“Als ik medelijden met jou heb dan is het omdat ik denk dat er toch in jou nog wat menselijks is” (Jens Breivik over zijn zoon)
GESCHIKT ONGESCHIKT
e-magazine voor de totale GGZ, oktober 2014
INHOUD
INHOUDSOPGAVE
3.
!Even zakelijk.
Van Bouyeri en Breivik tot Jihadganger: overtuiging of psychopathologie? -Allard R. Feddes (PhD)
Ons septembermagazine week als ‘na-devakantiemagazine’ enigszins af van het format. Met het voorliggende nummer pakken wij de draad weer op die wij in januari hebben uitgezet. Het is een goed
6.
moment om te vertellen waar wij staan.
Deeltijdbehandeling volgens de principes van Linehan in het Sinaï Centrum. -Willem Gotink
respons gehad waaruit blijkt dat de
De afgelopen maanden hebben wij veel GGZTotaal gewaardeerd wordt. Het aantal abonnees blijft stijgen, adverteerders tonen belangstelling. Het magazine lijkt dus in een behoefte te
9.
voorzien. En hoewel er nog een aantal ‘uitdagingen’ zijn, kunnen we vermoeden
Werkstress en burn-out, een taak van de overheid? -Jeannet Appelo
dat het experiment gaat slagen en dat we de komende maanden onze aandacht kunnen richten op de inhoud en kwaliteitsverbetering. Dat is geruststellend.
12.
Boekbespreking: Een reis door het leven van Kees.
Voor een gedeelte hebben we de lezers
-Johan Atsma
daarvoor nodig. Wij stellen uw commentaar erg op prijs, of het nu om de inhoud, de vorm of anderszins gaat. Ook uw goede ideeën daarover zijn welkom.
13.
Schroom niet u te melden op
De GGZ in de krant van twintig jaar geleden
info@ggztotaal.nl Overigens zijn adverteerders, donateurs en subsidiënten ook nog steeds welkom: daarover leest u meer op onze website.
14. Column: Druktemaker
-Niki Stoker
2- GGZTotaal
ARTIKEL
Van Bouyeri en Breivik tot Jihadganger: overtuiging of psychopathologie?- Allard R. Feddes (PhD)
“Als ik medelijden met jou heb dan is het omdat ik denk dat er toch in jou nog wat menselijks is”(Jens Breivik 2014. Bron: VARA, 23 september 2014). In zijn boek wendt de heer Breivik zich tot zijn
van de Hofstadgroep en Breivik van de
zoon, Anders Behring Breivik. Op 22 juli 2011
(waarschijnlijk fictieve) groep van Tempeliers. Qua
vermoordde de 32-jarige Noor acht personen in
overtuiging zagen beiden zich als voetsoldaat in de
Oslo en 69 personen op het eiland Utøya. Enkele
strijd voor de goede zaak. Breivik in de strijd tegen
jaren daarvoor, op 2 november 2004, vermoordde
multiculturalisme, immigratie, en de dreiging van
de 26-jarige Mohammed Bouyeri de cineast en
de Islam (de “anti-Jihadist”), Bouyeri zag zichzelf als
columnist Theo van Gogh in Amsterdam. Beide
handelend in naam van zijn geloof.
mannen zitten momenteel in de gevangenis een
De vraag die onderzoekers al enkele jaren
levenslange straf uit. Er zijn meer parallellen te
bezighoudt (zie bijvoorbeeld Silke, 1998) is of
trekken: beiden waren, afgaande op hun
‘terroristen’ nu aan een psychopathologische
onderwijsniveau, intelligent. Bouyeri had de HAVO
aandoening lijden of dat ze deze daden uit een
afgemaakt en vijf jaar het HBO bezocht (echter niet
extreme overtuiging plegen. Daarbij kan men zich
afgemaakt). Breivik volgde een opleiding die
afvragen wat dan het verschil is tussen deze
toelating zou geven aan de universiteit (eveneens
begrippen: wanneer spreken we van
niet afgerond). Beiden hebben ook in de
psychopathologie en wanneer van een (extreme)
familiekring het een en ander meegemaakt:
overtuiging? In zowel de rechtszaak van Bouyeri als
Breivik’s ouders gingen scheiden toen hij 1 jaar oud
van Breivik stond deze vraag centraal. Juridisch is
was en in zijn jeugd kwamen er jeugdwerkers aan
dit van belang, want in het eerste geval is de dader
te pas (Melle, 2013). Bouyeri verloor in 2001 zijn
aansprakelijk voor zijn daden. In het tweede geval
moeder. In de jaren voor de aanslag trokken beiden
kan de dader als ontoerekeningsvatbaar worden
zich in toenemende mate terug uit de maatschappij
gezien en is dus juridisch gezien niet, of in mindere
en isoleerden zich van hun directe sociale
mate, aansprakelijk voor zijn daden.
omgeving. Beiden waren lid van een groep, Bouyeri
3- GGZTotaal
Anders Breivik is onderworpen aan een breed
Breivik psychotisch was (schizofrenie, paranoïde type)
arsenaal psychologische tests en is uiteindelijk
gedurende de planning en implementatie van zijn
gediagnosticeerd met een persoonlijkheidsstoornis
daden en gedurende de loop van het onderzoek.
