E-MAGAZINE VOOR DE TOTALE GGZ
GELUK
“Medewerkers GGZ brengen geluk”
DECEMBER 2014
INHOUD
INHOUDSOPGAVE
December 2014
4-6.
Meer geluk dankzij de ggz
7-9.
Koosje de Beer
Het overbruggen van een
kloof: eerst werk, dan behandelen
Willem Gotink
10.
50 jaar Pandora, het einde van een voorvechter Jeannet Appelo
12.
Boekbespreking
Marjolein van Kooten: Schijtluis, mijn leven met een angststoornis.
Johan Atsma
14.
Gedichten
van Gisele Vranckx
16.
De GGZ in de krant van twintig jaar geleden
Van de redactie Wie denkt dat de GGZ meer in beweging is dan ooit, moet dit magazine beginnen op pagina 16, waar de redactie de kranten van twintig jaar geleden doorneemt. De ambulantisering kwam op gang, de BOPZ lag er vers van de pers, oude wonden waren nog niet hersteld. Zou het ooit rustig worden in de GGZ? Dat de GGZ ook geluk brengt, is een opvallende boodschap in een tijd van bezuinigingen. Waarom bezuinigen we er dan eigenlijk op, zo vraag je je af? We laten het vooralsnog alleen bij de constatering. In ‘Eerst werk, dan behandelen’ vertellen Debby Kamstra en Leen Verzendaal over jongeren met een eerste psychose. Ze willen, kunnen en moeten werken, is de boodschap. Omdat ze er gelukkiger van worden. Waarom is dat dan zo moeilijk? Vanwege het stigma, blijkt onder andere. Tegen dat stigma is door Stichting Pandora keihard gevochten. Die stichting begon vijftig jaar geleden met de boodschap dat mensen met een psychiatrische stoornis óók normale mensen waren. Een korte hommage aan de stichting is na 50 jaar wel op z’n plaats, lijkt ons. Want: waarschijnlijk had Marjolijn van Kooten haar boek ‘Schijtluis’ nooit durven schrijven, als Pandora daar niet de weg voor had geëffend: Johan Atsma geeft een recensie. We doen het zelden, gedichten. Maar in deze decembermaand willen we u de gedichten van Gisele Vranckx niet onthouden. Als zij ze voorleest, zijn ze nóg mooier, weten wij uit ervaring, maar dat zult u in dit geval zelf moeten doen.
3- GGZTotaal
ARTIKEL
Meer geluk dankzij de ggz- Koosje de Beer Geluk is geen toeval: een bevolking is gelukkiger in landen waar de overheid niet corrupt is en de rechtszekerheid op orde is. Ook zelf kunnen mensen veel doen om hun welbevinden te verhogen. Recent onderzoek van Ruut Veenhoven en Giorgio Touburg bewijst eens te meer dat geluk echt niet uit de lucht komt vallen, want daaruit blijkt onomstotelijk dat meer medewerkers in de GGZ bijdragen aan meer geluk. ’Geluk’ definieer ik als ‘levensvoldoening’ en is
dat de overheid een grote invloed heeft op het
goed te meten’’, zegt hoogleraar Ruut
welbevinden van een bevolking. Zo bleek er een
Veenhoven. Veenhoven richtte zich als eerste
sterk verband te zijn tussen het gemiddelde
wetenschapper in Nederland in de jaren
geluk in landen en de uitgaven voor de ggz per
zeventig van de vorige eeuw op de bestudering
hoofd van de bevolking.
van geluk. “In het buitenland werd al wat onderzoek naar geluk gedaan, maar in ons land
Geld alleen maakt niet gelukkig
nog niet. Als student heb ik het opgepakt en
Dit lijkt een boute conclusie, want hangt geluk niet
later met mij andere onderzoekers. De tijdsgeest
met een heleboel andere zaken samen dan alleen
was er rijp voor. ”
de GGZ? Denk aan de welvaart van een land of het
Het lijkt een wat wazig onderzoeksterrein, want als
verschil tussen arm en rijk? “Welvaart is
er iets ongrijpbaar is, is het toch wel geluk zou je
inderdaad van belang voor geluk, maar tegen
zeggen. Geluk overkomt je, wat valt daar nog aan
mijn verwachting in blijkt dat de mate van
te veranderen?
inkomensongelijkheid weinig uitmaakt voor het
Meer dan mensen denken, volgens Veenhoven.
gemiddelde geluksgevoel van een bevolking,”
Uit verschillende studies blijkt dat zowel de
reageert Veenhoven, ‘’het grootste verschil wordt
inrichting van de samenleving als de
veroorzaakt door de kwaliteit van de overheid.
persoonlijke keuzes die we maken wel degelijk
Een goed rechtssysteem en weinig corruptie
invloed hebben op ons geluksgevoel. Het
doen meer voor menselijk geluk dan geld. Ook
onderzoek dat Veenhoven dit najaar samen met
dat had ik niet verwacht”.
