E-MAGAZINE VOOR DE TOTALE GGZ
FEBRUARI 2014
MEER DAN DE SYMPTOMEN
INHOUD
INHOUDSOPGAVE
3.
V a n d e re d a c t ie B ijna was deze tweede editie van
Interview
GGZTotaal - onbedoeld - een themanummer geworden. Met als gemeenschappelijk thema ‘méér dan de symptomen´. Letterlijk staat dit
6.
met Arjan Braam
José Hoekstra “Praten over levensbeschouwing maakt de behandelrelatie gelijkwaardiger”
Beroepen de POH-GGZ
Jeannet Appeloo “Die diversiteit houdt me scherp”
8.
huidige GGZ. Hoogleraar Arjan Braam zegt het niet letterlijk, maar hij heeft het over zingeving en spiritualiteit, iets waar veel behandelaren zich nog niet goed raad mee weten. De schrijvers van het boek ‘Een hoopvolle toekomst’ willen hun kinderen meer bieden dan een behandeling van de symptomen en werken daar hard voor. Dat
Artikel
dat niet altijd van een leien dakje gaat, valt te bespeuren in de recensie van hun boek en
Soteria Nederland
uiteraard in het boek zelf. En Carice de Wildt is in haar column ‘De nachtrustverstoorder’ meer in beslag genomen door het
Willem Gotink “Het verschil ligt toch in de basishouding ten opzichte van de mens in een psychotische crisis”
moederschap dan door haar bipolaire stoornis. Gelukkig maar.
11.
Alleen het artikel over de POH-GGZ lijkt een buitenbeentje, hoewel ook bij de huisarts ongetwijfeld naar méér wordt gekeken dan
Column
De Nachtrustverstoorder
Carice de Wildt
12.
in het interview met de initiatiefnemers van Soteria-Nederland, enigszins als kritiek op de
alleen naar de symptomen. Ons eerste nummer in januari werd zeer positief ontvangen. Daar zijn we uiteraard heel blij mee, al zijn we zijn ons er terdege van bewust dat er nog veel water door de Rijn zal stromen voordat we ons een
Boekbespreking
‘kwaliteitskrant’ mogen noemen. Of dat gaat lukken? We hopen het. De redactietafel ligt nog boordevol ideeën om het zover te
Een hoopvolle toekomst
Johan Atsma
brengen. Uw suggesties en commentaar zijn daarbij zeer welkom. Financiële
Corry Punch-Venneman en Maurice Punch: Een hoopvolle toekomst. De Windroos, een werkwijze voor herstel en maatschappelijke integratie van jongvolwassenen met psychoseproblematiek
ondersteuning is dat overigens ook, want voor niets gaat de zon op. Als u daarover denkt, vindt u hier onze suggesties.
- 2-
INTERVIEW “Op het moment dat je over levensbeschouwing gaat praten wordt de relatie horizontaler, ga je meer van mens tot mens praten en laat je al meer van jezelf zien.” Arjan Braam
Praten over levensbeschouwing maakt de behandelrelatie gelijkwaardiger Door José
Hoekstra
Arjan Braam is sinds vorig jaar Hoogleraar Levensbeschouwing en Psychiatrie aan de universiteit voor Humanistiek. Hij doet al zo’n 20 jaar onderzoek op het gebied van religie en psychiatrie, vanuit eerdere aanstellingen, en vanuit zijn persoonlijke interesse. “Psychiaters hebben lang weerstand gehad tegen
Binnen de psychiatrie is de rol van religie en
religie, iets wat uit de tijd van de psychoanalyse
spiritualiteit uiteenlopend en zijn er andere aspecten
stamde, maar inmiddels is die antistemming wel weg.
die de aandacht vragen. Psychiatrische episodes
Over het algemeen nemen de openheid en interesse
stellen patiënten bijvoorbeeld voor heftige
op dit gebied nu toe, maar veelal ontbreekt de kennis
bestaansvragen. Hoe behoudt het leven waardigheid
nog. Er valt nog veel te onderzoeken over de relatie
ten tijde van en na een psychiatrische opname? Hoe
tussen religie en psychopathologie. Er is natuurlijk ook moet je sommige spirituele ervaringen tijdens een enorme verschuiving gaande in de maatschappij
psychose begrijpen?
