EHEALTH HYPE OF HULPVERLENING VAN DE TOEKOMST?
JUNI
2015
GGZ
e H ea l t h
VOORWOORD
3
eHealth: hype of hulpverlening van de toekomst?
(Adv)
INTERVIEW
4
met Heleen Riper, hoogleraar GGZ / EHealth bij de UVA en InGeest EMentalHealth verdient meer aandacht van opleider en zorgverlener Met de organisatie aan de slag met blended behandeling:
Serviant ➤
Advertentie Serviant
7
ARTIKEL
8
Vliegen de sensoren u straks om de oren? Blended hulpverlening – oplossing voor uw uitdaging? Advertorial Jouw Omgeving BV 11
ARTIKEL
12
Het digitale oerwoud in de GGZ (Adv)
Wie is er bang voor eHealth?:Advertorial Therapieland
17
ARTIKEL
18
8 aanbevelingen voor het maken van betere apps die zelfmanagement in de ambulante GGZ ondersteunen
Topicus: Voel het vermogen ➤
“Er is hoop in de GGZ”: Advertorial Topicus
21
COLUMN
22
De plaat blijft hangen, tijd voor een nieuwe groove.
COLUMN Dit magazine is een uitgave van GGZTotaal info@ggztotaal.nl www.ggztotaal.nl
2
WWW.GGZTOTAAL.NL
24
Van zelf-hulp-boekjes naar de derde generatie eHealth Van Vechtscheiding naar Echtscheiding, online tool biedt hulp: Advertorial van-elkaar
26
VOORWOORD
EHealth: hype of hulpverlening van de toekomst? In het najaar van 1993 gaf een Amerikaan mij zijn
Een jaar geleden publiceerden we in GGZTotaal
visitekaartje waar behalve de gebruikelijke
een artikel over eHealth. Al snel werd duidelijk dat
gegevens een voor mij onbegrijpelijke code op
het fenomeen wel iets meer verdiende dan één
stond. “Dit wordt in Europa nog niet gebruikt”,
artikel. Vandaar dit themanummer. Maar met het
legde de eigenaar mij uit, “maar dat zal binnenkort
samenstellen van dit themanummer kwamen twee
wel komen.” Het was zijn email-adres. Najaar 1993.
problemen aan het licht. De eerste: eHealth is niet één fenomeen, het zijn er
De ontwikkelingen zijn hard gegaan. De
tientallen. Van obscure ICT bedrijfjes tot
ontwikkeling van het programma Eliza in de jaren
prominente GGZ-instellingen, iedereen stort zich
zestig daargelaten (lees over Eliza de column van
op de markt. De mogelijkheden van het internet
Alexander Waringa) was het Nederlandse Interapy
blijken vervolgens veelzijdig. We kennen
van Alfred de Lange vlak voor de eeuwwisseling
mailcontact, digitale vragenlijsten, sites met
één van de eerste bedrijven die het internet
psycho-educatie, mobiele apps, etcetera. Het is
gebruikte voor therapeutische doeleinden. Zijn
volstrekt onoverzichtelijk. Pogingen vanuit de
team ontwikkelde een strak protocol, in eerste
wetenschap en de overheid om één en ander in
instantie voor mensen met posttraumatische
kaart te brengen, zijn tot op heden op niets
stressklachten en later ook voor burnout-preventie.
uitgelopen. Zelfs ons is het niet gelukt.
Interapy was succesvol, het Nederlandse concept
De tweede: hulpverleners zijn soms wat
bleek uniek in de wereld en vooral, het bleek te
conservatief en angstig. De ‘jongens van de ICT-
werken. Soms zelfs beter dan face-to-face
bedrijfjes’ zien vooral mogelijkheden en zijn niet
contacten, volgens sommigen.
altijd onder de indruk van de systemen waar de
Niet iedereen was zo enthousiast. Het NRC tekende
GGZ mee werkt, of zich bewust van de regelgeving
in 1999 uit de mond van het NIP op: "Het
waar de GGZ mee te maken heeft. Dat geeft
Nederlands Instituut van Psychologen wijst
spanning, remt en geeft veel onduidelijkheid over
vooralsnog alle individuele hulpverlening via
de toekomst. De wereld kan er morgen zomaar
Internet af. Maar ik denk wel dat we er nog eens
opeens heel anders uitzien. Of dat meer of minder
opnieuw naar moeten kijken''. Koudwatervrees?
internet betekent is met geen mogelijkheid te
Ondanks het negatieve advies van het Nederlands
zeggen. Wat vandaag trending topic is, kan morgen
Instituut voor Psychologen is therapie via internet
hopeloos verouderd zijn. En andersom: de
tegenwoordig booming business. Voor elke
doodlopende weg van gisteren kan morgen
diagnose is een digitale interventie, elke GGZ-
opeens een nieuwe markt hebben gevonden.
instelling van enig formaat heeft zijn eigen eHealth-platform, er zijn talloze bedrijven die in
Mijn dochters gebruiken Facebook en What’s app,
meer of mindere mate ‘iets’ met eHealth doen, het
soms Instagram. Mail gebruiken ze alleen voor
aantal variaties in vorm is legio. Elders in dit
semi-officiële berichten als sollicitaties en school.
magazine een poging tot overzicht. Let wel, een
En bij contact met senioren.
poging.
Over tien jaar zal ik mijn visitekaartje aan een Amerikaan geven. Op zijn fronsende wenkbrauwen zal ik reageren met: “Dat gebruiken wij soms nog in Europa. Jullie hadden dat vroeger ook.”
WWW.GGZTOTAAL.NL
3
KOOSJE DE BEER INTERVIEW
EMentalHealth verdient meer aandacht van opleider en zorgverlener
Heleen Riper, hoogleraar eMentalHealth en klinische psychologie aan de VU
EMentalHealth is nog niet verankerd in de GGZzorg, meent Heleen Riper, hoogleraar eMentalHealth en klinische psychologie aan de VU. Dat is zonde, want uit onderzoek blijkt dat veel patiënten baat hebben bij deze vorm van hulp. “Het is tijd voor een drastische omslag die moet beginnen bij de zorgverleners. Als zij hun denkpatronen veranderen en meer ruimte geven aan eMentalHealth biedt dat kansen voor henzelf en de patiënt.” Om haar vakgebied te definiëren spreekt
preventieve zorg als psycho-educatie.
Heleen Riper zelf liever over eMentalHealth
Mensen helpen dan zichzelf, eventueel onder
dan over eHealth. Dit om te voorkomen dat
begeleiding van een coach. Zeker bij
allerlei digitale toepassingen met elkaar op
cognitieve gedragstherapie en
een hoop worden gegooid. “EMentalHealth
probleemoplossende therapieën levert dit
richt zich op preventie en op de basis en
vaak goede resultaten op.” Ook wanneer
gespecialiseerde GGZ-zorg. Ik definieer
preventie een gepasseerd station is en
eMentalHealth als het slim inzetten van
mensen een langer durende behandeling
nieuwe technologieën en media voor alle
nodig hebben, kunnen begeleide
vormen van psychische zorg en het hele
internetinterventies volgens Riper een
zorgtraject. Vaak wordt gedacht dat deze
belangrijke meerwaarde hebben.
vorm van zorg zich alleen leent als
“Vanzelfsprekend blijft een BIG-
ondersteuning voor een behandeling, maar
geregistreerde therapeut nodig om de
eMentalHealth kan ook ingezet worden in de
behandeling te begeleiden en waar nodig te
preventieve zorg en de nazorg, bijvoorbeeld
interveniëren, maar ook in dit stadium
om een terugval te voorkomen.”
kunnen mensen heel veel zelf doen. Zeker voor patiënten die last hebben van
4
Asynchrone behandeling
schaamtegevoelens en het confronterend
Uit onderzoek blijkt steeds duidelijker dat
vinden om persoonlijk daarover te praten
eMentalHealth effectief is, de zorg
met een therapeut, kan een asynchrone
goedkoper kan maken en een groter publiek
behandeling, waar patiënt en therapeut op
kan bereiken. Riper: “Online vormen van zorg
afstand en niet gelijktijdig op elkaar
kunnen heel goed ingezet worden in de
reageren, een uitkomst zijn.”
