Crkva i Hrvatska u izazovima slobode - Svezak I.

U

odnosu na političku zajednicu Crkva nije ni na vlasti ni u opoziciji. I u doba kad je vlast bila protiv Crkve, Crkva nije bila protiv vlasti kao politička opozicija, nego je bila nepokorena i nepokoriva žrtva te vlasti. Prihvaćajući to žrtvovanje i ustrajući u njemu, Crkva je darivala svoje služenje narodnoj i društvenoj zajednici i time mijenjala svijet, pridonosila slomu zle vlasti. Kad vlast više nije protiv Crkve, Crkva time ne dolazi na vlast, nego samo u drukčijim uvjetima nastavlja svoje spasenjsko služenje narodu.

Ni na vlasti ni u opoziciji Glas Koncila (25) 24. lipnja 1990.

ISBN 978-953-241-449-3

www.glas-koncila.hr

100 kuna

CRKVA I HRVATSKA U IZAZOVIMA SLOBODE

CRKVA I HRVATSKA U IZAZOVIMA SLOBODE

1 KOMENTARI GLASA KONCILA (1990. – 1993.)

KOMENTARI GLASA KONCILA (1990. – 1993.)

CRKVA I HRVATSKA U IZAZOVIMA SLOBODE KOMENTARI GLASA KONCILA (1990. – 1993.)

1

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode

Komentari Glasa Koncila (1990. – 1993.)

Svezak I.

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode, Komentari Glasa Koncila (1990. – 1993.), Svezak I., Glas Koncila, Zagreb, 2014.

Izdavač: Glas Koncila, Kaptol 8, Zagreb Za izdavača: Ivan Miklenić Biblioteka: Komentari Glasa Koncila Knjiga 2 – Svezak I. Urednik: Tomislav Vuković Usklađivanje teksta i korektura: Vlatka Plazzeriano, Irena Puljić i Ivan Tašev Grafička priprema: Glas Koncila, Kaptol 8, Zagreb Računalna obrada: Danijel Lončar i Dragica Šantić Oblikovanje naslovnice: Tomislav Kučko Tisak: Grafika Markulin, Lukavec Tiskano u prosincu 2014.

ISBN 978-953-241-446-2 (cjelina) ISBN 978-953-241-449-3 (Sv. 1) CIP zapis dostupan u računalnome katalogu Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 895379.

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode Komentari Glasa Koncila (1990. – 1993.)

Svezak I.

¤ Zagreb, 2014.

Predgovor Predajući javnosti novu knjigu, naslovljenu Crkva i Hrvatska u izazovima slobode, koja u tri sveska donosi tekstove iz rubrike Komentar u katoličkom tjedniku Glas Koncila od lipnja 1990. godine do početka siječnja 2000., tj. od smjene vlasti nakon prvih višestranačkih izbora do smrti prvoga hrvatskog predsjednika i dolaska na vlast koalicije lijevog centra, Glas Koncila izvršava obećanje dano u svojoj zlatnoj jubilejskoj godini. Ovo je druga serija ukoričenih komentara nakon što je 2013. objavljena prva knjiga komentara u četiri sveska, pod naslovom Okovana Crkva u Hrvatskoj. Čak kad je 1989. pao Berlinski zid, malo je ljudi u Hrvatskoj vjerovalo da će proces silaska s formalne vlasti komunista tako brzo zahvatiti cijelu Istočnu Europu, pa i bivšu saveznu državu Jugoslaviju. Kad se to ipak dogodilo, u Hrvatskoj je nastala bitno nova situacija, koja je donosila bezbroj izazova i za većinu hrvatskog naroda i za Katoličku Crkvu u tom narodu, ali i za čuvare i protagoniste bivše komunističke savezne države.

U prvom razdoblju dogodilo se izbacivanje iz javnosti komunističke ideologije i pokušaj da se nastala praznina zamijeni svojevrsnim sinkretizmom kvazikatoličkog svjetonazora i liberalizma, pa je uz otvoreno podupiranje i promoviranje demokratizacije Glas Koncila promicao i branio izvorno katolištvo i Crkvu od različitih oblika pokušaja zloporabe u općoj i medijskoj javnosti.

Ustrajući u tom naporu u devedesetim godinama, Glas Koncila je u komentarima u drugom velikom razdoblju mlade hrvatske države, u kojem je ona bila suočena s velikosrpskom agresijom i svim njezinim teškim posljedicama, podupirao sve oblike mirovnih nastojanja (uključujući i ekumenska), promicao solidarnost s posebno pogođenima i učvršćivao katoličke vjernike u evanđeoskom stavu opraštanja, pomirenja i nepopuštanja ikojemu obliku osvete. U doba kad je najlakše bilo raspirivati mržnju, Glas Koncila je svjesno smirivao duhove, ne odustajući od zahtjeva pravde i prava hrvatskog naroda.

U razdoblju nakon oslobođenja velika dijela hrvatskog teritorija i nakon završetka mirne reintegracije istočne Hrvatske, Glas Koncila zajedno s Katoličkom Crkvom u Hrvatskoj suočavao se i s ponovno oživljenom starom komunističkom ideologijom i sa sve prisutnijom liberalističkom ideologijom, koja je donijela mnoge elemente sirovog kapitalizma i raslojavanje društva na malen krug bogatih i sve veći krug osiromašenih, uz topljenje srednjeg sloja. U tom razdoblju konačno su došla na red i neka ključna pitanja položaja Katoličke Crkve u Hrvatskoj te su pripremljena i ratificirana četiri međunarodna ugovora između Republike Hrvatske i Svete Stolice, pa je zadaća Glasa Koncila bila KOMENTARI GLASA KONCILA

5

ispravljati zlonamjerne dezinformacije i informirati o stvarnom sadržaju tih ugovora, koji ni 15 godina nakon donošenja nisu u potpunosti provedeni.

Prvo desetljeće samostalne Hrvatske otvorilo je i brojna druga stvarna i nametnuta pitanja – jer s vremenom šok zbog prvotnog silaska s vlasti komunističkih kadrova brzo se pretvorio u presvlačenje kaputa i u pozicioniranje u vodeću stranku – pa je Glas Koncila osobito svojim komentarima sudjelovao u javnim raspravama, uvijek braneći opće dobro. Neka od tad otvorenih pitanja nisu riješena ni krajem 2014., pa i to daje komentarima Glasa Koncila aktualnost i danas.

Najviše komentara u ovoj knjizi u tri sveska napisao je kao član uredništva Glasa Koncila don Živko Kustić. Premda je uz članstvo u uredništvu Glasa Koncila u to doba bio zaposlen kod drugih poslodavaca odnosno uživao prve godine svoje formalne mirovine, Kustić je iznosio poglede i stav redakcije te su ti tekstovi doživljavani ne samo s autoritetom Glasa Koncila nego i Katoličke Crkve u Hrvatskoj, jer izdavači Glasa Koncila u to doba bile su zajedno Zagrebačka, Splitsko-makarska, Vrhbosanska, Riječka i Zadarska nadbiskupija.

Pojavljivanje ove knjige u tri sveska nakon Kustićeve smrti znak je zahvalnosti Glasa Koncila na njegovu iznimnu doprinosu, najprije katoličkomu dvotjedniku, a potom i tjedniku, i kao glavnog urednika i kao komentatora, te pružanje mogućnosti da njegove ideje, izričaji i poruke, utemeljeni u evanđeoskoj poruci i socijalnom nauku Crkve, i dalje budu kvasac novog lica Crkve i zdravijeg društva u Hrvatskoj.

