OTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI by Glas Koncila

Stjepan Kranjčić

OTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Stjepan Kranjčić OTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Izdavači Katolički bogoslovni fakultet Sveučilišta u Zagrebu HR – 10000 Zagreb, Vlaška 38 Župa sv. Ane, Križevci HR – 48260 Križevci, Ivana Zakmardija Dijankovečkog 1 Udruga za promicanje znamenitih Križevčana »Dr. Stjepan Kranjčić« HR – 48260 Križevci, Ivana Zakmardija Dijankovečkog 1 Nakladnik Glas Koncila, Kaptol 8, 10000 Zagreb www.glas–koncila.hr; tel.: 01/4874 326; faks: 01/4874 328; http://knjizara.glas-koncila.hr; e-pošta: web-izlog@glas-koncila.hr Za nakladnika Nedjeljko Pintarić Urednik Josip Šalković Uredničko vijeće Lucija Babić, Tanja Baran, Olja Barščevski, Josip Šalković, Krešimir Žinić Suradnici Maja Blažun, Martina Laković, Mihaela Krišković Jezično uređivanje Tanja Baran Stručna lektura i korektura Olja Barščevski Grafičko oblikovanje Danijel Lončar Tisak PRINTERA GRUPA Tiskano u travnju 2011. Naklada 300 primjeraka ISBN 978-953-241-288-8 CIP zapis dostupan u računalnom katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 763930. Sva prava pridržana. Nijedan se dio knjige ne smije umnažati, fotokopirati, reproducirati ni prenositi u bilo kojem obliku (mehanički, elektronički i sl.) bez prethodne pismene suglasnosti nakladnika.

Stjepan Kranjčić

Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji

Glas Koncila

RIJEČ UREDNIKA Objavljivanje cjelovite doktorske radnje Stjepana Kranjčića »Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji« plod je promišljanja članova Udruge za promicanje znamenitih Križevčana »Dr. Stjepan Kranjčić« nakon što je 5. travnja 2008. održan znanstveni skup u Križevcima na temu: »Život i djelo dr. Stjepana Kranjčića«. Održavanje znanstvenoga skupa i objavljivanje zbornika radova sa znanstvenoga skupa potaknuli su i otvorili daljnja istraživanja života i djela Stjepana Kranjčića. Članovi Udruge smatrali su važnim i značajnim na jednome mjestu sabrati i objaviti Kranjčićev znanstveni rad iz područja kanonskoga prava, tj. knjigu »Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji« i tri članka, koja je objavio za vrijeme studentskih dana (usp. Dodatak). Objaviti na jednom mjestu Kranjčićev znanstveni rad iz područja kanonskoga prava vrijedno je iz više razloga. Kranjčićev znanstveni rad bit će pristupačniji stručnjacima raznih područja: teologije, prava, povijesti, sociologije; omogućit će novi, potpuniji i sadržajniji susret s kanonskopravnom baštinom Crkve u Hrvatskoj; postat će višestruki doprinos znanosti i kulturi; koristit će proučavateljima kanonskopravnih, pravno-povijesnih ustanova (instituta); pomoći će u razumijevanju hrvatskoga kanonskopravnog nazivlja dotičnog vremena. Ovom projektu pristupili smo svjesni delikatnosti zadaće, u znanstvenim radovima lektorski smo minimalno intervenirali. Stručnu lekturu ograničili smo na očite nehotične pogreške u tipkanju i grube jezične nepravilnosti, a ostalo smo ostavili kao znak vremena u kojem su radovi nastajali. U metodološkom izričaju Kranjčić nije uvijek bio dosljedan pa su u tom području učinjena djelomična ujednačavanja i prilagođavanja kanonskopravnoj metodologiji. Kanonskopravna dimenzija nije jedino na čemu se temelji vrijednost ovoga djela. Predajući ga sada široj javnosti vjerujemo da iznosimo na vidjelo znanstveni rad iz kojega se šire povijesni i kanonskopravni vidici. Uvjereni smo da će ovo ostvarenje olak―7―

šati i učiniti privlačnijim poznavanje i konkretnu primjenu pojedinih odredbi kanonskoga i civilnoga prava u 19. i 20. stoljeću na području Zagrebačke nadbiskupije. Nadamo se da će ovo djelo biti poticaj mladim svećenicima koji završavaju filozofsko-teološki studij da nastave s cjeloživotnom formacijom u granama svetih znanosti, napose u specijalizaciji kanonskoga prava, kao što je to učinio i sam Kranjčić, svjestan potrebe postojanja interdisciplinarnog znanja u vršenju župničke službe u kojoj se on sam posebno predao Bogu i ljudima. Svima onima koji su na bilo koji način sudjelovali u objavljivanju ove knjige od srca zahvaljujemo, posebice Katoličkom bogoslovnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu koji je dopustio objavljivanje cjelovite Kranjčićeve doktorske radnje. U Zagrebu, o svetkovini Navještenja Gospodinova - Blagovijesti, 25. ožujka 2011. godine. Josip Šalković

―8―

DOKTORSKA RADNJA *

Stjepan Kranjčić

OTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI

Zagreb, 1951.

U izvorniku doktorske radnje koju Kranjčić piše pisaćim strojem na nekvalitetnom papiru su pojedina mjesta, ponajviše u pisanju brojeva, koja stvaraju poteškoće u iščitavanju, zbog čega je u ovom pretisku moguća pokoja pogreška. *

SADRŽAJ*

Bibliografija . ................................................................................ I. - IV.

UVOD: O pokroviteljskom pravu općenito............................................. 1 Članak 1) Hrvatski nazivi za »patronus« i »patronatus« .............. 3 Članak 2) Razvoj pokroviteljstva u Crkvi uopće ............................ 7 Članak 3) Razvoj pokroviteljskog prava u Hrvatskoj . ................. 13 POGLAVLJE I. OTKUP POKROVITELJSTVA OPĆENITO................ 21 Članak I. Tragovi otkupa pokroviteljstva....................................... 22 § 1) U općem crkvenom pravu............................................. 22 § 2) U našem krajevnom pravu............................................ 23 Članak II. Otkup pokroviteljstva općenito . ................................... 25 § 1) Pojam otkupa pokroviteljstva ...................................... 25 § 2) Propisi otkupa pokroviteljstva . ................................... 27 § 3) Postupak kod otkupa pokroviteljstva ......................... 29 POGLAVLJE II. OTKUP POKROVITELJSTVA POJEDINAČNO, TJ. U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI.................................................. 32 Članak I. Arhiđakonat GORE........................................................... 33 1) Mala Gorica.................................................................. 33 2) Martinska Ves.............................................................. 33 3) Sela................................................................................ 35 4) Sisak.............................................................................. 36 Članak II. Arhiđakonat ZAGORJE................................................... 36 1) Radoboj......................................................................... 36 2) Sveti Križ Začretje....................................................... 38 3) Mihovljan..................................................................... 38 4) Krapina......................................................................... 39 5) Krapinske Toplice....................................................... 41 6) Veliko Trgovišće.......................................................... 41 7) Lobor............................................................................. 42 8) Zlatar............................................................................. 43 9) Donja Konjšćina........................................................... 45 *

Prikaz sadržaja u originalu doktorske radnje.

― 11 ―

10) Zajezda........................................................................ 46 11) Klenovnik................................................................... 47 12) Ivanečka Kamenica................................................... 48

Članak III. Arhiđakonat GUŠĆE...................................................... 50 1) Skenderovci.................................................................. 50 2) Stražeman..................................................................... 51 3) Velika............................................................................ 52 4) Kaptol............................................................................ 53 5) Požeške Sesvete........................................................... 55 6) Pleternica...................................................................... 56 7) Kutjevo.......................................................................... 57 8) Ruševo.......................................................................... 58 9) Daruvar......................................................................... 59 10) Pakrac.......................................................................... 60

Članak IV. Arhiđakonat SVETAČJE................................................ 60

Članak V. KATEDRALNI arhiđakonat........................................... 61 1) Markuševec.................................................................. 61 2) Granešina...................................................................... 61 3) Šestine........................................................................... 62 4) Donja Pušća.................................................................. 63 5) Bistranska Poljanica.................................................... 64 6) Brdovec......................................................................... 65 7) Stenjevec....................................................................... 66 8) Vrapče........................................................................... 68 9) Donja Stubica............................................................... 68 10) Gornja Stubica............................................................ 70 11) Marija Bistrica............................................................ 71 12) Donja Zelina............................................................... 72 13) Kašina.......................................................................... 73 14) Vugrovec.................................................................... 74 15) Sesvete......................................................................... 75 16) Resnik.......................................................................... 75 17) Oborovo...................................................................... 75 18) Dugo Selo................................................................... 76 19) Brckovljani.................................................................. 77 20) Cerje............................................................................ 78 21) Čučerje........................................................................ 79 22) Remete........................................................................ 79 23) Savski Nart................................................................. 79 ― 12 ―