nu, veel gangbare religie valt weg, kerkelijkheid neemt
Momenteel is het interessant dat in de
af, andere vormen van spiritualiteit komen daarvoor in
Multidisciplinaire Richtlijn diagnostiek en behandeling
de plaats. Het geloof in God neemt gek genoeg
van suïcidaal gedrag aandacht is voor
feitelijk niet af. Inmiddels wordt spiritualiteit in onze
levensbeschouwing. Het gaat dan om ‘actief betrokken
maatschappij niet uitsluitend meer gezien als een
zijn bij een religieuze gemeenschap’. Het is wel
vaag gebied, maar meer als een domein van waarden.
belangrijk om daarbij door te vragen hoe groot die betrokkenheid is. Iemand kan nog steeds zo ziek zijn
De rol van religie loopt nogal uiteen in de psychiatrie
dat hij suïcidaal wordt, of er kan sprake zijn van
In de komende jaren wil ik onder andere
uitstoting of vermeende uitstoting uit de
voorbereidend werk doen voor een multidisciplinaire
gemeenschap.
richtlijn levensbeschouwing in de psychiatrie. In de
In een langlopend onderzoek, de Longitudinal Aging
palliatieve zorg bestaat al een richtlijn
Study Amsterdam (LASA), doen we onderzoek naar de
levensbeschouwing, maar daar is levensbeschouwing
relatie tussen psychische klachten en religie bij
vooral gericht op het omgaan met de naderende dood. ouderen. Die religiositeit zoeken we steeds dieper uit.
- 3-
‘Ik wil onder andere voorbereidend werk doen voor een multidisciplinaire richtlijn
Arjan Braam fotografie Jeroen Dietz: De Beeldzaak
levensbeschouwing in de psychiatrie’ INTERVIEW MET ARJAN BRAAM José Hoekstra
Het gaat nu om het Godsbeeld dat mensen hebben:
wijk. Ik pleit zeker voor een kortere lijn naar de
steunend, troostend, of juist angstig of kritisch. Zo
geestelijk verzorgers. Een grote reserve bij mensen
speelt het zich verlaten voelen door God bij een
met een bipolaire stoornis ten aanzien van hun
depressie een belangrijke rol. Het lijkt er op dat dit
behandelaren zou misschien af kunnen nemen door
gevoel zelfs blijft bestaan als een soort litteken nadat
een nauwere samenwerking met geestelijk
de depressie over is. Daarnaast doen we ook
verzorgers. Mensen ervaren nu, dat wanneer ze over
onderzoek naar transcendente levenshouding, op
hun ervaringen willen praten, men al snel zegt: ‘gaat u
zichzelf is die niet religieus. Het gaat dan om een
maar meer lithium slikken’.
relativerende instelling ten opzichte van jezelf, ten
Ook in het onderwijs aan behandelaren willen we
aanzien van tijd, generaties, het denken over de dood,
meer aandacht voor levensbeschouwing gaan
en van materiële zaken.
inbrengen. Zodra je dit onderwerp aanroert geef je al
Er start nu een studie naar de spirituele belevingen
meer van jezelf prijs op een niet-medisch gebied. Tot
van mensen met een bipolaire stoornis. Rondom de
nu toe was er een zekere verticale relatie tussen arts
bipolaire stoornis is vaak veel aan de hand op het
en patiënt. Maar op het moment dat je over
gebied van spiritualiteit, maar de meeste psychiaters
levensbeschouwing gaat praten wordt de relatie
vragen er niet naar en zien de interesse in
horizontaler, ga je meer van mens tot mens praten en
spiritualiteit vooral als een voorbode van een manie.
laat je al meer van jezelf zien. Uiteindelijk maakt het
Medicatie wordt dan ingezet om de manie af te
de patiënt vaak helemaal niet uit wat de
remmen. Natuurlijk kan dat heel terecht zijn, maar
levensbeschouwing is van de arts, als deze maar een
wat de patiënten hebben beleefd in spiritueel opzicht
professionele houding heeft en bereid is om over
en hoe dat later nog een rol speelt bij het herstel,
geloof en levensbeschouwing te praten. Uiteindelijk
proberen we nu te documenteren.
zijn de metaforen in alle grote religies ook vergelijkbaar. Bidden en mediteren bijvoorbeeld zijn
Levensbeschouwing verandert het behandelcontact
overal ter wereld ongeveer gelijk.
