nodig zijn in de PRRS-aanpak op het bedrijf.” PRRS-diagnostiek in de praktijk In de praktijk krijgt Veekijker-dierenarts Tom Duinhof, ook betrokken bij het project, regelmatig vragen over PRRS-infecties en de diagnostiek daarvan. “Als er problemen zijn, maar ook om de PRRSstatus te monitoren, stuurt de dierenarts monsters naar het laboratorium van GD. In de monsters gaan we op zoek naar het virus. Als het virus aanwezig is bekijken we met een sequentie-analyse hoe het virus eruitziet”, vertelt hij. “Bovendien kunnen we, door het virus te vergelijken met de vaccinstammen, zien of het gaat om een veld- of vaccinvirus. Daarnaast kan, op basis van de sequentie van eerder gevonden PRRS-virussen op het bedrijf, bepaald worden of een virus al op het bedrijf aanwezig was, of juist nieuw geïntroduceerd is. Zo kan geadviseerd worden de bedrijfsvoering op bepaalde vlakken aan te passen, bijvoorbeeld door het aanpakken van externe biosecurity als er een nieuw virus gevonden wordt, om zo nieuwe insleep te voorkomen. Ook kan het advies zijn om juist extra aandacht voor de interne biosecurity te hebben als het virus eerder al gevonden is op het bedrijf. In het laatste geval is het doel om verspreiding binnen het bedrijf te voorkomen.” Bouwstenen vergelijken Rianne Buter, mede-onderzoeker, gaat verder in op het sequencen. Ze vertelt dat een sequentie-analyse inhoudt dat alle bouwstenen van een virus of van een deel daarvan in de juiste volgorde naast elkaar gezet worden. “Zodra we hebben vastgesteld dat het virus aanwezig is, kunnen we, zoals Tom ook al zei, dieper graven. We vergelijken de bouwstenen van het gevonden virus met een database waar de volgorde van de bouwstenen van vaccinstammen, maar ook veel veldstammen, in staan. Komt het gevonden virus helemaal of bijna overeen met het vaccin? Dan hebben we vaccinvirus in het monster aangetoond. Wijkt het meer dan 2 procent af van de vaccins in de database? Dan gaat het om een veldvirus dat mogelijk ziekte kan gaan veroorzaken onder de varkens op het bedrijf.” Met dit aanvullende onderzoek hopen Erhard van der Vries, Rianne Buter, Tom Duinhof en Remco Dijkman nog meer informatie te verzamelen over het virus. “Door constant te blijven zoeken hopen we klanten een steeds completer beeld van het virus te geven en daarmee ook stevigere handvatten in de aanpak”, vertelt Erhard.

12 - Varken, december 2020

onderzoek

Anne Taverne, redacteur

Sequencen in de praktijk Rick Janssen, dierenarts bij De Varkenspraktijk Someren: “Op veel bedrijven waar ik kom heerst bij varkenshouders het idee dat ze PRRS-vrij zijn, omdat er geen klachten zijn die wijzen op een PRRS-infectie. Om inzichtelijk te maken hoe het virus zich gedraagt op het bedrijf en waar het vandaan komt vind ik het sequencen van het virus heel handig. Op bedrijven waar we dit al een aantal jaren doen zien we frequent dat een PRRSveldvirus binnen het bedrijf of zelfs binnen een keten van bedrijven lange tijd hetzelfde blijft. Vaak komt een houder bij nieuwe klachten dan naar me toe met het verhaal dat ze iets willen veranderen aan hun externe biosecurity, omdat ze last van insleep hebben. Doordat ik op zo’n moment terug kan vallen op de sequenties uit het verleden van het bedrijf in de database., kan ik op een relatief eenvoudige manier duidelijk maken dat het niet gaat om een nieuw geval, maar dat er juist op het gebied van interne biosecurity stappen gemaakt moeten worden. Bij een virus dat meer dan 98,0 procent overeenkomt met het virus dat anderhalf jaar geleden circuleerde is het niet aannemelijk dat dit eerst naar de buurman is overgesprongen en vervolgens weer terug naar de eigen stal. Door ten onrechte te kijken naar de externe biosecurity gaat de focus soms op de foute elementen liggen. Het is daarom goed om dit voor een houder tot in de puntjes uit te zoeken, zodat je het juiste advies kunt geven. Daarnaast is het voor mij ook heel nuttig om te kijken naar hoe het loopt tussen de subfokker, vermeerderaar en mester. Soms sta je ervan te kijken dat er op twee vleesvarkensbedrijven dezelfde PRRS-virusstam rondgaat, terwijl het vermeerderingsbedrijf negatief lijkt te zijn. De meest aannemelijke route is dan toch dat het virus via het vermeerderingsbedrijf bij de beide vleesvarkensbedrijven is beland.