Giorgio Touburg heeft gepubliceerd, laat zien
“Tegen mijn verwachting in blijkt inkomensongelijkheid weinig uit te maken voor het gemiddelde geluksgevoel van een bevolking.” 4-
Ruut Veenhoven
Om de conclusie te kunnen trekken dat het
waarin de economische groei van ‘gelukkige’ en
aantal GGZ-medewerkers per hoofd van de
‘minder gelukkige’ landen wordt gemeten, maar
bevolking een positief effect heeft op het
zover zijn we nog niet.”
geluksniveau, hebben Touburg en Veenhoven factoren als welvaart moeten wegfilteren.
Databank van geluk
“Daarom hebben we ervoor gekozen om alleen
De resultaten die onderzoek naar geluk heeft
twintig rijke landen te betrekken in ons
opgeleverd, zijn te vinden op de website van de
onderzoek”, licht Veenhoven toe. “Niet alle, maar
World database of Happiness waar Ruut
wel veel verschillen vallen dan weg. In rijke
Veenhoven directeur van is. De database begon
landen is bijvoorbeeld de positie tussen
bijna 45 jaar geleden met een bak met kaartjes
mannen en vrouwen redelijk gelijk. Dit is - zo is
waarop onderzoeksuitkomsten genoteerd
al eerder gebleken - ook een belangrijke factor
waren. In de jaren 1980 werd het een
als het gaat om geluk. Verder hebben we niet
naslagwerk met de omvang van een
gekeken naar het totale bedrag dat beschikbaar
telefoonboek en later een vijfdelige boekserie.
is voor de ggz in een land, maar naar het
Eind vorige eeuw werd er een website van
percentage van het gezondheidszorgbudget dat
gemaakt. De databank bevat nu ruim 20.000
wordt uitgegeven aan de GGZ. Hiermee vlak je
wetenschappelijke vondsten.
de verschillen die er zijn tussen landen uit als
Costa Rica blijkt uit deze gegevens - verrassend
het gaat om het beschikbare budget voor
genoeg - het gelukkigste land ter wereld te zijn.
gezondheidszorg.”
“Een opvallende uitkomst”, vindt ook
De aanname dat de kosten van de GGZ zichzelf
Veenhoven, “maar Costa Rica is een bijzonder
terugverdienen doordat geluk wordt verhoogd,
land. Je zou het land het Zwitserland van
vindt Veenhoven aannemelijk, maar vooralsnog
Midden-Amerika kunnen noemen. De Costa
moeilijk te bewijzen omdat de economische
Ricanen hebben bijvoorbeeld geen leger en
waarde van geluk heel lastig te kwantificeren
geven van hun bescheiden gezondheidsbudget
is. “We weten dat gelukkige mensen langer
verhoudingsgewijs het meeste geld uit aan de
gezond blijven en langer leven. We weten ook
geestelijke gezondheidszorg. Dat is
dat ze actiever, creatiever en productiever zijn.
waarschijnlijk ook een van de redenen waarom
De vraag is in welke mate? Hoeveel harder
de mensen er zo gelukkig leven.” In Nederland
werken ze? Gelukkige mensen maken minder
ligt het percentage van het totale
ruzie, maar in hoeverre zijn er daardoor
gezondheidsbudget dat wordt uitgegeven aan
bijvoorbeeld minder stakingen, minder
GGZ-zorg met zeven procent lager dan in Costa
oorlogen? Dat zijn moeilijk te meten effecten.
Rica, maar ook lager dan in landen als Australië
Je zou het kunnen doen met tijdreeksanalyses
en Zweden. “In Australië en Zweden gaan respectievelijk tien en twaalf procent van het gezondheidsbudget naar de GGZ en daar zijn de mensen inderdaad gelukkiger.”
Giorgio Touburg
“Costa Rica lijkt het gelukkigste land te wereld te zijn.” 5- GGZTotaal
Geluk begint bij jezelf
mensen die de GeluksWijzer sinds de start in 2011
De reden waarom juist psychiaters en andere
meerdere malen hebben gebruikt, blijkt in ieder
medewerkers het gemiddelde geluk in een land
geval dat vooral mensen die aanvankelijk niet zo erg
verhogen is voor de hand liggend: psychisch leed is
gelukkig waren, er baat bij te hebben. ”
een van de belangrijkste oorzaken in de huidige samenleving van een laag geluksniveau.
Opsteker
Psychologen, psychotherapeuten of psychiaters doen
Geluk hangt deels af van keuzes die mensen maken,
hier iets aan door na te gaan welke levenswijze het
daar is Ruut Veenhoven naar jaren onderzoek doen
best bij hun cliënten past en deze eventueel te
van overtuigd. Dat geldt ook voor mensen met
veranderen. “Dit is overigens niet alleen
psychiatrische aandoeningen. “Een psychische
voorbehouden aan GGZ-medewerkers,” benadrukt
stoornis doet afbreuk aan het geluksniveau: dat komt
Veenhoven, “mensen kunnen heel veel zelf doen om
deels door de indirecte neveneffecten die de
hun persoonlijk geluk te verhogen, bijvoorbeeld door
aandoening veroorzaakt op het vermogen om te
kritisch te kijken naar hun werk en relatie. Ook het
werken en relaties te onderhouden. Voor een ander
bijhouden van een geluksdagboek verhoogt –
deel zijn er natuurlijk de directe effecten van de
wetenschappelijk bewezen! - de levensvoldoening.”