maar wel toerekeningsvatbaar verklaard (zie ook
Deze diagnose was met name gebaseerd op zijn
Melle, 2013). Mohammed Bouyeri is eveneens
bizarre en grandioze waanbeelden (zoals beschreven
toerekeningsvatbaar verklaard. Zoals de volgende
door Melle had Breivik zo zijn ideeën om de genen-
passage illustreert waren de rechter en Bouyeri het
poel van de Noren te verbeteren; zoals het opzetten
roerend met elkaar eens: hij heeft gehandeld uit
van reservaten voor autochtone, dus niet allochtone,
geloofsovertuiging. Zo verklaart Bouyeri in zijn
Noren). Volgens Melle was hierbij doorslaggevend dat
eindpleidooi het volgende: “Wat betreft de aanklacht
de psychiaters zich niet vergisten in zijn racistische
van u, meneer de Officier van Justitie, daar kan ik mij
denkbeelden, maar zich baseerden op de rol die
helemaal in vinden, in grote lijnen tenminste. Ik
Breivik voor zichzelf zag in het doorvoeren van deze
neem de volle verantwoordelijkheid op mij en u heeft
plannen.
gekenschetst dat wat mij eventueel zou hebben
Desalniettemin leidde deze diagnose tot een
gedreven om te doen wat ik deed, dat dat puur uit
publieke oproer in het normaliter rustige Noorwegen
mijn geloof is.” (Bron: Glas, 2006, p. 34)
(het rapport lekte voortijdig uit). Ondanks dat de
!
publieke mening over het algemeen neigt naar de
Bij Breivik had het oordeel wat meer voeten in de
geruststellende observatie dat een terrorist ‘gek’ is
aarde. Zoals Melle (2013) het uitgebreid beschrijft
(zie ook Glas, 2006), het idee dat Breivik “er van af zou
waren er maar liefst twee opeenvolgende forensische
komen” met een behandeling in een ziekenhuis in
evaluaties en vier psychiaters voor nodig. De eerste
plaats van een gevangenis kon men in Noorwegen
twee psychiaters maakten gebruik van een
maar moeilijk verkroppen. Dit illustreert dat de
combinatie van ongestructureerde gesprekken en
vooroordelen en misconcepties over geestesziekten
gestructureerde diagnostische interviews waaronder
nog steeds heersen (zie ook Wessely, 2012) maar dat
de SCID-I. Deze laatste interviews hebben betrekking
terzijde. Hierbij moet overigens gewezen worden op
op de DSM-IV as-1 (waaronder onder meer
het feit dat zowel Breivik alsmede Bouyeri niet
stemmingsstoornissen en schizofrenie vallen). Op 29
wilden dat ze als psychopaten werden neergezet.
november 2011 oordeelden deze psychiaters dat
Aanvullende literatuur Kruglanski, A. W., Bélanger, J. J., Gelfand, M., Gunaratna, R., Hettiarachchi, M., Reinares, F., Orehek, E., Sasota, J., & Sharvit, K. (2013). Terrorism – A (Self) Love Story: Redirecting the significance quest can end violence. American Psychologist, 68, 559-575. DOI: 10.1037/a0032615 Moghaddam, F. M. (2005). The staircase to terrorism: A psychological exploration. American Psychologist, 60, 161-169. DOI: http:// dx.doi.org/ 10.1037/0003-066X.60.9.1039. Van San, M., Sieckelinck, S., & De Winter, M. (2010). Idealen op drift: Een pedagogische kijk op radicaliserende jongeren. Den Haag: Boom Lemma.
4- GGZTotaal
Onder grote publieke druk werd in januari 2013 een
komt, maar dat een moreel oordeel los moet staan van
tweede stel psychiaters aangewezen voor een her-
een klinische diagnose.
evaluatie van Breivik. In dit tweede proces merkten de
!
psychiaters op dat Breivik behoorlijk georganiseerd
Het feit blijft dat zowel Breivik als Bouyeri’s
was en in de gesprekken en interviews benadrukte
overtuigingen over de (morele) superioriteit van de
Breivik in mindere mate zijn eigen rol in zijn
eigen groep en een waargenomen dreiging van deze
toekomstplannen voor Noorwegen. Dit tweede stel
superioriteit gedeeld wordt door andere mensen. In
kwam met het oordeel dat Breivik een ernstige
het geval van Bouyeri was er de Hofstadgroep en op
narcistische persoonlijkheidsstoornis had (een
het moment van schrijven zijn rond de 140
pathologisch leugenaar), maar niet psychopathisch en
Nederlandse ‘Jihadgangers’ afgereisd naar Syrië van
dus juridisch aansprakelijk was. De rechter
wie een zeker aandeel vecht (en gestorven is) voor
veroordeelde Breivik op deze basis en benadrukte dat
hun overtuiging. Zoals de Franse krant Le Monde
“Breivik’s grandioze noties niet bizar zijn en dat
(2014) onlangs schreef richten deze
experts op het gebied van rechtsextremisme
‘Jihadgangers’ (een geschat aantal van 3000 uit
geraadpleegd hadden moeten worden alvorens zijn
Westerse landen) zich tegen ‘de ongelovigen, de
percepties als cultureel onaannemelijk te
kruisvaarders en de joden’. Dit markeert volgens de
verklaren” (Melle, 2013, p. 19).
krant ‘de waanzinnige vorm van het soennitische
!
extremisme’. De krant gaat verder en observeert het
Deze laatste opmerking is interessant met het
volgende: “Hallucinerend over een kalifaat in de regio
oogpunt op de vraag die we aan het begin stelden. Zo
wil IS de grenzen van staten in het Midden-Oosten
merkt Glas (2006, pp. 34-35) op dat vanuit dit
namelijk afbreken.”
gezichtspunt “het gedrag van de geesteszieke
Overtuiging of psychopathologie? U mag het zeggen.
medemens impliciet door een morele bril wordt
!
bekeken en wordt gezien als onbeschaafd of primitief”.