Ook wordt er onderzoek gedaan naar het
Het woord holisme valt wel eens. Binnen een
behandelcontact. In hoeverre voelen mensen de
holistische visie hoort ook dat je meer van mens tot
ruimte om dergelijke ervaringen te delen met hun
mens gaat praten, dat iemand niet gereduceerd wordt
behandelaar. We willen proberen mensen naar hun
tot het ziektebeeld alleen, maar dat náást aandacht
ervaringen te vragen wanneer zij weer uit hun manie
voor de sociale omgeving, ook aandacht komt voor
zijn gekomen. Het kan zijn dat mensen aangeven: het
levensbeschouwing.”
heeft me veranderd, ik sta nu heel anders in het leven. Maar soms schamen mensen zich juist voor hun ervaringen in een manie. Het kan ook leiden tot een innerlijk conflict en daarmee tot een spirituele crisis. Als behandelaar kun je wel naar deze ervaringen luisteren en ze erkennen. Wanneer je er niet zo in thuis bent kun je doorverwijzen naar een geestelijk verzorger. Die zijn er zowel in de kliniek als in de
•
De leerstoel Levensbeschouwing en psychiatrie is ingesteld door het KSGV - Kenniscentrum voor Levensbeschouwing en Geestelijke Volksgezondheid, een stichting die door de steun van donateurs al tientallen jaren ijvert voor een psychisch gezonde omgang met levensbeschouwing, door middel van publicaties, studiedagen en leerstoelen.
- 5-
BEROEPEN
POH-GGZ
Jeannet Appeloo
De overheid probeert op talloze manieren de stijgende kosten in de GGZ binnen de perken te houden. Meestal onder fel protest van de diverse belangenorganisaties, bang voor de gevolgen van een volgende bezuinigingsronde. Weinig protest was er bij de invoering en recentelijke uitbreiding van de Praktijk Ondersteuner Huisarts voor de Geestelijke Gezondheidszorg, kortweg POH-GGZ. De POH-GGZ is een hulpverlener voor eenvoudige GGZ-problematiek in de huisartsenpraktijk zelf. De cliëntenorganisaties zijn tevreden, de huisartsen zijn tevreden, de GGZ is tevreden. GGZ Totaal laat twee tevreden POH-GGZ-ers aan het woord.
Waarom zijn de huisartsen zo tevreden over de
Wat me lastig lijkt, is die diversiteit aan
POH-GGZ?
problematiek. Opvoedproblemen, depressie, burnout,
Ellen Pannenborg, maatschappelijk werkster en POH-
beginnende dementie, verslaving. Je kan toch niet
GGZ in Medisch Centrum Uitgeest: “Het verwijt
overal verstand van hebben?
voorheen was nogal eens dat de huisarts
Beiden: “Die diversiteit maakt het werk juist leuk, het
doorverwees en dan zijn patiënt als het ware kwijt
houdt je scherp”.
was. Nu kan hij volgen wat er gebeurt. Bovendien is
Ellen Pannenborg: “Je kunt natuurlijk ook niet alles
de lijn veel korter en wordt de patiënt veel gerichter
weten. Er zijn voldoende manieren om geïnformeerd
verwezen”.
te raken. Dóórvragen, de familie erbij betrekken, er
Jan Seeleman, SPV en POH-GGZ in een
bestaan allerlei testjes. Je kunt overleggen met de
huisartsenpraktijk in Almere, daarnaast secretaris van
huisartsen, collega’s POH-GGZ, psychologen of met
de Landelijke Vereniging POH-GGZ: “Huisartsen
een psychiater, er is supervisie, intervisie en verder
kunnen nu zorg uit handen geven waarmee ze zich
kun je je natuurlijk bijscholen door het lezen van
eerst geen raad wisten. . Cliënten met een milde of
vakliteratuur, het volgen van cursussen of andere
matige depressie of paniekklachten bleven óf bij de
scholing. Daarnaast zijn er altijd doelgroepen waar je
huisarts, óf gingen meteen naar de, te zware, tweede
minder kaas van de casuïstiek hebt gegeten. Dan is
lijn. Die mensen krijgen nu de zorg die ze nodig
het zinvol om te onderzoeken waar iemand het beste
hebben, in de huisartsenpraktijk in hun eigen
op zijn of haar plek is.
woonwijk”.