Mons. Ivan Miklenić

6

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

Hrvatska i Katolička Crkva u razdoblju od 1990. do 2000. godine Želeći hrvatskoj javnosti, posebice vjerničkoj, približiti sva važnija zbivanja i osobe u burnim i prijelomnim trenutcima u stvaranju i osamostaljenju Hrvatske države, uspostavi demokratskih temelja i višestranačja, kao i potpuno novo ozračje i društveno-ideološke prilike u kojima se našla Katolička Crkva u Hrvata u tom vremenu, uredništvo Glasa Koncila objavljuje relevantne tekstove za razumijevanje razdoblja od 1990. do 2000. godine objavljene u rubrici Komentar. Njih je uglavnom pisao onodobni glavni urednik Živko Kustić i oni su, kao i svi dotadašnji tekstovi iz te rubrike – svjedok vremena. Nije, razumije se, riječ samo o nizu faktografskih zabilježbi povijesnih isječaka, nego o njihovu razumijevanju s motrišta crkvenog nauka. Jasno, principijelno, dosljedno, sine ira et studio, imajući stalno u vidu opće dobro hrvatskog naroda, svih hrvatskih građana, Katoličke Crkve i svih vjerskih zajednica u Republici Hrvatskoj, komentari Glasa Koncila informiraju i formiraju, upozoravaju i predlažu, kritiziraju i pohvaljuju, usmjeravajući narodnu i crkvenu hrvatsku lađu prema što sigurnijemu putu između ondašnjeg mnoštva međunarodnih, susjednih i petokolonaških »Scila i Haribda« prema »mirnu moru« samostalnosti i razvitka!

Već sam početak zadnjeg desetljeća prošlog stoljeća (1990. g.) nagovijestio je tektonske političke poremećaje u ondašnjoj Jugoslaviji: urušavanje komunističkog sustava i rađanje višestranačja. Naime, 14. izvanredni kongres, dotada svemoćnog i barem izvana jedinstvenog, Saveza komunista Jugoslavije u Beogradu, koji je održan od 20. do 22. siječnja u »Sava centru«, doživio je potpun neuspjeh.

Sukob je nastao između dvaju potpuno različitih i suprotstavljenih prijedloga o uređenju jugoslavenske države – tadašnjega unitarnog koncepta, koji je beskompromisno tražilo srbijansko partijsko izaslanstvo, poduprto partijskim predstavnicima tzv. Jugoslavenske narodne armije, prema sustavu »jedan čovjek jedan glas«, i konfederalnoga koncepta slovenskog izaslanstva, koji je podrazumijevao autonomiju ondašnjih republika i nemogućnost nadglasavanja na saveznoj razini.

Velik je korak u demokratizaciji predstavljao i zahtjev za izbacivanje »verbalnog delikta« iz zakonodavstva, što je »odškrinulo vrata« višestranačju. Budući da su svi slovenski prijedlozi odbijeni, a većinom glasova prihvaćeni srbijanski, najprije su slovenski predstavnici napustili partijski kongres, a potom i hrvatski. Bio je to konačni raspad i kraj SKJ-a na saveznoj razini, dok su komunističke organizacije na republičkim razinama grčevito pokušavale različitim prilagodbama i transformacijama opstati te i dalje ostati relevantan društveni čimbenik.

KOMENTARI GLASA KONCILA

7

Sve je to ubrzo u Hrvatskoj dovelo do prave »eksplozije« novih političkih stranaka, pa ih je već početkom ožujka 1990. bilo 25 registriranih, od kojih treba spomenuti barem one najznačajnije: HDZ, HSLS, HKDS, HDS, SKH, HSS, SDSH...

To sveprisutno olakšanje i istinska radost hrvatskog naroda zbog svrgavanja polustoljetnoga totalitarnog jednoumlja nije, očekivano, naišlo na odobravanje unitarističko-velikosrpskih moćnika u Beogradu, koji su, izmanipuliravši velik dio srpske manjine u Hrvatskoj, potaknuli osnivanje Srpske demokratske stranke, koja je ubrzo postala »produžena ruka« Beograda. Njezin prvi predsjednik dr. Jovan Rašković je na srpskom mitingu na Petrovoj gori 4. ožujka iste godine zatražio regionalnu podjelu SR Hrvatske, sukladnu »povijesnim interesima srpskog naroda«.

No linearni povijesni hod hrvatskog naroda prema slobodi više nitko nije mogao zaustaviti, pa je 22. i 23. travnja 1990. održan prvi krug prvih višestranačkih izbora, a drugi 6. i 7. svibnja, što je dovelo do konstituiranja višestranačkog Sabora SR Hrvatske 30. svibnja, u kojemu je bio 351 zastupnik. Najviše zastupnika (205), imala je Hrvatska demokratska zajednica, čiji je predsjednik dr. Franjo Tuđman izabran za predsjednika Predsjedništva SRH. Istodobno, JNA je u Hrvatskoj oduzela oružje Teritorijalne obrane, što svakako nije slutilo ničemu dobromu, jer Srbi malo kasnije, točnije 27. lipnja 1990., u Kninu osnivaju Zajednicu općina sjeverne Dalmacije i Like, a JNA naoružava srpsko stanovništvo u Hrvatskoj. Nove hrvatske vlasti donose odluku o vraćanju Katoličkoga bogoslovnog fakulteta u sastav Sveučilišta u Zagrebu. Uskoro slijedi i niz drugih prijelomnih odluka za budućnost Hrvatske i hrvatskog naroda – 25. srpnja iz Ustava SRH briše se odrednica »socijalističko«, određuje novi grb i zastava te uvodi funkcija predsjednika Republike. Istog dana u Srbu je osnovano Srpsko narodno vijeće, koje ne priznaje ustavne promjene te donosi Deklaraciju o suverenosti i autonomiji Srba u Hrvatskoj te 30. rujna 1990., nakon održana referenduma, proglašava srpsku autonomiju. Diljem Hrvatske gdje je srpsko stanovništvo niču barikade i cestovne zaprjeke.

Hrvatski sabor je 22. prosinca proglasio novi Ustav Republike Hrvatske, poznat kao »božićni ustav«, kojim je došlo do razdiobe vlasti na: zakonodavnu, izvršnu i sudsku, a istodobno je u Kninu donesen statut tzv. Srpske autonomne oblasti. Potom su proglašene i SAO Istočna Slavonija, Baranja i Zapadni Srijem te SAO Zapadna Slavonija, da bi se te fantomske administrativne tvorevine ujedinile u Srpsku Republiku Krajinu. Sljedeće se godine također nižu odlučne i prijelomne odluke hrvatskog vrhovništva, pa 22. veljače 1991. Hrvatski sabor donosi Rezoluciju o razdruživanju sa SFRJ, organizira referendum o samostalnosti, na kojem je za glasovalo 93,24 % birača izišlih na izbore, donosi 25. lipnja Ustavnu odluku o suverenosti i samostalnosti RH te 8. listopada 1991. Odluku o 8

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

prekidu svih državno pravnih veza sa SFRJ, kojom je Hrvatska i de facto postala samostalna i neovisna država.

Glas Koncila je u svojim komentarima pomno pratio sva zbivanja u tom razdoblju, uporno isticao ukorijenjenost Crkve u hrvatsko narodno biće, kojemu služi tijekom cijeloga njegova povijesnog hoda, dijeleći s njime i dobro i zlo. Smireno i argumentirano s motrišta socijalnog nauka Crkve isticao je pravo svakog naroda, pa i hrvatskoga, na slobodu, samostalnost i suverenu državu, razlučivao pojmove nacionalno i nacionalističko, etnički narod i politički narod te razobličavao sve češće zlonamjerne i površne ocjene o »građanskom ratu«, koji se već nadvio svom silinom nad Hrvatskom. Uporno je isticao potrebu zaštite osobnih i kolektivnih prava svih manjina u Hrvatskoj i stalnog unaprjeđivanja ekumenskih odnosa te nužnost suživota u etničkim, vjerskim, tradicijskim, jezičnim i svim drugim različitostima.

Isto se tako s vjerničkog motrišta, temeljena na jasnu crkvenom nauku, osvrtao na potpuno »nove teme« iz prošlosti i sadašnjosti, kao što su Bleiburg i Jazovka, rehabilitacija kardinala Stepinca, višestranački izbori, vjeronauk u školama, neradni Božić, nužnost crkvenog reorganiziranja (ustrojstva biskupija i biskupskih konferencija) u svjetlu novonastalih prilika, važeći komunistički zakon o abortusu i slično.

