QPQ 3-2011 food for thought

nummer 3 - september 2011 - jaargang 2

Het nieuwe ondernemen

Food for Thought

Hans Eenhoorn: Honger is een

veiligheidsprobleem

wereldwijd

Iedereen en overal een moestuin Duik in de kunstige creaties van de Culinaire Werkplaats Is biologisch eten wel zo verantwoord?

HĂŠt ultieme recept voor duurzaam koken Quid Pro Quo

2

QPQ | 3 • 2011

3

it!

u u o j t g a a d e QPQ onlin

l. w.q pqonline.n w w p o n le e d en te e emerservaring rn e d n o le en duurzam ia w c u so jo t e m h o it in u n je r andere Wij nodigen waardevol voo gs jn zi n e g in ss plo nline.nl/q pqblo o q p .q w w w Je ideeĂŤn en o p atie o or meer inform o v k ij .K ld e v werk

Pagina 10

4

Pagina 28

Thema Food for Thought: De groene

Pagina 44

Thema Food for Thought: Kunstige

Reportage: Biologische boerderij De Stadshoeve

slaapwinkel Yumeko

inspiratie op je bord

100 schapen, 25 koeien en 5 kippen staan niet garant voor een vast inkomen als biologische boer.

Daarom vult De Stadshoeve haar portemonnee aan met prachtige nevenactiviteiten. Bijvoorbeeld met kinderdagverblijven, boerderijlessen en boergondineren.

Ofwel: hoe de betrokken boer van de nood een deugd maakt.

De gemiddelde mens slaapt nietsvermoedend onder een deken van dierenmishandeling. Sociale ondernemers Stephan Zeijlemaker en Rob van den Dool bewijzen dat het ook anders kan. Ze richtten Yumeko op, een online winkel die alleen kussens en dekbedden verkoopt van eerlijke materialen. Zonder nare productieprocessen of dierenleed.

Bij De Culinaire Werkplaats weten ze wel van eten. Hier worden ware kunstwerken gepresenteerd op je bord. Hier proef je hoe De Bijlmer smaakt, maar ook zwart en het Hollandse landschap. Dankzij de bijzondere creaties van een eigenzinnig kunstenaarskoppel leer je zo anders naar eten kijken.

QPQ | 3 • 2011

INHOUD Impact investen is the way to go

22

Deze kakelverse investeermethode komt vanuit Amerika overgewaaid. Centraal staat de En verder in dit nummer

betrokken investeerder, die voor de verandering echt meedenkt met de sociaal ondernemer.

FC Utrecht scoort in de wijk

36

Hoofdredactioneel commentaar

6

QPQ Team

7

Drijfveren

Grote voetbalclubs kunnen meer dan alleen balletje trappen. FC Utrecht geeft het voorbeeld

8, 138

QPQ vertroetelt baby’s

27

Nobody’s perfect

35

Column Annemarie de Jong

42

Column Tatiana Glad

68

Interviewreeks: Grijs vs groen

74

Tafelen bij kaarslicht met Ingrid Robers

86

QPQ gaat slapen

91

Moestuinen zijn überhip en alom aanwezig. Zelfs zonder (moes)tuin zijn er tal van

Column Paul Iske

104

mogelijkheden om zelf prachtige groenten en lekkere kruiden te kweken.

De ommekeer: 180 graden

107

Pop-ups in leegstaand winkelland

108

QPQ in je haar

113

Als verduurzamen de trend is, waarom is dan de trendsettende mode-industrie nog niet om?

De ultieme green wheels

114

Waarom verdwijnen nog altijd ladingen kleding in verbrandingsovens?

Column Ingrid van de Boogaard

118

en biedt buurtkinderen, werkloze jonggehandicapten en verslaafden nieuwe kansen. | Thema Food for Thought: Koken met je geweten

58

Van het recept voor duurzaam koken tot aan kliekjeskoken en gebruikmaken van lokale en seizoensgebonden producten: QPQ biedt volop duurzame kookinspiratie. | Thema Food for Thought: Iedereen en overal een moestuin

Fashionably verduurzamen

62

88

Leven, liefde & Lol - Goed & Groen Haarlem 127 Dus jij wilt sociaal ondernemerschap studeren?

120

Geleijnse en Van Benthem eten uit

134

Echt het verschil maken, de wereld verbeteren? Dankzij de diverse opleidingen voor sociaal ondernemerschap krijg je een goede start. Tijd voor een overzicht.

Pagina 52

Pagina 70

Pagina 94

Thema Food for Thema Food for Thought: Zin en onzin Thought:

van biologisch eten

De voedselcrisis

Social intrapreneur: Ecodrukkers switchte naar groen drukken

Principieel de boodschappenkar vullen met biologisch producten is leuk en aardig. Maar is biologisch eten echt lekkerder, gezonder en beter voor het milieu?

QPQ stelde die vraag aan twee wetenschappers en verdiepte zich in het fenomeen van de biologische snackbar.

De voormalige topman van Unilever legt uit waarom het Westen moet investeren in ondernemerschap in ontwikkelingsgebieden.

En snel ook, want als we niets doen, wachten ons meer en grotere oorlogen, een toenemende stroom vluchtelingen en verdere uitputting van de aarde. Laten we het uit de hand lopen of kiezen we voor conflictbeheersing?

Ecodrukkers verving 10 jaar terug al haar milieuonvriendelijke drukpersen. Net iets te vroeg voor de markt. Na jaren kopzorgen floreert het bedrijf nu alsnog met haar duurzame drukwerk.

Daarom wordt experimentele reis naar duurzaamheid verder vervolgd.

5

Stof tot nadenken Wat je nu in handen hebt, is een collectors item. Dit is namelijk het aller-

logisch voedsel nu echt zoveel gezonder is dan gewoon eten. Catrien

laatste nummer van QPQ. We stoppen ermee. Voorgoed. Zeven nummers

Spijkerman ging op bezoek bij De Culinaire Werkplaats, dat hele inspirerende

lang hebben we met heel veel plezier verhalen over sociaal ondernemers aan

eetervaringen biedt en op een bijzondere manier naar eten kijkt. ‘Je kunt

je verteld. Ontroerende, spannende en inspirerende verhalen.

altijd en overal eten, en tegelijkertijd is er ontzettend veel honger. Daarmee

In mijn allereerste voorwoord beschreef ik onze ambitie als volgt: ‘We willen laten zien wat er gaande is, wat mogelijk maar ook onmogelijk is.

bedoel ik niet het gebrek aan voedsel, maar het gebrek aan voeding’, zegt één van de uitbaters.

Inspireren met mooie reportages over sociaal ondernemers, analyses van

We schotelen je ook andere kost voor. Over de maatschappelijke rol van

sociale problemen. Interviews met financiers, fotoreportages van uitda-

betaald voetbalclubs bijvoorbeeld. FC Utrecht-verdediger Wuytens: ‘Je bent

gende projecten.’ Ik formuleerde ook onze wens: ‘We hopen dat er meer

hier alleen maar met voetbal bezig, maar als je dan die jongeren spreekt

mensen aangestoken worden door het virus en sociaal ondernemer worden.

weet je weer dat er jonge mensen zijn die het heel moeilijk hebben.’

In de serie social intrapreneurs schetst Ecodrukkers de moeilijke weg om

Dat geldschieters meer oog zullen krijgen voor de sociale impact die deze ondernemers maken, dat de overheid meer aandacht aan hen gaat beste-

een groene drukker te worden en dat dit de drukkerij bijna de kop kost-

den.’

te. ‘Toch geloofden we erin en vervingen we alle drukpersen in één keer.

In onze ambitie zijn we geslaagd. Of onze wens ook uitgekomen is, daar

Gelukkig konden we nog terugvallen op onze nevenactiviteiten.’

heb ik geen onderzoek naar gedaan. Ik merk wel dat ik steeds minder hoef uit te leggen aan mensen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een mail die ik kreeg

Ik sluit af met een uitspraak uit ons eerste nummer, afkomstig van Paul

van een bankier: ‘Het is echt een van de laatste magazines met inhoud die

Iske, directeur van het Instituut voor Briljante Mislukkingen en één van onze

ik nog lees en voor mij toch wel een introductie in het sociaal ondernemen.’

columnisten: ‘Mensen die doorzettingsvermogen en durf hebben getoond,

Het begin is er dus. Nu is het aan andere initiatieven om het stokje over te

kunnen anderen inspireren tot nieuwe pogingen.’ Het ga jullie goed.

nemen en sociaal ondernemerschap nog meer op de kaart te zetten.

We’ll meet again.

Als afscheid willen we je Food for Thought meegeven. Over voedsel natuurlijk. Zo gaat Maarten van der Schaaf op zoek naar de vraag of bio-

Petra Kroon, hoofdredacteur

Colofon QPQ, het nieuwe ondernemen

Advertentieacquisitie

Vormgeving en opmaak

QPQ is een uitgave van Uitgeverij Flexx.

Janneke van Soest, De Vormstrateeg

De Vormstrateeg, Marieke Eijt

Mede mogelijk gemaakt door Stichting Het

E janneke@vormstrateeg.nl

Postbus 1366

Groene Woudt (SHGW).

5200 BK ’s-Hertogenbosch Adviesraad

T 073-613 20 34

Uitgeverij Flexx BV

Emmy Jansen, Edgar Neo, Nathalie

E info@vormstrateeg.nl

Postbus 1366

Verdonschot, Jasper van Impelen

www.vormstrateeg.nl

5200 BK ’s-Hertogenbosch T 073-613 20 34

Coverfoto

E info@vormstrateeg.nl

Jacqueline Dersjant

Hoofdredactie

Oplage

Petra Kroon

3.000 exemplaren

E petra@qpq-magazine.nl Drukkerij:

6

Eindredactie

Antilope, België

Fenneke van der Aa

www.antilope.com

QPQ | 3 • 2011

Info disclaimer

Alle auteurs- en/of databankrechten worden uitdrukkelijk voor­ behouden. Behoudens de in de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave van QPQ zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in enig geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enigerlei vorm of op enige wijze. Aan de verstrekte informatie in deze uitgave van QPQ kunnen geen rechten worden ontleend. Hoewel aan het samenstellen en het totstandkomen van deze uitgave van QPQ de uiterste zorg is besteed, kan de afwezigheid van (druk)fouten, onjuistheden, onvolkomenheden en/of onvolledig­ heden niet worden gegarandeerd en aanvaarden de auteur(s), de redacteur(en) en de uitgever geen enkele aansprakelijkheid voor eventueel voorkomende (druk)fouten, onjuistheden, onvolkomenheden en/of onvolledigheden, noch ook voor de gevolgen hiervan.

De uitgever legt de gegevens van de ontvangers van QPQ vast voor toezending van de uitgaven QPQ, welke zodanige gegevens ook door de uitgever kunnen worden gebruikt om hen informatie te verstrekken over relevante producten en diensten. Bij bezwaar daartegen kan contact worden opgenomen met de uitgever.

QPQ TEAM Tatiana Glad | columnist

Journalisten

“What most delights me about writing for QPQ is carrying the

Annemarie Geleijnse

questions and knowing the inspiration will come through interaction

Anne-Marie Poels

with social entrepreneurs through my days until deadline.”

Catrien Spijkerman Eva Prins Jolanda Breur

Eva Prins | journalist

Lilian Roos

“Waarom zou je energie steken in een product dat slecht is voor

Maarten van der Schaaf

mens en/of milieu”, vraagt pr-man Reinoud Wolff zich af. Het is

Marianne Wenneker

wat miljoenen werknemers en ondernemers dagelijks doen. Waarom,

Marieke Verhoeven

als het ook - succesvol - goed & groen kan?”

Noor Backers Petra Wolthuis

Annemarie de Jong | columnist

Roos Menkhorst

“Het bracht me bij mooie herinneringen. De onhandigheid die nu

Sigrid van Iersel

eenmaal bij verliefdheid hoort bijvoorbeeld. De schoonheid ervan. En

Willemijn van Benthem

bij het besef wat de kracht van eten is, als sociaal ritueel, als bron van energie en inspiratie.”

Columnisten Annemarie de Jong

Catrien Spijkerman | journalist

Ingrid van den Boogaard

“Zonde, heel zonde dat dit het laatste nummer is. Vooral omdat ik

Paul Iske

na zeven nummers vol vernieuwende ideeën, inspirerende bedrijven

Tatjana Glad

en gedreven mensen steeds meer besefte dat je heel veel voor elkaar kan krijgen, áls je maar wil.”

Eindredactie Fenneke van der Aa

Noor Backers | journalist “De meningen over wat sociaal ondernemen is, lopen uiteen.

Redactiecoördinatie

Ook binnen het onderwijs, dat wisten we al. Toch groeit dit

De Vormstrateeg, Moniek Jakobs

onderwijsaanbod en zijn er volop gedreven personen, vanuit verschillende disciplines, die mooie initiatieven van de grond krijgen

Vormgeving

met veel interesse van studenten.”

De Vormstrateeg, Marieke Eijt

Annemarie Geleijse | journalist

Fotografie

“Best sneu als je als boer gedwongen bent er iets bij te doen om te

Daphne van Groeningen

overleven, dacht ik vooraf. Maar na mijn bezoek aan De Stadshoeve

Frank Groeliken

weet ik: vaak worden de mooiste initiatieven uit nood geboren. De

Jacqueline Dersjant

biologische boerin Angela ontplooit op De Stadshoeve energiek en

Marinus Roos

enthousiast de ene na de andere activiteit.”

Illustratie

Marieke Verhoeven | columnist

Ingrid Robers

“Als ergens sprake is van overproductie, dan is het voor mijn gevoel

Irene van Ophoven

wel in de mode-industrie. Gelukkig beginnen ontwerpers en grote merken steeds meer hun verantwoordelijkheid te nemen om de branche te verduurzamen.”

Jacqueline Dersjant | fotograaf “15 cm diep in de blubber, met geleende laarzen aan. Wat een heerlijke dag op De Stadshoeve. Wát een schattige varkentjes, op slag verliefd…”

7

8

QPQ | 3 • 2011

Drijfveren

Ben & Jerry’s is mijn grote inspiratiebron. Zij lieten zien dat ondernemen vanuit het hart heel succesvol kan zijn.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Jacqueline Dersjant

Reinoud Wolff (39) is oprichter en mededirecteur van Goed & Groen, een marketingen pr-bureau voor goede en groene initiatieven.

‘Goed en groen zou eigenlijk normaal

alles meten, maar het belangrijkste in

ten zien dat je daarmee heel succesvol

moeten zijn. Want waarom zou je je

het leven – liefde, zorg en vriendschap –

kan zijn. Dat was nog het meest inspire-

energie steken in een product dat slecht

laat zich niet meten.’ Voor hen was er

rende.

is voor mens of milieu? Eerlijkheid en

geen verschil tussen het gewone leven en

rechtvaardigheid zijn voor mij belangrij-

het zakenleven. Dat klinkt heel logisch.

en ervaring met marketing en pr in voor

ke drijfveren. Ik wil de wereld een beetje

Maar in de praktijk zit daar, gek genoeg,

goede en groene initiatieven. Ik help hen

mooier, beter en leuker maken. Goed en

vaak een grote kloof.

bij het vinden en bereiken - ik zeg liever

Met Goed & Groen zet ik mijn kennis

Bij de meeste bedrijven is economisch

beraken - van hun doelgroep en markt.

gewin het doel, ook als dat ten koste gaat

Ik werk met allemaal gelijkgestemden.

van anderen of het milieu. Het motto

Dat zijn mensen die willen laten zien dat

Ben & Jerry’s. Daar was ik vier jaar

van Ben & Jerry’s is: wat je geeft, dat

het anders, beter en eerlijker kan. Dat

general manager. Ben en Jerry zeiden:

krijg je terug. Ondernemen met een

maakt mijn werk prachtig.’ ◆

‘In het zakenleven willen mensen altijd

menselijke maat, vanuit het hart: zij lie-

leefbaar achterlaten voor mijn drie kinderen en hun generatie.

Ik ben erg geïnspireerd geraakt door

9

Biologische boerderij De Stadshoeve moet verplicht de boer op 10

QPQ | 3 • 2011

Reportage

Biologische boeren trekken steeds meer registers open om rond te komen. Uit nood geboren ontstaan zo de mooiste initiatieven. Op de biologisch-dynamische De Stadshoeve in het Noord-Hollandse Zunderdorp hebben niet alleen koeien en schapen een prachtig leven, maar maakt de stedeling ook kennis met het boerenleven.

Tekst: Annemarie Geleijnse | Fotografie: Jacqueline Dersjant

11

12

QPQ | 3 • 2011

Onder de rook van Amsterdam ligt, middenin het mooie Waterland, de boerderij van Albert en Angela Hoeve. Met hun vier kinderen, dertig koeien, honderd schapen, twee honden, twee varkens, drie paarden en vijf kippen hebben ze een goed leven.

Albert behoort tot de vijfde generatie Hoeve’s die de boerderij runnen. Opa Hoeve molk nog gewoon met de hand, vader Hoeve introduceerde het machinaal melken en kon toen in zijn eentje 35 koeien aan. Zoon Albert voelde er aanvankelijk weinig voor om boer te worden, vertelt zijn vrouw Angela.

Tegen de tijd dat hij toch besloot in te stappen, stonden er nog maar 25 koeien. Zijn vader had de spierziekte MS gekregen en kon een grotere hoeveelheid koeien niet aan. Het ongelukkige toeval wilde dat net in die tijd het melkquotum werd ingevoerd. Weer uitbreiden werd daardoor financieel onhaalbaar.

Albert en Angela moesten het doen met de 25 koeien die er waren.

Nevendiensten Soms worden de mooiste initiatieven uit nood geboren. Zo ook bij Albert en Angela Hoeve. Terwijl een kippetje rustig rondscharrelt op het erf en hond Willie zich lui uitrekt in het zonnetje, vertelt Angela aan de picknicktafel hoe ze ging nadenken over nevendiensten. Het scheelt dat zij zelf geen boerin was. ‘Ik ben hier ook maar komen aanwaaien.’ Ze probeerde met haar medische opleiding een medisch kinderdagverblijf op te zetten, maar ze liep vast in een ‘heftig’ vergunningentraject. Uiteindelijk konden ze één gebouw op het erf verhuren aan een externe partij, die er nu een regulier kinderdagverblijf runt. In een aparte ruimte in de nieuwe, pasgebouwde stal is sinds kort ook een naschoolse opvanggroep gestart voor oudere kinderen.

Angela valt af en toe in bij de kindergroepen, maar de vaste

Eerst mochten we helemaal geen nevenactiviteiten doen. Want je mag daarmee niet meer verdienen dan met het boeren.

We konden dus niets

huuropbrengsten brengen echt zoden aan de dijk. Met een verhuurcontract van tien jaar hebben Albert en Angela een vast inkomen. En dat opent deuren bij banken.

officieel biologisch worden, dat betekende vertrekken bij de Melkunie. En dat wilde hij niet.

Keurmerk Dankzij de verhuur kunnen Albert en Angela investeren in

Albert en Angela maakten die stap heel bewust wel. En wel direct toen ze in 1988 op de boerderij begonnen. Dat was aan-

het boerenbedrijf. Want dat is wat ze uiteindelijk willen blijven

vankelijk vooral ingegeven door economische motieven. ‘Je

doen: boeren. Biologisch, vanzelfsprekend! Terwijl Angela

kreeg meer voor je melk, zo simpel was dat.’ Maar los daarvan

een uilenbal op de tafel opzij schuift - de jonge uilen zijn net

is het voor de Hoeve’s niet meer dan logisch dat je goed bent

geringd - vertelt ze dat haar schoonvader eigenlijk ook al bio-

voor dier en natuur.

logisch boerde, al wilde hij het keurmerk niet. Hij coupeerde

In 1992 stapten ze over op biologisch-dynamisch boeren. Ze

de staarten van de koeien ook nooit en liet de horens groeien.

strooien nu alleen nog natuurlijke preparaten uit over het land

Kunstmest kwam niet op het land, want er was zoveel grond

die de natuurlijke kringloop - volgens antroposofen - versterken

dat het gras de kans kreeg om rustig aan te groeien. Maar

en ze geven de dieren biologisch veevoer.

13

Oprukkende stad brengt dinertjes In de lange geschiedenis van de boerderij kwam de stad Amsterdam steeds dichterbij. Nu ligt de ring op twee auto­ minuten afstand, met daarachter al meteen dichtbevolkte

Extra verdiensten van biologische boeren BBB’ers - bijverdienende biologische boeren - zijn er volop.

stadswijken. Dat klinkt als een bedreiging, maar dat kun je

Ze hebben boerderijwinkels, windmolenparken, zorgboerde-

ook zien als de redding van de boerderij. Het zijn immers

rijen, boerencampings, educatieve centra en zo nog meer.

juist de stedelingen die met groot enthousiasme de nevenac-

Daarmee scheppen ze ook kansen voor stedelingen. Want zo

tiviteiten komen afnemen. Naast het kinderdagverblijf en de

ligt de lat lager om kennis te maken met het boerenleven en

naschoolse opvang komen er scholen langs voor boerderijles-

iets te leren over waar ons voedsel vandaan komt.

sen, zijn er elke week verjaardagspartijtjes, komen er groepen

Je kunt boodschappen doen in een boerderijwinkel, slapen

dineren op het erf of in de stal - boergondineren -, wordt er

in een ‘boertel’

gelogeerd in het hooitel - slaapzak uitrollen in het hooi -, zijn

kamer boeken op een boerderij of je tentje opzetten op een

er lammetjesdagen en een schaapsscheerdersfeest.

boerencamping. Je kunt naar biologische kaasproeverijen of

Veel van deze activiteiten zijn ontstaan zoals het gras groeit

– hotel op de boerderij –, een Bed&Brood-

een workshop ‘biologisch koken rechtstreeks van het land’

op De Stadshoeve: rustig aan en als vanzelf. Het eerste kin-

volgen. Het echte boerenleven leer je kennen op een zoge-

derpartijtje werd georganiseerd toen het eerste crèchekind was

naamde ‘inboeringscursus’. Vaak hoort daarbij ook het popu-

vertrokken en hij zijn vijfde verjaardag op de boerderij wilde

laire koe-knuffelen. Varkens knuffelen kan ook. Je kan ze

vieren. Het eerste boergondiner werd georganiseerd toen een

ook vastleggen op doek. Andere ontspanning vind je op de

enthousiaste vader riep dat hij zelf ook op de boerderij een

boerengolfbaan, op een seizoensfeest of tijdens een theater-

feestje wilde. ‘Ik zag me geen pannenkoeken van eigen koe-

of muziekvoorstelling op het erf. Leerzaam zijn excursies of

melk bakken voor een groep volwassenen’, lacht Angela. ‘Een

wandelingen over een boerenbedrijf. Maar je kunt ook verga-

vriendin van me pakte het op. Want zij kookt graag voor groe-

deren op een boerderij, een koe adopteren, een fotowork-

pen.’ Inmiddels zijn ook deze feesten een groot succes en is er

shop volgen of een cursus yoga voor koeien - alleen voor

in de nieuwe stal zelfs een aparte keuken gebouwd. ‘Van het

boeren - volgen. Toch liever een cursus ‘communicatie met

één komt het ander’, zegt Angela wijzend op een grote moes-

het varken’ of ‘tai chi in de wei’? Dat kan ook.

tuin - de smultuin - achter het kinderdagverblijf. De diners wor-

Op www.biologischnetwerk.nl vind je het activiteiten‑

den nu gekookt met zoveel mogelijk eigen producten.

programma van diverse Nederlandse boerderijen.

‘Ik zie het eigenlijk niet meer als nevenactiviteiten’, zegt

15

Ringweg A10 ligt op twee autominuten afstand met direct daarachter dichtbevolkte stadswijken. Bedreiging?

Nee, dat is de redding van de boerderij. Dankzij stedelingen blijft het boerenbedrijf overeind 16

QPQ | 3 • 2011

Angela. ‘Het boerenbedrijf en de nevenactiviteiten zijn totaal

die nevenactiviteiten er zijn. Zonder de nevenactiviteiten op

verweven. Als er een schoolklas komt, dan helpen ze poep

De Stadshoeve zouden heel veel kleine Amsterdammertjes

scheppen en koeien melken. Je doet er twee keer zo lang over,

geen idee hebben dat melk uit een koe komt. Want dat wordt

maar als ze weggaan is het werk wel gedaan. Zo gaat er ook

toch in een fabriek gemaakt? ‘Ik lust alleen maar melk uit de

wel eens een klas een half uurtje distels trekken op het land.’

fabriek’, hoorde Angela een schoolkind tot haar verbazing beweren.

Melk? Dat lust de boerin niet.

Angela vindt het belangrijk om kennis over de natuur en het boerenleven over te brengen op kinderen en volwassenen. ‘Het

Nooit meer een scharrelei Oog hebben voor dierenwelzijn is voor Angela vanzelfspre-

past bij het biologisch boeren om ook andere mensen daarin

kend. Ze bezocht een paar boerderijen tijdens een fietstocht

deel te laten nemen en ze te laten zien hoe wij werken.’

door Brabant. Daar zag ze dat het ook anders kan. ‘Ik kwam

Zo laat ze zien dat haar koeien niet alleen gras, maar ook

bij een boer met scharrelkippen en ben me helemaal dood

kruiden eten en vertelt ze dat biologische melk daardoor

geschrokken: al die kippen zaten op elkaar gestapeld. Nooit

zoveel lekkerder is. Ze schiet hard in de lach op de vraag of ze

koop ik meer een scharrelei, alleen maar biologisch.’

het verschil proeft. ‘Ik lust geen melk.’ Maar biologische zuivel is voor haar duidelijk ‘zoveel romiger en smaakvoller’.

Dat kleine boeren, al dan niet biologisch, in Nederland geen

De Stadshoeve komt over als een goedlopend bedrijf, met Angela als enthousiaste boerin met een goede neus voor commerciële activiteiten. Toen bleek dat de wol van de honderd

goede prijs krijgen voor hun producten en dus nauwelijks

schapen niet genoeg zou opbrengen om de schapenscheer-

kunnen leven van hun boerenbedrijf, is tragisch. Steeds meer

der van te betalen, startte Angela met de schaapsscheerders-

boeren doen er daarom wat bij om hun inkomen op te krik-

feesten. Er komen massa’s mensen op af die graag wat entree

ken (zie kader Extra verdiensten van biologische boeren).

betalen. ‘Ik schrok me wild’, zegt Angela. Nu organiseert ze

Jammer dat het nodig is, maar tegelijkertijd ook heel mooi dat

ook lammetjesdagen als er weer lammetjes zijn geboren.

17

Het boerenbedrijf en de nevenactiviteiten zijn totaal verweven.

Als er een schoolklas komt, dan helpen ze poep scheppen en koeien melken. Je doet er twee keer zo lang over, maar als ze weggaan is het werk wel gedaan

18

QPQ | 3 • 2011

19

20

QPQ | 3 • 2011

‘Mijn vrouw kan het allemaal prima bedenken en verwoorden’, lacht boer Albert als hij even een hand komt schudden.

Hij is druk bezig met de koeien en het begeleiden van twee stagiaires van het speciaal onderwijs.

Natuurbeheer op De Stadshoeve Albert en Angela Hoeve onderhouden hun 38 hectare land op zo’n manier dat weidevogels er rustig kun-

Fakeboerderij? Welnee.