WWW.GGZTOTAAL.NL
INTERVIEW
EMENTALHEALTH VERDIENT MEER AANDACHT VAN OPLEIDER EN ZORGVERLENER
Blended zorg
Effectiever en efficiënter
Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs
Van de online standalonetherapieën is
dat eMentalHealth werkt voor mensen die in
inmiddels aangetoond dat deze effectief zijn,
meer of mindere mate last hebben van
het onderzoek naar de blended zorg staat
angsten of depressies. Ook lijken
nog in de kinderschoenen. “Er zijn wel
internetinterventies heilzaam voor online
aanwijzingen dat deze zorg ook effectief is”,
suïcidepreventie, preventie van eerste
zegt Riper. “Aanbieders kunnen efficiënter
psychosen en overbelasting bij
werken omdat zij hun feedback niet direct
mantelzorgers. Daarom is het zonde, zegt
hoeven te geven, maar hier een termijn voor
Riper, dat eMentalHealth vooral via
kunnen inplannen. Daarbij is het een
standalone interventies wordt toegepast. “We
voordeel dat de therapeut beter inzicht krijgt
zien nog onvoldoende dat
in het huiswerk van de patiënt. Wat voorheen
internetinterventies voor psychische
in een boekje werd opgeschreven, komt nu
problemen geïntegreerd zijn in de
digitaal beschikbaar. Of de behandeling de
therapeutische praktijk. Het komt nog te
therapeut minder tijd kost omdat patiënten
weinig voor dat huisartsen of zorgverleners
vaker zelfstandig aan hun klachten werken
binnen een GGZ-instelling naar een online
wordt op dit moment onderzocht.”
therapie verwijzen. EMentalHealth is, kortom, nog niet verankerd in de dagelijkse praktijk.”
Veel onderzoeksvragen zijn echter nog niet beantwoord, omdat er vaak sprake is van een
In de ideale wereld van Heleen Riper is dit
complexere en zwaardere problematiek in de
wel het geval en kunnen patiënten een
dagelijkse praktijk dan het geval is bij de
beroep doen op ‘blended zorg’, waarbij het
mensen die geselecteerd worden voor
beste van alle mogelijke therapieën is
klinisch onderzoek, legt Riper uit. “Om goed
samengevoegd. “Bij blended behandelen
onderzoek te kunnen doen moeten wij
worden face-to-face therapieën
mensen werven die voldoen aan vooraf
gecombineerd met behandelingen online.
gestelde inclusiecriteria. Het aantrekken van
EMentalHealth is dan niet langer een apart
vrijwillige deelnemers uit de algemene
onderdeel van de zorg, omdat het is
bevolking gaat makkelijker dan het werven
geïntegreerd met de andere behandelingen.
van mensen uit de patiëntenpopulatie in de
We weten echter nog niet precies wat de
basis of gespecialiseerde GGZ, waardoor we
juiste balans is tussen de face to face- en
het wetenschappelijk bewijs voor deze
internetcomponenten en of deze vorm van
groepen nog onvoldoende hebben kunnen
behandelen klinisch werkt en kosteneffectief
aantonen.”
is. Dat onderzoeken we nu bij de VU en GGZinGeest binnen een grootschalig Europees project. ”
WWW.GGZTOTAAL.NL
5
INTERVIEW
EMENTALHEALTH VERDIENT MEER AANDACHT VAN OPLEIDER EN ZORGVERLENER
Stepped and matched care
therapieën beter kunnen motiveren door slim gebruik
Wel is duidelijk dat de nieuwe media de mogelijkheid
te maken van de technologie in aanvulling op de
bieden om gepersonaliseerd te werken en dat dit veel
kennis en kunde van de therapeut. ”
kansen oplevert. Onderzoekers doen steeds meer
Want als de patiënt open staat voor eMentalHealth,
kennis op als het gaat om het integreren van
worden de mogelijkheden steeds innovatiever en
eMentalHealth in de zogenoemde ‘stepped and
talrijker en, door het ontstaan van meerdere
matched care’, maar ook op dit vlak is het onderzoek
communicatiekanalen, steeds meer op de persoonlijke
nog in volle gang, vertelt Riper. “We weten dat het
situatie toegespitst. “Twintig jaar geleden ontstond
werkt, maar weten nog onvoldoende voor wie het
mijn interesse in eMentalHealth”, blikt Riper terug.
werkt. Om de vraag te kunnen beantwoorden in
“Een groot verschil tussen toen en nu is dat we in het
hoeverre we rekening moeten houden met de patiënt,
verleden bestaande boekjes vertaalden naar het web.
is meer informatie van therapeuten die eMentalHealth
Nu is de therapie aangepast aan het
inzetten, nodig.”
communicatiekanaal dat wordt gebruikt. Een
Uit onderzoek komt wel naar voren dat online zorg
smartphone heeft verschillende kenmerken: mensen
niet voor iedereen geschikt is. “Patiënten moeten over
hebben hem altijd bij zich en daardoor is het
een zekere zelfdiscipline beschikken en gemotiveerd
mobieltje heel toegankelijk. Aan de andere kant is het
zijn voor de behandeling”, stelt de hoogleraar klinische
scherm klein en kun je er dus minder en andere
psychologie. “Wanneer dat niet het geval is, is het
informatie op kwijt dan op een lap- of desktop. Dan
maken van vaste afspraken wellicht een betere optie.
rijst de vraag: wat doe je met welk kanaal? De
Ik zeg overigens niet dat patiënten voor face-to-face
smartphone is bijvoorbeeld geschikt voor het meten
therapieën niet gemotiveerd zouden moeten zijn. In
van stemmingen of om snel contact te krijgen met
een face-to-face sessie kan de therapeut echter wat
hulpverleners bij een crisis. Wanneer een patiënt
makkelijker direct aanspraak doen op de motivatie van
uitgebreid verhaal moet doen, ligt deze vorm van
de cliënt. Eén van de vragen die we nu onderzoeken is
mobiele hulp minder voor de hand.”
hoe we de patiënt ook bij standalone of blended-
6
WWW.GGZTOTAAL.NL
INTERVIEW
EMENTALHEALTH VERDIENT MEER AANDACHT VAN OPLEIDER EN ZORGVERLENER
Nieuwe tak van sport
“Zodra het technologisch mogelijk was, heeft de
Hoewel Nederland wereldwijd vooroploopt in het
Belastingdienst Nederlanders aangemoedigd om
onderzoek naar en implementatie van online
digitaal de belastingaangifte te doen. Nu haalt
preventie en behandeling, is van een grootschalig
bijna niemand het nog in zijn hoofd om een
gebruik van online hulp nog geen sprake. Riper
papieren aangifte in te dienen, zo snel is iedereen
wijst hier verschillende redenen voor aan. “Online
digitaal gegaan. Hoewel het digitaal aangeven van
hulpverlening is voor veel therapeuten een andere
je belasting een andere zaak is dan de hulp bij
en nieuwe tak van sport, waaraan zij nog niet zijn
psychische problemen, kunnen we er wel veel van
gewend. Ook opleidingen besteden nog maar
leren. Als we binnen de GGZ op dezelfde wijze
mondjesmaat aandacht aan eMentalHealth.
hadden gehandeld, waren we nu al een stuk verder
Opleiders weten niet genoeg af van het onderwerp
geweest. Ik pleit daarom voor een brede aanpak,
en kunnen daardoor ook niet genoeg kennis
waarin op alle opleidingsniveaus wordt
overbrengen op hun studenten. Op alle terreinen,
geïnvesteerd in eMentalHealth, want het is onze
technologie, voorlichting en opleiding, is een
opdracht om de effectiviteit van therapieën te
drastische omslag nodig. De GGZ maakt deze
verbeteren. Online therapieën kennen nu al
omslag nu veel te langzaam en loop daarom veel
vergelijkbare klinische uitkomsten met face-to-face
kansen mis.”
therapieën. Ik zeg nog niet dat ze beter zijn, maar
Het argument dat dit soort processen nu eenmaal
daar zou de uitdaging voor de GGZ wel moeten
veel tijd kosten wil Riper eigenlijk niet horen.
liggen.”
