”IK
#GEVOEL HEBBEN DAT IK HET TEGEN IEMAND ZEG”
MOET HET
JANINE
!
(maakt als cliënt gebruik van e-health)
E-MAGAZINE VOOR DE TOTALE GGZ
JUNI 2014
INHOUD
INHOUDSOPGAVE
4.
Interview
!De GGZ ontwikkelt zich voortdurend. Dat blijkt onder andere uit het artikel over de eindeloze mogelijkheden van e-health. De Feedback Informed Therapy die Frank Asmus bij ‘zijn’ vestiging van Molemann introduceerde, zou daarmee een mooie combi kunnen vormen. Jos de Keijser tenslotte, ziet nieuwe mogelijkheden in de behandeling van complexe rouw. Minder vernieuwend, maar des te aangrijpender, is het verhaal van ‘Marleen’, die worstelt met de gevolgen van haar zelfbeschadiging. Problematiek die zich vaak buiten het zicht van behandelaren afspeelt. Johan Atsma sluit af met een recensie van ‘Wervelkind’. “Het lijkt wel een thriller”, mailde hij de redactie.
Kapot van verdriet Wybo Vons
8.
Innovatie
E-health: oneindige mogelijkheden en basale problemen Willem Gotink
12.
behandeling
Systeemgericht werken met Feedback InformedTherapy bij MoleMann Rotterdam. José Hoekstra ’’Wij doen niet aan cliëntbesprekingen’'
14.
Column
Het verhaal van mijn armen Marleen
16.
!
JOUW VERHAAL Dit is het laatste magazine voor het zomerreces (het actuele nieuws blijft dagelijks ververst). Begin september komen wij terug met een magazine dat grotendeels gevuld zal zijn met verhalen van onze lezers. Behandelaren, (ex-)cliënten, mantelzorgers, huisartsen en politieagenten: wij roepen u op om in maximaal 500 woorden een ervaring uit de praktijk te vertellen. Schokkend, ontroerend, geestig, getuigend van vakmanschap of amateurisme, het is allemaal welkom. Lees hier meer
!
Boekbespreking
Hanna Bofaert: Wervelkind, over jeugdtrauma en herstel Johan Atsma - 2-
ONZE INKOMSTEN We sluiten af zoals u dat van ons gewend bent: GGZTotaal bestaat bij de gratie van onze adverteerders, sponsors en donateurs. Wij stellen het bijzonder op prijs als u zich daarbij wilt aansluiten. Hoe u dat kunt doen staat hier. Ook helpt u ons enorm als uw collega, vriend(in) of buur zich abonneert op ons magazine. Uzelf heeft zich natuurlijk al ingeschreven. Wij wensen u een prachtige zomer en hopen dat u ons in het najaar blijft lezen.
INZENDEN KAN TOT
AUGUSTUS
22
De GGZTotaal is jouw verhaal Schrijf jouw column! In juli en augustus verschijnt er geen GGZTotaal. Het
Je hebt nu de kans om dat aan de lezers van de
septembernummer willen wij graag vullen met
GGZTotaal te laten weten. Of je nou hulpverlener
bijdragen van jullie, onze lezers. Wat heb je
bent, (ex-)cliënt, familielid, of op een andere manier
meegemaakt in de GGZ wat anderen moeten weten?
betrokken bij de GGZ: schrijf ons je ervaring.Voor de
Wat was geweldig, wat was ontroerend, wat was
spelregels verwijzen we je naar onze website.
vreselijk? Waar ging je hart sneller van kloppen of zakte je broek juist van af?
- 3JOUWVERHAAL@GGZTOTAAL.NL
INTERVIEW
Kapot van verdriet - Wybo Vons
Jaarlijks vinden in Nederland zo’n 1750 suïcides en 130 moorden plaats. Bovendien raken elk jaar 550 personen langdurig vermist. Hierdoor worden 15.000 familieleden en directe vrienden geconfronteerd met een ingrijpend verlies. Zij lopen een groot risico op ziekmakende verwerkingsproblemen. Toch krijgt het merendeel van hen geen professionele hulp. Een gemiste kans, vindt rouw-expert Jos de
Hoe groot is de kans dat mensen die van nabij
Keijser. In 1997 promoveerde hij op complexe
worden geconfronteerd met een suïcide, moord of
rouw. De afgelopen jaren behandelde hij
vermissing posttraumatische klachten
tientallen nabestaanden. En sinds mei is hij
ontwikkelen?
bijzonder hoogleraar Behandeling bij Complexe
Dat varieert. Uit onderzoek blijkt dat de kans
Rouw aan de Rijksuniversiteit Groningen.
hierop bij suïcide rond de 40% ligt, en bij moord
! ! ! ! ! ! ! ! !
rond de 80%. Dat verschil wordt veroorzaakt doordat familieleden een suïcide soms zien aankomen. Zeker als iemand al meerdere pogingen heeft gedaan. Komt een suïcide echter totaal onverwacht, dan is het risico op problematische verwerking veel hoger. Maar het ergste is toch de verwerking van een vermissing. Die groep nabestaanden kampt met ambigue rouw, omdat ze altijd een sprankje hoop houden.