aandoening als zodanig. Toch blijkt het gemiddelde
Het bijhouden van een dagboek is ook een van de
geluk vaak hoger dan je zou denken, onder meer bij
tips die wordt gegeven aan de gebruikers van de
mensen met schizofrenie is dat uit onderzoek
GeluksWijzer, een internetinstrument dat mensen
gebleken. Dat komt waarschijnlijk door de goede
helpt om gelukkiger te worden en daarbij
hulpverlening in ons land. De kwaliteit van de
interessante anonieme data oplevert voor verder
gezondheidszorg kan dan ook worden afgemeten aan
onderzoek. De GeluksWijzer graaft niet in de psyche,
het gelukstekort van cliënten. Als die bijna even
maar helpt om het eigen geluk in beeld te krijgen en
gelukkig zijn als de gemiddelde burger heeft de
is inmiddels al door meer dan 70.000 mensen
hulpverlening het kennelijk goed gedaan.”
ingevuld. Volgens Veenhoven zouden ook
In deze donkere dagen voor kerst verdient de GGZ in
medewerkers in de ggz hier hun voordeel mee
Nederland daarvoor echt een opsteker volgens de
kunnen doen. Zij zelf, maar ook hun cliënten. “Het is
wetenschapper. “We leven nu in een betere
in ieder geval een interessant experiment om te
gezondheid dan ooit en ik schat dat de
kijken wat er gebeurt als een therapie wordt
psychiatrische hulpverlening er mede voor
gecombineerd met het bijhouden van een
verantwoordelijk is dat we nu niet alleen langer
geluksdagboek. Vanzelfsprekend moet de
leven, maar ook gelukkiger. Daar mogen zij die
problematiek zich hier wel voor lenen, maar
werkzaam zijn in deze specifieke zorg best trots op
therapeuten zijn deskundig genoeg om dat te
zijn!”
kunnen beoordelen. Uit een follow-up van 5000
•
Op zoek naar geluk? Hoe is het met het geluk in verschillende landen gesteld? Alle gegevens zijn te vinden op http:// worlddatabaseofhappiness.eur.nl. De geluksdatabank wordt behalve door wetenschappers ook gebruikt in het onderwijs, de journalistiek en door beleidsmakers. Praktische tips om het eigen geluk of dat van anderen te verbeteren zijn te vinden op www.gelukswijzer.nl. De gelukswijzer is opgezet in samenwerking met zorgverzekeraar VGZ.
Het bijhouden van een geluksdagboek verhoogt–wetenschappelijk bewezen! - de levensvoldoening.
ARTIKEL
Het overbruggen van een kloof: eerst werk, dan behandelen - Willem Gotink Voor een interview met iemand die werkzaam is in de GGZ, is een afspraak bij een ondernemersontbijt geen voor de hand liggende plek. Toch is dat precies waar Debby Kamstra mij om zeven uur in de ochtend uitnodigt: een netwerkontmoeting met bijna vijftig ondernemers.. Illustratiever kan het niet zijn: het
hand is. Om ze dan op te zadelen
gaat bij haar cliënten, jongeren met
met allerlei therapieën, werkt
ernstige psychiatrische
buitengewoon demotiverend
aandoeningen, om behandeling,
Het team werkt volgens de
maar in de eerste plaats om het
(wetenschappelijk bewezen) IPS-
krijgen of behouden van werk. Bij
methode (Individuele Plaatsing en
voorkeur betaald werk.
Steun). Onontbeerlijk voor deze
werkwijze is het samengaan van reDebbie Kamstra is IPS teamleider
integratie en behandeling, iets wat
van de VIP-teams van Mentrum in
doorgaans door verschillende
Amsterdam, waarbij VIP staat voor
instanties gebeurt.
Vroegtijdige Interventie Psychose. Jongeren met ernstige
Debbie Kamstra zal het tijdens het
psychiatrische aandoeningen
interview in verschillende variaties
worden door het team behandeld
zeggen: “Die jongeren zijn soms
en naar betaald werk begeleid.
hoog opgeleid. Als ze dan tegen een
Anders dan de traditionele
uitkeringsinstantie zeggen dat ze
hulpverlening is het VIP-team sterk
psychotisch zijn, worden ze in
gericht op re-integratie: het vinden
groepen gezet om plantjes water te
of behouden van school/werk is
geven. Terwijl ze een half jaar
prominent onderdeel, zo niet een
daarvóór gewoon hun HBO aan het
prioriteit in de behandeling. Want
afmaken waren. Dat trek je toch
school of werk is een essentieel
niet? Dus zeggen ze dat ze nergens
onderdeel van herstel en het vinden
last van hebben. Terwijl ze zó
van balans. Daarbij: jongeren met
gemotiveerd zijn, zó gedreven om te
een psychose vinden zelf vaak
laten zien dat ze het kunnen. Op de
helemaal niet dat ze ziek zijn, ze
werkplek hebben ze heel vaak
overzien nauwelijks wat er aan de
nauwelijks begeleiding nodig.”