De vraag rijst of je op een gegeven moment niet zoveel geld

nen broeden. Ze markeren hun nesten en maaien er na de ongestoorde broedtijd omheen. Stroken gras blijven

verdient met zijzaken, dat het boeren zelf er bij inschiet. Wordt

staan, zodat de jonge vogels zich kunnen verstoppen voor

De Stadshoeve niet een fakeboerderij, met alleen wat koeien

roofvogels en vossen. De randen van sommige weilanden

en schapen om het publiek te vermaken? ‘Dat is precies de

blijven ongemoeid, zodat daar verschillende oude rassen

angst van het stadsbestuur’, reageert Angela. ‘Amsterdam is

planten en kruiden kunnen groeien en dieren een plekje

bang dat ze de boerderij kwijt is als wij te veel gaan verdienen.

kunnen vinden om te eten en te broeden. Ook bemesten

Aanvankelijk mocht ik helemaal niet van start met de neven-

ze de randen van de weilanden niet. De slootkanten zijn

activiteiten. Want de regel is dat je daarmee niet meer mag

niet recht afgestoken, maar hebben een geleidelijk ver-

verdienen dan met het boeren. Dan konden we dus niets, want

loop. Beter voor de natuur. ‘Maar’, zegt Angela met de haar

met de boerderij spelen we niet meer dan quitte. Dat kost je

kenmerkende nuchterheid, ‘dat hadden we al zo voordat

zo een jaar uitleg geven aan bureaucratische ambtenaren.’

we daar subsidie voor konden krijgen. Want daardoor

De angst dat de boerderij ondersneeuwt, is totaal ongegrond.

kunnen de dieren makkelijker drinken.’

Angela: ‘Wij willen boeren!’ De reden waarom is in drie woorden te vatten: ‘Ab is boer.’ Het zit nou eenmaal in het bloed.

Koeien, koeien en nog meer koeien Met het geld van de nevenactiviteiten hebben Albert en

we door de oude stal lopen, waar nu even een paar kalfjes

Angela een nieuwe stal kunnen bouwen. Nu de nevenactivitei-

staan, wijst ze op de oormerken. ‘Ik vind het verschrikkelijk

ten allemaal goed lopen, willen de Hoeve’s het melkveebedrijf

dat dat verplicht is. Al op dag één moeten die arme beestjes in

uitbreiden. Angela: ‘In 2015 gaat het melkquotum eraf. We

beide oren zo’n oormerk. Die kleine oren gaan er helemaal van

hebben genoeg land om de mest op kwijt te kunnen. Dus dan

hangen.’ Belachelijk vindt ze het. ‘Met regels probeert de over-

willen we meer koeien gaan houden. Vijftig zou mooi zijn.’

heid precies vast te leggen hoe wij het de dieren goed moeten

Over de toekomst maakt ze zich geen zorgen. Ze verwacht

maken. Hoe ze gehuisvest moeten worden, hoe ze lopen, staan,

dat over vijftig jaar iedereen biologisch is gaan boeren. Albert

zitten. En dan komen ze zelf met van die uitscheurende oor-

en Angela leven er goed van. ‘Bovendien bieden we antwoord

merken aanzetten.’

op een maatschappelijke vraag: mensen willen weten waar hun

Ook is ze niet blij met de zes keuringen per jaar van allerlei

eten vandaan komt. En mensen willen ook dat boeren verder

instanties, naast de veel strengere keuringen van het biologi-

boeren, maar dan wel op een biologische manier.’

sche keurmerk Skall/Demeter. Maar ze laat zich er niet onder

Op de Brabantse fietstocht bezocht Angela na de kippenboer een boer met een grote stal waar de koeien nooit buiten kwa-

lijden. ‘Vooral niet aan ergeren. Uiteindelijk hebben we een prachtig leven.’

men. Die boer beweerde dat dat beter was, buiten zouden ze

Toch hebben ook Albert en Angela weleens hun twijfels.

maar ziek worden. Dat had hij, met een biologische boerin in

Lukt het om biologisch-dynamisch te blijven? Of moeten ze

zijn groep bezoekers, beter niet kunnen zeggen. Angela wees

toch terug naar ‘gewoon’ biologisch? Bij dat laatste keurmerk

de bezoekers erop dat ze zelf lekker aan het fietsen waren,

zijn de eisen minder streng. Het biologische veevoer dat ze nu

maar dat ze eigenlijk ook beter binnen konden blijven. ‘Er zou

verplicht voeren is ‘achterlijk duur’. De melkprijs is gekop-

maar eens griep heersen! Gelukkig brengt Albert Heijn de

peld aan die van gewone melk en die daalt voortdurend. De

boodschappen tot in de keuken.’

verhouding raakt hierdoor zoek. In een werkgroep van biologisch-dynamische boeren pleit Angela nu voor het loskoppelen

Oormerken Natuurlijk herkent Angela de klacht van veel boeren dat alle regelgeving het biologisch boeren wel erg moeilijk maakt. Als

van die melkprijs. Daartoe moeten ze het machtige Campina overtuigen. Gaat dat lukken? ‘Nog niet. Maar dat komt goed’, antwoordt ze strijdlustig. ◆

21

Nu

Impact investing

is de waait over

investeerder vanuit

aan

Het succes van een onderneming hangt deels af van haar investeerders. Zij begeleiden en zorgen voor schaalvergroting.

De sociaal ondernemer overhandigt daarvoor een klinkend businessplan. En ploetert in het zweet des aanschijns.

Tekst: Jolanda Breur

de Verenigde Staten

zet 22

QPQ | 3 • 2011

achtergrond Bloed, zweet en tranen heb je nodig om waarde te creëren.

Geld alleen kan dat niet. ‘Euro’s zijn slechts een ruilmiddel.

De inspanning komt van ondernemers. Dus wil je als investeerder waarde scheppen, dan zul je ook je handen uit de mouwen moeten steken.’ Impact investeerder Wim van der Beek, oprichter van Goodwell Investment, begrijpt als geen ander dat investeren in businessplannen succesvoller is wanneer je de ondernemers goed begeleidt. Ongeacht de manier van investeren; impact of mainstream. ‘De kans dat ze geld verliezen wordt zo kleiner.’

Ook Triodos Bank wenst haar ondernemende klanten niet alleen succes na de geldverstrekking. Bas Rüter, managing director Triodos Investment Management: ‘We denken mee met ondernemers over hun businessplan en ideeën. Of we nemen plaats in de raad van commissarissen om te adviseren.’

Impact investeerders rukken op Betrokkenheid levert dus meer zekerheid op voor investeerders. Toch kiezen betrokken investeerders nog niet vanzelfsprekend voor ondernemingen met sociale impact. Hoewel zij ook bij déze bedrijven de kans op succes kunnen vergroten. Bas Rüter denkt dat veel mensen niet weten dat je naast geld ook je eigen waarden kunt inzetten en er invloed mee kan uitoefenen. ‘Vanaf de jaren zestig wilden investeerders wel weten wat er met hun geld gebeurde. Toen ontstond sociaal verantwoordelijk investeren. Beleggingsobjecten die niet door de beugel konden, weerde men uit de portefeuille om schone handen te houden. Deze beleggingsportefeuilles

Schaalvergroting is nodig om geloofwaardiger te zijn. De markt luistert beter naar je, succes legitimeert je deelname aan het debat

droegen echter niet altijd direct bij aan het eigen goede doel.’

Maar de trend zet nu wel door, volgens Rüter. Zeker nu de staat zich terugtrekt en particulier initiatief opkomt. ‘Je ziet impact investeren overwaaien vanuit de Verenigde Staten.

Daar zijn vermogende fondsen er al langer mee bezig, doordat hun overheid een relatief kleine rol speelt. Wanneer je beseft dat je niet alles aan de overheid kunt overlaten, ga je zelf keuzes maken en zelf handelen. Daarbij moet je natuurlijk wel van de gebaande paden durven afwijken.’ Rüter wijst

‘Voor ons staat de sociale impact voorop, maar we hebben

op goede doelen die voorheen zorgden voor maximaal rende-

ook pensioenfondsen aan boord die een goed financieel

ment op hun vermogen, om dat vervolgens uit te delen. ‘Ook

rendement verwachten. Dat gaat samen door bijvoorbeeld

zij beseffen steeds meer dat je die hele schenking kunt over-

schaalvergroting van een sociale onderneming. Zo trek je

slaan als je direct investeert in je doel.’

ook mainstream investeerders.’

Voor Amos Frank, oprichter van stichting Suikeroom, is

Schaalvergroting broodnodig

deze schaalvergroting een must. En hij kent de weerstand

Winstverwachtingen zijn er in alle soorten en maten, ook

daartegen van startende ondernemers. ‘Wij begeleiden

binnen impact investeringen. Zowel Van der Beek als Rüter

allochtone ondernemers die zichtbaar kunnen en willen

hebben klanten die voor het rendement gaan. Van der Beek:

worden, want we proberen de beeldvorming rond allochtone

23

Amsterdam Center for Entrepreneurship

Leiderschap Leergang voor ondernemers met een maatschappelijk doel

Januari-september 2012 Zelfbewust Leiderschap

■ Visie ontwikkelen en uitdragen ■ Persoonlijk leiderschap ■ Realisatiekracht

Slim Groeien

■ Strategie en implementatie ■ Innoveren en veranderen ■ Omgevingsanalyse/ Concurrentie Internationalisering

Inspirerend Samenwerken

■ Stakeholdermanagement/partnerships ■ Contracten en aanbestedingen ■ Human Resource Management

Effectieve Marketing ■ ■ ■ ■

Marketingplan Free publicity Social Media Reputatiemanagement

Gezond Rendement ■ ■ ■ ■

Financieringsmodellen Venture philantropy Maatschappelijk rendement Projectfinanciering

Betrouwbare Backoffice

■ Organisatiestructuren ■ Administratieve processen ■ Outsourcing Met bijdragen in 2011 van o.a.: Willemijn Verloop (Warchild), Tex Gunning (AKZO Nobel), Ruud Koornstra (Tendris), Matthijs Bierman (Triodos Bank), Mirjam van Praag (ACE) Floris Croon (Boer & Croon) en Wessel Ganzevoort (KPMG)

Meer informatie en toelatingseisen www.makingadifferenceandaprofit.nl Inschrijving start per 1 juli 2011 24

QPQ | 3 • 2011

Nederlanders positief te beïnvloeden. Klein, dus minder zichtbaar MKB, is er al volop. Wil je opvallen? Dan moet je je schaal vergroten.’ Investeerders kunnen daarbij ‘ongelofelijk veel brengen’ volgens Frank. ‘Ze helpen ondernemingen groeien en tot een succes te maken. Het is dom om die hulp af te wijzen.’

Ook Van der Beek kent ondernemers die de touwtjes niet graag uit handen geven. ‘Wil je de baas zijn over een kleine taart of over een deel van een grote taart? Die afweging moet iedere ondernemer maken.’ Volgens Rüter is schaalvergroting nodig om jezelf geloofwaardiger te maken. ‘De markt luistert dan beter naar je. Succes legitimeert je deelname aan het debat. Wij maakten dat zelf mee. Triodos Bank bleef overeind tijdens de crisis en nu zijn de ogen op ons gericht als het gaat om veranderingen in de financiële markt en de

Impact investors helpen ondernemingen groeien en tot een succes te maken.

Het is dom om die hulp af te wijzen

maatschappij.’

Businessplannen gezocht Naast schaalvergroting vinden investeerders een klinkend businessplan belangrijk. Maar concrete plannen zijn schaars, meent Amos Frank. ‘In de afgelopen tweeënhalf jaar keurden we zeven plannen goed van de honderd realistische voorstellen.

Daarnaast krijg je van alles binnen: van vage verzoeken om hulp tot krankzinnige ideeën.’ Volgens Frank zijn de behoeften en vaardigheden om ondernemer te worden het minst ontwikkeld in Nederland, vergeleken met andere Europese landen. ‘Vraag in de Verenigde Staten aan een highschoolleerling wat hij wil worden en je hoort steevast: succesvol ondernemer. Hier gaan ze liever rechten of economie studeren, voor een mooie baan met status en een goed salaris.’

Ook Van der Beek ziet graag meer plannen met sociale impact, maar hij wijt dit tekort aan te weinig goede mensen die deze ideeën scouten. ‘Nederland heeft een betere infrastructuur tussen vraag en aanbod nodig.’ Toch is hij net als Bas Rüter optimistisch. ‘Kennis over impact investeringen groeit, mensen praten erover, er komen congressen als SOCAP en uiteindelijk gaat men het doen.’

Zowel Van der Beek als Frank spraken dit voorjaar in Amsterdam op SOCAP, het internationale congres over impact investing, gesponsord door onder meer ABN AMRO en Triodos Bank. Frank: ‘Je preekt daar deels voor de eigen parochie. Het gaat erom de rest van de financiële wereld te overtuigen.’

Triodos Bank heeft geen moeite om mooie projecten met sociale impact te vinden. ‘We hadden meer geld dan investeringskeus, maar toen volgde een kentering’, vertelt Rüter.

‘Het balletje ligt nu weer bij de investeerders.’ ◆

25

STERKER MET EEN STEM Wie een mening heeft wordt opgesloten, mishandeld of zelfs verkracht.

Dit is het lot van activisten, kunstenaars en bloggers in het Midden-Oosten.

Hivos steunt mensen in hun roep om vrijheid, want een stem is het sterkste wapen tegen onrecht. Ook jouw stem. Spreek je uit op Hivos.nl

qpq vertroetelt baby’s Slimme moeders houden natuurlijk rekening met de wereld van morgen, maar willen ook nu het beste voor hun oogappel. QPQ vond superhandige, supergoede en supervriendelijke babyspullen. Van luier tot hobbelpaard.

Ceci n’est pas un hobbelpaard Het Deense Argue Design heeft van gerecycled PET dit superstrakke hobbelpaard gemaakt. Ook te gebruiken als geheime verstopplaats. Het hobbelpaard Myanimo is vanaf

Lekker prakken

lente 2012 verkrijgbaar. Kosten?

Niets gezonder natuurlijk dan zelf het fruit-

Zo’n 250 euro.

hapje en de warme maaltijd voor je baby prakken. En deze wean machine, die wel wat weg-

www.arguedesign.se

heeft van de oude vertrouwde knoflookpers, is ook nog eens heel makkelijk mee te nemen.

20,95 euro bij www.opeengrotepaddestoel.nl.

Info op: www.theweanmachine.com

Discrete borstvoeding Wil je wel borstvoeding geven, maar vind je het

Wasbare luier

vervelend dat open en bloot te doen? Met Eco

Hamac is het nieuwste op duurzaam lui-

Nursing Cover, gemaakt van bamboe en wol, kun

ergebied: een vrolijk gekleurd ‘zwem-

je in alle discretie gewoon borstvoeding geven.

broekje’ waar je een wasbare luier in doet

De doek kost 42 euro en is ook te gebruiken als

– gemaakt van biokatoen en hennep – of

grote boerlap. www.shak-shuka.com

een wegwerpluier, die uiteraard helemaal biologisch afbreekbaar is.

Een probeerkit kost 32 euro.

Natuurlijk sabbelen

www.hamac-paris.com

De nieuwste ontwikkeling op het gebied van fopspenen komt van het Deense

Goed flesje

babymerk Hevea. Deze speen-

Green To Grow Bottles maakt goede, gezonde

tjes van natuurrubber voelen

bayflessen – van glas of hard plastic zonder BPA.

zacht aan, zijn ergonomisch

Als je baby ‘uit de fles’ is gegroeid, stuur je de fles

vormgegeven en vrij van kleurstoffen

terug. Green To Grow Bottles stuurt gebruikte

en andere schadelijke stoffen, zoals BPA, fthalates en pvc.

flessen namelijk naar moeders die het minder

Ze zijn gemaakt uit één stuk, dus veilig en hygiënisch.

breed hebben. Een flesje van 150 ml kost 10,49

Eén speentje kost 5,95 euro. www.heveababy.com

euro. www.greenjump.nl

Styling: Irene van Ophoven

27

28

QPQ | 3 • 2011

nieuwkomer

(H)eerlijk Hoe groene slaapwinkel

slapen onder Yumeko de branche

verantwoord in beweging

dons krijgt

Enig idee wat er in je dekbed en kussen zit? Veelal dons dat uit levende ganzen wordt getrokken. Dat heet zware dierenmishandeling en is verboden in Nederland. Maar de normaalste zaak van de wereld in China en Oost-Europa, waar veel dons vandaan komt. Een misstand Ên een gat in de markt, dachten oud-collega’s Stephan Zeijlemaker (1962) en Rob van den Dool (1965). Zo werd Yumeko geboren. Deze groene slaapwinkel schudt de slaapwereld klaarwakker met verantwoord geproduceerde kussens, dekbedden en linnengoed.

Tekst: Maarten van der Schaaf | Fotografie: Frank Groeliken

29

Zeijlemaker: ‘We wilden iets doen waarbij we echt toegevoegde waarde kunnen leveren. Het liefst in een markt die je nog helemaal in beweging kunt zetten, omdat er nog niets is gebeurd op het gebied van duurzaamheid. Dus geen zonnepanelen ofzo. Het merk moest zich echt onderscheiden van de rest. We zijn beiden tenslotte ook marketeers.’

Van den Dool: ‘Het moest een product zijn waarmee mensen gemakkelijk, puur door het te kopen, kunnen bijdragen aan een betere wereld. Zoals Tony Chocolonely chocola bijvoorbeeld.

We bedachten van alles. En toen belde Stephan me op een avond in 2009. ‘Weet jij op watvoor kussen je straks ligt te slapen’, vroeg hij. Nee, dus.’

Zeijlemaker: ‘En ik had zelf ook geen idee. Maar als je zoekt, vind je de naarste YouTube-filmpjes over hoe dons uit levende ganzen wordt getrokken. Echt gruwelijk. In Nederland is dat verboden, maar in China en Oost-Europa, waar veel dons vandaan komt, gebeurt dat aan de lopende band.’

Van den Dool: ‘Ook de productie van katoen voor dekbedovertrekken is geen schone business. Voor elk setje beddengoed wordt een kilo gif gespoten.’

Zeijlemaker: ‘We hebben een enquête uitgezet onder zo’n vierhonderd mensen. Hieruit bleek dat vrijwel niemand wist waarvan hun kussens en dekbedden gemaakt werden. Tachtig procent wist niet eens waar ze het gekocht hadden. Of van welk merk het was. Als je er langer over nadenkt, is dat toch vreemd: we brengen een derde van ons leven in bed door, maar waarop en waaronder we liggen? Dat weten we niet.’

Van den Dool: ‘Dit was precies het soort markt waarnaar we op zoek waren. Iedereen gebruikt het product, maar er zijn geen bekende merken en nog geen duurzame spelers.’

Pekingeend. Niet uit China, maar van de Veluwe.

Zeijlemaker en Van den Dool hebben sinds een paar maanden een nieuw kantoor in Amsterdam, in een souterrain aan de Keizersgracht. In het kantoor staat een kast van opgestapelde houten kisten, die uitpuilt van de kussens, dekbedden en overtrekhoezen. En op de houten vergadertafel fonkelt trots de eerste trofee. Want Yumeko (Yummie = Eko) won afgelopen maart al de prijs voor Beste startende webwinkel van Nederland. Dat ging uiteraard niet vanzelf. Na het telefoongesprek in 2009 dompelde het tweetal zich helemaal onder in de wereld van donsproducenten, eendenboerderijen en biologisch katoen. Ze kwamen er rijker van terug.

Zeijlemaker: ‘Onze zoektocht naar verantwoord dons begon in China. Maar al gauw bleek dat het onmogelijk is te controleren of een fabriek daadwerkelijk verantwoorde dons levert. De keten is nogal ontransparant.’

30

QPQ | 3 • 2011

Van den Dool: ‘Het is een armoedeprobleem. De meeste dons komt van kleine Chinese boeren. Die kunnen kiezen: ze verkopen eenmalig hun ganzen voor de slacht of ze verkopen telkens opnieuw hun veren.’

Zeijlemaker: ‘Daarover is een indringende documentaire gemaakt met beelden van verborgen camera’s in een Chinese fabriek. Je zag daar de dozen voor IKEA-dekbedden en slaapzakken van het Zweedse outdoormerk Fjällräven huizenhoog staan opgestapeld. Alle gebruikte dons was geplukt van levende ganzen.’

Van den Dool: ‘Toen zijn we dichter bij huis gaan kijken. In Oekraïne en Hongarije. Maar ook daar kregen we algauw verkeerde signalen: ‘Ten oosten van de Donau kan je alles krijgen.’

Zodra we over een boetebeding begonnen - een boete voor de leverancier als blijkt dat de veren wel van levend geplukte ganzen kwamen - liepen de gesprekken dood. Uiteindelijk zijn we gewoon op een eendenboerderij terechtgekomen op de Veluwe.’

Zeijlemaker: ‘Ons dons komt van pekingeenden. Die worden pas geplukt nadat ze geslacht zijn. De dieren hebben op de Veluwe een goed leven, lopen vrij rond in een stal. En de boerderij staat, zoals alle boerderijen in Nederland, onder streng toezicht.’

Van den Dool: ‘Maar een verantwoorde donsleverancier vinden, was niet de enige uitdaging. Het volledige gangbare productieproces moest op z’n kop. Van onverantwoord naar verantwoord produceren.’

Zeijlemaker: ‘Onze kussenslopen en dekbedovertrekken worden gemaakt van biologisch en fair trade katoen uit India.

Dat kopen we in bij Chetna Organic. Dat is een boerencoöperatie, waarin twaalfduizend aangesloten boeren samen biologisch werken. Chetna Organic is enkele jaren geleden opgezet met hulp van de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Solidaridad.’

Van den Dool: ‘Dure pesticiden zorgen al jaren voor een ware suïcidegolf onder kansarme Indiase boeren. Zij kunnen hun leningen voor die pesticiden niet meer aflossen. Bij de biologische katoenproductie van Chetna Organic worden geen gif en chemicaliën gebruikt. Zo ondersteunen wij dus de positie van kleine boeren. Want die leningen zijn niet meer nodig.’

Zeijlemaker: ‘Chetna Organic is GOTS (Global Organic Textile Standard, red.) en Fairtrade gecertificeerd. GOTS is het strengste keurmerk voor de textielindustrie. Ze worden regelmatig gecontroleerd.’

Van den Dool: ‘We gebruiken ook kapok, dat is een ander soort vulling voor dekbedden en kussens. Dat komt van de kapokboom en groeit zolang je de hele boom laat staan. Met kapok zijn gelukkig geen issues. We kopen het in Indonesië.’

Zeijlemaker: ‘Onze wol komt van schapen uit Frankrijk. We

31

Marktleiders IKEA en HEMA zien ons als een luis in de pels. Jullie gaan zeker vertellen dat ons beddengoed slecht is, horen we dan.

Maar dat doen we niet laten de wol reinigen in België, in een biologische wasserij. Het

Zeijlemaker: ‘Dat zie je ook in andere branches gebeuren.

vullen van de kussens en dekbedden gebeurt in de sociale werk-

Dertig procent van de schoenen wordt tegenwoordig online ver-

plaats De Bolder op Texel.’

kocht. De woonkamer wordt nu het pashokje.’

Van den Dool: ‘Lichamelijk gehandicapten vullen het beddengoed en de kussens en naaien het dicht. Dat is natuurlijk minder efficiënt en duurder dan bij een normale fabriek, maar dat is een bewuste afweging. Ik vind dat een prettig gevoel.’

Van den Dool: ‘Als nieuwkomer hebben we een frisse blik op deze branche. Dat beschouwen we als een voordeel.’

Zeijlemaker: ‘Yumeko heeft nu al impact - ondanks ons minimale marktaandeel. Marktleiders IKEA en HEMA zien ons als een luis in de pels. ‘Jullie gaan zeker vertellen dat ons

Slapend de wereld veranderen In anderhalf jaar hadden Van den Dool en Zeijlemaker de hele

beddengoed slecht is’, horen we dan.’

Van den Dool: ‘Maar dat doen we niet. Wij vinden gewoon

productieketen rond voor Yumeko. Op 1 september 2010 ging

dat de consument moeten kunnen kiezen. In de Albert Heijn

hun onlinewinkel www.yumekoshop.nl open. Eerst druppelden

staat er tegenwoordig ook biologische melk naast de gewone

wekelijks slechts enkele bestellingen binnen. Maar al snel liep

melk. Dat moet in deze branche ook zo worden. Ik geloof dat

het aantal op tot zo’n vijftig orders per week.

mensen zo steeds vaker voor verantwoorde producten kiezen.’

Zeijlemaker: ‘Tegelijkertijd zie je dat de markt ook op ons

Zeijlemaker: ‘Ook de retail doen we volledig anders dan de rest van de branche. Een dekbed koop je normaal gesproken op de hoek van de straat. Dat doen we niet. Wij hebben alleen een webwinkel.’

Van den Dool: ‘Bij ons bestel je heel makkelijk een lekker

reageert. Andere producenten gaan nu ook duurzame kussens verkopen.’

Van den Dool: ‘En dat is precies wat we willen: hoe groter de markt wordt voor verantwoord slapen, hoe beter dat is voor iedereen. Want dat betekent minder levend geplukte ganzen,

dekbed. Bevalt ‘ie niet? Dan stuur je ‘m terug. Daar is onze ser-

minder bespoten katoen en meer lekker uitgeslapen mensen. En

vice helemaal op ingericht.’

onze omzet zal er ook van groeien.’ ◆

33

HiP en duurzaaM, dat zijn de textielaccessoires van Het Huis van de Vlinders. Spice up je garderobe en interieur met de unieke mode- en interieuraccessoires van Het Huis van de Vlinders.

Met de leren oorbellen, kekke kussentjes en hippe heuptasjes (ja, ze zijn weer terug!) geef je je outfit wel een heel persoonlijk en exclusief karakter.

Het Huis van de Vlinders

De mode- en interieuraccessoires bestaan voor minimaal 70% uit resttextiel en andere materialen als knopen, emblemen en sierband. De oplages van de accessoires zijn altijd klein en exclusief. Geen accessoire is hetzelfde. Niet alleen de materialen zijn bijzonder, ook de maaksters van de accessoires. Kansarme Utrechtse vrouwen bewerken namelijk deze restmaterialen tot nieuwe hippe mode- en interieuraccessoires.

Postadres

Het Huis van de Vlinders is een initiatief om door middel van het maken en verkopen van leuke mode- en interieuraccessoires kansarme vrouwen aan het werk te helpen. Binnen Het Huis van de Vlinders vinden kwetsbare Utrechtse jonge vrouwen met een afstand tot de arbeidsmarkt een thuis voor het ontdekken en ontwikkelen van hun talent, passie, kracht en een toekomst. Elke vrouw krijgt een op maat gemaakt coachingstraject waarmee zij stap(pen) vooruit kan zetten op de arbeidsmarkt. door te werken in Het Huis van de Vlinders ontwikkelen de jonge vrouwen zich van kleine rups tot kleurrijke en prachtige vlinder.

Bezoekadres CAB-Rondom 90AA 3534 BE Utrecht Molenrakhof 4 3544 WJ Utrecht info@hethuisvandevlinders.nl www.hethuisvandevlinders.nl T: @huisvdvlinders

Hulp nodig!

Het Huis van de Vlinders is net van start gegaan en kan alle hulp gebruiken. Kun je ons steunen met geld, materialen of iets anders?

Mail of twitter ons.

Het Huis van de Vlinders geeft textiel en jonge Utrechtse vrouwen een tweede kans!

Nobody’s perfect

Ik maak altijd de groene, duurzame, eerlijke keuze.

Maar over de milieuschade door mijn motor maak ik me niet druk.