- 4-
’’Het kunnen delen van wanhoop en verdriet is essentieel voor de verwerking” Waarin onderscheidt normale rouw zich van
van maanden van kleur of stagneert die? Pas na
complexe rouw?
een half jaar tot een jaar na een overlijden, kun je
Rouwen zou je kunnen omschrijven als: een plek
vaststellen of iemand kampt met complexe rouw.
geven aan verlies, het toelaten van verdriet en het
In de tijd daarvoor moet je als professional
omgaan met gemis. Bij een natuurlijk verlies zijn
afblijven van rouw, zodat iemand de gelegenheid
de meeste mensen in staat na verloop van tijd tot
heeft om zijn eigen verwerkingskracht aan te
integratie en verwerking. Zij kunnen de nieuwe
spreken.
informatie – het verlies van een familielid – een
!
plek geven in hun autobiografisch geheugen. Bij
Reageren psychologen en artsen wat dit betreft
complexe rouw vindt daarentegen functionele
adequaat?
vermijding van verlies-gerelateerde herinneringen
Doorgaans weten zij wel dat ze van gewone rouw
plaats om emotionele overbelasting tegen te gaan.
moeten afblijven. Maar vaak grijpen zij daardoor
Dat levert stress op, waarbij de hersenen in een
ook bij complexe rouw niet in. Dat is een gemiste
paniekstand raken. Daar moet een nabestaande
kans. Vooral huisartsen doen complexe rouw nogal
eerst mee aan de slag om daarna aan het
eens af met de opmerking: ‘u heeft ontzettend
daadwerkelijke rouwen toe te kunnen komen.
pech gehad in uw leven, dat is een lot dat u moet
Daarnaast is rouwen ook onthechten, loslaten. Als
dragen…’ Dat vind ik zo’n middeleeuws standpunt.
je niet goed hebt leren hechten in je eerste
Weinig professioneel, ook al realiseer ik me dat
levensjaren, loop je meer risico op een
veel huisartsen nauwelijks de tijd hebben om hier
problematisch rouwproces. Deze twee heel
dieper op in te gaan.
verschillende factoren – problemen met
!
onthechting en stress, of de combinatie van beide
Waar leidt complexe rouw toe?
– kan ertoe leiden dat mensen vastlopen na een
Sommige mensen raken depressief. Anderen
onnatuurlijke verlies.
worden hierdoor belemmerd in hun dagelijkse
!
functioneren als partner, ouder of werknemer.
Wanneer neemt rouwen ongezonde vormen aan?
Complexe rouw leidt namelijk tot een enorme
Bij het diagnosticeren van complexe rouw kijken
aanslag op de kwaliteit van leven. Uit onderzoek
we naar in totaal acht criteria. Bijvoorbeeld hoe
blijkt bijvoorbeeld dat nabestaanden na een
hoog iemand scoort op een rouwvragenlijst.
moord zelfs 11 jaar later nog kampen met zulke
Daarnaast kijken we ook naar de dynamiek van het
ernstige klachten, dat zij niet normaal kunnen
verwerkingsproces. Verandert de rouw na verloop
functioneren. Echt schrikbarend!
- 5-
„Je moet iemand de gelegenheid geven om zijn eigen verwerkingskracht aan te spreken” Jos de Keijser
Als hulpverlener ziet u wat nabestaanden met
In hoeverre zijn persoonlijke en omgevingsfactoren
complexe rouw doormaken. Hoe ziet dat eruit?
van invloed op het verloop van rouwen?
Zij schieten vaak in tal van ‘nette’
Uit Australisch onderzoek blijkt dat mensen uit een
ontsnappingsmogelijkheden. Ze zijn bijvoorbeeld
warm gezin waarin open wordt gecommuniceerd
boos of wraakzuchtig na een moord. Iedereen vindt
minder risico lopen op gestagneerde rouw. Mensen
dat normale en acceptabele reacties. Op zich is daar
uit vijandige gezinnen - waar alle bemoeienissen
ook niets mis mee is. Maar het is wel slecht voor het
van buiten bij voorbaat als ongewenst en
rouwen, omdat het de blik meer naar buiten dan
bedreigend worden gezien – lopen daarentegen
naar binnen richt. Op een vergelijkbare manier
meer risico. Daaruit blijkt dat het kunnen delen van
kunnen nabestaanden na een suïcide in
wanhoop en verdriet essentieel is voor de
schuldgevoel of eindeloos gepieker verzanden. Zeker
verwerking.
bij totaal onverwachte suïcides. Had ik maar dit gezegd… Of dat gedaan... Heel logisch en begrijpelijk. Maar wederom niet goed voor rouw. Zo heeft elke niet-natuurlijke doodsoorzaak zijn eigen
! ! ! !
triggers, waardoor nabestaanden niet toekomen aan hun verdriet over het verlies.
!
En daarbij staat hun leven op zijn kop, omdat er iets
Nieuw onderzoek
is voorgevallen wat alle normaliteit doorkruist...
Dankzij een subsidie van het Fonds Slachtofferhulp gaat Jos de Keijser onderzoek opzetten naar rouw na een vermissing, zodat de preventie en behandeling aan deze groep nabestaanden kan worden verbeterd. Wereldwijd zijn hier tal van casestudies over gemaakt. Daar wordt een review van gemaakt, zodat er overzicht ontstaat van alle vergaarde kennis op dit terrein. Daarnaast wil De Keijser ook onderzoek opzetten naar effectieve behandelvormen voor nabestaanden van oorlogsgetroffenen. Daar is namelijk nog heel weinig over bekend. “We weten dat die familieleden ‘levenslang’ hebben. Maar wat hebben zij nodig als zij vastlopen in hun verwerking?”