7- GGZTotaal
De drie VIP-teams in Amsterdam nemen jaarlijks ongeveer 100 jongeren aan. Evenveel stromen er jaarlijks uit, de begeleiding duurt maximaal drie jaar. Behalve de Amsterdamse VIP-teams en in Dijk en Duin zijn er VIP-teams bij GGZ Breburg, GGZ Friesland en Rivierduinen.
In 2012 bracht het Trimbos-instituut het onderzoeksrapport ‘Bridging the gap’ uit, waarin de kwaliteit van leven en de ambities van jongeren met psychotische stoornissen centraal stond. Uit het onderzoek blijkt onder andere dat jongeren die een psychose hebben doorgemaakt een lagere kwaliteit van leven hebben dan hun leeftijdsgenoten die een dergelijke ervaring niet hebben. De onderzoekers stellen: “het hebben van een betaalde baan of het afmaken van een opleiding is cruciaal voor de weg naar herstel. Werk heeft een positieve invloed op allerlei levensgebieden, waaronder sociale contacten en zelfwaardering. Bovendien biedt werk structuur en inkomen, wat bijdraagt aan de kwaliteit van leven. Het is daarom van groot belang dat vroegtijdig wordt ingezet op re-integratie.” Naar aanleiding van ‘Bridging the gap’ startte het Trimbos-instituut een zogenaamd doorbraakproject, waar onder andere het team van Leen Verzendaal in participeert. Klik hier voor het volledige onderzoek ‘Bridging the gap’ Dat beaamt ook José Boesten, eigenaar van
De GGZ is er van oudsher altijd van overtuigd
marketing- en communicatiebureau Tomeloos. Zij is
geweest dat betaald werken slechts voor een
“ongelooflijk tevreden met de mensen die via het VIP
enkeling is weggelegd. Re-integreren binnen de GGZ,
bij haar komen werken. Ze hebben absoluut niet méér
dat is heel vaak bezigheden, schilderen, oude
begeleiding nodig dan andere werknemers die nieuw
ambachten. Hulpverleners denken te snel dat hun
zijn en ze willen graag leren. Doorgaans hebben ze
cliënten nog geen betaald werk aan kunnen. Het zijn
hun eigen problematiek goed onder controle. Dan
vooroordelen, weliswaar gebaseerd op bezorgdheid,
vraagt iemand bijvoorbeeld of hij even naar buiten
maar het blijven vooroordelen, waardoor het niet
mag om te roken, omdat het zo vol wordt in zijn
gebruikelijk is dat jonge mensen écht re-integreren,
hoofd.”
terwijl dat wel nodig is voor het herstel.
“Want ze roken wel allemaal”, voegt ze er grinnikend
Slechts 12% van de mensen met ernstige
aan toe, om vervolgens nog de complimenten te
psychiatrische problemen heeft betaald werk. 4%
geven aan de begeleiding van het VIP-team.
heeft een indicatie voor een sociale werkplaats. Bij de
traditionele GGZ wordt de overige 84%, die geen werk Debby Kamstra: “Het gaat bij IPS in de eerste plaats
heeft, als richtlijn gehanteerd. Niet die 16% die wél
om regulier betaald werk en scholing. De kracht van
werk heeft.
IPS is om te re-integreren in samenwerking met de
Ook in al die jaren dat er voldoende geld was, is het
zorg. We doen niet aan trainingen vooraf, we
niet gelukt om die groep met ernstige psychiatrische problemen aan betaald werk te helpen.
school. Als dat niet
Dat ligt niet aan die mensen. 75% van de jongeren
lukt, dan gaan we
die bij ons aangemeld worden kunnen, eventueel met
verder kijken. Dan zijn
begeleiding, prima werken. Wij hebben een
er eventueel begeleid-
slagingspercentage van 70%. Dat halen zelfs de re-
werktrajecten en
integratiebureaus niet.
trainingen voor werk
Werkgevers zijn ook het probleem niet, die zien heel
en herstel. Maar we
goed hoe gemotiveerd die jongeren zijn. Sommigen
beginnen met betaald
vinden zelfs dat ik stigmatiserend ben. Die zien dan
werk, zo snel mogelijk.
helemaal het probleem niet, omdat iemand wel hart
Debbie Kamstra
beginnen met werk of
voor de zaak heeft. Terwijl ik me dan bezorgd maak of "Ze willen zó graag, ze zijn zó gemotiveerd"
het wel ethisch is om iemand zo angstig op zijn werk te laten zitten.”