Erhard van der Vries en Rianne Buter

Ik leg de sequence altijd uit als de streepjescode van het virus. Je kunt het volgen in de tijd en archiveren, zodat je altijd terug kunt kijken. Het wordt volgens mij in de toekomst steeds belangrijker, omdat er steeds meer verschillende veldstammen ontstaan en ook inmiddels steeds meer PRRSvaccins worden ingezet. We krijgen steeds vaker te maken met bedrijven die meerdere vaccinstammen naast elkaar gebruiken. Daarmee neemt de kans toe dat er recombinanten ontstaan. Door de streepjescodes goed in de gaten te houden, kun je de ontwikkelingen van de aanwezige PRRS-stammen volgen en weet je wat er speelt op een bedrijf. Maar dan moet je wel periodiek, zo’n één a twee keer per jaar, deze streepjescode vastleggen. Zo bouw je een database op, waar uiteindelijk veehouders, dierenartsen, de diergezondheidszorg en farmacie informatie uit kunnen halen om ook in de toekomst PRRS-infecties te bestrijden.”

Varken, december 2020 - 13

VeeOnline

NIEUW IN VEEONLINE

AANSTURING SCHURFTVRIJ EN SCHURFTSCAN De Schurfscan en Schurftvrij-certificering wordt voortaan digitaal geregeld. Sinds 1 september krijgt uw dierenarts geen inzendformulieren meer per post, maar is alles ingeregeld in VeeOnline. Zo kunt u nu ook zelf direct uw status inzien.

Bekijk uw status in VeeOnline Dus bent u deelnemer aan Schuftvrij en PM-plus-vrij? Bekijk dan snel uw status in VeeOnline. Het is niet alleen nuttig voor uzelf, maar u kunt uw status ook snel ĂŠn overzichtelijk laten zien aan betrokkenen.

Doordat er nu geen post meer tussen zit, kan uw dierenarts direct van start. Ook kunt u zelf via VeeOnline bijhouden welke onderzoeken er openstaan. Als er nieuw onderzoek nodig is, krijgt u automatisch een melding. Zo hoeft u nooit meer iets te missen.

Heeft u nog vragen? Bel dan gerust met onze afdeling Klantcontact (0900-1770, optie 2). Meer informatie over VeeOnline vindt u op www.veeonline.nl.

1 3

U ontvangt bericht dat er opdrachten

De dierenarts tapt bloed, scant de barcode,

De monsters worden onderzocht en de uit-

klaarstaan en logt in op VeeOnline. U belt

schrijft het monster digitaal in op VeeOnline

slag wordt ingevoerd op VeeOnline. Zodra u

uw dierenarts om bloed te laten tappen.

en stuurt het monster naar GD.

inlogt ziet u de uitslag.

Ook uw dierenarts ziet de onderzoeken klaarstaan op VeeOnline.

Varken, december 2020 - 15

Op weg naar automatisering met de WASP Binnen het GD-laboratorium zijn we constant op zoek naar verbetering en vernieuwing. Apparaten om het werk voor bijvoorbeeld analisten makkelijker te maken, maar ook om kwalitatief beter onderzoek te kunnen doen voor de klant. De nieuwe WASP is zo’n machine. Maar waarom is dit zo handig? De WASP, voluit Walk Away Specimen Processor, is een machine die automatisch kan enten. Enten is het uitstrijken van materiaal op een voedingsbodem waar de bacteriën op groeien. Normaal gebeurt dit door analisten. Omdat dit werk arbeidsintensief is en analisten door het handmatige werk RSI-klachten kunnen krijgen, werd er door het bedrijf Copan een machine gemaakt die dit enten overneemt. Een mooie toevoeging Dat klonk Henk Jan Brokers, Michel Swarts en Harry Kolk, werkzaam op de afdeling Bacteriologie, als muziek in de oren. Harry laat weten dat hij al langere tijd op zoek is naar manieren om de afdeling te automatiseren en dat ze door een collega werden geattendeerd op de WASP. “Dit apparaat is een mooie toevoeging”, vertelt hij. “Het zorgt niet alleen voor verlichting van de werkdruk, maar heeft uiteraard nog andere voordelen.” Zo leest de WASP barcodes en codeert op basis daarvan de platen die worden onderzocht. “En dat is handig”, legt Henk Jan uit. “We werken nu met vijfcijferige codes op de monsters, maar binnen afzienbare tijd stappen we over naar een systeem waarin een monsternummer bestaat uit tien willekeurige cijfers. Een foutje in het overnemen van die nummers (met als gevolg monsterverwisseling) is dan snel gemaakt, maar de WASP maakt hierin gelukkig nooit fouten.”

16 - Varken, december 2020

Het selecteren en etiketteren van monsters, het open- en dichtdraaien van buisjes, het pipetteren, uniform enten en spatelen van platen en het sorteren en automatisch registreren in LIMS (het Laboratorium Informatie Management Systeem) wordt nu dus allemaal door één apparaat gedaan. “Als een monster binnenkomt en de WASP ingaat, geeft het apparaat direct door aan het computersysteem dat een monster in behandeling gaat”, vertelt Michel. “Daarbij wordt een machine nooit ziek en kun je ‘m bij wijze van spreken ’s ochtends aanzetten, iets anders gaan doen en in de loop van de middag zijn alle monsters verwerkt.”

