7X255 - The typology of dwellings

Typologische analyse van het wonen

WoontypologiĂŤn in Amsterdam

Herontwikkeling en industrieel erfgoed Fragment II: De Meander Oud-West Amsterdam Mark Glazenborg, Dave Al, Judith van der Schaaf, Glenn Pennings, Frank de Koning

Inhoudsopgave Inleiding 7

Woontypologieën in Amsterdam | Typologische analyse van het wonen

01. Herontwikkeling industrieel erfgoed

11

02. Bibliografie

16

II. Analyse 01. 1e schaal: Relatie stadsfragment – stad

17 18

01.1 Ruimtelijke analyse 1e schaal - Inventariserend

18

01.2 Sociaalprogrammatische analyse 1e - 2e schaal - Kwantificerend

20

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend

20

02.1 Situatie

20

02.2 Verkavelingstructuur

22

02.3 Bebouwd en onbebouwd

24

02.4 Ontsluiting

26

02.5 Elementen van ordening

28

02.6 Elementen van uitzondering

30

02.7 Type en vorm - bebouwingstypes

32

02.8 Type en vorm - bebouwingsvormen

34

02.9 Type en vorm - ruimtetypes

36

02.10 Type en vorm - ruimtevormen

38

02.11 Transformatie in tijd

40

02.12 Elementen van samenhang (cohesie)

42

02.13 Programma

44

02.14 Toegankelijkheid

46

02.15 Belangrijke looproutes

48

02.16 Plekken van samenkomst

50

02.17 Sociale sfeer

52

02.18 Informele tactieken

54

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend

Typologische analyse van het wonen | Woontypologieën in Amsterdam

9

56

03.1 Verkavelingstructuur

56

03.2 Bebouwd en onbebouwd

58

03.3 Ontsluiting

60

03.4 Elementen van ordening

62

03.5 Elementen van uitzondering

64

03.6 Type en vorm - bebouwingtypes

66

03.7 Type en vorm - bebouwingsvormen

68

4|A

A|5

I. Essay

Inleiding

70

03.9 Ruimtevormen

72

03.10 Transformatie in tijd

74

03.11 Elementen van samenhang (cohesie)

76

03.12 Programma

78

Voor het vak ‘Typologieën van het Wonen’ dient er per

03.13 Toegankelijkheid

80

groep een fragment in de stad Amsterdam te worden ge-

‘Wat is de samenhang tussen de oude structuur, waar

03.14 Belangrijke looproutes

82

analyseerd. De typologische, morfologische en programma-

renovatie is toegepast, en de nieuwe structuur, waar is ge-

03.15 Plekken van samenkomst

84

tische ontwikkeling van steden wordt door analyseren van

kozen voor herontwikkeling?’

03.16 Sociale sfeer

86

een fragment aan de hand van literatuurstudie, inventarise-

03.17 Informele tactieken

88

rende en interpreterende planstudie en observaties geanalyseerd. De focus ligt op woontypologieën. De analyse vindt

90

plaats op vier schaalniveaus: stad, buurt, blok en woning.

04.1 Ontsluiting

90

De analyse richt zich daarbij op de morfologische (vorm), ty-

04.2 Indeling interieur

92

pologische en programmatische kenmerken, de samenhang

04.3 Gebruik woning

94

tussen de verschillende schalen, de architectuurhistorische

04.4 Indeling exterieur - specifieke woning

96

en architectuurtheoretische aspecten en de architectonische

98

en programmatische transformaties van stadsmodellen.

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend

04.5 Indeling exterieur - standaard woning 04.6 Sequentie

100 In deze studie wordt het fragment ‘de Meander’, of-

05. Conclusie

102

ficieel Westerstaatsman genaamd, uitgelicht. Het fragment is gelokaliseerd in de zuidpunt van de Staatsliedenbuurt. Dit fragment maakt deel uit van de zogenaamde 19de eeuwse ring rond Amsterdam. In deze ring vonden vooruitstrevende ontwikkelingen plaats. De industrialisatie bracht niet alleen nieuwe gebouwtypen met zich mee, maar veroorzaakte ook een snelle verstedelijking. Gevoed door nieuwe vooral medische inzichten was er sprake van een vernieuwde bouwopgave. Naast dat werd er naast ieder woning op zich nagedacht over de vraag hoe een goede straat, wijk of stadsbuurt vormgegeven is. Juist vanwege deze ontwikkeling is de 19de eeuwse ring van grote invloed geweest op de tijd erna.

op deze verdeling gebaseerd. Het leiden tot de hoofdvraag:

Typologische analyse van het wonen | Woontypologieën in Amsterdam

Woontypologieën in Amsterdam | Typologische analyse van het wonen

03.8 Ruimtetypes

Op de onderstaande kaart is het fragment aangegeven.

Het fragment ‘de Meander’ draagt het thema “Renovatie en Herontwikkeling’ met zich mee. Deze kernwoorden zijn sterk vertegenwoordigt in het fragment. Het fragment valt namelijk in twee gebieden te verdelen, waarbij in het ene gebied sprake is van renovatie en in het andere gebied is er sprake van herontwikkeling. Door deze verdeling is het fragment in grofweg drie periodes te onderscheiden.

Het gaat dan om de periode voordat de Staatsliedenbuurt werd ontwikkeld en het nog achterland van Amsterdam was, de periode dat het werd ontwikkeld en de periode waarin de renovatie en herontwikkeling plaats vond. Gezien deze

6|A

A|7

scheiding in gebieden en tijdsspannen is de hoofdvraag ook

Typologische analyse van het wonen | WoontypologieĂŤn in Amsterdam WoontypologieĂŤn in Amsterdam | Typologische analyse van het wonen

8|A

A|9

I. Essay

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

Typologische analyse van het wonen | Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed

Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed | Typologische analyse van het wonen

Afb 01: Project De Meander. Een groot nieuwbouwproject in de wijk

01. Herontwikkeling industrieel erfgoed

De Meander.

Het fragment ‘De Meander’ ligt in de huidige Staatsliedenbuurt. Deze buurt is pas ontwikkeld nadat het mogelijk was om buiten te stadswallen de bouwen. Echter voordat dat gebeurde had het gebied al een rijke geschiedenis achter de rug.

Hierbij zal de periode van de 17de tot de 19de eeuw uitgelicht worden, aangezien deze ook van belang is voor het ontstaan

10 | A

A | 11

van het fragment.

01. Herontwikkeling industrieel erfgoed

Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed | Typologische analyse van het wonen

In de tweede helft van de 19de eeuw gaat het een stuk

bouw. Om aan de woningvraag te voldoen moet er snel ge-

komen. De meeste waren ambtenaren, wat de naam van de

erfgoed vroeger in de wijk

minder met de molens. Door de windstilte van 1857 staan

bouwd worden. Dit wordt gedaan door particulieren die als

buurt ook verklaard.(76)

De Meander.

veel molens wekenlang stil. Dit is een stimulans om stoom

doel hebben zoveel mogelijk winst te maken. Dit heeft als

toe te gaan passen. Veel molens leggen dan het loodje. Er

bijzaak dat de kwaliteit van de woningen erbarmelijk is en

In de jaren 30 werden andere delen van Amsterdam vol-

is vrijkomende ruimte door het verdwijnen van de molens.

er zorgen zijn omtrent de hygiëne. Dit leidt tot veel onvrede

tooid waardoor de Staatsliedenbuurt leegliep. De wooncon-

Door de sterke economische groei van Amsterdam en de

bij de bewoners van de Staatsliedenbuurt. Het kan ook niet

dities waren in de nieuwere delen namelijk beter. De wat

aanleg van de spoorlijnen en havens, die een uitvloeisel van

uitblijven dat er weerstand komt op deze woonomstandighe-

meer welgestelde maakte plaats voor arbeiders. Ongeveer

de houtindustrie zijn, barst de stad uit zijn voegen. Er ko-

den, wat leidt tot het rapport ‘Het Vraagstuk der Volkshuis-

driekwart van de bevolking in deze wijk was arbeider. Wo-

men meer plannen om iets te doen met het gebied buiten de

vesting’ van ‘Nut van ’t Algemeen’. Daarin wordt gepredikt

nen en werken waren in de buurt niet gescheiden, overal

overbodig geworden stadsmuur. Het buitengebied is vooral

voor meer controle op de woningbouw en meer steun voor

waren kleine bedrijfjes. Naast werkgelegenheid zorgde het

aantrekkelijk voor activiteiten waarvoor te weinig plaats is

de goedwillende organisaties. Onder andere door dit rapport

ook voor veel lawaai en stankoverlast. In de loop van de

of die voor teveel overlast zorgen in de stad. Zo komt uit-

wordt er in 1901 een grote stap gezet naar betere woon-

jaren wordt ondanks de slechte woonomstandigheden de

eindelijk op de plek van de huidige Markthallen een opslag

condities door het aannemen van de Woningwet. In 1903

buurt niet aangepakt.

voor vuilnis en as van de kolenkachels. Er komen nog meer

krijgt dit een verder vervolg door de oprichting van de co-

kwalijke geuren in de polder. Diverse bedrijven die overlast

öperatieve woningbouwvereniging ‘Rochdale’. ‘Rochdale’

geven in de binnenstad of daar niet genoeg ruimte hebben

had daarbij ook een opvoedkundige functie waardoor men

In het polderrijke gebied worden in het begin van de

vestigen zich buiten de stadswallen, met name aan de Kost-

leerde beter rekening houden met de hygiëne. Op deze ma-

17de eeuw op initiatief van de houtzagerscompanie de eer-

verlorenvaart. Zo vestigt zich in het fragment aan de Kost-

nier wordt er meer vat gekregen op de woningcondities van

ste molens neergezet om de concurrentie met de Zaans-

verlorenvaart het Amsterdams Westelijk Industrie Centrum,

de buurt en gaat de kwaliteit omhoog.

treek aan te gaan. Uit de literatuur “Westerpark : barren,

een sloperij en een woonwagenkamp. Deze stadsuitbrei-

sparren en koperen knopen” blijkt dat er gunstige vesti-

dingen gebeurde op een chaotische manier. De bedrijven

Volgens de literatuur: Westerpark; barren, sparren en

Dit leidt in de jaren 60 tot opnieuw een leegloop. Ditmaal

gingsvoorwaarde worden ingesteld en er komt een verbod

vestigen zich ergens waar ze een oude boerderij of molen te

koperen knopen zijn de inwoners van de Staatsliedenbuurt

vertrekken de gezinnen uit de buurt vanwege ruimtegebrek

op het invoeren van hout dat niet in Amsterdam gezaagd

pakken konden krijgen. Door deze ontwikkelingen zag het

nooit erg rijk geweest, al hadden de meeste een vaste baan

en de slechte kwaliteit van de woningen. Tot dat moment

is. De omgeving van de Kostverlorenvaart, waaraan het

fragment eruit zoals op de kaart is weergegeven.

en een redelijk inkomen. Het was een ouderwetse volks-

was de Staatsliedenbuurt een kinderrijke buurt. De plekken

buurt met hardwerkende mensen die redelijk konden rond-

van de gezinnen wordt ingenomen door studenten en al-

Afb 02: Locaties industrieel

fragment zich bevindt, en de Singelgracht, dichtbij het IJ, is een ideale plek voor deze bedrijvigheid. Er is genoeg water, het hout kan makkelijk aangevoerd worden en er staat bijna

Ontwikkeling van de Staatsliedenbuurt

Herontwikkeling en renovatie van de Staatsliedenbuurt In de literatuur: De Amsterdamse Staatsliedenbuurt van 1900 tot nu geeft weer dat er in de jaren na de ontwikkeling van de buurt niets is gedaan aan de kwaliteit van het wonen.