8- GGZTotaal
Leen Verzendaal
Leen Verzendaal werkt sinds mei 2013 volgens het
Maar ook dan gaat het
IPS-model bij GGZ Dijk en Duin in Noord-Holland.
soms opeens een jaar
“Wij lopen een heel eind achter in vergelijking met
wél goed. En anders
Amsterdam. IPS is wel tot speerpunt gemaakt, maar
krijgen ze een
het is nog een lange weg te gaan, los van alle
herkansing. En als
veranderende financieringsstromen. Je hebt een
iemand dan zegt, dat
grote omslag nodig om van die bezorgdheid af te
het toch niet helemaal
komen. Hulpverleners moeten het vertrouwen
goed gaat, kunnen wij
krijgen dat hun cliënten wellicht méér kunnen dan
ze in contact brengen
zij denken, of in ieder geval het recht hebben om
met een psychotherapeut,
dat te ondervinden.”
een cognitief therapeut of
Hij werkte in eerste instantie in de re-
een ergotherapeut. Juist
integratiebranche. ”Daar willen mensen winst
die integratie met zorg is belangrijk”
maken. Ik weet niet of je dat moet willen met deze
Leen Verzendaal: “Ik zeg altijd tegen mensen: jij hebt
doelgroep. Er ontstaan wel veel perverse prikkels
de regie.”
door. Voor de besten wordt bemiddeld, voor wie
moeilijk te bemiddelen is spannen de bureaus zich
Hoe liggen de kansen in 2015?
nauwelijks in. Ook al zal niemand dat zeggen, maar
“Dat is nog niet helemaal duidelijk. Het VIP zal door
voor GGZ-cliënten wordt weinig gedaan. En heel
de gemeente ingekocht moeten worden. Het
vaak komt het niet tot een betaalde baan, maar blijft
grootste probleem is, naast de vooroordelen, de
iemand eindeloos op een werkervaringsplek. Dan
afstemming tussen alle instanties die betrokken
wordt er na een paar jaar gezegd dat er helaas geen
zijn. De zorgverzekering kan de re-integratie niet
vaste baan in zit. In feite wordt iemand dan
betalen, het UWV kan de behandeling niet
levenslang vrijwilliger.”
vergoeden. Het UWV heeft wel een convenant met
GGZ-Nederland en een IPS-financiering voor wie Gaat het dan altijd probleemloos?
voldoende volgens het IPS-model werkt, maar de
Debby Kamstra: “In drie van de tien gevallen gaat
gemeente kan daar zijn eigen invulling aan geven.
het inderdaad vrijwel probleemloos, nog eens drie
Daarnaast is aan deze financiering een financiering
van de tien hebben gemiddelde begeleiding nodig.
van Achmea gekoppeld (10 gesprekken) en is
Eén op de vijf heeft intensieve begeleiding nodig en
Jobcoaching mogelijk. Je moet altijd in de ruif op
bij één van de vijf lukt het niet.
zoek naar financiering. Daar gaat behoorlijk wat
Natuurlijk gaat het niet altijd goed, dat hoeft ook
energie in zitten.
niet met IPS. Het is ook een methodiek die als
uitgangspunt heeft dat het niet meteen de eerste
Iedereen is overigens wel van goede
keer hoeft te lukken. Als iemand het tien dagen
wil, iedereen zoekt de grenzen op,
volhoudt om te werken, is dat ook al fantastisch.
maar omdat je in een combi van
Dan overleggen we hoe iemand het een volgende
trajecten zit, kan het financieel
keer beter aan kan pakken, of we hem op een of
nét niet uit. Als de gemeente
andere manier beter kunnen helpen. Meestal
niet aansluit, zijn we weg.”
beginnen mensen parttime, maar als ze perse veertig uur willen werken, ook goed. Al gebeurt dat niet vaak. Ze lopen dan ook wel tegen zichzelf op.
9- GGZTotaal
“Ik zeg altijd: “Jij hebt de regie”
•
ARTIKEL
50 jaar Pandora, het einde van een voorvechter - Jeannet Appelo Het klinkt als een filmscript: een steenrijke Nederlands-Amerikaanse zakenman is met zijn echtgenote op huwelijksreis in Europa. Zij raakt flink in de war en wordt voor korte duur opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Het echtpaar maakt vervolgens kennis met alle vooroordelen die over psychiatrische patiënten de ronde doen en dat is voor de verontwaardigde industrieel genoeg reden om in 1964 de Nederlandse voorlichtingsorganisatie Pandora op te richten. Er circuleren meerdere versie van dit verhaal, maar vrijwel zeker is dat het dit jaar 50 jaar geleden is dat Arnold Louis van Ameringen Pandora oprichtte. Pandora, een vooruitstrevend bestrijder van vooroordelen, bekend van de beroemde spiegelposter ‘Ooit een normaal mens ontmoet’, van de film ‘Kind van de zon’, de campagne ‘Ooit een haan horen zeggen dat-ie vroeger een eitje was?’ en van talloze andere initiatieven. Sinds enkele jaren bestaat de stichting niet meer.