Anne Taverne, redacteur

Nauwkeurige monsterverwerking “Momenteel draaien alleen nog tankmelk- en mastitismonsters op de WASP. Maar in het voorjaar willen we starten met al het materiaal uit de sectiezaal”, vertelt Henk Jan. “We krijgen vanuit de sectiezaal organen aangeleverd. Daar halen we met een swab een monster uit die we aanbrengen op een voedingsbodem. Uiteindelijk is het straks de bedoeling dat dit geautomatiseerd wordt en dat de swab dus in een vloeistof gaat en de WASP dit verder verwerkt. Dit gebeurt dan op de juiste voedingsbodems die nodig zijn bij dat specifieke

Figuur 1. Op deze twee plaatjes ziet u het verschil tussen handmatig uitstrijken (links) en uitstrijken via de WASP (rechts). Op het rechterplaatje ziet u een duidelijk patroon met beter onderscheid en meer losliggende kolonies. Met de hand eindigt veel materiaal aan de rand van de plaat en dat kun je niet gebruiken.

uit het lab

orgaan van die diersoort. Zo hebben we er voor alle diersectoren iets aan.” Daarnaast zorgt het volgens Harry praktisch gezien ook voor voordelen. “Doorlooptijdverkorting is mogelijk, omdat de WASP het monster beter over de platen verdeelt, zodat de bacteriekoloniën los komen te liggen”, vult hij aan. “Om tot een goede conclusie te komen heb je losliggende bacteriekolonies nodig. De WASP geeft een grotere kans op dit soort kolonies dan wanneer je het met de hand doet.” Hij laat een plaatje zien waarop het verschil duidelijk zichtbaar is (zie figuur 1). “Handmatig moeten monsters wel eens opnieuw uitgestreken worden, waardoor de uitslag een dag later bekend is. Dat hoeft straks niet meer, omdat het altijd goed gaat.” Stap voor stap Het duurde even, want de eerste stappen in het proces van aanschaf zijn in 2013 gemaakt, maar nu staat ‘ie dan eindelijk te stralen in het lab. “In mei van dit jaar is de installatie, vertraagd door corona en een fabriek die precies in de brandhaard van Italië stond, voltooid. In een goede samenwerking met de leverancier is de installatie voortreffelijk gegaan”, vertelt Harry trots. “Het is voor mij een volgende stap naar een volledig geautomatiseerd bacteriologisch lab. Ik zeg altijd: ‘stilstand is achteruitgang’. De aanschaf van de MALDITOF, waarmee we bacteriën snel kunnen identificeren, gaf al een gigantische sprong in de doorlooptijdverkorting en dit is de volgende fase. Stap voor stap blijven we het GD-laboratorium verbeteren.”

Varken, december 2020 - 17

Vitale biggen: het complete plaatje

Bigvitaliteit is voor iedere varkenshouder en dierenarts belangrijk: iedereen wil de bigoverleving op zijn bedrijf verbeteren. Door bigvitaliteit meetbaar te maken, geven we de varkenshouders en dierenartsen inzichten om de bigoverleving te verhogen. We leggen graag uit hoe we dit doen. Bigoverleving blijft een aandachtspunt in de varkenshouderij. Zowel economisch en maatschappelijk gezien, als vanuit het oogpunt van dierenwelzijn. Omdat het voor de sector erg belangrijk is om in te zetten op het verminderen van doodgeboren biggen en het verminderen van de uitval van levendgeboren biggen, ontwikkelde GD verschillende testen en onderzoeken om bigvitaliteit meetbaar te maken. In dit artikel vertellen we meer over het meetbaar maken van de biest- en melkopname van de biggen.

18 - Varken, december 2020

Wat is het verschil tussen biest en melk? Biest is de melk die de eerste 24 uur na de geboorte door een zeug geproduceerd wordt. Al tijdens deze eerste 24 uur verandert de samenstelling en gaat het steeds meer op melk lijken. Vanaf de tweede dag spreken we van transitiemelk. Na tien dagen is de verandering helemaal klaar en is de samenstelling stabiel. De grootste verschillen tussen biest en melk zijn: het energie- en antistoffen-gehalte. In melk zit meer energie, vooral omdat het vetgehalte hoger is, en er zitten, in tegenstelling tot in de eerste biest, bijna geen antistoffen meer in de melk.

diergezondheid

Manon Houben, dierenarts varken

Biest

Transitiemelk

Melk

0-24 uur

1-5 dagen

0 uur

24 uur

36 uur

3 dagen

>10 dagen stabiel

IgG (mg/ml)

1,3

IgA (mg/ml)

3,8

Vetten

Eiwitten

Lactose

3,5

4,4

4,6

4,8

Droge stof

Energie (kJ per 100 gram)