Članak VI. Arhiđakonat BEKŠIN (MEĐIMURJE).......................... 80 a) Otkup pokroviteljstva u gotovom novcu....................... 81 1) Legrad........................................................................... 81 2) Donji Vidovec.............................................................. 81 3) Sveti Martin na Muri.................................................. 82 4) Sveti Juraj na Bregu..................................................... 82 5) Belica............................................................................. 82 b) Otkup pokroviteljstva zemljištem .................................. 84 1) Selnica........................................................................... 85 2) Štrigova......................................................................... 86 3) Podturen....................................................................... 87 4) Sveti Juraj u Trnju....................................................... 88 5) Nedelišće...................................................................... 89 6) Mala Subotica............................................................... 89 7) Prelog............................................................................ 90 8) Čakovec........................................................................ 91 Članak VII. Arhiđakonat KOMARNICA........................................ 92 1) Imbriovec...................................................................... 92 2) Koprivnički Ivanec...................................................... 92 3) Ludbreg........................................................................ 93 4) Ludbreški Sveti Đurđ................................................. 94 5) Kuzminec...................................................................... 95 6) Rasinja........................................................................... 97 7) Martijanec..................................................................... 98 8) Veliki Bukovec............................................................. 98 Članak VIII. Arhiđakonat ČAZMA.................................................. 99 1) Dubrava........................................................................ 99 2) Posavski Bregi............................................................ 100 3) Lupoglav..................................................................... 101 4) Ludina . ...................................................................... 101 5) Osekovo................................................................ 103 Članak IX. Arhiđakonat DUBICA.................................................. 104 1) Gušće........................................................................... 104 2) Kratečko...................................................................... 105 Članak X. Arhiđakonat GORICA................................................... 105 1) Plešivica...................................................................... 105 2) Sveta Jana................................................................... 106 3) Slavetić........................................................................ 107 ― 13 ―

4) Draganić (Šipak)........................................................ 108 5) Krašić........................................................................... 108 6) Pribić........................................................................... 109 7) Vrhovac....................................................................... 109 8) Ozalj............................................................................ 109 9) Svetice......................................................................... 110 10) Mahično.................................................................... 111 11) Bosiljevo.................................................................... 111 12) Novigrad na Dobri.................................................. 112 13) Netretićko Završje................................................... 114 14) Karlovac – Hrnetić.................................................. 114

Članak XI. Arhiđakonat KALNIK.................................................. 115 1) Vrbovec....................................................................... 115 2) Gradec......................................................................... 115 3) Glogovnica................................................................. 116 4) Preseka........................................................................ 117 5) Miholec....................................................................... 117 6) Kalnik.......................................................................... 118 7) Veliki Bisag................................................................. 119 8) Hrašćina...................................................................... 120 9) Sveti Ivan Zelina........................................................ 121 10) Rakovec..................................................................... 121 11) Gornji Dubovec........................................................ 122 Članak XII. Arhiđakonat TUROPOLJE......................................... 123 1) Jakuševec.................................................................... 123 2) Sveta Klara................................................................. 124 3) Kravarsko................................................................... 125 4) Šćitarjevo.................................................................... 126 5) Novo Čiče................................................................... 127 6) Staro Čiče (Vukovina). . ........................................... 128 7) Pešćenica..................................................................... 129 8) Brezovica.................................................................... 130 9) Stupnik........................................................................ 131 10) Sveta Nedelja........................................................... 132 11) Samobor.................................................................... 133 12) Sveti Martin pod Okićem....................................... 134 13) Sveta Marija pod Okićem....................................... 134 14) Kupinec..................................................................... 135 15) Donja Kupčina......................................................... 136 ― 14 ―

16) Pokupsko.................................................................. 137 17) Šišinec....................................................................... 137

Članak XIII. Arhiđakonat VRBOVEC............................................ 138 1) Rozga........................................................................... 138 2) Tuhelj.......................................................................... 139 3) Pregrada..................................................................... 139 4) Kostel.......................................................................... 140 Članak XIV. Arhiđakonat VARAŽDIN......................................... 141 1) Bartolovec................................................................... 141 2) Biškupec...................................................................... 141 3) Jalžabet........................................................................ 142 4) Kneginec..................................................................... 143 5) Sveti Ilija Obrež......................................................... 143 6) Varaždin Sveti Nikola.............................................. 145 7) Varaždin Sveti Vid.................................................... 145 8) Vidovec....................................................................... 146 9) Donja Voća................................................................. 146 10) Petrijanec.................................................................. 147 11) Vinica........................................................................ 148 12) Ivanec........................................................................ 149 13) Maruševec................................................................ 150 14) Margečan (Bela)....................................................... 151 15) Mađarevo................................................................. 152 16) Svibovec.................................................................... 152 Članak XV. Arhiđakonat VAŠKA.................................................. 153 1) Čađavica..................................................................... 153 2) Nova Bukovica.......................................................... 154 3) Orahovica................................................................... 155 4) Lukač........................................................................... 156 5) Sladojevci.................................................................... 157 6) Sopje............................................................................ 158 7) Suhopolje.................................................................... 159 8) Špišić Bukovica.......................................................... 160 9) Turnašica.................................................................... 161 10) Virovitica.................................................................. 161 11) Gradina..................................................................... 162 12) Voćin......................................................................... 162

― 15 ―

POGLAVLJE III. PRIMJEDBE IZLOŽENOJ PROVEDBI OTKUPA POKROVITELJSTVA............................................................. 164 Članak I. Otkup pokroviteljstva s činjenične strane ................... 164 1. Stav pokrovitelja kod otkupa......................................... 165 2. Stav građanskih vlasti kod otkupa................................ 167 3. Stav duhovnih vlasti kod otkupa................................... 170 4. Stav župljana kod otkupa................................................ 172 Članak II. Otkup pokroviteljstva s pravne strane ....................... 174 a) Opće primjedbe................................................................ 174 1. Odluka o prestanku pokroviteljstva – nadležnost.....174 2. Dužnosti agrarnih nadjelbenika.............................. 177 3. Stav Crkve prema osiromašenim pokroviteljima... 178 4. Vrijeme izricanja presuda Državnog Savjeta........ 179 5. Agrarno zemljište u ime otkupa.............................. 180 6. Pravno stanje pokroviteljstva u FNRJ.................... 180 b) Pojedinačne primjedbe . ................................................. 181 1. Ludina – Rješenje Državnog Savjeta....................... 181 2. Koprivnički Ivanec – 4 posto obveznica................. 182 3. D. Stubica – prijelaz pokroviteljstva na župljane.... 183 4. Suhopolje – pokrovitelj nakon otkupa................... 183 Članak III. Zaključna riječ................................................................ 185 a) Završetak otkupa............................................................. 185 b) Posljedice otkupa............................................................. 187

― 16 ―

BIBLIOGRAFIJA I. IZVORI

Arhiv Nadbiskupskog duhovnog stola (ANDS), spisi o pokroviteljstvu u: Regulativum (R.) i Oeconomicum (Oec.). Acta Apostolicae Sedis (AAS), Romae, vol. I. 1909., vol. II. 1910., vol. VI. 1914., vol. VIII. 1916., vol. XII. 1920., vol. XIV. 1922., vol. XVII. 1925., vol. XIX. 1927., vol. XXI. 1929., vol. XXV. 1933., vol. XXVI. 1934. Agrarna reforma, izdanje Ministarstva za agrarnu reformu, Zagreb, 1920. Calendarium Zagrebiense, pro anno 1830., Zagreb, Typis Fr. Suppan. Calendarium Zagrebiense, pro anno 1842., Zagreb, Typis Fr. Suppan. Canones et decreta SS. Oecumenici Concilii Tridentini, Taurini, 1913., Collezione P. Marietti, N. 2. Codex Iuris Canonici, Typis Polyglottis Vaticanis, 1939. FRANTIOVIĆ J. Borivoje, Zakon o državnom savetu i upravnim sudovima, Zbirka zakona, svez. 149., Beograd 1930. FRIEDBERG Aemilius, Corpus Iuris Canonici (Cr. I. C.), editio Lipsensis II., Lipsiae, 1879. Prva sinoda Zagrebačke nadbiskupije, Zagreb, 1925. S. Romanae Rotae decisiones, Typis Polyglottis Vaticanis, 1930. et 1936. vol. XIV. an. 1922. et vol. XIX. an. 1927. Schematismus cleri Archidioecesis Zagrebiensis, Zagrebiae, 1914. et 1929. Službeni glasnik Kraljevske hrvatske slavonske dalmatinske zemaljske vlade, izdaje odjel za bogoštovlje i nastavu, Zagreb, 1909. i 1914. Službeni vjesnik Zagrebačke nadbiskupije, Zagreb, 1914. i 1919. Statuta Capituli zagrebiensis, Zagrebiae, 1912. ŠIŠIĆ dr. Ferdo, Priručnik izvora hrvatske historije, Zagreb, 1914. ― 17 ―

ŠURMIN dr. Đuro, Hrvatski spomenici, svez. I., Zagreb, 1898. TAŠNER Joža - RADIKON Albin, Zakon o likvidaciji agrarne reforme od 19. VI. 1931. Beograd, 1931. (proglašen u: Službenim Novinama 26. VI. 1931., br. 142., XLVII.). TKALČIĆ Ivan Krstitelj, Povjestni spomenici slob. i kralj. grada Zagreba, Zagreb, svez. I. 1889., svez. II. 1896. TURČIĆ Luka, Zbirka najvažnijih crkvenih zakona i naredaba, knj. I, Križevci, 1895. Uredovna zbirka naredaba bogoštovne struke (UZNBS) izdaje Zemaljska Vlada, odio za bogoštovlje i nastavu, svez. I., Zagreb, 1892. DE VERBÖCZ Stephanus, Corpus Juris Hungarici (Cr. J. H.), Tom. I. et II., Tyrnaviae, 1748. VERHOVACZ Maximilianus, Constitutiones synodales Eccelesiae zagrebiensis, Zagrebiae, 1805. Zbornik zakonah i naredabah valjanih za kraljevine Hrvatsku i Slavoniju, izdanje Zemaljske Vlade, Zagreb, 1913.