Afb 03: Industrie op de Buyskade.

Typologische analyse van het wonen | Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed

01. Herontwikkeling industrieel erfgoed

altijd een zuidwestenwind, waardoor alle molens praktisch nooit stilvallen.(43)

Vanaf 1875 betreedt het gebied een nieuwe periode.

Alleen de poldersloten moeten verbreed worden om als

Staatsliedenbuurt ontwikkeld. Het is vanaf dan namelijk mo-

balkhaven dienst te kunnen doen. Er komen in de polders

gelijk woningbouw te creëren buiten te stadsmuren door

12 molenwerven. De gemeente legt kosteloos paden naar

het plan Kalff. Het is noodzakelijk om uit te breiden voor

de molens aan, maar de molenaar dient deze zelf te onder-

Amsterdam door de economische groei. Tot op dat moment

houden. Van een huursom is geen sprake als je een hout-

hebben de stadsmuren als korset gediend voor Amsterdam.

zaagmolen exploiteert. Als de houtzagerscompanie uit el-

Het concept van de wijk was strak. 4 straten evenwijdig aan

kaar valt mogen de individuele houtzagers de voorwaarden

een bestaande vaart (Kostverlorenvaart) en haaks gekruist

overnemen. Er volgen snel meer molens, waarbij echter de

door 3 dwarsstraten. Op het plan was veel kritiek van de

voorwaarde minder gunstig zijn en zij moeten wel huur be-

eigenaresse van de grond. Het moet speelser, bochten in

talen. In totaal zullen er 45 houtzaagmolens in de polders

de straten, er moesten pleinen komen en de bouwblokken

verrijzen.

werden minder diep. In het begin is er sprake van revolutie-

12 | A

A | 13

Tussen 1875 en 1877 worden er nieuwe plannen voor de

01. Herontwikkeling industrieel erfgoed

Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed | Typologische analyse van het wonen

lochtonen. Door de leegloop verdwijnen ook veel winkels

gebeurtenis leidt echter wel tot spanningen in de kraakbe-

Het nieuwbouw Project ‘Meander’ is gelegen op een der-

en bedrijven in de buurt. Voor het fragment betekent dat de

weging zelf, aangezien de radicale krakers niets met de ge-

gelijk open plek, het is het oude industrie terrein van AWIC.

bedrijven aan de Kostverlorenvaart verdwijnen en er ruimte

meente te maken wil hebben. De gemeente kan echter niet

En gerealiseerd in 2005. Het was belangrijk dat er een groot

vrijkomt. (32)

het kraken zomaar toelaten en probeert krakers uit te zet-

woonblok vormde waar ook leven in werd gebracht, een

ten. Doormiddel van een deurwaarder wordt dit geprobeerd,

soort transparantie. De stratenstructuur is erg belangrijk,

Ondanks duidelijke signalen dat de buurt niet meer vol-

maar dat mislukt keer op keer waardoor er wordt geopperd

lange doorlopende straten belemmeren de transparantie,

doet wil de gemeente niets aan de buurt doen. Dat blijkt ook

door de media dat de krakers de baas zijn in de Staatslie-

daarom zijn de 2 hoven aangebracht en ontstaat de vorm.

uit de Nota Stadsvernieuwing waarin wordt geopperd dat

denbuurt. Dit kan de gemeente niet over zijn kant laten gaan

In deze hoven heeft elke kavel zijn eigen tuin met hekwerk.

de buurt nog 10 jaar meekan. Deze gebeurtenissen leiden

en er volgen ontruimingen met hulp van de politie. Dit leidt

Dat is ongebruikelijk in Amsterdam daarom valt het hier zo

een nieuwe periode van de buurt in. De onvrede in de buurt

al snel tot botsingen. Er volgen overal confrontaties in de

op. Het blok heeft twaalf basistypen appartementen en de

blijft groeien en in de loop van de tijd komen er steeds meer

stad. Voor de woningbouwverengingen is de maat dan vol.

eerste 3 woonlagen hebben extra hoge kamers.

woningen leeg te staan, wat een vrijgeleiden voor krakers

Ze weigeren nog verder mee te werken aan de stadsver-

betekent halverwege de jaren 70. De krakers bestaan voor-

nieuwing, dit toch al zo karig was in de buurt. De gemeente

al uit jongeren, omdat onder die groep de woningnood het

heeft de coöperaties echter nodig en er komen nog meer

Typologische analyse van het wonen | Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed

01. Herontwikkeling industrieel erfgoed

Conclusie

hoogste is. De krakers als collectief richten “De Woongroep”

initiatieven om het ontruimen te bevorderen. Gezien de

Afb 04: AWIC terrein aan de

op. Aangezien de buurtbewoners in de gaten hebben dat de

problematiek in de buurt besluit zelfs de burgemeester van

Vooral sociale aspecten hebben invloed gehad op de

overkant van de Kostverloren-

krakers ook goeds voor ‘hun’ buurt willen worden ze zelfs lid

Amsterdam, Ed van Thijn, de buurt te bezoeken. In 1984

ontwikkeling in het fragment ‘De meander’. Op dit moment

vaart.

van de wijkraad en zijn ze geaccepteerd in de buurt. Deze

bezoekt hij ondanks waarschuwingen dat hij niet welkom

bevindt zich nieuwbouw en gerenoveerde gebouwen in het

is van de krakers de buurt. De burgemeester wordt wegge-

gebied. Dit heeft te maken met de verandering die er in de

jaagd uit de buurt. Daarom wordt de Staatsliedenbuurt als

afgelopen eeuw heeft plaats gevonden. De stratenstructuur

een no go area bestempeld waar de gemeente geen greep

werd al eind 17de eeuw vastgelegd: evenwijdige en haaks

op heeft. Deze gebeurtenis vormt de ommekeer. Zelfs het

gekruiste straten aan de Kostverlorenvaart met pleinen en

wijkcentrum en de andere buurtbewoners distantiëren zich

bouwblokken. Deze elementen zijn nog steeds in de wijk te

nu van de krakers. Dit leidt tot een besluit van de gemeente

herkennen en de doorgaande Van Hallstraat is nog steeds

om het krakers verzet definitief te breken. Ondanks diverse

het hoofdorgaan van het fragment. De bouwblokken zijn ge-

incidenten blijft de gemeente nu wel standvastig. De kra-

renoveerd en de nieuwbouw is evenals vroeger in blokken

kers weten niet goed hoe ze hierop moeten reageren en er

geplaatst met de gezamenlijke hoven in het midden geori-

komen onderlinge spanningen tussen de krakers. Dit leidt

ënteerd, dat was nog afkomstig van het in 1875 gebouwde

tot het uit elkaar vallen van ‘De Woongroep’. Door al deze

plan Kalff. Op wijkniveau is de cohesie tussen de oude en

gebeurtenissen en de media aandacht ervoor komt er in-

nieuwe structuur goed terug te vinden. Zoals gebruikelijk

eens wel meer geld beschikbaar voor de buurt. De rust in de

in dit gebied is er, ook bij het blok wat wij gaan inzoomen,

buurt wordt dus gekocht.

plaats gemaakt voor nieuwbouw nadat er een groot bedrijventerrein leeg is gekomen.

Vanaf 1985 wordt er dan op volle kracht aan de vernieuStaatsliedenbuurt voltooid (1912)

gebouwen langs de vaart. Dat leidt tot renovatie van de al

Woningwet (1901)

bestaande woningen en nieuwbouw aan de Kostverlorenvaart, waar de opengevallen plek van de bedrijven wordt opgevuld. Met de nieuwbouw werd er gestreefd naar woon en werk plekken in één en met open plekken tussen de blokken in zodat er genoeg ruimte voor groen kwam.

Uitbereidingsplan Kalff (1877)

Oprichting Rochdale (1903)

Vertrek van gezinnen (1960)

Beurskrach (1929)

Uitkeringen omlaag (1934) Leegloop door voltooiing van andere wijken (1930)

Krakers (1974)

Krakersvereninging De Woongroep valt uiteen (1985) Plannen grotendeels afgerond (1990)

Oprichting wijkcentrum (1971) Nota Stadsvernieuwing (1969)

14 | A

A | 15

wing van de Staatsliedenbuurt gewerkt. Er herrijzen diverse

II. Analyse

02. Bibliografie

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 01]

Adriaenssen, L. (1996) Een dwarse buurt: het herscheppingsverhaal van de Staatsliedenbuurt en Frederik

02]

Oppatja, H. (1992) De Amsterdamse Staatsliedenbuurt van 1900 tot nu : een stukje Amsterdam van 1900 tot nu.

Hulst: Van Geyt Productions

03]

He議dra, T. (2007) Westerpark : barren, sparren en koperen knopen. Alkmaar: De Milliano

04]

Margry, J. & Smith, H. (1976-1977) Staatsliedenbuurt. Eindhoven: Technische Hogeschool Eindhoven

05]

Van Rijn, T. & van Schooneveld-van R議n, V. (2003) Een schitterende buurt om te wonen : verhalen en portretten van buurtbewoners uit de Staatslieden- en Hugo de Grootbuurt. Amsterdam: Stadsuitgeverij Amsterdam

06]

Angenent, F. (1986) Beweging in de Staatsliedenbuurt? : een analyse met behulp van de theorie van Manuel Castells. s.n.

