42
ქტიტორი ეპისკოპოსი გერასიმე ჩხეტისძე. XVI სსაუკუნის 20-იანი წწ. წმ. გიორგის ეკლესია. ტაბაკინი, იმერეთი. გ. ხმალაძის ასლი. 1913 წ. ტილო, ზეთი. 169 x 171 სმ.
ძველი საქართველოს მონუმენტური მხატვრობა და მისი მოამაგენი
გამოფენა ნინო ჩიხლაძე
2013 წელს საქართველოს ეროვნულმა მუზეუმმა ექვთი მე თაყაიშვილის 150 წლისთავი მნიშვნელოვანი ღონისძიებე ბით აღნიშნა. მათ შორის იყო შალვა ამირანაშვილის სახე ლობის ხელოვნების მუზეუმში მოწყობილი გამოფენა „ძველი საქართველოს მონუმენტური მხატვრობა და მისი მოამაგენი“, რომელზედაც შუა საუკუნეების ქართული კედლის მხატვრობი სა და მოზაიკის მრავალრიცხო ვანი ნიმუში იმავდროულად მათი შესწავლისა და გადარჩე ნის ასწლოვან ისტორიას წარ მოადგენდა.
ა
მ ისტორიას საფუძველი ექვთიმე თაყაიშვილმა ჩაუყარა მის მიერ დაარსებული საქართველოს სა ისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგა დოების დაკვეთით შექმნილი ქართული ფრესკის ასლების პირველი კოლექ ციით, რომელსაც წლების განმავლო
1916 წ. სოფელი ავლევი. ნაბახტევის მოხატულობის ასლებზე მომუშავე მხატვრები. სხედან: გიორგი ერისთავი, მიხეილ ჭიაურელი, მოსე თოიძე; დგანან: დიმიტრი შევარდნაძე, მასპინძლის მეუღლე ქეთევან ამირეჯიბი, ახალგაზრდა ირაკლი თოიძე და ლადო გუდიაშვილი
ბაში აკეთებდნენ მხატვრები ქრისტინ კრონი, ჰენრიკ ჰრინევსკი, თეოდორე კიუნე, გიორგი ხმალაძე, სერგი პოლ ტორაცკი, აკოფ გარიბჯანიანი, ალექსეი ეისნერი და, მათ შორის, ახალგაზრ და დავით კაკაბაძე. დიდი წამოწყების პირველი ნაბიჯები ცოცხლდება საზო
აკვანი „ღვთისმშობლის შობის“ სცენიდან. XIII საუკუნის დასაწყისი. ღვთისმშობლის ეკლესია. ახტალა, ისტორიული ლორე, სომხეთი. ტ. შევიაკოვას ასლი. 1945 წ. ქაღალდი, ტემპერა. 12,5 x 16 სმ.
გადოებ ის 1913 წლის ანგარიშის თუნდაც ერთ ფურცელში, საიდანაც ვიგებთ, რომ „საბჭოს მინდობილობით თავმჯდომარე ე. თაყაიშვილმა და საბჭოს მიერ საგან გებოდ მოწვეულმა მხატვარ-ფოტოგ რაფმა კიუნემ გურია-სამეგრელოს და იმერეთის ეპარქიის სხვადასხვა კუთხე ში იმოგზაურეს, დაათვალიერეს მონას ტრები, გადმოიღ ეს ფოტოგრაფიული სურათები ნივთებისა, ფრესკებისა და ეკლესიის გეგმები. მოგზაურობის დროს გადმოღებული მარტო ფოტოგრაფიუ ლი სურათების რიცხვი ოთხასორმოც დაათს აღემატება. ამას გარდა, მდივან მა ს. გორგაძემ ახალგაზრდა მხატვრის, გიორგი ხმალაძის თანხლებით გან მეორებით ინახულა ტაბაკინის მონას ტერი (შორაპნის მაზრაში), რომლის კედლიდანაც მხატვარმა გადმოიღ ო სა ზოგადოების მუზეუმისათვის ქუთათე ლი მიტროპოლიტის გერასიმე ჩხეტიძის (ტაძრის განმაახლებლ ის) სურათის პი რი, ხოლო საბჭოს წევრმა ირ. სონღუ ლაშვილმა ნორვეგიელ მხატვარ ქრისტ. კრონთან ერთად ინახულა ბეთანიის მონასტერი (ტფილისის მახლობლად), რომლის კედლიდანაც მხატვარმა გად მოიღო ცნობილი ჯგუფი: თამარ დედო saqarTvelos erovnuli muzeumi
43
ფრაგმენტი „ჯვარცმის“ სცენიდან. 1172 წ. მიქაელ მთავარანგელოზის ეკლესია. იკორთა, ცხინვალის ოკუპირებული რეგიონი. ტ. შევიაკოვას შემცირებული ასლი. 1951 წ. ქაღალდი, ტემპერა. 17 x 12,8 სმ.