II. LITERATURA AICHNER dr. Simon, Compendium iuris ecclesiastici, Brixinae, ed. XII., 1915. BARON dr. I. – ŠREPEL dr. M. – ANDRASSY dr. LJ., Institucije rimskog prava, izd. IV., Zagreb, 1925. BELAJ dr. Ferdo, Katoličko crkveno pravo, II. izd., Zagreb, 1901. BONFANTE Pietro, Istituzioni di Diritto Romano, ed. VI., Milano, 1917. DALLA COSTA Angelo, Zakon czarkovni, u Mneczi, 1778. D'ANGELO Sosius, Ius Digestorum, t. I., Romae, 1927. DABINOVIĆ dr. Antun, Hrvatska državno-pravna povijest, Zagreb, 1940. DRAGANOVIĆ dr. Krunoslav, Opći šematizam katoličke Crkve u Jugoslaviji, Sarajevo, 1939. ― 18 ―

EISENHOFER dr. Ludwig, Handbuch der Katholischen Liturgik, I. B. Freiburg im. B., 1932. EISNER dr. B. i HORVAT dr. M., Rimsko pravo, Zagreb, 1948. ENGEL P. Ludovicus, Collegium universi juris canonici, ed. IX., Beneventi, 1760. GROH dr. Albertus, De iuribus vigentibus patronorum, Romae, 1938. GROSS – SCHNELLER – NOVAK, Udžbenik crkvenog prava katoličke Crkve, Zagreb, 1930. HORVAT Marijan, Rimska pravna poviest, Zagreb, 1943. JELENIĆ dr. fra Julijan, Povijest Hristove Crkve, svez. II., Zagreb, 1924. Juridisch-Politische Terminologie, Deutsch-kroatische-serbische und slovenische Separat-Ausgabe, Wien, 1853. LANCELOTTUS Joannes Paulus Perusinus, Institutionum Iuris Canonici, libri IV., Perugia, 1563. u: Corpus Iuris Canonici, E. Friedberg, Lipsiae, 1879. LANOVIĆ dr. Mihajlo, Lukno u Hrvatskoj, Zagreb, 1914. LAEMMER dr. Hugo, Institutionen des katholischen Kirchenrechts, Freiburg im B., 1892. MAŽURANIĆ Vladimir, Prinosi za hrvatski pravno-povjesni rječnik, Zagreb, 1908.-1922. NOVAK dr. Milan, Propisi o crkvenoj građevnoj dužnosti, Zagreb, 1908. PISTOCCHI Marius, De re beneficiali, Taurini, 1928. SÄGMÜLLER dr. Johannes, Lehrbuch des katholischen Kirchenrechts, III. Aufl., Freiburg im B., 1914. SMIČIKLAS dr. T., Život i djela dr. Franje Račkog, Zagreb, 1894. SMREKAR, Priručnik za političku upravnu službu, knj. IV., Zagreb, 1903. ŠETKA dr. Jeronim, Hrvatska kršćanska terminologija, I. dio, Šibenik, 1940. SIPOS dr. Stephanus, Enchiridion iuris canonici, ed. III., Pecs, 1936. SCHOCKHERR Julius, Kirchenpatronat und Kirchenconcurenz, II. Aufl., Wien, 1892. SCHULTE dr. Friedrich, Lehrbuch des kath. Kirchenrachts, II. Aufl., Giessen, 1868. ― 19 ―

TAUBER Alexander, Manuale Juris Canonici, ed. II., Sabariae, 1904. VERING dr. Friedrich, Lehrbuch des katholischen, orientalischen und protestantischen Kirchenrechts, III. Aufl., Freiburg im B., 1893. VEŽIĆ Milivoj, Pomoćnik za javnu upravu, II. dio, Zagreb, 1887. WAHRMUND dr. Ludwig, Das Kirchenpatronatrecht und seine Entwicklung in Österreich, Wien, I. B. 1894., II. B. 1896. WERNZ-VIDAL, Ius Canonicum, t. II., ed. II., Romae, 1928.

III. ČLANCI BRESTYENSKY, Konkordat valja u Hrvatskoj, Katolički list (K.L.) 1893., br. 19. i 20. CENKIĆ dr. Juraj, Da li patron, koji živi u javnoj preljubi može valjano predlagati na ispražnjenu župu? (K.L. 1930., br. 25). CENKIĆ dr. Juraj, Iz duhovne pastve, (K.L. 1927., br. 15). CENKIĆ dr. Juraj, Likvidacija agrarne reforme i patrona župa, pravo i obveze (K.L. 1932., br. 12). CENKIĆ dr. Juraj, Patronat vjerozakonskih zaklada, (K.L. 1928., br. 21-23). CENKIĆ dr. Juraj, Uzdržavanje siromašnog patrona, (K.L. 1943., br. 25). J., Može li sekvestar državni izvršivati patronatsko pravo, (K.L. 1921., br. 37). Jedan župnik, Patronat i pristojba kat. svećenstva u bjelovarskoj županiji, (K.L. 1873., br. 25). GRUIČIĆ Karlo, Agrarna reforma i kolatorske dužnosti, (K.L. 1923., br. 46). KUŠEJ dr. Rado, Vjerozakonska zaklada i patronatski tereti, (K.L. 1929., br. 8-17). LANOVIĆ dr. Mihajlo, Vjerozakonske zaklade, (K.L. 1927., br. 1217). Nešto o patronatskom pravu, (K.L. 1894., br. 15). ― 20 ―

RADIČEVIĆ dr. Lovro, Otkup patronata naprama župi u Krapini, (K.L. 1932., br. 47). RADIČEVIĆ dr. Lovro, Otkup patronata po zakonu o likvidaciji agrarne reforme na velikim posedima (K.L. 1931., br. 42). RADIČEVIĆ dr. Lovro, O likvidaciji patronatskih odnosa, (K.L. 1929., br. 8). RADIČEVIĆ dr. Lovro, Da li je župski patron dužan plaćati lukno? (K.L. 1931., br. 17). RUSPINI dr. I. A., Može li državni sekvestar vršiti patronatsko pravo? (K.L. 1921., br. 38). RUSPINI dr. I. A., Patronat vjerozakonskih zaklada, (K.L. 1928., br. 27).

KRATICE A.N.D.S.

Arhiv Nadbiskupskog Duhovnog stola

A.A.S.

Acta Apostolicae Sedis

C.I.C.

Codex Iuris Canonici

Cr.I.C.

Corpus Iuris Canonici

Cr.I.H. k.j.

Corpus Iuris Hungarici katastarsko jutro

K.L.

Katolički list, Zagreb

Oec. p.o.

Oeconomicum (arhivalna oznaka ANDS) porezna općina

Regulativum (arhivalna oznaka ANDS)

R-300-1925.

Regulativum broj 300 godine 1925.

U.Z.N.B.S.

Uredovna Zbirka Naredaba Bogoštovne Struke

― 21 ―

UVOD

O POKROVITELJSKOM PRAVU UOPĆE Pravo pokroviteljstva – koje kao skup povlastica uz neke terete dopuštenjem Crkve pripada katoličkim osnivačima crkve, kapele ili nadarja (kan. 1448 C.Z.) – ima svoj početak i razvoj, a kod nas već i svoj završetak u otkupu. Budući da kod nas do sada od svih usvojenih hrvatskih naziva nema prave riječi za riječi patronus i patronatus, mislim na početku uvoda reći ono što mi se za te nazive čini najprikladnijim. Tako ću u uvodu govoriti o tri stvari: 1. O hrvatskim nazivima za patronus i patronatus; 2. O razvoju pokroviteljstva u Crkvi uopće; 3. O razvoju pokroviteljstva u Hrvatskoj napose.

Članak 1.