Inderdaad. De traumatische herinneringen aan de doodsoorzaak zijn vaak moeilijk te integreren, omdat suïcide, moord en vermissing buiten de bandbreedte van onze gewone ervaring vallen. Je geliefde die aan stukken is gesneden. Je partner, opgehangen in de schuur. Nabestaanden zijn daar mentaal niet op voorbereid en kunnen zo’n vreselijke gebeurtenis niet plaatsen binnen hun bestaande referentiekader. Dit kan leiden tot ongekende emoties, onbekend gedrag en zingevingsproblemen.
- 6-
Veel vormen van eenvoudige rouwbegeleiding
Op uw verhaal reageerde een
blijken niet effectief te zijn. Behandelprogramma’s
ervaringsdeskundige: ‘Professionele hulp is het
voor complexe rouw, waaronder cognitieve
surrogaat voor waar je eigenlijk op hoopt:
gedragstherapie, zijn dat daarentegen wél. Wat
medemenselijkheid, gedeeld lijden en ruimte voor
moet de GGZ met dat gegeven?
verdriet en wanhoop.’ Wat vindt u van die reactie?
Het is alleen zinvol om mensen te behandelen
In essentie heeft die persoon mijn boodschap niet
met een rouw-gerelateerde hulpvraag. Veel
begrepen. Als hulpverlener wil ik afblijven van
primaire preventie wordt echter breed
gewone rouw, zelfs na een heel ingewikkeld
aangeboden, ook aan mensen die goed met hun
overlijden. Maar ik pleit wel voor behandeling van
verdriet kunnen omgaan. Dat aanbod moet dus
mensen die vastlopen in hun rouw. Stel dat je in
meer vraaggestuurd worden. Daarnaast is het van
je vinger snijdt; dan kun je de buurvrouw vragen
belang om de hulp meer toe te spitsen op de
om een pleister. Geneest je vinger, dan heb je
problematiek van specifieke doelgroepen, zoals
genoeg gehad aan die hulp van de buurvrouw.
nabestaanden van suïcides, moord etc. Want hoe
Maar gaat je vinger daarna ernstig ontsteken, dan
specifieker, hoe beter!
vraag je de buurvrouw niet opnieuw naar een
!
pleister maar ga je naar de dokter om de wond te
Wat kun je als niet-professional betekenen voor
behandelen. Zo is het ook met complexe rouw. Als
mensen die rouwen?
je door boosheid, schuldgevoelens, piekeren,
Er zijn. Luisteren. Het kunnen opbrengen om
stress of hechtingsproblemen niet bij je verdriet
steeds maar weer open te staan voor een andere
kunt komen, heb je professionele hulp nodig om
versie van hetzelfde verhaal. Daar hebben
alsnog te kunnen rouwen. Want die hulp kan de
nabestaanden behoefte aan. En wat je vooral niet
buurvrouw je niet bieden.
moet doen is adviezen geven. Want daar worden nabestaanden doodziek van.
!
- 7-
•
INNOVATIE
E-Health: oneindige mogelijkheden en basale problemen Willem Gotink
Voor een branche waarbij het gesproken woord corebusiness is, is internet een vanzelfsprekend hulpmiddel. Ook de GGZ ontkomt daar niet aan, waarbij weerstand en ongebreideld enthousiasme hand in hand gaan. De mogelijkheden zijn onbeperkt. Een onafzienbare hoeveelheid interventies zijn of worden ontwikkeld, met meer of minder aansprekende namen als ‘Fluitend naar je werk’, ‘Alcohol de baas’, ‘Grip op je dip’, ‘Temstem’, ‘Survivalkid’. De mogelijkheden zijn eindeloos, de betrokkenen positief tot enthousiast. Met hier en daar wat technische problemen. Er is enthousiasme, maar er zijn ook
Maar innovatie is er wel degelijk. Nog
kinderziektes. Als ik een veelgeprezen
maar twintig jaar geleden maakte
App wil downloaden, meldt mijn PC: ‘Er
Alfred de Lange met Interapy een
is geen apparaat’. De Mac van mijn
bescheiden begin met
echtgenote wil dat ik eerst inlog op
internetbehandeling. De cliënt kon
iTunes, maar we zijn onze codes allang
kiezen: óf internet behandeling, óf
kwijt. De Google Playstore wil dat ik via
behandeling in de spreekkamer.
de witte boodschappentas binnenkom,
Beroepsverenigingen waren sceptisch.
maar als ik dat doe, kan ik de
Anno 2014 volgt ongeveer de helft van
betreffende App niet meer vinden. Na
de aangemelde cliënten in ieder geval
anderhalf uur bel ik de helpdesk, waar
een deel van de behandeling via het
niemand me kan helpen. Geen App dus.
internet. Dat varieert van het invullen
Innovatie verloopt zelden probleemloos.
van online vragenlijsten tot beeldbellen, van online enkele
Kleurjeleven.nl Met als startpunt een vragenlijst en een telefonische intake, volgt de deelnemer een achttal standaard ‘lessen’, gebaseerd op de cognitieve gedragstherapie. De ‘lessen’ kunnen in eigen tempo worden gevolgd, indien gewenst kan er telefonisch of via een beveiligde website contact worden opgenomen met een behandelaar. De cursus is bedoeld voor mensen met licht-depressieve klachten. De cursus is ontwikkeld door het Trimbos en wordt onder andere aangeboden door Indigo. Meer informatie: www.kleurjeleven.nl
oefeningen doen als onderdeel van een behandeling tot het volledig anoniem volgen van een behandeling zonder één keer een behandelaar te zien of te spreken. Brijder heeft 23 verschillende geïndiceerde behandelingen via het net, Minddistrict, een commerciële aanbieder, claimt meer dan 100 modules in de aanbieding te hebben. Alles evidence based.