Het lijkt tegenwoordig tamelijk vanzelfsprekend,
Het mailadres en het telefoonnummer op de
maar in de jaren zestig was het een unicum.
website worden niet beantwoord. Na enig zoeken
Treeske Blase, de eerste voorzitter van de stichting,
blijkt de stichting wegens financiële problemen
liet voorlichting geven over psychiatrie. Niet door
eerst opgegaan te zijn in stichting ‘Geestdrift’ en
psychiaters, zoals gebruikelijk was, maar door
toen ook Geestdrift ter ziele ging, zijn een aantal
psychiatrische patiënten zelf. Het zou altijd een
activiteiten overgenomen door het Landelijk
kerntaak van de stichting blijven en in feite is het
Platform GGZ en de depressievereniging. Het lukt
dat nog, zij het onder de paraplu van het Landelijk
ons niet oud-medewerkers van de stichting te
Platform GGZ. Jaarlijks worden er ongeveer 200
spreken.
voorlichtingen met tussen de 20 en de 150 toehoorders georganiseerd. Voor middelbare scholen, studenten psychologie, beroepsopleidingen, enzovoorts. Monique Wilmer, die de voorlichtingen sinds een jaar coördineert: “De voorlichtingen zijn veel interactiever geworden en er is meer visueel materiaal. Maar het principe is nog steeds hetzelfde, een persoonlijk verhaal. Al kan de vorm verschillen.” “Goede voorlichting is nog steeds nodig, het is nog steeds een taboe en er bestaan nog steeds vooroordelen. Al is dat minder dan vroeger. In mijn jeugd werd er naar een GGZ-instelling gewezen met een zinnetje als: ‘Pas op, daar wonen gekken.’ Dat is tegenwoordig minder. In die zin heeft Pandora goed werk verricht. Maar mensen houden het zelf nog vaak voor zich uit angst. Bijvoorbeeld omdat ze bang zijn dat het consequenties heeft voor hun kinderen. Dat die daar rare opmerkingen over krijgen.”
10- GGZTotaal
50 jaar Pandora, het einde van een voorvechter - Jeannet Appelo Twee andere activiteiten die ooit bij Pandora hoorden,
Elders in dit magazine een recensie van “Schijtluis”,
zijn de telefonische helpdesk en de depressielijn,
het boek van Marjolein van Kooten over haar
respectievelijk onderdeel van het Landelijk Platform
angststoornis. Je kan je afvragen of ze het boek ooit
GGZ en de depressiestichting.
had durven schrijven zonder het voorbereidend werk
Angelique Zoon, coördinator en planner bij de
van Pandora. Hetzelfde geldt voor al die andere
depressielijn: “De Depressielijn werkt met tien
Bekende Nederlanders die er voor uit durven te
vrijwilligers. Onze hoofdtaak is het luisteren naar en
komen dat ze een serieus probleem hebben en het
te woord staan van mensen uit heel Nederland,
geldt evenzogoed voor de in de GGZ werkzame
voornamelijk mensen die depressief zijn. Dat is
ervaringsdeskundigen.
mentaal zwaar werk, maar de vrijwilligers zijn hoog
Pandora is niet meer, maar het heeft zijn sporen
opgeleid en ervaringsdeskundig. We voelen ons zeker
verdiend.
betrokken bij de onderwerpen waar Pandora eens
•
voor stond.” (advertorial)
SYMPOPNA 11 februari 2015, Ede
12 februari 2015, Ede
Naar een betere lichamelijke gezondheid en leefstijl van patiënten met een ernstige psychische aandoening
Over de signalering van lichamelijke problemen en pijn bij mensen met een verstandelijke beperking
Congres MIND THE BODY II prijs tot 31 december: € 270,- (* € 25,- korting) prijs 2 congresdagen: € 495,- (* 11 en 12 februari)
11- GGZTotaal
BOEKBESPREKING
Boekbespreking - Johan Atsma
Maandelijks bespreekt GGZTotaal een recent uitgegeven boek, dat betrekking heeft op de GGZ. Onderstaande recensie is van Johan Atsma, docent/coach MBO verpleegkunde.
Marjolein van Kooten: Schijtluis, mijn leven met een angststoornis. Als een Schijtluis door het leven gaan, afspraken
krachtige bewoordingen. Het boek vormt een
niet kunnen nakomen omdat je de deur niet uit
autobiografie over die 20 jaren. Daarin verweeft ze
durft, paniek als je in de auto in de file staat. Leven
dagboekfragmenten en korte beschouwingen over
met een angststoornis wordt bepaald door angsten
aspecten van haar angststoornis. Die vorm zorgt
die door een ander met gemak kunnen worden
ervoor dat je niet alleen wordt meegesleept in
afgedaan met: “Waar maak je je druk om”. Voor de
haar verhaal, maar er ook van een afstand naar
persoon in kwestie echter is de dagelijks ervaren
kan kijken. Het boek wint daarmee aan kracht. Om
angst een harde realiteit. En zie daar maar eens
het taboe dat wellicht hangt over het leven met
mee om te gaan.
een angststoornis verder te slechten, worden op gepaste momenten ook teksten van Sylvia
Dat dat niet eenvoudig is, wordt heel duidelijk
Witteman, Ingmar Heytze en Rene van der Gijp
gemaakt in het boek ‘Schijtluis’. “De paniek kroop
over hun eigen vorm van angststoornis gebruikt.