Hrvatski nazivi za patronus i patronatus Hrvatsko pravno nazivlje građanskog prava, na kojem se sustavno radilo1, često puta nema za sve pojmove primjerene i prikladne hrvatske riječi. Pogotovo toga nema crkveno pravo, čije se pravno nazivlje nije uopće sustavno obrađivalo. Vladimir MAŽURANIĆ, Prinosi za hrvatski pravno-povijesni rječnik, Zagreb, 1908.-1922. 1

― 23 ―

― Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji ―

Lijep bi prinos sustavnom rješavanju hrvatskog crkveno-pravnog nazivlja sigurno bila knjiga o. dr. Jeronima Šetka: »Hrvatska kršćanska terminologija« u svom II. dijelu, gdje bi među izrazima latinskog porijekla nesumnjivo bilo navedeno i mnogo pravnih izraza latinskog porijekla. No, nažalost, do sada je objelodanjen tek I. dio te knjige2, koji donosi samo izraze grčkog porijekla. Taj je dio siromašan pravnim izrazima, jer ni sami Grci nisu njima obilovali. Premda nije bilo pisaca koji bi sustavno obrađivali hrvatsko crkveno-pravno nazivlje, ipak u novije vrijeme mnogi pisci3 prigodice i prema predmetu o kojem pišu, s uspjehom uvode mnoge hrvatske izraze u crkveno pravo. Na taj su način mnogi stručni pojmovi dobili lijepe, prikladne i gotovo od svih prihvaćene hrvatske izraze. To, nažalost, ne vrijedi za riječi patronus i patronatus. Koje bi riječi najbolje odgovarale pojmovima patronus i patronatus, možemo odrediti na dva načina: 1. da prema suvremenom duhu i razvoju jezika odaberemo najprikladnije riječi koje su se u povijesti upotrebljavale za te pojmove (izbor povijesnih izraza); 2. da označimo te pojmove zgodnom hrvatskom riječi, koja im se doduše povijesno nije prvotno pridodavala, ali prema današnjem razvoju hrvatskog jezika najviše odgovara sadržaju tih pojmova (izbor novijih izraza).

1) Izbor povijesnih izraza Prvi hrvatski izraz za riječ patronus pronalazimo god. 1740. kod Belostenca. Taj »vrsni poznavaoc hrvatskog jezika«4 u svom Rječniku5 prevodi riječ patronus sa »zavetnik«. U tom značenju imade ova riječ svoj korijen u još sada živoj kajkavskoj riječi »zavetje«, koja znači: zaklon, mjesto zaštićeno od vjetra. Tako shvaćena ova je riječ dobro poslužila za oznaku pojma patronus, jer patronus ui2

1940. 3 4 5

Dr. o. Jeronim ŠETKA, Hrvatska kršćanska terminologija, I. dio, Šibenik, Dr. CRNICA, dr. HERMAN, dr. KARIN, dr. ROGIĆ, dr. ROGOŠIĆ i dr. MAŽURANIĆ, n. dj., str. IX. BELLOSTENECZ, Gazophylacium, Zagreb, 1740.

― 24 ―

― O pokroviteljskom pravu uopće ―

stinu označava onoga koji crkvu zaklanja, brani i zaštićuje. Danas se riječ »zavjetnik« gotovo izgubila iz govornoga rječnika; ukoliko pak postoji, ona je isključivo vezana s riječima: obećanje i zavjet i označuje jedino onoga koji čini zavjet. No, i u tom je slučaju običajnija riječ »zavjetovanik«. Otac crkvenog prava na hrvatskom jeziku Angelo Dalla Costa (1778.) upotrebljava za pojam patronus riječ »gospodar«. On kaže: »prikazanje gospodara« i opet »…sami Carkovgniaci mogu biti namischeni na Nadarja i oni koji su prikazani od Gospodara«.6 Riječ »gospodar« kojom se Angelo Dalla Costa služi kako bi izrazio pojam patronus, mogla je u ono doba odgovarati tome pojmu, koji je uglavnom i označivao više vlasnika i zemaljskog posjednika crkve i nadarja, nego njihova čuvara i branitelja. Danas riječ »gospodar« imade toliko određeno i isključivo značenje da ona ne može nikako poslužiti za oznaku pojma patronus. U knjizi »Juridisch-politische Terminologie« iz god. 1853. prevodi se »Patron einer Kirche« sa »zavjetnik kakove crkve«, dok se »Patronat« prevodi sa »zavjetništvo«.7 Budući da su ovi izrazi jednaki onima koje je upotrijebio Belostenec za riječ patronus, i za te izraze vrijedi ono što je kazano za Belostenčeve. Iz kasnijeg XIX. stoljeća (1881.) treba spomenuti još i rječnik Sebastijana Žepića koji pokazuje izvjesni napredak kod hrvatskog izražavanja riječi patronus. U tom se rječniku8 riječ patronus prevodi s »patron«, »gospodar«, »zaštitnik«, »branitelj« i »odvjetnik«. Nijedan od ovih izraza pisac ne namjenjuje posebno za riječ patronus u crkveno-pravnom smislu, ali on donosi nove hrvatske izraze za taj opći pojam. Treba priznati da je njegova riječ »zaštitnik« ne samo lijep hrvatski izraz, već da donekle može označiti i ono što riječ patronus znači u crkvenom pravu; međutim danas se redovito misli na kojeg sveca ili nebeskog zaštitnika, kome je u čast izgrađena crkva, kad se govori o zaštitniku crkve.

Angelo DALLA COSTA, Zakon czarkovni, Mneczi, MDCCLXXVIII, I. dio i II. dio, pogl. XXXIX, str. 244. i 245. 7 Juridisch-politische Terminologie, Deutsch-kroatische, serbische und slovenische Separat-Ausgabe, Wien, 1853., str. 383. 8 Sebastijan ŽEPIĆ, Latinsko-hrvatski rječnik, Zagreb, 1881., str. 7088. 6

― 25 ―

― Pogovor ―

prostora i crkvenih zgrada,45 a potpisani međunarodni ugovor o gospodarskim pitanjima između Svete Stolice i Republike Hrvatske put je da financiranje Katoličke Crkve bude uređeno na suvremen i djelotvoran način u skladu s društvenim ustrojem Republike Hrvatske.46

Umjesto zaključka Stjepan Kranjčić je za vrijeme diplomskog i poslijediplomskog studija na KBF-u u Zagrebu pokazao znanstveni interes za područje kanonskoga prava, što je vidljivo objavljivanjem triju članaka i izvatka doktorske radnje. Kranjčićev doprinos hrvatskoj kanonskoj tradiciji može se najviše iščitavati na temelju cjelovite doktorske radnje, pod naslovom Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji. Iz svega što sam ovdje tek sumarno izbrojio jasno proizlazi da je Kranjčić u doktorskoj radnji s puno truda i mara sabrao podatke i obradio temu koja se odnosi na otkup pokroviteljstva na području Zagrebačke nadbiskupije. Sav taj materijal sadržan je najvećim dijelom u spisima Arhiva Nadbiskupskoga duhovnog stola u Zagrebu, što je uvelike olakšalo njegovo istraživanje. Tema doktorskoga rada i izneseni rezultati vrijedan su doprinos hrvatskoj kanonskoj pravnoj tradiciji 19. i 20 st. jer ukazuju na supstantivne i procesne odredbe kanonskog i civilnog prava, na njihove dodirne i razdvojne točke. Izneseni rezultati danas mogu poslužiti pravnim stručnjacima koji imaju trajni zadatak istraživati, komentirati, međusobno povezivati kanonske odredbe i otkrivati nove korisne korake u pravnoj znanosti. Svima onima koji će se u budućnosti baviti istraživanjem crkvenih i feudalnih posjeda cjelovita doktorska radnja će poslužiti kao lako pristupačna i pregledna zbirka povijesnoga materijala te vrste. Isto tako svima onima koji će istraživati i pisati o povijesti 151 župe koje Kranjčić spominje pri Usp. BISKUPI HRVATSKO-SLAVONSKE CRKVENE POKRAJINE, Pismo biskupa Hrvatsko-slavonske crkvene pokrajine vjernicima, u: Službeni vjesnik Zagrebačke nadbiskupije XCI (2004.), br. 3, str. 136-138. 46 Usp. HRVATSKA BISKUPSKA KONFERENCIJA, Ugovori između Svete Stolice i Republike Hrvatske (predgovor J. Bozanić, komentar N. Eterović), Zagreb, 2001., str. 27-69; 297-354. 45

― 273 ―

otkupu pokroviteljstva njegova radnja može poslužiti kao korisna i nezaobilazna literatura. Kranjčić doktorskim radom pokazuje povijesno-pravnu znanstvenu zrelost istraživanja i potkrepljivanja činjenica kritičkim aparatom, bilješkama, tabelarnim prikazom. Kranjčić je dobro obavio posao, kako konceptualno i metodološki, tako i istraživački te se pokazao kao znanstvenik koji zna i hoće. Treba napomenuti da Kranjčić u metodološkom izričaju, stilu i jeziku nije uvijek bio dosljedan što je pretiskom doktorske radnje djelomično popravljeno. Kranjčiću valja odati priznanje na ovom znanstveno-istraživačkom radu kojim ne dokazuje samo svoje osobno umijeće pravnoga mišljenja, nego i multidisciplinarni pristup znanstveno-istraživačkom radu. Šteta što Kranjčić nakon objavljenih članaka i doktorske radnje nije objavio i drugu kanonsku literaturu. Kranjčićev život i djelo nakon stjecanja doktorata nije bilo usmjereno prema znanstveno-istraživačkom radu, nego prema župnom pastoralnom djelovanju. Vršeći službu župnika u Križevcima Kranjčić je bio u stalnoj prilici ostvarivati pravednost u ljubavi te primjenjivati kanonsko pravo u otajstvu Crkve i životu društva. Kranjčićeva tema doktorske radnje potiče danas i pastire i vjernike da u svojim molitvama ne zaborave na pokrovitelje, zaštitnike, skrbnike, dobročinitelje…, na sve one koji su u povijesti Zagrebačke nadbiskupije svojim pozitivnim i pravednim nastojanjima materijalno doprinosili potrebama Crkve i na taj način aktivno sudjelovali u poslanju i djelovanju Crkve, u evangelizaciji i apostolatu.