Jeroen Jansen (49), directeur van de ASN Bank, heeft al van jongs af aan een passie voor motorrijden.

‘Duurzaam is dat niet, maar ik voel me daar absoluut niet vervelend onder.’

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Frank Groeliken

‘Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn altijd een rode draad in mijn werk geweest. Sinds zes jaar ben ik directeur van de ASN Bank. Geld is bij ons een middel om idealen te verwezenlijken op het gebied van natuur, milieu en mensenrechten.

Ook in mijn privéleven ben ik bewust bezig met wat ik eet, koop,

dat dat kon: een bank runnen op duurzaamheidsprincipes. Wij laten zien dat het wél kan, heel succesvol zelfs.

Een beetje dwarsliggen, het anders doen dan anderen, een tikje rebels: dat zit voor mij ook in motorrijden. Ik ben opgegroeid in de Achterhoek met motorcrossen en paasvuren. Die hebben iets ruigs en

gebruik. Ik wil daarmee zo min mogelijk schade aan het milieu of aan

tegendraads. Dat trok me aan, net als de snelheid en het avontuur. Ik

anderen berokkenen. Dat kost me overigens helemaal geen moeite,

rij al sinds mijn achttiende. Het is een grote passie, maar de laatste

hoor. Voor een prettige, duurzame levensstijl hoef je je echt niet van

jaren heb ik er bijna geen tijd meer voor. Mijn motor, een Triumph

alles te ontzeggen. Daar geloof ik ook niet in. Het gaat vooral om

Tiger, staat 350 van de 365 dagen in de schuur. Over de milieuscha-

andere keuzes maken: groener, duurzamer, eerlijker. De ASN Bank is

de van die paar kilometers per jaar maak ik me dan ook absoluut niet

daar een goed voorbeeld van. Toen we begonnen, geloofde niemand

druk.’ ◆

35

Scoren met maatschappelijk handelen

FC Utrecht voetbalt

36

QPQ | 3 • 2011

topsport

op wijkniveau

Balletje trappen, daar is FC Utrecht goed in.

Maar de club kan nog veel meer. Vooral op maatschappelijk gebied scoort de club nu punten in de wijk. Met speciale trainingen voor de Utrechtse jeugd, voor verslaafden ĂŠn voor werkloze jonggehandicapten. En dat is natuurlijk ook goed voor hun reputatie.

Tekst: Roos Menkhorst | Fotografie: Daphne van Groeningen

37

‘Hoeveel staat het’, vraagt een rood aangelopen jongen in zweterig voetbaltenue aan een vrijwilliger aan de zijlijn.

‘Geen idee. Ik ben de tel kwijtgeraakt’, luidt het antwoord.

De jongen haalt zijn schouders op en rent weer het veldje op. Daar voetballen zijn teamgenoten voor hun leven. Deze wedstrijd op de Utrechtse Mariaplaats wordt georganiseerd door FC4YOU. De stichting is opgericht door FC Utrecht om de maatschappelijke betrokkenheid van de club te vergroten. Het wedstrijdje vormt de kick off van het nieuwe project Streetleague. Voor dit project organiseert de stichting in samenwerking met de gemeente verschillende toernooitjes in vier Utrechtse wijken. De beste teams spelen uiteindelijk tegen elkaar in stadion Galgenwaard.

‘Het gaat niet alleen om voetbal, ook met fairplay kun je scoren. Daarnaast gaan de jongeren wijkklusjes doen en vragen we ze de veldjes schoon te maken’, zegt Liz Gort. De medewerkster van FC4YOU is in de weer met posters van het team en polsbandjes. Hiermee hoopt ze jongeren aan te spreken om zich ook in te schrijven voor de Streetleague.

Safouane (12) en Soufyan (15) zijn twee vroege aanmelders.

Soufyan vond het project op Google. Vooral de jongere Safouane staat te springen van enthousiasme: ‘We gaan spelen in de Galgenwaard’, roept hij trots. Soufyan lacht: ‘Dat

Een psycholoog gooide een balletje op. Voetballers en sport hebben vaak zo’n impact op jongeren, kunnen we niet samen iets verzinnen, vroeg hij. Zo zijn de motiveersessies ontstaan

is nog niet zeker hè, we moeten eerst winnen.’ De jongens spelen vaak voetbal; iedere avond staan ze in het ‘kooitje’ in hun wijk Lombok. Maar nu is het tijd voor het echte werk.

We werken hiervoor samen met Centrum Maliebaan. Zij heb-

Vanzelfsprekend is het hun droom om gescout te worden door

ben kennis en ervaring met de verslavingszorg, wij motiveren

FC Utrecht.

de jongeren door ze uit te nodigen voor sessies in onze skybox in het stadion.’ Hier zijn er altijd – naast een psycholoog –

Balletje trappen met de verslavingszorg ‘De aantrekkingskracht van de club op kinderen is enorm.

Pannekoek: ‘Wij selecteren voor dit programma spelers die

Het doel van onze projecten is om echt een verschil te

het niet moeilijk vinden om te praten over hun achtergrond.

maken voor jongeren in Utrecht en omgeving’, stelt Karin

Waar liggen hun onzekerheden? En wat hebben ze moeten

Pannekoek, directeur van FC4YOU. Ze zit in één van de

doen om te komen waar ze nu zijn?’ Daarnaast wordt er soms

gebouwen bij de trainingsvelden. Ruim een jaar geleden werd

– natuurlijk – ook nog een balletje getrapt in het stadion.

de stichting in het leven geroepen, sindsdien lopen er meerde-

FC Kicks United is een initiatief van een psycholoog

re projecten. Werd er voor die tijd niks aan maatschappelijke

van Centrum Maliebaan én groot fan van FC Utrecht.

betrokkenheid gedaan? Zeker wel benadrukt Pannekoek: ‘We

Pannekoek: ‘Hij gooide een balletje op. Voetballers en sport

hebben al jaren een charitybox waar we elke thuiswedstrijd

hebben vaak zo’n impact op jongeren, kunnen we niet samen

speciale gasten ontvangen. Daarnaast deden we veel ad hoc.

iets verzinnen, vroeg hij. Zo zijn de motiveersessies ontstaan.

Dan belde bijvoorbeeld een school met de vraag of er een paar

Daarnaast blijven de psychologen hen ook gewoon behande-

spelers konden langskomen om een nieuw veld te openen. Het

len.’ Het Universitair Medisch Centrum Utrecht deed onder-

werkt natuurlijk veel beter als je werkt aan projecten waarvan

zoek naar het succes van het project. Pannekoek: ‘Er werd

je weet wat de toegevoegde waarde is.’

daarvoor gewerkt met een parallelgroep. Daaruit bleek dat

Een voorbeeld van zo’n project is FC Kicks United. Dit pro-

38

ook spelers aanwezig die met de jongeren in gesprek gaan.

onder de jongeren, die hadden mee gedaan met de motivatie-

ject loopt nu twee jaar en is volgens de directeur een groot suc-

sessies en de wedstrijden, 83 procent minder dropouts waren

ces: ‘Het is een project voor jongeren met een verslaving.

dan bij het reguliere programma.’

QPQ | 3 1 • 2011

Mark van de Maarel en Jan Wuytens, twee verdedigers van FC Utrecht, schuiven in de pauze van hun training even aan.

Beiden hebben meegedaan aan het project FC Kicks United.

Het project heeft zeker indruk gemaakt. Wuytens: ‘Je bent hier alleen maar met voetbal bezig, maar als je dan die jongeren spreekt, weet je weer dat er jonge mensen zijn die het heel moeilijk hebben.’

De twee voetballers proberen in hun gesprekken met de jongeren vooral heel open te zijn over hun eigen leven. Van der Maarel: ‘Ik laat ze zien dat ik ook dingen heb moeten laten om hier te komen. Mijn vrienden weten bijvoorbeeld dat ik niet kan stappen op vrijdagavond, omdat ik de volgende dag moet voetballen. Ze respecteren dat. Ik denk dat deze jongeren dit soort vrienden nodig hebben, die hen kunnen steunen bij het afkicken.’

Verbinding leggen, ook naast het veld FC Utrecht wil een bijdrage leveren aan de maatschappij.

Ze willen met hun projecten echt iets neerzetten waar niet alleen supporters iets aan hebben. Komt dit verlangen alleen voort uit engagement? Nee, schudt Karin Pannekoek. ‘Het afgelopen jaar hebben we onder begeleiding van een bureau nagedacht over de uitstraling van de club: Hoe willen we nou verder? FC Utrecht is natuurlijk vooral een volksclub. Passie en strijd, dat is wat de bezoekers graag zien op het veld. Maar bij de uitstraling van een volksclub hoort ook maatschappelijke betrokkenheid. Je merkt dat deze nieuwe kant van de club nieuwe partijen bij elkaar brengt. Sommige bedrijven vinden het juist interessant om zich te verbinden aan dit onderdeel van de club; het opent nieuwe perspectieven. Het mooie is dat je daar samen in kunt opereren.’

Een voorbeeld van die nieuwe verbindingen is de Dutch Career Cup, die dit jaar start. Het project richt zich op Wajongers. Doel is om deze jonggehandicapten aan een baan te helpen. Pannekoek: ‘We hebben in samenwerking met onder meer UWV 28 jongeren geselecteerd. Met hen gaan we twee keer per week voetballen. Daarnaast brengen we ze in contact met ons zakelijk netwerk. Verschillende bedrijven laten de jongeren weer kennismaken met hun netwerk en geven ze vooral een blik op een andere wereld. Doel is om binnen een jaar tachtig procent van de deelnemers aan een baan te helpen.’

Je kan nu niet anders Wat levert al dat goeddoen een voetbalclub als FC Utrecht op? Hoogleraar bestuurs- en organisatiewetenschap Paul Verweel doet al jaren onderzoek naar het belang van

39

40

QPQ | 3 • 2011

FC Utrecht is natuurlijk vooral een volksclub.

Passie en strijd, dat is wat de bezoekers graag zien op het veld.

Maar bij de uitstraling van een volksclub hoort ook maatschappelijke betrokkenheid

maken heeft met ‘het opvijzelen van het imago van clubs’.

‘Maatschappelijke betrokkenheid is niet hun core business. Het gaat de clubs nog steeds om winst maken, maar zij zien ook wel hoe het werkt.’ En daar is niks mis mee. Het zou volgens de hoogleraar zonde zijn om niet alles te halen uit de fantastische locaties van voetbalstadions. ‘Het is natuurlijk een winwinsituatie. Vanzelfsprekend spreek je jongeren sneller aan door een bijeenkomst op hun favoriete voetbalclub te organiseren. Er komt een speler langs, die houdt een praatje en dat werkt goed. Op die manier worden inkomsten gegenereerd.

Maar de vraag is of voetbalclubs hier wel voor bedoeld zijn.

Ik noem het ook wel eens ondernemen op de markt van welzijn en geluk.’

Verweel: ‘Aan allerlei initiatieven van de betaald voetbalclubs zie je dat ze zich wel degelijk inspannen. Vrijwilligers die zich inzetten voor maatschappelijke activiteiten hebben niks met die poenerige wereld, voor hen gaat het om het gevoel van ‘dit is mijn cluppie’. Er is dus een deel dat je bindt door de glamour die hoort bij de wereld, maar ook een heel groot deel dat daar juist niks mee heeft, en die bereik je eerder met maatschappelijke initiatieven.’

Handtekening scoren Over de daadwerkelijke effecten van initiatieven die zich richten op het vergroten van de maatschappelijke betrokkenheid, is nog weinig bekend. Verweel: ‘Ik doe nu onderzoek naar de Krajicek-veldjes in achterstandswijken, waar kinderen onder professionele begeleiding kunnen spelen. Iedereen neemt vaak aan dat het een goed effect heeft op de jongeren:

sport. Hij is verbonden aan de Universiteit Utrecht en vice-

talentvolle jongeren kunnen een beurs krijgen en dat werkt

voorzitter van de KNVB. Met de stichting Meer dan voet-

weer stimulerend voor anderen. Maar de vraag blijft wat het

bal adviseert hij daarnaast betaald voetbalclubs over wat zij

betekent voor de hele wijk. Heeft het ook effecten op de leef-

kunnen doen aan maatschappelijke betrokkenheid. Bij de

baarheid van een buurt? Daar zullen we veel meer naar moe-

amateurclubs bestaat de maatschappelijke trend al langer

ten gaan kijken. Ik heb in ieder geval grote verwachtingen.’

volgens hem. ‘Deze clubs zijn in feite gewoon een uiting van

Op de Mariaplaats in Utrecht vechten de jongens nog steeds

maatschappelijk handelen. Al die clubs doen maatschappe-

fanatiek om de bal. Soufyan heeft net gescoord en kijkt stoer

lijke activiteiten: er worden dagen voor families georgani-

naar het publiek dat zich op het plein heeft verzameld. Tot

seerd, voor kinderen en voor mensen met een beperking. Je

daar vier spelers van FC Utrecht verschijnen. Met posters in

hebt zelfs clubs die aan kinderopvang doen. Nu komen ook

de hand rennen de jongens naar ze toe. Een handtekening,

de betaald voetbalclubs er niet meer mee weg om alleen maar

dat is wat ze willen. Ook meisjes komen aangesneld: ‘Het zijn

aan wedstrijden en trainingen te doen. Mensen lezen over de

echte voetballers’, roept een meisje tegen haar moeder. Vooral

miljoenen die de mensen aan de top en de spelers verdienen,

Rodney Sneijder – de broer van – heeft het druk met lachen

dat trekt natuurlijk de aandacht in deze tijden van bezuini-

en poseren voor de camera. De twaalfjarige Safouane heeft

gingen.’

net een handtekening gescoord bij Sneijder: ‘Hij vroeg ook

De hoogleraar stelt dat de trend van maatschappelijke betrokkenheid in het betaald voetbal dus zeker ook te

mijn naam. Dat zag ik echt helemaal niet aankomen’, zegt hij met grote ogen. ◆

41

Liefde, man en maag

Straalverliefd was ik. Ik was 18 en woonde net op kamers. Mijn grote triomf was dat Hij zou komen eten. Liefde gaat bij mannen immers door de maag. Juist wanneer je als vrouw geen hap door je keel krijgt, alleen maar aan hem en totaal niet aan eten denkt, haal je jezelf de lijdensweg van eten koken

Tekst: Annemarie de Jong

op de hals. Ik was toen nog veel te onervaren voor dit soort inzichten en levenswijsheden. In mijn studentenkeuken bereidde ik een verleidingsdiner. Iets met pasta en room. De pasta plakte en in mijn poging dat te camoufleren, schepte ik zwierig op. Er bleven een paar slierten op de lampenkap achter. Tot vijf uur ‘s ochtends dronken we huiswijn van Albert Heijn. Bij het ochtendgloren werd me langzaam duidelijk dat het nooit iets zou worden tussen ons.

Eten als ultiem verleidingsritueel: Eva is ermee begonnen. Adam was nog zo gewaarschuwd en toch at hij van de appel die Eva hem voorhield. Het zou het begin van de zonde

Annemarie de Jong is partner bij Better Future en columniste voor Het Financieele Dagblad.

Reageren? annemarie@betterfuture.nl

42

QPQ | 3 • 2011

Column

betekenen. Of die appel nou echt zo lekker was, daarover heb ik nooit iets teruggelezen.

haar mislukking op alle niveaus pijnlijk duidelijk.

Voor mij heeft samen eten altijd iets intiems,

Eten als inzet van het spel, als metafoor voor

ook al is er geen verliefdheid in het spel. Het

de belofte, daar draait het om. In dat spel van

ritueel van samen eten doorbreekt barrières

de verleiding krijgen doorgaans onschuldige

die aan een vergadertafel lastig te nemen zijn.

ingrediënten ineens een erotische lading. Zelf

Daarom kiezen we, vooral bij zakelijke situaties

zie ik overigens eerder de zinnelijkheid van

die in een impasse belanden, ook vaak voor een

een perzik, dan de zinnelijkheid van de appel

diner ‘buiten de deur’. De setting van een res-

waarvoor Adam door de knieën ging. Touché

taurant of zelfs bij iemand thuis, zorgt voor een

voor Eva.

andere dynamiek. Het genot van lekker eten

Iets voor iemand bakken is echt een daad

en een goed glas wijn gaat de competitie aan

van liefde. Het is zo mogelijk nog kwetsbaar-

met de strakheid van inhoudelijke standpunten.

der of intiemer dan koken. Een taart bakken

Samen eten geeft ineens een doorkijk in elkaars

mag dan ook niet verkeerd gaan. Door merg

persoonlijke leven. Tafelmanieren, uitgesproken

en been gaat de taartbakscène in de film The

voorkeuren, of juist weinig geven om wat er op

Hours. Hierin speelt Julianne Moore een vrouw

je bord ligt; we laten onszelf door te eten meer

in de zonnige jaren zestig in Amerika, die alles

zien dan we doorhebben.

perfect wil doen als moeder en echtgenote,

En toch…. De keren dat ik stralend aan tafel zit

terwijl ze intussen kapot gaat van eenzaam-

en geen hap door mijn keel krijg. Die diners heb-

heid. Samen met haar zoontje bakt en glazuurt

ben de beste nasmaak. ◆

ze een taart voor haar man. De taart, die tot tweemaal toe in de prullenbak belandt, maakt

Voor mij heeft samen eten altijd iets intiems, ook al is er geen verliefdheid in het spel 43

Kunstige inspiratie op je bord De Culinaire Werkplaats wil haar gasten op een andere manier naar eten leren kijken.

Hoe? Door eten zelf anders te benaderen.

Daarom is ieder gerecht bij dit restaurant een waar kunstwerk, ontworpen aan de hand van een thema. Hier leer je hoe zwart smaakt en kan je bijvoorbeeld herinneringen en het Hollandse landschap proeven. Eigenaren en kunstenaarskoppel Marjolein Wintjes en Eric Meursing werken op die manier aan het bord van de toekomst, waarbij kritisch en bewust proeven voorop staat.

Tekst: Catrien Spijkerman | Fotografie: Marius Roos

44

QPQ | 3 • 2011

FOOD FOR THOUGHT

45

De gerechten hebben soms wel vijf diepere betekenislagen.

Die raken niet alleen de vorm, maar ook de smaak, kleur en textuur van het eten

46

QPQ | 3 • 2011

Marjolein Wintjes verbaast zich er vaak over: als mensen een

toe. Hier snijdt Meursing zelfgebakken linzenbrood in lange

apparaat aanschaffen, laten ze zich uitvoerig informeren en

repen. Geconcentreerd voert hij zijn taken uit, terwijl Wintjes

struinen ze eindeloos vergelijkingswebsites af. Maar het eer-

bij iedere nieuwe tafel met zachte stem een uitvoerig verhaal

ste het beste wat ze onder hun neus krijgen, stoppen ze in hun

afsteekt. ‘Wij werken aan het bord van de toekomst’, legt ze

mond. Klakkeloos. Wintjes vindt dat heel wat mensen ver-

uit. De gasten luisteren welwillend. ‘Daarop is steeds minder

pest zijn. Maar ze rekent het hen niet aan. ‘Sta je op de trein

plaats voor vis en vlees. Wij gebruiken dus groente, fruit en

te wachten, dan word je omringd door een heuse smulkermis.

bijzondere granen. Je krijgt een sneak preview vooraf, gevolgd

Hele stukken van de stad zijn puur ingericht op snacken. Je

door twee hartige en twee zoete gerechten. We noemen het

kunt altijd en overal eten, maar tegelijkertijd is er ontzettend

de eetcocktail.’ Ze pakt de zelfgemaakte boekjes erbij en geeft

veel honger. Daarmee bedoel ik niet het gebrek aan voedsel,

een minicollege over Nederlandse architectuur – het thema

maar het gebrek aan voeding.’ Want volgens Wintjes is het

van deze maand. Ze wijst op de foto's van de architecten en de

aanbod eenzijdig en slecht.

kadertjes met stijlkenmerken in het boekje. De gasten zullen de stijl vanzelf herkennen op hun bord, belooft ze.

Hoe fel ze misschien ook klinken, Marjolein Wintjes en Eric Meursing willen niemand de les lezen. Ze zijn er de types

Het V-woord wordt in haar verhaal zorgvuldig vermeden, net

niet voor. Ze bieden liever inspiratie. Drie jaar geleden richt-

als op hun website. De Culinaire Werkplaats is geen vegeta-

ten ze daarom De Culinaire Werkplaats op; een ‘eigenzinnig

risch restaurant. Dat roept maar onterechte associaties op,

eetinitiatief’ in Amsterdam, op het snijvlak van kunst en eten.

vinden ze. Dezelfde eenheidsworst: groenteburgers, veel kaas,

Daar proberen ze hun gasten op een andere manier naar hun

vleesvervangers. ‘Naast een ontwerpstudio voor eigentijdse

bord te laten kijken. Daarop ligt bij De Culinaire Werkplaats

eetconcepten, zijn we een groenterestaurant’, zegt Wintjes

ook iets heel anders dan bij een ‘normaal’ restaurant. Iedere

nadrukkelijk. Aan de termen duurzaamheid, maatschappelijk

maand ontwerpen Wintjes en Meursing namelijk een nieuw

verantwoord, fair trade heeft ze al net zo'n hekel. ‘Duurzaam

menu, waarbij ze zich laten inspireren door een thema. Zo kan

is een soort normatief toverwoord geworden, maar het bete-

je bijvoorbeeld ervaren hoe ‘zwart’ smaakt, of ‘eerlijk’, ‘herin-

kent voor iedereen wat anders.’ Wintjes en Meursing hebben

neringen’ en ‘het Hollandse landschap’. Maakt het koppel een

hun eigen regels. Naast smaak en inspiratie wordt de keuze

architectenperiode door, dan krijgen de gasten de Bijlmer of

voor ingrediënten bepaald door minimaal twee criteria uit de

een Vinex-wijk op hun bord.

lijst van goede zaken: diervriendelijk, kleinschalige of biologische teelt, fair trade, direct trade, seizoen, afstand en persoon-

Zo’n kunstig gerecht is niet slechts een kwestie van aardap-

lijke gezondheid. Wat de afwezigheid van vis en vlees betreft:

pels mooi opstapelen of groente in patronen draperen, zoals

‘We zijn niet pertinent tegen, hoor’, zegt Wintjes, ‘maar we

veel restaurants ‘kunst’ van hun gerechten zeggen te maken.

denken dat vlees en vis op den duur steeds schaarser en duur-

De gerechten in De Culinaire Werkplaats hebben daarentegen

der worden. Dat is een mooi excuus om op zoek te gaan naar

soms wel vijf diepere betekenislagen. Die betekenissen raken

nieuwe ingrediënten en technieken. Er is nog zoveel méér

niet alleen de vorm, maar ook de smaak, kleur en textuur

mogelijk.’

van het eten. Bovendien gebruikt het restaurant bij voorkeur onverwachte en nieuwe ingrediënten. Zo kan een menu gebaseerd zijn op bloemen of water. En kan je nieuwe producten

Bewust proeven Niet iedereen is al toe aan quinoakroketjes, meiknol met ker-

zoals eetbaar papier, gemaakt van groente, fruit of kruiden, op

rieyoghurt of rodebietenmousse. ‘We zijn behoorlijk trendset-

je bord verwachten.

tend’, zegt Wintjes. ‘Daardoor vind je nog niet bij iedereen aansluiting.’ Sommige mensen willen per se vlees en vis, anderen

Het V-woord In een stijlvolle zwarte jurk en met een strak, kort, zwart

snappen niet wat ze met ‘de Bijlmer’ op hun bord moeten. En dan is er nog iets: de prijs moeten de gasten zelf bepalen. De

kapsel schrijdt Wintjes door het restaurant. De ruimte is

drankjes hebben weliswaar een vaste prijs, de eetcocktail – het

licht en rustig. Grote ramen, simpele tafels met bijpassende

vijfgangendiner – niet. ‘Wij geloven niet in een uniform prijs-

stoelen, geen overbodige tierlantijnen. Af en toe een stijlvol

kaartje’, zegt Wintjes. ‘Iedere gast beleeft de avond immers

detail, zoals de textielkunst van Wintjes op het toilet. Achterin

anders.’ Niet iedereen kan met dat principe overweg. ‘Sommige

de ruimte is de keuken. Die is volledig open naar de eetzaal

mensen vinden dat zo ongemakkelijk, dat ze om die reden niet

47

Hier ben jij Bied jij de consument een energiezuinig product?

Maak jij een klimaatvriendelijke keuze makkelijk voor de consument?

Dan nodigen wij jou uit om het HIER-klimaatbewust logo te gebruiken.

Zo communiceer je de klimaatvoordelen van je product of dienst met een onafhankelijke partij. En creĂŤer je een groter marktaandeel voor duurzame producten.

Essent, Procter&Gamble, Albert Heijn en Kieskeurig gingen je voor. Kijk op www.hier.nu welke andere 150 grote èn kleine bedrijven meedoen.

Wij zijn de HIER Klimaatcampagne, een initiatief van ruim 30 maatschappelijke organisaties die Nederland betrekken bij de oplossing van het klimaatprobleem.

komen’, vertelt Wintjes. ‘Laatst nog was er een man, die zei:

New York Times jubelende verhalen over Wintjes en Meursing

“Ik wil niet nadenken, ik wil alleen maar lekker eten.” ’

hebben gelezen.

Maar dat is nu juist wat Wintjes en Meursing graag willen:

De Culinaire Werkplaats is hun keuken, hun eetkamer, hun

dat mensen nadenken over wat ze eten. Door waardebepaling

visie. Hier krijg je dan ook geen tandapastaglimlach of over-

achteraf gaan mensen veel bewuster proeven, vindt Wintjes.

dreven hartelijkheid. Dit zijn de mensen en dit is hun eten.

‘Het is een eerlijke manier van afrekenen. Als iemand het niets

‘Als ik een slechte dag heb, ben ik ook gewoon chagrijnig’, zegt

vindt, kan hij dat meteen laten merken. Ik houd van direct-

Wintjes. ‘Het is een heel open situatie. Wij zijn er altijd, we

heid.’ De ene week is daardoor rianter dan de andere. Maar

kunnen ons niet verstoppen.’ Ze bewegen zich door de ruimte

Wintjes wuift het weg. Er zijn andere dingen belangrijker. Dat

als door hun eigen huis, en dat verwachten ze ook van de gas-

mensen na een avond in hun restaurant opbellen om te vragen

ten. Die eten wat de pot schaft en lopen zelf naar achteren om

hoe je dat ene gerecht maakt, dát vindt ze een veel grotere belo-

hun bord weg te brengen, en kunnen ook gewoon de kok een

ning. Of dat die vrouw na een avond het thema ‘zwart’ te heb-

vraag stellen.

ben gegeten, nu een zwart hoekje in haar moestuin heeft. Die mensen hebben ze geraakt. ‘Ik heb geen hekel aan geld’, zegt

De Culinaire Werkplaats is letterlijk ontstaan om mensen te

Wintjes. ‘Het is nodig, ik moet ook kunnen eten, de huur beta-

laten ‘mee-eten’. Tien jaar geleden veranderde Wintjes haar

len, een jurk kopen. Maar ik vind het jammer hoe men met geld

leefstijl drastisch. Ze stopte met roken, at geen vlees meer,

bezig is. Het is geen ruilmiddel meer, het is een doel geworden.

nauwelijks vet, en weinig suiker. ‘Om gezondheidsredenen.

Nou, wij doen dat anders.’

Als ik niets had veranderd, had ik hier nu niet meer gezeten.’