Jan Seeleman: “Voor de jeugd hebben we hier een aparte POH-GGZ. Ouderen zie ik ook wat minder
De Landelijke Vereniging POH-GGZ is in maart 2013 opgericht. Inmiddels heeft de vereniging ongeveer 250 leden, een kwart van het totaal aantal POH-GGZ.
omdat er inmiddels in Almere diverse voorzieningen
Doelstelling van de vereniging is onder andere: * Het waarborgen en verder ontwikkelen van de functie POHGGZ. * Bijdragen leveren aan het ontwikkelen van landelijk beleid in overleg met andere partijen. * Belangenbehartiging m.b.t. de leden van de landelijke vereniging.
Je moet daar natuurlijk wel van houden, van die
Op 19 juni 2014 vindt de eerste ledenvergadering plaats. Een symposium in samenwerking met het Nederlands Huisartsengenootschap is in voorbereiding voor het najaar van 2014. Voor meer informatie: www.poh-ggz.nl
zijn, zowel voor ouderenpsychiatrie als ouderen met dementie. Maar dan nog is de diversiteit heel groot. verscheidenheid. Als je je liever specialiseert, moet je geen POH-GGZ worden.”
“Die diversiteit houdt me scherp” “Behalve opleiding is een bepaalde mentaliteit nodig. Daadkracht, doorzettingsvermogen, empatisch vermogen, kunnen netwerken. Dat komt natuurlijk ook met de ervaring die je in de loop van de jaren opdoet.” Ellen Pannenborg
Er is de nodige discussie geweest over welke opleiding
de huisarts: “Bij ons speelt dat wel. Niet in mijn praktijk,
geschikt is. Tegenwoordig zijn het vooral SPV’n die de
maar ik weet dat er huisartsenpraktijken zijn die met
functie POH-GGZ uitoefenen.
Vicino in zee zijn gegaan, omdat de doorverwijzing dan
Jan Seeleman: “Vanuit de vereniging vinden we dat je in
gemakkelijker was. Ikzelf ervaar trouwens geen
ieder geval een HBO-diploma moet hebben, en ervaring in
problemen met doorverwijzen, ook al ben ik niet
de GGZ. We kwamen uit op SPV, psycholoog en
gedetacheerd, maar in dienst van de huisartsen.”
maatschappelijk werker als geschikte beroepen en opleidingen. Plus een aantal jaren werkervaring. Maar dat wil niet perse zeggen dat andere opleidingen niet
De POH-GGZ lijkt een uitkomst voor diverse groepen.
geschikt zijn. Je ziet ook wel HBO-V en SPW”.
Maar kan de politiek ook tevreden zijn, wordt er
Ellen Pannenborg: “Behalve opleiding is een bepaalde
bezuinigd? Of heeft de POH-GGZ een aanzuigende
mentaliteit nodig: daadkracht, doorzettingsvermogen,
werking?
empatisch vermogen, kunnen netwerken. Dat komt
Jan Seeleman: “Het begrip aanzuigende werking vind ik
natuurlijk ook met de ervaring die je in de loop van de
hier niet op zijn plaats. Er wordt effectievere zorg
jaren opdoet.”
geleverd voor een lager tarief. Ik heb bijvoorbeeld een
Jan Seeleman, aanvullend: “…en kennis van
cliënte, die jarenlang bij de huisarts kwam, zonder de hulp
psychopathologie, goed kunnen communiceren met
te krijgen die ze nodig had. Nu krijgt ze psycho-educatie
collega’s, stevig in je schoenen staan…”
en behandeling, de huisartsenbezoeken én de klachten nemen drastisch af. Ik denk dat er veel mensen die eerst tussen wal en schip vielen, nu de zorg krijgen die ze
Vanuit de politiek is de vrees geuit, dat een POH-GGZ die
nodig hebben. Uiteindelijk leidt dit waarschijnlijk tot
gedetacheerd is vanuit een grote instelling, eerder zal
goedkopere zorg ”
doorverwijzen naar die instelling. Daardoor wordt een
Ellen Pannenborg: “Ik ben ervan overtuigd dat de inzet
gedeelte van het effect van de POH-GGZ teniet gedaan.
van een POH-GGZ wel degelijk kostenbesparend werkt.