260

346

435

468

409

Belang van biest- en melkopname Een gezonde start is essentieel voor vitale biggen. Om gezond op te groeien moet een big zo snel mogelijk na de geboorte biest drinken. Deze eerste slokken zorgen er vooral voor dat een big niet verkleumt. Gemiddeld doet een big er een half uur tot een uur over om zijn eerste slokken biest binnen te krijgen. Op dat moment is de voorraad energie waarmee hij geboren is al ver uitgeput. Naast een belangrijke energiebron, is de biest ook de enige bron voor antistoffen (IgG) van biggen. Een big komt ter wereld zonder specifieke antistoffen tegen ziektekiemen en het duurt een dag of 5-7 voordat de eigen productie van antistoffen goed op gang is. Daarom kunnen we de IgG-opname van de biggen ook zo goed in kaart brengen. Alle IgG in het bloed van biggen van 1 tot 4 dagen oud, is afkomstig uit de biest. Meten is weten; ook in de stal Voor een goede bigoverleving is niet uitsluitend de biestopname belangrijk. Een big die voldoende goede biest heeft binnengekregen, maar in de dagen daarna geen plek aan de uier kan

Verschil in samenstelling van zeugenbiest en zeugenmelk.

bemachtigen, krijgt toch te weinig voeding binnen. Hierdoor zal hij onvoldoende groeien of, nog erger, wegkwijnen. In zoâ&#x20AC;&#x2122;n geval lijkt de start goed, maar ontstaan er later problemen. Daarom is het belangrijk om zowel de biest- als de melkopname meetbaar te maken. GD heeft uit eigen onderzoek gevonden dat er een completer beeld ontstaat door ook het vetmetabolisme in beeld te brengen. Quickscan Biest Vandaar de nieuwe Quickscan Biest. Deze test meet drie dingen die meer inzicht geven in bigvitaliteit, namelijk de biestkwaliteit, de biestopname en de melkopname. De varkenshouder, zijn dierenarts en voeradviseur kunnen hiermee gericht aan de gang. Als de biestopname te laag is, maar de biestkwaliteit is goed, moet er aandacht besteed worden aan het werpproces en de eerste uren van de big, de biggewichten en/of het klimaat in het kraamhok. Als de biestopname prima is, maar er worden problemen aangetoond in de melkopname, komt de nadruk meer te liggen op het overleggen van de biggen en het voeren van de zeugen.

Varken, december 2020 - 19 Varken, december 2020 - 19

ZO ZIT DAT

Maandelijkse rapportage Online Monitor Elke maand ontvangt u op VeeOnline de maandelijkse rapportage van de Online Monitor-gegevens. Hierin kunt u uw bedrijf onder andere vergelijken met de rest van Nederland. We krijgen hier soms vragen over. We leggen daarom graag stapsgewijs aan u uit hoe u deze rapportage kunt interpreteren. Om u goed uit te kunnen leggen hoe alles precies in z’n werk gaat, hebben we een voorbeeldrapportage opgesteld. Deze lichten we hieronder graag toe.

De Online Monitor-overzichten van het eigen varkensbedrijf vindt u terug door in te loggen op VeeOnline (www.veeonline.nl) en in het menu te klikken op rapportages.

3 4 5 20 - Varken, december 2020

Heeft u moeite met inloggen? Neem dan contact op met GD via 0900-1770 (optie 2). Onze klantenservice biedt hulp op afstand en helpt u zo met al uw vragen. De monitoring van de varkensgezondheid in Nederland wordt, op verzoek van de sector en het ministerie, uitgevoerd door GD. Het doel is om uitbraken van (nieuwe) dierziekten op te sporen en om zicht te houden op trends en ontwikkelingen. Zo kunnen we bedrijfsschade door dierziekten beperken, onze afzetposities in binnen- en buitenland behouden, zorgen voor een goed imago van de sector, maar ook invulling geven aan onze (politieke) verantwoordelijkheid en risico’s voor de volksgezondheid beperken.

veeonline

Theo Geudeke, dierenarts varken

de kaartjes van het maandelijkse overzicht ziet u 3 Op hoe een paar specifieke infectieziekten zich in de afgelopen maand over Nederland hebben verspreid. Zo krijgt u maandelijks een beeld van de mate van dreiging van de ziekten. Hoe donkerder de regio is ingekleurd, des te hoger het percentage meldingen van de ziekte door dierenartsen.

In het persoonlijke overzicht staat in welke diercategorie de afgelopen maand gezondheidsklachten voor uw bedrijf zijn gemeld door uw dierenarts. Ook ziet u hier op hoeveel procent van de Nederlandse bedrijven een soortgelijke klacht is gemeld. Dit geeft u een idee hoe vaak we het probleem in de praktijk tegenkomen.

Of de dierenarts een gezondheidsklacht doorgeeft voor de Online Monitor hangt ook af van de ernst van het probleem. In overleg met dierenartsen zijn richtlijnen opgesteld die bepalen wanneer een gezondheidsklacht meldenswaardig is.