Wordt het niet een beetje
Wordt de GGZ er goedkoper door? Of
onpersoonlijk?
gaat het daar niet om?
Niels Bregman, als GZ-psycholoog
Nanda Den Hollander,
betrokken bij de E-health van Brijder
programmamanager innovatie E-
(verslavingszorg): “Vanaf dag één blijkt
health Brijder (Parnassia Groep):
uit onderzoeken dat mensen het
“Voorlopig is het vooral investeren. En
contact als persoonlijker ervaren,
de kosten zijn ook niet het
omdat ze geen last hebben van
belangrijkste uitgangspunt. Veel
schaamte tegenover de hulpverlener.
belangrijker vind ik dat het een stap is
Zeker bij verslaving speelt dat vaak
in de ontwikkeling om mensen hun
mee. Via het internet durven mensen
eigen regie te geven. Dat cliënten
zich meer bloot te geven, zeker als het
therapie kunnen volgen op momenten
anoniem is.“
dat het hun uitkomt, dat ze niet een
halve dag vrij hoeven te nemen om Matthijs Jantzen, projectleider bij GGZ-
naar de instelling te komen.”
Centraal: “Bij beeldbellen verbetert de
behandelrelatie omdat er frequent
Janine, maakt als cliënt gebruik van E-
online contact is tussen de cliënt en
health: “Er gebeurt wel eens iets wat
de behandelaar. Voor de cliënt is de
ik kwijt moet. Dan kan ik dat via
behandelaar echt dichtbij. Het gat
‘MijnGGZ’ vertellen. Omdat ik weet dat
tussen twee face-to-face
het de volgende dag gelezen wordt,
behandelingen wordt online gedicht.
lucht het me erg op. Anderen
Daarnaast kunnen online contacten
gebruiken daarvoor een dagboek, maar
ook heel persoonlijk zijn. Beeldbellen
dat werkt bij mij niet. Ik moet het
wordt in de praktijk net zo
gevoel hebben dat ik het tegen
gewaardeerd als een face-to-face
iemand zeg. Dat het pas de volgende
contact.
ochtend gelezen wordt maakt me niet
zoveel uit. Wel zit ik die dag op een Liesbeth de Jong, Verpleegkundig
reactie te wachten, al is het maar dat
Specialist bij een fact-team: “Sommige
ze het gelezen hebben.
mensen vinden face-to-face contact
Verder vind ik het wel handig dat ik
inderdaad prettiger. Maar een grote
door de oefeningen en de vragen die
groep vindt het plezierig om vanuit de
ik via MijnGGZ krijg, dingen rustig kan
eigen omgeving te kunnen praten via
overdenken. Daardoor heb ik veel
beeldbellen. Ze kunnen dan
meer aan de gesprekken.”
bijvoorbeeld ook blijven roken, wat casemanagers anders niet altijd toestaan.”
- 9-
Alcoholondercontrole.nl Volgens een vergelijkbaar principe als kleurjeleven.nl biedt de Brijder interventies aan voor verslavingsproblematiek. Cannabisondercontrole.nl, gokkenondercontrole.nl, etc. Belangrijk verschil met kleurjeleven.nl is dat deze interventies sinds kort (weer) volledig anoniem gevolgd kunnen worden, dankzij een subsidie van het ministerie van VWS. Informatie: www.brijder.nl/ hoe-wij-helpen/onlinebehandeling
Temstem Temstem is een App van de Parnassia Groep voor mensen die last hebben van stemmen. Temstem is gebaseerd op het doen van taalspelletjes. Door de spelletjes te spelen als de stemmen aanwezig zijn, óf als de speler aan de stemmen denkt, worden de stemmen of de herinnering eraan minder. Zo neemt de controle over de stemmen toe en daardoor ook het zelfvertrouwen. De App is (ook voor nietcliënten) te downloaden in de Apple App store of in de Google Playstore. Meer informatie op www.parnassiagroep.nl/ hoe-wij-helpen/online-hulp/ temstem
Het lijkt mij dat niet iedereen het ziet
Maar juist dan moet je doorzetten.
zitten om met E-health aan de gang te
Van cliënten hoor ik nooit dat ze er
gaan, zowel cliënten als hulpverleners
helemaal niets mee te maken willen
Jantzen: “Afhankelijk van het
hebben. Soms is er wel wat weerstand
programma is 50% van de
of laten ze het contact eerder
behandelaars enthousiast. Van de rest
verwateren. En geld kan een probleem
kijkt de helft de kat uit de boom en de
zijn, als iemand geen PC heeft of kan
andere helft heeft de hakken in het
aanschaffen.
zand. Opvallend genoeg hebben
Als de behandelaar enthousiast is, krijg
behandelaars rond de 45 jaar de
je de cliënt wel mee. En andersom.”
grootste therapietrouw. Mogelijk
!
omdat zij meer boven de stof staan
Is E-health ook voor iedereen
dan hulpverleners die net beginnen.
geschikt?