Advertentie
BART VAN DEN BOGAARD ARTIKEL
Vliegen de sensoren u straks om de oren? De GGZ is koploper als het gaat om de inzet van internet bij de behandeling van cliënten. Tienduizenden mensen werken via internet zelfstandig of met hun ‘online’ hulpverlener aan hun angsten, depressies en verslavingen. En nieuwe ontwikkelingen staan al voor de deur. Hoe zorgen we ervoor dat deze innovaties goed aansluiten bij bestaande informatiesystemen? En waarom zijn deze ontwikkelingen belangrijk voor de patiënt en de zorgprofessional? Opkomende technologie, ontwikkelingen in de
processen. Dat is problematisch. De ervaring
maatschappij, er gaat een hoop veranderen de
leert dat het delen van informatie met
komende jaren. De vraag naar laagdrempelige
betrokkenen noodzakelijk is om een
toegang tot zorg wordt groter. Helaas zijn veel
behandeling goed vorm te geven en de
ICT-systemen in de GGZ daar nog niet klaar
veiligheid van de cliënt te waarborgen.
voor. Dat komt doordat hun ICT-leveranciers het
Systemen zijn daar echter nog niet op gebouwd.
systeem zo hebben ingericht dat overstappen zonder hoge kosten onmogelijk is. Die
Zorgprofessionals en cliënten beschikken
verouderde systemen, in combinatie met de
steeds vaker over een smartphone en gebruiken
toenemende regeldruk vanuit de overheid, zorgt
deze voor het invullen van hun ongehoorde
voor problematische situaties. Dat wordt pijnlijk
behoeften. Daarnaast worden zorgprofessionals
zichtbaar wanneer we de huidige elektronisch
ook min of meer ‘gedwongen’ om nieuwe
patiënten dossiers (EPD’s) van GGZ instellingen
toepassingen te gaan gebruiken. Met name in
onder de loep nemen.
de jeugd-GGZ zijn jongeren vaak moeilijk via telefoon of mail te bereiken. Ze zeggen
Decentralisatie van zorg
letterlijk: “Mijn voicemail luister ik niet af en
Zorgprofessionals krijgen vaak te maken met
SMS kost geld. Waarom ‘Whatsapp’ je mij niet?”
cliënten bij wie hulpverleners van meerdere
8
instellingen betrokken zijn. Denk aan jeugdzorg,
Een ander probleem is dat bestaande systemen
familie en de instelling waar iemand verblijft.
moeilijk koppelen met nieuwe EHealth
De zorg krijgt een sterk transmuraal karakter.
oplossingen. Daardoor moeten veel gegevens
Helaas zijn de bestaande systemen vooral
dubbel worden geregistreerd en is cruciale
gericht op het ondersteunen van intramurale
informatie niet voor handen.
WWW.GGZTOTAAL.NL
ARTIKEL
VLIEGEN DE SENSOREN U STRAKS OM DE OREN?
Google Cardboard
Onderzoek in de GGZ
Behandelingen via smartphones spelen in de
Binnen de GGZ doet Altrecht op de afdeling
toekomst een steeds belangrijkere rol. Google
Roosenburg (forensische psychiatrie) al twee jaar
Cardboard is hierin een goed voorbeeld. Bij Google
onderzoek naar het meten van allerlei signalen,
Cardboard gebruiken mensen een kartonnen
waaronder stress via sensoren op de huid2. Dit jaar
constructie in combinatie met hun mobiele
doet Altrecht een onderzoek met ‘slimme’ pleisters
telefoon om in een virtual reality-omgeving te
die zijn voorzien van sensoren. De sensoren
stappen1. Het
houden bij of een persoon stress ervaart of
idee is afgeleid van de succesvolle
behandelmethode met de Oculus Rift, een virtual
wanneer spanning toeneemt. Verhoging van stress
reality bril. Deze speciale bril, oorspronkelijk
kan een prodroom zijn van bijvoorbeeld een
ontwikkeld voor gamers, wordt bij GGZ Friesland
naderende psychose bij een cliënt. Altrecht
ingezet bij de behandeling van angst- of
verwacht dat in de toekomst met dit soort
depressieve stoornissen. In plaats van dat een
technologie een patiënt langer stabiel en gezond
zorgprofessional de cliënt in de fysieke wereld
kan blijven, doordat je mogelijke alarmsignalen
confronteert met de angstopwekkende prikkel,
eerder kunt signaleren.
wordt bij Virtual Reality Exposure Theory een situatie levensecht gesimuleerd en weergegeven in een digitale 360 graden view. Het effect van de Virtual Reality Exposure is aangetoond voor vliegangst en hoogtevrees en geeft dezelfde
1) http://www.ggzfriesland.nl/landelijke-primeur-denkbehandelt-angststoornissen-met-levensechte-virtualreality-therapie 2) http://www.altrecht.nl/ggz/57959/ Overzicht_mogelijkheden#.VW7TmkYl_hU
resultaten als de traditionele behandelmethoden. Sensortechnologie
De smartphone als kantelpunt
Een andere naderende ontwikkeling in de GGZ is
Nieuwe technologieën worden steeds goedkoper
sensortechnologie. Hiermee kunnen cliënten
en komen hierdoor voor een groter publiek
zelfmetingen verrichten waarvoor je enkele jaren
beschikbaar. De introductie van de smartphone in
terug nog naar de huisarts of specialist moest.
2007 was hierin het kantelpunt. Technologie was
Deze toepassingen worden nu voornamelijk
niet langer iets voor ‘nerds’ of specialisten maar
gebruikt binnen ‘quantified self movement', waar
kwam plots beschikbaar voor een groot publiek.
geëxperimenteerd wordt met de mogelijkheden op het gebied van zelfmetingen.
Door de mogelijkheid internettherapieën via de
Twee voorbeelden van dergelijke
smartphone te volgen heeft de smartphone een
sensortechnologie zijn de ‘Skipabeat’ en de
enorm positieve impact gehad op eMentalHealth.
‘Scanadu Scout’. De Skipabeat is een toepassing
Cliënten zijn niet langer gebonden aan een PC
voor op je smartphone waarmee je optisch je
voor een behandeling, maar kunnen die nu overal
hartslag kunt meten. De Scanadu Scout is een
en in hun eigen tijd volgen. Bovendien is het nu
apparaatje waarmee je vitale lichaamsfuncties
mogelijk om actief notificaties te versturen om de
kunt meten. Uiteindelijk zal de trend van het
cliënt actief te ondersteunen tijdens zijn
meten van lichaamsfuncties resulteren in
behandeling.
zogenaamde permanente meting of ‘continuous montoring’ in het Engels. De Apple Watch beschikt over een ingebouwde optische hartslagmeter waarmee het mogelijk is om je hartslag over langere tijd te meten.
WWW.GGZTOTAAL.NL
9
ARTIKEL
VLIEGEN DE SENSOREN U STRAKS OM DE OREN?