07]

Engineer, (27 juni 2003 ) Dienst Ruimtelijke ordening, gemeente Amsterdam: Meander II

Geraadpleegd op : 10-10-2011,

www.dro.amsterdam.nl/@105460/pagina/

Afbeeldingen 08]

De Meander, Kostverloren vaart, www.flickr.com

Typologische analyse van het wonen | Woontypologie禱n in Amsterdam

Hendrikbuurt in 1971-1996. Amsterdam: W議kcentrum Staatslieden-Hugo de Grootbuurt

16 | A

A | 17

Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed | Typologische analyse van het wonen

Boeken

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

01. 1e schaal: Relatie stadsfragment – stad 01.1 Ruimtelijke analyse 1e schaal - Inventariserend

01.3 Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Interpreterend

In het eerste schaalniveau is de ligging van het fragment

Uit de statistieken blijkt dat ons gebied iets meer al-

in de ligging van Amsterdam geanalyseerd. De kaart moet

leenstaanden heeft dan het gemiddelde van Amsterdam.

duidelijk maken waar in Amsterdam het fragment ligt en in

Dit is te verklaren aan de hand van de statistieken van de

welke wijk het ligt. Het fragment ligt in het stadsdeel West

leeftijdsgroepenverdeling. Uit deze statistieken blijkt dat het

en in de wijk: Staatsliederenbuurt. Het fragment ligt onderin

hoogste percentage ligt in de leeftijd tussen de 25 en 45,

de wijk en loopt in een punt naar elkaar toe waardoor het

dit is gemiddeld ook de groep die alleen woont. Overigens

gehele fragment een driehoek wordt. Aan weerszijden wordt

wijken de gegevens niet zo af dat er naar specifieke zaken

het begrenst door water waardoor het een geïsoleerd ka-

gezocht moet worden die deze afwijkende gegevens verkla-

rakter krijgt en maar met een zijde direct grenst aan een

ren. Er kan geconcludeerd worden dat het gebied redelijk

andere buurt. Aan de linkerzijde liggen aan de overkant van

het gemiddelde van Amsterdam weerspiegelt.

het water de markthallen. De markthallen zijn een drukbezocht terrein voor ondernemers die hier op grootschalig

Uit vergelijking van de gegevens blijkt dat er nauwelijks

niveau bevoorradingen kunnen inslaan. Daarmee wordt

verschillen zijn in de aantallen wanneer het gaat over de af-

dit een druk en industrieel gebied. Door het water en een

komst. Er zijn in ons gebied iets minder allochtonen, dit blijkt

groenstrook blijft het contact met de markthallen vanuit de

uit ook uit de percentages van de verschillende nationalitei-

wijk echter beperkt. Aan de andere kant wordt het gebied

ten. Echter grote verschillen zijn er niet. Conclusie kan zijn

begrenst door de Frederik Hendrikbuurt Noord. Langs de

dat ons gebied daarmee een redelijk neutraal gebied is en

kade van deze wijk bevindt zich veel bebouwing van 4 a 5

de gemiddeldes van Amsterdam representeert.

woonlagen waardoor dit meteen het grensgebied vormt van de wijk. In het gebied is een combinatie van wonen, winkelen, werken en recreatie. Waar het wonen de overhand heeft en de overige functies zoals winkelen en recreëren naar vraag aanwezig zijn.

Het fragment wordt ontsloten middels een hoofdweg die door de omringende buurten gaat alvorens deze op een hoofdweg aansluit, dit is de enige doorgaande weg door het fragment. Deze hoofdweg is een 50 km weg en heeft aan weerszijden een fietspad. Het openbaar vervoer beweegt ook via deze weg door de wijk, waardoor de weg de toegang tot het centrum wordt. De aangrenzende straten zijn allemaal vormgegeven als 30 zones of zelfs als woonerven.

Door de beperkte snelheid van de auto’s krijgt de wandelaar in het gebied een rustig en veilig gevoel.

Op dit schaalniveau wordt het eilandachtige karakter van de wijk zichtbaar en daarmee ook de uitstekende aansluiting op de waterwegen, die in de geschiedenis, toen er nog industrie in het gebied aanwezig was, belangrijker waren dan nu. Echter nog steeds zijn de waterwegen minstens zo prominent aanwezig als het normale verkeer.

Stadsfragment

18 | A

Bebouwing fragment Bebouwing Amsterdam

Fragment: 1e schaal Schaal: 1:20000

01.2 Sociaalprogrammatische analyse 1e - 2e schaal - Kwantificerend

Huishoudens 01.1 Plattegrond

Alleenstaand

Gezin

Samenwonend

Afkomst

Antillianen

Surinamers

Autochtonen

Turken

Marokkanen

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

01. Eerste Schaal

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

2 02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend

1

02.1 Situatie De vorm en grote van het projectgebied wordt bepaald

6

door de aanwezigheid van het vaarwater, dat tevens het fragment isoleert van de rest van Amsterdam. Het water splitst zich in het zuiden van het gebied op in twee grachten, waardoor een driehoekig schiereiland is gevormd met in het noorden de enige ontsluiting voor gemotoriseerd verkeer.

5

4

3

De afmetingen van het projectgebied zijn ongeveer 500 me-

8

ter bij 375 meter op het langste en breedste punt.

In het fragment zijn een 16-tal van straten aanwezig, waarvan de Van Hallstraat veruit de belangrijkste straat is.

Dit is tevens de hoofdverbindingsweg tussen het gebied en de rest van de stad. In het gebied is niet een gebouwvorm

9

aan te wijzen die kenmerkend is. Bouwblokken, strookbebouwing en vrijstaande gebouwen zijn gemixt en verdeeld.

3

4

5

10

13

11

Westerse allochtonen

Legenda:

12

40 - 60 % 20 - 40 %

7

14

0 - 20 %

Overig

19 | A

15

Straten 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Van Beuningenplein Eerste Keucheniusstraat Van Bossepad Van Bossestraat De kempenaerstraat Van Hallstraat Van der Palmkade Schaepmanstraat Van Reenenstraat Van Rappardstraat Oostelijk Marktkanaal Visseringstraat Donker Curtiusstraat Buyspad Buyskade Buysbrug

20 | A

Situatie

16

Bebouwing fragment Bebouwing omgeving

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 21 | A

02.1 Topografie / Situatie

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.2 Verkavelingstructuur De verkaveling, ook wel kavels genoemd, zijn afgebakende gronden. Dit geeft de oppervlakte weer van de woning inclusief tuin. Zo wordt er goed weergegeven tot waar het recht van eigendom geldt per tuin en dus hoe de verdeling van de grond verloopt. De verkaveling is vaak aan de geschiedenis van het gebied af te lezen. Bij grote steden zit het verschil in spontaan gegroeide stadsuitbereidingen en verschillende fasen van planmatige groei. In moderne wijken is de verkaveling vaak het resultaat van een stedenbouwkundig plan.

De verkaveling van onze wijk is uit de geschiedenis af te lezen, dit is terug te vinden in de literatuuranalyse. Door bepaalde veranderingen en groei zijn er bouwblokken ontstaan. Ten opzichte van vroeger is er aan de samenhang van de verkaveling weinig veranderd.

22 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.3 Bebouwd en onbebouwd De tekening laat duidelijk in een opslag de verhouding tussen bebouwd en onbebouwd zien. Conclusies die uit deze kaart getrokken kunnen worden zijn de verhoudingen en plaatsing van de open ruimtes ten opzichte van de bebouwing. Het eerste dat opvalt is dat veel bebouwing in een rechthoek geschakeld is waar aan de binnenzijde een open ruimte ontstaat voor groen. In de meeste van deze blokken zijn woningen of appartementen ondergebracht. Het tweede opvallende element is de brede onbebouwde ruimte aan de voorzijde van de bebouwing, de straten. Ondanks dat er nergens voortuinen zijn, zijn de straten relatief breed.

Het laatste opvallende element is aan de linkerzijde van het fragment te vinden. Hier zijn verschillende losse volumes achter elkaar gelegen, dit zijn woonboten. Hoewel deze vrij afgelegen liggen is het aantal woonboten redelijk hoog te noemen, de woonboten bestrijken de gehele linker flank van het fragment. De woonboten zijn ook in de omliggende buurten op dezelfde manier aanwezig. De woonboten zijn opvallend wanneer er opingezoomd wordt en individueel bekeken worden, dan wordt ook duidelijk dat het allemaal individuele onsamenhangende volumes zijn. Het is wellicht ook daarom dat ze zo afgelegen liggen.

23 | A

02.2 Verkavelingsstructuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

24 | A

Bebouwd en onbebouwd Bebouwing fragment Bebouwing omgeving

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.4 Ontsluiting Door het fragment loopt een hoofdweg, waar alle overige straten uit de wijk op aansluiten. Deze hoofdweg is dus de hoofdontsluiting van het fragment. Over deze hoofdweg rijd tevens het openbaar vervoer en ook zijn hier de enige opstappunten in het fragment. We kunnen zeggen dat dit de primaire ontsluiting is en alle overige straten tot de secundaire ontsluiting behoren. Tussen deze overige straten maken we nog een onderscheid tussen secundaire en tertiaire ontsluiting. Alle straten vinden direct hun aansluiting op de hoofdweg, of via een andere secundaire straat. De secundaire en tertiaire ontsluiting bestaat uit 30 km/h straten of uit straten die opgezet zijn als woonerf, de fietsers en auto’s rijden hier op dezelfde weg. Het parkeren gebeurt hier direct aan de straat in de naast gelegen parkeervakken. Het aantal straten dat als woonerf is opgezet is redelijk hoog in vergelijking tot het aantal straten, daardoor wordt er in het gebied erg langzaam gereden en is er niet veel verkeer. Hierdoor ontstaat er een veilig en aangenaam gevoel wanneer men door het fragment loopt of fietst. Het voordeel van het eilandachtige karakter is dat al het verkeer wat van de hoofdweg de wijk in rijdt bestemmingsverkeer is, de straten van het fragment kunnen niet als sluiproute dienen.

Er is geen doorgaande secundaire weg aanwezig in het fragment. Voor fietsers en wandelaars zijn er wel meerdere mogelijkheden om het fragment te verlaten. Onderaan en rechtsboven in het fragment zijn fiets/ loop bruggen over het kanaal.

25 | A

02.3 Ontsluiting

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

26 | A

Ontsluiting.

Primair Secundair Tertiair Parkeren

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 27 | A

02.4 Bebouwd onbebouwd

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.5 Elementen van ordening Er zijn een aantal ordenende elementen in de wijk in een bepaalde hiĂŤrarchie. Allereerst is er het kanaal wat de vorm en het oppervlak van het gebied inkadert. Het kanaal vormt de twee grenzen van het gebied. Het tweede element is de van Hallstraat, deze straat volgt de lijnen van het kanaal, hij komt haaks op het kanaal het fragment binnen en loopt vervolgens evenwijdig aan het andere kanaal verder.

Het kanaal en daarna de van Hallstraat bepalen dus hoe de straten in het gebied geplaatst worden. De bebouwing volgt ook een regel, deze bestaat voornamelijk uit vijf bouwlagen, hierdoor ontstaat er een bepaalde eenheid tussen de verschillende bouwblokken. De raster structuur bepaald de bouwlijnen van het gebied van de oude woningen en komt voort uit de lijn van het kanaal. Door deze lijn door te zetten tot aan de van Hallstraat ontstaat er tussen deze twee lijnen een rasterstructuur waar de woningen in geplaatst zijn. Dit raster is ook doorgezet vanuit het bovenliggende gebied.