U Hrvatskoj su pobunjeni Srbi, potpomognuti tzv. Jugoslavenskom narodnom armijom i paravojnim srbijanskim dobrovoljačkim odredima, već počinili brojne zločine i masakre nad nesrpskim stanovništvom, okupirajući sve veći broj hrvatskih mjesta i područja od Dalja, Erduta, Četekovaca, Balinaca, Voćina, Okučana, Kusonja, Baćina, preko Baranje, do Vukovara, Škabrnje, Topuskoga... No ni ubojstva, razaranja i okupacija nisu mogle zapriječiti međunarodno priznanje Hrvatske, što je Sveta Stolica učinila 13. siječnja 1992., a dva dana kasnije i sve članice EU-a. To je pospješilo hrvatsko primanje i u UN, 22. svibnja 1992., kao 178. članice. Hrvatska je i dalje kročila putem oživotvorenja demokratskih načela u političkom životu, pa su održani drugi višestranački izbori, 2. kolovoza 1992. godine, na kojima je HDZ dobio 42 % glasova, HSLS 18 %, HSP 7 %, HNS 7 %, SDP 5 %, HSS 3 %, a ostale su stranke dobile manje od 3 % i nisu ušle u Sabor.

Vojno-redarstvena oslobodilačka operacija u Medačkom džepu 9. rujna 1993. dala je naslutiti da hrvatske snage, uz iznimno visok moral, sve više postaju respektabilna naoružana vojna sila na ovim prostorima. U narednom razdoblju nastojalo se uz inozemno posredovanje doći do primirja i prestanka ratnih operacija, ali su ozbiljniji pregovori završili u »slijepoj ulici«, kao poznati Plan Z-4, koji su osmislili SAD, SSSR, Njemačka i Engleska, za koji pobunjeni Srbi nisu htjeli ni čuti, a i Hrvatska je imala ozbiljnih primjedaba. Na unutarnjem planu legalne su vlasti uspjele izbjeći višemjesečnu parlamentarnu krizu, svojevrsni državni puč, koji su htjeli izazvati novosnovani Hrvatski nezavisni demokrati, zapravo odbjegli hadezeovci, s predsjednikom Stjepanom Mesićem i Josipom Manolićem.

KOMENTARI GLASA KONCILA

9

Nakon svih tih silnih političkih i ratnih previranja, kao »melem na rane« došao je posjet pape Ivana Pavla II. Hrvatskoj, 10. i 11. rujna 1994.

Gotovo petogodišnjoj hrvatskoj agoniji, u kojoj je tisuće ljudi, branitelja i civila, pobijeno, više stotina tisuća ljudi prognano, opljačkano i razrušeno stotine tvornica, crkava i obiteljskih kuća, polako se nazirao kraj, jer su postrojbe Hrvatske vojske i MUP-a RH u munjevitoj dvodnevnoj akciji »Bljesak« 1. i 2. svibnja 1995. oslobodile zapadnu Slavoniju, tj. oko 510 km2. Zauzvrat srpski su pobunjenici granatirali središte Zagreba i nekoliko drugih hrvatskih gradova, pri čemu je bilo civilnih žrtava i ranjenika. I konačno, uslijedilo je oslobađanje velikog dijela hrvatskih područja u akciji »Oluja« od 4. do 7. kolovoza 1995., nakon čega je srpska pobunjenička vojska s mnoštvom civila prebjegla u BiH. Hrvatski je predsjednik dr. Tuđman sudjelovao u pregovorima i 21. studenoga 1995. supotpisao sa srpskim i bosanskohercegovačkim predsjednicima te američkim pregovaračima mirovni sporazum u zrakoplovnoj bazi u Daytonu, u američkoj državi Ohio, po kojem je BiH ostala suverena država s dvama entitetima: Federacijom, s 51 % teritorija, i Srpskom, s 49 % teritorija.

Glas Koncila u komentarima tijekom svih tih zbivanja također je aktualan, iznoseći crkveni nauk, pozivajući vjernike na dosljedno nasljedovanje Kristova puta, tumačeći pravo svakog naroda na opravdani obrambeni rat i oslobađanje vlastite domovine, nužnost uspostave pravnog poretka na oslobođenim hrvatskim područjima te povratak prognanih na svoja ognjišta bez ikakve osvete i mržnje.

Istodobno se u nekoliko navrata osvrnuo na još uvijek žestoke i očito sinkronizirane, raznovrsne klevete na račun novih hrvatskih vlasti, hrvatskog naroda i Katoličke Crkve u Hrvatskoj, kao npr. o tobožnjem sustavnu kršenju ljudskih i građanskih prava osoba srpske nacionalnosti, šikaniranju srpske djece u školama, prisilnu prekrštavanju pravoslavne djece i slično. Komentator Živko Kustić često je pristupao i temama u susjednoj BiH, posebice s motrišta tamošnjih nacionalnih interesa hrvatskog naroda, ali i zbivanjima izvan tih okvira, kao npr. pokolju u Srebrenici, državnoj cjelovitosti BiH i slično. Godina 1996. donijela je Hrvatskoj daljnji napredak na međunarodnom planu, jer je 24. travnja primljena u Vijeće Europe kao 40. članica. Na unutarnjem je planu važan početak razvojačenja istočne Slavonije 21. svibnja 1996., temeljem Erdutskog sporazuma, potpisana 12. studenoga 1995., čime je Republika Hrvatska ostvarila potpuni suverenitet na cijelome svojem području. Svakako vrijedi spomenuti i sporazum o normalizaciji odnosa između RH i SR Jugoslavije, koji je 23. kolovoza 1996. potpisan u Beogradu, čime je okončan petogodišnji, nikada objavljen rat.

Novi su predsjednički izbori organizirani 15. lipnja 1997., na kojima je već u prvom krugu pobijedio dr. Franjo Tuđman, čime je dobio drugi petogodišnji mandat. Normalizaciju hrvatsko-srpskih odnosa potvrdilo je i ponovno otva10

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

ranje pruge Zagreb – Beograd za putnički i robni promet 11. studenoga iste godine. Sljedeće su godine međunarodne mirovne snage (UNTAES) napustile područje istočne Slavonije, a hrvatske su vlasti privremeno oslobodile lokalno srpsko stanovništvo služenja vojnog roka. Te je godine, točnije 3. svibnja 1998., preminuo istaknut političar i suradnik predsjednika Tuđmana, ministar obrane od 1991. – Gojko Šušak. Te je godine papa Ivan Pavao II. i drugi put posjetio Hrvatsku, od 2. do 4. listopada, proglasivši u Mariji Bistrici hrvatskog velikana i mučenika, zagrebačkog nadbiskupa i kardinala Alojzija Stepinca blaženim.

Dosad u kratkim natuknicama predstavljeno povijesno razdoblje od 1990. g., kao svojevrsna vremenska cjelina, završava smrću prvoga hrvatskog predsjednika i utemeljitelja suvremene hrvatske države dr. Tuđmana, 10. prosinca 1999.

Kao što je već spomenuto, Glas Koncila je, zahvaljujući komentarima glavnog urednika Živka Kustića, stalno bio u središtu svih zbivanja u društvu i Crkvi, pomažući vjerničkoj i široj hrvatskoj javnosti da ih ispravno vrjednuje i odnosi se prema njima s motrišta općeg dobra. To je razdoblje prebogato i zbivanjima važnima za Crkvu u hrvatskom narodu, na koje Glas Koncila reagira, tumači ih i usmjerava vjernička promišljanja. Naime, potpisana su tri međudržavna ugovora između Svete Stolice i Republike Hrvatske u Predsjedničkim dvorima u Zagrebu 19. prosinca 1996. – o pravnim pitanjima, suradnji na području odgoja i kulture te dušobrižništvu katoličkih vjernika, pripadnika oružanih snaga i redarstvenih službi, a 4. prosinca 1998. ratificiran je i ugovor o gospodarskim pitanjima. Pojavili su se i prijedlozi o novome srednjoškolskom predmetu koji bi se pod nazivom Etika i religija uveo kao nadomjestak za one koji ne pohađaju nastavu Vjeronauka. Usto je papa Ivan Pavao II. posjetio 12. i 13. travnja 1997. Sarajevo, a 5. srpnja 1997. imenuje za nadbiskupa hrvatskoga glavnog grada dotadašnjega biskupa krčkoga Josipa Bozanića.