Over Bart van den Bogaard Bart van den Bogaard is product manager bij Topicus Zorg. Zijn interesse gaat uit naar het ‘verbinden’ van mensen in plaats van het focussen op het koppelen van systemen. Hoopvolle ontwikkelingen
binnen een domein een zo goed mogelijke
Het roer moet om. Om het hoofd te bieden aan de
softwareproduct te bieden. Doordat er gebruik
veranderingen in de zorg is het van belang dat
wordt gemaakt van open standaarden kunnen
GGZ-instellingen zich richten op de zaken die aan
deelsystemen eenvoudig aan elkaar worden
de randen van hun eigen organisatie spelen. Dit
gekoppeld. Zo verspreidt deze software zich als een
zijn de plekken waar de bestaande ICT- systemen
olievlek door het GGZ-landschap.
het slechtst (?) aansluiten op de veranderende werkprocessen. Als gevolg hiervan gaan
Deze relatief kleine software leveranciers brengen
gefrustreerde medewerkers ‘eigen’ oplossingen
zéér gebruiksvriendelijke deeloplossing op de
gebruiken zoals Whatsapp en Dropbox, met alle
markt. Zo zijn er bewezen eHealth oplossingen,
negatieve gevolgen van dien.
zoals die van MindDistrict, Karify en Jouw Omgeving. Maar ook Elektronische Online
Gelukkig is verandering dichtbij. De GGZ instelling
Dossiers zoals Synaps en beveiligde messenger
werd lange tijd gezien als een domein waar één
applicaties zoals de Kanta Messenger. Tot slot zien
softwareleverancier verantwoordelijk was voor het
we ook mooie ontwikkelingen op het gebied van
ondersteunen van het primaire proces. Met de
gestandaardiseerde data opslag op basis van
komst van het referentie domeinen model GGZ
‘OpenEHR’ zoals bijvoorbeeld bij Code24. Hierdoor
(RDG) is het primaire proces verdeeld in
wordt het in de toekomst een stuk gemakkelijker
verschillende domeinen:
van software leverancier te veranderen zonder dat complexe conversies plaats hoeven te vinden. Het
• Sturing en verantwoording • Samenwerking
einde van de ‘ Vendor-lock-in’. ...?
• Zorgverlening • Zorgprocesondersteuning
Er gloort dus hoop aan de horizon! De GGZ is
• Bedrijfsondersteuning
oplossingen’ binnen de Nederlandse
koploper in het toepassen van ‘best of breedgezondheidszorg. Door gehoor te geven aan
10
Het positieve van deze ontwikkeling is dat de taart
nieuwe initiatieven wordt een goede stap gezet
voortaan gedeeld wordt. Hierdoor ontstaan er
richting het ‘nieuwe denken’. Daarbij staat niet
zogenaamde ‘best of breed-oplossingen’. Dit
langer het belang van ICT-bedrijven voorop, maar
betekent dat een organisatie voor verschillende
het belang van de zorgprofessional vooral en de
domeinen de beste oplossing kan kiezen. In de
cliënt. Benieuwd wat de behandelaar ervan zegt
afgelopen paar jaar heeft een groep relatief kleine
wanneer de cliënt zijn sensor aanbiedt en zijn data
softwareleveranciers elkaar gevonden en een
verwerkt wil zien in het applicatielandschap van
collectief gevormd. Ieder hebben zij als doel om
de toekomst!
WWW.GGZTOTAAL.NL
Advertorial
Blended hulpverlening – oplossing voor uw uitdaging? In de zorg wordt in toenemende mate gezocht naar manieren om zorgprocessen effectiever, efficiënter en transparanter te maken. Belangrijke uitdaging voor u als bestuurder is of u de hulp aan uw cliënten kan bieden waardoor zij effectief geholpen zijn, tegen een prijs waarvoor u een gezonde bedrijfsvoering kan voeren.
Kwaliteit met minder middelen Kwaliteit bieden en tegelijk bezuinigen: dat vraagt nieuwe, efficiëntere vormen van hulpverlening. Jouw Omgeving biedt een innovatieve oplossing waarmee u dit kan realiseren. Door de inzet van het online platform krijgen cliënten meer eigen regie in het behandelproces en vervullen hulpverleners een vernieuwde rol in maatwerk. Met de combinatie van face-to-face en online hulp – blended hulpverlening – kan de optimale mix van hulpverlening geboden worden, op maat gemaakt, terwijl er in de uitvoering minder tijd en kosten mee gemoeid zijn. Jouw Omgeving benut de mogelijkheden van ICT om een optimaal en lean hulpverleningsproces te realiseren.
Online basis voor de toekomst Blended hulpverlening is nieuw voor wie er net mee begint. Toch zijn blended behandelprogramma’s en eHealth heel snel normaal. Dit biedt uitgebreide mogelijkheden het aanbod in de hulpverlening te verbreden, verdiepen en bovendien toegankelijker en beter betaalbaar te maken. Wij ondersteunen organisaties bij de oriëntatie en implementatie van blended hulpverlening. De technische mogelijkheden en innovatieve behandelprogramma’s genereren een omslag in de werkprocessen binnen de organisatie. De online behandelprogramma’s zijn bovendien gebaseerd op evidence-based protocollen en er wordt onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de digitale versies. Dit is een randvoorwaarde voor goede zorg.
Sturen op zorgresultaat Heldere en actuele managementinformatie is essentieel voor het efficiënt aansturen van een organisatie. Door de transitie(s) in de zorg is het bovendien belangrijker dan ooit om inzicht te hebben in prestaties binnen de hulpverlening. Net zoals voor cliënten de effecten van behandelingen beter zichtbaar worden, biedt het platform de organisatie meer inzicht in de effecten van strategische keuzes in de hulpverlening en biedt het de juiste informatie om als organisatie (bij) te sturen en koers te houden.
Herkent u deze uitdaging en wilt u er concreet mee aan de slag neem dan contact met ons op via sales@jouwomgeving.nl of bel ons op 088 – 4 500 250
WILLEM GOTINK ARTIKEL
Het digitale oerwoud in de GGZ Nederlanders zijn behendiger met internet dan de gemiddelde Europeaan. Van de Nederlanders van 16 tot 75 jaar kan slechts 7% helemaal niets met internet. Niet mailen, niet googelen, niet bankieren. Voor heel Europa is dat 23% (CBS, cijfers over 2013). Combineer deze cijfers met het gegeven dat de kwaliteit van de Nederlandse GGZ hoog in de wereldranglijst staat, de uitgaven één van de hoogste ter wereld zijn, dat er al jarenlang pogingen worden ondernomen om die uitgaven omlaag te brengen én met het onderbouwde vermoeden dat interventies via het internet goedkoper zijn dan live-contact. Dan is het bijna vanzelfsprekend dat de Nederlandse GGZ koploper is op het gebied van eHealth. Eigenlijk dus eMentalhealth, maar voor het gemak houden we het op eHealth. Er is nauwelijks een patiëntengroep te bedenken die niet voor één of andere vorm van EHealth in aanmerking komt, er zijn tientallen aanbieders van eHealth producten, eHealth kent vele verschijningsvormen. Het leek ons tijd voor een overzicht. Maar waar te beginnen? En wat is eHealth eigenlijk? Hoe ziet eMentalhealth er uit?
eenvoudige en voor de hand liggende vormen
De Raad voor Volksgezondheid en Zorg
van eHealth vanaf maken door ze alleen maar te
gebruikte in 2002 de definitie die Thomas Eng
noemen.
een jaar eerder bedacht: “EHealth is het gebruik
Een website met informatie, het beantwoorden
van nieuwe informatie- en
van vragen via mail (of een beveiligde server),
communicatietechnologieën en met name
chatten, variaties op Skype, zelfs het digitaal
internettechnologie, om gezondheid en
maken van een afspraak, het valt allemaal onder
gezondheidszorg te ondersteunen of te
eHealth.
verbeteren”. Die definitie is vandaag de dag nog
12
in gebruik. Lekker ruim. ‘Health’ is al snel
Vragenlijsten
‘eHealth’. Als het maar op internet staat. En als
Maar ook iets geavanceerder wordt al snel te
het in de GGZ gebeurt, valt het dus vanzelf
veel: vragenlijsten, al dan niet met een
onder eMentalhealth.
volautomatisch antwoord, ze zijn er in soorten
Dat maakt een totaaloverzicht op z’n minst
en maten. Honderden, letterlijk.
onleesbaar en eigenlijk onbegonnen werk.
Wil je weten of je alcoholist bent? Klik dan hier.
Vandaar dat we ons er voor de meest
Of misschien toch depressief? Klik dan hier.