Allard Rienk Feddes (PhD) is verbonden aan de
Met andere woorden, afgaande op de oordelen van de
afdeling psychologie van de Universiteit van Milaan-
rechtbank dienen Breivik’s, en dus ook Bouyeri’s
Bicocca waar hij onderzoek doet naar effectiviteit van
gedrag en overtuiging, serieus te worden genomen,
programma's die gewelddadige radicalisering
passende in onze beschaving. Glas gaat echter verder
tegengaan. Email: allard.feddes@unimib.it
met de observatie dat een geesteszieke naar zijn
•
mening niet hoofdzakelijk op morele basis tot stand Referenties Glas, G. (2006). De overtuigingsdader. Tussen overtuiging en psychopathologie. Ontmoetingen: Voordrachtenreeks van het Lutje Psychiatrisch-Juridisch Gezelschap, 12. Le Monde (2014). Une guerre qu'il faut appeler par son nom [Een oorlog moet bij zijn naam genoemd worden]. Gepubliceerd op 23 september. Melle, I. (2013). The Breivik case and what psychiatrists can learn from it. World Psychiatry, 12, 16-21. Silke, A. (1998). Cheshire-cat logic: The recurring theme of terrorist abnormality in psychological research. Psychology, Crime, and Law, 4, 51–69. DOI:10.1080/10683169808401747 Wessely, S. (2012). Anders Breivik, the public, and psychiatry. The Lancet, 379(9826), 1563-1564.
5- GGZTotaal
BEHANDELING
Deeltijdbehandeling volgens de principes van Linehan in het Sinaï Centrum.- Willem Gotink
In de jaren tachtig ontwikkelde Marsha Linehan de dialectische gedragstherapie (DGT), meestal kortweg ‘Linehan’ genoemd. ‘Linehan’ leert mensen vaardigheden om op problemen te reageren, om eigen gedrag en gedachten te organiseren en om te gaan met emotionele crisissen. De therapie is vooral in gebruik voor mensen met ernstige borderline persoonlijkheidsproblematiek. Linehan baarde opzien met haar stelling dat een hulpverlener die volgens haar methode werkt, 24/7 beschikbaar dient te zijn. Dat is een opgave die sommigen te ver gaat, maar de therapie heeft veel meer te bieden dan dat. In het Sinaï Centrum in Amstelveen spreek ik met
“We gebruiken veel uitgangspunten van Linehan in
psychomotorisch therapeute Neletta Bouwman,
ons dagprogramma, waarbij we ’s morgens
psychotherapeute Marjanne Tamminga en creatief
mondeling ‘lesgeven’ en ‘s middags creatieve of
therapeute Jeannette van Brummelen. Zij maken
psychomotorische therapie aanbieden. Die twee
sinds bijna tien jaar deel uit van een team dat
vaktherapieën horen eigenlijk niet bij Linehan, maar
mensen met een ernstige persoonlijkheidsstoornis
hebben in onze optiek toegevoegde waarde, omdat
en/of complexe trauma’s behandelt, waarbij het
ze een andere laag aanspreken. Maar desgewenst
Linehan-Model wordt aangevuld met
kunnen mensen ook alleen een module met de
psychomotorische of creatieve therapie.
vaardigheidstraining volgen. Dat lesgeven ‘s
Er zijn groepen van een halve dag per week, met
morgens moet je vrij letterlijk zien. De groep zit hier
alleen DGT-vaardigheidstraining en groepen van een
aan tafel, we beginnen met een aandachtsoefening,
hele dag, waarbij vaardigheidstraining wordt
bespreken vervolgens huiswerkopdrachten, daarna is
gecombineerd met één van de twee vaktherapieën.
er een nieuw onderwerp uit de theorie en we sluiten af met een nieuwe huiswerkopdrachten.
6- GGZTotaal
“Je leert jezelf kennen aan de hand van een vel papier, stiften, kwasten en potloden.” Allemaal inclusief flap-over en werkboeken, je moet het echt zien als een cursus. De theorie kun je verdelen in vier modules: mindfulness of oplettendheid, in de literatuur ook wel kernoplettendheidsvaardigheden genoemd, waarbij je vooral je eigen ervaringen en gebeurtenissen leert observeren; intermenselijke vaardigheden, waarbij het accent ligt op assertiviteit en de omgang met anderen; het leren omgaan met emoties en als vierde module het leren van
Een opdracht uit het werkboek
vaardigheden om crisissituaties te verdragen en te overleven.