Omdat het niet het grootste deel van de wijk beslaat hebben we het niet tot meest ordenende element benoemd. Tevens komt het raster voort uit het kanaal en de van Hallstraat waardoor deze hoger in de hiĂŤrarchie staan.

28 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.6 Elementen van uitzondering Elementen van uitzondering zijn elementen

die an-

ders zijn dan het overheersend aanwezige. Het eerste is de bebouwing die niet vijf laags is. Er zijn een aantal gebouwen hoger en lager dan vijf bouwlagen, deze zijn vooral geplaatst aan de waterzijde van het fragment. Dan zijn er elementen die de structuur onderbreken. Dit zijn elementen die een uitzondering vormen in het straatbeeld. Een voorbeeld hiervan in ons fragment is een oude kerk. Vroeger is dit een kerk geweest, dit is nu onderdeel van een ouderenzorgcentrum, de kerk heeft een andere vorm dan de bebouwing er omheen. Een tweede voorbeeld is een plein, dit is niet een gebouw wat uitzonderlijk is maar juist een onbebouwde ruimte die het doorgaand beeld onderbreekt.

Dit plein is ontoegankelijk voor auto’s en vormt een onderbreking van de doorgaande straat. Een ander uitzonderend element is waar de achterzijde van een blok openbaar voor publiek is. Alle bouwblokken in het gebied hebben een privÊ binnenterrein, er komt eenmalig voor dat er een routing door de achterzijde van een blok is. Als laatste is er de vrije vorm van het bouwblok de Meander. Dit bouwblok is een uitzonderlijke vorm tussen de rechte vormen van de overige bebouwing. De vorm van dit blok staat in contrast met het raster wat tussen het kanaal en de van Hallstraat ligt.

29 | A

02.5 Ordenende elementen Isometrie - Bouwhoogtes

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

30 | A

Elementen van uitzondering. > 5 Bouwlagen < 5 Bouwlagen Onderbreking structuur Routing door blok Vorm Meander

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.7 Type en vorm - bebouwingstypes Er zijn een vijftal bebouwingtypen te onderscheiden: Blok, open blok, strook, singulier element en toren. Zoals ook al naar voren kwam in de tekening bebouwd en onbebouwd is dat in het fragment het type blok een veel voorkomend element is. Dit type is in ons fragment te onderscheiden in traditionele woningen, of een wat nieuwer appartementencomplex. De woningen zijn veelal nog herkenbaar van oude foto’s, maar zijn wel een renovatie ondergaan. De nieuwere appartementencomplexen zijn een stuk moderner van vormgeving. De overeenkomst is dat elk blok 5 bouwlagen heeft, geen voortuin heeft en al het groen aan de achterkant binnenin het blok is geplaatst. Kenmerkend voor deze ‘binnentuinen’ is dat deze van buitenaf niet voor iedereen toegankelijk zijn, maar vaak ook niet zichtbaar zijn.

Het tweede type het open blok, heeft grotendeels dezelfde opzet als het blok, maar heeft een openbare toegang achter de volumes. Het type open blok komt in ons fragment eenmalig voor, centraal in het fragment. In dit blok zijn een aantal winkels opgenomen, wat de centrale ligging verklaard.

Het type strook is te vinden aan de randen van het gebied met woningen. Dit is bij elke strook dezelfde bebouwing als in het blok aan de overzijde van de straat maar omdat het aan de rand ligt wordt de strook niet rond gebouwd tot een blok. Typerend voor de strook in ons fragment is dus dat deze aan de rand ligt en de achterzijde niet afgesloten is door bebouwing. De laatste twee typen: singulier element en toren zijn vergelijkbaar, ze zijn beiden vrijstaand van andere bebouwing, ze verschillen echter in hoogte. De toren is logischer wijs hoger dan het singulier element. Kenmerkend is wel dat beide typen in ons fragment bij elkaar gegroepeerd zijn. Wanneer bekeken wordt naar de functies die in deze bebouwing te vinden, blijken dit commerciële functies te zijn, dit verklaart de groepering. Er is echter nog een tweede groepering singuliere elementen aan de linkerzijde van het fragment, dit zijn woonboten. Deze woonboten zijn niet nadrukkelijk aanwezig in de wijk en worden daarom verder niet besproken.

31 | A

02.6 Elementen- van cohesievan uitzondering Perspectieven Elementen

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

32 | A

Bebouwingstype.

Toren Singulier element Strook Open blok Blok

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.8 Type en vorm - bebouwingsvormen Er is een viertal bebouwingsvormen te onderscheiden.

Deze zullen deels samenhangen met het type, maar het type hoeft niet typerend te zijn voor de bebouwingsvorm. De meeste van de bebouwing is geometrisch, zelfs in de wat meer vrijere blokken zijn in het totaalbeeld geometrische vormen te herkennen. Vanuit de functionaliteit is te verklaren dat het grootste deel van de bebouwing geometrisch is. In verschillende blokken en stroken is een hoekaccent opgenomen. Deze hoekaccenten ‘accentueren’ het gehele blok of strook. Deze accenten zijn vaak aangebracht om een overgang tussen twee gevels te creëren. De vorm plintopbouw is terug te zien in de nieuwere bebouwing rondom het centrum en in het blok onderin het fragment. Hier zijn op de begane grond commerciële functies geplaatst zodat er een combinatie wonen/ commercieel ontstaat. Als laatste is er de amorfe vorm, deze vorm is niet rationeel en geometrisch opgezet, deze vormen vallen direct op in de tekening omdat het overgrote deel van de bebouwing geometrisch is.

33 | A

02.7 Elementen vanblok gestalte Perspectief - Open

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

34 | A

Bebouwingsvorm.

Geometrisch Amorf Hoekaccent Plint-opbouw

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.9 Type en vorm - ruimtetypes Er zijn een vijftal bebouwingtypen te onderscheiden: Blok, open blok, strook, singulier element en toren. Zoals ook al naar voren kwam in de tekening bebouwd en onbebouwd is dat in het fragment het type blok een veel voorkomend element is. Dit type is in ons fragment te onderscheiden in traditionele woningen, of een wat nieuwer appartementen complex. De woningen zijn veelal nog herkenbaar van oude foto’s, maar zijn wel een renovatie ondergaan. De nieuwere appartementencomplexen zijn een stuk moderner van vormgeving. De overeenkomst is dat elk blok 5 bouwlagen heeft, geen voortuin heeft en al het groen aan de achterkant binnenin het blok is geplaatst. Kenmerkend voor deze ‘binnentuinen’ is dat deze van buitenaf niet voor iedereen toegankelijk zijn, maar vaak ook niet zichtbaar zijn.

Het tweede type het open blok, heeft grotendeels dezelfde opzet als het blok, maar heeft een openbare toegang achter de volumes. Het type open blok komt in ons fragment eenmalig voor, centraal in het fragment. In dit blok zijn een aantal winkels opgenomen, wat de centrale ligging verklaard.

Het type strook is te vinden aan de randen van het gebied met woningen. Dit is bij elke strook dezelfde bebouwing als in het blok aan de overzijde van de straat maar omdat het aan de rand ligt wordt de strook niet rond gebouwd tot een blok. Typerend voor de strook in ons fragment is dus dat deze aan de rand ligt en de achterzijde niet afgesloten is door bebouwing. De laatste twee typen: singulier element en toren zijn vergelijkbaar, ze zijn beiden vrijstaand van andere bebouwing, ze verschillen echter in hoogte. De toren is logischer wijs hoger dan het singulier element. Kenmerkend is wel dat beide typen in ons fragment bij elkaar gegroepeerd zijn. Wanneer bekeken wordt naar de functies die in deze bebouwing te vinden, blijken dit commerciële functies te zijn, dit verklaart de groepering. Er is echter nog een tweede groepering singuliere elementen aan de linkerzijde van het fragment, dit zijn woonboten. Deze woonboten zijn niet nadrukkelijk aanwezig in de wijk en worden daarom verder niet besproken.

35 | A

02.8 Regel en uitzondering Perspectieven - Bebouwingsvormen

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

36 | A

Ruimtetype.

Tuin Plein Hof Park Straat

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.10 Type en vorm - ruimtevormen Er is een viertal bebouwingsvormen te onderscheiden.

Deze zullen deels samenhangen met het type, maar het type hoeft niet typerend te zijn voor de bebouwingsvorm. De meeste van de bebouwing is geometrisch, zelfs in de wat meer vrijere blokken zijn in het totaalbeeld geometrische vormen te herkennen. Vanuit de functionaliteit is te verklaren dat het grootste deel van de bebouwing geometrisch is. In verschillende blokken en stroken is een hoekaccent opgenomen. Deze hoekaccenten ‘accentueren’ het gehele blok of strook. Deze accenten zijn vaak aangebracht om een overgang tussen twee gevels te creëren. De vorm plintopbouw is terug te zien in de nieuwere bebouwing rondom het centrum en in het blok onderin het fragment. Hier zijn op de begane grond commerciële functies geplaatst zodat er een combinatie wonen/ commercieel ontstaat. Als laatste is er de amorfe vorm, deze vorm is niet rationeel en geometrisch opgezet, deze vormen vallen direct op in de tekening omdat het overgrote deel van de bebouwing geometrisch is.

37 | A

02.9 Openbaar, collectief, publiek, privé ruimte Perspectief - Plein

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

38 | A

Ruimtevorm.

Geometrisch Amorf Omsloten Vloeiend

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal: Stadsfragment - Inventariserend 02.11 Transformatie in tijd Deze kaart moet duidelijk maken hoe de wijk in de loop van de geschiedenis is veranderd, dit wordt inzichtelijk gemaakt in 4 periodes. De eerste periode moet de oorspronkelijke opzet van de wijk zoveel mogelijk duidelijk maken, de 3 latere perioden laten zien hoe de wijk getransformeerd is en of het de oorspronkelijke koers behouden heeft, of dat deze is veranderd. Op de eerste kaart (1909) is te zien dat er verschillende bedrijventerreinen zijn, op deze terreinen zijn verschillende fabrieken gevestigd. In de kaart later (1917) is te lezen dat er rond deze bebouwing verschillende woningen geplaatst zijn. Vanaf dit moment ontstond er een mix van wonen en werken in het fragment. In de derde en vierde periode (1943/ 1977) is te zien dat er nog een aantal woningen bij geplaatst worden. Ook is hier te zien dat al wat van de oude bebouwing, het industriĂŤle vervangen wordt door woningen of door bebouwing met een commerciĂŤle functie. Er is bij alle kaarten steeds dat er meer functies en bebouwing bijkomt, dit gebeurt rond een centraal punt. Dit is tegenwoordig nog herkenbaar als centraal punt in de wijk en als centrum herkenbaar. Er is dus duidelijk te zien dat dit al sinds het begin het centrum van de wijk is, en de wijk hierom heen ontwikkeld is.