Kao i u prvoj cjelini glaskoncilskih komentara, od 1968. do 1989., naslovljenoj Okovana Crkva u Hrvatskoj, i u ovoj drugoj, Crkva i Hrvatska u izazovima slobode, zanimljivo je čitati o često nečasnoj protuhrvatskoj i protukatoličkoj ulozi nekih istaknutih javnih djelatnika, koji su zbog osobne promocije i stalne potrebe da budu »na vrhu« u javnosti ili pak zbog »odrađivanja« zadaće za Hrvatskoj nesklona različita inozemna središta moći i njihove zahvalnosti u obliku izdašne materijalne potpore, a zahvaljujući stalnim kameleonskim metamorfozama o(p)stali sve do današnjih dana.

Stoga, za što bolje razumijevanje i što objektivnije sagledavanje porođajnoga ali sjajna, krvava ali pobjedničkoga, mučna ali plodonosnog razdoblja koje su zajednički prolazili novostvorena Hrvatska država, hrvatski narod i svi hrvatski građani te Crkva u Hrvata, neizostavno treba uzeti u ruke i pročitati sabrane komentare Glasa Koncila u ovim trima svescima.

Tomislav Vuković KOMENTARI GLASA KONCILA

11

1990.

Glas Koncila

Glas Koncila (22) 3. lipnja 1990.

Zloba je krvi žedna

M

jesecima sva Crkva u Hrvata sve žarče moli da proces demokratizacije u domovini bude doista slobodan i bez ikakva nasilja, kao i bez ikakva osvetoljublja. Istodobno naši biskupi i drugi glasnogovornici pozivaju i vjernike i sve druge građane da sačuvaju trijeznost, da se ne daju izazvati od predvidljivih nasrtaja onih snaga koje ne mogu podnijeti da ljudi i narodi budu doista slobodni, da izmaknu ispod njihove vlasti. Znali smo da će se situacija na našem području, u državi Jugoslaviji, posebno zamrsiti zbog činjenice što ovdje nije riječ samo o kraju boljševičkog komunizma, nego o trajnoj težnji hegemonije najbrojnijeg naroda koja se dosad vješto maskirala komunističkim bojama a sada hitro mijenja obrazinu, odbacujući istrošeni marksizam i prikazujući se u liku najsuvremenijeg slobodarstva. Pritom, naravno, ne misli priznati slobodu drugima, nego slobodarskom maskom prevariti svjetsku javnost. Ta mimikrija doista zbunjuje mnoge izvjestitelje sredstava javnog priopćivanja širom svijeta. Pokazuje se da je najvažnije vješto lagati. Tako su minulih dana neki od nas usred Rima morali slušati zabrinuta pitanja tamošnjih dobronamjernih a važnih djelatnika kako to da je u Hrvatskoj na izborima pobijedio »ustaški general«. Kad im je rečeno da je to bio partizanski general, jedva vjeruju da im se netko usudio tako podvaliti. A oni su to već tko zna koliko puta i na kojim sve mjestima čuli i ponovili. Na kraju nije čudo ako nisu sasvim sigurni da li im je naš čovjek rekao pravu istinu. Na tom širokom području moramo se unatoč svemu nadati da su u laži kratke noge, premda nam dosadašnje iskustvo tu poslovicu slabo potvrđuje. A očito je da poznate snage ponovno primjenjuju poznati scenarij iz predratnih, ratnih i poratnih dana. Tko će vjerovati da su onog mladića u Benkovcu ranili ljudi koji bi mu doista željeli napakostiti? Zar takvi ostavljaju svoju žrtvu u mraku onesviještenu s lakim ogrebotinama? No, te su neugodne ali za život bezopasne rane bile kao jedva dočekane da se pokuša ucijeniti one koji ni po čemu za to nisu trebali biti krivi. Sada na nedalekom prostoru, upravo na putu između Plitvica i Drniša, u motelu »Borje« i usred grada Knina doživjesmo organizirano kamenovanje mirnih mladih hrvatskih katoličkih hodočasnika u autobusima i napadanje i prijetnje pištoljima tim mladim ljudima u motelu. Ima i povrijeđenih. Zar bi sad Katolička Crkva u Hrvata trebala ucjenjivački prekidati odnose – s kime?

Da li s dosadašnjom ili s novom republičkom vladom? Da li s organima javne sigurnosti? Da li možda sa Srpskom pravoslavnom Crkvom? Ne, naša Crkva neće nikoga ucjenjivati, nikoga stavljati pred zid, ni od koga tražiti da pokaj14

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

nički, ponižavajući se, preuzme odgovornost. Mi hrvatski katolici kao ni cijeli narod kome služimo nemamo takva računa. Moramo ipak upozoriti svijet da snage koje pod svaku cijenu žele izazvati na hrvatskom tlu nerede – sve do prolijevanja krvi – kako bi opravdali nasilje i spriječili slobodu, ne odustaju od onoga što su naumile. I treba što jasnije pokazivati da je to isti scenarij koji je bio na djelu kod ubojstva Stjepana Radića, kod četničkog istrebljivanja katoličkog i muslimanskog življa, te u svim poslijeratnim pothvatima okrivljivanja i osuđivanja Crkve u Hrvata i hrvatskog naroda za navodnu genocidnost.

Neumornoj zavjeri zloće dužni smo suprotstaviti neumorni napor iznošenja istine – služeći se pritom svim mogućnostima što ih, osobito kao Crkva, imamo u domovini i širom svijeta.

KOMENTARI GLASA KONCILA

15

Glas Koncila (23) 10. lipnja 1990.

Istinom protiv »građanskog rata«

J

edva više ima smisla bilježiti članke po raznim, osobito beogradskim novinama koji pokušavaju uvjeriti domaću i svjetsku javnost da su pravoslavni Srbi i uopće Srbi u Republici Hrvatskoj diskriminirani i ugroženi. Reklo bi se da je jednako uzalud bilježiti i mirnim tumačenjima ublažavati provokacije odnosno incidente koji pokušavaju potkrijepiti takve tvrdnje. Sve je očitije da iza takvih izazova i pokušaja stoje organizirane snage koje naprosto ne mogu prihvatiti činjenicu hrvatskoga suvereniteta, upravo činjenicu da se u novom demokratskom i pluralističkom višestranačkom sustavu Jugoslavija neće moći sustavno pretvarati u veliku Srbiju. No, nije čudo što znatnom dijelu svjetskog novinstva to nije očito. Mnogo je toga javnosti zapriječeno i unutar Jugoslavije. Kako razumjeti što je sva javnost praktički zašutjela o masovnom trovanju mladih na Kosovu, kao da su i novinari i političari prihvatili tvrdnju da trovanja nije bilo, premda su među ostalima i katoličke redovnice s Kosova, vične zdravstvenoj službi, i putem »Glasa Koncila« posvjedočile da je bilo ne samo masovnog trovanja nego i smrtnih slučajeva od toga trovanja? Koja je to snaga kadra zatomiti i spriječiti svaki glas o toj zagonetki? Ili: Kako razumjeti da aktualno najviši službenik Srpske pravoslavne Crkve ponovno tvrdi Tanjugu koji to prenosi inozemnim novinarima da su Hrvati u Jasenovcu pobili 700 tisuća pravoslavnih Srba, premda mu je vrlo dobro poznato da kompetentni stručnjaci utvrđuju da je pravi broj tih žrtava oko dvadeset puta manji? Zar i to nije dovoljno strašno i dovoljno za sve zaključke i zahtjeve što ih mitropolit s tim u vezi želi istaknuti? Zar činjenica što se toliko insistira na broju 7 u ovom slučaju pomnoženo sa 100 tisuća, brojem koji je također mitski znakovit i zapravo znači bezbroj, ne pokazuje da nije riječ o povijesti nego o mitu koji se pod svaku cijenu želi izgraditi i sačuvati u službi određenih interesa? 7 je, naime, mitsko-sakralni broj koji se često pojavljuje kako u mitskoj tako i u religijskoj literaturi, a začudo se utisnuo i u ovaj mitski prikaz o Jasenovcu kao i druge stilizirane prikaze ratnih i s njima povezanih događanja (7 ofenziva, 7 sekretara SKOJ-a i slično). Zar nije također zanimljivo što se utvrđuje da su napadači na hodočasničke autobuse u Kninu bili samo trojica neodgovornih, od toga 2 maloljetnika, i što se onom jednom iz motela »Borje« javno i službeno želi vjerovati da nije on prijetio hodočasnicima, nego da su oni prijetili njemu?