Die moeten nog zoeken naar zaken als
Den Hollander: “In feite is e-health
afstand houden, regie al dan niet
geschikt voor iedereen die beschikking
houden, et cetera. Om dan óók nog met
heeft over een computer en die er
een nieuw medium te werken, is
makkelijk mee kan omgaan. Leeftijd is
lastig.”
niet bepalend, in tegenstelling tot wat
vaak gedacht wordt. Onze oudste Janine: “In het begin was ik wel
deelnemer is 94, en die vindt het
sceptisch, ook vanwege de veiligheid.
geweldig.”
Maar ik was ook wel nieuwsgierig. En
ik vind het echt een heel goede
Bregman: “E-health zal de
ervaring. Het is jammer dat mijn
hulpverlening niet vervangen, maar je
huidige behandelaar er minder mee
bereikt nu wel een groep die je anders
doet.”
niet bereikt. Bij ons bijvoorbeeld, de
verslavingszorg, komen nu meer De Jong: “Het is absoluut een
vrouwen en hoger opgeleiden.
cultuuromslag en dat is wel lastig in
Groepen die we vroeger veel minder
tijden van bezuinigingen. Het is erg
bereikten.
belangrijk dat je de tijd neemt (maar
Verder is het ook belangrijk dat je
ook krijgt!) om dingen anders te doen.
vooraf duidelijk bent in wat je kan
Als mensen druk zijn en bijvoorbeeld
bieden. Onze modules zijn niet
hun inlogcodes kwijt zijn, zie je dat ze
geschikt als iemand in crisis raakt.
al gauw denken: ‘ik bel wel even, dat
Maar daar zijn de afgelopen acht jaar
gaat sneller’.
nooit problemen mee geweest”.
Herkenning van stemmingswisselingen Een App in ontwikkeling bij de Universiteit van Michigan, monitort de stem van de gebruiker tijdens dagelijkse telefoongesprekken. Het doel is om vroegtijdig tekenen van stemmingswisselingen te detecteren en zo tijdig te kunnen interveniëren. De App kan op de achtergrond draaien van een smartphone. Speciale software analyseert de verschillende kenmerken van wat er wordt gezegd, of van wat er juist níet wordt gezegd. De verzamelde data leveren vervolgens aanwijzingen voor een stemmingsomslag.
- 10-
Beeldbellen Verschillende instellingen hebben contact met hun cliënten via het zogenaamde beeldbellen, vergelijkbaar met Skype, maar via een beveiligd netwerk. In sommige gevallen krijgt de cliënt speciaal voor dat doel een iPad of iPhone, al dan niet in bruikleen. Beeldbellen is bruikbaar voor bijna alle vormen van hulpverlening. Groot voordeel is het wegvallen van de reistijd, waardoor korter maar frequenter contact mogelijk is.
De ontwikkelingen volgen elkaar snel
Janine: “Ik heb nooit nagedacht over wat
op. Hoe ver gaat het?
er nog méér zou moeten. Ik mis ook
Jantzen: “In mijn optiek gaat het
niets. Ik ben wel heel blij met deze
behoorlijk ver. Ik denk dat we gaan naar
mogelijkheid, het is een goede
een ‘quantified self’, waarbij je data over
uitbreiding van de hulpverlening.”
jezelf verzamelt. Een online dossier, met
!
gegevens afkomstig uit de GGZ, de
De Jong: “Gebruik van e-health wordt
gemeente, of het ziekenhuis, waarbij
ook door de zorgverzekering verplicht.
jezelf bepaalt wie welk deel daarvan
Die krijgt het steeds meer voor het
mag inzien. Veiligheid is daarbij van
zeggen, dus e-health zal zich uitbreiden.
groot belang, maar tot nu toe gaat het
Op zich is dat een goede ontwikkeling,
vaker fout met papieren dan met
maar we moeten wel zorgen dat we er
digitale dossiers.”
invloed op blijven houden. Verder zullen
cliënten steeds meer inzage krijgen in Bregman: “Er zal er nog een hoop
hun behandeling. Dat is ook goed.”
gebeuren met smartphones en het
registreren van lichamelijke reacties. Dat
Den Hollander: “De E-health ontwikkelt
moet zich uitkristalliseren. Het grootste
zich zo snel, dat ik echt niet kan zeggen
gevaar wat we lopen is dat alles kan, dat
hoe de behandeling er over vijf jaar
we het overzicht kwijtraken. De kunst is
uitziet. Echt niet.”
om de dingen eenvoudig te houden.“
•
!
Psycho-educatie, lotgenotencontact en keuzehulpen Elke instellingen die met e-health werkt biedt via het web psycho-educatie aan, bijvoorbeeld door middel van tekst of filmpjes van ervaringsdeskundigen. Er een veelheid aan enkelvoudige oefeningen, zoals het opstellen van een signaleringsplan, ontspannings- en registratieoefeningen, dagboeken. Er zijn chatrooms, fora en programma’s die helpen kiezen bij de juiste hulpverlening.