met hun lichaam gebeurt, leren ze om emoties te herkennen, te erkennen en te verwoorden. Op deze
Een voorbeeld uit het blok intermenselijke
manier krijgen ze meer zicht en grip op hun emoties
vaardigheden: als je naar een instantie of een persoon toegaat, is het belangrijk dat je weet met welk doel je daarheen gaat. Ga je erheen om iets voor elkaar te krijgen, is je doel de relatie goed te houden, of ga je voor je zelfrespect. Mensen hebben dat voor zichzelf vaak niet duidelijk, waardoor ze achteraf met een gefrustreerd gevoel zitten, omdat ze niet bereikt hebben wat ze wilden. Bij elk doel leer je dan een aantal vaardigheden. Zo heeft elke module zijn onderwerpen en bijbehorende
en komen ze minder in de chaos terecht". Een andere mogelijkheid is een rollenspel, waarin iemand oefent duidelijk te zeggen wat hij of zij wil. Als Marjanne ‘s morgens heeft uitgelegd dat je ergens heen kan gaan om iets te bereiken, kan een volgende stap dus zijn om dat ’s middags in de veilige omgeving van de groep te oefenen.”
!
“Het mooie is, dat we allemaal dezelfde taal spreken en goed op de hoogte zijn van elkaars programma.
vaardigheden.”
Daardoor kunnen we tijdens de oefeningen direct
“In de middag volgen de deelnemers dan één van de vaktherapieën: psychomotorische therapie of creatieve therapie. Daarin kan de theorie van die ochtend uitgewerkt worden in een praktische
verwijzen naar de theorie en tijdens de theorie in de ochtend al anticiperen op oefeningen ‘s middags.”
!
We zitten in de ruimte van de creatieve therapie, waar ’s morgens ook de vaardigheidstraining plaatsvindt.
oefening. Maar het kan ook zijn dat een recente gebeurtenis de aandacht opeist en als onderwerp wordt gekozen.”
Eén muur is volledig gevuld met tekeningen, allemaal ter grootte van een opengeslagen krant, allemaal even kleurrijk en beeldend. Jeannette wijst er drie aan die
Neletta: “'In de sportzaal leren cliënten van het ‘doen’. Het trappen tegen een bal kan bijvoorbeeld een bepaalde emotie oproepen. Door cliënten dan
door één deelnemer in anderhalf jaar tijd zijn gemaakt, elk halfjaar één.
‘stil te zetten’ en ze bewust te laten voelen wat er
7- GGZTotaal
“Het is een methode waar we, eerlijk gezegd, zelf ook nog wel eens wat aan hebben.” namelijk het verwerken van de trauma’s uit het verleden die uiteindelijk de oorzaak zijn van de problematiek. Maar dat kan pas als mensen voldoende stabiel zijn om ook een Het verschil is frappant: de eerste is chaotisch en zelfs na
traumabehandeling te kunnen volgen. EMDR
uitleg moeilijk te interpreteren. In de twee volgende zit
bijvoorbeeld, kan mensen makkelijk ontregelen. Als je
veel meer structuur en ook onderling hebben ze meer
dan onvoldoende vaardigheden hebt om een
verband. Twee cirkels, symbool voor de emotionele en de
crisissituatie te voorkomen, of überhaupt geen
rationele geest, overlappen elkaar in de tweede tekening,
emoties kan hanteren, is die therapie tot mislukken
in de derde tekening staan ze los van elkaar. Het is het
gedoemd.”
verhaal van iemand die bij binnenkomst geen vat op zichzelf had en dat gaandeweg meer en meer kreeg.
!
De doelgroep – mensen met (borderline)
Een citaat uit de evaluaties geeft dat verbaal weer: “Het
persoonlijkheidsproblematiek en complexe trauma’s –
mooiste is dat je jezelf leert kennen aan de hand van een
staat bekend als ingewikkeld, moeilijk vat op te krijgen,
vel papier, stiften, kwasten en potloden.”
vaak in crisis. Lukt dat dan wel, zo’n deeltijdbehandeling?
Elk halfjaar een tekening: drie tekeningen betekent ook
!
“Het scheelt dat we al bijna tien jaar samenwerken, in
dat het einde van de dagbehandeling nadert. Iedereen
het begin was het moeilijker. We zijn er in geslaagd
mag namelijk maximaal driemaal het cursusprogramma
een stevige structuur neer te zetten en we zijn goed
van een halfjaar doorlopen, daarna volgt onherroepelijk
van elkaars programma op de hoogte. En niet
ontslag uit de groep.
onbelangrijk: we vertrouwen elkaar. Daardoor zullen
!
we niet snel tegen elkaar uitgespeeld worden.
“Vaak kunnen mensen het de eerste keer alleen met
Maar het blijft een groep met veel problemen. Dus
hun verstand volgen, pas de tweede keer valt het
soms kom je inderdaad oren en ogen tekort. Dan ben
kwartje. De derde keer kunnen ze er dan echt iets
je met één iemand in gesprek en maakt een tweede je
mee. Het is ook mooi om te zien hoe mensen die al
voorzichtig duidelijk dat er naast je iemand in tranen
verder zijn, zichzelf herkennen in een nieuwkomer
zit. En ja, er loopt wel eens iemand met slaande
voor wie de stof nog vers is. ‘Zo was ik eerst ook’, hoor
deuren weg. Maar over het algemeen valt dat mee. Als
je dan. Wat gelijk weer hoop geeft aan de
je tijdig signaleert dat iemand onrustig wordt, kun je
nieuwkomer.