Jan Seeleman, gedetacheerd vanuit GGZ Centraal: “Ik ken
Ook kostenbesparend, maar minder leuk, is dat we in
de geluiden, maar ik heb daar nooit iets van gemerkt.
toenemende mate te maken krijgen met patiënten die
Vanuit GGZ Centraal is in die zin nooit druk uitgeoefend.
hun eigen risico niet kunnen betalen. Het gevolg is dat
Het credo is steeds geweest, dat je iemand moet
een toenemende groep patiënten niet verwezen kan of
doorverwijzen naar de instelling die zo veel mogelijk kan
wil worden omdat zij het gewoonweg niet kan betalen. En
leveren wat de cliënt nodig heeft.”
dit is vaak de groep die nu juist beter gebaat is bij meer
Ellen Pannenborg, niet gedetacheerd, maar in dienst van
specialistische zorg.”
- 7-
•
ARTIKEL
Soteria Nederland
Willem Gotink
In 1971 start Loren Mosher in Californië het eerste Soteriahuis: mensen met een psychose worden er met zo min mogelijk medicatie opgevangen, de aandacht gaat meer naar de persoon dan naar de symptomen en het behandelteam bestaat grotendeels uit getrainde mensen zonder een GGZ-achtergrond. Nadat in 1983 de financiering en daarmee het experiment stopt, resten er slechts publicaties, waar niets mee lijkt te gebeuren. In Zwitserland pakt de psychiater Luc Ciompi de draad in 1984 op. Hij voegt zijn ervaring vanuit de reguliere GGZ toe aan de theorieën van Mosher. Daarmee is het eerste Soteria-huis in Europa (na een worsteling van zeven jaar) een feit. In 2004 concludeert hij: “De observaties in Soteria Bern bevestigen Mosher’s claim dat… de meeste acuut-schizofrene patiënten even succesvol kunnen worden behandeld als bij de standaardbehandelingen, maar met significant minder antipsychotica en zonder hogere kosten. Bovendien lijkt de Soteria-aanpak een positief effect te hebben op het subjectief-emotionele, familiare en sociale vlak.” In Nederland spant Stichting Soteria Nederland zich al enkele jaren in om dit model hier van de grond te krijgen. Zij heeft daarbij de oorspronkelijke Soteria-gedachte aangevuld met bewezen moderne behandelwijzen uit het buitenland, waaronder de Open Dialoog uit Finland van Jaakko Seikkula, de zorgkringen die de Amerikaanse psychiater Podvoll heeft ontwikkeld en de praktijk van de Healing Homes uit Zweden (zie ook de links onderaan het artikel).
“HET VERSCHIL LIGT TOCH IN DE BASISHOUDING TEN - 8-
Wat wil of doet Soteria-Nederland anders dan de huidige praktijk? Mario Domen, mede-initiatiefnemer: “we kijken,
De mens achter de SYMPTOMEN
veel meer dan gebruikelijk in de GGZ, naar de mens achter de symptomen. De huidige GGZ behandelt vooral de symptomen, is erg eenzijdig
Henk Hop, bestuurslid: “Het gaat om het geheel,
medisch gericht. Dat leidt onder meer tot méér medicatie dan wenselijk of noodzakelijk, weinig
om een nieuw paradigma. De aanpak van Soteria Nederland als geheel is effectief, niet de
aandacht voor iemands achtergrond en sociale systeem en weinig of geen aandacht voor de
afzonderlijke onderdelen. Mijn echtgenote is 10 jaar geleden opgenomen geweest met een
betekenis die de symptomen voor de individuele
psychose. Destijds werd er een bipolaire stoornis
mens hebben. Zo wordt nauwelijks gesproken over wat stemmen iemand te zeggen hebben, of
gediagnosticeerd. Maar dit was op basis van symptomen onder invloed van zware medicijnen
wat het voor iemand betekent om stemmen te horen. De behandelaar is, vanuit zijn
(Cisordinol) en omdat de symptomen uiteindelijk verdwenen door toepassing van
perspectief, degene die weet wat goed voor de
lithium, wat veelal bij bipolaire stoornis wordt
patiënt is, terwijl die patiënt daar zelf vanuit heel andere perspectieven ook het nodige over
gebruikt. Ik kende haar van voor de psychose, toch werd er niet echt iets gedaan met mijn
kan zeggen. Natuurlijk vinden er overal binnen de GGZ vernieuwingen plaats, maar de structuur
observaties. Later stelden de professionals trouwens ook wel vraagtekens bij de door hen
van de GGZ verhindert een werkelijk centraal
gestelde diagnose. Uiteindelijk is mijn vrouw
stellen van de cliënt en zijn ontwikkelingsweg. Overigens is Soteria Nederland niet voor alle
helemaal hersteld en functioneert ze nu zonder medicijnen al een heel aantal jaren als
mensen met een psychotische stoornis een alternatief. Maar wie bij de reguliere GGZ geen
ervaringsdeskundige in de psychiatrie. Ik zeg niet dat ik ontevreden ben over de
resultaat ziet of verwacht, zou wel eens baat
behandeling destijds, maar het was goed
kunnen hebben bij een andere vorm van begeleiding. Dat vergt wel van zowel cliënt als
geweest als er verder gekeken was dan de symptomen. De opname was dan misschien niet
behandelaar een bereidheid om buiten het eigen perspectief te kijken.”