Kad bi tako bilo, što bi se više uopće moglo dokazati svjedocima i prilozima stručnjaka? Ipak smo dužni ne samo vjerovati nego i djelovati da se prilike u

16

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

domovini srede u miran suživot. S tim u vezi vrijedi istaknuti što je u nastupnom govoru među ostalim izrekao novi hrvatski Predsjednik: »Izjašnjenje goleme većine hrvatskog naroda za programske ciljeve HDZ-a označilo je zapravo okončanje onoga ‘građanskog rata’ što traje u Hrvatskoj sve od vremena II. svjetskoga rata. (... ) U demokratskoj Hrvatskoj mora konačno nestati podjela ljudi na građane prvoga i drugoga reda, na pobjednike i poražene, na podobne i nepodobne, na povjerljive i neprijatelje. Težimo stvaranju društva u kome će ljudske i radne sposobnosti te građanske i moralne vrline, a ne podrijetlo i svjetonazorsko opredjeljenje, određivati položaj i vrijednosne sudove o pojedincu u društvu, (... ) gdje će vladavina većine značiti zaštitu manjine.«

KOMENTARI GLASA KONCILA

17

Glas Koncila (24) 17. lipnja 1990.

Mora li nas povijest zaobići?

N

ovi zadarski nadbiskup koadjutor Ivan Prenđa u svom je nastupnom govoru obzirno istaknuo da se i na ovim našim prostorima i u ovo naše teško doba moramo makar i protiv nade nadati da je moguć ekumenski dijalog za bolje razumijevanje i približavanje kršćanskih zajednica različitih tradicija. Razumije se da je prije svega mislio na odnose Katoličke i Pravoslavne Crkve u našoj domovini. Koliko god moglo izgledati da jedva ima ili da uopće nema nade, ne samo vjernici nego zajedno s njima i drugi građani koji žele dobro domovini ne mogu se pomiriti s činjenicom da dvije crkvene zajednice koje obje čuvaju nepromijenjenu glavninu Kristova nauka i sakramentalnih izvora milosti u neprekinutom slijedu apostolskoga nasljedstva ne samo ne bi utirale putove sloge, razumijevanja, opraštanja, pomirenja i zajedništva, nego bi čak priječile sve to što traži i evanđelje i zdravi ljudski razum na društvenom i političkom području. Taj spomen našeg ekumenizma, bolan a ipak neugašene nade, odjeknuo je u zadarskoj katedrali nedaleko od naših krajeva u kojima su nabujala suprotstavljanja među građanima katoličkog i pravoslavnog podrijetla. S crkvenoga zrenika doista nema smisla o tome šutjeti. Kad bismo jedni i drugi ustrajali u nepomirljivosti braneći prije svega svaki svoje ali ne vjerske probitke nego političke prestiže i povlastice, postigli bismo samo to da nas glavni tokovi suvremenih svjetskih događanja zaobiđu, da zajedno sa svim svojim opravdanim i neopravdanim jalom ostanemo na sporednom kolosijeku ili u mrtvom rukavu svjetskih zbivanja. O tome je upravo riječ. Govoreći ovih dana na pripravnom sastanku za sinodu europskih biskupa Ivan Pavao II. ponovno ističe da ni Europa i njezino kršćanstvo nemaju budućnosti ako europski Istok i europski Zapad jedan drugog ne obogate svojim iskustvima i ne pronađu zajedništvo čuvajući punu ravnopravnost različitih baština. Ovaj papa koji je bez sumnje veliki povijesni znak providnosne promjene osobito u srednjoj i istočnoj Europi, Petrov nasljednik s kojim će se bilježiti slom državnoorganiziranog marksističkog bezboštva, Poljak nesumnjivo ponosan na katolištvo latinskih korijena, ne može drugo nego isticati da granice Europe nisu ni na Drini ni na Visli nego da se ona proteže do Urala i Kavkaza – ali ne da bi se ondje protiv drugih ušančila nego da bi preko svih granica svijetlila čovječanstvu. Kao što je doživio prodor demokracije i s njom vatikanske diplomacije već gotovo do Urala, uvjeren je da će se ostvariti i njegov poziv da kršćanstvo u Europi prodiše na oba svoja plućna krila: katoličkom i pravoslavnom. Ni govora o »pokatoličenju« pravoslavnih ni o »popravoslavljenju« katolika. Novo doba 18

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

naći će nove puteve i načine i nove ljude koji će ih znati slijediti na zajedničko dobro kršćanstva i čovječanstva. Obzorja te nade otvaraju se u Češkoj, Slovačkoj, Poljskoj, Rumunjskoj, Ukrajini, Bjelorusiji, Rusiji i dalje na Istok, Sjever i Jug. Smije li se dogoditi da baš u našoj domovini bude zakrčen taj krvotok evanđeoske i čovječanske budućnosti? Svijet i povijest neće prihvaćati ovdašnje priče kako je ekumenizam nemoguć jer smo se mi svaki sa svoje strane o tom navodno zauvijek uvjerili. Srećom se i među katolicima i pravoslavnima, među srpskim i hrvatskim čelnicima sve određenije probijaju glasovi mudroga razbora. Ne može se, naravno, u ime naivnog ekumenizma tražiti da suvereni narod zaniječe sama sebe, nego radi nezaobilazne ekumenske budućnosti svaka narodna i vjernička zajednica na ovom tlu mora pogledati istini u oči i prihvatiti svoje mjesto u demokratskom društvu gdje – kao što je istaknuto – većina jamči prava manjini a manjina ne pokušava gospodariti nego svojim specifičnim doprinosom obogaćivati zajednicu i sebe u njoj potvrđivati.

KOMENTARI GLASA KONCILA

19

Glas Koncila (25) 24. lipnja 1990.

Ni na vlasti ni u opoziciji

U

novim političkim uvjetima iznova treba odrediti položaj Crkve u državi i društvu. Treba zapravo izreći što smo naučili i utvrdili u dugim desetljećima boljševičke ateizacije i što kao dragocjeno iskustvo treba unositi u nove prilike. U odnosu na političku zajednicu Crkva nije ni na vlasti ni u opoziciji. I u doba kad je vlast bila protiv Crkve, Crkva nije bila protiv vlasti kao politička opozicija, nego je bila nepokorena i nepokoriva žrtva te vlasti.

Prihvaćajući to žrtvovanje i ustrajući u njemu, Crkva je darivala svoje služenje narodnoj i društvenoj zajednici i time mijenjala svijet, pridonosila slomu zle vlasti. Kad vlast više nije protiv Crkve, Crkva time ne dolazi na vlast, nego samo u drukčijim uvjetima nastavlja svoje spasenjsko služenje narodu. Moleći i nadajući se da se vlast nikad više ne uzdigne protiv Crkve, jednako molimo i nastojimo da Crkva kao takva nikad ne dođe na vlast, niti da postane partner, sudionik u državnoj vlasti. Preduga je i prebolna bila škola ili povijesno čistilište u koje je Bog minulih desetljeća poslao svoju Crkvu da napokon nauči biti slobodna od vlasti za služenje narodu, da bi u bilo kojim okolnostima ona smjela zaboraviti to iskustvo. Jer, samo ako u političkom smislu nije ni na vlasti ni u opoziciji, Crkva može služiti svijetu kao svjetlo Kristovo, može biti kritička savjest čovječanstva koja svoje prosudbe ne nameće nego u slobodi nudi.

Neposredni povod za ovo razmišljanje naoko je neznatan. Više župnih ureda i drugih crkvenih ustanova ovih su tjedana zamoljeni raspačavati tisak političkih stranaka. Zagrebački Duhovni stol upravo je obavijestio sve župne urede da to ne smiju činiti. Odredba se vjerojatno u strogom smislu ne odnosi na moguću ponudu raznih tiskovina beletrističkog, kulturnog, odnosno znanstvenog sadržaja koje mogu pridonositi i vjerskoj kulturi, ali se sigurno odnosi na sve što se ikako može smatrati propagandnim materijalom bilo koje političke stranke.