Wist u dat uw dierenarts de beschikking heeft over een interactief dashboard? Hierop kan hij of zij zien hoeveel bepaalde gezondheidsproblemen binnen de praktijk of de regio voorkomen. Vraag uw dierenarts voor meer informatie!

In veel gevallen noteert de dierenarts ook aan welke oorzaak hij of zij dacht bij de specifieke klachten. Vaak betreft het ‘de meest waarschijnlijke oorzaak’.

In het overzicht van uw bedrijf is weergegeven welke diercategorieën wel en niet aanwezig zijn op uw bedrijf en bij welke groep de afgelopen maand wel of geen klachten zijn gemeld door uw dierenarts.

De rapportage betreft steeds de voorgaande maand. Aan het eind van elke kalendermaand worden alle gegevens verwerkt en op VeeOnline geplaatst.

Op de tweede pagina van het overzicht staan alle diercategorieën en groepen klachten in diagrammen weergegeven. Hier vindt u de informatie over het afgelopen jaar. De diagrammen worden alleen ingevuld als in het afgelopen jaar van ten minste negen bedrijfsbezoeken gegevens zijn verwerkt. Bij dit voorbeeldbedrijf is te zien dat er door het jaar heen bij 90 procent van de dierenartsbezoeken sprake was van ademhalingsklachten bij de gespeende biggen. Landelijk werd door het jaar heen bij 14 procent van de bezoeken melding gemaakt van ademhalingsklachten bij gespeende biggen. Ademhalingsklachten zijn bij de biggen dus een serieus punt van aandacht voor dit bedrijf.

Heeft u na het lezen van deze uitleg nog vragen over de rapportage? Neem dan contact op met onze klantenservice via 09001770. We helpen u graag verder!

Varken, december 2020 - 21

ADVERTEREN IN DIT MAGAZINE? Neem contact op met: Marcel Koot T+31 (0)314 - 355 852 E marcel.koot@dock35media.nl I www.dock35media.nl

VOOROP IN DIERGEZONDHEID

Alle en gW U a E l I s t N i u en in laégn s t i é u e l Al in rzicht n ove cht éév o erzi

Wilt u inzicht in de PRRS-status op uw bedrijf? Abonneer u dan nu op de PRRS-scan! Met onze kennis, interpretatie én een concreet plan van aanpak verbetert u de PRRS-status op uw bedrijf. Door de PRRS-scan te herhalen bewijst u dat u doorlopend én op een gerichte manier bezig bent om PRRS aan te pakken, voor uzelf maar ook voor uw afnemers en omliggende bedrijven in uw regio.

Meer weten? www.gddiergezondheid.nl/prrs

GD LOOPT VOOROP IN VARKENSGEZONDHEID MET MONITORING VAN DE PRRS-BEDRIJFSSTATUS

casus

Jessica Fiks, redacteur

NITRIETVERGIFTIGING

Van dood tot diagnose

De ene dag lijkt er in de stal nog niets aan de hand. De varkens eten en drinken goed en zijn rustig. Wanneer je de volgende dag de stal binnenloopt, zie je onverwacht enkele dode varkens liggen. In de dagen erna sterven er meer, ogenschijnlijk gezonde, dieren. Wat is hier aan de hand? Om daarachter te komen is pathologisch onderzoek zeer waardevol.

Varkensdierenarts Theo Geudeke: â&#x20AC;&#x153;Veel dierenartsen denken bij plotselinge sterfte aan een infectie-uitbraak, maar het kan ook komen door vergfitigingen, onder andere door nitriet, of door stalgassen die zijn ontsnapt. Dat kan snel een heel groot probleem worden binnen je bedrijf. Zie je op een afdeling dode dieren die eerder niet ziek waren? Wees er dan wel op

Varken, december 2020 - 23

“Nitrietvergifting is goed zichtbaar door grauwbruine tot donkerbruine verkleuring”

verdacht dat je niet zo naar binnen rent, maar neem voorzorgsmaatregelen. Ze kunnen zijn gestorven aan iets dat voor mensen ook gevaarlijk is. Om te voorkomen dat het probleem wordt verspreid en om in te kunnen grijpen, is het nodig om de doodsoorzaak snel te kennen. Het is dan wel belangrijk om meerdere dode dieren (minimaal drie) in te sturen, zodat kan worden onderzocht of het om dezelfde doodsoorzaak gaat.” De patholoog aan het werk Nadat de dieren zijn opgehaald door onze Ophaaldienst (zie pagina 25) komen ze naar GD. De chauffeur geeft de inzendformulieren af, zodat de dieren kunnen worden ingeschreven. Ze krijgen een uniek sectienummer en alle gegevens worden nogmaals gecontroleerd. De dieren worden vervolgens in de sectiezaal door sectiezaalmedewerkers klaargemaakt voor onderzoek. Dan gaat GD-patholoog Karin Junker aan de slag. “Bij nitrietvergiftiging staat op het inzendformulier bij de anamnese vaak: ‘plotseling meerdere varkens dood’. Het is belangrijk dat het inzendformulier goed en volledig wordt ingevuld. De dieren hebben meestal een uitstekende conditie. Opvallend is echter een grauwbruine tot soms donkerbruine kleur van het kadaver,