In de derde kaart is te zien dat oude bebouwing verdwijnt en vervangen wordt door nieuwbouw. Wanneer we naar de huidige situatie kijken is te zien dat deze lijn is doorgetrokken en alles van dit industrieel erfgoed verdwenen is en vervangen wordt door nieuwere bouwblokken waar voornamelijk woningen en appartementen gehuisvest worden.

Wel is er nog steeds een denkbare grens te trekken tussen de straten met rijen woningen en de rechterzijde waar tegenwoordig commercie en nieuwe appartementen gevestigd zijn. Van oudsher lag deze grens er dus ook al, het verschil was toen wonen, werken (fabriek). Het ene nieuwe bouwblok zoekt wel een connectie met de oude structuur, het andere blok doet dit juist weer niet.

39 | A

02.10 Programma

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

40 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Ruimtelijke analyse 2e schaal - Interperterend 02.12 Elementen van samenhang (cohesie) Het samenhangende element van de wijk is voor ons het aantal bouwlagen van het overgrote deel van de bebouwing. De nieuwe en de oude bebouwing bestaan voornamelijk uit vijf bouwlagen, dit zorgt voor een samenhang tussen de twee, omdat er een vergelijkbaar straatbeeld ontstaat.

De symmetrische lijnen die vooral tussen de straten van de oude woningen liggen zorgen ook voor de samenhang. Aan de waterzijde is een afwijkend element te vinden, namelijk een wat meer hoge bebouwing. Deze bebouwing heeft vaak meer bouwlagen dan vijf en vormt nu op deze manier ook een terugkomend element. Dit zorgt voor een samenhang tussen de bebouwing aan de waterzijde.

Op de vraag of er op dit niveau een duidelijke samenhang ontstaat tussen de nieuwe en de oude structuur moet negatief geantwoord worden. Er ontstaat meer een samenhang tussen de nieuwe bebouwing, dan tussen de nieuwe en de oude bebouwing. Wel lijkt er een samenhang te zitten in het gecreĂŤerde straatbeeld, uit de schaalniveau 3 analyse zal blijken of dat deze samenhang er ook daadwerkelijk is.

41 | A

02.11 Sociale structuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

42 | A

Elementen van samenhang (cohesie).

Symmetrie compositie 5 Bouwlagen Verticaliteit waterkant

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Kwantificerend 02.13 Programma De verschillende programmaâ&#x20AC;&#x2122;s die op deze kaart worden weergegeven zijn: wonen, werken, commercie en recreatie, deze kaart geeft de precieze programmaâ&#x20AC;&#x2122;s weer en waar deze in het fragment geplaatst zijn. De conclusie dat de publieke ruimtes, dus commercie, recreatie en werken gegroepeerd in het centrum liggen komt uit deze kaart naar voren.

Deze gebouwen zijn herkenbaar gebleken omdat deze groter, hoger en anders van vorm zijn dan de woonblokken.

Rondom dit centrum bevindt zich in verschillende vormen (appartementen en woningen) het wonen. Het wonen is in de wijk ook erg herkenbaar omdat het voornamelijk woningen zijn, met een traditionele Nederlandse / Amsterdamse uitstraling. Het overige wonen bevindt zich in de appartementencomplexen welke op hun buurt als zodanig goed herkenbaar zijn. Hierdoor is er niet alleen op kaart maar ook op straatniveau in de wijk erg herkenbaar welk programma de bebouwing herbergt. De woonboten zijn een afwijkende bebouwingsvorm in de wijk, maar zijn wel zo authentiek dat deze herkenbaar zijn als woonboot en dat het om het programma wonen gaat. Deze zijn pas later in de wijk gehuisvest en hebben daardoor een minder sterke relatie met de wijk en de opbouw van het fragment.

43 | A

Isometrie - Bouwhoogtes

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

44 | A

Programma Wonen Werken Commercie Voorzieningen

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Kwantificerend 02.14 Toegankelijkheid Het claimen van de openbare ruimte manifesteert zich in het fragment een aantal keren op verschillende plaatsen en op kleine schaal. Het kenmerkt zich in het ‘eigen maken’ van de ruimte voor de woning. De ruimte voor de woning is in het gehele fragment vrijwel overal een openbare stoep. Deze wordt door de bewoners van de woning veelal toegeëigend door een bankje met daarnaast wat bloempotten voor de woning te plaatsen. Ook is er nog een extremer geval in het fragment waar de bewoner niet alleen planten direct voor de woning heeft geplaatst, maar ook de lantaarnpaal voor de woning geclaimd heeft door hier ook bloempotten te plaatsen en zelfs de lantaarnpaal zelf versiert heeft. Er is tevens een winkelier, bloemist, aanwezig in het fragment die overdag de stoep voor de winkel gebruikt als etalage en de verschillende bloemen en planten hier overdag uitstalt.

Restanten van oranje vlaggetjes en slingers zijn bewijs van een geclaimd pleintje door omwonenden tijdens het Wereld Kampioenschap voetbal van 2010. Bij de woningen in de Eerste Keucheniusstraat manifesteert het claimen van de openbare ruimte op private schaal zich het sterkst. De woonboten zijn toegankelijk via een afgelegen straat, die deels verboden is voor auto’s. Een klein gebied voor elke woonboot is door de bewoners ingericht als voortuin en wordt ook als dusdanig gebruikt. Er staan hier fietsen van de bewoners, maar ook zijn er tuinstellen of wasrekjes te vinden.

Het privé maken van openbare ruimte wordt gezien in het blok de Meander, er wordt bij het betreden van het terrein met een bordje duidelijk gemaakt dat om een privé terrein gaat, maar er wel bezoekers getolereerd worden. Door deze vermelding en ook wel besloten ligging van deze gebieden krijgen deze een sterk privaat gevoel terwijl deze in wezen openbaar zijn voor iedereen.

45 | A

02.11 Sociale structuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

46 | A

Toegankelijkheid Openbaar Semiopenbaar Semiprive Prive

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Observerend 02.15 Belangrijke looproutes In deze tekeningen zijn verschillende looproutes aangegeven. Toen wij het fragment bezochten werd voor ons meteen al een aantal looproutes duidelijk. De belangrijkste looproutes geven ook de ontsluiting van de wijk weer. Vanaf elke burg gaat een belangrijke looproute de wijk in, deze leiden langs de hoofdweg, winkels maar ook langs de bedrijfjes. Het terrein (de kade) naast het woonblok ‘de meander’ wordt ook druk betreden door wandelaars, ondanks dat er een bord staat waarop staat dat het privéterrein betreft wordt men niet tegengehouden door obstakels voordat zij het terrein betreedt.

Vanaf de hoofdstraat waar de bushaltes zich bevinden is er een looproute door ‘de Meander’ heen, in deze route loopt men langs winkeltjes en daarna onder een poortje door. Na dit poortje wordt het terrein van ‘de Meander’ betreden.

Er loopt ook een duidelijke hoofdroute vanaf de hoofdweg langs het bedrijven terrein naar de kade wat uiteindelijk leid naar een bruggetje(ontsluiting naar een ander fragment).

Naast de belangrijkste looproutes zijn er ook routes die minder gebruikt worden bijv. de routes tussen de woonblokken in en de route die naar de achterste straten van de wijk gaan.

47 | A

02.11 Sociale structuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

48 | A

Belangrijke looproutes.

Primair Secundair

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Observerend 02.16 Plekken van samenkomst In een wijk zijn er altijd plekken van samenkomst te vinden, of dat nou alleen een bankje is of dat er ook een speeltuin bij zit. Er is in de tekening een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire plekken van samenkomst.

De drukbezochte plaatsen zijn de primaire, de minder druk bezochte plekken de secundaire. Tot de primaire plekken van samenkomst worden het voetbalveldje (middenonder), het pleintje tussen bebouwing (middenlinks) en het centrale plein geschaard. Op het plein voor de winkels staan verschillende bankjes maar ook zijn hier de bushaltes te vinden, buurtbewoners maken hier een praatje met elkaar wanneer zij elkaar tijdens het winkelen tegenkomen. Er zijn ook menig andere plaatsen waar bankjes staan, deze plaatsen worden vooral bezocht door mensen die de hond uitlaten of een blokje om maken, deze zijn dus minder druk bezocht en behoren tot de secundaire plekken van samenkomst.

49 | A

02.11 Sociale structuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

50 | A

Plekken van samenkomst.

Primair Secundair

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Observerend 02.17 Sociale sfeer In de tekeningen worden de verschillende plekken met verschillende sferen weergegeven. Er wordt onderscheid gemaakt in: Intimiderend, publiek en aangenaam. Veel plekken zijn openbaar maar toch hangt er een bepaalde sfeer, deze sfeer wordt aangegeven op de kaart. Op pleinen en druk bezochte straten ontmoeten mensen elkaar, ze maken een praatje en de kinderen spelen met elkaar.

In de hofjes van de woonblokken is die sfeer wat persoonlijker. De doelgroep is beperkter omdat er vooral bewoners komen en er wordt wat bewuster omgegaan met elkaar. De sfeer in deze hoven van de woonblokken is vaak vriendelijk en aangenaam. De sfeer op de drukkere straten en het hoofdplein hebben we beoordeeld als neutraal.

Op sommige plekken ben je minder welkom, dit zijn plekken die sterker privé dan openbaar aandoen. Dit kan openbare ruimte zijn die mensen hebben toegeëigend maar ook een ruimte die als totaal als semiopenbaar is opgezet.

De meest intimiderende sfeer ontstaat voor de woonboten, het voorliggende trottoir is in zijn gehele breedte toegeëigend door deze bewoners, waardoor het lijkt alsof dit de voortuinen van de woonboten zijn.

51 | A

02.11 Sociale structuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

52 | A

Sociale sfeer.

Intimiderend / bezwaard Publiek / neutraal Aangenaam / vriendelijk

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

02. Sociaalprogrammatische analyse 2e schaal - Observerend 02.18 Informele tactieken Met informele tactieken worden er bepaalde dingen toegeĂŤigend die eigenlijk van de gemeente zijn. In onze wijk is een goed voorbeeld van een bloemist. Deze is gesitueerd op de hoek van een woonblok en heeft de stoep voor zijn winkel vol staan met bloemrekken. Hierdoor wordt de doorgang belemmerd maar het geeft wel een aangename sfeer.

Ook zijn er in het verlengde van deze straat verschillende lantaarn palen versiert met klimplanten.