Ova je zabrana doista neznatan povod jer pitanje je mnogo dublje i šire.

Riječ je o očuvanju slobode Crkve da bi ona mogla na sebi vlastiti način služiti društvu u kome živi. Župa ne smije ponudom ovog ili onog stranačkog tiska vršiti diskriminaciju među svojim vjernicima različitih političkih uvjerenja i pripadnosti. Kad je pak riječ o odnosu Crkve i aktualne vlasti, ti odnosi mogu i trebaju biti dobri, ali nipošto u političkom smislu saveznički. Dobri i za dobro naroda suradnički odnosi ne smiju ugroziti načelo i praksu rastave Crkve, odnosno svih vjerskih zajednica od države. Hvala Bogu da su prošla vremena kad je katolištvo u našim stranama bilo državna religija dok je u neposrednom susjedstvu to bio islam, odnosno pravoslavlje. Predstojnici vjer20

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

skih zajednica mogu sudjelovati u državnim slavljima kao što i predstavnici državnih vlasti mogu svojom nazočnosti počastiti određena crkvena slavlja, ali su zauvijek prošla vremena istaknutih stalnih sjedišta u crkvama za državne poglavare i državnim sabornicama za crkvene poglavare. Naravno je u iznimnim zgodama počasnim gostima osigurati počasna sjedišta, ali državnik ne dolazi u crkvu da svojim ugledom izvrši pritisak na druge građane da i oni idu u crkvu, niti biskup dolazi u sabornicu da svojim ugledom podupre vladajuću političku stranku. Kad inače državnik, ako je vjernik, dolazi na bogoslužje, ne čini to u ime vlasti pa ga ne treba kao takva ni isticati. I kad crkveni predstojnik sudjeluje u političkom životu, ne čini to u ime Crkve pa i ne smije u tome isticati svoju crkvenost.

Očito je da se ne smijemo vraćati u prošlost, a sadašnjost i budućnost zahtijeva mnogo odgovorne pozornosti.

KOMENTARI GLASA KONCILA

21

Glas Koncila (26) 1. srpnja 1990.

Kakve nam škole trebaju?

D

ok se očito priprema nezaobilazna reforma školskog sustava koja se mora izraziti i u nastavnim planovima i programima i u većem dijelu školskih udžbenika za sve uzraste, ne jenjavaju ni glasovi o vjeronauku, odnosno predmetu religiozne kulture u školama. Dok je očito da vjeronauk u doslovnom smislu ne može biti obvezatni predmet u pluralističkom društvu i laičkoj državi, o predmetu religiozne kulture govor je višeznačan. Jedni bi htjeli samo informaciju o fenomenu religija s njihovim utjecajem i plodovima na području cjelokupne kulture. Drugi su uvjereni da takva informacija ne može biti neangažirana, tj. da ne samo mora nego da čak treba biti svojevrsno evangelizatorsko služenje društvu, odnosno njegovu pomlatku, i to po svemu sudeći, u organizaciji Crkve. Treba vjerojatno pretpostaviti da oni što tako govore drže da bi organizator ili barem glavni nadahnitelj takve nastave bila najbrojnija vjerska zajednica na dotičnom području. Ili možda neko ad hoc stvoreno vijeće vjerskih zajednica? Čim se pitanja tako postave, osjeća se zadah iluzije, što ne znači da Crkva smije odustati od opravdanih zahtjeva primjerene reforme školskog sistema u duhu ljudskih prava, vjerskih sloboda te slobode savjesti.

Katolička Crkva, uostalom, u najnovijim uputama za vjeronauk u katoličkim školama budno pazi da se ne povrijede osjećaji i slobode nekatoličkih učenika kojih je po svijetu u katoličkim školama mnogo. Brojni, naime, ugledni nekatolici širom svijeta šalju svoju djecu u katoličke škole znajući da će ondje dobiti solidan odgoj i obrazovanje i znajući da katolički prosvjetni radnici neće vršiti nasilja nad savjestima njihove djece niti bilo čim ponižavati baštine njihovih drugačijih religijskih kultura.

Ipak se i na nedavnom razgovoru o pedagogiji nakon prestanka marksističkog ideološkog monopola (u organizaciji OOUR-a Pedagogijske znanosti Filozofskog fakulteta Zagreb) istaknulo bremenito pitanje može li uopće odgoj biti idejno neutralan. Štovanja vrijedni stručnjaci upozoravaju da bez određenog sustava etičkih vrijednosti nema govora o odgoju. Nakon prestanka marksističkog odgoja, zar škola neće morati odgajati u duhu neke vladajuće ideologije? Smije li se školskom sustavu nametnuti stanovite neprijeporne vrijednosti o kojima nema diskusije, ili i sve etičke zasade koje se prenose u školama pluralističkog društva moraju biti plod stanovitog društvenog dogovaranja? No, nije li to odmah etički relativizam s kojim se kršćani nikako ne mogu složiti? Ne javlja li se, napokon, opasnost da pedagozi koji su navikli prenositi vladajuću ideologiju dođu u napast misliti da će ih nadležni više cijeniti ako se počnu 22

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

ponašati kao da su religiozni premda to možda nisu? Kršćani pak i drugi vjernici na svim razinama mogućeg utjecanja zacijelo neće odustati od nastojanja da im škole ne samo djecu ne odvraćaju od vjere nego da na njih i pozitivno utječu? Jedan od katoličkih sudionika spomenutog razgovora istaknuo je da nakon prestanka marksističke prisile škola nipošto ne bi smjela postati u takvu smislu katoličkom. No to se očito odnosi na državne škole namijenjene svim građanima. Ne očituje li se odmah potreba da roditelji organiziraju specijalizirane škole koje bi njihovoj djeci jamčile odgoj u duhu njihove vjerske i kulturne baštine? Širom svijeta uspješno djeluju osim državnih škola i katoličke i druge konfesionalne škole s pravom javnosti kojih su diplome redovito vrlo cijenjene.

Hoće li to uskoro biti i kod nas moguće?

KOMENTARI GLASA KONCILA

23

Glas Koncila (27) 8. srpnja 1990.

Zov jame Jazovke

U

doba kad je usred Zagreba skromno ali znakovito održana izložba »Katinjska šuma« i dok sve otvorenije izlaze na javu strahote Kočevskog Roga, preko stranica »Vjesnika« i »Večernjeg lista«, svijetom odjekuje stravična istina o jami Jazovki iznad sela Sošice na Žumberku. Dok jedan od delegata u beogradskoj Skupštini traži da se iz jame Šurmanci nedaleko od Međugorja izvade i dostojno sahrane kosti pravoslavnih koji su ondje pobijeni g. 1941., a bilo ih je kako kažu mještani Prebolovca oko 7 stotina, saznajemo, eto, da u sošičkoj jami ima najmanje tisuću kubičnih metara nataloženih i već dobrano smrvljenih ljudskih kostiju. I saznajemo da su u tu jamu više od mjesec dana sustavno bacani ranjenici iz zagrebačkih i drugih bolnica, zarobljeni vojnici poraženih vojski i brojni civili oba spola i razna uzrasta. Taj pokolj nije se događao usred ratnog vihora kad je strasti teško obuzdavati i kad javna vlast može ne imati kontrolu nad cijelim područjem, nego poslije završetka rata u Europi, nakon uspostave nove vlasti na cijelom jugoslavenskom području kad je ta nova vlast vojskom, policijom i višestrukim službama sigurnosti čvrsto kontrolirala svaki komadić zemlje i praktički svakoga čovjeka. Podatak je tako stravičan da ljudima zastaje dah i misao. Primjećujemo kako to osobito teško podnose brojni mladi što su rođeni poslije tih događaja i odrasli u ozračju škole i javnoga mnijenja koje ih je napajalo uvjerenjem da žive u jednom od najpravednijih i najperspektivnijih sustava koji se počeo ostvarivati pravedno pobijedivši najmračnije zločinačke i krvničke sustave. Njima se ruši svijet javnim odgojem ucijepljenih vrijednosti i veličina. Starijima pak koji smo sve to od početka znali, trpjeli, šutjeli ili pokušavali govoriti javno otkriće svega toga ne može ipak donositi radost pobjede ili barem potvrde. Tako bolno iskustvo naroda koji je proglašen genocidnim a jedini je na ovom području iz rata izišao sa statistički utvrđenim manjkom, može biti poticaj samo još dublje i ozbiljnije ljudske, kršćanske pa i društvene i političke odgovornosti za sadašnji trenutak.