Zelf insturen? Soms gebeurt het dat een dier sterft zonder duidelijke reden. Als u de doodsoorzaak wilt weten kan pathologisch onderzoek uitkomst bieden. Wanneer u het dier op werkdagen voor 22.00 uur aanmeldt, ligt het de volgende dag ‘op onze sectietafel’. Aanmelden kan 24 uur per dag, dus ook ’s avonds en in het weekend, via de website en via telefoonnummer 0900-20 200 12. Pathologisch onderzoek kost 98,50 euro per varken, inclusief de benodigde routinematige vervolgonderzoeken en het afvoeren van het kadaver naar de Rendac.

24 - Varken, december 2020

vooral de slijmvliezen, spieren en het bloed. Dat is typisch voor nitrietvergiftiging bij varkens. Deze verkleuring wordt veroorzaakt door methaemoglobine. Wanneer een dier nitriet opneemt verandert het zuurstofbindende haemoglobine uit de rode bloedlichaampjes in methaemoglobine, dat geen zuurstof kan transporteren. Het vervelende van de bruine verkleuring is dat deze verkleuring afneemt als er weer voldoende zuurstof beschikbaar is, wat de diagnostiek bemoeilijkt. Ook is de verkleuring minder goed zichtbaar wanneer de dieren al langer dood zijn en rottingsverschijnselen (autolyse) vertonen.” Contact met de veehouder Tijdens de sectie wordt door de servicemedewerker van het lab alles in het dossier vastgelegd, vervolgonderzoeken worden daar waar nodig aangevraagd en ingezet en tevens wordt materiaal opgeslagen voor eventueel toekomstig onderzoek. Karin: “Als het duidelijk nitrietvergiftiging is, neemt de Veekijker meteen contact op met de varkenshouder of dierenarts.” Overigens, ook als er geen duidelijke afwijkingen zijn waar te nemen bij de plotseling gestorven dieren, neemt de dierenarts van de Veekijker contact op, omdat er toch sprake kan zijn van vergiftiging door stalgassen of nitriet. Soms gaat dat zo snel dat aan de gestorven dieren weinig is te zien. Over nitriet: gevaarlijk voor mens en dier Theo: “Nitriet is ontzettend giftig. Als het lichaam geen zuurstof meer kan transporteren, vallen de organen uit en gaan de dieren snel dood. Bij varkens ontstaat deze vergiftiging heel vaak door lekkage van vervuild water uit de luchtwasser, door slecht afgesloten voorraadvaten en vlotterbaksystemen waarin bacteriegroei kan optreden, of in langdurig stilstaand water in leidingen of zogenaamde dode leidingen die lang niet zijn gebruikt. Een goede hygiëne van het drinkwatersysteem is belangrijk. Spoel leidingen goed door en controleer en reinig ze vaak, zodat bacteriën geen kans krijgen. Ook het doen van wateronderzoek kan helpen om de kwaliteit te verbeteren. Dan meten we onder andere de concentratie nitraat en nitriet. Een klein beetje nitriet hoeft nog niet meteen een probleem te geven, maar het kan snel oplopen en een aantal dagen later heb je dode dieren of zeugen die verwerpen.”

reportage

Jessica Fiks, redacteur

OP PAD MET OPHAALDIENSTCHAUFFEUR ERIK

“Hygiëne waarborgen is erg belangrijk” Voordat onze pathologen aan het werk kunnen om u van de juiste uitslagen te voorzien, worden de dode dieren van het bedrijf opgehaald door de Ophaaldienst. Eén van de chauffeurs van de Ophaaldienst is Erik Groot Lipman, hij doet dit werk al meer dan twintig jaar. De avond van tevoren bekijkt Erik de planning zoals die tot dan toe bekend is, zodat hij weet op welk tijdstip hij de volgende dag moet vertrekken en waar de eerste rit naartoe gaat. Varkenshouders kunnen op werkdagen tot 22.00 uur opdrachten aanmelden, dan komt de Ophaaldienst de volgende dag langs. De wekker van Erik gaat meestal om 4.15 uur, een uur later is hij onderweg naar de eerste veehouder. “Ik heb zelf geen vee bij huis, dus de wagen kan bij mij thuis staan. Als ik de auto start zie ik de opdrachten staan en ga vast op weg naar het eerste adres.” Alert op insleep Net als de andere chauffeurs van GD belt Erik een half uur voor aankomst met de betreffende varkenshouder om te vertellen dat hij onderweg is. “Zelf bel ik altijd nog een keer als ik aan de weg sta”, vertelt Erik. De chauffeurs komen vanuit hygiënisch oogpunt niet op het erf. “Je wilt geen ziektes van andere bedrijven inslepen. Varkenshouders hebben het vaak erg goed geregeld en beschikken over een parkeerterrein buiten het eigen erf waar we de dieren kunnen inladen.”