― 274 ―

KAZALO IMENA I MJESTA A Abt, Stjepan 87 Aichner, Simon 16, 28, 47, 224 Aleksandar III., papa 32, 33, 50 Andrassy, Lj. 16 Aninger, Ana 82 Aninger, Marta 80, 83 Aninger, Rikard 65, 66, 80, 82, 206 Augustin, Vinko 201

B Baden 36 Badljevina 93 Bakšić, Stjepan 263 Balagovi Dvori 172 Baron, I. 16 Bartolovec 13, 180, 181, 204 Batina 75, 76 Batthyani, Sigmund, grof 80 Batthyanya, Ladislav 130 Battyan, Đuri 46 Beč 45 Bekšin (Međimurje) 11, 63, 115 Belaj, Ferdo 16, 24, 242 Belica 11, 115, 118, 119, 120, 204 Belišće 203 Belostenec, Ivan 23 Belošević, S. 183, 184 Biederman, Margareta 93 Bisag 158, 159 Bistranska Poljanica 10, 98, 99, 100, 204 Bistrica 106 Biškupec 13, 181, 182, 204 ― 275 ―

Bjelovar 59 Bjelovarski srez 59 Bobovec, D. 261 Bonfante Pietro 16 Bonifacije VIII., papa 34 Borkovec 75 Bosiljevo 12, 149, 150, 204 Božjakovina 112, 113, 114, 204, 205 Brckovljani 10, 113, 114, 204 Brdovec 10, 100, 204 Bregana 172, 173 Breier, Mark 105 Brezovica 12, 169, 170, 175, 204, 220 Budaševo 65, 66 Budinšćina 79, 80, 209 Butkovec 158, 159

C Carion, Marija 98, 99, 100 Cenkić, Juraj 18, 24, 25 Cerje 10, 114, 191, 204 Cerje Tužno 189, 192 Crnica, Ante 22, 25, 241, 243, 244, 245, 247, 248, 249, 251, 258, 259, 261 Cvitanović, Gabro 262, 263

Č Čađavica 13, 193, 194, 204 Čakovec 11, 115, 116, 120, 127, 128, 204 Čakovečki srez 58 Čazma 11, 63, 136 Čazmanski srez 59 Čefut, Ivan 157 Čehi 163, 164, 208 Čiče 162, 164, 166, 167, 168 Čučerje 10, 114, 204

D D Angelo, Sosius 16 Dabinović, Antun 16, 40 ― 276 ―

Dalla Costa, Angelo 16, 23, 242 Daruvar 10, 93, 94, 204 De Verböcz, Stephanus 16, 38, 39 Dobrinja 37, 41 Donja Konjšćina 9, 78, 220 Donja Kupčina 12, 175, 176 Donja Pušća 10, 97, 98 Donja Stubica 10, 103, 224, 231, 232, 269 Donja Voća 13, 186, 187 Donja Zelina 10, 107, 108 Donji Vidovec 11, 115, 117, 119, 120 Donjostubički srez 58 Draganić (Šipak) 12, 146, 204 Draganović, Krunoslav 16, 64 Drašković, Ivan, grof 198, 199, 202, 208, 209 Dub, Vilim 80 Dubica 11, 63, 142 Dubrava 11, 73, 74, 136, 137, 179, 180, 205, 207 Dugo Selo 10, 112, 113, 204, 205 Dugoselski srez 58

Đ Đurđevački srez 59 Đurđević, Vladimir 104, 128, 205

E Eisenhofer, Ludwig 17, 29 Eisner, Bertold 17, 25 Engel P. Ludovicus 17

F Festetich de Toln, Eugen, grof 115 Fink, Vilim 146 Frantiović, J. Borivoje 15 Franjo Josip, car 47, 252, 253 Friedberg, Aemilius 15, 17, 30

G Galdovo 65, 66, 67 Garešnički srez 59 ― 277 ―

Glinski srez 59 Glogovnica 12, 155, 205, 219 Golubovec 103, 104, 105, 231, 232 Gorica 11, 63, 143 Gorjan, Jolanda 99, 100 Gornja Stubica 10, 105, 106 Gornji Dubovec 12, 161 Gradec 12, 136, 154, 156, 205 Gradina 13, 202, 203, 205, 213 Granešina 10, 95, 205 Grgur VII., papa 31 Groh, Albertus 17, 38, 39, 40, 41 Grubišnopoljski srez 59 Gruičić, Karlo 18 Grünwald, Eazti 93 Grünwald, Ljudevit 93 Gušće 10, 11, 63, 83, 142, 205

H Hafner, Radivoj 170, 171 Halper, V. 107 Hellenbach D., barun 106, 107 Hellenbach, Zdenko 107 Herman, Franjo 22, 39, 244, 246, 261 Hijacintovo 70 Horvat, Đuro 150 Horvat, Marijan 17, 25 Hrastelnica 65, 66 Hrašćina 12, 158, 159, 205 Hrnetić 224 Hum 158, 159 Husinec 158, 159

I Imbriovec 11, 128, 129, 205 Inkey Palinski, Mirko, barun 132, 134, 206, 207 Inocent III., papa 33, 50 Ivanec 13, 189, 190, 205, 224 Ivanečka Kamenica 81, 83, 205 Ivanječki srez 58 ― 278 ―

J Jakovlje 98, 99 Jakšić 83 Jakuševec 12, 162, 205 Jalkovec 184, 189 Jalžabet 13, 182, 183, 205 Janeković, Đuro 139, 140 Jankomir 101 Janković, Andrija grof 212, 232 Jastrebarski srez 59 Jastrebarsko 143, 144, 145, 175, 176, 204, 207, 216 Jelenić, fra Julijan 17, 29 Jordis, Natalija 186 Josip II., car 45 Junković, Ana 102 Junković, Antun 102 Junković, Ema 102

K Kalnik 12, 63, 153, 157, 158, 205, 224 Kaniža 103, 104, 105 Kaptol 10, 41, 87, 88, 205, 213 Karin, dr. 22 Karlo VI. 43, 45 Karlovac 59 Karlovac – Hrnetić 12, 152, 153, 205 Karlovački srez 59 Kašina 10, 108, 109, 205 Kaštel 75, 76, 152 Kauschegg, Karol 150, 204 Keilbach, Vilim 263 Kerestinec 146, 170, 171, 172, 173, 174, 208 Kiepach pl. Josip 161 Kiepach, Milan 172 Kiss, Ana 184, 185 Klanječki srez 58 Klement III., papa 33 Klenovnik 10, 80, 81, 82, 205 Klinča Selo 146, 171, 173, 174 Kneginec 13, 183, 205 ― 279 ―

Knežević r. Junković, Matilda 102 Kollanyi, F. 41 Koloman 40 Komarnica 11, 63, 128 Komorsko 176 Koprivnica 59 Koprivnički Ivanec 11, 14, 129, 205, 231, 269 Koprivnički srez 59 Korvin, Matija 42 Kostajnički srez 59 Kostel 13, 180, 205 Kovačić, Franjo 107 Kovačić, Stjepan 75, 206 Kraj 97, 98 Kraljevec 108, 110 Kranjčić, Stjepan 241, 248, 252, 257, 258, 259, 261, 271, 295, 296 Krapina 9, 71, 73, 205, 214, 217, 227, 228 Krapinske Toplice 9, 73, 74, 205, 219 Krapinski srez 58 Krašić 12, 146, 148, 206, 295 Kratečko 11, 142, 206 Kravarsko 12, 164, 165, 206 Križevački srez 59 Krušljevec 156 Kukuljević, Radovan 151 Kupinec 12, 175, 206, 221 Kušej, Rado 18, 45 Kutinski srez 59 Kutjevo 10, 88, 89, 91, 92, 206 Kuzminec 11, 132, 133, 206

L Labaš, D. 259 Lach, Josip 263, 295 Laemmer, Hugo 17 Lancelottus, Joannes Paulus 17, 50 Lanović, Mihajlo 17, 18, 24, 37, 38, 45, 218 Lederer, Gjorg 83 Legrad 11, 103, 104, 105, 115, 116, 117, 119, 120, 206 Leitner, Stjepan 183, 184 Leon, Rudolf 152 Leopold I., kralj 44, 45 ― 280 ―