Verder maakt ze weinig woorden vuil aan de omslag. Ze vroeg

Weg met die tandpastaglimlach Hoewel hun werkwijze nog niet door iedereen wordt be‑

Meursing anders voor haar te koken. Hij liet zich vroeger altijd inspireren door de Franse keuken, veel sauzen, zware gerechten.

grepen, wordt hun eigenzinnigheid wel degelijk gewaardeerd. De Culinaire Werkplaats werd uitgeroepen tot Beste

Samen verdiepten ze zich in voeding: waar komt het vandaan,

Groenterestaurant 2011. Het koppel Wintjes en Meursing

wat is ermee gedaan, wat heb je eraan? Na een tijd merkten ze

wordt ook geregeld uitgenodigd op kunst-, design- en foodeve-

dat het thuis veel lekkerder was dan wanneer ze uit eten gingen.

nementen. En bijna iedere avond zijn de ongeveer 26 plaatsen

Dat moest met de wereld gedeeld worden. Wintjes: ‘Zo ben ik

in het restaurant gevuld – niet zelden met Amerikanen die in de

nu eenmaal. Ik doe het helemaal, of ik doe het niet. Er is geen

49

middenweg.’ De twee runden toen nog een succesvol uitzendbureau voor restaurantkoks. Maar het was tijd voor iets nieuws.

Zowel Meursing – die een koks- én een kunstacademiediploma heeft – als Wintjes wilden iets creatievers. In De Culinaire Werkplaats zou alles bij elkaar komen.

Strikt gescheiden waterwegen Er waren mensen die zeiden ‘nooit doen’, er waren problemen om een geschikte ruimte te vinden, er was gedoe met vergunningen. Wintjes glimlacht, want natuurlijk zetten ze door. Ze kijkt om zich heen in het restaurant. Eén van de gasten loopt naar de tafel van een ander gezelschap om de kurkentrekker te vragen. Aan een tafeltje achterin bespreken twee vrouwen druk het ‘Betondorp’ op hun bord: falafelkroketjes van zwarte linzen om een groen tegeltje van artisjokkenharten en groene asperges. Eén van hen richt een enorme fotocamera op haar bord.

‘Hier ben hier trots op’, zegt Wintjes concluderend. Ze schiet Meursing aan: ‘Jij?’ Zonder iets te zeggen draait hij zich om en pakt een magazine uit de kast, niet geheel toevallig een toonaangevend blad over productdesign. Hij slaat het open en zegt: ‘Hierin hadden wij binnen drie jaar een publicatie, in FRAME, op de bladzijde naast de ontwerper die we altijd hebben bewonderd.’ Met een fanatiek gebaar slaat hard hij op de pagina.

‘Hier, kijk: Guixé. En hier: Marjolein en Eric.’ Hij beent alweer weg, er is werk te doen.

Ze blijven nadrukkelijk uit elkaars vaarwater. Hij is de kok, zij de ‘gids’, de verhalenverteller. Hij rekent af en beantwoordt de telefoontjes, zij doet de boekhouding. Allebei schudden ze iedere gast de hand, bij aankomst en vertrek. ‘Als ik zou koken, zou ik proberen beter te worden dan hij’, zegt zij. ‘Dat heeft geen zin. Ik laat het aan hem, al doe ik wel suggesties.’ Hij: ‘Als zij het woord doet, heb ik niets meer toe te voegen. Praten kan zij als de beste.’ Zij: ‘Als ik mijn textielkunst maak, vind ik het fijn als hij ernaar kijkt. Hij zet me in drie woorden precies ergens neer. Je komt zelden iemand tegen bij wie je heel weinig woorden nodig hebt om goed te kunnen communiceren.’

De vraag hoe je een abstract thema vertaalt in vijf gerechten, lijkt haar dan ook bijna te storen – het is immers zo vanzelfsprekend. Ze doet even haar ogen dicht. ‘Nou, meestal ga ik eerst onderzoek doen. Ik zoek op internet plaatjes en teksten die me aanspreken. Daarmee ga ik naar Eric. Hij kijkt er heel intelligent naar, we praten erover. Hij krijgt een heel warrig verhaal van mij: losse ideeën, suggesties. En dan komt er iets bij hem op, een gevoel, een plan. Dat gaat hij uitwerken.’

Samen weten ze het precies, anderen passen daar maar moei-

50

QPQ | 3 • 2011

lijk tussen. De stagiaire wilde bijvoorbeeld een menukaart vol Amsterdamse School. ‘Maar wij vinden de Amsterdamse School niet mooi’, zegt Wintjes gedecideerd. Zo gaat dat dan.

‘Het inspireert ons niet. Zoveel baksteen, kleine raampjes. Daar worden we niet vrolijk van.’ De stagiaire trok aan het kortste eind, Wintjes hakte de knoop door: het thema werd die maand Bauhaus.

Première-zenuwen Wintjes aait Meursing over zijn rug terwijl hij blokjes citroencake in strakke rijen – ‘Vinex-wijk’ – op de borden legt. ‘We moeten nog veel doen voor morgen, hè’, vraagt ze. Zonder op te kijken antwoordt hij: ‘Alles.’ Morgen is de ‘première’ van de nieuwe eetinspiratie, een nieuwe menukaart met als thema ‘patronen’. Voor iedere première zijn ze zenuwachtig: gaat alles goed, hoe zal het ‘publiek’ reageren? Niet zelden ontbreekt de generale repetitie. Het hele menu is dan nog nooit uitgeprobeerd. ‘We leggen het uit aan onze gasten. Het is nieuw, het kan misgaan, en wees alstublieft kritisch, alle opmerkingen zijn welkom. Daar leren we van.’ ‘Je mag nooit verliefd zijn op je eigen product’, zegt Wintjes streng. ‘Samen met je gasten kun je het verbeteren. Daar leren zij ook van: ze moeten kritisch zijn over wat ze eten. We hopen dat ze dat in het vervolg dan ook op

Wij denken dat vlees en vis op den duur steeds schaarser en duurder worden.

Dat is een mooi excuus om op zoek te gaan naar nieuwe ingrediënten en technieken

andere plaatsen zullen zijn.’ ◆

51

Wel: variatie. Wie alleen biologisch eet, eet gevarieerder. Elk seizoen levert andere groenten.

Zo wordt je eetpatroon meer gebalanceerd en dus gezonder.

NIET: gezonder. Er zitten minder kunstmatige geur-, kleur- en smaakstoffen in bioproducten. Maar dat betekent niet meteen dat biologisch eten ook gezonder eten is.

52

QPQ | 3 • 2011

FOOD FOR THOUGHT

De zin en onzin van biologisch eten Natuurlijk eten we biologisch!

Want het is gezond, beter voor milieu en dier en ja‌ gewoon veel lekkerder. En - stiekem - ook een beetje omdat de buurman het doet. Maar is biologisch eten wel zo verantwoord en op alle vlakken beter? Proef je echt het verschil? Krijg je echt een kick van de extra vitaminen? En waarom eet die buurman zo vaak biologisch?

Tekst: Maarten van der Schaaf

53

Wat bezielt mensen in vredesnaam om biologisch te eten?

Onderzoeker Ynte van Dam moet er smakelijk om lachen. ‘Tja,

Wel: zelfbevestiging.

Door biologisch te eten, kan je jezelf een schouderklopje geven. Je hebt immers een ‘goed’ product gekocht.

als ik dat wist…’ Van Dam is verbonden aan het Wageningen University and Research Centre (WUR). Inmiddels bestudeert hij al 25 jaar het gedrag van consumenten. Een verrekt ingewikkeld vak, zoals hij zelf zegt. ‘Er zijn geen eenduidige verklaringen. Mensen kopen biologische producten simpelweg omdat ze het lekker vinden, omdat ze denken dat het gezond is, veiliger of beter voor het milieu. Of omdat het hip is.’ Een andere factor die volgens Van Dam meespeelt, is de hang naar zelfbevestiging.

‘Dat je jezelf een schouderklopje kan geven, omdat je een ‘goed’ product hebt gekocht.’

De vraag is natuurlijk of biologisch eten ook echt lekkerder, gezonder en beter is voor het milieu. Van Dam: ‘Op de introductiedag aan de Universiteit Wageningen heb ik jarenlang een experiment uitgevoerd. Ik kocht een kistje biologisch geteelde tomaten, sneed deze in vieren en verdeelde ze over vier schaaltjes. Dan plaatste ik er verschillende bordjes bij: Spanje, Nederland, biologische teelt, gewone teelt. Hoewel het allemaal dezelfde tomaten waren, kwamen de Spaanse en biologische tomaten altijd als beste uit de bus. Over smaak valt natuurlijk niet te twisten, maar biologisch eten is altijd lekkerder – dat blijkt wel weer’, grapt van Dam. En hoe zit het dan met de gezondheidsfactor van biologisch eten? ‘Er is nog geen wetenschappelijk bewijs voor de stelling dat biologisch eten gezonder is dan gangbaar geproduceerd voedsel’,

Nederlanders Bourgondiërs?

‘Nederlanders geven verhoudingsgewijs steeds minder geld

zegt Van Dam. Toch gelooft hij dat dat wel zo is. ‘Gezondheid moet je niet op productniveau bekijken, maar op dieetniveau of

uit aan voedsel’, schreef minister Verburg twee jaar geleden in

nog breder. Als je alleen biologische voeding koopt, eet je bij-

de nota Duurzaam Voedsel. Werp een blik op de vele nieuwe

voorbeeld gedwongen meer gevarieerd. In elk seizoen worden

televisieprogramma’s en kooktijdschriften van de afgelopen jaren.

immers verschillende groenten verbouwd. Zo wordt je dieet meer

Je zou eerder het tegenovergestelde denken. We zijn misschien nog

gebalanceerd en dus gezonder. En als je geen bestrijdingsmid-

geen Bourgondiërs, maar volgens Makkie Mulder, hoofdredactrice

delen gebruikt, spuit je minder gif in het milieu. Dat is in de bre-

van restaurantgids Lekker en de foodglossy Delicious, besteden

dere context hoe dan ook gezonder voor mens, dier en natuur.’

Nederlanders wel steeds meer aandacht aan gezond en lekker eten.

‘Vroeger moest alles meer, sneller, efficiënter en goedkoper. Biologische winkels hadden een suf imago, dat was voor geitenwollensokken.

Van biologische appels word je ook ziek Terwijl de vraag naar biologische voeding toeneemt en Albert

Die tijd is echt voorbij. Boodschappen doen bij de boer, slow food

Heijn zijn assortiment AH puur&eerlijk gestaag uitbreidt, is

en seizoensgroenten zijn hip geworden. Niet alleen ouderen, ook

er nog verbazingwekkend weinig onderzoek gedaan naar de

jonge mensen doen mee. Kijk maar naar de Youth Food Movement.’

gezondheidseffecten van biologische voeding. Wel is er meer

Volgens Mulder heeft de herwaardering van ons eten te maken met

onderzoek verricht naar de milieubelasting en het effect op de

het toegenomen milieubewustzijn. ‘Bij milieubewust leven hoort ook

biodiversiteit van biologische teelt, vergeleken met gangbare

bewust eten. Mensen willen weten wat ze eten. Ze nemen daar de tijd

teelt. ‘De gezondheidseffecten van biologisch eten zijn veel lasti-

voor. De oprukkende ziekte obesitas speelt ook een rol. Kwaliteit staat

ger te meten’, vertelt Lucy van de Vijver, onderzoekster bij

tegenwoordig voorop.’

het Louis Bolk Instituut, een onderzoek- en adviesorganisatie

54

QPQ | 3 • 2011

Niet: pesticiden.

Voor zover bekend zijn de gebruikte hoeveelheden pesticiden in de gangbare teelt niet gevaarlijk voor de volksgezondheid.

voor duurzame landbouw, gezondheidszorg en voeding in

Alleen langlopend onderzoek kan uitwijzen of biologisch eten

Driebergen. ‘Mensen die biologisch eten zijn vaak hoger opge-

goed is voor de volksgezondheid. In onderzoeksproject Koala

leid, kijken minder tv, zitten vaker op de fiets en roken minder.

volgen wetenschappers al sinds 2000 een grote groep kinderen.

Zulke mensen leven bewuster en gezonder. Wat biologisch eten

Van de Vijver: ‘De kinderen die biologische melk drinken, blij-

dan bijdraagt, is moeilijk vast te stellen.’

ken significant minder last te hebben van eczeem. Momenteel onderzoeken we het effect op astma en hooikoorts.’

Toch staan onderzoekers niet helemaal met lege handen. Van de Vijver: ‘Wetenschappelijk is het nog niet hard te maken dat

In een ander onderzoek heeft Van de Vijver ervaringsverhalen

biologisch eten gezonder is, maar daarvoor zijn wel tal van aan-

opgetekend van mensen die biologisch eten. Uitkomsten: de

wijzingen.’ Zo wijst onderzoek bijvoorbeeld uit dat biologische

helft van de geïnterviewden zegt een betere weerstand te heb-

producten gemiddeld meer vitamine C, meer vezels, meer nutri-

ben en minder vaak en korter ziek te zijn. 27 procent voelt zich

ënten en meer antioxidanten bevatten. Bovendien zitten er min-

fitter en energieker, 17 procent heeft minder darmklachten.

der ongezonde dingen, zoals pesticiden of kunstmatige geur-,

Van de Vijver erkent dat zulk onderzoek per definitie subjectief

kleur- en smaakstoffen, in bioproducten. ‘Maar dat hoeft niet

is. ‘Mensen voelen zich gezonder, maar dat hoeft in werkelijk-

te betekenen dat mensen die enkel biologisch eten ook gezonder

heid niet zo te zijn. Anderzijds: een psychologisch effect is ook

zijn’, zegt Van de Vijver. ‘Als je alleen maar biologische appels

een effect. Bovendien bevestigt het onderzoek de uitkomsten

eet, word je ook een keer ziek. Tegelijkertijd doen mensen vaak

van een andere wetenschappelijke studie, waarbij biologisch

angstig over pesticiden. Maar voor zover bekend zijn de gebruik-

gevoerde kippen minder lang ziek zijn en sneller herstellen van

te hoeveelheden in de gangbare teelt niet gevaarlijk voor de

een ziekmakende prikkel dan gewoon gevoerde kippen.’

volksgezondheid.’

55

Vette hap, maar wel biologisch McDonalds verandert zijn logo. Schrik niet, The Golden Arches blijven bestaan. Alleen de rode achtergrond wordt groen. Dat gebeurt al mondjesmaat sinds 2005 en loopt gelijk met de verbouwing van vestigingen, die de komende jaren in WestEuropa gepland zijn. Volgens de fastfoodketen, die al jaren wordt bekritiseerd door milieu- en dierenactivisten, krijgen de restaurants daarmee een ‘meer eigentijds’ imago.

Maar met een nieuw, groen logo ben je natuurlijk nog geen biosnackbar. Al schieten ‘gezonde’ snackbars wel als paddenstoelen uit de grond. Natuurlijk Smullen op de Amsterdamse Jan van Galenstraat was de eerste biologische snackbar van Nederland. Nu vind je in de hoofdstad ook de biologische burgerbakker Burgermeester. En in Groningen is onlangs het eerste filiaal geopend van een heuse biologische snackbarketen, genaamd eat2Be. Op recensiewebsite IENS wordt enthousiast gereageerd.

‘Fastfood, maar dan goed’, zegt een proever over de Burgermeester. En: ‘Deze burgers zijn gezond.’ Andere recensenten zijn minder overtuigd. ‘Leuk concept, (…) maar het blijft wel een snackbar’, schrijft iemand over biologische snacksalon ’t Wethoudertje in de Watergraafsmeer. Een andere bezoeker van ’t Wethoudertje gelooft niet helemaal in gezonde snackbars: ‘Doordat je er een biologisch sapje naast drinkt, lijkt het net of je helemaal niet ongezond hebt gegeten.’

56

QPQ | 3 • 2011

Mensen die biologisch eten zijn vaak hoger opgeleid, kijken minder tv, zitten vaker op de fiets en roken minder. Zulke mensen leven bewuster en gezonder. Wat biologisch eten dan bijdraagt, is moeilijk vast te stellen

Biologische teelt is niet de heilige graal Wat de motieven ook zijn om biologisch te eten – smaak,

Ook Van de Vijver ziet biologische teelt niet als de heilige graal. ‘We moeten op zoek naar een balans waarbij milieu,

gezondheid, milieu, de buurman –, Ynte van Dam is meer

volksgezondheid en dierenwelzijn optimaal op elkaar zijn afge-

geïnteresseerd in het daadwerkelijke gedrag van mensen. ‘Ik

stemd. Het kan best dat je dan niet op honderd procent biolo-

heb liever duurzaam gedrag en verkeerde motieven, dan duur-

gisch uitkomt. Kijk, voor het milieu is het beter als varkens en

zame motieven en verkeerd gedrag. Van dat laatste zijn veel

koeien twaalf maanden per jaar binnen staan. In de stal kan je

voorbeelden. Mensen die bijvoorbeeld hun tl-lichten eindeloos

hun methaangassen – die een stevige bijdrage leveren aan kli-

laten branden, omdat ze denken dat het opstarten van die licht-

maatverandering – eenvoudig afvangen. In de wei kan dat niet.

balken te veel energie kost. Onzin. Het is niet energiezuiniger

Tegelijkertijd is het voor de dieren goed als ze buiten lopen en

om die tl-lichten de hele dag aan laten staan.’

vers gras eten. Dat is ook beter voor het vlees of de melk.’

Bovendien, benadrukt Van Dam, moet je oppassen dat je doe-

Zo zijn er meer afwegingen. De gangbare voedselproductie-

len en middelen niet verwart. ‘Niemand doet boodschappen

methoden zijn vele malen efficiënter dan bioteelt. Het is niet

om de wereld te redden. Biologisch eten is ook geen doel op

aannemelijk dat we de wereldbevolking, die naar verwachting

zich. Het doel is minder milieu-impact veroorzaken. Denken

zal groeien tot negen miljard inwoners in 2050, volledig kun-

mensen dat biologisch eten beter is voor het milieu? Prima.

nen voeden met bioteelt. Daarnaast kan je in de gangbare teelt,

Geloof je dat niet? Nog beter: kom dan met een betere pro-

in tegenstelling tot de bioteelt, ook allerlei sturingsmechanis-

ductiemethode. Door de opkomst van bioteelt is dat debat nu

men toepassen. Zoals vitamine C toevoegen, om de producten

gaande. De gewone landbouw probeert met allerlei initiatieven

te verbeteren. Maar Van den Vijver blijft sceptisch: ‘Het blijft

zijn milieu-impact te verkleinen.’

de vraag of dat de gezondheid uiteindelijk echt ten goede komt.’ ◆

57

Eén derde van de CO2-uitstoot van jouw huishouden hangt samen met eten. Denk maar aan hoeveel energie de productie, het vervoer naar en van de supermarkt tot aan de verwerking van de restjes uit jouw gft-bak kost.

Slimmer koken is één van de gemakkelijkste manieren om zelf, thuis, je steentje bij te dragen aan meer duurzaamheid. Maar hoe begin je?

Wat zijn de spelregels? QPQ schotelt je hét recept voor duurzaam koken voor. Plus nog een paar duurzame bonusgerechten.

Eet slim en smakelijk!

58

QPQ | 3 • 2011

Tekst: Anne-Marie Poels

FOOD FOR THOUGHT

Hét recept voor duurzaam koken Benodigdheden

Maak dan een bewuste keuze: kiwi’s uit

nodig – granen en soja die meestal een

• seizoensgebonden groente en fruit

Frankrijk zijn duurzamer dan die uit

lange, energieverslindende reis hebben

• lokale producten

Nieuw-Zeeland. En laat je niet om de

afgelegd.

• biologische producten

tuin leiden: garnalen uit de Noordzee

Afval beperk je door zoveel mogelijk

• weinig of geen vlees

worden bijvoorbeeld vaak in Marokko

onverpakte producten te kopen. Denk

• een reeds gebruikte boodschappentas

gepeld en weer teruggebracht. Niet

aan losse appels of een krop in plaats

• eerlijke prijzen

bepaald duurzaam.

van gesneden sla. Denk ook aan drank

• de juiste pan met passende deksels • kliekjes Bereiding Duurzaam koken begint in de winkel,

Kunstmeststoffen, pesticiden en her-

in statiegeldflessen. En vergeet niet zelf

biciden – en zo bodemverontreiniging –

een tas of een kratje mee naar de winkel

vermijd je het beste met biologische

te nemen.

groente en fruit. Biologisch vlees komt

Kijk in de winkel ook naar fair trade

van dieren die veel meer bewegings-

etiketten. Die vind je vaak op producten

bij de aankoop van je ingrediënten.

vrijheid hebben gehad, op biovoeders

als rijst, cacao, koffie en bananen. Het

Want het eerste principe van ecologisch

zijn grootgebracht en vaak buiten zijn

mooie aan deze producten is dat de boe-

verantwoord koken, is dat je werkt met

geweest.

ren een eerlijke prijs hebben gekregen

groente en fruit van het seizoen. Dat

Veel duurzamer is het natuurlijk als

voor hun producten.

betekent bijvoorbeeld geen aardbeien in

je dat vlees regelmatig inwisselt voor

de winter. Je laat alles wat uit de tuin-

een vegetarische maaltijd – dat weten

pan – een kleine pan op een te groot

bouwkassen komt achterwege. Alles

we ondertussen allemaal wel. Vlees is

vuur verspilt een hoop energie – met

wat daarin groeit, heeft namelijk tot zes

immers een heel inefficiënt voedings-

een passende deksel. Je let bovendien op

keer meer energie nodig om te groeien.

middel: de omzetting van plantaardig

de hoeveelheid voeding die je kookt en

Koop liever lokale producten. Want hoe

eiwit in dierlijk eiwit kost enorm veel

gooit restjes niet weg. Van kliekjes kun

minder er met jouw producten gereden

energie, landbouwgrond en water. Om

je immers nog de lekkerste gerechten

wordt, hoe minder schadelijk voor

tweehonderd gram vlees te produce-

brouwen! Wel even af laten koelen voor-

het milieu. Heb je toch trek in kiwi’s?

ren is anderhalf à twee kilo veevoeder

dat je ze in de koelkast zet.

Eenmaal thuis kies je voor de juiste

Kliekjeskoken: broodpudding Brood belandt bij veel mensen regelmatig in de gft-bak of in de vuilnisbak. Zonde, want je kunt er nog veel mee maken: paneermeel, croutons, soldaatjes, wentelteefjes .... Of broodpudding: een typisch Belgische zoetigheid die eigenlijk meer cake is dan pudding.

Benodigdheden • 400 gram restjes brood

Bereiding Verwarm de oven voor op 175 °C. Wel

zorgvuldig zodat het brood de melk kan

• 6 deciliter melk

de rozijnen in rum, cognac of warm

absorberen. Blijf mengen tot je een egaal

• 150 gram bruine suiker

water. Snijd het brood in blokjes – de

beslag verkrijgt. Daar mogen best gro-

• optie: zakje vanillesuiker

korstjes kun je ook gebruiken – en doe

tere stukjes brood in zitten. Doe alles

• snufje zout

die in een mengschaal. Voeg de kaneel

in een beboterde vorm die je met bloem

• 75 gram rozijnen

en eieren aan het brood toe, net als de

bestoven hebt. Laat gedurende ongeveer

• 3 eieren

gewelde rozijnen, zonder het vocht.

1 uur bakken in een oven op 175 °C.

• optie: rum of cognac

Verwarm ondertussen de melk met de

• theelepel kaneel

suiker (en eventueel vanillesuiker) en

• klontje boter

een snufje zout. Giet het melkmengsel

• bloem

over het brood. Roer het mengsel

59

VSBfonds wil de individuele ontwikkeling van mensen en hun betrokkenheid bij de samenleving vergroten.

VSBfonds draagt bij aan de kwaliteit van de samenleving door projecten te ondersteunen met geld, kennis en netwerken.

VSBfonds steunt binnen het aandachtsgebied Mens & Maatschappij projecten die bevorderen dat mensen elkaar ontmoeten en die stimuleren dat iedereen kan deelnemen aan het sociale en economische leven. Het gaat bij deze projecten om het betrekken van mensen bij de samenleving, zodat niemand buitenstaander hoeft te zijn en iedereen zich kan ontwikkelen en ontplooien.

Wilt u weten of uw project kans maakt op ondersteuning van VSBfonds?

Kijk voor meer informatie op 60

www.vsbfonds.nl QPQ | 3 • 2011

Mens & Maatschappij: verenigingsleven

empowerment

accommodatie

buurt

ontmoeting leefwerelden

activering mentoring arbeidstoeleiding coaching vrijwillige inzet beroepsoriĂŤntatie wijk

competentieversterking kwaliteit van leven toerusting

doorbreken isolement

sociale firma’s

Seizoensgebonden recept: pompoenbeleg Pompoen is een herfst- en wintergroente bij uitstek. Als je er broodbeleg mee maakt, sla je twee vliegen in één klap. Je volgt de seizoenen én je hebt een alternatief voor de dierlijke – en dus energieverslindende – eiwitten van kaas en vlees op je boterham.

Benodigdheden • 300 gram pompoen in blokjes

Bereiding Verwarm in pan de olie en fruit hierin

inhoud van de pan tot een fijne puree en

• teentje knoflook

de fijngehakte ui, geperste knoflook,

klaar is je beleg. Extra lekker met verse

• 1 fijngehakte ui

tijm en rozemarijn. Als de ui glazig is,

peterselie of koriander.

• snufje tijm

voeg je eventueel wat water bij en gooi

• snufje rozemarijn

de pompoenblokjes in de pan. Deksel

• zout

erop en in 15-20 minuten laten stoven.

• 1 eetlepel olie

Als de pompoen gaar is, mix je de

Lokaal recept: appelbroccolisoep Broccoli is sinds de jaren ’70 alom aanwezig in Nederland en groeit als bloemkool op onze Hollandse bodem. En appeltjes? Die pluk je desnoods gewoon uit de tuin.

Benodigdheden • 3 appels (liefst Elstar)

Bereiding Snijd de ui in snippers en hak de broc-

een staafmixer. Spatel de crème fraîche

• stronkje broccoli

coli en appels in kleine stukjes. Smelt

erdoor, maar breng de soep niet meer

• 1,25 liter bouillon (getrokken van

margarine in de pan en fruit hierin de

aan de kook. Voeg peterselie en even-

uisnippers. Voeg de bouillon toe en de

tueel zout en peper toe, even roeren en

• 1 ui

stukjes broccoli. Laat de broccoli gaar

meteen opdienen. De opgebakte stukjes

• klontje margarine

koken. Ondertussen bak je in een koe-

appel voeg je toe als garnering.

• bekertje crème fraîche

kenpan de stukjes appels. Als de broc-

• 1 eetlepel peterselie

coli gaar is, maak de soep dan fijn met

kruiden uit eigen tuin)

Veggie recept: chili sin carne Van het eenvoudige en voedzame chili con carne bestaat ook een minstens zo lekkere vleesloze variant.

Eet die zoals veel Mexicaanse recepten met wat pittige, geraspte kaas, guacamole en zure room.