te vermijden geweest, maar hij heeft nu ook voor een behoorlijke vervreemding van de thuissituatie gezorgd. Als je dat enigszins kan vermijden, bijvoorbeeld door intensieve thuisbegeleiding, of door het gezin meer te betrekken bij de opname, dan moet je dat doen. Hetzelfde geldt voor medicatie. Dat kan soms voor een tijdje heel nuttig zijn, maar heeft ook behoorlijke bijwerkingen. Dus hoe minder, hoe beter.”
OPZICHTE VAN DE MENS IN EEN PSYCHOTISCHE CRISIS.” - 9-
Soteria Nederland bestaat al enkele jaren. Hoe is de stand van zaken? Henk Hop: “We hebben veel overlegd met zorgkantoren en GGZinstellingen, er zijn verschillende publicaties geweest en we leiden hulpverleners op in de Soteria aanpak. We hebben een aantal symposia gegeven, in samenwerking met stichting Weerklank en eerder met Detlef Petry toen die nog in Vijverdal werkzaam was. De stichting bestaat sinds 1 januari 2009 officieel, sinds september 2012 zijn we een toegelaten instelling. We zijn in januari van dit jaar gestart met de
HENK HOP
voorzichtige begeleiding van een aantal cliënten, maar zijn daarbij nog afhankelijk van PGB of private financiering. We zoeken nog een psychiater die zich met Soteria Nederland wil verbinden om ook mensen in acute psychotische perioden te kunnen begeleiden via de daarmee gepaard gaande DBC-financiering.” Mario Domen: “Die financiering is wel een probleem. We kunnen een aantal dingen beter en uiteindelijk ook goedkoper dan de bestaande GGZ instellingen. Maar doordat daar veel instanties mee gemoeid zijn, is dat lastig te verkopen. Zo zal de zorgverzekering niet méér begeleiding gaan betalen, ook al houden meer mensen door onze
MARIO DOMEN
aanpak hun werk. Voor die besparing verwijzen ze ons door naar het UWV Het levert dus wel geld op, maar steeds voor een ander potje.” Hoe kijkt de gevestigde GGZ tegen jullie aan? “We hebben een aantal gesprekken gevoerd met voorzitters van raden van bestuur van grote instellingen. Die stonden sympathiek ten opzichte van Soteria Nederland, maar op het praktische vlak ligt dat anders: je loopt tegen de grenzen van de GGZ-structuur aan met haar gevestigde belangen. Psychiaters als Detlef Petry, Jos Droes en Dirk Corstens verbinden zich wel; ook worden we gesteund door de buitenlandse ‘Soteria-psychiaters’. Volgens sommige behandelaren zouden de Soteria-principes al gemeengoed zijn in de GGZ, maar het grote verschil ligt toch in de basishouding ten opzichte van de mens in een psychotische crisis. Waar de reguliere GGZ uitgaat van ziek-zijn en
Meer informatie over:
‒ waar mogelijk ‒ beter worden, probeert Soteria Nederland de mens
Soteria Nederland: www.soterianederland.nl
te volgen en te ondersteunen in zijn ‒ aanvankelijk soms
Soteria Bern (Engelstalig) De zorgkringen (Podvoll) Open dialoog (Finland) Healing Homes (Zweden)
onbegrijpelijke ‒ ontwikkelingsproces.” En over vijf jaar? “Dan werken er verspreid over Nederland een aantal ambulante teams, volgens de principes van Soteria Nederland, gefinancierd door de zorgverzekeraars.”