Op een plein in het midden van de wijk vinden we vlaggetjes terug van het WK 2010. Hier hebben de bewoners het plein zelf versiert en doormiddel van informele tactiek er een gezellig plein van gemaakt. Hierdoor geeft het minder het gevoel dat het openbaar is en door iedereen gebruikt kan worden.

Veel woningen grenzen meteen met de voordeur aan het trottoir. Wanneer hier veel zon op staat hebben bewoners wel eens de neiging om een bank je tegen het huis aan te zetten. Dit is ook een informele tactiek, het trottoir wordt zo in bezit genomen door de bewoner.

53 | A

02.11 Sociale structuur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

54 | A

Informele tactieken.

Bloempotten Voetbalvlaggen Bankjes

Fragment: 2e schaal Schaal: 1:2000

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 55 | A

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

02. Tweede Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.1 Verkavelingstructuur De verkaveling in het blok is redelijk gelijk verdeeld. De appartementen in de nieuwe en oudbouw hebben veelal dezelfde kavel grote. In het zuiden is de verkaveling van commerciële en publieke functies gelegen, het ligt dicht bij het ‘centrum’ van fragment ‘De meander’. De appartementen zijn allemaal naar binnen georiënteerd, hierdoor ontstaat er een semi-privaat hof.

Het oude gedeelte kent een harde scheiding tussen straatniveau en bebouwing. Het nieuwe deel oogt vriendelijker doordat er tuinen voor de woningen zijn gesitueerd, hierdoor ontstaat een overgangszone tussen straatniveau naar bebouwing. Dit is niet gebruikelijk in Amsterdam en daarom erg opvallend. Het bouwblok heeft een aparte vorm, dit omdat de architect de appartementen zoveel mogelijk uitzicht wilde bieden op het water.

56 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 57 | A

03.1 Ontsluiting

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.2 Bebouwd en onbebouwd De kaart bebouwd & onbebouwd laat de verhouding tussen de bebouwde en onbebouwde ruimte van het blok de Meander zien. Door de kronkelende vorm van het blok, de meanderende vorm, ontstaat er op een kleine ruimte veel bebouwing, maar ontstaat er tussen de bebouwing ook weer verschillende ruimtes. De meanderende vorm creĂŤert in eerste plaats meer bebouwing, waardoor ook meer bebouwing met een uitzicht op het water, dit is een van de beweegredenen van de architect voor deze vorm geweest.

Ook is aan de binnenzijde van het blok een grote onbebouwde ruimte. Het project is ruim opgezet en ondanks de meanderende vorm is het percentage onbebouwde ruimte relatief hoog.

Een groot deel van de bebouwing bestaat uit woningen en is daardoor vergelijkbaar qua grootte en opbouw. Uitzondering op deze woningen is het volume aan de linkerzijde, hier zijn grotere commerciĂŤle functies in opgenomen.

58 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.3 Ontsluiting De oude woningen aan de Van Hallstraat zijn naar binnen georiënteerd, waarbij de ontsluiting op het straatniveau door middel van een portiekontsluiting wordt verzorgd. Deze type ontsluiting is kenmerkend voor de woningen in Amsterdam. Ter hoogte van de ontsluiting bevindt zich een harde barrière tussen straat en woning. Per verdieping worden twee woningen ontsloten door een bordestrap. Hetzelfde geldt voor de oude woningen aan de Eerste Keucheniusstraat, waarbij de ontsluiting voor bovenliggende woningen gerealiseerd is door steektrappen.

In het nieuwbouw deel van De Meander is een totale verandering zichtbaar. Er is geen harde scheiding tussen straat en woning, maar er is een overgangszone in de vorm van privégebieden voor de woningen. Dit zorgt voor een vriendelijkere en prettige uitstraling. Ook is te zien dat veel woningen niet meer naar buiten zijn georiënteerd, maar juist naar binnen toe. De ontsluiting van deze woningen vinden plaats aan de binnenzijde van het blok.

59 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

60 | A

Ontsluiting.

Individuele ontsluiting Collectieve ontsluiting

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 61 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.4 Elementen van ordening Op het bouwblok zijn 3 elementen ordenend, Kostverlorenvaart, Van Hallstraat en de oude bebouwing. In de hiĂŤrarchie van de ordening van elementen is de oude bebouwing beeldbepalend voor het totale bouwblok. Dezelfde diepte van de woningen van het oude gedeelte is voortgezet in de nieuwbouw. Vervolgens komen het water en de straat die als het ware het bouwblok inkadert tot de bestaande lengte, breedte en oppervlakte. Het nieuwe deel van het bouwblok Meander ziet er wellicht chaotisch uit door de gekronkelde lintbebouwing, storend is dit echter niet.

62 | A

Elementen ordening.

Kostverloren vaart Van Hallstraat Oude bebouwing

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 63 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.5 Elementen van uitzondering Door de elementen van uitzondering wordt pas echt duidelijk wat voor speciaal en uniek gebouw Meander is.

Deze elementen zijn typerend voor de nieuwbouw en daardoor onderscheidt het zich met de rest van het blok, maar ook met de rest van de wijk. Het zijn de kleine aspecten die het verschil maken. De open ruimte wordt bepaald door de gekronkelde lintbebouwing, echter is deze openruimte zelf uitzonderlijk, omdat geen andere hoven aanwezig zijn die naar buiten zijn georiĂŤnteerd.

Kenmerkend voor de wijk is de harde scheiding tussen straat en wonen ter hoogte van de gevels. De nieuwbouw van De Meander onderscheidt zich hierin door middel van de tuinen aan de voorkant waar een overgangszone is aan te wijzen.

Het open bouwblok werkt als een accent, het is overigens de enige rechthoekige vorm in het bouwblok. Dit accent wordt extra benadrukt doordat de begane grond open is gelaten, waar een speelplaats voor het kinderopvangcentrum bevindt.

Wat hieruit kan worden geconcludeerd is dat de opzet van het bouwblok gelijk is met de wijk. Echter zijn er elementen op kleinere schaal die het verschil maken.

64 | A

Elementen van uitzondering.

Open ruimte Tuinen buitenzijde Open bouwblok

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 65 | A

03.2 Enzovoort- Elementen van uitzondering Perspectieven

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.6 Type en vorm - bebouwingtypes In het blok de Meander zijn een viertal bebouwingstypen te onderscheiden, de toren, het blok, het open blok en het singulier element. De Meander bestaat vooral uit het type: blok, de oude woningen en ook het overgrote deel van de nieuwbouw. In de nieuwbouw is echter nog een type opgenomen, de toren. Deze toren is onderdeel van de bebouwing maar onderscheid zich van het blok door een andere gevelindeling en een groter aantal verdiepingen. Deze torens bevinden zich vooral aan de waterkant, waardoor er een groot aantal woningen met zicht op het water gecreĂŤerd wordt. Aan de binnenzijde zijn er singuliere elementen in de vorm van bergingen. Een uitzonderlijk type in het gehele blok is het open blok, dit bevindt zich bij de basisschool, links onderin op de kaart. Hier is onder een volume een overdekte speelplaats geplaatst, het bovengelegen volume is op een viertal kolommen geplaatst waardoor het zichtcontact met de straat op begane grond niveau zeer sterk is. Dit open karakter is uitzonderlijk voor dit blok, zelfs de commerciĂŤle ruimtes hebben een relatief gesloten karakter richting de straat. De woningen zijn voornamelijk gericht op het hof aan de binnenzijde van het blok.

66 | A

Bebouwingstype.

Toren Singulier element Blok Open blok

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 67 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.7 Type en vorm - bebouwingsvormen Er zijn een viertal bebouwingsvormen: geometrisch, amorf, toren en plint opbouw. Het overgrote deel bestaat uit een geometrische vorm. Herkenbaar uit bebouwingstype is dat een groot deel van de bebouwing hetzelfde is opgezet. De meeste woningen van het nieuwe deel hebben een vergelijkbare opzet als de oude woningen, dit is op meerdere vlakken te zien, dit zal ook uit de andere kaarten blijken. Door de meanderende vorm van het blok ontstaan er automatisch ronde vormen, deze worden benadrukt door een hogere bebouwing, torens.

In het grotere blok aan de linker zijde zijn commerciële functies opgenomen, dit vertaald zich in de vorm plint opbouw.

De commerciële functies bevinden zich op de begane grond en eventueel nog op de eerste verdieping. De toegang tot deze functies hebben allen hun toegang aan de straatzijde in de plint van het gebouw. Achter deze strook van commerciële functies ontstaat aan de binnenzijde een amorfe restvorm, deze is eveneens ingevuld met commerciële functies.

68 | A

Bebouwingsvorm.

Geometrisch Amorf Toren Plint-opbouw

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 69 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.8 Ruimtetypes Er is een onderscheid gemaakt tussen vier verschillende types onbebouwde ruimte: Tuin, plein, hof en straat.

Het blok bevindt zich aan de hoofdstraat door de wijk, de van Hallstraat. De straat is een belangrijk element voor het blok, de drukte en levendigheid van de straat heeft er voor gezorgd dat de commerciële functies daar zitten waar ze nu zitten. Aan de rechterzijde op de kaart bevindt zich de Eerste Keucheniusstraat, deze is minder bepalend geweest voor het ontwerp van de woningen aan deze straat. De vorm plein is te zien aan de waterzijde, dit plein is een onderdeel van het ontwerp omdat het geldt als ontsluiting van het blok middels fiets of te voet. Het plein is tevens opgezet als een verlenging van de privé ruimte van de bewoners. Het loopt vanaf tussen de woningen waarna het uitloopt richting het water. Bij de toegangen vanaf de straatzijdes wordt er aangegeven dat het een privé ruimte betreft. Het type hof is aan de binnenzijde van het blok te zien en geldt als overgangszone tussen privé en openbaar en is alleen toegankelijk en openbaar voor bewoners. Aan de achterzijde wordt het hof gebruikt als verlenging van de privé ruimte. Direct aan de woningen grenzen de tuinen, alleen de woningen op de begane grond beschikken over een privé tuin. De oude woningen beschikken allen over een privé tuin, bij de nieuwe woningen doen de meeste dit.

70 | A

Ruimtetype.

Tuin Plein Hof Straat

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.9 Ruimtevormen Er is een onderscheid gemaakt tussen vier verschillende ruimtevormen: Geometrisch, rond, kegel-vormig en prismavormig. Het blok is weergegeven door middel van drie gevelaanzichten, waarvan van de Van Der Palmkade, Eerste Keucheniusstraat en Van Hallstraat is uitgegaan. Daarbij is de van Hallstraat in een nieuw gedeelte en een oude gedeelte onderscheiden. Je ziet dat er qua variatie in de ruimtevorm duidelijk onderscheid is tussen het nieuwe gedeelte van het blok en het oude gedeelte. Het oude gedeelte is zeer uniform verdeeld qua ruimtevormen. Er is geen variatie aanwezig betreft ruimtevormen. Dit is bij het nieuwe gedeelte van het blok zeker anders, zoals in de bovenste twee weergaven te zien is zijn alle vier de ruimtevormen vertegenwoordigd. Bij de van Hallstraat zijn ze allen sterk aanwezig. Duidelijk is te zien dat ze een ritme creĂŤren in het blok.