ook zeggen: “Oké, welke vaardigheid zou je nu kunnen
In die anderhalf jaar zie je mensen groeien, meer naar
inzetten?”. Dat is het voordeel als iedereen het
buiten komen in plaats van enkel op zichzelf gericht
programma zo goed kent. Verder hebben de
zijn. Regelmatig gebeurt het dat mensen zover zijn dat
deelnemers één keer in de twee weken ook nog een
ze weer een relatie durven en kunnen aangaan, of een
individueel coachingsgesprek, waarin we het inzetten
baan zoeken. Terwijl ze bij binnenkomst niet veel meer
van de vaardigheden bespreken.
deden dan de hele dag op bed liggen, en telkens
Maar mensen moeten natuurlijk enigszins in een
stukliepen op destructief gedrag.’’
groep kunnen functioneren, anders lukt het niet. En bij
“Tijdens of na deze anderhalf jaar begint voor de
ernstige suïcidaliteit verwijzen we ook wel eens door.
meeste mensen het tweede deel van een traject,
Maar dat is uitzonderlijk.”
8- GGZTotaal
•
ARTIKEL
Werkstress en burn-out, een taak van de overheid?- Jeannet Appelo Op 13 mei van dit jaar gaf minister Asscher in Den Haag het startsein voor een campagne om werkgerelateerde stress aan te pakken. Asscher: “Het is nu vaak nog een taboe om over werkstress te praten, daar schamen werknemers zich voor. Maar de bekende uitspraak ‘van hard werken wordt niemand ziek’, klopt in de praktijk niet. Met hard werken is niks mis, maar de randvoorwaarden om dit te kunnen doen moeten er wel zijn.” Asscher zal zondermeer gelijk hebben, maar heeft hij, als overheid, een kans om er wat aan te doen? En zo ja, is een campagne de aangewezen weg?
„Ik had zelf mijn grenzen moeten aangeven” Eva, biologiedocente op een middelbare school,
Eva is ondertussen hersteld en weer volledig aan
stortte vijf jaar geleden van het ene op het andere
het werk. Zou de campagne haar geholpen hebben?
moment volledig in. Burnout, zouden een paar
“Waarschijnlijk niet. Ik was daar bepaald niet de
dagen later de huisarts en nóg twee weken later de
enige die op het randje van overspannen rondliep.
psycholoog haar vertellen. Eva: “Ik geloof dat ik wel
Voor mij is nog steeds duidelijk dat het
een klassiek geval was. Veel te lang op mijn tenen
management daar absoluut geen oog voor had en
gelopen, zaken gepikt die ik nooit had moeten
ook niet wílde hebben. Om daar verandering in te
pikken. Er gebeurde op school zoveel wat gewoon
brengen, was een harde hand nodig, geen
niet deugde. Twee klassen die in één lokaal les
vriendelijke campagne. Aan de andere kant had ik
kregen, omdat er fout geroosterd was. Op mijn vrije
zelf natuurlijk ook mijn grenzen aan moeten geven,
dag werd ik regelmatig gevraagd om in te vallen,
maar ik was veel te bang dat het ten koste van de
wat ik dan nog deed ook. Cijfers moesten soms zó
leerlingen zou gaan. Pas door die gesprekken met
snel ingeleverd worden, dat een fatsoenlijke
de psycholoog werd me duidelijk dat dat een
beoordeling niet mogelijk was. En ik deed het
onzin-redenatie is. In feite deed ik die leerlingen
allemaal maar, omdat ik me verantwoordelijk
veel meer tekort door te helpen de status quo in
voelde voor de lessen.
stand te houden. Toen ik weer begon met werken
Op een dag stapte ik in de verkeerde trein. Toen ik
en de tweede dag alweer in dat gedeelde lokaal les
dat ontdekte, barste ik in huilen uit en kon niet
moest geven, heb ik dat ook pertinent geweigerd.
meer stoppen. Na twee uur op school met
Dat is op school het begin van een
constante huilbuien ben ik weer naar huis gegaan.
veranderingsproces geweest.
Ik was óp”.
Maar zonder die psycholoog had het allemaal wel
! ! ! ! ! !
veel langer geduurd, denk ik. Het is dan ook een vreemd besluit geweest om burn-out niet meer door de zorgverzekering te laten vergoeden. Het heeft mij in ieder geval erg geholpen.”
9- GGZTotaal
..ik kan me niet permitteren dat sommigen hier op sinterklaastempo rond blijven lopen. Jelle, projectwerker in een groot warenhuis, raakte twee jaar geleden overspannen. Hij kon na een paar weken al weer aan de slag, met daarnaast gesprekken met een psycholoog. Jelle: “Ik zit nou eenmaal zó in elkaar, dat ik als een kwispelend hondje op nieuwe projecten afstap. Pas toen ik overspannen raakte, begrepen mijn baas en mijn collega’s dat ik mezelf voorbij had gelopen. Toen ik vier weken later weer begon, hebben ze me ook behoorlijk uit de wind gehouden. Ik denk wel, dat als zij meer over werkstress en burn-out hadden geweten, ze eerder hadden ingegrepen. Het blijft natuurlijk mijn eigen verantwoording, maar in mijn geval moet ik af en toe teruggefloten worden, ter bescherming van mezelf. Ik heb het geluk collega’s en een werkgever te hebben die van goede wil zijn, anders heeft die extra kennis geen enkele zin, lijkt me.”
!