- 11-
BEHANDELING
“Wij doen niet aan cliëntbesprekingen”- José Hoekstra Systeemgericht werken met Feedback InformedTherapy bij MoleMann Rotterdam. Naast de reguliere GGZ zijn er de laatste tien jaar verschillende particuliere initiatieven ontstaan, veelal uit onvrede met een bestaande situatie en met een visie op hoe het anders kan. In 2004 richtten de beide psychiaters Nico Moleman en Ronald Mann MoleMannMentalHealth op. Inmiddels zijn er door het hele land kleinschalige vestigingen met een huiselijke uitstraling, zodat cliënten zich er op hun gemak voelen. Bij de vestiging Heemraadsingel in Rotterdam is de focus helemaal gericht op het betrekken van gezinsleden en belangrijke anderen (vrienden, buren, collega’s) bij de behandeling. Bovendien werkt men met korte vragenlijsten om de werkzaamheid van de therapie te blijven toetsen, de zogenaamde Feedback Informed Therapy (FIT), ontworpen door de Amerikaanse psychologen Miller en Duncan. Psychiater Frank Asmus introduceerde deze werkwijze bij de start van de vestiging in 2007. Hij geeft uitleg over deze werkwijze in Rotterdam.
Korte vragenlijsten Bij Feedback InformedTherapy gaat het om het werken met korte vragenlijsten, waarbij mensen iedere bijeenkomst invullen hoe het met hen gaat op vier gebieden: individueel, relationeel, sociaal en algeheel functioneren. Cliënten geven aan hoe het met hen gaat door op een lijn van tien centimeter een kruisje te zetten: hoe meer ze het kruisje naar rechts zetten, hoe beter het gaat. We tellen de centimeters en zetten ze in een grafiek die we steeds bijhouden als een maat voor vooruitgang. Daarnaast beoordelen cliënten aan het eind hoe ze de bijeenkomst ervaren hebben op een zelfde manier, op vier gebieden van de behandelrelatie. Hoe de behandelrelatie ervaren wordt door cliënten, zo blijkt steeds uit onderzoek, is een belangrijke voorspeller voor het uiteindelijke resultaat.
!
“We werken hier helemaal systeem- en gezinsgericht. Alle behandelaars zijn opgeleid als, of in opleiding tot, systeem- gezins- en relatietherapeut. Als mensen bellen zeggen we dat er dus ook direct bij: weet je hoe we werken? Je moet bereid zijn om belangrijke anderen er bij te halen. Als het niet goed met je gaat, verdien je steun en anderen kunnen met je meedenken. Zo maak je behandelaren minder belangrijk en leg je de problemen en oplossingsrichtingen zoveel mogelijk terug in de omgeving. We behandelen allemaal zowel volwassenen als kinderen en we weigeren niemand voor een behandeling. Het kan natuurlijk wel zo zijn dat we niet kunnen bieden wat je op dat moment nodig hebt, dan verwijzen we door. Maar we zijn er zowel voor de lichte als de zwaardere problematiek – we willen er juist zijn voor de meest kwetsbare mensen en nemen iedereen aan, ook gecompliceerde cliënten, en ook mensen die op dat moment in psychose zijn.
! !
„We willen er juist zijn voor de meest kwetsbare mensen”.
!
Frank Asmus
- 12-
Zo checken we of we nog op het goede spoor zitten en stellen de behandeling zonodig bij. Als er geen verbetering optreedt is dat aanleiding om dit expliciet te bespreken met de cliënt en er eventueel iemand anders bij te halen. Soms is het nodig de behandeling aan een collega over te dragen. Uit onderzoek blijkt dat een goede behandelaar 70% van zijn cliënten kan helpen. Het is dus belangrijk aandacht te hebben voor het deel van de mensen die je niet kunt helpen en een andere therapeut de kans te geven met de cliënt verder te gaan. Het is ons allemaal overkomen dat we met iemand vast zaten en dat deze cliënt, na overdracht naar een collega, toch weer verder kon en er verbetering optrad. Aan cliëntbesprekingen doen we helemaal niet, er wordt alleen met en niet over de cliënten gesproken. Wel hebben we één maal per week intervisie als therapeuten onderling, gericht op waar wij als therapeut zelf tegenaan lopen en bovendien werken we ook vaak samen in de behandelkamer. Vooral bij echtparen en gezinnen wordt dat nogal eens als een duidelijke toevoeging gezien.
iemand heeft meegemaakt, het omgaan met verliezen en moeilijke gebeurtenissen, en het terugvinden van je kracht. Een gesprek met ouders, broer, zus en/of vriendin erbij heeft vaak een grote impact. Als behandelaren zijn wij dan veel meer de begeleiders bij het (terug)vinden van eigen kracht en niet zozeer de deskundigen.
!
Behandelkamer
Minder medicijnen Vergeleken met mijn vorige werkplekken in de GGZ schrijven we veel minder medicijnen voor bij vergelijkbare problematiek. Ik denk dat dat komt doordat we op een andere manier met de klachten omgaan. De focus ligt bij ons veel minder op “ziekte”. Het nut van langdurig medicijngebruik wordt mijns inziens sterk overschat in de huidige DMS-stoornis richtlijnen. Een belangrijke reden dat we hier allemaal met zoveel plezier werken is dat we veel samen behandelen en daarbij de bereidheid hebben om aan elkaar toe te geven: we hebben allemaal onze beperkingen. Als we het niet meer weten en niet meer helpend blijken te zijn, dan halen we er collega’s bij die ons kunnen aanvullen. Zo geven we elkaar steun en vertrouwen en dat maakt de kans zo groot mogelijk dat cliënten hier uiteindelijk tevreden weggaan.”