heel langzaam mijn lijf in. Bijna stiekem. En na die gluiperige overname van mijn lichaam was alles
De angsten, de paniek en alles wat daar bij komt,
anders”. Zo begint het relaas van Marjolijn van
staat centraal in het boek maar minstens zo
Kooten over haar leven met een angststoornis. Van
belangrijk in het relaas van Van Kooten is haar
Kooten neemt je vervolgens mee in haar
worsteling met de worsteling: “Waarom heb ik dit?
maalstroom die ergens in 1994 begint en in 2014
Ik ben iedere keer zo kwaad op mezelf, ik vind het
rustiger vaarwater bereikt: “De angst hoort bij mij
zo stom dat ik angst heb. Ik weet dat dat niet helpt
en ik kan het aan. Het is naar, maar er is mee te
maar ja, hoe verander je dat? Hoe accepteer je
leven”.
zoiets?” De therapeutische weg van Van Kooten begint op een paranormale beurs en gaat via haar
In de tussenliggende 20 jaar is het een op en neer
huisarts en vervolgens de reguliere GGZ via een
gaan van angst en paniek die dermate grote
jaar dagbehandeling op Duin en Bosch naar weer
vormen aanneemt dat een voorgenomen
andere therapeuten. Daarnaast helpt medicatie om
zelfmoord haar de kracht geeft om het nog een
het leven leefbaar te maken. In de bekende
jaar te proberen. “Het gaat nu al zo lang slecht
psychiater Bram Bakker vindt ze een baken om
met mij. Ik onderneem niets meer, heb de hele dag
verder op te varen. Maar nooit is werkelijke
gierende paniek in mijn lijf en pieker me suf”.
zelfacceptatie in beeld. Werk biedt structuur en gaandeweg ontwikkelt ze een passie voor theater
In haar boek neemt van Kooten je mee in die
die via tekstschrijven uiteindelijk leidt tot een
angst. Ze beschrijft beeldend wat haar overkomt, in
leven als succesvol cabaretière.
12- GGZTotaal
Plankenkoorts blijkt een makkelijk behapbaar fenomeen, op de planken staan voor publiek is een euforische ervaring maar de angststoornis is daarnaast altijd in de buurt: de reis naar een voorstelling, als ik maar niet ziek word van verkeerd eten, ik eet wel droog brood, hoe ziet de kleedkamer eruit, als ik maar geen diarree krijg, is er wel een w.c. dicht in de buurt… Het laatste hoofdstuk heet ‘Open einde’ . Het beschrijft haar ervaring met een cognitieve therapie en daarin intensieve Exposureoefeningen. Op het puntje van je stoel lees je haar belevenissen, samen met haar therapeut in de tram in Amsterdam. De therapie biedt waar Marjolijn van Kooten op hoopt: acceptatie. ‘Aangaan in plaats van overwinnen’ is voortaan haar devies. ‘Schijtluis’ is een vlot en indringend geschreven, nuchter en concreet relaas waarin voor iedereen herkenbare elementen te vinden zijn die het begrip Angststoornis veel dichterbij brengen. Een boek voor een breed publiek. Marjolein van Kooten: Schijtluis, mijn leven met een angststoornis. Uitgeverij Lucht BV; 272 pagina’s; prijs: 16,95; ISBN: 978 94 91 729 133
13- GGZTotaal
Psychose Als een op hol geslagen tornado duizelt elk waanbeeld als waarheid met mij de diepte in naar onwerkelijkheid Ik hap, bijt en schreeuw in het land waar niemand mij begrijpt omdat woorden niet meer praten Ze zijn hun stem verloren op de dag dat alles zwart werd mijn hoofd begon te draaien niet meer verbonden met mijn lijf wanneer ik me overgeef aan het onbegrijpelijke van mijn geest weet ik – zo diep ben ik nog nooit geweest
Geplaveid ik zag je stenen dragen op mijn pad van bestaan ik hoorde jou nooit klagen al wogen ze vaak zwaar je hielp mij woorden vinden om mijn weg in te slaan waar ik mij kon verbinden om met jou door te gaan
zinvol
we zochten samen stenen
ik zal niet groter zijn
soms waren ze heel klein al zou ik dagen wenen jij hielp mij met de pijn nu kijk ik naar het pad geplaveid in mijn hart ik mis ‌ hoe zeg ik dat het nieuwe van de start waar ik door mijn verleden, bij jou, mij troosten kon maai ik nu in mijn heden mijn pril maar groen gazon
niet beter, mooier, sterker, slimmer, gewoon zijn in het nu leren van obstakels ook als ze mij bezeren ik zal niet achterom zien vergeven wat ik zag in duisternis gebracht houden van het leven met liefde mij gegeven totdat ik terugkeer naar 't begin waar ik de zin leerde verstaan
G E D I C H T E N
Lief mens
Hoop
Als jij geen lichtje ziet
herstel belooft geen wonderen
kijk dan eens in je hart
maar inzicht in je zijn
hoe zuiver mooi
jij bent een mens, geen zieke
jij bent als mens
die enkel lijdt aan pijn
bijzonder en apart herstel ligt dichter bij je Lief mens
als jouw hart vrijuit praat in haar ware bezieling
Als alles donker is
je wens volop verstaat
brand ik voor jou een kaars schenk jou mijn hand
herstel is als een vlinder
zodat wij twee
die nog geboren moet
de duisternis verslaan
maar ergens nog heel bang is voor wat herstel echt doet
Lief mens Soms vinden woorden
want zie je al jouw kleuren
niet hun weg
weer schijnen in haar kracht
lijkt alles op elkaar
herstel is een gebeuren
maar weet dat juist
wat elk leed verzacht
op zo’n moment ik met dit klein gebaar je zeggen wil vanuit mijn hart - lief mens jij bent het waard Gisele Vranckx gaf drie dichtbundels uit. De eerste twee zijn niet meer verkrijgbaar. De derde, ‘Levensproces’, is voor € 12,50 te koop bij boekhandel Het Leesteken in Purmerend, of door een mail te sturen aan gisele@chello.nl. Houd rekening met eventuele verzendkosten.