Arnoud, leidinggevende over 65 werknemers bij een overheidsinstelling: “Ik zit nu ruim vier jaar in deze functie en heb in die periode een aantal workshops en trainingen gevolgd over preventie van werkstress. Leuk en zinvol, maar de realiteit is ook dat er veel werk verzet moet worden. Ik probeer zoveel als mogelijk te voorkomen dat mensen overbelast raken. Zaken als scholing, variabele werktijden, invloed op je eigen werkindeling, het is hier over het algemeen goed geregeld. Maar ik zie er ook, die best een stapje harder mogen lopen. Vanmorgen nog kwam er iemand die een beleidsplan aan het uitwerken is. Volgens mij nog ongeveer een dag werk, maar hij wil daar nog een maand de tijd voor hebben. Dan zet ik wel druk op de ketel. We hebben nu afgesproken dat hij over anderhalve week klaar is. Als ik dat te vaak doe loop ik inderdaad het risico dat hij overspannen raakt, maar ik kan me ook niet permitteren dat sommigen hier op sinterklaastempo rond blijven lopen. Het is een noodzakelijke cultuuromslag en die moet wel van twee kanten komen.”
Jelle: “Ik zou echt niet weten hoe mijn werkgever had kunnen voorkomen dat ik overspannen zou raken.” De drie geïnterviewden zijn het erover eens dat er meer aandacht mag komen voor werkstress en burn-out. Hoe dat moet, daar verschillen de meningen over.
!
Eva: “Toen ik weer met werken begon en weigerde nog langer in dat gedeelde lokaal les te geven, zag je dat er meer mensen hun mond open durfden te doen. Dat heeft heel veel in gang gezet, wat uiteindelijk leidde tot het opstappen van het management. Maar daarvóór moet de ARBOdienst ook op de hoogte zijn geweest. Ik begrijp niet waarom die geen actie hebben ondernomen, die zijn er toch voor om ziekte te voorkomen? Achteraf hoorde ik ook dat verschillende collega’s hebben geklaagd bij de afdeling HRM. Ook daar is toen gewoon niets mee gebeurd.”
!
Jelle: “Ik zou echt niet weten hoe mijn werkgever had kunnen voorkomen dat ik overspannen zou raken. Ik was gewoon een overenthousiaste werknemer. Achteraf kan ik wel zeggen dat hij wist dat ik soms avonden achter elkaar doorwerkte, maar ik zei steeds dat ik dat deed omdat een opdracht me intrigeerde. En dat was ook zo. Maar wie weet, misschien hadden hij en ik inderdaad wel even achter onze oren gekrabd als ik toen zo’n testje had ingevuld. Dan had vast gebleken dat ik in de gevarenzone zat. Maar de kans dat hij me had gewaarschuwd om rustig aan te doen en dat ik hem vervolgens vierkant had uitgelachen, lijkt me waarschijnlijker”.
!
Arnoud: “Ik denk dat ik redelijk snel zie dat mensen over hun grenzen gaan. Dan waarschuw ik ze ook het kalm aan te doen. Ik heb er natuurlijk niets aan als iemand zich suf werkt en vervolgens opeens een half jaar ziek is. Ik zou wel wat meer advies kunnen gebruiken hoe ik met mensen moet omgaan die niet uit hun comfort-zone te branden zijn. Die mentaliteit van ‘kalm-aan-dan-breekt-het-lijntje-niet’, daar kan ik me grenzeloos aan irriteren”.
!
Asscher in zijn brief van 13 mei aan de Tweede Kamer: “Werkgevers staan voor de uitdaging in een tijd van vergrijzing de groeiende concurrentie het hoofd te bieden en hebben er direct belang bij te investeren in de duurzame inzetbaarheid van hun werknemers. Aan de andere kant kunnen werknemers hun werkzekerheid vergroten door te investeren in gezondheid, opleiding en mobiliteit. Het gaat hier, kortom, om een gezamenlijk belang – en dus ook een gezamenlijke verantwoordelijkheid – van werkgevers en werknemers.”
!
(De namen van de geïnterviewden zijn op hun verzoek veranderd)
11- GGZTotaal
•
BOEKBESPREKING
Boekbespreking - Johan Atsma
Maandelijks bespreekt GGZTotaal een recent uitgegeven boek, dat betrekking heeft op de GGZ. Onderstaande recensie is van Johan Atsma, docent/coach MBO verpleegkunde.
Kees Momma: Een reis door het leven van Kees. Hoe voelt het om anders te zijn?
Ambivalent, omdat ik niet zo goed weet of ik dat allemaal wel
Kees Momma leeft als ‘monnik buiten de orde’ nog steeds bij
wil weten. Boeiend, omdat Kees soms prachtig blijkt te
zijn ouders. Kees is autist. Kortgeleden werd er een
kunnen reflecteren op zijn eigen gedrag.
documentaire over hem uitgezonden: “Het beste voor Kees”.
“Van alle opgesomde incidenten is de diepe achtergrond als
Daarin was te zien hoe het leven van Kees, inwonend bij zijn
volgt te verklaren. Ik wil niet door de pijn overweldigd worden. Ik
ouders er uit ziet en welke moeilijkheden dat oplevert. Je
moet een tegenaanval ondernemen. Pijn en plotseling lawaai
kunt er over twisten of Kees de hoofdpersoon was of zijn
veroorzaken het gevoel dat er als het ware een aanslag wordt
moeder maar indringend was die documentaire zeker.
gepleegd op mijn perfectionistisch ingestelde gedachtenwereld.