Benodigdheden

• 1 koffielepel bruine suiker

oesterzwammen in grove stukken. Als

• 2 blikken kidneybonen

• 1 eetlepel grof gehakte koriander-

de uien glazig zijn, mogen de kidneybo-

• 2 fijngesnipperde rode uien • 1 ontpitte rode en groene paprika in blokjes gesneden • 1 rood Spaans pepertje in ringetjes gesneden • 400 gram oesterzwammen

blaadjes • zwarte peper en zout

zwammen in de pan. Voeg eventueel een

• scheutje olijfolie

paar eetlepels water toe. Deksel op de

• pittige geraspte kaas

pan en een half uurtje laten pruttelen op

• guacamole

zacht vuur. Strooi dan de komijn, tijm,

• zure room

bruine suiker en chilipoeder erover. Nu

• 4 fijngehakte teentjes knoflook • 1 blik tomaten in stukjes • 2 eetlepels tomatenpuree,

nen, de tomaten uit blik en de oester-

mag ook de tomatenpuree erbij. Leng Bereiding Verhit de olijfolie en bak hierin de

naar eigen smaak aan met water. Kruid af met zwarte peper, zout en eventueel

• halve koffielepel komijn

paprika, de gesnipperde ui, het Spaanse

nog een beetje chilipoeder. Nog even

• halve koffielepel chilipoeder,

pepertje en de knoflook. Spoel onder-

doorkoken en serveren met grof gehakte

• 1 takje tijm

tussen de kidneybonen af en snijd de

korianderblaadjes. ◆

61

Iedereen & overal een moestuin!

Tekst: Anne-Marie Poels| Fotografie Marius Roos Volkstuinen. Die waren vroeger het terrein van schoffelende,

Dakboerin Annelies Kuiper kweekt bijvoorbeeld groente en fruit

gepensioneerde mannen en een enkele idealistische alternatieve-

op platte daken. Gebruik de kennis en ervaring van stadsland-

ling. Maar nu zijn volkstuinen helemaal hip. Sinds een paar jaar

bouworganisaties als Eetbaar Utrecht en Eetbaar Rotterdam.

alweer. Dit keer doet iedereen mee: jong, oud, autochtoon, alloch-

Of neem een voorbeeld aan Marije van de Park. Zij brengt in

toon, hoog opgeleid, laag opgeleid, met kinderen, kinderloos. Er

Eindhoven moestuintjes in kratten rond. Dat doet ze met haar

zijn zelfs lange wachtlijsten voor volkstuintjes. Amsterdam telt

mobiele NatuurSUPERmarkt. Van de Park stalt de kratjes tij-

bijvoorbeeld drieduizend wachtenden voor in totaal zesduizend

dens het groeiproces op braakliggend terrein. Een ander mooi

tuinen.

voorbeeld ligt middenin de Haagse Schilderswijk. Daar heeft Foodscape Schilderswijk drie binnentuinen vol fruitbomen, bes-

De immense populariteit van de volks- of moestuin valt goed

senstruiken, rabarber, aardbeien en kruiden. En zelfs zonder

te verklaren. Na een verregaande industrialisering trekken we

moestuin, binnentuin of balkon kan je tuinieren. Ontwerpduo

immers graag de cognitieve band weer aan met onze voeding. We

Nathan Wierink en Tineke Beunders bedachten in 2006 name-

willen weer weten wat we in onze mond stoppen. Ook, of mis-

lijk zogenaamde raamkruiden. En Selma Franssen werkte dat idee

schien juist, als we in de stad wonen. Hoe kan dat beter dan zelf

verder uit tot een raamtuin.

te zaaien, planten, zien groeien, bloeien en zelf te oogsten? Een moestuin is bovendien gezonder én lekkerder. Zelfs politici zien

Internationaal dakgroen

het nut ervan in: ‘Stadslandbouw geeft mensen meer toegang

Nederland is niet het enige land met een ware moestuin-trend.

tot gezonde producten’, vindt de Rotterdamse D66-wethouder

Franse steden als Lille, Parijs en Lyon hebben hun eigen gemeen-

Alexandra van Huffelen. Daarom krijgt de stadslandbouw in

schapstuinen. In Berlijn vind je de grote gemeenschappelijke

Rotterdam van haar een streepje voor.

moestuin Prinzessinnengärten aan de Kreuzberg.

Aan de andere kant van de oceaan heeft niemand minder dan

Lekker creatief en alternatief Natuurlijk speelt de voedselcrisis een rol: tussen oktober 2010

biologische moestuin op het gazon van het Witte Huis. Die

en januari 2011 stegen de voedselprijzen met vijftien procent.

onderhoudt ze met kinderen uit de buurt. En in New York bouwt

Bovendien krijgen we meer en meer oog voor onze ecologische

Brooklyn Grange gigantische moestuinen op de daken.

voetafdruk: hoe minder voedselkilometers, hoe kleiner de afdruk.

Dat dakgroen zie je steeds vaker. Bij gebrek aan plek is het dak

Maar vergeet niet: samen in de aarde wroeten bevordert de sociale

een hele normale uitwijkplek. Daktuinieren gebeurt daarom over-

cohesie in de stad. En op zichzelf geeft tuinieren een natuurlijke

al: op elk continent vind je mooie voorbeelden. Maar ook als de

rust. Het is een welkome afwisseling met ons bureauwerk: tuinie-

daken nog lang niet vol zijn, kun je vast nog wel ergens een stukje

ren brengt ons buiten én in beweging. Ook dat draagt bij aan de

land vinden. In Groot-Brittannië startte culinair journalist Hugh

populariteit van de moestuin.

Fearnley-Whittingstall de online marktplaats Landshare. Hier

Overtuigd, maar bang voor eeuwige wachtlijsten? Geen zorgen: het is juist überhip om een alternatieve moestuin te hebben.

62

Michelle Obama, de Amerikaanse presidentsvrouw, haar eigen

QPQ | 3 • 2011

vinden tuinders zonder tuin hun lapje grond bij een tuinder met teveel tuin. Opties genoeg dus. ◆

FOOD FOR THOUGHT

Piet Gerrits uit Haps wiedt, schoffelt en oogst al 35 jaar zijn ‘tuin’,

zoals hij z’n klassieke moestuin liefkozend omschrijft.

63

Op een braakliggend terrein tussen kantoorkolossen aan de Amsterdamse Zuidas, onderhoudt Luc Kusters van restaurant Bolenius, zijn moestuin.

64

QPQ | 3 • 2011

65

Paul Pelgröm in z’n zelfgemaakte raamtuin van pvc-buizen, plastic

zakken en potaarde. Het onderhoud is simpel: houd plantjes en waterniveau in de gaten en oogsten.

66

QPQ | 3 • 2011

Dakboerin Annelies Kuiper experimenteert met een moestuin op hoogte. Een daktuin is goed voor je lijf ĂŠn je huis. Zo verlengt het de levensduur van je dak.

67

my daily bread Tekst: Tatiana Glad

When I was a child living in Toronto, Saturday evenings my mom would pack up all the unsold bread in the bakery into a large garbage bag, put it in a taxi, and send it off to a women’s shelter. The other few loaves she put aside went to our neighbours. That’s how I learned my first lesson as a social innovator: that waste for some is food for another. My mom had grown up in the Netherlands and was born in the war.

She had what we would call today a strong social and environmental ethic. But that is not what my parents called it, nor would admit to.

Quite simply, not wasting - and sharing what one has - was just the right thing to do.

My parents were local entrepreneurs. They had started a French bakery, seeing an opportunity in having come from Europe to find themselves in the North American culture of Wonderbread. They weren’t convinced one could truly live off the spongy white bread in suffocating plastic that stayed good for weeks – and introduced to the local neighbourhood ‘European–style’ breads, to be carried away in paper bags and sliced by oneself at home. It was crunchy bread, not what my schoolmates had for their lunches. Perhaps not a revolutionary endeavour, nor named as an organic or social enterprise, but my parents did let me know that the bread I ate at home had ‘no preservatives or conservatives’ – a phrase I had to learn to pronounce at a young age, before I ever knew what the words meant. But I learned from them, about knowing what’s in your food.

Tatiana Glad is a social entrepreneur and sustainability

Later on and away at university, and on a stu-

practitioner. She is a partner in two social enterprises:

dent budget, my one luxury was a good loaf

Engage! InterAct in the Netherlands and Waterlution

of fresh bread from the local French bakery.

in Canada. Tatiana is co-initiator of The Hub in

It was an expense my penny-pinching friends

the Netherlands. She lives in Amsterdam and loves

didn’t understand, but it was the start of my

Saturday mornings with a good loaf of fresh bread -

questioning why it is that people don’t think

and slicing it herself.

about what is in their food. That’s when I start-

www.the-hub.net | tatiana.glad@the-hub.net

ed to think of good food as a means for hosting meaningful conversation.

68

QPQ | 3 • 2011

column

I had just done some work in Hub Madrid. And

early social and environmental ethic developed,

as I was walking along the street named after

and where I learned about what it takes to be

the Spanish author Cervantes, I recalled one

an entrepreneur – with the shared joys and

of his quotes: ‘All sorrows are less with bread.’

tensions of growing up in a small family enter-

I had just gathered with fifty social change

prise. Moreover, I learned about the impor-

agents, to share and build capacity for hosting

tance of nourishment. That what we take in

meaningful conversations, and learnt about the

– whether it be intellectually, emotionally, or in

World Café as a powerful social technology for

terms of what we literally eat – matters to our

engaging people in conversations that matter.

health as human beings and as a society. As I

It reminded me of the few tables my mom put

grow, I become more and more aware of what

in the corner of my parents’ bakery, inviting

nourishes me and others, and how we create

people in for a cup of coffee and thus creating

the conditions for living in more healthy ways.

a space for neighbourhood conversations.

Food for thought, what are you taking in I learned a lot about social change from our

today? ◆

little family bakery. It was a place where my

In our little family bakery I learned the importance of nourishment. That what we take in matters to our health as human beings and as a society 69

Hans Eenhoorn waarschuwt voor impact chronische honger

Iedere boer in Afrika op eigen benen, ieder kind een volle maag Politiek, macht, geld en olie lijken nu nog de achterliggende redenen voor instabiliteit en conflicten in grote delen van de wereld. Maar volgens Hans Eenhoorn gaat het straks vooral om voedselschaarste. Het hongerprobleem vormt de aanleiding voor meer en grotere oorlogen, een nog erger toenemende stroom vluchtelingen en verdere uitputting van de aarde.

De oud-ondernemer luidt daarom de noodklok.

‘Honger is een wereldwijd veiligheidsprobleem, waar we straks allemaal mee te maken krijgen.’

Tekst: Noor Backers | Fotografie: Frank Groeliken Tekst: Sigrid van Iersel | Fotografie: Frank Groeliken

70

QPQ | 3 • 2011

food for thought

71

In 2003 zag Hans Eenhoorn in Malawi voor het eerst men-

wil redden. Het gaat volgens Brown straks niet meer om the oil

sen letterlijk doodvallen van de honger. In de hele omtrek

of om the economy. Nee. It’s the food, stupid! Straks is voedsel-

was geen stukje boombast of levend dier meer te bekennen.

schaarste de inzet van oorlogen en de focus bij de relatie tussen

‘Alles wat maar enigszins eetbaar was, was weg. Dat gaf mij

landen. Wie dus honger kan bestrijden, bestrijdt conflicten en

zo’n machteloos gevoel. De massale chronische honger werd

instabiliteit. De cijfers kloppen bij Browns verhaal. Al sinds de

mij toen pas in alle omvang duidelijk.’ Eenhoorn was tot 2001

jaren negentig kan de totale voedselproductie de bevolkings-

senior vicepresident van de Foods Division van Unilever. Na

groei niet meer bijbenen. En dat probleem wordt alleen maar

zijn pensionering in 2001 werd hij lid van de Millennium Task

erger: in 2012 zal de wereldbevolking zeven miljard leden tel-

Force on Hunger van de Verenigde Naties. De Task Forse heeft

len, in 2050 maar liefst negen miljard.

als opdracht de chronische honger in de wereld te bestrijden.

To make matters worse: de komende jaren krijgen we een grote

Dat ziet Eenhoorn nu als zijn levensmissie. ‘Er leven één mil-

schaarste aan grondstoffen, goede landbouwgrond en kunst-

jard zeer arme mensen op de wereld met een chronisch gebrek

mest. Als de voedselproductie nu al niet kan bijbenen, is een

aan voedsel, waardoor ze geen menswaardig bestaan hebben.

voedselcrisis dus zeer nabij. En daar zit ook volgens Eenhoorn

Tegelijkertijd zijn er ongeveer één miljard mensen, die ziek

de grote conflictfactor. ‘Armoede en voedselschaarste worden de

kunnen worden door teveel voedsel. Denk aan diabetes, hart-

grote risicofactor voor stabiliteit. Het is een groeiend wereldwijd

en vaatziekten en voedselgerelateerde kanker. Dat vind ik

veiligheidsprobleem, waar we allemaal mee te maken krijgen.’

moreel verschrikkelijk verwerpelijk.’

De chronische honger leidt volgens de oud-ondernemer bovendien tot een vicieuze cirkel. ‘Wie niet genoeg eet,

It’s the food, stupid!

Lester Brown, directeur van de ngo Earth Policy Institute,

72

kan niet werken of leren, is extra bevattelijk voor ziektes en blijft daardoor in het kringetje van armoede ronddraaien.

denkt dat we binnenkort overgaan naar een nieuw tijdperk,

Hulpverleningsinstanties erkennen steeds vaker dat het geen

waarin we overschakelen van voedseloverschot naar voedsel-

zin heeft om aids of tuberculose te bestrijden, als een kind drie

schaarste. Hij noemt het een tijdperk van voedselnationalisme,

weken later alsnog sterft door voedselgebrek. Het is de hoogste

waarin ieder land voor zichzelf kiest, zijn eigen bordje met eten

tijd dat dit besef veel breder doordringt.’

Hulpverlenings­ instanties erkennen steeds vaker dat het geen zin heeft om aids of tuberculose te bestrijden, als een kind drie weken later alsnog sterft door voedselgebrek

Conflictvoorkoming of conflictbeheersing?

QPQ | 3 • 2011

Natuurlijk zijn er al eerder voedselcrises geweest. Groot verschil is dat die altijd door ongewone omstandigheden werden veroorzaakt: droogte, wateroverlast, insectenplagen. De huidige prijsstijgingen – waar we overigens in het Westen minder van merken; als de graanprijs stijgt, wordt hier het brood tien procent duurder, in India wordt het twee keer zo duur – zijn het gevolg van een trend, niet van een incidentele gebeurtenis. En elke dag krijgen we er 219.000 eters bij, terwijl we onze landbouwgronden verder blijven uitputten.

De Club van Rome wees in 1972 al in haar rapport Limits to Growth op het belang van een gelijklopende voedselproductie.

Voor Eenhoorn blijven veel uitkomsten van dit rapport dan ook veertig jaar na dato verrassend actueel. Hij ziet in het rapport ook de belangrijkste sleutel om toekomstige voedselconflicten tegen te gaan: stimulering van het ondernemerschap in de voedselketen. Iedere boer is immers een zelfstandig ondernemer. ‘In Afrika zijn vrouwen vaak boer, al hebben ze nauwelijks een opleiding gehad. Ze werken vaak nog volgens landbouwprincipes van honderden jaren geleden. Door die methodes raakt de grond uitgeput. Tegelijkertijd is hier genoeg kennis en geld om voldoende voedsel te produceren voor de eigen behoef-

Ik doe dit in de allereerste plaats voor mezelf en dan pas voor een ander. Ik zit in een positie waarbij ik dit kan doen, want ik ben onafhankelijk en hoef aan niemand verantwoording af te leggen ten en voor de markt. We ontkomen er niet aan daar vanuit het Westen geld in te steken. Afrikaanse boeren hebben een steun in de rug nodig en dat kan alleen met geld van buitenaf.’

Dat geld druppelt mondjesmaat binnen. Want ontwikkelings-

Driedubbele droom Het zwakke punt in het Ghanese programma blijft de positie van de boeren: profiteren zij wel genoeg van het programma?

Eenhoorns driedubbele droom van fatsoenlijk eten, voedsel-

hulp staat niet alleen in Nederland onder grote druk. ‘Het is

productie door de eigen boeren én daarmee het voorkomen van

heel slecht dat onze regering hier veel minder geld voor uit-

conflicten, is niet zo snel te realiseren als gehoopt. ‘Er is zeker

trekt. Onze open economie is immers ontzettend gebaat bij sta-

nog veel meer nodig om het programma van de grond te krij-

biliteit in de wereld’, zegt Eenhoorn. ‘Natuurlijk spreek je over

gen, maar het gaat wel de goede kant op.’ De oud-ondernemer

veel geld, maar conflictbeheersing kost ons nog veel meer. De

verkondigt nu overal zijn boodschap over de bestrijding van

Verenigde Naties spenderen tientallen miljarden aan vredes-

voedselschaarste. Gezien de ingrijpende gevolgen voor de aarde

operaties. Dan heb ik het nog niet eens over het geld voor de

kan hij niet anders, vindt hij. ‘Ik doe dit in de allereerste plaats

oorlogen in het Midden-Oosten en Afghanistan.’

voor mezelf en dan pas voor een ander. Ik zit in een positie waarbij ik dit kan doen, want ik ben onafhankelijk en hoef aan

Voedsel doorbreekt de spiraal

niemand verantwoording af te leggen.’

Ondernemerschap stimuleren begint voor Eenhoorn bij de

Medemenselijkheid, rentmeesterschap en zelfredzaamheid

kern: onderwijs. Samen met de andere Task Forceleden heeft

zijn voor Eenhoorn belangrijke waarden. Iedereen kan daar in

Eenhoorn schoolvoedselprogramma’s voorgesteld. Via zo’n

zijn eigen omgeving vorm aan geven, vindt hij. ‘Je kunt je eigen

programma krijgen kinderen op school een volwaardige maal-

leefpatronen onder de loep nemen. Wat betekent je gedrag voor

tijd. Dat is een stimulans voor ouders om zowel hun zonen als

andere mensen in de wereld? Verklein je ecologische voetaf-

hun dochters naar school te sturen. ‘En met goed voedsel in

druk, gooi minder voedsel weg en stem op politici die mede-

hun maag kunnen de kinderen beter leren’, vertelt Eenhoorn.

menselijkheid een kans geven.’

Bovendien zijn lokale boeren de leveranciers van dit voedsel. Zij

De Club van Rome besloot haar rapport Limits to growth dat

krijgen daarvoor een vaste prijs en zijn dus zeker van inkom-

er alle aanleiding was tot grote zorg, maar ook reden tot hoop.

sten. Daardoor durven ze eerder te investeren in zaaigoed,

‘Kijk naar Malawi. Dat land maakte de afgelopen jaren een

kunstmest en beter materiaal, zodat er meer voedsel kan wor-

omslag van hongersnood naar een voedseloverschot. Op ver-

den geproduceerd. ‘Zo kunnen we de negatieve spiraal door-

zoek van de regering hebben de Verenigde Naties kleine boeren

breken.’

geholpen met subsidies voor zaad en kunstmest. Er kwam hulp

Noord-Ghana geldt als één van de hunger hotspots in de

bij irrigatie en de overheid gaf garantieprijzen, zoals Europa

wereld. Een vijfde van de kinderen daar is zwaar ondervoed en

ook al tientallen jaren doet.’ Als we willen, dan kan het, vindt

velen sterven nog voor hun vijfde levensjaar. Eenhoorn voegde

Eenhoorn. ‘We hebben nog nooit zoveel geld en technologie

daad bij idee en richtte in 2005 het Nederlands voedselpro-

gehad om voedselproblemen op te lossen. Helaas ontbreekt

gramma SIGN (Schoolfeeding Initiative Ghana Netherlands)

het te vaak aan politieke wil om problemen krachtdadig aan te

op om deze kinderen te helpen. Dik 700.000 kinderen krijgen

pakken. Bóven alles is er daarom een mentaliteitsverandering

nu via dit programma dagelijks op school een warme maaltijd.

nodig, hier én in ontwikkelingslanden.’ ◆

Eind dit jaar moeten het er één miljoen zijn.

73

74

QPQ | 3 • 2011

Groen versus Grijs

Pragmatisme en duurzaamheid botsen weleens op het fornuis In de serie Groen versus Grijs praten jonge en wat meer gearriveerde deskundigen uit dezelfde branche over de toekomst van duurzaamheid in hun sector. In deze aflevering zitten chef-kok Sander Overeinder (40) en startend kok Constant van Brenk (21) aan tafel. Ze praten over smaak, de herkomst van producten en de misstanden in de voedselindustrie.

Tekst: Marianne Wenneker | Fotografie: Frank Goeiliken

75

76

QPQ | 3 • 2011

Wie is wie?

Chef-kok Sander Overeinder (40) runt sinds vier jaar restaurant As aan de Amsterdamse Zuidas, een zo-duurzaam-mogelijk restaurant met een tijdelijk karakter. Overeinder zit al 22 jaar in het vak en werkte eerder bij gerenommeerde Amsterdamse restaurants als de Kersentuin en Vermeer. Hij werkte ook in sterrenrestaurant De Karmeliet in Brugge.

Constant van Brenk (21) staat sinds drie jaar achter de pannen.

Hij werkt vier dagen per week bij sterrenrestaurant De Posthoorn in Monnickendam (één ster sinds 2008). Van Brenk volgt daarnaast een dag per week de opleiding Sterklas Amsterdam, speciaal voor jong kooktalent. De tweejarige opleiding is een initiatief van de SVH Meesterkoks en het ROC Amsterdam.

Wat betekent duurzaamheid voor jullie, waarin kun je duurzaam zijn in jullie vak?

Van Brenk: ‘Voor mij betekent het: bezig zijn met de toekomst, zodat er iets overblijft voor je kinderen en de volgende generatie. Met aandacht producten verbouwen en verwerken.’

Overeinder: ‘Mijn opvatting van duurzaam is: zoveel mogelijk lokaal, liefst biologisch, duurzaam verbouwd, gevangen of opgegroeid. Ik heb hier een tijdelijke vergunning om te ondernemen; daarom wil ik het achterste van mijn tong laten zien. Ik koop zoveel mogelijk lokale producten, ik werk alleen met wat er voorradig is en doe geen zaken met grote producenten. Bij mooi weer plukken we vlierbloesems hier in het Beatrixpark, maken daar siroop en vervolgens ijs van. We bakken zelf brood, maken ons eigen moederdeeg. Mijn leveranciers – twee visleveranciers, vijf groenteleveranciers en twee vleesleveranciers – produceren gedeeltelijk ook duurzaam, maar het probleem is: je bent er niet altijd bij, dus je kunt er niet honderd procent van op aan. Daarom schreeuw ik ook niet van de daken dat ik biologisch ben.’

Van Brenk: ‘Bij De Posthoorn proberen wij vooral veel lokale producten in te kopen. Dat is veel leuker, omdat je er zelf actief achteraan moet. Bovendien is het goed om te weten wat je in huis hebt, waar het vandaan komt. Eens in de zoveel tijd komt er bij ons een mannetje van Texel langs, hij is 70 jaar en komt dan met een lam op z’n schouder binnenlopen; dat is mooi om te zien. Aardbeien halen we bij een klein kwekerijtje in Spanbroek; fruit van de grond, dat is een enorm verschil in smaak en uiterlijk.’

Overeinder: ‘Rondom Monnickendam, waar jouw restaurant staat, barst het inderdaad van de tuinders: appels, peren, bessen, noten…. Wat is er nou logischer dan dat daar inkopen?

Kwaliteit is sowieso belangrijk. Je kunt tomaten wel bij een boertje om de hoek halen, maar als hij ze plukt als ze groen zijn, heb je er niks aan 77

Het geeft een kick om met mooie dingen te werken. En als het duurzaam is, is het helemaal mooi

Wij hebben een eigen import uit Italië, één keer per week komt er een lading groente. Wel duurzaam, onbespoten en genvrij, maar niet lokaal. Maar aubergines groeien ook niet in Nederland, alleen in de kas. Lastig is het logistieke verhaal: het is er, maar moet van A naar B komen.’

Van Brenk: ‘Vaak moet je het zelf ophalen, dat kost tijd.’

Is lokaal belangrijk vanwege de kwaliteit of spelen milieuoverwegingen ook een rol?

Overeinder: ‘Kwaliteit is sowieso belangrijk. Je kunt tomaten wel bij een boertje om de hoek halen, maar als hij ze plukt als ze groen zijn, heb je er niks aan.’

Van Brenk: ‘Onze lammetjes van Texel zijn echt top.

Lamsvlees van een echte slager is ook al goed, maar je weet nooit precies waar het vandaan komt en je ziet duidelijk verschil. De kleur is anders, dat van Texel is een veel beter product, ook qua smaak.’

Overeinder: ‘Ja, daar is duidelijk aandacht voor vet, zeg maar.’

Van Brenk: ‘Het geeft een kick om met mooie dingen te werken. En als het duurzaam is, is het helemaal mooi.’

Hoe heb jij, Sander, de ontwikkeling gemaakt van sterrenkok naar duurzame kok?

Overeinder: ‘Heel lang heb ik met onzin heb gewerkt: waardeloos gevangen vis, die vervolgens nog drie weken op een boot lag, slecht gevoede dieren, slecht geslacht en slecht opgehangen. Dat was ik op een gegeven moment zat. Ik heb altijd om eten gegeven én om het product. Bepaalde leveranciers liegen je voor en de herkomst van producten is niet altijd duidelijk. Bovendien wilde ik kiezen voor creatieve vrijheid.

In de sterrenzaken waarin ik heb gewerkt, heb ik veel geleerd, maar mijn eigen stijl en smaak waren echt anders. Daar wilde ik mee aan de slag.’

Maar als kok kun je toch invloed uitoefenen door te kopen bij degene die wél diervriendelijke producten levert?

Overeinder: ‘Dat is niet zo makkelijk. Het hangt af van je chef of je werkgever en het kost geld. Vlees van de kiloknaller of De Lindenhof… Dat is dubbel de prijs. En je moet het kun-

Dilemma: duurzaam of smaak?

nen verkopen aan je klanten. Een sterrenzaak heeft daar wel

Overeinder: ‘Ik ga altijd voor smaak. Ik heb een tijd in

wat grip op, er is meer geld voorradig en meer kennis in huis.

de Natuurwinkel spullen gehaald, maar dan had ik slappe

Maar een gemiddelde brasserie is daar veel minder mee bezig.’

bospeen. Dan sla je de plank toch mis. Het moet echt goed zijn.’

Gaan alle koks de ontwikkeling naar duurzaam uiteindelijk

Van Brenk: ‘Het kan wel duurzaam zijn, maar als mensen

maken?

het niet lekker vinden, komen ze niet terug. Dus wij hebben niet alles duurzaam.’

78

QPQ | 3 • 2011

Van Brenk: ‘Dat denk ik wel, je kunt niet achterblijven. Er wordt ook steeds meer gevraagd om biologisch.’

79

Overeinder: ‘Duurzaam is ook een marketingtool geworden, maar bij mij was het echt overtuiging.’

Van Brenk: ‘Zelf ben ik nog niet zover, want ik heb nog niet alles in m’n handen gehad. Wel heb ik meer respect voor het product als ik weet dat het meer aandacht heeft gehad.’

Die bepaalt het beleid in de keuken: koken we met de deksel op de pan of niet? Laat je de hele dag het water lopen om schelpjes te wassen of let je op het waterverbruik? Vervolgens moet de chef zijn team motiveren om er rekening mee te houden.’

Van Brenk: ‘Bij De Posthoorn is er wel aandacht voor, maar wordt er niet de hele dag op gehamerd.’

Ben je als duurzaam kok ook bezig met energieverbruik, de manier van ondernemen, het restafval?

Overeinder: ‘Dat hangt met name van de ondernemer af.