Lešće 150 Lipovec 75, 76 Lippe, Schaumburg, knez 194, 198, 201, 202 Lobor 9, 75, 206 Lovrečan 75 Ludbreg 11, 130, 131, 206, 213 Ludbreški srez 58 Ludbreški sveti Đurđ 11, 131, 132 Ludina 11, 14, 139, 140, 141, 206, 217, 218, 230, 269 Lukač 13, 197, 198, 202, 206 Lupoglav 11, 138, 206, 213 Lužnica 97, 101

M Mađarevo 13, 192, 206 Mahično 12, 149, 206 Maksimir 114, 157, 204, 207 Mala Gorica 9, 64, 65, 206, 220 Mala Subotica 11, 115, 126, 206 Margečan (Bela) 13, 191, 192, 206 Marija Bistrica 10, 106, 107, 206 Markuševec 10, 95 Marof 72 Martijanec 11, 135, 206 Martinci 75 Martinska Ves 9, 65, 66, 67, 206 Maruševec 13, 190, 191, 206 Matačić – Keglević, Dora 102 Mažuranić, Vladimir 17, 21, 22, 24, 25, 26, 37, 38, 39 Mihalović, Antun 170, 171, 195 Miholec 12, 156, 157, 206 Mihovljan 9, 71, 206 Mihulja, Jana 163, 164 Mihulja, Mijo 163, 164 Mitrovica 83 Morgenthaler Elza 196 Morgenthaler Franjo 196 Moslavina 139, 140, 141, 206, 207 Műller, Albert 173 Mundweil, Elizabeta 202 Mundweil, Josip 202 ― 281 ―

N Nedelišće 11, 115, 120, 125, 206 Netretićko Završje 12, 152, 206 Neuberger, Herman 99 Nova Bukovica 13, 194, 195, 207 Novak, Milan 17, 24, 37, 41, 45, 225 Novi Dvori (Cesargrad) 74, 97, 98, 100, 101, 178, 179, 204, 207, 209 Novi Dvori II. 178, 179 Novi Marof 183, 184, 186, 192, 206 Novigrad na Dobri 12, 150, 207 Novo Čiče 12, 166, 167, 207 Novo Zvečevo 203 Novomarofski srez 58

O Obad, Ivan 106 Oborovo 10, 27, 111, 207, 219 Obrež 163, 208 Orahovica 13, 195, 196, 197, 203, 207, 213, 214, 221, 228 Oršić, grof 71, 105, 205 Osekovo 11, 141, 207, 217, 218 Ozalj 12, 146, 147, 148, 149, 152, 207

P Pakrac 10, 94, 207 Paskal, papa 31 Pešćenica 12, 168, 169, 207 Petrijanec 13, 187, 188, 207 Petrinja 59 Petrinjski srez 59 Pisarovski srez 59 Pistocchi, Marius 17, 29 Plešivica 11, 143, 144, 207, 215, 216 Pleternica 10, 85, 90, 91, 92, 207 Podgorje 103 Podturen 11, 120, 123, 124, 207 Pograc, Gustav, vitez 98 Pokupsko 13, 176, 177, 207 Pomperovec 79, 80, 209 Posavski Bregi 11, 137, 138, 207, 213, 221, 222 ― 282 ―

Posilović, Stjepan 157 Požeške Sesvete 10, 88, 89, 90, 207 Pregrada 13, 179, 180, 207, 219, 224 Pregradski srez 58 Prelog 11, 115, 120, 124, 126, 127, 207 Preloški srez 58 Preseka 12, 156, 207 Pribić 12, 147, 207

R Rački, Franjo 27 Radičević, Lovro 19, 24, 262, 264, 265 Radikon, Albin 16, 57, 59, 226, 227 Radoboj 9, 68, 69, 70, 207, 215, 218, 219, 227 Rakovec 12, 159, 160, 161, 207 Rasinja 11, 132, 134, 207 Ratkovac 75 Razvor 178, 179 Remete 10, 114, 207 Resnik 10, 110, 207, 219 Rogošić, Roko 22, 242, 252, 253, 254, 255, 256, 258, 259, 260, 261 Rogovac 201, 202 Rozga 13, 178, 207 Rukavina, Amon 130 Ruspini, I. A. 19, 24 Ruševo 10, 92, 93, 207

S Sägmüller, Johannes 17 Samobor 12, 172, 207, 220 Samoborski srez 58 Savski Nart 10, 115, 207 Schockherr Julius 17 Schosseberger, Maks 201 Schulte, Friedrich 17, 40 Seketin 183, 184 Sela 9, 67, 208 Selnica 11, 115, 121, 122, 208 Sesvete 10, 89, 110, 208 Sipos, Stephanus 17, 37, 38, 39, 40 Sisački srez 59 ― 283 ―

Sisak 59 Skenderovci 10, 83, 84, 208 Sladojevci 13, 198, 208 Sladović, Ferdo 184 Slavetić 11, 105, 145, 208 Smičiklas, T. 17, 24 Smrekar 17 Sopje 13, 199, 208 Spitzer, Artur 173 Staro Čiče (Vukovina) 12, 167, 168, 208 Stenjevec 10, 101, 102, 208, 219 Strahoninec 125 Stražeman 10, 85, 208, 214 Stupnik 12, 170, 171, 208, 228 Suhopolje 13, 14, 199, 200, 208, 212, 213, 232, 269 Sv. Ivan Zelinski srez 58 Sveta Jana 11, 144, 145, 208 Sveta Klara 12, 163, 164, 208, 220 Sveta Marija pod Okićem 12, 174 Sveta Nedelja 12, 171, 172, 208 Svetačje 10, 63, 94 Sveti Ilija Obrež 13, 183, 185, 208 Sveti Ivan Zelina 12, 153, 159, 160, 208 Sveti Juraj na Bregu 11, 115, 118, 119, 120, 208, 222 Sveti Juraj na Šipku (Draganić) 146 Sveti Juraj u Trnju 11, 115, 120, 124, 125, 208 Sveti Križ Začretje 9, 70 Sveti Martin na Muri 11, 115, 117, 118, 119, 120, 122, 208 Sveti Martin pod Okićem 12, 173, 174, 208 Svetice 12, 148, 149, 208 Svetić, pl. Jakob 83, 85, 92, 208 Svibovec 13, 193, 208

Š Šćitarjevo 12, 165, 166, 209 Šenjugovo 68, 69 Šestine 10, 96, 97, 209 Šetko, Jeronim 17, 22 Šimatović r. pl. Mihalović, Vilhelmina 195 Šišić, Ferdo 15 Šišinec 13, 177, 178, 209 ― 284 ―

Špišić Bukovica 13, 200, 201, 209 Šrepel, M. 16 Štrigova 11, 115, 122, 123, 209 Šullak, N. 186 Šurmin, Đuro 16, 37

T Tašner, Joža 16, 57, 59, 226, 227 Tauber, Alexander 18, 40, 53 Thurn i Taxis, knez 146, 147, 149, 152, 162, 164, 166, 167, 168, 169 Tkalčić, Ivan Krstitelj 16 Topolovac Plešivica 142, 143, 205, 206 Tuhelj 13, 178, 179, 209, 224 Tuköry, Antun 93 Turčić, Luka 16 Türk, pl. Franjo 148 Türk, pl. Otilija 148 Turković, Davorin 87 Turković, Vladimir 87 Turković, Zdenko, barun 87, 151, 205, 206, 207 Turnašica 13, 201, 202, 209 Turnišće 75, 76, 106 Turopolje 12, 63, 162

V Vamosy, Samuel 200, 201, 209 Vančur, Ivan 196 Varaždin 13, 27, 28, 58, 63, 73, 79, 135, 179, 180, 181, 183, 185, 188, 191, 204, 205, 209, 257, 268 Varaždin Sveti Nikola 13, 185, 209 Varaždin Sveti Vid 13, 185, 209 Varaždinski srez 58 Vaška 13, 63, 193 Velika 10, 85, 86, 87, 90, 92, 209 Veliki Bisag 12, 158, 209 Veliki Bukovec 11, 135, 136, 209 Veliki Rastovac 196 Veliko Trgovišće 9, 74, 209 Velikogorički srez 59 Verhovacz, Maximilianus 16 ― 285 ―

Vering dr. Friedrich 18, 53 Vetovo 83, 84 Vežić, Milivoj 18 Vidovec 13, 186, 209 Vinica 13, 188, 209 Virovitica 13, 194, 198, 201, 202, 209 Voćin 13, 203, 209 Vojnički srez 58 Vrapče 10, 102, 209 Vrbovec 12, 13, 63, 153, 178, 209 Vrginmostski srez 59 Vrhovac 12, 147, 209 Vugrovec 10, 109, 110, 209, 220 Vuković, Viktor 106, 107 Vukšinec 103, 232

W Wahrmund, Ludwig 18, 44, 45, 52, 53 Wiesner, Hugo 111 Wyhnal, Marija 99, 100

Z Začretje 70, 71, 209, 227 Zagorac, Stjepan 157, 173 Zagorje 9, 63, 68 Zagrebački srez 58 Zajezda 10, 79, 80, 209 Zlatar 9, 28, 75, 76, 77, 209 Zlatarski srez 58

Ž Želin 162, 164, 166, 167, 168 Žepić, Sebastijan 23 Žitomir 106, 107 Živković, Andrija 262