•
- 10-
COLUMN
DE NACHTRUSTVERSTOORDER
“Ik viel hem nog niet meteen lastig met het dagen nachtritme van de bipolair. Dat leert hij later zelf wel.”
Carice de Wildt
Als je bipolair bent, heb je een goede nachtrust nodig. Zeker als je de volgende ochtend weer vroeg op kantoor moet zijn. Op je werk. Daar waar een flinke reorganisatie je veiligheid overhoop schiet. De sfeer wordt slechter, de mensen grimmiger en het mes waarmee geslepen wordt steeds scherper. Dan zit je echt niet te wachten om een paar keer per nacht gewekt te worden door een klein, gouden keeltje van elf maanden. ‘Wat zou hij hebben?’, fluisterde mijn man. ‘Ik ga wel even’, zei ik terwijl ik al naast ons bed stond. Ik was toch aan het piekeren over de reorganisatie, dus dat kwam mooi uit. Toen ik de slaapkamer van ons kleine wonder betrad, trakteerde hij me op een grote glimlach. Tegen alle Nanny-regels in haalde ik hem uit zijn bedje en knuffelde hem. Hij wees met een klein vingertje naar de deur. Hij wilde eruit. Lekker spelen. Maar mijn baby is niet bipolair. ’s Nachts moet hij slapen. Net zoals zijn oude moeder. Bovendien heeft zijn vader ook rust nodig. Het is niet niks allemaal. Een vrouwtje dat psychiatrische hulp nodig heeft. En dan moest er ook nog zo nodig een kind komen. Bovendien lukte dat niet meteen, waardoor er een heel ziekenhuiscircus aan te pas moest komen. Vervolgens worden we uit onze slaap gerukt. Niet dat dat vaak voorkomt hoor. Ik geloof dat dit de derde nacht in elf maanden was. Maar zo stond ik wel mooi, in het holst van de nacht, met mijn kleine wondertje op mijn arm. Hij kraaide en vertelde hele verhalen. Ik knuffelde hem en fluisterde dat de nacht is om te slapen. Overdag kunnen we spelen, keihard werken en heel hard lachen. Mensen hebben ook hun rust nodig. Ik viel hem nog niet meteen lastig met het dag- en nachtritme van de bipolair. Dat leert hij later zelf wel. Drie kwartier later legde ik hem gelukkig in zijn bedje. Zelf ging ik naast mijn tevreden slapende man liggen. Ik bedacht hoe fijn mijn kind als medicijn werkt. Dat daar geen lithium tegenop kan. Hij biedt structuur, een zinvolle dagbesteding en liefde. Bergen liefde. Bergen was ook, hoor. Maar liefde is leuker. Veel tijd om erover te zwijmelen had ik niet. Meneertje jengelde weer. Tegen alle opvoedregels in, legde ik hem gezellig tussen ons in. Twee minuten later sliep hij. Onfeilbaar voldaan. Knorrend vleide hij zich tegen me aan. Ik vond het heerlijk, maar sliep niet. ’s Ochtends was ons kleine wonder met geen stok wakker te krijgen. Zelf waren we te laat. Met flesje, ontbijt, douchen en aankleden. Brengen naar de kinderopvang. Naar het werk. Ik appte mijn collega’s dat ik een verschrikkelijke nacht had gehad. Dat geloofden ze vast. Mijn kleine schatje schaterde aan het ontbijt. Hij smeerde kaas in zijn haren en veegde zijn beboterde handjes af aan zijn mooie, kreukloze shirtje. Hij spreidde zijn armpjes en gooide zijn lijfje tegen me aan. Likte aan mijn wang en trok aan mijn haar. Ik veegde een kledder kwijl van mijn kantoorbloesje en realiseerde me dat ik al uren niet meer over de reorganisatie had gepiekerd.
- 11-
Johan Atsma
BOEKBESPREKING
Boekbespreking
Maandelijks bespreekt GGZTotaal een recent uitgegeven boek, dat betrekking heeft op de GGZ. Onderstaande recensie is van Johan Atsma, docent/ coach MBO verpleegkunde.
Corry Punch-Venneman en Maurice Punch: Een hoopvolle toekomst. De Windroos, een werkwijze voor herstel en maatschappelijke integratie van jongvolwassenen met psychoseproblematiek.