Overeinder: ‘Ik heb twee varkens voor het restafval. Daar gaan alle groenteafsnijdsels naartoe. Dat scheelt echt heel veel in het afval, ze eten ontzettend veel. En de varkentjes zelf worden één keer per jaar van kop tot staart helemaal verwerkt. De kwaliteit van het vlees is geweldig, van die grote Pyreneeënvarkens.’

Restaurant As straalt een bijna ecologisch gevoel uit: tafels

Dilemma: wel of geen ganzenlever op het

en stoelen van ‘ruw’ hout, rieten zonwering, natuurlijke

menu?

kleuren, een buitenkeuken... Is inrichting ook belangrijk

Overeinder: ‘Ik niet! Ik gebruik wel ganzen- en

voor het ‘duurzame gevoel’?

eendenlever, maar ongemest. Ik geloof dat er nu een meer duurzame manier is om de lever te mesten. Maar hoe dan

en de deels open keuken, de gedachte dat je buiten kookt, krijg

ook krijgt een gans grote hoeveelheden vet binnen die hij

je het gevoel dat er aandacht aan de producten wordt gegeven.’

normaal niet zou eten. Dat staat mij enorm tegen.’

Van Brenk: ‘Bij ons staat het op de kaart. Ik vind het ook een lekker product.’

80

Van Brenk: ‘Ik krijg hier een biologisch gevoel. Door de stijl

QPQ | 3 • 2011

Overeinder: ‘De buitenkeuken heb ik bewust zo geplaatst.

Veel keukens staan in een kelder, dan heb je geen zicht op je

gasten en geen zicht op het weer. Terwijl het weer je manier van koken echt beïnvloedt, daardoor ga je anders koken. We hebben hier ook geen vaste kaart; iedere dag laat ik me leiden door het aanbod en door het weer. Als het zomer is, maar buiten is het koud en het regent, dan zet ik geen gazpacho (Spaanse koude tomatensoep, red.) op tafel.’

In hoeverre wordt er in de koksopleidingen aandacht besteed aan deze aspecten?

Overeinder: ‘Duurzaam ondernemen is, denk ik, meer iets van het leerbedrijf. Dat moet iemand vormen. Daar ben je minimaal veertig uur per week.’

Van Brenk: ‘Op school zijn we vooral gefocust op kennis van producten en technieken en op de herkomst van producten.

Maar soms wordt er wel aandacht besteed aan duurzaamheid.

Laatst kwam er een Noorse chef langs. Toen ging het de hele dag over duurzaam gekweekte vis uit Noorwegen.’

Hoe duurzaam kan vis zijn?

Overeinder: ‘Het is goed dat ze duurzaam kweken hoor, omdat er ook veel vis niet duurzaam wordt gekweekt. Maar ik heb er moeite mee; de vissen krijgen vijf keer zoveel te eten als in het wild!’

Van Brenk: ‘Het is toch een menselijke toevoeging: ze eten voedsel dat ze normaal nooit eten.’

Overeinder: ‘En er wordt her en der antibiotica aan toegevoegd. Eigenlijk kun je alleen maar duurzaam zijn in de manier waarop je vis vangt, bijvoorbeeld met de juiste maat van het net, zodat er minder bijvangst is en de jonge vissen niet meegevangen worden. De vissers met het keurmerk Waddengoud hebben daarover afspraken gemaakt, met hen probeer ik zoveel mogelijk samen te werken.’

Er zijn nogal wat misstanden in de voedselindustrie de laatste jaren, die breed worden uitgemeten in de media.

Hoe gaan jullie daarmee om?

Van Brenk: ‘We passen ons menu erop aan. Laatst met die komkommers gebeurde dat twee dagen voor de restaurantweek, dan zitten we altijd de hele week vol. We hadden een gerechtje met komkommer op de kaart en durfden het niet te laten staan, bang dat mensen zouden weglopen. Dus hebben we er iets met wortel voor in de plaats genomen. Je kunt maar beter voorbe-

Samen met vakgenoten probeer ik een kleine lokale leverancier te overtuigen dat hij voldoende afzet kan hebben. Dan heb ik de zekerheid dat ik dat bietje van die grond krijg

reid zijn.’

Overeinder: ‘Met die komkommer bleek niks mis te zijn.

Maar je hebt een publieke functie, en als het op de kaart staat en er gebeurt echt iets… Dat wil je voorkomen. Maar die hysterische toestanden eromheen vind ik angstig.’

81

82

QPQ | 3 • 2011

Is duurzaamheid een onderwerp om te bespreken

pakket. Natuurlijk gebruik ik het liefst een Hollandse koe, maar

met vakgenoten? Inspireren jullie elkaar, heb je een

die is over het algemeen niet zo best van smaak, omdat koeien

voorbeeldfunctie?

hier vooral voor de melk worden gehouden. Biologisch kalfs-

Overeinder: ‘Als ik mensen inspireer, dan waren ze er al mee bezig, denk ik. Vakgenoten spreek ik regelmatig, ook omdat ik steeds op zoek ben naar nieuwe leveranciers. Samen proberen we bijvoorbeeld een kleine lokale leverancier te overtuigen dat hij voldoende afzet kan hebben. Dan heb ik de zekerheid dat ik

vlees zoek ik daarom toch in Duitsland, daar hebben ze andere rassen.’

Van Brenk: ‘Wij gebruiken vlees van Noord-Amerikaanse koeien, die komen meestal van grote fokkerijen.’

Overeinder: ‘Maar die krijgen genetisch gemanipuleerde

dat bietje van die grond krijg. Dat doe ik nu bijvoorbeeld met

maïs gevoerd om vet te worden, dus die wil ik niet. Kijk, eigen-

Geert Burema van restaurant Merkelbach en met restaurant

lijk is in Noord-Holland alles aanwezig. Er lopen bijvoorbeeld

Toscanini. Ook met Gert Jan Hageman van restaurant De Kas

hele mooie beestjes rond van Waterlant’s Weelde. Dat is een

deel ik informatie.’

label voor vlees van goede kwaliteit uit het Waterland, rond-

Van Brenk: ‘Met mijn collega’s in de Sterklas wisselen we

om Ilpendam en Monnickendam. Maar smaak blijft een pro-

veel uit. Een collega-student van mij vertelde over een mooi

bleem. Vis vind ik ook moeilijk. Het is heel mooi om met de

kaasje uit Wolvega, Bleu de Wolvega, en daarover heb ik weer

Waddenvissers in zee te gaan, maar ze komen maar één keer

op m’n werk verteld. Een ander werkt bij Bollenius, dat res-

per week langs. Daar kun je niet je kaart op schrijven.’

taurant heeft een eigen moestuin, waarin de mooiste dingen groeien.’

Overeinder: ‘Een kwekerij naast je restaurant, dat is echt duurzaam ondernemen. Restaurant De Kas is daarin een voorloper geweest.’

Dus Overeinder is duurzaam uit overtuiging en Van Brenk is een beetje duurzaam, maar vooral pragmatisch?

Van Brenk: ‘Ja, dat klopt wel. Niet alles wat ik kook is duurzaam. Dat is nu ook niet mijn doel. Ik ben nu nog vooral veel aan het leren. Het moet bovenal lekker zijn.’

Wat moet er echt nog veranderen om volledig duurzaam te worden?

Overeinder: ‘Honderd procent duurzaam… dat ben ik zelf ook nog niet. Het is een proces. Vis en vlees blijven een lastig

Overeinder: ‘Jongens op zijn leeftijd zijn daar nog niet zo mee bezig, die worden beïnvloed door de zaak waar ze werken.

Dat is niet denigrerend bedoeld, maar voor mij is het echt een keuze geweest.’ ◆

83

Investeren in ontwikkeling

tussenpersonen komt en opbloeit. Moreel,

Tekst: Miriam Bruinooge | Fotografie: Marijn Alders

en Afrika. ‘Ook wij hebben jarenlang hulp

maar ook economisch.’

Strategie Ontwikkelingssamenwerking met een zakelijke inslag. Dat is de strategie anno 2011 bij ICS, na jarenlange ervaring in Azië gegeven. En ik bestrijd de ongenuanceerde

Helpen helpt niet. Dat blijkt na jaren van ontwikkelingshulp ‘oude stijl’. Discussies over de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking worden scherper en talrijker. Er blijkt geen eenvoudig antwoord op de complexe armoedeproblematiek.

Ontwikkelingsorganisatie ICS pakt het zakelijker aan. ‘Liefdadigheid is geen structurele oplossing.

We moeten zorgen voor meer welvaart. Dat lukt alleen op het snijvlak van het bedrijfsleven en de ontwikkelingsorganisaties.’ Directeur Ronald Messelink over ketenaanpak, morele en economische winst.

opvatting dat helpen geen zoden aan de dijk zet. Dat is onzin.

Maar het biedt geen structurele oplossing. Meer welvaart wel.

Onze aanpak zorgt voor een langetermijn-oplossing. Juist omdat we een relatief kleine speler zijn, waren we in staat al vroeg en soepel deze inzichten te integreren in ons beleid. We hadden immers de partners al, en daardoor veel ogen, oren en handen in onze werkgebieden. Kort samengevat zou je kunnen zeggen dat we vroeger zorgden dat er een school werd gebouwd in de afgelegen dorpen. Zodra we vertrokken stortte de boel in. Hadden de ouders wel een school, maar geen geld om hun kind er ook naar toe te sturen.’

Dat schuurde, want het kind – en de bescherming daarvan – is een belangrijke pijler onder het beleid van ICS. ‘Opgroeien in armoede is ongelofelijk moeilijk en ontmoedigend. Wetenschappelijk is zelfs aangetoond dat kinderen uit arme milieus zowel biologisch als sociaal een achterstand oplopen die niet meer in te halen is. Bovendien worden kinderen in

Inkomen en zelfstandigheid maken weerbaar. Dat geldt

arme gezinnen aantoonbaar meer mishandeld. Ouders reage-

voor individuen, maar ook voor gemeenschappen. Ronald

ren hun frustraties af door snel te slaan bijvoorbeeld, en kinde-

Messelink zag het met eigen ogen in Cambodja, een van de

ren worden al vroeg aan het werk gezet om het gezinsinkomen

werkgebieden van ICS. ‘Tussenpersonen zijn voor kleine

aan te vullen. Ze moeten helpen de borden te vullen. Vaak is

boeren vaak een groot probleem. Zodra zij hun rijst oogsten,

dat werken op het land, maar seksuele uitbuiting en misbruik

kopen die tussenpersonen alles op. Tegen dumpprijzen. De

zijn ook geen uitzondering. Armoede slaat gaten in een samen-

boeren moeten wel, want ze hebben nieuw zaaigoed nodig.

leving, het knaagt aan de essentie van de menselijkheid. Wil

Het gevolg: honger bij de boer en zijn gezin. Hij is na een paar

je een kind de kans geven zijn ambities waar te maken, zal je

maanden gedwongen zijn rijst terug te kopen. De tussenper-

moeten investeren in alle facetten van zijn leven.’

soon vraagt zonder met zijn ogen te knipperen een woekerrente van 300 procent. Zo’n boer zit klem. Daarom hebben we in Pou Thmei en Prasat Lbeuk een eenmalige investering gedaan

Voor ICS houdt het niet op bij mensen en gemeenschappen.

en de gemeenschappen ondersteund bij het bouwen van een

‘In Kenia pakken we samen met onze partners een compleet

rijstbank. Die wordt beheerd door dorpelingen. Boeren verko-

gebied aan. Het district Suba was door voortdurende houtkap

pen hun rijst aan de rijstbank en zodra zij rijst nodig hebben

veranderd in een kaal en uitgeput landschap. Met droogte,

kunnen ze die terugkopen tegen drie procent rente. Het opge-

onvoorspelbare regenperiodes, tegenvallende oogsten en snel

bouwde kapitaal heeft de gemeenschap in Pou Thmei onlangs

groeiende armoede als gevolg.’

geïnvesteerd in een waterzuiveringsinstallatie. Toen ik er was

84

Bedrijfsmodellen

Een analyse van de economische kansen in het gebied wees

hingen in het dorp overal papiertjes waarop aangekondigd

uit dat houtskool, honing, biobrandstof en Aloë kansrijke pro-

stond dat er vanaf september schoon water te koop was. Dat

ducten zijn, die elkaar bovendien versterken. ‘Maar dat vereiste

is winst. Zien hoe de gemeenschap uit de houdgreep van de

wel dat de hele keten werd aangepakt. Om dat succesvol te

QPQ | 3 • 2011

advertorial

Armoede slaat gaten in een samenleving, het knaagt aan de essentie van de menselijkheid

doen, heb je de onvoorwaardelijke medewerking nodig van de

ticulieren en bedrijven mee willen investeren. Dat doen ze niet

lokale bevolking. Zij moeten bereid zijn over te schakelen op een

alleen voor het economische rendement. Maatschappelijke winst

ander gewas, zodat er een lucratieve toestroom van basismate-

is voor hen net zo belangrijk.’

riaal op gang komt. Dat werkt twee kanten op: enerzijds komt de herbebossing op gang en anderzijds krijgen boeren de kans een gezonde handel op te bouwen. En we zijn betrokken bij elke

Netwerk Zijn ondernemende ouders de redding voor het kind? ‘Ja en

schakel in de keten; het planten, oogsten, verwerken en op de

nee’, zegt Messelink. ‘Niet alleen. Ondernemerschap moet hand

markt brengen. Er staan moderne fabrieken die duurzaam wer-

in hand gaan met ontwikkeling op andere gebieden: onderwijs,

ken. Uiteraard zorgen we er ook voor dat de boeren een eerlijke

kinderbescherming, kennis over goed ouderschap, spaarpro-

prijs krijgen voor hun producten. Nu blijkt ook dat er initiatie-

gramma’s en een sterke sociale infrastructuur. Onze partners in

ven opbloeien die voortvloeien uit al deze economische activi-

Afrika en Azië investeren veel tijd in kennisoverdracht, het bij-

teit. Timmermannen specialiseren zich bijvoorbeeld in goede

spijkeren van ouders en leraren over kinderrechten en het aan-

bijenkasten en kleermakers hebben zich op de markt van de bij-

leggen van een goed netwerk van juridische en maatschappelijke

enkleding gestort. Elke markt creëert weer een andere.’

zorgverleners. Dat zijn harde voorwaarden voor een gezonde en veilige samenleving. Maar we zijn niet blind voor het feit dat

Social investors Parallel aan deze economische stimulans investeert ICS ook

er een heel duidelijk verband bestaat tussen het stijgen van de welvaart en de kansen die kinderen krijgen. Gaat het inkomen

in een middelbare school voor meisjes, een zonne-energie-

omhoog, dan profiteert het kind. Belangrijk is daarbij wel dat

project en een project op het gebied van kinderbescherming.

de ouder dat geld op een waardige manier verdient. In loon-

Zo’n langdurige en intensieve aanpak vraagt natuurlijk om een

dienst heeft hij weliswaar geld, maar geen zekerheid. Dan blijft

flinke financiële injectie. ‘Dat doen we in dit geval samen met

hij waarschijnlijk gefrustreerd. In dat opzicht is niets westers

verschillende lokale partners en onze partner in Nederland,

het zuiden vreemd. Als de gezinshoofden zich werkelijk eigenaar

Stichting Het Groene Woudt. In de toekomst moeten onze

voelen van hun producten en verantwoordelijk zijn voor het soe-

projecten voornamelijk worden gefinancierd met inkomsten

pel draaien van de samenleving straalt dat ook weer af op hun

uit investeringen. We zullen dan ook steeds vaker een beroep

kinderen. Zij groeien op in het besef dat je met hard werken de

doen op crowdfunding en social investors uit Nederland. En dat

armoede op afstand houdt. En daar mogen ze best een beetje bij

begint echt goed te lopen. We merken dat er steeds meer par-

geholpen worden.’ ◆

85

Ontwerp en tekst: Ingrid Robers

86

QPQ | 3 • 2011

87

Fashionably verduurzamen: Mode-industrie staat nog in de kinderschoenen Als het gaat om duurzaamheid, dan staat de mode-industrie nog in niet al te flatteuze kinderschoenen. De arbeidsomstandigheden zijn er vaak erbarmelijk. En niet-gedragen kleding verdwijnt met het grootste gemak in de verbrandingsoven. Waarom is verduurzamen nog niet fashionable in de mode-industrie?

Tekst: Marieke Verhoeven

88

QPQ | 3 • 2011

Wie weleens door winkelstraten wandelt, is het vast opgevallen: zelfs grote merken als H&M en Nike etaleren tegenwoordig met heuse eco-lijnen. Op de Amsterdam International Fashion Week wordt sinds dit jaar met de Green Fashion Competition de beste groene ontwerper van Nederland verkozen. Je zou bijna denken dat het stoffige imago van groene mode – denk: geitenwollen sokken en juten broeken – langzamerhand verdwijnt. Toch is duurzaamheid op grote schaal in de mode-industrie nog ver te zoeken. De aandacht voor sociale duurzaamheid, zoals arbeidsomstandigheden en loon, groeit weliswaar. Maar over de productie- en gebruiksketen van de industrie is een stuk minder bekend. En dat terwijl juist de katoenproductie, die slechts drie procent van al het bebouwde land inneemt, een kwart van alle pesticiden en insecticiden ter wereld gebruikt. Voor tien kilo katoen is maar liefst 10.000 liter water nodig. Dat kan natuurlijk beter.

Maar liefst zeventig procent van de vrouwen doet minstens één keer per maand een miskoop.

Dat is natuurlijk absurd veel

Sander Jongerius onderzoekt hoe het beter kan met de recycling van kleding. Dat doet hij bij de stichting Kleding Inzameling Charitatieve Instellingen (KICI). ‘Ik kijk hoe je het beste oud textiel in nieuw textiel kunt omtoveren. Dat is belangrijk, want steeds meer ingezamelde kleding is niet geschikt om direct naar Afrika of Oost-Europa te sturen.

De kwaliteit van de kleding neemt simpelweg af en als iets stuk is, kan je het niet meer dragen.’ Maar volgens Jongerius speelt ook mode zelf een belangrijke rol. ‘Mode wordt in

Free Fashion Challenge Een jaar lang geen nieuwe kleding kopen. Erg lastig, vooral als je te

ontwikkelingslanden steeds belangrijker. MTV is daar ook

boek staat als shopaholic. 29 zelfverklaarde fashionistas van over de

op de buis. Gevolg is dat mensen niet zomaar alles dragen.

hele wereld gingen afgelopen november de uitdaging aan. ‘De bedoe-

Dan halen ze liever goedkope kleding uit China, waar

ling is andere shopverslaafden inspireren’, zegt de Nederlandse initia-

modetrends voor bijna niets worden aangeboden.’

tor Laura de Jong. ‘We willen laten zien dat ‘aan mode doen’ niet gelijk staat aan consumeren. Daarnaast willen we bewustwording creëren.

G-Star in de recyclestand Grote merken hebben bijna standaard een overproductie

Er is nu namelijk een hele generatie die denkt dat het normaal is dat een T-shirt maar 4,95 euro kost.’ Het idee voor de challenge ontstond

van tien tot twintig procent, die vaak regelrecht in de ver-

tijdens een stage in Stockholm. ‘Ik zag daar mensen met een gewel-

brandingsoven verdwijnt. Jongerius: ‘Onlangs kwam H&M

dig gevoel voor stijl, die liever investeren in duurzame kledingstukken

hierdoor in de Verenigde Staten negatief in het nieuws.

dan in fast fashion (van de grote ketens, red.). Ik realiseerde me dat

Grote partijen kleding, vaak oude collecties of B-keuze,

je zo meer duurzaam bent, meer effect hebt, dan wanneer je slechts

zouden ze verbranden. Niemand zegt daar iets over, maar

biologisch katoen koopt.’ Wie wil, kan nog de laatste paar maanden

het is bekend dat dit bij wel meer merken gebeurt.’ Die ver-

meedoen. ‘Het is vooral bedoeld voor de echte shoppers, die vaak

brandingsovens draaien op volle toeren, doordat er volgens

miskopen doen en zichzelf niet in de hand hebben. Als je je aanmeldt,

Jongerius nog te weinig bekend is over de recyclingmoge-

krijg je iedere twee weken een nieuwsbrief met een opdracht, plus

lijkheden van kleren. ‘We werken nu aan een sorteerma-

inspiratie en tips. Die helpen je inzicht krijgen in je shopgedrag en

chine, die kleding sorteert op basis van materiaalsoort’, zegt

bewuster omgaan met mode.’

Jongerius. ‘Een volgende machine trekt het materiaal als het

Meer informatie: www.freefashionchallenge.com

ware uit elkaar, waarna je het weer kunt hergebruiken.’

Momenteel doet Jongerius tests met het Nederlandse jeansmerk G-Star. ‘Jeans zijn lastig te recyclen. De vezels zijn

89

kort en hoe korter de vezels zijn, hoe lastiger ze opnieuw te gebruiken zijn. Daarnaast loopt de sorteermachine snel vast

Twentse recyclinggenieën In onze textielprovincie Twente vind je sinds 2010 ook het

door de knopen en ritsen op de jeans.’ Jongerius hoopt dat de sorteermachine in 2012 goed werkt. ‘En ik hoop dat meer

innovatiecentrum Texperium. Dit centrum is speciaal opge-

merken het voorbeeld van G-Star gaan volgen. Dat denk ik

zet voor het verbeteren van de recyclingtechnologie van oud

wel, al was het maar uit pure noodzaak. De grondstofprijzen

textiel. Ook ontwikkelt het centrum nieuwe markttoepassin-

bereikten namelijk afgelopen jaar recordhoogtes.’

gen voor de oude vezels. En dat is interessant voor economie

De interesse in textielrecycling is overigens niet nieuw,

en milieu, denkt Peter Bos. Hij is directeur van het Twentse

volgens Jongerius. ‘Na de Tweede Wereldoorlog werd door

textielverwerkingsbedrijf S. Frankenhuis & Zoon. ‘Wanneer je

schaarste ook kleding gerecycled. Nu hebben we eigenlijk ook

een afgedankte spijkerbroek nog kunt inzetten in bijvoorbeeld

te maken met schaarste, maar dan op veel grotere schaal.’

de automobielindustrie, dan verleng je de levensduur van de grondstof met tien tot vijftien jaar. Kijk, dat is zowel economisch als ecologisch interessant. De productie van nieuw katoen is immers erg milieubelastend.’

Think before you buy Behalve stijgende grondstofprijzen heeft de kledingindu‑ strie ook te maken met een kritischer wordende consument.

Bijvoorbeeld met Annouk Post. Zij maakt deel uit van het duurzame modeplatform Ecofabs en ontwikkelt onder de naam ‘Hiphonest fashion and design’ projecten die de bewustwording van consumenten moet vergroten. En dat

Merken als H&M hebben bijna standaard een overproductie van tien tot twintig procent.

Kleding uit oude collecties belandt vaak regelrecht in de verbrandingsoven.

Daar hoor je verder niemand over 90

QPQ | 3 • 2011

lukt al aardig, vindt Post, vooral bij de echte fashionistas.

‘Tijdens het festival Amsterdam Duurzaam organiseerden we met Ecofabs een kledingruilbeurs en dat was een groot succes. Het event trok al drie keer zoveel bezoekers als vorig jaar.’

Post denkt dat een verzameling oplossingen nodig is om de gehele mode-industrie te verduurzamen. ‘Iedereen moet doen waar die goed in is. Zo moeten producenten zich richten op een duurzaam productieproces en moeten merken zich richten op het creëren van bewustwording. Maar ook ontwerpers kunnen hun steentje bijdragen. De Engelse ontwerper Mark Liu heeft bijvoorbeeld een zero-waste beleid; hij gebruikt de hele lap stof en houdt geen restafval over.’

Post geeft toe dat het lastig is voor grote merken om te verduurzamen. ‘Dezelfde prijzen hanteren en toch duurzame mode aanbieden, dat is haast onmogelijk. Kleine merken kunnen sneller grote stappen maken en je ziet dat die markt dan ook groeit.’ De verantwoordelijkheid ligt niet in de laatste plaats bij de consument, vindt Post. ‘Uit onderzoek bleek onlangs dat maar liefst zeventig procent van de vrouwen minstens één keer per maand een miskoop doet. Dat is natuurlijk absurd veel.’ Nadenken voordat je wat koopt, is de boodschap. Gelukkig is er volgens Post al een kentering gaande. ‘Voor mijn gevoel wil de consument steeds vaker customized kleding, niet dat massale. Je merkt dat de modemensen al om zijn. Nu de rest nog.’ ◆

Slaap!

qpq gaat slapen Heerlijk genieten van een flinke portie nachtrust: QPQ laat zien hoe je met een schoon geweten (h)eerlijk wegtrekt onder de dekens. En er ook weer op tijd uit komt.

Je hoofd in het zandkussen steken Privé en werk loopt steeds meer door elkaar. Maar dankzij

Ouderwets kraken

OSTRICH kan je gelukkig overal

Waarom een nieuw bed, als je ook een mooi oud (antiek)

een powernap te doen. Werkt

bed op de kop kunt tikken? Dit art-decobed, gemaakt van

ook geluiddempend. Handig

walnotenhout uit de jaren ‘20, vonden we op internet.

voor (de slaappartners van)

Gemiddelde prijs voor een mooi,

snurkers. Prijs nog onbekend.

tweedehands bed is 200 euro.

www.studio-kg.com

www.pinkpigwestport.com

Verantwoord onder de wol Voor als je helemaal verantwoord de nacht wil ingaan. Yumeko is de groenste producent van slaapzaken in Nederland. Vanaf pagina 26 lees je het verhaal van de oprichters. Een tweepersoonsdekbed koop je vanaf 189 euro. www.yumekoshop.nl

Kruidig slaapmutsje Hang dit Beards Nest, gevuld met lavendel, vlakbij je bed of beter leg ‘m onder je kussen en je slaapt heerlijk. Je hebt ook geen last meer van motten. Het geurzakje kost 10,50 pond. www.donnawilson.com

Styling: Irene van Ophoven

91

Seminar Sociaal Ondernemerschap als alternatief voor ontwikkelings­­‑ samenwerking?

Tekst: Fons van der Velden

Het beleid van het Koninkrijk Bhutan, met nadruk op Bruto

wikkelingsorganisaties is op dit moment bijzonder laag: 50%

Nationaal Geluk, is een typisch voorbeeld van ‘Small giants’.

van de Nederlandse bevolking is van mening dat er gerust op

Een klein land dat ervoor heeft gekozen om intelligent te ope-

het budget van ontwikkelingssamenwerking gekort kan wor-

reren in plaats van het traditionele economische groeimodel te

den. Organisaties hebben moeite om de uitkomst van hun werk

volgen. De eerste minister van Bhutan betoogde onlangs dan

goed zichtbaar te maken en te communiceren. Het politieke

ook nog maar eens dat het in het licht van de economische en

draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking staat onder druk

financiële crisis, de klimaatverandering en de sociaal politieke

en ook vanuit de wetenschap worden vragen gesteld. In 2009

spanning in de wereld, van groot belang is om goed na te den-

publiceerde Dambisa Moyo ‘Dead Aid’, waarin zij op indrin-

ken over wat een ‘goede economie’ kenmerkt.

gende wijze betoogt dat hulp aan Afrika corruptie bevordert, tot verstoringen leidt op de binnenlandse markt en een onge-

Tijdens het Social Enterprise World Forum in april 2011, in

zonde afhankelijkheid tot gevolg heeft. Zij pleit ervoor om ook

Johannesburg, Zuid-Afrika en de Social Capital Europe bijeen-

in situaties van armoede volgens het marktprincipe te blijven

komst die onlangs (eind mei 2011) in de Beurs van Berlage in

opereren.