ფალი, მისი მამა და ძე ლაშა გიორგი და რამდენიმე სხვა სურათიც... საბჭოსავე მინდობილობით ახალგაზრდა მხატვარ მა დავ. კაკაბაძემ ნაყურალეშის ეკლე სიის (ლეჩხუმი) კედლებიდან გადმოი ღო ორი დიდი მხატვრობა ჩიქოვანთა (დადიანთა) წინაპრებისა. იმავე დროს მხატვარი მოსე თოიძე მოგზაურობდა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში სა ზოგადოების მუზეუმისთვის საეთნოგ რაფიო სურათების დასამზადებლად.“ 1916 წლიდ ან საისტორიო და საეთ ნოგრაფიო საზოგად ოებ ის წამ ოწყე ბას შეუერთდ ნენ გერმ ან იაში განს წავლ ული მხატვრის ა და შემდ გ ომ დიდი საზოგად ო მოღვაწის, დიმ იტრ ი შევ არდნაძის ინიც ია ტივით შექმ ნ ილ ი ქართველ ხელ ოვანთ ა საზოგ ად ო ების წევრები: ლად ო გუდ იაშვილ ი, მოს ე და ირაკლი თოიძ ეებ ი, გიორ გი ერისთავი, მიხეილ ჭია უ რ ელ ი და შალვა ქიქოძე. შეგროვებ ულ ი მას ა ლის საფუძველზე ორი საზოგ ად ოებ ის 44
saqarTvelos erovnuli muzeumi
გიორგი ლიპარტიან-ჩიქვანის ოჯახის საქტიტორო კომპოზიცია. XVII საუკუნის 80-იანი წწ. ღვთისმშობლის მიძინების ტაძარი. მარტვილი, სამეგრელო. მ. მიქელაძე-ბაგრატიონის ასლი. 1937 წ. ტილო, ტემპერა. 214 x 189 სმ.
ძალ ისხ მ ევ ით 1917 წლის 8 იანვ არს დღევანდ ელ ი ეროვნ ულ ი გალ ერ ეი ს დარბ აზ ებშ ი გაი ხს ნ ა ქართ ულ ი ფრეს კის ასლებ ის გამ ოფ ენ ა, რომ ელ იც საზოგ ადო მოღვ აწ ეე ბმ ა ივან ე ჯავ ა ხიშვილმ ა, გერ ონტ ი ქიქ ოძ ემ, ირო დიონ სონღ ულ აშვ ილმ ა იმთ ავ ითვ ე შეაფ ას ეს ეროვნ ულ ი ენერგ იი ს გა მოღვიძ ებ ის ახალ ეტაპ ად და ქართ უ ლი კულტ ურ ის ყველ აზ ე მასშ ტ აბ ურ ღონ ისძ იე ბ ად. შეფ ას ებ ა დამთ ვ ალ იე რებ ელთ ა (9000-ზე მეტ ი) არნ ახ ულმ ა ინტერესმ აც დაა დ ასტ ურ ა. XX საუკუნის 20-იანი წლების ბოლოს მონუმენტური მხატვრობის ასლებზე მუშაობაში ერთვებიან ქეთევან მაღა ლაშვილი, ვალერიან სიდამონ-ერის თავი, სევერიან მაისაშვილი, შალვა აბრამიშვილი და პეტერბურგიდან სა განგებოდ მოწვეული მხატვარი-კოპი ისტები ლიდია დურნოვო, ბორის შე ვიაკოვი, ტატიანა შევიაკოვა, ნატალია ტოლმაჩევსკაია და სხვები. ისინი ას