Razumije se da je važno da cijeli svijet sazna istinu. Državna vlast neka ocijeni i odluči treba li provesti službenu istragu da sve to barem u povijest i svjetsko javno mnijenje uđe doista dokumentirano i jasno. Ne može se zaobići ni pitanje koliko je u toj svjesnoj dirigiranoj i sustavno provođenoj poslijeratnoj akciji istrebljivanja pripadnika hrvatskoga naroda bilo ideološke a koliko nacionalne mržnje. Na to se pitanje neće moći nikada točno odgovoriti, ali teško je vjerovati da bi hrvatski komunistički pobjednici tako sustavno istrebljivali protukomunističke sunarodnjake da je to samo o njima ovisilo. I tako postavljeno 24

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

pitanje ne smije biti poticaj za produbljivanje nacionalne mržnje ni za osvetu koju bi netko nekršćanski pokušao smatrati pravednom. Naprotiv, sve nas to mora poticati da gasimo mržnju i utiremo put suživotu. U sošičkoj grkokatoličkoj crkvi u nedjelju 1. srpnja, prvu nakon odjeka strave iz Jazovke, kršćani istočnog i zapadnog obreda zajedno su molili za sve žrtve ratnoga bezumlja u svim jamama širom domovine, za ubijene i za njihove ubojice, neka bi potomci i žrtava i krvnika, saznavši svu istinu o krvavim stranputicama, zajedno pronalazili novi put kojim već kreću do jučer zakrvljeni a danas pomireni i suradnje željni narodi Europe. Kardinal Alojzije Stepinac, koji se sve više očituje kao znak našega doba, posljednje mise u životu služio je za svoje progonitelje. Crkva koja se ne stidi kad je zovu stepinčevskom i iznad Jazovke ponavlja isti zov.

KOMENTARI GLASA KONCILA

25

414

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

Sadržaj

Predgovor.......................................................................................................................................................................................5 Hrvatska i Katolička Crkva u razdoblju od 1990. do 2000. godine................................. 7

1990.

Zloba je krvi žedna............................................................................................................................................................14 Istinom protiv »građanskog rata«..................................................................................................................16 Mora li nas povijest zaobići?...................................................................................................................................18 Ni na vlasti ni u opoziciji.............................................................................................................................................20 Kakve nam škole trebaju?..........................................................................................................................................22 Zov jame Jazovke................................................................................................................................................................. 24 Requiem za pomirenje..................................................................................................................................................26 Vjeronauk u školama......................................................................................................................................................28 Spasenje i u pravoslavlju.............................................................................................................................................30 Folklor i teologija povijesti....................................................................................................................................... 32 Grijeh i obraćenje naroda..........................................................................................................................................34 Bilo bi nemoralno popustiti....................................................................................................................................36 Jugoslavija kao negativno iskustvo..................................................................................................................38 Nemamo se kamo povlačiti....................................................................................................................................40 Razlikujmo Crkvu i državu....................................................................................................................................... 42 Zna li Crkva bez neprijatelja?..................................................................................................................................44 Od episkopa otrovne neistine..............................................................................................................................46 Budimo iskreni.......................................................................................................................................................................48 Kako rehabilitirati kardinala Stepinca?........................................................................................................50

KOMENTARI GLASA KONCILA

415

Prevažna Sinoda................................................................................................................................................................... 52 Crkva za Hrvatsku.............................................................................................................................................................54 Jasnoća u tjeskobi...............................................................................................................................................................56 Zaslijepljeni ili provokatori?.....................................................................................................................................58 Europa, Kosovo i BiH......................................................................................................................................................60 Crkva poslije izbora..........................................................................................................................................................62 Zašto tajiti mučenika?....................................................................................................................................................64 Najprije čovjek.......................................................................................................................................................................66 »Odstupi, sotono!«..........................................................................................................................................................68 Zlu ne trebalo..........................................................................................................................................................................70 Naš neradni Božić..............................................................................................................................................................72 Ustav kao božićnica......................................................................................................................................................... 74

416

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

1991.

Uz drugi Božić........................................................................................................................................................................78 Tržište i ljubav.........................................................................................................................................................................80 Pred katastrofom................................................................................................................................................................82 Ne blagoslivljati oružje!................................................................................................................................................84 Predziđe – demokracije..............................................................................................................................................86 Kako služiti u takvoj vojsci?.....................................................................................................................................88 Kakav znanstveni pristup Stepinčevu?........................................................................................................90 Informacija za demokraciju.....................................................................................................................................92 Laž kao oružje........................................................................................................................................................................94 Politika kao Evanđelje....................................................................................................................................................96 Skinuta maska........................................................................................................................................................................98 Naši biskupi upozoravaju svijet........................................................................................................................100 Oslobođenje baština....................................................................................................................................................102 Kako praznovati »tuđe« blagdane?............................................................................................................104 Bez krojenja tigrove kože........................................................................................................................................106 Lažna skrb za krštenje................................................................................................................................................108 Referendum i vjernička savjest.........................................................................................................................110 O Međugorju određenije.........................................................................................................................................112 Narod na putu Evanđelja.........................................................................................................................................114 Koncilski nauk za referendum........................................................................................................................... 116 Nezaobilazna odluka................................................................................................................................................... 118 Armija je odgovorna.....................................................................................................................................................120 Pred raspletom................................................................................................................................................................... 122 Katoličkih država neće biti.....................................................................................................................................124 Bečka skrb za naš ekumenizam....................................................................................................................... 126 Neriješeni problemi školskog vjeronauka.............................................................................................128 Nakon neviđenog zločina.......................................................................................................................................130 Čudo mira.................................................................................................................................................................................132 Dok Europa progleda..................................................................................................................................................134 KOMENTARI GLASA KONCILA

417

Što sad Crkva može?.....................................................................................................................................................136 Ipak su naoružana srca..............................................................................................................................................138 Nije bilo uzalud..................................................................................................................................................................140 Što je mons. Tauran rekao o Jugoslaviji.................................................................................................... 142 Zašto na Židove?...............................................................................................................................................................144 Obzirni episkopi i biskupi.......................................................................................................................................146 Mari li Vatikan za Hrvatsku?................................................................................................................................148 Molitvom priznata Hrvatska..............................................................................................................................150 Da se narod ne okalja...................................................................................................................................................152 Crkvena diplomacija i mir u Hrvatskoj....................................................................................................154 Uoči promjene....................................................................................................................................................................156 Savjest i obraz Europe................................................................................................................................................158 Crkva i hrvatska državnost...................................................................................................................................160 Zločin s međunarodnim jamstvom............................................................................................................. 162 »Tko je mene postavio sucem među vama?«...................................................................................164 Nevjerojatno se ipak događa..............................................................................................................................166 Pogled s hrvatske Golgote.....................................................................................................................................168 Kako da se oni ne stide?...........................................................................................................................................170 Ne zlorabiti crkvenu skrb za narod.............................................................................................................. 172 Manje iluzija – više nade..........................................................................................................................................174 U zjenici Europe................................................................................................................................................................ 176 Kako pjevati ovoga Božića.....................................................................................................................................178 Kad Crkva zna što hoće............................................................................................................................................180

418

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

1992.