Amsterdam gehouden werd, kwamen sociaal investeerders en sociaal ondernemers uit verschillende delen in de wereld bijeen

Een groot aantal sociaal investeerders en ondernemers heb-

om ervaringen uit te wisselen en strategische onderwerpen met

ben deze lessen al een aantal jaren in de praktijk toegepast: zij

elkaar te bespreken. Bovendien gaven deze twee evenementen

proberen op een bedrijfsmatige manier aan sociaal politieke

veel gelegenheid om te netwerken. Als één zaak tijdens deze bij-

verandering in lage- en middeninkomenslanden bij te dragen.

eenkomst duidelijk is geworden, dan is het dat sociaal onderne-

In Nederland zijn Stichting Het Groene Woudt (SHGW) en

merschap om problemen van armoede, uitsluiting en schending

International Child Support (ICS), met projecten in Afrika en

van mensenrechten aan te pakken, ‘hot’ is. Steeds meer sociaal

Azië, belangrijke voorlopers op dit terrein. Bij dergelijke initia-

investeerders en ondernemers brengen – in navolging van de

tieven vindt armoedebestrijding via een bedrijfsmatige aanpak

Nobelprijs winnaar Muhammad Yunus – de oproep van de

plaats en worden subsidiegeld en giften ingewisseld voor inves-

eerste minister uit Bhutan in de praktijk en ondernemen acti-

teringen. Het accent ligt op economische ontwikkeling met

viteiten die voorheen door ontwikkelingsorganisaties werden

daaraan gekoppeld het genereren van werk en inkomen. Op dit

uitgevoerd.

terrein zijn de laatste jaren grote vorderingen gemaakt.

Dit komt als een reactie op de crisis in de ontwikkelingssector. De morele autoriteit en legitimiteit van traditionele ont-

92

QPQ | 3 • 2011

Tegelijkertijd leert de ervaring dat een dergelijke aanpak niet zo eenvoudig is als het lijkt. Er zijn op operationeel niveau tal-

advertorial

rijke dilemma’s en uitdagingen, zoals: hoe een goede balans te

aan mondiaal burgerschap. De doelgroep van deze bijeenkom-

vinden tussen economische ontwikkeling en financiële duur-

sten bestaat zowel uit medewerkers van ontwikkelingsorganisa-

zaamheid aan de ene kant en sociaal politieke doelstellingen

ties, als representanten van overheid, sociale ondernemingen,

aan de andere kant; hoe voldoende ruimte te laten voor daad-

migrantenorganisaties en jongerenorganisaties. Aansluitend

kracht, initiatief en stamina van de sociaal ondernemer en tege-

aan elke lecture wordt een werkatelier georganiseerd. Tijdens

lijkertijd actieve betrokkenheid van burgers te faciliteren; hoe

deze optionele interactieve bijeenkomsten gaat een kleine groep

toegang te vinden tot ‘slow capital’ zonder terug te vallen op

actief aan de slag met het thema van de lecture.

giften.

De Context MasterClass Global Citizenship bestaat sinds

In de Context MasterClass lecture van 24 november 2011 wordt in de vorm van een lecture en paneldebat uitvoerig aan-

2004. Algemene doelstelling van de Context MasterClass is het

dacht geschonken aan de vraag in hoeverre sociaal onderne-

leveren van een bijdrage aan verdere professionalisering van

merschap een antwoord kan bieden aan de crisis in de ontwik-

maatschappelijke organisaties, bedrijven en overheid op het

kelingssector. Er wordt aandacht geschonken aan de rationaal

gebied van mondiaal burgerschap. Concreet doel van dit leer-

voor sociaal ondernemerschap, waardoor sociaal ondernemer-

traject bestaat eruit kennis over, competenties en vaardigheden

schap in situaties van armoede gekenmerkt wordt en er wor-

op het gebied van mondiaal burgerschap bij deelnemers aan het

den enkele praktijkvoorbeelden gegeven. Na de lecture en het

traject te vergroten en hen handvatten te bieden voor het verta-

paneldebat in de ochtend volgt een workshopronde (werkate-

len van deze kennis in resultaatgericht werken binnen de eigen

lier) in de middag. Tijdens deze interactieve verdiepingswork-

organisatie.

shops werken de deelnemers met verschillende cases, waar-

Elk jaar organiseert Context enkele openbare Context

onder o.a. een workshop rondom Social Return on Investment.

MasterClass lectures. Doel van deze bijeenkomsten bestaat uit

Meer informatie over deze Context MasterClass is op de web-

het bevorderen van een verdere conceptuele verdieping over

site www.contextmasterclass.nl te vinden. ◆

mondiaal burgerschap en het vergroten van kennis met betrekking tot actuele ontwikkelingen rond en vernieuwende methodieken van draagvlakversterking. Tijdens de lectures gaan gastsprekers in op innovatieve en actuele onderwerpen gerelateerd

93

94

QPQ | 3 • 2011

social intrapreneurs

Ecodrukkers maakte de switch naar duurzaam drukken

‘Dat kostte ons bijna de kop’ Een papierverslindend bolwerk vol chemische stoffen met dito uitstoot. Dat is het gangbare beeld van de gemiddelde drukkerij. Maar dat plaatje past totaal niet bij Ecodrukkers. Deze drukkerij in Nieuwkoop bewijst dat het drukproces milieuvriendelijker kan en het materiaal duurzamer. Al komen daar wel wat experimentjes bij kijken.

Tekst: Jolanda Breur | Fotografie: Frank Groeliken

95

In 1991 stond Petra de Boer voor de keuze: zou ze de drukkerij van haar pas overleden vader overnemen, of niet? Na wat aarzeling besloot ze van wel. Plots was ze mede-eigenaar van een grafisch bedrijf met vier drukpersen, dertig man personeel en 25 jaar ervaring in de drukwereld. ‘Spijt heb ik niet’, zegt ze nu, ‘anders had ik het geen twintig jaar volgehouden. Ecodrukkers is inmiddels een deel van mijzelf.’ De andere eigenaar van Ecodrukkers is Rob Wilders. Hij zorgt voor het reilen en zeilen achter de schermen, zij is commercieel directeur.

Twaalf jaar na hun start namen De Boer en Wilders een rigoureus besluit. Ze stapten over op een ecologisch drukproces. Een bold decision. ‘Toentertijd keek je vooral naar het product als je milieuvriendelijk wilde werken, naar duurzame papiersoorten en hoe je zo min mogelijk inkt gebruikt’, zegt De Boer. ‘Toen bedachten we dat het drukproces zelf ook anders kon.’

De Boer en Wilders hadden geluk: ze konden een pilotlocatie worden voor een noviteit van ‘s werelds grootste drukpersfabrikant Heidelberg: drukken zonder chemische oplosmiddelen. Daarbij wordt het giftige isopropylalcohol (IPA) vervangen door een oplosmiddel op waterbasis. Niet alleen beter voor het milieu, maar ook voor de medewerker.

Blootstelling aan IPA kan namelijk leiden tot hersenbeschadiging en invaliditeit. Na twee jaar testen bleek drukken zonder chemische oplosmiddelen haalbaar. De Boer Grafische Bedrijven gooide daarop de traditionele drukpersen eruit en veranderde haar naam in Ecodrukkers. De duurzame drukker was geboren.

Blijf sterk en standvastig Hoewel De Boer en Wilders trots en enthousiast waren, bleek hun omgeving eerder sceptisch. Het drukwerk zonder chemicaliën is beter, mooier en glansrijker, maar volgens Wilders bleven klanten terughoudend. ‘Toch geloofden we erin en vervingen we alle drukpersen in één keer. Gelukkig konden we nog terugvallen op nevenactiviteiten als reclame en softwareontwikkeling, anders had deze actie ons de kop gekost.’

Zo’n zestig procent van de klanten haakte af na de grote switch van Ecodrukkers. Ze hadden geen vertrouwen in het ecoproduct of dachten dat het veel duurder zou uitpakken.

‘We waren bijna te vroeg geweest’, concludeert Wilders.

Inmiddels heeft het bedrijf twintig medewerkers in dienst, tien minder dan bij de overname in 1991. Maar de omzet is nu driemaal zo groot. Want vanaf 2005 keerde het tij. De discussie over het broeikaseffect kwam op gang en mensen

96

QPQ | 3 • 2011

Met de duurzame klant heb je ook een meer duurzame relatie. Hij is loyaler, gaat niet alleen voor de prijs

werden milieubewuster. ‘Je gaat nadenken over je klanten’,

persen aan te schaffen. Wij hadden nog geluk met subsidie.

vertelt Wilders. ‘Toen we onze persen vervingen, had zo’n

Die pot is inmiddels ook opgedroogd.’

tien procent van hen affiniteit met het milieu. Nu zal dat

De traditionele drukpersen, waarbij gebruik wordt gemaakt

veertig procent zijn. Je trekt gelijkgestemden aan.’ Met de

van IPA, worden nog steeds verkocht. Negentig procent van

‘duurzame’ klant heb je volgens de mede-eigenaar ook een

de grafische industrie gebruikt nog deze chemische stof.

meer duurzame relatie. ‘Hij is loyaler, gaat niet alleen voor

De Boer vindt dat van de gekke. ‘Mensen met een grafische

de prijs. Sommigen zitten nog altijd niet te wachten op eco,

opleiding werken vaak hun hele leven in de sector. En lang-

willen er niet voor betalen. Maar ze krijgen het er gratis bij.’

durig blootstaan aan IPA is zeker ongezond.’ Wilders wijt het aan een investeringsprobleem. ‘Een beetje drukkerij heeft

Geldgebrek en vooroordelen Veranderen is lastig in de drukkerswereld. En als je een-

drie à vier drukpersen staan. Eén pers vervangen is al een hele uitgave. Daarnaast werkt een ecopers volgens een ander

maal duurzaam drukt, wordt het niet makkelijker, weet

procedé. Dat vereist nieuwe kennis en training. Producties

Wilders. ‘Je moet kunnen aantonen dat je ecologisch bezig

worden vaak in combinatie gedraaid, met meerdere persen.’

bent, maar de certificatie is lastige materie en er is weinig

Naast geldgebrek werken ook vooroordelen tegen volgens de

controle.’ Hij vindt het fantastisch als andere drukkerijen

mede-eigenaar. ‘Drukkers denken dat de ecologische werk-

overstappen en spreekt vaak op congressen waar collega’s

wijze onbetrouwbaar is, maar na twintig jaar traditioneel

komen. De branche heeft echter het tij tegen. ‘Als je druk-

drukken ken ik geen stabieler proces dan het ecologische.’

kerijen verplicht vanaf morgen ecologisch te werken, moe-

Wilders vindt het niet de taak van Ecodrukkers om colle-

ten velen sluiten. We hebben contact met het ministerie

ga’s en klanten erop te wijzen dat ze het anders moeten doen.

van Economische Zaken over duurzame aanbestedingen.

‘Iedereen heeft zijn eigen redenen om wel of niet voor duur-

Dit ministerie is heel enthousiast, maar wanneer ze eco-

zaam te kiezen. We zijn zelf ook niet perfect. Onze trans-

logische criteria hanteert voor drukwerk, krijgt ze te wei-

portauto’s rijden nog niet op elektriciteit. Wie ben ik dan om

nig aanbod. Het ministerie vreest dan voor te hoge prijzen.

te zeggen: neem dit product of gebruik deze productiemetho-

Veranderingen moeten uit de branche zelf komen. Maar

de? Ik hoop alleen dat we anderen inspireren.’ Ecodrukkers

daarvoor is wel geld nodig om de juiste, kapitaalintensieve

overweegt een vrachtsysteem afkomstig uit de scheepvaart.

97

98

QPQ | 3 • 2011

Als je eenmaal in het innovatiewereldje zit, krijg je het ene voorstel na het andere. Boeiend, maar soms gaat er ook wat mis.

Daarvoor moet je niet bang zijn, durf vooral te veranderen

99

Veranderingen moeten uit de branche zelf komen.

Daarvoor is wel geld nodig.

Wij hadden nog geluk met subsidie.

Die pot is inmiddels ook opgedroogd

Daarmee kunnen andere bedrijven of particulieren online bijvoorbeeld zien dat een transportauto van Ecodrukkers veertig kilometer verderop goederen aflevert. Hebben ze zelf een vrachtje voor de terugreis? Dan kunnen ze de transportauto boeken. ‘Zo gebruik je brandstof efficiënter, bespaar je tientallen procenten en werk je duurzamer. Met nieuwe technieken als de smartphone kun je dit eenvoudig organiseren’, zegt Wilders.

Duurzaam experimenteren Ondanks het gebrek aan chemische oplosmiddelen kan Ecodrukkers zichzelf niet honderd procent duurzaam noemen. ‘We werken wel honderd procent klimaatneutraal, maar papier blijft papier. En voor 99,9 procent van de producties is papier en dus hout nodig’, zegt Wilders. Maar ook hier kijkt Ecodrukkers naar alternatieven. Momenteel experimenteert het bedrijf met papier zonder houtvezel. ‘Dit papier, GaiaKraft, komt uit Taiwan en heeft kalk als basis’, vertelt Wilders. ‘Daar komt geen boom, water, gif of bleekmiddelen bij kijken.’ GaiaKraft is nog lastig te bedrukken, maar de directeur gelooft in het product. Regelmatig overlegt hij met de leverancier hoe het papier nog beter kan.

Dit soort experimenten gebeurt vaker bij Ecodrukkers.

Eerder testten ze al inkt gemaakt van aardappelzetmeel met TNO. Daarnaast is het bedrijf lid van verschillende innovatieclubs als die van Fuji-film en Syntens. De experimenten kosten zo’n tien procent van de tijd en leveren geen geld op.

‘Maar het is leuk en belangrijk’, zegt Wilders. ‘Als je eenmaal in het innovatiewereldje zit, krijg je het ene voorstel na het andere. En dat maakt het boeiend. Onze bio-inkt was een groot succes, maar er gaat soms ook wat mis. Daarvoor moet je niet bang zijn, durf vooral te veranderen.’

Terwijl de duurzame drukexperimenten doorgaan, neemt Ecodrukkers ook haar energievoorziening onder de loep.

Met behulp van de Climate Neutral Group, een organisatie die een klimaatneutrale wereld nastreeft, kijkt Ecodrukkers met de andere ondernemers op het industrieterrein in Nieuwkoop naar manieren om zelf energie op te wekken.

Bijvoorbeeld met zonnepanelen of windmolens. Eén probleem: Ecodrukkers loopt met haar duurzame plannen tegen de belangen van energiebedrijven aan. ‘Stel’, zegt Wilders, ‘ik laat drie windmolens op het terrein plaatsen en ben vervolgens zelfvoorzienend. Dan kan ik een teveel aan duurzaam opgewekte stroom teruggeven aan het elektriciteitsnet. Daar krijg ik maar tien procent van de verkoopprijs voor, dat is 2,5 cent per kilowatt. Als ik een kilowatt afneem, kost me dat 25 cent. Zij maken dus winst op mijn opgewekte energie.

100

QPQ | 3 • 2011

Dat vind ik niet zo erg. Maar daarnaast kan ik ook slechts tien procent als CO2-compensatie opgeven. Ik begrijp dat ze niet zitten te wachten op concurrentie, maar de compensatie moet gewoon honderd procent zijn. We kunnen dus helaas nog niet compleet CO2-vrij produceren. De gemeente is heel enthousiast, maar op deze manier worden ondernemers niet gestimuleerd schoner te werken.’

Papier als welkome aanvulling Waar Wilders wel blij van wordt, is de showroom van de drukkerij. Druk wijst hij naar het uitgestalde drukwerk van de afgelopen twee jaar. ‘Mooie, bijzondere producten. Ik ken daarvan de klant en het verhaal erachter. Tot tien jaar geleden drukte je gewoon, maar nu… Kijk, een prachtig gebonden boekwerk over vertrouwen, oplage 30.000, voor een verzekeringsmaatschappij. Zij keken in de spiegel toen de crisis uitbrak en besloten terug te keren naar de basis. Wat is vertrouwen?’ Die vraag kregen honderd bekende en minder bekende Nederlanders voorgelegd. Aan het boek met interviews werkte Ecodrukkers wekenlang. ‘De medewerkers zijn hier ook trots op. Van dit soort opdrachten konden we vroeger alleen

We zijn zelf ook niet perfect. Wie ben ik dan om te zeggen: neem dit product of gebruik deze productiemethode?

Ik hoop alleen dat we anderen inspireren

maar dromen, ook financieel. Maar arbeidsvreugde is niet in geld uit te drukken.’ De mede-eigenaar loopt verder en pakt vervolgens een speldoos op en wijst naar een reeks eco- en

101

Woensdag 30 november 2011 Congrescentrum 1931 ‘s-Hertogenbosch een initiatief van:

THE NEXT LEAP de volgende stap naar duurzame ontwikkeling

Met bijdragen van o.a.: Jan Douwe Kroeske | Ton Rombouts | Charles Moore | Marcus Eriksen | Marga Hoek | Ruud Sondag | Stef Kranendijk | Thomas Rau | Henk van Houtum | Bernard Wientjes | Wayne Visser partners:

inschrijven via www.sustainability-congres.nl

receptenboeken. ‘Over al dit drukwerk zou ik een hele dag kunnen volpraten.’

Over marketingdrukwerk is Wilders kritisch. ‘98 procent gaat zo de prullenbak in.’ Volgens de mede-eigenaar kan die papieren communicatie best wat minder. En nee, daarmee schiet Ecodrukkers niet in eigen voet. ‘Je kunt de boodschap efficiënter overbrengen door er andere technieken bij te gebruiken zoals internet.’ Het heeft volgens hem weinig zin om een miljoen folders te drukken en die in iedere brievenbus te stoppen. ‘Drukkers zien internet vaak als een bedreiging, maar wij zien het als een welkome aanvulling. Ieder medium heeft zijn eigen kracht. Een klant komt bij ons geen drukwerk kopen, maar een oplossing. Hoe kan de doelgroep zo efficiënt mogelijk bereikt worden? Daar zouden drukkerijen zich meer in moeten verdiepen. Daarom leveren we ook internetdiensten, de kracht zit hem in de combinatie.’ ‘Over twintig jaar draait communicatie niet meer alleen om drukken en papier’, vult Petra de Boer aan. ‘Dan gaat het om zo min mogelijk afval produceren. Je kunt bijvoorbeeld digitaal beginnen met communiceren en drukwerk gebruiken voor de verdieping. Zo verdwijnt minder papier in het archief.

Voorheen waren we vooral bezig met drukken en drukwerk verkopen. Door te kiezen voor een ecologisch werkproces hebben we andere waarden bovenaan ons lijstje gezet; meer kwaliteit, milieuvriendelijkheid en de gezondheid van onze medewerkers. Daar word ik enthousiast van.’

Producten maken is sowieso mooi, zegt ze. ‘Boeken en tijdschriften zijn tastbaar. Het moment dat ik een versgedrukt exemplaar in mijn handen houd, is magisch, omdat ik weet hoeveel productieschakels eraan vooraf gingen. Ik ben altijd weer heel benieuwd naar het resultaat. Een geslaagde combinatie van vormgeving en materiaal maakt me blij en trots.’

Ze weet zeker dat haar vader de ecologische weg ontzettend toegejuicht zou hebben. ‘Hij was heel creatief.’ Alhoewel ze het ondernemerschap met de paplepel ingegoten kreeg, vond ze het bij aanvang moeilijk om zich het drukproces eigen te maken. ‘We werkten toen nog met films, een ingewikkeld proces. Maar hoe zeer je er ook tegenop ziet, je moet je erin verdiepen om een stap verder te komen. Dit maakt het nu juist zo leuk, dit is ondernemen. Twintig jaar lang hetzelfde doen, dat zou pas saai geweest zijn.’ ◆

Internet zien wij als een welkome aanvulling.

Ieder medium heeft zijn eigen kracht. Een klant koopt bij ons geen drukwerk, maar een oplossing. Dat zouden meer drukkerijen moeten doen 103

vanzelfsprekend Tekst: Paul Iske

Het valt mij vaak op dat veel dingen als van-

de kwaliteit van het verstrekte voedsel – of

zelfsprekend worden ervaren, en dat met

het gebrek eraan –, de overlast die wordt

name de complexiteit van zaken niet wordt

veroorzaakt door de overige passagiers en

gezien. Ik schrijf deze column in een camper,

het geschud vanwege turbulentie. Allemaal

waarmee ik samen met mijn vrouw en drie

logische zaken, maar toch: is het belangrijk-

kinderen het westen van de Verenigde Staten

ste niet dat we op een zeer veilige en snelle

aan het verkennen ben. Om hier te geraken,

manier op een plek kunnen komen die op

zijn wij uiteraard per vliegtuig de Atlantische

eigen kracht onbereikbaar is? Een wereld

Oceaan overgestoken. Vraag je mensen naar

aan kennis en techniek nodig is geweest om

hun mening over de vliegreis, dan hangt het

überhaupt dit soort reizen mogelijk te maken.

antwoord af van de eventuele vertraging,

Maar in onze perceptie is de ervaring afhankelijk van heel andere zaken, die dan kennelijk nog moeilijker goed te krijgen zijn.

Deze overweging geldt natuurlijk niet alleen voor vliegreizen. Het is interessant om zo nu en dan om je heen te kijken en je af te vragen: wat is niet zo vanzelfsprekend als het eruit ziet, of zoals ik het ervaar? Enerzijds krijg je hierdoor meer waardering; voor dingen die in de loop van de tijd zijn ontwikkeld, of die in de natuur zijn ontstaan. Anderzijds krijg je zo ook inspiratie om oplossingen op een terrein te verbinden aan vragen en problemen op een ander terrein. Het is een interessante wijze om creativiteit los te maken. Die dus begint bij een andere manier van kijken naar de ons bekende wereld. Zo sprak ik een tijdje geleden met een creatieve ondernemer uit de hotelindustrie.

Toen we spraken over de kwaliteit van het eten aan boord van een vliegtuig – toch maar even terug naar het begin van dit betoog –, opperde hij dat er beter een buffet kan worden neergezet voor het instappen en dat iedereen zo naar eigen voorkeur een box kan vullen. Het

Paul Iske is Chief Dialogues Officer

is algemeen bekend dat dit een relatief goed-

bij ABN AMRO en oprichter

kope manier is om gasten tevreden aan tafel

van het Instituut voor Briljante

te zetten. Het is handig voor het cabineperso-

Mislukkingen. Voor QPQ schrijft

neel en er hoeft veel minder weggegooid te

hij columns over de veranderende

worden, hetgeen ook duurzaam is. Gewoon

maatschappij.

104

QPQ | 3 • 2011

column

Dat geeft aan hoe nauw alles luistert: enkele tientallen zijn graden al bepalend voor ons wel of niet kunnen functioneren

afgekeken van de restaurantwereld dus.

Ook op andere terreinen waarderen we

administratieve elementen binnen de gezondheidszorg en door de manier waarop we wor-

nauwelijks nog de ontwikkelingen die ons het

den behandeld – letterlijk en figuurlijk – door

leven bieden dat we leiden: vrijwel iedereen

artsen en verplegend personeel.

kan zich tegenwoordig een HD-televisie ver-

Het is daarom goed om elders te kijken,

oorloven – en 3D komt eraan – en de kwaliteit

zowel in eigen land als daarbuiten en je af te

hiervan wordt binnen korte tijd als gegeven

vragen: wat is vanzelfsprekend en wat niet?

beschouwd – waar overigens zeer hoogstaand

Met dat onderscheid kunnen we ook de

wetenschappelijk onderzoek voor heeft

wereld om ons heen beter beoordelen. Zo

plaatsgevonden –, waardoor we ons kunnen

begrijpen we nog beter waar we een verschil

richten op de kwaliteit van de programma’s.

kunnen maken, waar we anderen kunnen

Met tv’s maken valt weinig geld te verdienen,

helpen dezelfde soort vanzelfsprekendheid

met goedlopende programma’s en films

te laten ervaren. Denk aan kinderen zonder

des te meer… Medische behandelingen en

honger, sanitaire voorzieningen, respect voor

medicijnen worden steeds geavanceerder en

mensenrechten en natuurbehoud. We kunnen

effectiever. Toch blijkt dat het gepercipieerde

wel veilig de oceaan oversteken in een paar

effect voor een groot deel wordt bepaald

uur, maar we hebben geen hap eten voor een

door de wijze waarop het systeem is georgani-

hongerend kind: dát blijf ik niet vanzelfspre-

seerd, hoe met ons wordt omgegaan door de

kend vinden. ◆

105

do’s met Eerlijke ka rhaal een mooi ve

Fair Gift

M

e ad

Hand M ad e

nd

de Fair Tra

Hand Made

de Han Ma d

s & Living

De duurzame kadowinkel

Ha

nd

Made

Ha

sen, aakte Tas Handgem aden r es & Sie Accessoir

Fair trade kerstpakke tten & Relatiege schenken

Life is a Gift Fair Gifts & Living

106

QPQ | 3 • 2011

www.fairygood.nl

180º

In heel die frisdrankfabriek was geen appel, banaan of citroen te vinden. Dat was confronterend.

Leonard Freeke (43) stopte als overnameen fusieadviseur om zich volledig te wijden aan de ontwikkeling en productie van Oggu, de eerste honderd procent biologische frisdrank ter wereld. Begin dit jaar werd Oggu gelanceerd.

Tekst: Eva Prins | Fotografie: Frank Groeliken ‘Rond 2000 besloten mijn vriendin en ik dat we onze kennis en kun-

Die zoektocht duurde uiteindelijk zes jaar: zes jaar praten, leren,

de meer wilden aanwenden voor nobele zaken. We wilden niet meer

onderzoeken en heel veel testen. Sinds 2006 ben ik er fulltime mee

alleen werken voor het geld, maar meer vanuit ons hart en vanuit onze

bezig; al mijn spaargeld zit erin. Iedereen in de voedings- en drank­

interesse. Ik kwam daarbij al snel uit bij natuur en duurzaamheid.

industrie zei: het kan niet. Maar ik had een heilig geloof in het pro-

Dat het uiteindelijk frisdrank is geworden, kwam doordat ik een

duct. En geloofde dat er een markt voor moest zijn. Ik kreeg gelijk.

reorganisatie begeleidde bij een frisdrankfabriek. Daar zag ik, tot

Begin dit jaar hebben we Oggu in drie smaken gelanceerd: cola,

mijn verbijstering, hoe ver de vervanging van het natuurlijke door het

sinas en lemon-lime. En nu wordt het al bij de meeste grote super-

kunstmatige was doorgeslagen. In heel die fabriek was geen appel,

marktketens verkocht. Daar ben ik heel trots op. Oggu is een product

banaan of citroen te vinden. Dat was confronterend en voor mij het

dat aan alle kanten klopt. Dat geeft mij een ontzettend goed gevoel en

omslagmoment. Dat moest veel beter kunnen. Ik besloot daarna de

veel voldoening.’ ◆

mogelijkheden te onderzoeken voor een puur natuurlijke frisdrank.

107

Pop-ups in leegstaand winkelland Voor shopaholics zijn het zware tijden: Nederland wordt geteisterd door leegstaande winkelpanden. Geen zorgen: dankzij pop-up stores hoeft er geen shoppingmoment verloren te gaan. Deze tijdelijke winkels poppen her en der tijdelijk op en zijn een prachtmiddel tegen verspilling van winkelruimte ĂŠn van kostbare shoppingtijd.

