Hình 1.22. Công thức cấu tạo colestanol

2 DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL Hình 1.22. Công thức cấu tạo colestanol Các vòng được ký hiệu bằng chữ A, B, C, D như hình vẽ. Nếu như bị oxy hóa ở vị trí thứ ba (vòng A) thì colestan sẽ chuyển thành rượu đa vòng, tức là colestanol và coslestanol là chất tiền khởi của nhóm sterol. Tuy nhiên không nên nghĩ rằng trong tự nhiên, các sterol đều được tạo thành bằng phản ứng khử phenantren. Người ta đã chứng minh được rằng việc sinh tổng hợp các sterol được tiến hành bằng cách vòng hóa poluizoprenoid. Do đó thực chất các sterol là những dẫn xuất của polyizoprenoid. . Nhân đặc trưng của colestanol được lặp lại trong tất cả các sterol với những biến đổi không đáng kể, ví dụ xuất hiện liên kết đôi giữa các nguyên tử cacbon thứ năm và thứ 6, thứ bảy và thứ tám của vòng B hoặc giữa các nguyên tử cacbon thứ 22 và thứ 23 của mạch bên, hoặc xuất hiện ở vị trí 24 (trong mạch bên) một gốc, gốc này có cấu tạo là –CH3; –C H5; –CH=CH2 Trong sterol tự nhiên, vòng A và B (có nối đôi ở 4 – 5 hoặc ở 5 – 6), thường có dạng kết hợp trans hoặc dạng kết hợp cis, còn vòng B và C cũng như vòng C và D lại có dạng kết hợp trans. Ngoài ra, các vòng xiclohexan với cấu hình dạng ghế thường thuận lợi hơn về phương diện năng lượng. Do đó các nhóm thế trong vòng có thể ở dạng b (ở trên) hoặc ở dạng a (ở dưới). Mạch hydrocacbon ở vị trí 17 và nhóm chức hydroxyl (OH) ở vị trí thứ ba thường ở dạng b. Phân tử sterol có thể chứa 1, 2 hoặc 3 liên kết kép, nhưng quan trọng hơn là liên kết kép ở

71

các vòng, đặc biệt là ở vòng B. Mạch bên của sterol có thể chứa nối đôi H DẠY KÈM QUY NHƠN OFFICIAL và có thể phân nhánh. Hàm lượng sterin trong các chất béo không nhiều, thường chỉ chiếm dưới 0,5%. Trong dầu thực vật lượng sterol nhiều hơn trong chất béo của động vật trên cạn. Các sterol đều không màu, dễ kết tinh nhưng dạng tinh thể và nhiệt độ nóng chảy của chúng khác nhau. Sterol không hòa tan trong nước nhưng hòa tan dễ dàng trong các dung môi thông thường của chất béo (cloroform, ete,...) và trong rượu nóng. Sterol là những chất hoạt quang. Khi chưng cất ở áp suất khí quyển sterol bị phân hủy, nhưng ở trong chân không thì không bị phân hủy và phần nào được kéo theo với hơi nước quá nhiệt khi khử mùi chất béo trong chân không. Tính chất hóa học của sterol do nhóm rượu bậc hai (ở vị trí 3) và các liên kết đôi trong vòng quyết định. Nhóm rượu bậc hai này có thể được acid hóa (tạo este acetat) cũng như có thể bị oxy hóa đến ceton. Sterol là chất có chứa liên kết đôi nên có thể bị oxy hóa (bởi oxy phân tử, acid perbenzoic hoặc ozon), có thể kết hợp với halogen cũng như có thể bị hydro hóa. Đáng chú ý, nối đôi ∆5 dễ bị hydro hóa còn liên kết đôi ∆7 khi hydro hóa thì bị chuyển sang vị trí ∆8(14) . Các sterol khi hydro hóa có mặt xúc tác sẽ tạo ra rượu no, sau đó (khi ở nhiệt độ cao) sẽ chuyển thành hydrocacbon. Nếu sterol ở trong dung dịch rượu amylic có thể bị khử đến hydrocacbon khi tác dụng với natri kim loại. Sterol tác dụng với alcaloid digitonin (C35 94 28O ) tạo thành hợp chất phân tử có tên là digitonid không hòa tan trong rượu. Khi đun sôi với xylen hợp chất phân tử này bị phân giải thành các chất dầu. Khi đó sterol hòa tan trong xylen, còn digitonin thì ở dạng kết tủa. Người ta thường dùng phản ứng này để tách sterol khỏi chất béo. Các sterol có thể tạo este với các acid béo bậc cao để hình thành một nhóm hợp chất có tên là sterid.

72