WWW.GGZTOTAAL.NL
ARTIKEL
HET DIGITALE OERWOUD IN DE GGZ
De klassieke therapie Behandelprotocollen zijn relatief eenvoudig om te zetten in een internet behandeling. Het gaat immers om te nemen stappen, die ‘alleen maar’ gedigitaliseerd hoeven te worden. Interapy begon daar eind vorige eeuw mee met traumabehandeling: de patiënt kreeg per mail een schrijfopdracht, die mailde hij terug. Per kerende mail kreeg hij commentaar en een nieuwe opdracht. Al snel breidde het repertoire van Interapy zich uit met burnout, angst en paniek. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar let wel: Interapy was wereldwijd enig in zijn soort. Toen nog wel. Er zijn nu weinig diagnoses te vinden waarvoor geen variatie op deze manier van werken bestaat. Sterker beveiligd, vaak met volautomatische beantwoording, soms dusdanig volautomatisch dat er geen hulpverlener meer aan te pas komt. Steeds vaker komt de ‘blended’-behandeling in het nieuws: tussen alleen maar therapeut en alleen maar online blijken eindeloos veel variaties mogelijk. Één mogelijkheid is dat de therapeut intake en eindgesprek doet, de rest gaat via het internet, zonder tussenkomst van de Lijkt het eerder op een burnout? Dat zou je hier
therapeut. Een andere mogelijkheid is dat de e-
kunnen onderzoeken. Ook als je alleen maar wilt
modules de live-sessies ondersteunen, zoals
weten of je misschien beter eens naar een
voorheen met huiswerkopdrachten en literatuur
psycholoog kan gaan, dan kan je er hier achter
gebeurde. Een derde mogelijkheid is dat de therapeut
komen. Mocht je vermoeden dat je kind autisme
(bijvoorbeeld) de angstklachten behandeld terwijl de
heeft, doe dan hier een test en als je niet bij je kind
cliënt zijn cannabis verslaving via het web aanpakt.
maar bij jezelf een zekere mate van autisme
Of andersom. Mogelijkheden genoeg.
vermoedt, dan moet je deze test doen.
Vooral diagnoses die een duidelijk behandelprotocol
Voor ieder wat wils, op alle niveaus. Van ‘volkomen
kennen, komen voor deze manier van werken in
onzinnig’, via ‘dubieus’ tot ‘evidence based’, het is te
aanmerking. Paniekklachten, depressies, burnout,
vinden. Sommige sites geven direct een
slaapproblemen, ADHD, verslavingen,
(geautomatiseerd) antwoord, anderen geven alleen
persoonlijkheidsproblematiek, het zijn de favoriete e-
de score en de uitleg van scores, voor weer anderen
interventies van de meeste aanbieders.
moet je een e-mailadres opgeven om een persoonlijk antwoord te krijgen. Soms vergezeld van een aanbieding om je voor verdere hulpverlening aan te melden bij de eigenaar van de website.
WWW.GGZTOTAAL.NL
13
ARTIKEL
HET DIGITALE OERWOUD IN DE GGZ
Apps Spannender, en meer van deze tijd, zijn de mobiele apps met bijzondere kunsten. Voor de digibeten onder de lezers: apps zijn, aldus de consumentenbond, kleine programmaatjes die je op je telefoon kunt installeren. We lichten er acht willekeurige uit: De MedAlert app: een relatief simpele app, in gebruik bij onder andere GGZ Friesland. Gebruikers stellen met deze applicatie zelf herinneringen in voor de momenten waarop zij medicatie moeten innemen en worden op deze tijden automatisch gewaarschuwd. Temstem, een app van de Parnassia Groep voor mensen die last hebben van stemmen. Temstem is gebaseerd op het doen van taalspelletjes. Door de spelletjes te spelen als de stemmen aanwezig zijn, óf als de speler aan de stemmen denkt, worden de stemmen of de herinnering eraan minder. Zo neemt de controle over de stemmen toe en daardoor ook het zelfvertrouwen. Herkenning van stemmingswisselingen: een App in ontwikkeling bij de Universiteit van Michigan, monitort de stem van de gebruiker tijdens dagelijkse telefoongesprekken. Het doel is om vroegtijdig tekenen van stemmingswisselingen te detecteren en zo tijdig te kunnen interveniëren. De app kan op de achtergrond draaien van een smartphone. Speciale software analyseert de verschillende kenmerken van wat er wordt gezegd, of van wat er juist níet wordt gezegd. De verzamelde data leveren vervolgens aanwijzingen voor een stemmingsomslag. De Backup Memory van Samsung helpt Alzheimer patiënten zich bewust te worden van hun omgeving door familieleden en bekenden in de buurt te identificeren en extra informatie zoals foto’s, video’s en gebeurtenissen weer te geven. De app werkt via bluetooth en de familieleden en bekenden van de patiënt moeten de app ook geïnstalleerd hebben. Zo weet de app wie zich in de kamer bevindt en kunnen gegevens en foto’s automatisch worden uitgewisseld. Voorheen moesten soortgelijke apps altijd handmatig gevuld worden met informatie en foto’s. ‘Connect app’ van GGZ Breburg, voor cliënten met een persoonlijkheidsstoornis. Via deze app krijgen zij direct advies bij een (dreigende) crisis. Daardoor staan cliënten er dan niet alleen voor en kan worden voorkomen dat de crisis mogelijk erger wordt. De hulp of het advies die de Connect app biedt, bestaat uit op maat gemaakte informatie, aangeboden via het ‘Persoonlijk plan’. Dit plan is vooraf door de cliënt samen met de behandelaar toegevoegd aan de app, op basis van het bestaande behandel- en crisisplan. AutThere App, van (o.a.) de NVA: een sociale app voor jongeren met autisme vanaf 16 jaar (binnenkort vanaf 13 jaar). De app maakt het mogelijk om gelijkgestemden makkelijker te vinden, met elkaar in contact te laten komen en wellicht samen activiteiten te gaan ondernemen. De AutThere app is bedoeld om het sociale isolement waar veel jongeren met autisme mee te maken hebben, te doorbreken.
14
WWW.GGZTOTAAL.NL
ARTIKEL
HET DIGITALE OERWOUD IN DE GGZ
De Keuzehulp App van de Brijder: door een probleemgebied op het gebied van verslaving te selecteren en een aantal stellingen door te nemen, krijgt de gebruiker het geschikte hulpaanbod van de Brijder voor ogen. Bedoeld om daarover in gesprek te gaan met huisarts en/of behandelaar. Virtual Reality Exposure Therapy, onder andere in gebruik bij Denk basis-GGZ, een onderdeel van GGZ Friesland, Een 'levensechte simulatie' voor mensen die bijna niet de straat op durven. Met een virtual reality-bril worden cliënten ondergedompeld in een virtuele 3D-wereld die hen bepaalde locaties en situaties voorschotelt. Denk aan een plein, een supermarkt, het openbaar vervoer of een feest: plekken die door mensen met bijvoorbeeld een sociale fobie liever worden vermeden. Voorlopig alleen nog te gebruiken op de locatie van de behandelaar, maar er is een variatie in ontwikkeling waarmee de cliënt thuis een bril op de smartphone kan aansluiten.
De aanbieders Wie biedt ze aan, al die vragenlijsten, modules en Apps? In ieder geval heeft elke grote GGZ-instelling zijn eigen platform. Daarmee hopen zij de behandelingen te verkorten en zo in financieel opzicht het hoofd boven water te houden. Maar in deze tijden van privatisering gebruiken zij het middel ook om nieuwe klanten aan te trekken, voor zover de verzekeraar dat toelaat. Dat er veel dubbel gedaan wordt en daardoor veel geld en energie verloren gaat, is iets dat vooralsnog voor lief wordt genomen. Naast de grote instellingen zijn er talloze kleine commerciële bedrijven die een groter of kleiner graantje van de markt meepikken. Een aantal daarvan staat als adverteerder in dit magazine, het werkelijke aantal is veel groter. Reken je de instellingen mee die én in eHealth investeren én face-to-face-contacten aanbieden, dan is het aantal opnieuw niet te tellen. WWW.GGZTOTAAL.NL
15
ARTIKEL
HET DIGITALE OERWOUD IN DE GGZ
Werkt het?