Jongeren met een psychische aandoening hebben het
op herstel. Herstel is het doel, de benadering is
vaak moeilijk om na behandeling een duurzame plaats in de samenleving te realiseren. ‘Een hoopvolle
holistisch en ‘consumer-run‘: de deelnemer bepaalt. De ingezette middelen zijn vooral computertraining en
toekomst’ is een hartenkreet en een sterk pleidooi voor een concreet programma voor rehabilitatie en
studeren. Van vitaal belang is het leren de regie over het eigen leven te voeren. De missie van de Windroos
herstel. Het boek beschrijft het ontstaan en de
formuleren de schrijvers als: “mensen met een
ontwikkeling van een initiatief van ouders van jongeren met een psychische aandoening om hun
blijvende beperking zo goed mogelijk leren omgaan met hun mogelijkheden”. Met de focus op onderwijs
kinderen een hoopvolle toekomst te bieden. De Windroos is het resultaat van dat initiatief: een
en oog voor knelpunten in het dagelijks leven. Zaken als huisvesting, inkomen en sociale contacten moeten
werkwijze voor herstel en maatschappelijke integratie
als basisvoorwaarden in orde zijn, anders is er geen
van jongeren met psychoseproblematiek. Begin jaren negentig raakten de schrijvers van dit
ruimte voor een nieuw begin, aldus de schrijvers. Dus ook daar wordt energie in gestoken, ofwel door
boek betrokken bij de ouderadviesraad van de adolescentenkliniek van het AMC. Verontrust door het
workshops, ofwel door directe hulp. Het boek beschrijft uitgebreid de worsteling om iets
ontbreken van een systematische structuur voor
van de grond te krijgen. Het wordt duidelijk dat buiten
herstel en re-integratie startten betrokken ouders een eigen rehabilitatieproject. Wat volgde was een
de reguliere kaders van de GGZ denken en doen een zaak van volharding, creativiteit en lange adem is.
jarenlange strijd van dappere ouders die op de bres staan voor hun kinderen en al doende alle in’s en out’s
Daarmee ontstaat een duidelijk beeld van alle te omzeilen klippen. Die kaders bewegen niet mee, maar
leerden kennen van de GGZ, weerbarstigheid van
zijn in beton gegoten.
medische professionals, financiering, subsidies en steunfondsen. Dat alles resulteerde uiteindelijk in een
De schrijvers bepleiten met hart en ziel dat jongeren met psychoseproblematiek een plaats verdienen in de
gehuurd oud schoolgebouw in Amstelveen waarin de Windroosformule gaandeweg gestalte kreeg.
maatschappij en dat succes kan worden behaald met een programma dat zich richt op “complete jonge
Vanaf 1999 draait daar een programma voor jongeren
mensen (...) die als zodanig moeten worden
met ‘een aandoening’. Een bewust gekozen term om stigmatisering te voorkomen en de nadruk te leggen
benaderd”. Het Windroosprogramma kenmerkt zich door een holistische en integrale benadering vanuit
- 12-
een optimistische kijk op de deelnemers. “De expsychiatrisch patiënten (hebben) zelf leiding (...) over projecten of activiteiten waaraan zij deelnemen. Het is hun project en hun wensen en behoeften zijn de drijfveer”. Daarnaast gaan de initiatiefnemers ook voor inhoud en visie. Ze schakelen het Trimbosinstituut in voor onderzoek en men stelt zich terdege op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen, vooral in Amerika. Een apart hoofdstuk licht de Windroosmethode nader toe en verduidelijkt hem door de praktijk te beschrijven die in de loop der jaren samen met de deelnemers is ontwikkeld. Het boek eindigt met de constatering dat er na twintig jaar hard werken onverminderd gestreden moet worden om een goed idee, dat navolging verdient, te behouden en te bestendigen. De huidige bezuinigingen in de GGZ geven geen reden tot optimisme. Het boek levert fundamentele kritiek op de gevestigde orde binnen de zorg voor jongeren met psychoseproblematiek en biedt daarmee meer dan genoeg stof tot nadenken. Corry Punch-Venneman en Maurice Punch: Een hoopvolle toekomst. De Windroos, een werkwijze voor herstel en maatschappelijke integratie van jongvolwassenen met psychoseproblematiek. Uitgeverjj Eburon, 143 blz; € 19.95, ISBN 978-90-5972-775-5
FEBRUARI 2014 ontwerp e-magazine: Ingrid Huismans Kijk voor meer informatie op onze website: www.ggztotaal.nl