Bovenal werd volstrekt duidelijk dat Kees ‘anders’ is.
In deze gedachtewereld zijn denkbeelden opgeslagen over
De uitgever zag vervolgens reden genoeg om twee eerder
dingen die mij dierbaar zijn, zoals tekeningen en
uitgebrachte ego documenten van de hand van Kees Momma:
vliegtuigmodellen.” ...”Plotselinge veranderingen die hoge
‘En toen verscheen een regenboog’ (1996) en ‘Achter de
verwachtingen in de war sturen zijn nog altijd problemen die ik
onzichtbare muur’ (1999) gebundeld uit te brengen onder de
amper kan verwerken. Of ik deze gevoelens later zal kunnen
titel ‘Een reis door het leven van Kees’.
overwinnen, dat is voorlopig een open vraag.”
!
Al in 1997 werd er een documentaire aan hem gewijd:
Ook boeiend is het om te ervaren dat Kees met verve door
’Trainman’, en je kunt wel stellen dat Kees Momma een
het leven gaat; beschrijvingen van zijn belevenissen als
fenomeen is geworden sinds de documentaires op tv. Inmiddels heeft hij een aantal columns geschreven voor de NRC en er is een facebookpagina waarop hij brieven naar zijn uitgever publiceert. Persoonlijk had ik er wat moeite mee, dat ultieme aapjes kijken naar een maffe autist. Ik was wel benieuwd naar het boek. En dat laat ambivalente gevoelens bij me achter. Het is boeiend in de soms onnavolgbare logica en de uiterst persoonlijke ontboezemingen die een helder beeld geven van Kees Momma als mens die worstelt met het leven dat hem voorgeschoteld wordt. Ambivalent omdat autisme een stoornis is met een grote verscheidenheid aan verschijnselen, die volgens de DSM 5 inmiddels vallen onder de paraplu van Autisme Spectrum Stoornis (ASS). Kees Momma bevestigt toch vooral het populaire beeld van de autist als
Ambivalent omdat het grootste deel van het boek overdadig is in het beschrijven van diverse belevenissen, in archaïsch taalgebruik met clichématige bijvoeglijk naamwoorden: alles is prachtig, heerlijk, geweldig en fantastisch. Het zijn teksten die in een gemiddeld clubblad van een vereniging niet zouden misstaan maar bijna 300 bladzijden in boekvorm is wat veel van het goede. Omdat Kees Momma op tv verscheen kun je zijn stemgeluid en intonatie er bij horen en dat geeft iets extra’s, maar dat is geen reden om een heel boek uit te geven. Het boek eindigt met enige “Nuttige wenken voor ouders met een autistisch kind” door Kees Momma zelf geformuleerd. Die wenken passen naadloos in zijn wereldbeeld, zeggen heel veel over Kees zelf en roepen daarom ontroering bij me op. Een nawoord van de
wereldvreemde figuur die ergens heel goed in is. Het is boeiend om te lezen omdat er behalve het autisme ook andere problemen tussen de regels door kieren. Kees Momma is verwend en de relatie met zijn moeder kun je na het zien van de documentaire en het lezen van het boek wellicht symbiotisch noemen.
piloot van een zweefvliegtuig zijn bepaald niet alledaags.
kinderpsychiater die Kees heeft begeleid in zijn jonge jaren is vervolgens overdreven zalvend. Het boek roept bij mij ambivalente gevoelens op, ik zei het al.
!
Kees Momma: Een reis door het leven van Kees. 297 pagina’s, € 19.95. Uitgeverij Prometheus ISBN: 978 90 446 2789 3
12- GGZTotaal
GESCHIEDEINS
De GGZ in de krant van twintig jaar geleden
“Burger gaat zuiniger zorg nu echt voelen” Toen de redactie de landelijke bladen uit oktober 1994 doornam, hebben we ons oprecht afgevraagd of u, lezer, het zou merken als we berichten van 20 jaar terug zouden presenteren als het nieuws van vandaag. Soms denk je dat er niets verandert.
!
Want zeg nou zelf. Heeft u bij het lezen van de kop: “Burger gaat zuiniger zorg nu echt voelen”, uw wenkbrauwen gefronst omdat u vermoedt dat het om een bericht van twintig jaar geleden ging? Nee, toch? Toch stond deze kop letterlijk in de Trouw van 26 oktober 1994.
!
Soms lijken koppen verdacht veel op elkaar, maar blijken er toch verschillen. Neem de Trouw van 13 oktober 1994: “Traumatische ervaringen bij het politiewerk”. Om verderop in het artikel te stellen dat 7 procent van de politieagenten last heeft van een zogeheten posttraumatische stressstoornis (PTSS). Het is de uitkomst van een onderzoek van het AMC, dat vijf jaar heeft geduurd en 1,7 miljoen (gulden!) heeft gekost. We hebben het even voor u nagezocht in onze eigen GGZTotaal: op 14 februari van dit jaar staat daar: “PTSSprobleem bij politie groter dan gedacht” . Het is een uitspraak die korpschef Bouma bij de VARA doet. Hij blijkt desgevraagd het onderzoek uit 1994 te kennen, maar twintig jaar na dato denkt hij toch dat het om veel grotere aantallen gaat.