innoveren anderzijds. Met een goede Randomized
Dat is natuurlijk de hamvraag, zijn al die e-
Control Trial ben je zo twee jaar verder, waarin je je
interventies behalve goedkoper, net zo goed, of
interventie niet mag veranderen, dus niet kan
wellicht beter dan een levende therapeut? Het
innoveren. Dat kan of wil niet iedereen zich
Trimbos-instituut beheert, met subsidie van VWS, de
permitteren.”
site onlinehulpstempel.nl, bedoeld om duidelijkheid te bieden over de kwaliteit van online
Desondanks zijn er een aantal e-interventies goed
hulpprogramma's op het gebied van de GGZ. Het
onderzocht en evidence based verklaard. Zo is van de
Onlinehulpstempel beoordeelt of het online
internetcursus ‘Kleur je leven’ (voor depressieve
hulpaanbod voldoet aan technische en
klachten, een variatie op ‘in de put, uit de put’)
zorginhoudelijke standaarden.
bewezen dat hij depressieve klachten vermindert,
“Het Trimbos is niet de keurende instantie”, zegt
maar ook dat door de cursus kosten kunnen worden
projectleider Eva Becking met nadruk. “Wij faciliteren
bespaard. De cursus bestaat uit acht lessen en kan
alleen het proces. Het beoordelen gebeurt door
geheel zonder therapeut doorlopen worden.
experts van buiten het Trimbos.” Volgens Becking is
En nog geen maand geleden bleek uit onderzoek dat
het lastig het kaf van het koren te scheiden. “Het kan
Return@Work leidt tot een snellere eerste moment
er prachtig uitzien, maar niet goed zijn onderzocht.
van werkhervatting en meer herstel van klachten na
Of juist andersom, dat de interventie op zich goed
negen maanden. Return@Work is een blended
onderzocht en effectief is, maar dat de vormgeving
eHealth programma dat werknemers met psychische
een slechte gebruikservaring in de hand werkt.
klachten helpt het werk weer op te pakken,
Daarnaast speelt ook hóe je het aanbiedt: als
onbegeleide module, of juist blended, als onderdeel
EHealth interventies die aan wetenschappelijk
van face-to-face-contacten.”
onderzoek worden onderworpen blijken vaak
Volgens Becking zijn de meeste eHealth-modules
werkzaam. Daar kan niet uit worden afgeleid dat de
van de grote verslavings- en GGZ-instellingen en de
meeste e-interventies dus wel werkzaam zijn.
serieuzere commerciële partijen wel goed doordacht.
Waarschijnlijker is dat alleen interventies worden
“Maar je komt ook wel gekke interventies tegen.
onderzocht waarvan verwacht kan worden dat ze
Iemand aan wie je een probleem kan mailen en die
effectief zijn. Geen aanbieder zal anders zo’n
het dan voor je ‘oplost’, of een app die helende
ingrijpend project instappen. Toch is het van belang
geluidsgolven uitzendt, of een EEG-achtige wearable
dat meer interventies op werkzaamheid en
die op basis van je hersengolven allerhande
effectiviteit onderzocht werden.
uitspraken doet over je gemoedsrust. De ouderwetse
Becking: “We moeten op zoek naar manieren van
kwakzalverij komt zo via het internet weer terug.”
onderzoek die sneller en eenvoudiger uit te voeren
Wetenschappelijk onderzoek op alle bestaande
zijn.”
eHealth is nog niet zo simpel, legt Becking uit. “Een fors probleem is het spanningsveld tussen het onderzoek dat nodig is om een interventie evidence based te laten zijn enerzijds en de wens om te
16
WWW.GGZTOTAAL.NL
Advertorial
ROXANNE EIGENRAAM ARTIKEL
8 aanbevelingen voor het maken van betere apps die zelfmanagement in de ambulante GGZ ondersteunen Digitale zorg maakt grote sprongen in de zorgwereld. De Geestelijke Gezondheidszorg loopt voor in het gebruik van digitale zorg, alleen wordt het nog niet zo grootschalig gebruikt. Er zijn ontzettend veel apps die geschikt kunnen zijn in de blended behandeling, aan de hoeveelheid ligt het niet. Wat wel een probleem is, is dat de toepassingen niet goed aansluiten bij de wensen en behoeften van de eindgebruiker. In dit onderzoek zijn dat de cliënten en behandelaren in de ambulante GGZ. Dit is een gemiste kans, want het gebruik van digitale zorg kan zelfmanagement goed ondersteunen. Dat is tevens de opdracht die vanuit het ministerie duidelijk is meegegeven aan zorgorganisaties. Onderzoek Dit onderzoek is, als afsluiting van mijn studie,
Juist deze doelgroep heeft iets nodig om zijn
uitgevoerd bij Redmax, dat zag dat menig
voortgang goed te kunnen monitoren en ook
implementatie vastloopt op de
naast de behandeling bezig te zijn met herstel.
gebruiksvriendelijkheid van de oplossing. Meer
De techniek die dit mogelijk maakt bestaat. Het
adoptie kan gerealiseerd worden door
enige wat er nu nog moet gebeuren is dat
producten te maken die beter aansluiten bij de
bestaande digitale toepassingen daadwerkelijk
cliënt. Reden dus om met de cliënt en de
verbeterd worden.
behandelaar om de tafel te gaan zitten om hun wensen en behoeften te achterhalen.
Het resultaat van dit gebruikersonderzoek geeft dan ook een aantal richtlijnen waaraan een
De wensen en behoeften van de cliënt en de
digitale toepassing moet voldoen. Deze
behandelaar
richtlijnen geven een ontwerper of
De wensen en behoeften van cliënten en
ontwikkelaar houvast om een app te
behandelaren in de ambulante GGZ zijn aan de
ontwikkelen die echt aan de wensen en
hand van enquêtes, interviews en
behoeften van de cliënt en de behandelaar
gebruikerstesten achterhaald. Een cliënt noemt
voldoet. Hierdoor wordt de kans op adoptie
in een interview bijvoorbeeld:
groter.
“Ik kan door middel van gerichte vragen beter inschatten of ik een goede of een slechte dag had. Niet door middel van het aangeven van een rood of een groen balkje.”
18
WWW.GGZTOTAAL.NL
8 AANBEVELINGEN VOOR HET MAKEN VAN BETERE APPS DIE ZELFMANAGEMENT IN DE AMBULANTE GGZ ONDERSTEUNEN ARTIKEL 8 voorwaarden
Altijd een vorm van hulp kunnen bieden
Deze checklist kan gebruikt worden om te
wanneer de cliënt dat nodig heeft
controleren of digitale zorgtoepassingen voldoen
Waar de cliënt ook is, het moet voor hem/haar
aan de wensen en behoeften van cliënten in de
altijd duidelijk zijn dat hij in de toepassing hulp
ambulante GGZ.
aangeboden krijgt. De toepassing moet ook
Toegang bieden tot behandelgegevens en –
altijd een vorm van hulp kunnen aanbieden. Dit
inzichten
kan bijvoorbeeld door te laten zien dat er
Door de cliënt toegang te bieden tot gegevens,
contactpersoon online is of door informatie aan
metingen en voortgang, kan de cliënt zien waar
te bieden op het juiste moment. Wanneer deze
bepaalde valkuilen zitten en waardoor het komt
richtlijn gebruikt wordt in de praktijk neemt de
dat er bijvoorbeeld een terugval plaatsvindt. Een
toegevoegde waarde voor de cliënt toe en zal
cliënt noemde:
het gebruik stijgen.
“Ik wil de correlatie tussen activiteiten en mijn stemming kunnen zien, zodat ik er ook echt
iets aan kan doen.”
Over Roxanne Eigenraam Rozanne Eigenraam is bijna afgestudeerd van de studie communication & media design in Utrecht en heeft zich gespecialiseerd in User Experience Design. Door de minor toegepaste psychologie is haar interesse gewekt om gebruiksvriendelijke producten te bedenken voor de geestelijke gezondheidszorg. Deze afstudeeropdracht heeft ze uitgevoerd in opdracht van Redmax.