Reorganizacija Crkve u Republici Hrvatskoj?....................................................................................184 Crkva pred mogućom podjelom BiH........................................................................................................186 U svojoj državi....................................................................................................................................................................188 Susret u slobodi.................................................................................................................................................................190 Suživot je ipak neizbježan...................................................................................................................................... 192 Stepinac bez iskaznice................................................................................................................................................194 Hrvatskoj treba koncilska Crkva.....................................................................................................................196 Neslužbeno ali jasno....................................................................................................................................................198 Osuđeni na čovječnost..............................................................................................................................................200 Ustuk glasinama o klerikalizmu.......................................................................................................................202 Zar vjeronaukom kamuflirani ateizam?...................................................................................................204 Političke igre s Kaptolom........................................................................................................................................206 S istinom pred javnost!..............................................................................................................................................208 Pred duhovnom kolonizacijom?.....................................................................................................................210 Nema puta naokolo.......................................................................................................................................................212 Slava uskrslome narodu!.......................................................................................................................................... 214 Nakon najtežega iskustva....................................................................................................................................... 216 Dvojbe dvostrukog vremena..............................................................................................................................218 Spas je u javnosti..............................................................................................................................................................220 »Tko je mene postavio vama za suca«? (Lk 13)...............................................................................222 Slobodna Crkva za slobodnu Hrvatsku...................................................................................................224 Božji dar međunarodnog priznanja.............................................................................................................226 Zar predizborna politizacija pobačaja?....................................................................................................228 Obnova bez obmane...................................................................................................................................................230 Zar tako misle u – Koprivnici?...........................................................................................................................232 Pred izbore..............................................................................................................................................................................234 Kardinal u »Virovitičkom listu«................................................................................................ 236 Crkva nema stranke mezimice.........................................................................................................................238 S raspetim narodom....................................................................................................................................................240 KOMENTARI GLASA KONCILA

419

Ratni podvig patrijarha Pavla..............................................................................................................................242 Gdje su »katolički intelektualci«?...................................................................................................................245 U demokraciji nema pobijeđenih...................................................................................................................247 Gospa hrvatskoga ponosa.....................................................................................................................................249 Što je, napokon, Crkva u državi?......................................................................................................................251 Protiv krštenja na brzinu.........................................................................................................................................253 Manje tajni – manje zločina................................................................................................................................ 255 Najgore je odustati........................................................................................................................................................ 257 Diverzija u Pragu..............................................................................................................................................................259 Zar opet čovjek bez narodnosti?......................................................................................................................261 Što se dogodilo u Ženevi?.......................................................................................................................................263 Napokon razgovori Crkva – država............................................................................................................266 Zločin se ne može humanizirati.......................................................................................................................268 Novo doba vjernika laika........................................................................................................................................270 Etika ozloglašavanja......................................................................................................................................................272 Za BiH – suverenu i cijelu....................................................................................................................................... 274 Jesu li laici i klerici ista Crkva?............................................................................................................................276 Što nam je Papa poručio?.......................................................................................................................................278 Izbjeglice – pravni subjekti....................................................................................................................................280 Preostaje – post................................................................................................................................................................282 Nije i Crkva vjerničko društvo?.........................................................................................................................284 »Jer za njih ne bijaše mjesta u svratištu« (Lk 2, 7).......................................................................286 Što predstoji našoj Crkvi izvan domovine?.........................................................................................288

420

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode – I.

1993.

Siromasi ne smiju ostati gladni.........................................................................................................................292 Politika u novom Katekizmu..............................................................................................................................294 Asiz kao proroštvo za nas.......................................................................................................................................296 Da demokracija samu sebe ne prevari.....................................................................................................299 Novost gričkoga susreta...........................................................................................................................................302 Nemekušasto čovjekoljublje...............................................................................................................................304 Kako se Crkva ponašala pred ove izbore?.............................................................................................307 Narod Alojzija Stepinca............................................................................................................................................310 Stepinčevsko rodoljublje......................................................................................................................................... 313 Obitelj protiv novih zloduha............................................................................................................................... 316 Tko želi u mutnome loviti?....................................................................................................................................318 O pravoslavlju neka skrbe pravoslavni.....................................................................................................320 »Bog Sina svoga nije poštedio...«....................................................................................................................323 Dva naša franjevca u švicarskim novinama........................................................................................325 Uskrsnuće povijesno i natpovijesno...........................................................................................................328 Uskrsno jedinstvo Crkve hrvatskoga jezika........................................................................................330 Treba li Hrvatskoj reevangelizacija?..............................................................................................................333 Što je Hrvat bez čovječnosti?.............................................................................................................................. 335 Prodorna laž – o Stepincu i o Hrvatima................................................................................................. 337 Krivotvorba domovine..............................................................................................................................................340 Što znači »katolička Hrvatska«?......................................................................................................................342 Suživot je sudbina civiliziranih..........................................................................................................................345 Pismo koje bi vrijedilo zaboraviti...................................................................................................................347 Treba li se bojati »crne ruke«?...........................................................................................................................349 Pravo na državu kao pravo na stan..............................................................................................................351 Gorka bosanska istina................................................................................................................................................353 Opet nam se »događa narod«.........................................................................................................................356 Svaka je odmazda zločin..........................................................................................................................................359 Na putu kršćanske demokracije.......................................................................................................................361 KOMENTARI GLASA KONCILA

421

S Mojsijem na Novskom ždrilu.........................................................................................................................363 Zar svi protiv Hrvata?..................................................................................................................................................366 Znamo li što su nacija i država..........................................................................................................................369 Marija za domovinu.......................................................................................................................................................371 Kako je moguće hrvatsko demokršćanstvo?.....................................................................................373 Amboni ili stranačke tribine?.............................................................................................................................. 375 Uz proglašenje Hrvatske Republike Herceg-Bosne.....................................................................377 Litavske poruke za Hrvatsku...............................................................................................................................379 Preživjet će složan narod......................................................................................................................................... 381 Grčko pomračenje razuma...................................................................................................................................383 Crkva – majka hrvatske Istre..............................................................................................................................386 Tko to žali za Jugoslavijom?...................................................................................................................................388 Vojno ili vojničko hodočašće?............................................................................................................................390 Kako je ekumenizam još moguć?...................................................................................................................392 Ni u taoce, ni u tamnicu..........................................................................................................................................394 Što je to politički narod?.......................................................................................................................................... 397 U vjerskom ratu Zapad ne pomaže.............................................................................................................399 Svetačka »politika« za BiH...................................................................................................................................402 Nema kolektivne krivnje.........................................................................................................................................404 Zar islamska država na hrvatskom moru..............................................................................................406 Pravo na suživot................................................................................................................................................................408 Pornografija na televiziji...........................................................................................................................................410 Božić i bogoubojice........................................................................................................................................................412

Biblioteka Komentari Glasa Koncila

Okovana Crkva u Hrvatskoj Svezak 1.

1968. – 1974.

Svezak 2.

1975. – 1981.

Svezak 3.

1982. – 1986.

Svezak 4.

1987. – 1990.

Biblioteka Komentari Glasa Koncila

Crkva i Hrvatska u izazovima slobode Svezak 1.

1990. – 1993.

Svezak 2.

1994. – 1996.

Svezak 3.

1997. – 1999.

U

odnosu na političku zajednicu Crkva nije ni na vlasti ni u opoziciji. I u doba kad je vlast bila protiv Crkve, Crkva nije bila protiv vlasti kao politička opozicija, nego je bila nepokorena i nepokoriva žrtva te vlasti. Prihvaćajući to žrtvovanje i ustrajući u njemu, Crkva je darivala svoje služenje narodnoj i društvenoj zajednici i time mijenjala svijet, pridonosila slomu zle vlasti. Kad vlast više nije protiv Crkve, Crkva time ne dolazi na vlast, nego samo u drukčijim uvjetima nastavlja svoje spasenjsko služenje narodu.

Ni na vlasti ni u opoziciji Glas Koncila (25) 24. lipnja 1990.

ISBN 978-953-241-449-3

www.glas-koncila.hr

100 kuna

CRKVA I HRVATSKA U IZAZOVIMA SLOBODE

CRKVA I HRVATSKA U IZAZOVIMA SLOBODE

1 KOMENTARI GLASA KONCILA (1990. – 1993.)

KOMENTARI GLASA KONCILA (1990. – 1993.)

CRKVA I HRVATSKA U IZAZOVIMA SLOBODE KOMENTARI GLASA KONCILA (1990. – 1993.)

1