Hygiëneprotocollen volgen Als Erik bij het bedrijf is aangekomen trekt hij zijn overall, handschoenen en laarzen aan en zet alle deuren van de wagen open. Zo hoeft hij niet met vuile handschoenen aan deurklinken en dergelijke te zitten. Ook wordt het inzendformulier ingevuld als dit niet al digitaal is doorgestuurd. Erik: “Ik doe de klep open en laad de dieren in. Soms met een lier, maar kleinere dieren, zoals biggen, leg ik op de klep neer en sleep ik dan in de laadruimte. Die klep ontsmet ik en daarna sluit ik hem weer. Dan trek ik de kleding uit en leg deze in de vuile ruimte aan de zijkant van de wagen. De laarzen komen in een ontsmettingsbak in de schone ruimte. Zo voorkom ik dat ik weer achter de auto langs moet lopen door eventuele uitwerpselen heen. Voor ik weer in de cabine stap, reinig ik de onderkant van mijn schoenen en in de cabine ontsmet ik het stuur. De banden van de auto worden automatisch gereinigd als ik een knop indruk in de cabine. Ze kunnen op kantoor ook zien of we dat ook echt doen. We werken volgens strikte protocollen, omdat we de hygiëne willen waarborgen.” Nadat hij klaar is op dit bedrijf vervolgt Erik zijn weg naar de andere bedrijven die op de planning staan. Rond het middaguur is hij weer bij GD, waar sectiezaalmedewerkers de dieren lossen. Daarna is het tijd om de hele wagen schoon te maken en te ontsmetten in de wasstraat. De pathologen beginnen met de secties en de werkdag van Erik is bijna ten einde. “Ik geniet van dit werk; het rondrijden door Nederland en het contact met de veehouders. Dat je hen kunt helpen bij het oplossen van een probleem is mooi.”

Varken, december 2020 - 25

ADVERTORIAL

Rust bij de dieren door full spectrum zonlicht verlichting met ionisatie... ... dat merken veehouders op met de producten van Freshlight! De Heavy Duty Tube (HDT) van Freshlight B.V. uit Deventer is erkend op de RAV Lijst.

LUCHTZUIVERENDE LED-VERLICHTING Schone lucht Minder antibioticum Vermindering van pathogenen

E 7.15 BWL nummer 2020.03. Het is de enige lamp die naast licht ook fijnstof reduceert door middel van ionisatie en mag stand alone worden toegepast. Het product maakt al langer deel uit van de range van ioniserende verlichting van Freshlight B.V. Het zuiveren van ammoniak, stof, stank en pathogenen is een techniek waarin Freshlight zich onderscheidt en uniek in is. Het resultaat is een beter luchtklimaat voor het vee, maar ook voor de boer. De lamp leert 180 tot 204 lumen per Watt en is dus zeer energie zuinig. De verlichting komt in de juiste omstandigheden in aanmerking voor fiscale regelingen zoals de EIA en de MIA/Vamil. De HDT is de meest recente ontwikkeling. De lamp heeft een IP65 inflammable polycarbonate behuizing. De ionisatoren zijn geplaatst in de achterzijde van de behuizing. Hierdoor is het product erg duurzaam en gaat lang mee. Alle lampen voldoen aan de LM79 certificering uitgevoerd door SGS. De tubes worden gemaakt met een uitwisselbare driver. Dit om de circulaire economie maximaal toe te passen.

Minder uitval Gezonde dieren

De ionisatie en het licht kan apart van elkaar aan-en uitgeschakeld worden. Wanneer in de avond de verlichting uitgaat, blijft de ionisatie zijn werk doen.

BWL 2020.03

Inmiddels hangen er duizenden lampen in Nederlandse stallen. Door navraag te doen bij een aantal varkenshouders leert men dat de ervaringen positief zijn.

+31(0)55 - 302 00 21

www.freshlightgroup.com

De varkens zijn actiever, minder stress hebben en beter groeien. Verder treden er minder huidbeschadigingen op. Het fullspectrum zonlicht van de lamp zorgt voor de vorming van vitamine D. Vitamine D zorgt ervoor dat dieren sterkere botten hebben, zich vitaler voelen en minder vatbaar voor ziekten zijn. De ionisatie zorgt ervoor dat de lucht in de stal of afdeling schoner en frisser is waardoor het ademen gemakkelijker gaat. Er is minder fijnstof en geur in de stal, alleen al voor de boer zelf en de medewerkers heeft ionisatie meerwaarde.

vraag en antwoord

VRAAG: OP MIJN BEDRIJF HEB IK TE MAKEN MET PRRS. ZEKER NU, IN DE HERFST EN WINTER, VERWACHT IK PROBLEMEN. KAN GD EEN INSCHATTING MAKEN VAN HOE GROOT DE KANS OP EEN PRRS-UITBRAAK IS IN MIJN REGIO?