― 286 ―

ŽIVOTOPIS Stjepana Kranjčića Stjepan Kranjčić rođen je u Petrijancu 5. prosinca 1918. Majka mu je bila Mara, djevojački Papec, a otac Josip Kranjčić. Bio je najmlađe dijete iz brojne pobožne obitelji u kojoj je rođeno desetero djece. Majka mu je umrla u dobi od samo sedam mjeseci, a i pola mu je braće i sestara umrlo u vrlo ranoj dobi. Nakon sjemeništa i studija teologije na Katoličkome bogoslovnom fakultetu u Zagrebu, gdje se Stjepan isticao svojom intelektualnom sposobnošću, marljivošću i kolegijalnošću, za svećenika ga je 6. lipnja 1943. godine zaredio nadbiskup Alojzije Stepinac. Mladu je misu Stjepan služio u Ozlju, gdje su mu starijega brata dr. Matiju Kranjčića, koji je ondje bio župnik, 1945. godine ubili komunisti. Stjepan je najprije od 1943. do 1945. službovao kao kapelan u Požegi, zatim je od 1945. do 1947. bio kapelan u župi sv. Marka na zagrebačkome Gornjem gradu. Okarakteriziran kao sposoban, radišan, beskompromisan i neustrašiv svećenik, 1947. godine postaje bilježnik Nadbiskupskoga duhovnog stola te tajnik biskupu Franji Salis-Seewisu. U teškim i opasnim godinama rada u upravi Nadbiskupije držao je čvrstu liniju protiv svećeničkih udruženja i branio istinu o biskupima Salis-Seewisu i Josipu Lachu, upozorivši dekane tko stoji iza želje za njihovim smjenjivanjem. Kao svećenika izrazite Stepinčeve linije Udba ga 1950. godine izgoni iz Zagreba te mu zabranjuje boravak do 30 kilometara blizu Zagreba. Biskup Lach kod vlasti se zauzeo za Kranjčića pa je on od 1950. do 1952. smio djelovati kod časnih sestara karmelićanki u Hrvatskom Leskovcu. Želeći olakšati susjednome župniku Franji Kuhariću, koji je iz Sv. Martina pod Okićem upravljao s više župa, Kranjčić mu je pastoralno pomagao u Rakovu Potoku. Otamo su Kuharić i Kranjčić zajedno posjećivali nadbiskupa Stepinca koji je u to doba iz zatvora prebačen u Krašić. To je vrijeme Kranjčić iskoristio i za doktorski studij teologije. Disertaciju je obranio 31. svibnja 1952. na zagrebačkome KBF-u. Te godine, 1952., postaje župnik i dekan u Križevcima. Bio je i sudac Drugomolbenoga nadbiskupskog ženidbenog suda u Zagrebu i začasni prisjednik Nadbiskupskoga duhovnog stola. ― 287 ―

U Križevcima se istaknuo nevjerojatnom pastoralnom revnošću, karitativnošću, darežljivošću, gostoljubivošću, duhovnošću, skromnošću, poniznošću i asketskim načinom života. Pješice je ili biciklom svakodnevno obilazio župljane u gradu i na selu. Mise je, vjeronauke, svibanjske i listopadske pobožnosti redovito držao i u središtu župe i na filijalama. Sve je godine službovanja sa župljanima pješice hodočastio u Mariju Bistricu u oba smjera. Inzistirao je na sakramentu pomirenja pa je u tom smislu bio na raspolaganju župljanima tijekom cijeloga dana. Držao je redovite duhovne obnove za okolne svećenike, koji su zbog Kranjčićeve otvorenosti, srdačnosti i iznimne gostoljubivosti veoma rado dolazili u križevačko župno središte. Nakon 16 godina apsolutne zauzetosti za svoje vjernike na svim razinama življenja, Stjepan Kranjčić umro je 10. travnja 1968. u pedesetoj godini života od posljedica druge operacije tumora na mozgu u jednoj rimskoj poliklinici. Za vrijeme njegova liječenja u Rimu, kao istaknutoga hrvatskog svećenika, više puta posjetio ga je nadbiskup Franjo Šeper. Kranjčić je pokopan na križevačkome Gradskom groblju 16. travnja 1968. uz neviđen oproštaj naroda i klera. Na sprovodu se okupilo oko sto svećenika te višekilometarska kolona ožalošćenih vjernika. Više od 40 godina nakon što je umro, vjernici Kranjčića drže na glasu svetosti, mole mu se, a njegov je grob, bez ikakvih organiziranih pohoda, redovito okićen cvijećem i svijećama.

― 288 ―

SADRŽAJ RIJEČ UREDNIKA................................................................................ 5

OTKUP POKROVITELJSTVA U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI SADRŽAJ*. ................................................................................ 9 BIBLIOGRAFIJA . .................................................................. 15 I. IZVORI............................................................................ 15 II. LITERATURA............................................................... 16 III. ČLANCI........................................................................ 18 KRATICE............................................................................ 19

UVOD – O POKROVITELJSKOM PRAVU UOPĆE............................. 21 Članak 1. – Hrvatski nazivi za patronus i patronatus...................... 21 1) Izbor povijesnih izraza...................................................... 22 2) Izbor novijih izraza............................................................ 25 Članak 2. – Razvoj pokroviteljskog prava u Crkvi uopće............. 28 1) Zametci pokroviteljskog prava (od I. - V. stoljeća)....... 28 2) Zakonodavstvo pokroviteljskog prava........................... 29 Članak 3. – Razvoj pokroviteljskog prava u Hrvatskoj................. 36 a) Razdoblje državne samostalnosti (do god. 1102.) .......37 b) Razdoblje povezanosti s Mađarskom (1102. – 1527.)..37 c) Razdoblje povezanosti s Austrijom (1527. – 1918.).......42 POGLAVLJE I. – OTKUP POKROVITELJSTVA OPĆENITO............. 49 Članak 1. – Tragovi otkupa pokroviteljstva.................................... 50 § 1) U općem crkvenom pravu............................................. 50 § 2) U našem krajevnom pravu:........................................... 52 ― 289 ―

Članak 2. – Otkup pokroviteljstva općenito................................... 53 § 1) Pojam otkupa pokroviteljstva....................................... 54 a) Postavljanje bogoštovnih zgrada u besprijekorno građevno stanje............................................................. 55 b) Osiguranje pokroviteljskih dužnosti ubuduće........ 55 c) Prestanak pokroviteljskih prava i dužnosti............. 55 § 2) Propisi otkupa pokroviteljstva...................................... 56 § 3) Postupak kod otkupa pokroviteljstva.......................... 60 POGLAVLJE II. – OTKUP POKROVITELJSTVA POJEDINAČNO, TJ. U ZAGREBAČKOJ NADBISKUPIJI.................. 63 Članak 1. – Arhiđakonat Gore.......................................................... 64 1) Mala Gorica................................................................... 64 2) Martinska Ves............................................................... 65 3) Sela................................................................................. 67 4) Sisak............................................................................... 68 Članak 2. – Arhiđakonat Zagorje...................................................... 68 1) Radoboj.......................................................................... 68 2) Sveti Križ Začretje........................................................ 70 3) Mihovljan...................................................................... 71 4) Krapina.......................................................................... 71 5) Krapinske Toplice........................................................ 73 6) Veliko Trgovišće........................................................... 74 7) Lobor.............................................................................. 75 8) Zlatar.............................................................................. 75 9) Donja Konjšćina............................................................ 78 10) Zajezda........................................................................ 79 11) Klenovnik.................................................................... 80 12) Ivanečka Kamenica.................................................... 81 Članak 3. – Arhiđakonat Gušće........................................................ 83 1) Skenderovci................................................................... 83 2) Stražeman...................................................................... 85 3) Velika............................................................................. 85 4) Kaptol............................................................................ 87 5) Požeške Sesvete............................................................ 88 6) Pleternica....................................................................... 90

― 290 ―

7) Kutjevo.......................................................................... 91 8) Ruševo........................................................................... 92 9) Daruvar......................................................................... 93 10) Pakrac.......................................................................... 94 Članak 4. – Arhiđakonat Svetačje..................................................... 94 Članak 5. – Katedralni Arhiđakonat................................................ 95 1) Markuševec................................................................... 95 2) Granešina...................................................................... 95 3) Šestine............................................................................ 96 4) Donja Pušća ................................................................. 97 5) Bistranska Poljanica..................................................... 98 6) Brdovec........................................................................ 100 7) Stenjevec...................................................................... 101 8) Vrapče.......................................................................... 102 9) Donja Stubica.............................................................. 103 10) Gornja Stubica.......................................................... 105 11) Marija Bistrica........................................................... 106 12) Donja Zelina.............................................................. 107 13) Kašina........................................................................ 108 14) Vugrovec................................................................... 109 15) Sesvete....................................................................... 110 16) Resnik........................................................................ 110 17) Oborovo..................................................................... 111 18) Dugo Selo.................................................................. 112 19) Brckovljani................................................................ 113 20) Cerje .......................................................................... 114 21) Čučerje....................................................................... 114 22) Remete....................................................................... 114 23) Savski Nart................................................................ 115 Članak 6. – Arhiđakonat Bekšin (Međimurje).............................. 115 a) Otkup pokroviteljstva u gotovom novcu..................... 116 1) Legrad.......................................................................... 117 2) Donji Vidovec............................................................. 117 3) Sveti Martin na Muri................................................. 117 4) Sveti Juraj na Bregu................................................... 118 5) Belica............................................................................ 118