ლი-ფაქსიმილეს შექმნის რთულსა და შრომატევად ტექნოლოგიას იყენებ დნენ. თუმცა, პეტერბურგელი სპეცია ლისტების მოწვევის მიზეზი მხოლოდ ფრესკის ასლის დამზადების ახალი ტექნოლოგიის შესწავლა-გაზიარება არ ყოფილა. მათთან ერთად დაიწყო მზადება შუა საუკუნეების ქართული კულტურის პირველი დიდი ევროპული გამოფენისთვის. 1930 წლის ზაფხულში გერმანიის ქალაქებში ქართული ოქ რომჭედლობის, ნაქარგობისა და ხატ წერის ნიმუშებთან ერთად ფრესკების ასლების მდიდარი კოლექციაც გამოი ფინა. ქართული მონუმენტური მხატვრო ბის ასლების შექმნაში განსაკუთრე ბული ღვაწლი მიუძღვის ტატიანა შე ვიაკოვასა და სოფიო მირზაშვილს, რომელთა მრვალრიცხოვანი ნამუშევ რები დედნებთან მსგავსების უტყუარი სიზუსტითა და დახვეწილი ოსტატობით გამოირჩევა. ტატიანა შევიაკოვას შეს
ინტერიერის ნაწილი. XIII საუკუნის 10-იანი წლები. სატრაპეზოს ნიში. ბერთუბანი. დავითგარეჯი, აზერბაიჯანი. ე. ლანსერეს ჩანახატი. 1921 წ. ქაღალდი, აკვარელი. 51 x 34 სმ.
გაერთიანებული საქართველოს მეფე ბაგრატ III-ის მემორიალური პორტრეტი და გვიანი შუა საუკუნეების ქტიტორები: მარეხ დეუფალთ დეუფალი და მანდატურთუხუცესი გიორგი დადიანი. XIV საუკუნის მეორე ნახევარი. ღვთისმშობლის ეკლესია. ბედია, აფხაზეთის ოკუპირებული რეგიონი. შ. აბრამიშვილის ასლი. 1939 წ. ქაღალდი, ტემპერა. 274 x 384 სმ.
რულებული აქვს ასლი-რეკონსტრუქ ციის მაგალითებიცა და ორნამენტული დეკორისა თუ სხვადასხვა დეტალების უმშვენიერესი შემცირებული ჩანახა ტებიც. მონუმენტურ მხატვრობაში და ცულ ისტორიულ პირთა პორტრ ეტების მდიდარი გალერეა კი ლოზანასა და 46
saqarTvelos erovnuli muzeumi
პარიზში განათლებამიღებული, გი გო გაბაშვილის საყვარელი მოწაფის, მერი მიქელაძე-ბაგრატიონის 30-იან წლებში შესრულებული ასლებით შე მოგვრ ჩა. ეროვნ ულ მუზ ეუ მს მოზ აი კ ურ ი მხატ ვრობ ისა თუ ფრესკ ებ ის დედნ ებ ის
გად არჩ ენ ის ტრად იც ია ც უკავშ ირდე ბა, რაც 30-იანი წლებ ის დასაწყისშ ი დიმ იტრ ი შევ არდ ნ აძ ის თაო სნ ობ ით წრომ ის ეკლ ეს იი ს VII საუ კუნ ის მოზ ა იკ ურ ი ფრაგმ ენტ ებ ის ა და ნაბ ახტ ევის XV საუკუნის ფრესკ ებ ის ნაწ ილის სა მუზ ეუ მ ო სივრ ც ეშ ი გადმოტ ან ით და
იწყო. XX საუკუნის 60-70-იან წლებში პროფესიონალი და გამბ ედ ავი სპე ცია ლ ისტების, ნუგზარ ალხ აზაშვი ლის, ოთარ თორთ ლ აძ ის, თეიმ ურ აზ და შალვა აბრამ იშვილ ებ ის, კარლ ო ბაკურაძის ძალ ისხ მ ევით გად არჩ ა დავითგარეჯის ბერთ უბნ ის XIII საუ