!
De farmaceutische industrie blijkt ondertussen brood te zien in de GGZ. Op 7 oktober meldt het AD de registratie van het antidepressivum Remeron (mirtazapine), een week later kondigt dezelfde krant de komst van het antipsychoticum Risperdal (Risperidon)
aan. De industrie staat in de jaren negentig niet bepaald bekend als onbaatzuchtig en kreukvrij: beide middelen zullen in de loop van de jaren onderwerp worden van winstbejag en bijbehorende processen. Zo zal de fabrikant van Risperidon in 2013 een boete krijgen van maar liefst 1,6 miljard euro, omdat ze het middel onbewezen ook aanmerkt als werkzaam tegen onrust bij dementerende ouderen. En AkzoNobel, de maker van Remeron, schikt in 2004 voor bijna 90 miljoen twee rechtszaken om het patent van Remeron. Daarvóór heeft AkzoNobel er al een heftige concurrentieslag opzitten met het al langer bestaande Prozac. Toeval of niet? In hetzelfde AD waar de registratie van Remeron staat aangekondigd, vinden we ook een artikel over huisartsen die depressies onvoldoende herkennen. Je zou er bijna iets achter gaan zoeken.
!
Ook in de jaren negentig zijn opnames soms noodzakelijk. Diverse kranten citeren cijfers van het CBS: in 1993 zijn er 33.084 mensen in een psychiatrisch ziekenhuis opgenomen, acht procent meer dan een jaar ervoor. Die stijging houdt al enkele jaren aan en zal pas rond de eeuwwisseling iets afnemen.
!
Tot slot heeft de redactie een klein meningsverschil over de vraag of Trouw aan het eind van de maand een typisch tijdsbeeld neerzet. De krant kopt op 26 oktober: “Riagg de boer op met midlife crisis. Groepstherapie 'een feest van herkenning'.” De redactie weet het niet. Groepstherapie voor mannen in een midlife crisis. Bestaat dat anno 2014 nog in de GGZ?
13- GGZTotaal
•
COLUMN
Druktemaker - Niki Stoker Zit ik al twee dagen piekerend te staren naar mijn lege beeldscherm. Vereerd als ik was toen mij gevraagd werd een column te schrijven antwoordde ik met een overtuigend ‘Ja, natuurlijk!’ Maar eerlijk gezegd zit ik vooral níet achter de computer. Ineens moest ik zóveel doen! Mijn woning moest vreselijk her-ingericht worden. Ik schoof met banken, stoelen, kastjes en zette de eettafel bij het raam want daar zou ik veel beter kunnen schrijven.
!
Om me heen kijkend vanuit een geheel nieuw perspectief zag ik opeens dat de keuken niet geheel proper meer was. Het schoonmaken daarvan had natuurlijk voorrang op het schrijven van mijn stukje.
!
Toen ik bezweet met mijn tigste kopje koffie weer op mijn stoel achter de laptop zat vond ik dat de hondjes wel een extra rondje door het bos hadden verdiend. Het kostte enige moeite om ze wakker te krijgen.
!
Ook in het bos dacht ik na over het onderwerp van deze column. Mijn eerste idee was om een depressieve afscheidsbrief te schrijven. Vertellen hoe fijn het is om suïcidegedachten te mogen hebben en ze nog op te kunnen schrijven ook. Hoe bevrijdend dat kan zijn, waardoor je weer de moed kunt vinden om toch maar door te zetten tot het eind van die rottige donkere tunnel. En hoe leuk het leven dan weer wordt … of zoiets. Nee, ik werd er te verdrietig van en bleef steken bij een beschrijving over hoe ik incognito boodschappen deed. Het lukte me maar niet wat humor in dit rampenverhaaltje te krijgen. En grappig wil ik zijn, anders vind ik er niks meer aan. Een tijdje geleden hield ik mijn bipolaire verhaal voor vijftig aankomend ziekenhuisapothekers. De dag begon met een heldere uitleg over deze stoornis door een psychiater van Altrecht. Niet eens heel lang geleden zat ik nog met hem in een crisisoverleg omdat ik bang was dat ik een einde aan mijn leven zou gaan maken. “Shit’, dacht ik ,‘dat komt me allemaal wel érg bekend voor’. Het A4tje in mijn hand trilde als een rietje toen ik aan de beurt was. Al tijdens dat loopje kwam er uit het niets een opmerking over mijn lippen waardoor de zaal dubbelklapte van het lachen. Ik las een column voor waarvoor ik applaus kreeg en toen mijn drie kwartier erop zat, klapten ze weer.
!
Een paar dagen had ik een ‘kijk mij gaan’- gevoel. Helaas gleed ik daarna weer terug in mijn oude vertrouwde depressie. En nu zit ik zowaar toch een column te schrijven. Ondertussen heb ik ook nog mijn teennagels gelakt, de auto gestofzuigd, honderd sigaretjes gerold, de vaat gewassen, drie wassen gedraaid, de vloer gedweild en alle ramen van binnen en buiten gezeemd.
!
Ik ben wel weer een paar dagen blij en tevreden en zie weer wat licht aan het einde van de tunnel.
14- GGZTotaal
OKTOBER 2014 ontwerp e-magazine: Ingrid Huismans Kijk voor meer informatie op onze website: www.ggztotaal.nl