Risico op PRRS in november 2020: Heel laag Laag Gemiddeld Hoog Heel hoog

ANTWOORD: TOM DUINHOF, DIERENARTS VARKEN

Hoe groot de kans op een PRRS-uitbraak in uw regio is, hangt af van een combinatie van verschillende factoren, zoals de weersomstandigheden en varkensdichtheid. Deze gegevens combineren we met de uitslagen van laboratoriumonderzoek bij GD, waaruit we ook veel kunnen afleiden. Het kaartje hierboven geeft een inschatting voor de komende weken. De kans op een PRRS-uitbraak wordt per regio weergegeven door middel van kleurintensiteit: hoe donkerder de kleur, hoe groter de kans op een uitbraak. Dit inzicht biedt u de kans om tijdig in te grijpen. PRRS is een lastig virus, maar niet onmogelijk te bestrijden. Door bloed- of sectie-onderzoek en een analyse van de aanwezige risicofactoren op uw bedrijf, kan uw dierenarts u, eventueel samen met GD, advies geven om de juiste maatregelen te nemen. Met maatwerk is het virus goed aan te pakken.

OP DE HOOGTE BLIJVEN VAN DE KANS OP EEN PRRS-UITBRAAK IN UW REGIO? VOLG ONS OP WWW.FACEBOOK.NL/GDDEVENTER

Varken, december 2020 - 27

diergezondheid volgens Sylvia Greijdanus Sylvia Greijdanus, patholoog bij GD, zit al ruim 25 jaar in het vak. Waar ze in de jaren 90 begon met simpele handelingen en technieken, zag ze de pathologie in de loop der tijd veranderen. “Het is mooi om die ontwikkeling, samen met mijn collega’s, bewust mee te maken.” De keuze voor pathologie kwam voort uit een verlangen om de onderste steen boven te halen. “Ik wilde oorzaken vinden, als kind al”, vertelt ze. “Er zijn altijd sterfgevallen, bij mens en dier, waarbij de oorzaak lastig te bepalen is. Het leek mij mooi om dit inzichtelijk te maken.” Daarom begon ze in 1989, na haar studie Diergeneeskunde in Utrecht, aan de specialisatie tot veterinair patholoog, die ze in 1995 afrondde. Constante ontwikkeling Er is in die 25 jaar veel veranderd. “Toen ik begon beschikte ik niet over de moderne technieken van nu”, vertelt ze. En ook in het veld werden dingen anders. “Zo werden er vroeger bijvoorbeeld nog veel antibiotica gegeven. Daar zijn houders nu bewuster mee bezig.” Hoewel er op het gebied van laboratoriumonderzoek steeds meer kan, is het volgens Sylvia ook belangrijk zelf scherp te blijven. “Het is een constante balans tussen meegaan in vernieuwingen en alert blijven op dingen die we al kennen. Eigenlijk zijn we een soort brandweerkazerne”, vertelt ze lachend. “We blussen veel reguliere brandjes, maar we moeten onze ogen openhouden voor een uitslaande brand.” Waardevolle samenwerking Naast dat ze heel blij is met het prachtige laboratorium dat ze bij GD tot haar beschikking heeft, is ze misschien nog wel blijer met de mensen met wie ze samenwerkt. “Er lopen hier veel experts rond die je kunt raadplegen en dat is heel waardevol”, vertelt ze. “Als patholoog zie je een varken en bedenk je: ‘Wat zien we en waar kunnen we dat aan koppelen?’ Een Veekijker-dierenarts benadert een probleem, samen met de practicus, juist van de praktische kant en kan eventueel meer informatie van een bedrijf verzamelen. Deze samenwerking zorgt ervoor dat we een betere, en gegronde, oplossing voor een probleem geven. Soms is er meer aan de hand dan wat ik aan de ziektekundige kant kan zien.” Uitsluiten geeft inzicht “Pathologie blijft een puzzel”, gaat Sylvia verder. “Soms eenvoudig, soms complex en soms krijgen we de puzzel niet opgelost. Dat hoort er ook bij. Ik ben gewend aan het grijze gebied, maar iemand die instuurt ziet graag resultaat. Samen met mijn Veekijker-collega’s en de practici doe ik mijn uiterste best om resultaten zo goed mogelijk uit te leggen, ook als er geen oorzaak aangewezen wordt. Zo laten we hopelijk zien dat het waardevol is om bepaalde aandoeningen uit te sluiten op een bedrijf. Want ook dat geeft inzicht.”

Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl

Varken 96 - december 2020

Articles inside

Vraag en antwoord

Goed drinkwater voor gezonde varkens

Diergezondheid volgens Sylvia Greijdanus

Op pad met de Ophaaldienst

Online Monitor

Actueel