Aansluiten bij het vermogen van de GGZ cliënt
De cliënt motiveren door aansporen en
Elke GGZ cliënt is anders en heeft andere
aanmoedigen
voorkeuren. Daarom is het belangrijk rekening
De cliënt kan gemotiveerd worden door hem
te houden met het vermogen van de cliënt.
aan te moedigen. Er kan bijvoorbeeld een
Hierin kan onderscheidt gemaakt worden tussen
spelelement of beloningstechniek toegevoegd
het mentale vermogen en het fysieke vermogen.
worden, mits dit past bij het persoonlijke profiel
Het vermogen van een cliënt met een
en de diagnose van de cliënt.
alcoholverslaving is bijvoorbeeld anders dan het vermogen van een cliënt met een depressie.
Inzicht bieden tijdens het behalen van de behandeldoelen
Weinig tijd buiten de ambulante behandeling in
Door het digitaal maken en het inzichtelijk
beslag nemen
maken van behandeldoelen, wordt er altijd
Als het te veel tijd kost om gegevens in te
toegang geboden tot de voortgang en niet
voeren in een toepassing, zal dit negatieve
alleen wanneer er een face-to-face behandeling
invloed hebben op de motivatie van de
plaats vindt. Dit stimuleert de cliënt om de
gebruiker. Als het naast de reguliere
doelen te behalen.
behandeling bijvoorbeeld langer duurt dan vijf minuten om gegevens in te vullen, zou de cliënt af kunnen haken. WWW.GGZTOTAAL.NL
19
8 AANBEVELINGEN VOOR HET MAKEN VAN BETERE APPS DIE ZELFMANAGEMENT IN DE AMBULANTE GGZ ONDERSTEUNEN ARTIKEL
Het bieden van een ‘veilige’ omgeving voor de
Conclusie
cliënt
De conclusie van dit onderzoek is dat er bij veel
De cliënt moet in de omgeving van de
digitale zorgtoepassingen tot nu toe nog
toepassing niet bang zijn om aan te geven dat
onvoldoende rekening wordt gehouden met de
het niet goed met hem gaat of hulp nodig
specifieke wensen van de cliënt. Elke cliënt is
heeft. Het moet zichtbaar zijn voor de cliënt
anders en heeft andere voorkeuren, daar moet in
wat er met de gegevens die hij invult gebeurt.
een digitale toepassing rekening mee gehouden worden. Niet elke cliënt heeft behoefte aan een
Zelfstandigheid tijdens zelfmanagement
moodmeter, en niet elke cliënt wordt geholpen
aanbieden
door een beloningssysteem. De digitale toepassing
Zelfstandigheid kan bijdragen aan de motivatie
moet eigenlijk afgestemd kunnen worden per
van de cliënt. Dit kan worden aangeboden door
cliënt. Dit zal bijdragen aan de motivatie van de
de gebruiker niet tot acties te verplichten en
cliënt, waardoor het effect van het gebruik van
door de verantwoordelijkheid bij de gebruiker
digitale zorg op de behandeling groter zal zijn.
te leggen. De trigger tot het daadwerkelijk uitvoeren van gedrag is hierbij wel erg belangrijk. Uit onderzoek blijkt dat de behandelaar een cruciale motiverende factor is bij de cliënt om daadwerkelijk aan de slag te gaan.
“Mijn behandelaar moet mij motiveren om actief deel te nemen aan een behandeling, niet een app.”
20
WWW.GGZTOTAAL.NL
Advertorial
LENNARD VAN DER POEL
COLUMN
eHealth….#faal
Lennard van der Poel, bevlogen ondernemer
De plaat blijft hangen, tijd voor een nieuwe groove. Spreek een willekeurig eHealth projectleider uit de GGZ aan en je krijgt altijd hetzelfde riedeltje te horen. ‘De implementatie valt tegen want de waan van de dag zit in de weg bij de hulpverleners’. ‘Het is lastig om de juiste app te kiezen.’ ’Er is geen duidelijke visie!’ ’De verzekeraars vergoeden het niet.’ Oftewel: #faal….en zo kan ik nog wel even doorgaan. Zo’n beetje elke projectleider kan deze prachtige opsomming van redenen waarom het niet werkt op commando opdreunen. Maar positieve energie rondom eHealth, lijkt in geen velden of wegen te bekennen. Het voelt alsof er aan eHealth vooral gesleurd moet worden en alsof niemand er echt zin in heeft.
Gek genoeg hoor ik altijd van alles over
Het is steeds weer die vastlopende
verzekeraars die niet meewerken, besturen
langspeelplaat, die blijft hangen op hetzelfde
zonder visie en besluitvaardigheid en
irritante stuk. Terwijl de hele wereld is
hulpverleners die niet mee willen, maar hoor ik
doorgegroeid van cassettedecks, naar cd’s, naar
zelden of nooit iets over hoe cliënten erin
minidiscs, naar mp3spelers, naar telefoons met
staan. Ik kan me ook wel voorstellen dat er door
Spotify, staat de GGZ nog steeds te staren naar
eerder genoemde faalfactoren maar weinig
die platenspeler en te klooien om die hapering
eHealth oplossingen zijn die de eindstreep
te fixen. Soms wil ik als er weer zo’n kansloze
halen en bij de cliënt terechtkomen... Op dit
plaat wordt afgedraaid YouTube opengooien en
moment lijken de meeste eHealth betrokkenen
de mensen wakker blazen met
hun hoop gevestigd te hebben op de
toekomstmuziek! Ik kan het niet vaak genoeg
keurmerken en portalen die als paddenstoelen
zeggen.
uit de grond schieten. Maar, zo vraag ik me hardop af, volgens mij lost een keurmerk weinig op aan de waan van de dag, besturen zonder visie en verzekeraars die niets uitkeren...
22
WWW.GGZTOTAAL.NL
We missen de big picture, er gaat iets veel fundamenteler mis.
COLUMN
DE PLAAT BLIJFT HANGEN, TIJD VOOR EEN NIEUWE GROOVE
Over Lennard van der Poel Lennard van der Poel is een bevlogen ondernemer en is sinds 1998 in touw om de zorgsector te verbeteren door te innoveren. Vanuit de drive dat het anders moet én kan, bedenkt hij met zijn bedrijf Bloei NL oplossingen voor mensen die het oerwoud aan regels in de zorg zat zijn en terug willen naar de kern; ‘elkaar helpen’.
Misschien nog wel ernstiger is dat ik sommige mensen ervan verdenk dat zij oude denkbeelden aanwenden om innovaties tegen te houden. Ter illustratie: Er zijn allerlei privacy issues rondom eHealth. Zeker als notities van behandelaren ook in de app van de cliënt zichtbaar worden… Wij hebben dit eens uitgebreid besproken met een aantal juristen uit de GGZsector en daar werd één ding al gauw duidelijk: Juristen zijn er niet om de dienstverlening naar cliënten beter te maken, maar om de risico’s voor de instelling te beperken. Niks De cliënt en de behandelaar opereren steeds meer
nieuws natuurlijk denkt u. Maar waarom word ik dan
in verschillende werelden, komen elkaar steeds
met een app die als doel heeft de hulpverlening
minder tegen en hebben steeds minder aan elkaar.
naar cliënten toe te verbeteren, als eerste naar de
Burgers gaan actief aan de slag met eigen apps en
juridische afdeling gestuurd...?! Tja?!
pakken deze erbij op het moment dat het handig is. Ze duiken het internet op op het moment dat het
Er gaat een ongelofelijke remmende werking uit van
hen uitkomt, chatten met lotgenoten en wisselen
de botsing tussen klassiek-zorg-en-controle-denken
ervaringen uit. Het duurt volgens de
versus wat ik voor het gemak maar even
supercomputerbouwers van IBM niet lang meer
gezondheid-centraal-denken noem. Laten we
voordat de supercomputer de rol van de psycholoog
voorlopig met de discussie over eHealth en apps
overneemt. Of dit goed is en hoe snel dit gaat
ophouden en eerst één stap terug zetten. Laten we
gebeuren weet ik niet, maar ik weet wel dat de
geen cd’tjes meer op die platenspeler proberen te
wereld van de cliënt steeds verder van de wereld
proppen, maar laten we in godsnaam, alsjeblieft, de
van de behandelaar komt af te staan.
ouderwetse, trage, kapotte platenspeler vervangen. Tijd voor een nieuwe groove…
In de GGZ probeert men vanuit oude denkbeelden te innoveren waardoor krachtige technologie als het internet, apps en sensoren niet tot zijn recht komt.