!
Omgaan met levensproblemen Het leren kennen van het persoonlijke levensverhaal en de familiegeschiedenis van een cliënt is een belangrijk onderdeel van de behandeling. We maken vaak een genogram, een soort familiestamboom. Daarbij kijken we naar meerdere generaties. We vragen naar ingrijpende gebeurtenissen, zowel positieve als negatieve, in de levens van de cliënten, hun ouders en grootouders. Bij jonge kinderen kijken we vanuit het perspectief van het gezin en beschouwen kinderproblemen ook als gezinsproblemen. Het maakt daarbij niet uit wat de aard van de problematiek is. Je moet kijken naar wat er naar voren komt. Het is mijns inziens een mythe dat je je moet richten op het bestrijden van symptomen en pijnlijke zaken moet toedekken. Ook naar wat er in een psychose naar voren komt moet je kijken en het bespreken. We zijn net als iedereen verplicht om DSMdiagnosen te stellen voor de zorgverzekeraar, maar daar ligt in de behandeling veel minder de nadruk op. Het gaat veel meer om de erkenning van wat
!
Meer over Feedback Informed Therapy: Duncan, Barry L.; Miller, Scott D.: The heroic client: Doing client-directed, outcome-informed therapy. San Francisco, CA, US: Jossey-Bass. (2000). xix 292 pp. Link naar boek op internet: Klik hier.
- 13-
COLUMN
Column - Marleen
Het verhaal van mijn armen Dinsdagochtend, ik sta te drentelen voor mijn kledingkast. Wat wordt het, korte mouwen en een vestje, lange mouwen óf toch een shirtje met korte mouwen zonder vestje? Ik kijk naar buiten, de zon spreekt boekdelen: het is korte-mouwen-weer, maar ik moet een drempel over… want al ligt de periode dat ik mezelf beschadigde inmiddels al een hele poos achter me en zijn de wonden geheeld, toch zijn de littekens nog steeds de stille getuigen van de jaren waar ik niet graag op terugkijk, en waar ik ook liever niet ‘de hele wereld’ deelgenoot van maak. Littekens die een verhaal vertellen, het verhaal met woorden waar een zwijgplicht op lag, opgelegd door de veroorzakers van het verhaal achter de littekens. God zij dank hebben de woorden én tranen uiteindelijk de messen vervangen, ontdekte ik dat de zwijgplicht slechts een leugen was en werd ik vrij door wat verborgen was in het licht te brengen. Maar toch, die littekens… zó zichtbaar!
- 14-
“Ajoh, mensen kijken daar niet naar” zeggen m'n vriendinnen, maar ik weet wel beter… Ik kan de keren niet tellen dat mensen aan me vroegen ‘wat er met mijn armen gebeurd was’, en zelfs al lukt het me alweer drie jaar om uiteindelijk over de drempel te stappen en mijn kleding gewoon aan te passen aan de temperatuur, een goed antwoord geven op deze vraag daar ben ik nog steeds niet goed in. Soms wuif ik het weg, zeg ik “ach, het is niks” en begin ik over iets anders. Wanneer kinderen ernaar vragen zeg ik soms dat ik gevallen ben, de één trapt erin maar de ander vraagt door, dan voel ik me ongemakkelijk, kap ik een gesprek af, loop ik weg of spreek ik iemand aan die vlakbij staat. Ik heb geleerd dat ik me niet hoef te schamen voor wat er met me gebeurd is, het was ‘hun’ schuld, niet de mijne… maar het verhaal van mijn armen vertelt hoe kwetsbaar ik geweest ben, hoe diep ik gezeten heb, hoe ver ik het spoor bijster was, en hoe eenzaam het was… dat stuk van mij weten maar héél weinig mensen. Wanneer ik met korte mouwen loop, krijg ik de indruk dat mensen dwars door die periode in mijn leven heen kunnen kijken. Ik zou nu willen zeggen “onzin, dat weet ik ook wel” maar is het onzin? Immers… iemand beschadigt zichzelf niet voor niets! Dan moet er iets ‘héél ergs’ aan de hand zijn, volgens mij weten de meeste mensen dat. Dat hele erge was er inderdaad aan de hand, het ligt achter me en de confrontatie met mijn armen die het verhaal opnieuw en opnieuw vertellen kan ik voor mezelf hanteren. Ik loop er echter niet graag mee te koop en heb liever dat mensen dat stuk van mij niet zien. Na nog een rondje ijsberen door de kamer neem ik een besluit: ik wil toch normaal zijn? Me niet meer laten beperken door mijn verleden? Stap dan weer over die drempel en pak een T-shirt. Littekens vertellen immers niet alleen van wat geweest is, maar ook van wat gekomen is. Wonden worden immers alleen littekens als ze de tijd hebben gekregen om te helen. De littekens getuigen niet alleen van een rot periode, maar ook van het feit dat ik door die rot periode heen gekomen ben… Ik ben overtuigd, het T-shirt gaat aan… hoe het morgen is weet ik niet, maar vandaag sta ik niet in de schaduw door het verhaal van mijn armen! Marleen
- 15-
“Verhaal van mijn armen is eerder gepubliceerd op www.peers2peers.nl, De website biedt beeld, tekst en geluid bij allerhande onderwerpen. Denk aan herstelverhalen, een activiteitenagenda,, ontspanning en nuttige links. Voor elk wat wils, voor en door mensen."