― 291 ―

b) Otkup pokroviteljstva zemljištem ................................ 120 1) Selnica.......................................................................... 121 2) Štrigova........................................................................ 122 3) Podturen...................................................................... 123 4) Sveti Juraj u Trnju...................................................... 124 5) Nedelišće..................................................................... 125 6) Mala Subotica............................................................. 126 7) Prelog........................................................................... 126 8) Čakovec....................................................................... 127 Članak 7. – Arhiđakonat Komarnica.............................................. 128 1) Imbriovec.................................................................... 128 2) Koprivnički Ivanec..................................................... 129 3) Ludbreg....................................................................... 130 4) Ludbreški Sveti Đurđ................................................ 131 5) Kuzminec.................................................................... 132 6) Rasinja.......................................................................... 134 7) Martijanec.................................................................... 135 8) Veliki Bukovec............................................................ 135 Članak 8. – Arhiđakonat Čazma..................................................... 136 1) Dubrava....................................................................... 136 2) Posavski Bregi............................................................ 137 3) Lupoglav..................................................................... 138 4) Ludina.......................................................................... 139 5) Osekovo . .................................................................... 141 Članak 9. – Arhiđakonat Dubica.................................................... 142 1) Gušće............................................................................ 142 2) Kratečko....................................................................... 142 Članak 10. – Arhiđakonat Gorica................................................... 143 1) Plešivica....................................................................... 143 2) Sveta Jana.................................................................... 144 3) Slavetić......................................................................... 145 4) Draganić (Šipak)......................................................... 146 5) Krašić........................................................................... 146 6) Pribić............................................................................ 147 7) Vrhovac....................................................................... 147 8) Ozalj............................................................................. 147 9) Svetice.......................................................................... 148 ― 292 ―

10) Mahično..................................................................... 149 11) Bosiljevo.................................................................... 149 12) Novigrad na Dobri................................................... 150 13) Netretićko Završje.................................................... 152 14) Karlovac Hrnetić...................................................... 152 Članak 11. – Arhiđakonat Kalnik................................................... 153 1) Vrbovec........................................................................ 153 2) Gradec.......................................................................... 154 3) Glogovnica.................................................................. 155 4) Preseka......................................................................... 156 5) Miholec........................................................................ 156 6) Kalnik........................................................................... 157 7) Veliki Bisag................................................................. 158 8) Hrašćina....................................................................... 158 9) Sveti Ivan Zelina........................................................ 159 10) Rakovec..................................................................... 160 11) Gornji Dubovec........................................................ 161 Članak 12. – Arhiđakonat Turopolje.............................................. 162 1) Jakuševec..................................................................... 162 2) Sveta Klara.................................................................. 163 3) Kravarsko.................................................................... 164 4) Šćitarjevo..................................................................... 165 5) Novo Čiče.................................................................... 166 6) Staro Čiče (Vukovina)............................................... 167 7) Pešćenica..................................................................... 168 8) Brezovica..................................................................... 169 9) Stupnik........................................................................ 170 10) Sveta Nedelja............................................................ 171 11) Samobor..................................................................... 172 12) Sveti Martin pod Okićem........................................ 173 13) Sveta Marija pod Okićem........................................ 174 14) Kupinec..................................................................... 175 15) Donja Kupčina.......................................................... 175 16) Pokupsko................................................................... 176 17) Šišinec........................................................................ 177 Članak 13. – Arhiđakonat Vrbovec................................................ 178 1) Rozga........................................................................... 178 ― 293 ―

2) Tuhelj........................................................................... 178 3) Pregrada...................................................................... 179 4) Kostel........................................................................... 180 Članak 14. – Arhiđakonat Varaždin............................................... 180 1) Bartolovec.................................................................... 180 2) Biškupec...................................................................... 181 3) Jalžabet........................................................................ 182 4) Kneginec...................................................................... 183 5) Sveti Ilija Obrež.......................................................... 183 6) Varaždin - Sveti Nikola............................................. 185 7) Varaždin - Sveti Vid.................................................. 185 8) Vidovec........................................................................ 186 9) Donja Voća.................................................................. 186 10) Petrijanec................................................................... 187 11) Vinica......................................................................... 188 12) Ivanec......................................................................... 189 13) Maruševec................................................................. 190 14) Margečan (Bela)........................................................ 191 15) Mađarevo.................................................................. 192 16) Svibovec..................................................................... 193 Članak 15. – Arhiđakonat Vaška.................................................... 193 1) Čađavica...................................................................... 193 2) Nova Bukovica........................................................... 194 3) Orahovica.................................................................... 195 4) Lukač............................................................................ 197 5) Sladojevci.................................................................... 198 6) Sopje............................................................................. 199 7) Suhopolje..................................................................... 199 8) Špišić Bukovica........................................................... 200 9) Turnašica..................................................................... 201 10) Virovitica................................................................... 202 11) Gradina...................................................................... 202 12) Voćin.......................................................................... 203 Pregled otkupa pokroviteljstva po župama............... 204 POGLAVLJE III. – PRIMJEDBE K IZLOŽENOJ PROVEDBI OTKUPA POKROVITELJSTVA............................ 211

― 294 ―

Članak 1. – Otkup pokroviteljstva s činjenične strane................. 211 1. Stav pokrovitelja kod otkupa................................... 212 2. Stav građanskih vlasti kod otkupa ......................... 215 3. Držanje duhovnih vlasti kod otkupa...................... 218 4. Držanje župljana kod otkupa................................... 220 Članak 2. – Otkup pokroviteljstva s pravne strane...................... 222 a) Opće primjedbe................................................................ 223 1. Odluka o prestanku pokroviteljstva – nadležnost......223 2. Dužnosti agrarnih nadjelbenika............................... 225 3. Stav Crkve prema osiromašenim pokroviteljima.... 227 4. Vrijeme izricanja presuda Državnog Savjeta......... 228 5. Agrarno zemljište u ime otkupa............................... 228 6. Pravno stanje pokroviteljstva u FNRJ..................... 229 b) Pojedinačne primjedbe.................................................... 230 1. Ludina – rješenje Državnog Savjeta......................... 230 2. Koprivnički Ivanec – 4 posto obveznica................. 231 3. Donja Stubica – prijelaz pokroviteljstva na župljane............................................................................ 231 4. Suhopolje – pokrovitelj nakon otkupa ................... 232 Članak 3. – Zaključna riječ............................................................... 234 Završetak otkupa.................................................................. 234 Posljedice otkupa.................................................................. 235

DODATAK ČLANCI ................................................................................................... 239 S. Kranjčić, DR. O. ANTE CRNICA, KANONSKO PRAVO..................................................... 241 S. Kranjčić, DR. O. ANTE CRNICA: COMMENTARIUM........................................................ 248 S. Kranjčić, ROGOŠIĆ: PRIRUČNIK CRKVENOGA PRAVA........................... 252 POGOVOR – JOSIP ŠALKOVIĆ, DOPRINOS STJEPANA KRANJČIĆA HRVATSKOJ KANONSKOJ TRADICIJI...................... 257 Uvod................................................................................. 257 1. Studentski rad i interes.................................................... 258

― 295 ―

2. Znanstveno i stručno usavršavanje u području kanonskoga prava ........................................................... 261 2.1. Postupak prihvaćanja naslova i obrana doktorske radnje...................................................... 261 2.2. Struktura, sadržaj i osvrt na doktorsku radnju... 264 Umjesto zaključka................................................................. 271 KAZALO IMENA I MJESTA.......................................................... 273 ŽIVOTOPIS Stjepana Kranjčića.......................................... 285

― 296 ―

z očuvane pisane baštine križevačkoga župnika dr. Stjepana Kranjčića u ovom su izdanju sabrani i objavljeni radovi iz područja kanonskoga prava. Uz znanstveni rad, tj. disertaciju obranjenu na Katoličkom bogoslovnom fakultetu u Zagrebu pod naslovom »Otkup pokroviteljstva u Zagrebačkoj nadbiskupiji«, objelodanjena su i tri članka, koja je objavio u svojim studentskim danima. Objavljivanje tih Kranjčićevih radova vrijedno je iz više razloga. Ovom knjigom Kranjčićev znanstveni rad postaje pristupačniji stručnjacima raznih područja: teologije, prava, povijesti, sociologije; omogućit će novi, potpuniji i sadržajniji susret s kanonskopravnom baštinom Crkve u Hrvatskoj; postat će višestruki doprinos znanosti i kulturi; koristit će proučavateljima kanonskopravnih, pravno-povijesnih ustanova; pomoći će u razumijevanju hrvatskoga kanonskopravnog nazivlja dotičnoga vremena.

ISBN: 978-953-241-288-8

120 kuna