G E D I C H T E N
“het moest afgelopen zijn met grote instellingen op afgelegen terreinen.�
GESCHIEDEINS
De GGZ in de krant van twintig jaar geleden
Omwentelingen: de GGZ in de pers, december 1994 Elke maand zoekt de redactie in de kranten van twintig jaar geleden naar artikelen over de GGZ. Is er vooruitgang? Achteruitgang? Of doen we eigenlijk nog steeds hetzelfde, maar noemen we het anders? Aan de beurt is december 1994. Strikt genomen ging het natuurlijk niet helemaal over de GGZ, maar veel gemeenschappelijks was er wel, indertijd. Vandaar dat de redactie het bericht in de Trouw van 8 december niet wilde laten liggen: Dennendal viert in december 1994 zijn vijfentwintigjarig bestaan. Dennendal, waar vijfentwintig jaar eerder een revolutie werd ontketend in de psychiatrische zorg. Of eigenlijk de zwakzinnigenzorg, maar in die tijd, de jaren zestig, was dat onderscheid niet altijd even scherp. In die roemruchte jaren zestig probeerde de psycholoog Carel Muller het voor elkaar te krijgen dat de bewoners van Dennendal en ‘de maatschappij’ meer integreerden. We zouden het bericht hebben genegeerd als het niet over Carel Muller was gegaan, die vijfentwintig jaar na dato, in december 1994, niet op de reünie mocht komen. Te pijnlijk, teveel oude wonden. Blijkbaar was Muller niet steeds even subtiel te werk gegaan. Saillant detail is dat in 1994, zo’n twintig jaar na het ontslag van Muller, de directeur van Dennendal een wijk probeert op te zetten zoals Muller die in gedachten had. Muller maakte naam, maar was zeker niet de enige die wilde ambulantiseren. In de decennia die volgden werd meer en meer duidelijk dat het
afgelopen moest zijn met grote instellingen op afgelegen terreinen. Santpoort sloot gaandeweg zijn deuren en in december ’94 meldt het Parool vlak voor kerst dat Amstelveen een dependance van Vogelenzang krijgt. Het RIAGG en het latere Bouwman GGZ worden er ondergebracht. Kosten 28 miljoen gulden: heel kleinschalig zou het niet worden. Ook buiten de muren van de GGZ: de pastorale zorg. Op de laatste dag van het jaar houdt Trouw een pleidooi voor een betere samenwerking tussen de pastor en de hulpverlener. Opvallend: de pastor die in Trouw aan het woord is, signaleert dat therapeuten bij de RIAGG’s regelmatig contact zoeken met een geestelijke, terwijl daar in de psychiatrische ziekenhuizen veel minder oog voor is. Terwijl die in de ziekenhuizen gewoon in dienst en aanwezig zijn. Ook in Trouw, halverwege de maand, de aankondiging van een grondige evaluatie van de BOPZ, op dat moment nog geen jaar van kracht. Het aantal gedwongen opnames blijkt sinds de invoering gestegen, de onbekendheid met de wet is groot, gedwongen zorg wordt te weinig gemeld. Ondertussen weten we, dat uit de aangekondigde evaluatie zal blijken dat de wet bij zijn in werking treden al is achterhaald en dat er twee nieuwe dwangwetten voor de zorg gaan komen: de Wet Verplichte GGZ en de Wet Zorg en Dwang. Maar voor wie zich zorgen maakt over nóg een verandering in de GGZ: de BOPZ heeft er 23 jaar over gedaan voor hij eindelijk in werking trad.
17- GGZTotaal
•
ontwerp e-magazine: Ingrid Huismans
DECEMBER 2014
Wij wensen u fijne feestdagen en een gelukkig en gezond 2015
Kijk voor meer informatie op onze website: www.ggztotaal.nl