BOEKBESPREKING
Boekbespreking - Johan Atsma
Maandelijks bespreekt GGZTotaal een recent uitgegeven boek, dat betrekking heeft op de GGZ. Onderstaande recensie is van Johan Atsma, docent/ coach MBO verpleegkunde.
Hanna Bofaert: Wervelkind, over jeugdtrauma en herstel Ga er maar aanstaan. In Wervelkind beschrijft Hanna
Drugsgebruik als zelfmedicatie, slechte therapeuten,
Bofaert de lijdensweg die ze heeft moeten gaan om
depressie, automutilatie, opnieuw een opname, we
op haar vijftigste verjaardag te kunnen vieren dat ze
maken het allemaal mee.
eindelijk een normaal leven leidt.
!
!
Dankzij een invoelende verpleegkundige voelt ze
In een puntige, concrete stijl vertelt Bofaert hoe ze
zich voor het eerst begrepen. Maar de zo verlangde
haar leven ervaart en ze wisselt daarbij regelmatig
ontspanning komt niet: “op een dag wordt ook mijn
van perspectief. Verschillende perioden in haar
hoofd stil. Merkwaardig stil. Zelfs de gewone brain talk
leven weeft ze door elkaar. Dan weer maken we
is verdwenen. In mijn hoofd klinkt slechts een zinnetje:
haar mee als kind, als jongvolwassene, in de hel van
Het doet er niet meer toe.” Dat zinnetje wordt een
een psychiatrische inrichting, in het recente
mantra waarmee ze zich, weer bij haar ouders
verleden en in het heden. Gaandeweg krijgen we
wonend, totaal kan afsluiten. Ook die
steeds meer zicht op wat er in haar vroege jeugd
overlevingsstrategie keert zich tegen haar.
gebeurd is en hoe dat heeft geleid tot een
!
ongelukkig leven. Bofaert geeft de lezer daarbij het
Het boek start met het overlijden van Bofaert’s
gevoel dat we gelijk met haar op gaan, dat maakt
moeder. Het wordt een scharnierpunt in haar leven
het boek fascinerend. We maken het proces van
en een kans om nieuwe wegen in te slaan. Maar dat
trauma naar herstel van heel dichtbij mee. Het
blijkt niet zo eenvoudig. Na enig zoeken vindt ze
wordt een emotioneel boek met een einde dat haar
een goede therapeut die vooral met geduld en
en ons gelukkig maakt. Er is herstel mogelijk na een
liefdevolle volharding veel bereikt. Een heftige en
veelbewogen kindertijd. Die kindertijd is ongekend
traumatische gebeurtenis wordt gaandeweg het
heftig en ongelukkig. Het huwelijk van de ouders is
boek ontrafeld en we maken het van dichtbij mee.
slecht. Tussen moeder en dochter is er een spel van
De wonden die geslagen zijn, zijn zo diep en
aantrekken en afstoten. Hanna wordt gedwongen
verstopt dat Bofaert vele wegen moet bewandelen
tot het verrichten van seksuele handelingen bij haar
om uiteindelijk voor zichzelf helder te krijgen wat er
moeder. Ze ontwikkelt haar eigen manier om het
allemaal met haar gebeurd. Die weg naar herstel
haar opgedrongen leven te doorstaan. Dat keert zich
voert langs diepe dalen. Als de psychische nood
gaandeweg tegen haar. Opname in een
behapbaar lijkt te worden, dan blijkt het lichaam
psychiatrisch ziekenhuis is het gevolg. Dat helpt
zich alsnog tot het uiterste te verzetten.
niet, integendeel, ze komt er verslaafd weer uit.
- 16-
Dat is de reden voor Bofaert om naast haar wekelijkse therapeutische gesprekken ook iets met haar lichaam te doen. Het alternatieve circuit heeft daarin veel te bieden en ook die zoektocht wordt beeldend en concreet beschreven.
!
Bofaert besluit om te stoppen met de zorg voor haar vader, gaat het conflict aan met haar broers, ontrafelt een symbiotische vriendschap, ervaart een terugval, schrijft het boek en kan op haar vijftigste verjaardag zeggen: “voor het eerst in mijn leven heb ik zin om er een feestje van te maken. Er is eindelijk ook iets te vieren. Ik leef!” Het boek leest als een thriller en is daarnaast ook een pleidooi voor complementaire zorg. De weg naar herstel is kunstig verweven in het relaas van een rampzalige jeugd. Deze ‘autobiografische roman’ neemt je mee en laat je al lezend niet los. Hanna Bofaert: Wervelkind, over jeugdtrauma en herstel. Uitgeverij Tobi Vroegh, 303 pagina’s; € 15,ISBN 97 890 7876141 9
Uitgeverij Tobi Vroegh slaat met haar uitgaven een brug tussen de psychiatrie en de maatschappij als geheel, door het uitgeven van egodocumenten, romans, dichtbundels, kinderboeken, brochures, onderzoeken en een jaarlijkse Scheurkalender. Meer informatie: www.tobivroegh.nl
•
- 15-
JUNI 2014 ontwerp e-magazine: Ingrid Huismans Kijk voor meer informatie op onze website: www.ggztotaal.nl