De ronde ruimtevormen markeren een doorgang die door het blok loopt, deze ruimtevormen doorbreken echter ook de eenheid van het blok. Door de aanwezigheid van de prisma-vormige ruimtevormen wordt de eenheid van het blok echter weer hersteld, het geeft duidelijk weer dat het een geheel is.

Wat betreft de Van Der Palmkade spelen de ronde ruimtevormen de belangrijkste rol. Deze geven duidelijk de diepte en verdeling in het blok weer, het maakt een onderscheidt tussen de delen. De enige prisma-vormige uitzondering geeft duidelijk weer dat er sprake is van een afwijkend aspect in relatie tot de rest van het blok. Na onderzoek blijkt dat de functie daar verschillend is in vergelijking met andere delen van het blok. Bij de andere twee standpunten is er alleen sprake van een geometrische ruimtevorm. Het geheel vormt een eenheid, wat weergeeft dat het allemaal relatief hetzelfde is. Een uitzondering daargelaten is de functie en de esthetiek nagenoeg gelijk.

71 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

72 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal: Blok - Inventariserend 03.10 Transformatie in tijd De geschiedenis van het bouwblok Meander stamt uit begin 20e eeuw toen een chemische fabriek werd geopend op een braakliggend terrein. In de jaren 20 zijn de wonin-

2006

gen aan de Van Hallstraat en Eerste Keucheniusstraat gebouwd, die als basis staan voor de verdere uitbreidingen van het blok. Deze situatie bleef een tijdlang ongewijzigd, totdat de fabriek door brand werd verwoest en een groot braakliggend terrein ontstond. Na jarenlang leegte is in het jaar 2000 een nieuwe invulling gekomen in de vorm van lintbebouwing en sluit deze aan op de oude bebouwing. In dit nieuwe deel zijn voornamelijk woningen gesitueerd. In 2006 is de fase 2 van de nieuwbouw uitgevoerd, waarbij de commerciĂŤle en openbare voorzieningen een extra stimulans vormen voor de rest van het projectgebied.

2000

1977

1917

73 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

74 | A

1909

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 75 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Ruimtelijke analyse 3e schaal - Interpretenerend 03.11 Elementen van samenhang (cohesie) Er zijn in het blok kenmerken te zien, die in het gehele blok terug komen. Dit zijn elementen van samenhang, deze zorgen voor een samenhangend geheel. Omdat de nieuwe bebouwing een fysieke aansluiting heeft met de oude woningen is het zaak dat deze twee niet in contrast staan met elkaar maar juist een samenhang creëren. Er zijn verschillende elementen in de plattegrond van de woning aan te wijzen die hetzelfde zijn bij de oude woningen en de nieuwe woningen. Het wonen gebeurt aan de straatzijde en het slapen gebeurt aan de achterzijde. Dit kan een functioneel principe zijn, maar het principe lijkt overgenomen van de oude woningen. Ook het toepassen van erkers lijkt een element dat overgenomen is uit de oudbouw. De erkers worden gebruikt om ook een privé buitenruimte te creëren op de verdiepingen. De erker is een terugkerend element in verschillende gevels en plattegronden van het gehele blok.

Er zijn ook terugkerende elementen te herkennen die alleen in de nieuwbouw te zien zijn. Hierdoor blijft het nieuwbouw gedeelte ook als zodanig herkenbaar. Het terugkerend element hierin is dat de hoekmarkeringen hoger zijn dan de naast gelegen bebouwing. Er zijn door het gehele blok dus verschillende elementen die zorgen voor een samenhang tussen nieuw en oud, maar het nieuwe deel onderscheid zich op verschillende punten ook van de oudbouw.

76 | A

Elementen van samenhang.

Hoekmarkering Erkers Wonen Slapen

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 77 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Sociaalprogrammatische analyse 3e schaal - Kwantificerend 03.12 Programma Zoals al eerder aan bod geweest zijn de van Hallstraat en het centrale plein van grote invloed geweest op het ontwerp van de Meander. De commerciële functies, zoals onder andere een sportschool, café, openbare bibliotheek en basisschool (Recreëren en voorzieningen op de kaart) zijn hoofdzakelijk aan deze straat en bij dit plein geplaatst. Deze functies zijn hier geplaatst omdat het plein en de drukte hier al aanwezig waren, met het bouwen van de Meander heeft het aantal publieke functies een grote impuls gekregen. De commerciële functies van de nieuwbouw gaan dus een relatie aan met de al bestaande commerciële functies.

De hoofdzaak van de rest van het blok is wonen, zoals ook al eerder gezien nemen de nieuwe woningen bepaalde kenmerken van de oude woningen over. Tussen de woningen zijn op enkele plaatsen nog de functies werken en recreëren ondergebracht. Er is in de plint een duidelijk verschil in functies te herkennen en is een deel bestemd voor commercie en een deel voor wonen. Deze delen zijn ook zo geplaatst dat deze optimaal inspelen op de bestaande situatie. Boven de commerciële plint zijn echter ook woningen opgenomen, de woningen beslaan op de verdiepingen dus het gehele blok.

78 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

03. Sociaalprogrammatische analyse 3e schaal - Kwantificerend 03.13 Toegankelijkheid De kaart laat de mate van toegankelijkheid zien voor de verschillende ruimtes in het blok: Prive, semiprivé, openbaar en semiopenbaar. Wat meteen opvalt is het grote aantal privé ruimten, deze privé ruimten zijn de woningen met de tuinen. De commerciële functies aan de linkerzijde zijn beschouwd als semiprivé omdat deze in opzet openbaar zijn maar toch een bepaalde exclusiviteit hebben. Het hof aan de binnenzijde van het blok wordt ook beschouwd als semiprivé omdat deze ruimte exclusief voor de bewoners is, maar wel voor elke bewoner openbaar is. Het plein aan de voorzijde wordt beschouwd als semiopenbaar. Deze ruimte wordt met borden betiteld als een privé ruimte die passanten toestaat. Daarmee wordt de indruk gewekt dat het een privé ruimte betreft terwijl deze in wezen openbaar toegankelijk is. Door de borden en de sterke connectie met de bebouwing ontstaat er wel een private sfeer. Op deze kaart worden tevens de toegangen tot het blok in een oogopslag zichtbaar. De commerciële functies hebben hun toegangen direct aan de straat in de plint. De woningen worden bereikt vanuit een gemeenschappelijke gang die bereikt wordt vanuit het binnenhof of via het plein aan de waterkant. De woningen hebben dus een redelijk afgesloten en introvert karakter richting de rest van de wijk. Het blok opent zich richting het water en keert zijn rug naar de wijk door middel van de deels bestaande woningen aan de van Hallstraat en het massievere blok met de commerciële functies. Met de bestaande woningen waar de nieuwbouw op aansluit wordt wel een connectie gezocht.

79 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

80 | A

N

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 81 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Sociaalprogrammatische analyse 3e schaal - Observerend 03.14 Belangrijke looproutes Een belangrijke looproute in dit blok is van de hoofdweg naar de appartementen. Door steegjes vind er ontsluiting van binnen uit het blok plaats naar de buitenwereld. Dit is vooral bestemmingsverkeer, mensen die hier niets te vinden hebben zullen hier ook niet toetreden.

Een primaire looproute loopt om het blok heen langs de openbare weg en de boulevard naast het water. Deze boulevard is door een verkorte route snel bereikbaar vanaf de grote weg waar zich de bushalte aan bevindt. De verkorte route gaat onder het poortje door en dan langs de bibliotheek.

82 | A

Belangrijke looproutes.

Primair Bestemminggericht

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 83 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Sociaalprogrammatische analyse 3e schaal - Observerend 03.15 Plekken van samenkomst Er bevinden zich verschillende plekken van samenkomst rondom het blok. In het Zuid-Oosten is een basisschool geplaatst, hier komen ouders samen om hun kind heen te brengen of om op te halen. Men maakt een praatje en blijft een tijdje wachten. Het zal hier niet op elke tijdstip erg druk zijn maar bij het begin en eind van een schooldag is dat zeker wel het geval.

Ten Zuid-Westen van het blok is een winkelpleintje gesitueerd. Hier staan bankjes en het winkelend publiek maakt graag een praatje met de medebewoners van deze wijk.

Speeltuintjes spelen ook een grote rol in de plekken van samenkomst, de kinderen maken vriendjes en de ouders kletsen gezellig bij. Het zijn geen lange bezoeken, maar vinden juist er regelmatig plaats.

84 | A

Plekken van samenkomst.

Publiek School Blok

Fragment: 3e schaal Schaal: 1:500

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 85 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Sociaalprogrammatische analyse 3e schaal - Observerend 03.16 Sociale sfeer In de tekeningen worden de verschillende plekken met verschillende sferen weergegeven. Er wordt onderscheid gemaakt in: Intimiderend, publiek en aangenaam. Veel plekken zijn openbaar maar toch hangt er een bepaalde sfeer, deze sfeer wordt aangegeven op de kaart. In het NoordOosten bevindt zich een speeltuin, hier hangt een publieke sfeer, het is open en men bezoek de speeltuin regelmatig.

Niemand voelt zich bezwaard om hier te vertoeven, er is een aangename sfeer. Dankzij de karakteristieke gevels en de samenhang van de woningen voel je je op je gemak.

De buurtbewoners onderling begroeten elkaar vriendelijk. In het Zuid-Oosten van het blok is een basisschool gelegen.

Dit is een wat meer besloten ruimte waar mensen die hier niets te zoeken hebben zich al snel ongemakkelijk en geintimideerd voelen. De ouders van de kinderen op de basisschool ervaren dit natuurlijk anders. Zij komen nu hun kind ophalen en zorgen voor een gemoedelijke sfeer.

86 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 87 | A

03.2 Enzovoort

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

03. Sociaalprogrammatische analyse 3e schaal - Observerend 03.17 Informele tactieken Met informele tactieken wordt de grond van de gemeente toegeĂŤigend door de bewoners van omgelegen woningen. In het Noorden van dit blok wordt het trottoir voor de woning gedeeltelijk toegeĂŤigend door middel van bloempotten, versierde lantaarnpalen. Op de hoek bevindt zich een bloemenwinkel die de hele collectie op straat heeft uitgestald. Het geeft een huislijke sfeer, men maakt zijn eigen plekje op de straat.