კუნ ის დას აწყის ის კედლ ის მხატვ რ ო ბის ნაწ ილ ი, ხოლ ო 1950-იან წლებშ ი აფხაზ ეთშ ი, ბიჭვ ინთ ის ტერ იტ ორ ია ზ ე აღმ ოჩ ენ ილ ი კომპ ლ ექს ის V-VI საუ კუნ ეე ბ ის იატაკ ის მოზ აი კ ურ ი მხატვ რობ ის ფრაგმ ენტ ებს თეი მ ურ აზ თო დუას ოსტ ატ ურ ად დამ ონტ აჟ ებ ულ ი
ექს პ ონ ატ ებ ის წყალ ობით ვიცნ ობთ. დას აღ უპ ად განწ ირ ული ფრესკებ ის გად არჩ ენ ის ღირს ეუ ლი მაგალით ია 1996-2007 წლებშ ი ხელოვნ ებ ის ისტ ო რიი ს მკვლევრ ის, ზაზ ა სხირტ ლაძ ის თაო სნ ობ ით ჩატ არ ებული „თეთრი უდაბნ ოს“ VII-VIII საუ კუნ ეე ბ ის მხატვ რობ ის მოხს ნ ის ა და მუზ ეუ მშ ი დამ ონ ტაჟ ებ ის ღონ ისძ იე ბ ანი, რომლებ იც მერ აბ ბუჩ უკ ურ ის ა და ამირ ან გოგ ლიძ ის რესტ ავრ ატ ორთ ა ჯგუფ ებ ის საშ უა ლ ებ ით განხ ორც იე ლდა. მსგავ სი მაგ ალ ით ი დღეს მით უფრ ო დასა ფას ებ ელ ია , რადგ ან დროი ს გამ ოწ ვევ ებმ ა გაუ ბ ედ ავ ი მოქმ ედებ ისა და უპატ იე ბ ელ ი დაგვ ია ნ ებ ის გამ ო უკვე დაგვ აკ არგ ვინ ა XII-XIII საუ კუნ ეე ბ ის მხატვ რ ობ ის მნიშვ ნ ელოვან ი ნიმ უ შებ ი ყანჩ აე თ ის კაბ ენშ ი, დირბ ის წმ. გიო რგ ის ეკლ ეს იაშ ი და ბევრ სხვა გან აც. დღეს ეროვნ ულ მუზ ეუ მშ ი და ცულ ი ქართ ულ ი ფრესკის უნიკალურ ი კოლ ექც ია , რომლ ის შექმ ნ აშ ი დიდი წვლილ ი მიუ ძღვ ის მხატვარ-კოპ იი სტ თა რამდ ენ იმ ე თაო ბ ას, ბევრ ისეთ ას ლს აც ინახ ავს, რომ ელთ აც ორიგინ ა ლის დაღ უპვ ის, ძლიე რი ცვლილებ ის ან ოკუპ ირ ებ ულ ტერ იტ ორ იე ბზ ე მი უწვ დ ომლ ობ ის გამ ო დედნ ებ ის მნიშ ვნ ელ ობ ა მიე ნ იჭ ა. თუმცა, უმთ ავრ ესი მაი ნც ისაა , რომ მათ ი ერთ ობლიო ბ ა შუა საუ კ უნ ეე ბ ის მდიდარ ი ქართ ული კულტ ურ ის, მხატვ რ ულ სტილთ ა და სკოლ ათ ა მრავ ალფ ეროვან სურ ათს გადმ ოსც ემს. ამის ერთ ად ხილვა კი მხოლ ოდ სამ უზ ეუ მ ო სივრ ცეშ ია შე საძლ ებ ელ ი. 2014 წელს გამოფენაზე წარმოდგე ნილ ექსპონატთა საფუძველზე შედ გა და გამოსაცემად მომზადდა ამავე სახელწოდების კატალოგი, რომელიც ფართო საზოგადოებას გააცნობს ეროვნული მუზეუმის ფონდებში და ცულ, ქართული მონუმენტური მხატ ვრობის ამსახველ მრავალმხრივ საყურადღებო, მეტწილად დღემდე გამოუქვეყნებელ 300-მდე არტეფაქტს, რომელთა გათვალისწინების გარე შეც, ვფიქრობთ, შეუძლებელია არა მხოლოდ შუა საუკუნეების ქართული კულტურის, არამედ საერთოდ ქართუ ლი კულტურის სრული სურათის წარ მოდგენა. saqarTvelos erovnuli muzeumi
47