‘Misschien kunnen we afspreken om bij een gelukt eHealth traject een ‘eHealfie’ te maken... ‘ WWW.GGZTOTAAL.NL
23
ALEXANDER WARINGA
COLUMN
Van zelf-hulp-boekjes naar de derde generatie eHealth Een van de eerste eHealth toepassingen is het computerprogramma ‘Eliza’ van Joseph Weizenbaum uit 1964. Het ging hier om een programma dat zich voor kon doen als een therapeut. Deze ‘Eliza’ kon een dialoog voeren met een cliënt op basis van steekwoorden uit de reacties van de cliënt. Hoewel er sprake was van een kunstmatige interactie, kreeg een cliënt toch enige tijd het gevoel met een echte therapeut van doen te hebben. Weizenbaum liet dit programma aan diverse psychiaters zien die meteen razend enthousiast waren. Met dit hulpmiddel konden ze veel minder tijd besteden aan hun patiënten! Ze vroegen hem dan ook om het programma te verbeteren zodat een cliënt een volledig gesprek met Eliza zou kunnen voeren. Weizenbaum was echter van mening dat een programma nooit een echt mens van vlees en bloed kon of mocht gaan vervangen. Een sympathieke gedachte, maar de geest was reeds uit de fles. Er worden sindsdien manmoedige pogingen
dan die uit de eerste generatie doordat er
gedaan om computerprogramma’s en apps te
aanvullend gebruik wordt gemaakt van allerlei
ontwikkelen die de menselijke therapeut
sensoren die informatie over de cliënt
geheel of gedeeltelijk kunnen vervangen. Deze
verzamelen. Deze informatie wordt gebruikt om
pogingen zijn grofweg onder te verdelen in
de interventies beter aan te laten sluiten op
twee generaties eHealth toepassingen. De
een individuele cliënt. Hoewel er miljoenen
eerste generatie bestaat uit interventies die
euro’s worden uitgeven aan de ontwikkeling
gebaseerd zijn op de bekende doe-het-zelf
van deze technische hoogstandjes blijkt uit een
hulpboekjes. Hierbij worden hulptrajecten
recent onderzoeksrapport van het Rathenau
omgezet in modules die een cliënt in grote
Instituut dat de resultaten nogal tegenvallen.
mate zelfstanding kan doorlopen via het
Dit is niet verwonderlijk want informatie is nog
internet. De meeste grote eHealth systemen
geen kennis. Het omzetten van meetgegevens
(online werkomgevingen) zijn nog steeds vooral
naar zinvolle kennis blijkt dan ook de
gericht op dit type interventies. Echter, net als
achilleshiel van deze toepassingen. Wellicht
bij de traditionele zelfhulpboekjes is het
komt er een tijd dat we zulke slimme
uitvalpercentage onder cliënten enorm.
programma’s ontwikkelen die al het menselijke gedrag weten te vangen in slimme algoritmes
24
De tweede generatie eHealth toepassingen
waardoor we volledige geautomatiseerde
combineert ‘doe-het-zelf’ interventies met ‘Big
interventies kunnen aanbieden. Voorlopig zijn
Data’. Deze toepassingen zijn net iets slimmer
we nog lang niet zover.
WWW.GGZTOTAAL.NL
COLUMN
VAN ZELF-HULP-BOEKJES NAAR DE DERDE GENERATIE EHEALTH
Over Alexander Waringa Alexander Waringa is psycholoog, Ambassadeur eHealth NIP, oprichter van het online platform Pluform.com, coauteur van het handboek ‘E-coaching’ en onderzoeker aan Tilburg University
Gezien bovenstaande is het begrijpelijk en tevens verstandig dat therapeuten en andere hulpverleners niet op grote schaal het gebruik van eHealth omarmen. Het wordt daarom tijd voor een derde generatie eHealth toepassingen waarbinnen het oorspronkelijke gedachtegoed van Weizenbaum weer in ere wordt hersteld. Dit betekent dat we de therapeut weer een belangrijke rol moeten geven in de interactie met de cliënt. We moeten daarom af van de eenzijdige focus op de ontwikkeling van volledig geautomatiseerde trajecten, protocollen en modules. Tevens is het van belang dat beleidsmakers en verzekeraars eHealth niet zozeer zien als een manier om te bezuinigen op de zorg (door de inzet van de hulpverleners te minimaliseren) maar als een manier om de kwaliteit van de zorg te verbeteren. In de derde generatie eHealth toepassingen blijft de cliënt centraal staan en krijgt deze meer regie over het eigen proces. De rol van de therapeut verandert hierdoor wat vraagt om een attitude verandering. Ook heeft de therapeut aanvullende vaardigheden nodig om technologie adequaat toe passen binnen de begeleidingstrajecten. Laten we hier meer in gaan investeren zodat we eHealth toepassingen gaan ontwikkelen die een werkelijke toegevoegde waarde betekenen voor onze cliënten.
P.S. zelf Eliza eens uitproberen? Dat kan hier: http://www.masswerk.at/eliza/
WWW.GGZTOTAAL.NL
25
Advertorial
Van Vechtscheiding naar Echtscheiding online tool biedt hulp
Van-Elkaar introduceert een E-health Tool die u in uw praktijk ondersteunt bij het voorkomen van vechtscheidingen.
Coaches en therapeuten hebben steeds meer te maken met relatie- en scheidingsproblematiek. Het zware scheidingstraject en de relatieproblemen die aan een scheiding vooraf gaan hebben vaak schrijnende gevolgen voor alle betrokkenen, zowel ouders als kinderen. Van-Elkaar biedt de E-health Tool aan als hulpmiddel bij de gespreksvoering met de professional. De tool ondersteunt (echt)paren bij het vorm geven van hun relatie voor, tijdens en na de scheiding. Waarbij het creëren van een veilige omgeving voor de kinderen de belangrijkste insteek is. De methode doet een beroep op de basisbehoefte van ouders om hun eigen leven en dat van hun kinderen weer op de rails te zetten. Hoe werkt het? Beide ouders geven apart van elkaar antwoord op vragen die worden gesteld met behulp van verschillende methodes. Van-Elkaar analyseert, interpreteert en vergelijkt de uitslagen van de individuele onderzoeken. De gecombineerde rapportage brengt succesfactoren en knelpunten boven tafel. Van-Elkaar zorgt met een intake-, onderzoeks-, en interventie-tool ineen voor een drieledig effect: o
Er komt concrete informatie boven tafel
Het persoonlijkheidsprofiel, de stijl van conflicthantering en de feedbackvaardigheden van beide betrokkenen worden in beeld gebracht. Het rapport toont hoe beiden over belangrijke praktische zaken denken, zoals zorg voor de kinderen en de financiën. o
Er ontstaat begrip voor jezelf en de ander
Door het beantwoorden van de vragen en het lezen van de rapportage worden beide ouders zich bewust van het gedrag, de gedachten en de gevoelens van zichzelf en van de ander. Hierdoor ontstaat een proces van wederzijds begrip. o
Er wordt een beroep gedaan op eigen kracht en mogelijkheden
Het proces van bewustwording, de verworven inzichten en kennis motiveert cliënten in mogelijkheden te denken. Met uw hulp zijn zij in staat hun gedrag te veranderen en een veilige omgeving voor hun kinderen te creëren. Van-Elkaar is een team met een missie. Ons partnerschap drijft op de droom die wij delen: een steentje bijdragen aan het bestrijden van een maatschappelijk probleem. Het voorkomen van vechtscheidingen.
Van-Elkaar www.van-elkaar.nl info@van-elkaar.nl 0619655560
juni 2015 ontwerp e-magazine: Ingrid Huismans Kijk voor meer informatie op onze website: www.GGZtotaal.nl