88 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend 04.1 Ontsluiting Deze kaart laat de onderlinge relaties tussen de verschillende ruimtes in de woning zien en hoe deze ruimtes bereikt worden vanaf de toegang van de woning. De woning wordt betreden via de voordeur, deze sluit aan op een gemeenschappelijke ontsluiting van een aantal woningen in de vorm van een gang en trappen. De entreeruimte biedt bij beide woningen toegang tot de verschillende ruimtes in de woning. In de standaard woning is via deze entreeruimte de enige mogelijkheid om te bewegen tussen de verschillende ruimtes. Deze entreeruimte is bij beide woningen als zachte drempel betiteld omdat het bij beiden een overgang vormt tussen privĂŠ en openbaar, maar ook een grensgebied is tussen de verschillende ruimtes binnen de woning zelf. In de specifieke woning is de noodzaak om via de entreeruimte naar andere ruimten te bewegen niet aanwezig.

Deze woning is ook groter dan de standaard woning. De harde drempels binnen de woning geven aan waar de meer private ruimtes zoals de slaapkamers en badkamer zijn.

Specifieke woning.

Standaard woning.

Ontsluiting.

Harde drempel Zachte drempel

Fragment: 4e schaal Schaal: 1:200

Specifieke woning.

89 | A

03.3 ...

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

03. Derde Schaal

Standaard woning.

90 | A

Ontsluiting.

Harde drempel Zachte drempel

Fragment: 4e schaal Schaal: 1:200

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend 04.2 Indeling interieur De Meander kent verschillende woningplattegronden.

Om de relaties en verschillen tussen de plattegronden te onderzoeken wordt gekeken naar een specifieke woning met een ronde vorm en een standaard woning met een rechthoekige vorm. Meteen wordt duidelijk dat de hal in de standaard woning meer een centrale functie heeft, deze verbindt alle verblijfsruimten met elkaar. Het tweede grote verschil is de combinatie tussen woonkamer-keuken in de standaard woning en de scheiding hiervan in de specifieke woning. Dit komt waarschijnlijk doordat de gebruiksoppervlakte in de specifieke woning groter is. Het laatste verschil is het feit dat de slaapkamers gespiegeld zijn ten op zichtte van de oriĂŤntatie. Waar de slaapkamers in de specifieke woning aan de voorzijde bevinden, zijn de slaapkamers in de standaard woning gesitueerd aan de achterzijde van de woning. Overeenkomstig is de clusteringen van natte ruim-

5.

tes, zoals toilet, badkamer en berging in het midden van de

3. 6.

plattegronden. Wanneer we de woningen vergelijken met de

bereikbaarheid en algemene bouwvorm. De specifieke wo-

5.

8.

4.

woningen van de oude structuur blijkt dat de standaard woning meerdere overeenkomsten kent, opbouw plattegrond,

5.

8.

4.

5.

1.

3.

ning niet.

6.

2.

7.

2.

1.

7.

Specifieke woning.

1. Woonkamer 2. Keuken 3. Toilet 4. Badkamer 5. Slaapkamer

5.

6. Bergruimte Fragment: 4e schaal 7. Loggia Schaal: 1:200 8. Hal

5.

8.

3. 6.

5.

8.

4.

Standaard woning.

Indeling interieur.

4.

5.

1.

3.

6.

2.

7.

2.

1.

7.

Specifieke woning.

91 | A

04.1 Ontsluiting

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

04. Vierde Schaal

Standaard woning.

92 | A

Indeling interieur.

1. Woonkamer 2. Keuken 3. Toilet 4. Badkamer 5. Slaapkamer

6. Bergruimte Fragment: 4e schaal 7. Loggia Schaal: 1:200 8. Hal

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander 93 | A

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

04. Vierde Schaal

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend 04.3 Gebruik woning Het gebruik van de woningen is tegen over elkaar gezet in een plattegrondenmatrix om de functies van beide woningen beter met elkaar te kunnen vergelijken. In de specifieke woning wordt in een gescheiden keuken gekookt. In de standaard woning is een open keuken gebouwd in verband de oppervlakte van de woning. Beide woningen zijn voorzien van twee slaapkamers, waarvan de slaapkamers in de specifieke woning aan de voorzijde liggen en in de stan-

Koken

Slapen

Verzorgen

Berging

Ontvangen

Hybride

daard woning aan de achterzijde. Verzorging en berging vinden plaats in een centraal punt van de plattegronden.

De woonkamers en entreehallen dienen voor het ontvangen van mensen. Hieruit volgt dat een specifieke woning en een standaard woning qua opzet met elkaar verschillen. De specifieke woning is groter, de slaapkamers zijn op anders

Woning 1

georiĂŤnteerd en de keuken is open of gesloten.

Woning 2

94 | A

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend 04.4 Indeling exterieur - specifieke woning De woning ligt op 1 bouwlaag, waardoor de indeling van het exterieur voor de woning niet te bepalen is. Daardoor is gekozen om de andere verdiepingen ook te beschouwen in dit onderzoek. De gevel kent een ritmisch karakter van twee bouwlagen, dit is terug te zien in de raamkozijnen. Op het eerste gezicht lijken de balkons en uitknagingen ook een ritme te hebben. Dit is echter niet het geval. Deze variĂŤrende uitknagingen en balkons zijn voorzien van 2 aspecten, namelijk gemetselde muren in plaats van balustrades. Aan de linker kant vind een variatie plaats van het eerder genoemd ritme over 2 verdiepingen.

Indeling exterieur woning 1 Ritme Variatie Accent

95 | A

04. Vierde Schaal

Fragment: 4e schaal Schaal: 1:200

96 | A

Indeling exterieur woning 1 Ritme Variatie Accent

Fragment: 4e schaal Schaal: 1:200

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend 04.5 Indeling exterieur - standaard woning De woning ligt op 1 bouwlaag, waardoor de indeling van het exterieur voor de woning niet te bepalen is. Daardoor is gekozen om de andere verdiepingen ook te beschouwen in dit onderzoek. In deze gevel is veel ritme terug te zien in de kozijnen. Op de tweede verdieping is een variatie te zien van bovenliggende verdiepingen. De kozijnen zijn lager en smaller. De balkons zijn op elke verdieping het zelfde en vormen samen een ritmisch patroon, de toegang op de begane grond is hier een variatie op. De deuren op de begane grond en het frans balkon op de 1e verdieping zijn accenten in de gevel.

Indeling exterieur woning 2

97 | A

Isometrie - Indeling exterieur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

04. Vierde Schaal

98 | A

Ritme Variatie Accent

Fragment: 4e schaal Schaal: 1:200

Indeling exterieur woning 2 Ritme Variatie Accent

Fragment: 4e schaal Schaal: 1:200

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

04. Ruimtelijke analyse 4e schaal: Woning - Inventariserend 04.6 Sequentie De sequentie kaart laat de grenzen van de bekeken woningen zien en hoe deze woningen vanaf de openbare ruimte bereikt worden. De specifieke woningen in het ronde hoekpunt zijn bereikbaar vanuit het besloten binnenhof en vanaf de openbare ruimte. Het binnenhof kan bereikt worden door een tweetal besloten gelegen toegangspunten.

Deze toegangspunten liggen zo besloten zodat deze alleen betreed kunnen worden door bestemmingsgericht publiek.

De standaard woning kan alleen bereikt worden vanaf de openbare ruimte. De standaard woningen zijn dus in tegenstelling tot de specifieke woningen alleen bereikbaar vanaf de voorzijde. De grens tot aan de openbare ruimte is in deze standaard woningen veel kleiner waardoor ook het private gevoel minder sterk is. Bij beide woningen leidt een gemeenschappelijke trap en gang tot aan de voordeur van de woning, deze gang en trap gelden bij beiden als een grensgebied is tussen privĂŠ en openbaar. Anders dan de oude woningen die de gemeenschappelijke toegang direct aan de openbare straat hebben, liggen de toegangen van de nieuwe woningen in een meer private ruimte.

99 | A

Isometrie - Indeling exterieur

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

04. Vierde Schaal

100 | A

Sequentie analyse.

Bewoner

Fragment: 4e schaal

De Westerstaatsman, in volksmond ‘De Meander’, is

Op de hoofdvraag: Wat is de samenhang tussen de oude

aan de hand van het thema herontwikkeling en industrieel

structuur, waar renovatie is toegepast, en de nieuwe struc-

erfgoed onderzocht. De Meander is op te delen in 2 delen,

tuur waar gekozen is voor herontwikkeling, is het antwoord

renovatie en herontwikkeling. De relaties, verschillen en

dat op grote schaal veel samenhang is in de wijk doordat

verhoudingen tussen de delen spelen een belangrijke rol in

de esthetiek, klassieke uitstraling en opzet van de oude en

dit onderzoek. Door de hoofdvraag: ‘Wat is de samenhang

nieuwe bebouwing hetzelfde is. Op kleinere, gedetailleer-

tussen de oude structuur, waar renovatie is toegepast, en

dere schaal blijken juist veel verschillen te zijn.

de nieuwe structuur waar gekozen is voor herontwikkeling’, is hier grip op gekomen en zijn antwoorden verkregen.

Op 2e schaal, wijkniveau, lijken de nieuwe herontwikkelingsprojecten zich te profileren met de oude gerenoveerde bebouwing. Er is een overeenkomst tussen de klassieke uitstraling van de oude bebouwing en de nieuwe gebouwen.

Er is veel relatie en samenhang in de wijk doordat oude en nieuwe gebouwen dezelfde opzet en esthetiek delen. Enkele voorbeelden zijn de repeterende bouwhoogten van 5 verdiepingen, de grote bouwblokken of strookbebouwingen en de oriëntatie van de bebouwing met aan de binnenkant hoven die semiopenbaar of semi-privaat zijn.

Op 3e en 4e schaal , blok en woningniveau, is het gebouw De Meander, dat deels renovatie en deels een herbestemmingsproject is, onderzocht. De Duitse architecten Krier en Kohl staan bekend om in hun aanpak de omgeving als referentie te gebruiken en dit in het ontwerp terug te laten komen, de gebruikte materialen en kleuren zijn afgeleid

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

Typologische analyse van het wonen | Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander

05. Conclusie

aan de gebouwen in de wijk. Degelijk van materiaal, rijk aan ambachtelijke details is het motto. Dit is ook waar de verschillen tussen de oude en nieuwe bebouwing merkbaar worden. De gevels zijn voorzien van veel variatie, accenten en detailleringen. De W-vormige lintbebouwing zorgt voor een grote bezettingsgraad en dichtheid van de openbare ruimte.

102 | A

A | 103

101 | A

04.2 ...

Herontwikkeling en industrieel erfgoed: De Meander | Typologische analyse van het wonen

04. Vierde Schaal

Essay: Herontwikkeling industrieel erfgoed | Typologische analyse van het wonen

104 | A