Tekst: Roos Menckhorst

108

QPQ | 3 • 2011

Midden in de Amsterdamse Vogelaarwijk De Baarsjes vind je Store Without A Home. De etalage staat vol mooie spullen: van

Testing one-two Ondernemer Lonneke Verbunt is sinds 2009 bezig met het

hippe designkussens tot handgemaakte leren tassen. De straat

opzetten van haar eigen winkelconcept Brandmission: een

is rumoerig; even verderop voetballen wat jongens op een plein-

platform voor verschillende eco & fair fashion merken. Haar

tje, zware boodschappenkarretjes kletteren met regelmaat over

merkkleding wordt gemaakt van milieuvriendelijke materialen,

de stoeptegels en auto’s rijden af en aan. Het is een komen en

zoals ecokatoen, bamboe en lyocell. In haar collectie zitten

gaan van mensen. Ze gaan naar de supermarkt, moskee of bak-

ook producten van gerecycled materiaal of die geproduceerd

ker. Maar niet naar Store Without A Home. Sterker nog: vrijwel

zijn volgens fair trade principes. Begin dit jaar was ze zover.

niemand werpt één blik op de prachtig ingerichte etalage.

Ze zocht een plek om haar producten uit te testen en ging op

Dit is precies de locatie waar een pop-up store zich niet moet

zoek naar een locatie. Verbunt kwam terecht bij de pop-up store

vestigen volgens Caroline de Jager. ‘Een woonwijk waar weinig

Mood Over Market aan de Overtoom in Amsterdam. ‘Ik kende

winkelend publiek komt, daar moet je niet je winkel openen’,

de jongens al via via. En op een gegeven moment heb ik hen

zegt ze. De Jager weet waar ze het over heeft, want ze is zelf

gevraagd of ik mijn winkel in hun winkel mocht openen. Zij

ondernemer. Ze heeft haar eigen pop-up store 3isacrowd en ver-

zagen dat meteen zitten.’

huist sinds 2008 haar tijdelijke winkel regelmatig van plek naar

Twee jaar terug zat er nog een kopieerzaak in het pand van

plek. Dit jaar startte ze het initiatief Popupsquare, waarmee

Mood Over Market en Brandmission. Toen die vertrok, meldde

ze ondernemers en vastgoedbeheerders met elkaar in contact

er zich geen nieuwe huurder. Verbunt en haar medeonderne-

brengt. En bovendien schreef de pop-up store-expert een boek

mers mochten er tijdelijk in, tot eind september, en betalen

over haar ervaringen: How To Open A Pop-up Store. Hierin

alleen gas, water en licht. Geen huur dus. ‘Voor de eigenaresse

geeft ze tips en informatie over bijvoorbeeld het opstellen van

is het alleen maar fijn dat wij er nu in zitten’, zegt Verbunt. ‘Dat

contracten en andere bureaucratische rompslomp die bij een

is beter voor het pand en de uitstraling in de straat.’ En voor

winkel komt kijken.

Verbunt is de pop-up store ook een goede testplek. ‘Wat zijn de reacties? Wie is mijn publiek? Daar kan een pop-up store bij hel-

Lekker makkelijk? Niet dus.

pen. Bovendien bouw ik nu ook een klantenkring op.’

Sinds de economische crisis hebben we langzaam kunnen wennen aan leegstaande winkelruimtes. Inmiddels zijn ze bijna niet meer weg te denken uit het straatbeeld. ‘Nu staat zes pro-

Tijd voor crowdfunding Verbunt begon haar carrière als vastgoedconsultant. Bij een

cent van alle winkelpanden in Nederland leeg en dit percen-

grote projectontwikkelaar adviseerde ze verschillende partijen

tage zal alleen maar groter worden’, zegt De Jager. Een moge-

over de inrichting en herstructurering van bestaande winkel-

lijkheid om een lege winkelruimte te vullen, is de pop-up store,

centra. ‘Qua markt ging de vastgoedsector in 2009 razendsnel

een winkel die tijdelijk op een bepaalde locatie haar deuren

naar beneden. Ik had al veel eigen plannen, en voor mij was dit

opent. Je vindt de winkels vooral in grote steden, met name in

het moment om mijn eigen winkelconcept neer te zetten.’ Maar

Amsterdam, waar voldoende winkelend publiek is.

door de slechte economie lukte het Verbunt niet via de bank

Volgens de expert zijn pop-up store echter niet het automatische

een lening te krijgen. Ze probeerde het op een andere manier:

antwoord op leegstand. ‘Er wordt vaak nog te licht gedacht

crowdfunding. Bij die manier probeer je als ondernemer via

over het openen van een pop-up store. Het biedt wel mogelijk-

internet fondsen te werven bij particulieren. Je vraagt hen geld

heden en lijkt leuk, makkelijk en simpel. Maar dat is het zeker

te investeren in jouw project. Dat lukte: Verbunt kreeg 40.000

niet. Al heb je een heel goed product. Je hebt aanlooptijd nodig.

euro bij elkaar. Via social media houdt ze haar investeerders op

Mensen moeten je leren kennen. Je moet weten wat je met de

de hoogte en probeert ze de interesse van andere investeerders

winkel wil doen, wil je het een succes maken. En daarbij: win-

te wekken.

kelier zijn is een vak op zich, het is een serieuze zaak en dat doe

Het doel van Verbunt is om uiteindelijk een eigen winkel te

je niet even snel. Ik zie bijvoorbeeld mensen met een webstore

openen, maar geen pop-up store. ‘Het is een opstap naar een

soms ‘nog even’ een pop-up store openen. Of ze besluiten samen

echte winkel. Ik zie het als een testfase, waarbij je ziet wat wel

met een groepje ondernemers een winkel te runnen: de ene dag

en wat niet werkt. Daarbij zitten we op een goede locatie. Dat is

staat ondernemer één in de winkel, de andere dag ondernemer

heel belangrijk: Het duurt zeker een aantal jaar voor je een vas-

twee. Dat werkt niet; zo creëer je geen vertrouwensband met je

te klantenkring hebt opgebouwd. Ik zit hier al maanden en toch

klanten.’

vragen mensen me nog iedere dag of ik hier nieuw ben.’

109

Energie besparen doe je zo!

110

QPQ | 3 • 2011

Maak de pop-up spannend Bij een pop-up store gaat het niet alleen om locatie en je klan-

Hoe, wat en waar open je een pop-up store?

• Vermijd woonwijken waar weinig winkelend publiek komt.

ten leren kennen. Je moet flink wat tijd steken in de voorberei-

• Probeer vooral geen ‘gewone’ winkel te zijn.

ding, vinden zowel Verbunt als De Jager. Het gaat om naams-

• Gebruik het tijdelijke karakter: houd het spannend.

bekendheid, volgers krijgen op Facebook en Twitter, acties

• Bedenk wat je wil bereiken met je pop-up store.

organiseren, media-aandacht genereren, investeerders en geïn-

• Zet social media in om een vaste klantenkring te creëren.

teresseerden op de hoogte houden en een identiteit ontwikke-

• Organiseer acties en nodig daarbij de media uit.

len. Daarbij kun je heel goed gebruikmaken van het tijdelijke

• Werkt de bank niet mee? Verdiep je in crowdfunding.

karakter van een pop-up store. ‘De tijdelijkheid is in principe

• Houd iedereen op de hoogte van wat je doet.

een zwakte, maar die kun je omdraaien tot een kracht’, zegt De Jager. ‘Benadruk juist de tijdelijkheid, daarmee maak je het spannend voor klanten.’

De pop-up store-expert benadrukt dat je vooral geen ‘gewone’ winkel moet zijn. Toen ze zelf met haar compagnon 3isacrowd opende in Amsterdam, pakte ze het ook bijzonder aan. ‘We

De Jager: ‘Natuurlijk kan het gebeuren dat je een keer op zo’n

namen tevoren ruim de tijd om onze volgers te laten weten

verkeerde plek terechtkomt, maar daar leer je van. Belangrijk

wat we van plan waren. Spannend, ludiek en leuk, dat wilden

is dat je ook ‘nee’ durft te zeggen. Zo werd ik een keer benaderd

we uitstralen. Op onze eerste locatie konden we vijf maanden

door winkelcentrum Magna Plaza met de vraag of wij daar

blijven. Die vijf maanden hebben optimaal benut: we hebben

onze pop-up store wilden openen. Natuurlijk is het een fantas-

evenementen georganiseerd, zoals een wijnproeverij en een

tische plek; midden in het centrum van Amsterdam. Wij zijn

modeshow. Ook zochten we de samenwerking op met andere

gelijk gaan kijken. Maar toen we op de roltrappen stonden,

ondernemers in de straat.’

voelde het al niet goed: het pand staat vrijwel leeg en er is weinig sfeer. We hadden onszelf, onze producten en onze klanten

Win-win-winlocatie

geen plezier gedaan door daar te gaan zitten.’

Pop-up stores kunnen dus een win-winsituatie opleveren: de vastgoedeigenaar kan zijn pand weer onder de aandacht

www.brandmission.nl

brengen van mogelijke geïnteresseerden, de buurt merkt geen

www.3isacrowd.nl

nadelen van leegstand en de ondernemer laat tegen een lage

www.popupsquare.nl

prijs zien wat hij of zij kan. Prachtig natuurlijk, maar om terug te komen op de fout gekozen locatie in De Baarsjes: locatie is

Ook het boek How To Open A Pop-up Store van Caroline de

alles.

Jager hebben? Mail dan naar caroline@3isacrowd.nl. ◆

111

Sociaal ondernemerschap als alternatief voor traditionele ontwikkelingssamenwerking?

Datum: Tijd: Locatie: Gastspreker: Dagvoorzitter:

24 november 2011 9.30 -17.30 uur (koffie en thee vanaf 9.00 uur) Winkel van Sinkel, Oudegracht 158, Utrecht o.a. Edwin Willemsen (Fresh Food Technology BV, Tiel) (onder voorbehoud) Fons van der Velden (Context, international cooperation) Marleen Hasselerharm (International Child Support)

Kritiek op ontwikkelingssamenwerking is de laatste jaren in Nederland sterk toegenomen. Bijna de helft van de Nederlandse bevolking vindt dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking verlaagd moet worden en het huidige kabinet bezuinigd hier ook fors op. Sinds de bezuiniging wordt de nadruk meer gelegd op economische ontwikkeling in plaats van sociale ontwikkeling, waardoor zelfredzaamheid, investeringen en economische groei nu centraal staan. Mede als gevolg hiervan proberen steeds meer ontwikkelingsorganisaties sociaal politieke veranderingen op een bedrijfsmatige manier te bevorderen.

Lecture & Paneldebat In de lecture zal de vraag: ‘In hoeverre is sociaal ondernemerschap een alternatief voor traditionele ontwikkelingssamenwerking?’ centraal staan. Fons van der Velden (directeur Context, international cooperation) zal een inleiding verzorgen over sociaal ondernemerschap: wat is sociaal ondernemerschap en waarom zou je sociaal ondernemen? Vervolgens zal de praktische kant van sociaal ondernemerschap worden belicht. Edwin Willemsen is uitgenodigd om een aantal voorbeelden te presenteren van social businesses in India en Kenia. Vervolgens zal onder leiding van dagvoorzitter Marleen Hasselerharm (ICS) een paneldebat worden georganiseerd waarin ook jonge sociaal ondernemers gevraagd worden om mee te denken over de relevantie, de beleidsmatige aspecten en de operationele issues rondom sociaal ondernemerschap als alternatief voor traditionele OS.

Werkatelier Na de lecture en het paneldebat in de ochtend volgt een workshopronde (werkatelier) in de middag. Bij dit werkatelier gaan kleine groepen actief aan de slag met verschillende dimensies van het thema. Tijdens deze interactieve verdiepingsworkshops wordt gewerkt aan verschillende cases, waaronder o.a. een workshop rondom Social Return On Investment.

Geïnteresseerd?

Wil je op de hoogte gehouden worden van deze Context MasterClass? Stuur dan een e-mail naar info@contextmasterclass.nl. Meer informatie vind je op de website www.contextmasterclass.nl. Vanaf oktober 2011 kun je je inschrijven op de website.

Context, international cooperation organiseert deze Context MasterClass in samenwerking met International Child Support (ICS), Stichting Het Groene Woudt (SHGW) en Quid Pro Quo (QPQ).

Context, international cooperation

112

QPQ | 3 • 2011

qpq in je haar

Nieuwe Look

Prachtig en weelderig tot over de schouder,

Stichting Haarwensen maakt pruiken voor kinderen tot en met

strak en stylish op de neus of lekker warm aan

18 jaar die door medische behandelingen of ziekte kaal zijn

de handen: met haar kun je alle kanten op. Weg

geworden. Is je haar minstens 25 cm lang en ben je toe aan een

met verspilling en belachelijke verpakkingen!

kort koppie, dan kun je je haar aan deze stichting doneren. Kijk

Want haar kan ook heel duurzaam verzorgd en

voor de spelregels op www.stichtinghaarwensen.nl

verbruikt worden.

Haarfijn Al in de 17e eeuw werden van menselijk haar juwelen gemaakt. Deze kroon is van recente datum en gemaakt door de Deense Anna Sparr.

De kroon is niet te koop, maar ze maakt veel meer sieraden, en ieder stuk is uniek. Oorbellen en armbanden vanaf 100 euro, kettin-

Rapunzel voor je raam

gen vanaf 200 euro.

Altijd al gedroomd van de gouden lokken van Rapunzel? Via

www.sparr.dk

interieurontwerpster Nicolette Brunklaus kun je er iedere

Harig!

avond van genieten. Heerlijk wegdromen terwijl je de kou en je boze stiefmoeder buiten de deur houdt. De gordijnen worden alleen in zijde of velours, als set en op bestelling geproduceerd vanaf 200 euro per meter (breedte is 130 cm per paneel). www.brunklaus.nl

Botanisch spoelen

Haar voor je ogen

Je haar wassen is tegen-

Het Britse Studio Swine gebruikt geen foute plastic voor haar brilmonturen,

woordig geen sinecure.

maar mensenhaar. Dat gieten ze samen met een afbreekbaar plastic in een mal

Aveda ontwikkelde met

voor het juiste brilmodel. Een harige bril is verkrijgbaar vanaf 250 dollar.

behulp van Ayurvedische

www.studioswine.com/STUDIO_SWINE

wijsheid en innovatieve botanische wetenschap een actief behandelingssysteem voor haar en hoofdhuid met langdurige resultaten.

Een holistische benadering dus, om in Aveda’s termen te blijven. Vanaf 27,50 euro. www.aveda.com

Styling: Irene van Ophoven

113

De ultieme green wheels Fietsen is lekker groen. Ten minste, dat denk je. Want er komt flink wat milieuvervuiling kijken bij de vervaardiging van jouw fiets.

Dat kan wel beter, dacht Joep van Ginderen.

Hij besloot daarom de ultieme groene tweewieler naar Nederland te brengen: de bamboefiets.

Tekst: Lilian Roos | Fotografie: Marius Roos

114

QPQ | 3 • 2011

interview In 2009 begon het bij Joep van Ginderen te kriebelen. Hij was al een tijdje ICT-projectmanager bij een adviesbureau. Maar

Bamboe is op alle vlakken beter ‘Fietsen is natuurlijk niet vervuilend, maar hoe je fiets is

echte voldoening haalde hij niet uit zijn baan. ‘Hoe groter mijn

gemaakt wel’, vertelt Van Ginderen. ‘Staal en aluminium pro-

projecten en hoe duurder ik werd om in te huren, hoe minder

duceren is erg milieubelastend. Staal moet bijvoorbeeld uit

interessant ik mijn werk vond. Ik ging ooit werktuigbouwkunde

de grond worden gehaald, vermalen worden en versmolten op

aan de hts studeren, omdat ik gefascineerd was door techniek.

een temperatuur van 1400 graden. Ook worden er stoffen aan

Maar daar deed ik helemaal niks meer mee. Ik wilde niet alleen

onttrokken of toegevoegd en, uiteindelijk, moet van dat staal

met mijn hoofd, maar ook met mijn handen en mijn hart bezig

buizen gemaakt worden. Dat kost allemaal enorm veel energie.

zijn.’

Datzelfde geldt ook voor aluminium.’

Hoe en wat wist Van Ginderen ging doen, wist hij nog niet.

Bij bamboeframes komt een stuk minder milieubelasting

Maar dat veranderde toen hij een artikel tegenkwam over Craig

kijken volgens Van Ginderen. ‘Bamboe groeit gewoon in

Calfee. Deze bekende Amerikaanse fietsontwerper levert race-

de natuur en heeft al van nature de vorm van een buis. Het

fietsen van carbon, aan onder andere de bekende wielrenner

hoeft dus niet in een vervuilende fabriek gemaakt te worden.

Greg Lemond en zijn team. ‘Calfee zit al zo’n dertig jaar in de

Bovendien is bamboe beter dan hout: het gewas sterft niet af

fietsenhandel en bouwde in 1995 zijn allereerste bamboefiets.

als je er delen vanaf kapt. Na drie tot vijf jaar groeit het weer

Hij leert Afrikanen om fietsframes van bamboe te maken en

als tevoren. Het heeft weinig water nodig en pesticiden zijn

zo in hun levensonderhoud te voorzien. Toen ik dat artikel las,

overbodig. Daarnaast heeft bamboe een uitgebreide wortel-

viel alles op z’n plek. Afrika had al mijn hart veroverd tijdens

structuur. Zo voorkomt de plant dat de bodem wegspoelt.’ Ook

een rondreis, een paar jaar terug. En als ik fietsen zou bouwen,

kwalitatief is een bamboeframe een slimme keuze, zegt Van

was ik weer met techniek bezig. Bovendien wilde ik er een fair

Ginderen. ‘Een bamboeframe is heel stevig en heeft als extra

tradehandel van maken. Het idee voor mijn onderneming was

voordeel dat het trillingen dempt, nog beter dan een metalen of

geboren.’

carbon frame.’

115

116

QPQ | 3 • 2011

Ik zoek telkens de meest schone oplossing. De handvatten zijn bijvoorbeeld gemaakt van recyclebare kurk.

Maar het zou echt geweldig zijn als er fair trade rubber op de markt kwam

Neutral Group. Ik zoek telkens de meest schone oplossing.

De wielen zijn bijvoorbeeld helaas nog altijd van rubber. Het zou echt geweldig zijn als er fair trade rubber op de markt kwam. Maar de handvatten zijn wel gemaakt van recyclebare kurk. En ik ben bezig met houten spatborden. Sommige onderdelen zijn nog echt een uitdaging, zoals de lagers en remmen.’

Zichtbaarheid voor de zaak Inmiddels is de zaak van Van Ginderen al twee jaar op de rit. Hoe bevalt dat ondernemerschap? Beter dan ICTprojectmanager spelen? ‘Nou, in het begin viel het nog best tegen. Ik dacht dat het sneller zou lopen. Maar wie koopt er nu elk jaar een nieuwe fiets? Het is toch een aankoop waar je even over nadenkt, of waar je voor spaart. Dat had ik best onderschat. Ik verkoop stadsfietsen, racefietsen en mountainbikes. Een complete fiets kost 1.950 euro. Dat is best een heftig bedrag. Weliswaar een stuk goedkoper dan de andere bamboefietsen die je in Nederland kunt kopen. Dan heb je een basismodel voor 4.500 euro. Dat prijsverschil komt doordat die andere fietsen in Amerika worden gemaakt, waar de arbeidskosten een stuk hoger zijn. Maar toch, het blijft een heftige aankoop. Al staat daar wel wat tegenover: je hebt een kwalitatief goed designproduct, inclusief een mooi verhaal.’

Juist dat verhaal wil Van Ginderen nog beter naar buiten brengen. ‘Want zichtbaarheid is belangrijk. Mensen moeten wel weten dat jouw fiets bestaat. Dan is de kans groter dat ze je fiets kopen. Die zichtbaarheid komt nu langzaam op: ik heb namelijk steeds meer offertes uitstaan.’ Geld voor marketing heeft Van Ginderen niet. Dat betekent dat hij crea-

Houten spatborden en kurken handvatten

tief moet zijn in het promoten van zijn fietsen. ‘Een stand

Van Ginderen noemde zijn bedrijf Eerlijke Kansen. Die

op een beurs is erg duur. Maar ik heb bijvoorbeeld al wel

kansen biedt hij vooral aan Ghanezen. Want in Ghana wor-

organisatoren overtuigd van het product: zo kreeg ik gratis

den de bamboeframes gemaakt. ‘Ik koop ze daar voor een

een beursstand. Verder staan mijn fietsen in etalages van

eerlijke prijs, zodat de jongens ervan kunnen leven. De bou-

diverse fair trade-, design- en fietsenwinkels. Laatst was mijn

wers zijn zelfstandig ondernemers en zorgen zelf voor het

fiets onderdeel van een expositie bij designwinkel Droog in

materiaal en de productie. Wij checken of de frames aan alle

Amsterdam. En in juni won ik de publieksprijs van een wed-

kwaliteitseisen voldoen. En we investeren in hun ontwikke-

strijd voor startende ondernemers. Dat soort bekendheid is

ling: voor elke verkochte fiets krijgt de Ghanese bouwer vijf-

mooi meegenomen. Verder ben ik nog op zoek naar goede

tig euro voor zijn opleiding en gereedschap.’

dealers. Maar al te groot hoeft mijn onderneming ook weer

De productie is dus in goede handen. Maar de frames moeten ook nog naar Nederland komen. Ook daar heeft

niet te worden, want grote projecten managen? Dat heb ik bewust achter me gelaten.’ ◆

Van Ginderen aan gedacht. ‘De vervuiling door transport compenseer ik door emissierechten te kopen bij de Climate

www.eerlijkekansen.nl

117

Ingrid van den Boogaard is kunstenaar, ondernemer en ontdekkingsreiziger. Zij is initiator van iamoneworld (I am one world): een creatieve reis door de wereld in een voertuig op zonne-energie vanuit de gedachte dat alles ĂŠĂŠn is. Via deze beeldcolumn in QPQ deelt ze inspirerende ontmoetingen, inzichten en avonturen die ze onderweg, met een snelheid van 25km per uur, beleeft. www.iamoneworld.com / ingrid@iamoneworld.com

118

QPQ | 3 • 2011

BEELDColumn

Figueras, Spanje Enkele malen per jaar bouwen verschillende groepen mensen, van jong tot oud, samen de ‘Castellos’ in Figueras.

Castellos zijn menselijke torens die door veel training en goede samenwerking opgericht kunnen worden.

Het bouwen van de torens maakt onderdeel uit van de Catalaanse cultuur in de streek rond Figueras.

Een ander belangrijk onderdeel in Spanje is de eetcultuur.

Ook de overheid beseft dat.

Om iedereen in staat te stellen uit eten te kunnen gaan, heeft ze zelfs het overgrote deel van de restaurants in Spanje verplicht om een aantrekkelijk geprijst ‘menu del dia’ op de kaart te zetten.

Dit dagelijkse driegangenmenu wordt aangeboden inclusief een fles water of wijn.

In Catalonië is het niet ongebruikelijk voor een euro of twaalf van een fantastische maaltijd te genieten van welhaast sterrenkwaliteit.

Inclusief een behoorlijke fles wijn. En koffie bij het dessert.

Soms is het jammer dat zo’n mooie traditie uit het zuidelijke Europa niet wat vlotter in de noordelijke contreien integreert...

119

120

QPQ | 3 • 2011

Dus jij wilt sociaal ondernemerschap studeren?

Tekst: Noor Backers

De geur van versgeslepen potloden, kraakverse leerboeken en blanco schriften hangt weer in de lucht: het nieuwe schooljaar is begonnen. Opvallend is dat het aanbod van opleidingen voor sociaal ondernemerschap enorm toeneemt.

Zeker dit jaar. Daarom hoog tijd voor een overzicht.

121

Wij ook niet. Daarom is er nu Valid People. De eerste en enige vacaturebank voor 20.000 HBO’ers en academici met hersens, ambitie, én een lastig lichaam. Want als een been geen business presentaties kan maken, kun je net zo goed iemand aannemen die geen benen heeft, of iemand met een chronische ziekte, of met een dwarslaesie. It’s all about the brains. Ben je ambitieus, zoek je werk en heb je een lastig lichaam, schrijf je in. En ben je werkgever en wil je concreet invulling geven aan je MVO-ambitie? Meld je aan. validpeople.nl

Officieel sponsor van ambities.

Valid People, Burg. Stramanweg 63, 1191CX Ouderkerk a/d Amstel, T: 020 846 41 39 E: info@validpeople.nl

Ooit een been new business presentaties zien schrijven?

Action learning staat bij de meeste opleidingen en cursus-

tentamen, maar een praktijkopdracht: je werkt fulltime aan

sen voor sociaal ondernemerschap voorop. Leren door te

vraagstukken die te maken hebben met sociaal ondernemer-

doen, lijkt het motto. Maar dan wel in een veilige, educa-

schap. Opgedane competenties liggen op het terrein van

tieve omgeving. Je ontwikkelt zelf een plan en gaat daarmee

projectmanagement, marketing, bedrijfsvoering, regisseren,

direct de boer op, onder begeleiding van ervaren mentoren

imageneering, onderzoeken, processen faciliteren en crea-

en docenten. De klassieke overdracht van kennis lijkt daar-

tief leiderschap. Als je je werk goed hebt gedaan, krijg je een

mee naar de achtergrond verschoven. Al blijft het theore-

bachelordiploma Vrijetijdsmanagement, plus een honours-

tische aspect, met docent en boek als bron, een rol spelen.

certificaat. Dat certificaat krijg je voor de extra studiepunten

Verschil is dat je niet na jaren stampen via een stage de eer-

buiten de reguliere opleiding.

ste praktijkervaring opdoet. Nee, kennis en kunde gaan hand

www.imaginheroes.com

in hand bij opleidingen voor sociaal ondernemerschap. De nadruk ligt daarbij vooral op vaardigheden opdoen, jezelf ontwikkelen en je persoonlijke wensen. De eerste action lear-

Knowmads ‘We educate changemakers’, belooft Knowmads. Deze

ning-opleiding in Nederland was KaosPilots. De opleiding

Amsterdamse opleiding duurt één jaar. Hierin word je opge-

startte in 2007 en gaat nu verder onder de naam Knowmads.

leid tot een leidinggevende die zich inzet voor een betere

Het is bewust geen officiële opleiding, maar ze werken wel

wereld. Na je afstuderen kan je aan de slag als sociaal onder-

samen met gerenommeerde businesspartners.

nemer of als sociaal leidinggevende. Net als bij Imaginheroes

De groei van het aantal opleidingen in sociaal onderne-

ligt hier de nadruk op ontdekken wat je kunt. Het is een par-

merschap is volgens Peter Linde goed te verklaren. Linde

ticuliere businessschool voor jonge ondernemers. Je wordt

is zelf sociaal ondernemer en universitair docent aan de

aandeelhouder van een project, start samen een bedrijf op

Universiteit Utrecht. Volgens de kenner is de groei vooral

en werkt voor echte opdrachtgevers. Het idee is dat je niet

te danken aan jongeren, die zich afvragen waarom dingen

alleen leert, maar ook doet. Theorie staat nauwelijks op het

niet anders en beter kunnen. En in plaats van af te wachten,

programma. De nadruk ligt op zakendoen en zelfontplooi-

komen ze in actie. Ze worden ondernemer.

ing. Knowmads is geen erkende opleiding en wil dat ook niet

De bloei komt niet alleen door de groeiende aandacht van studenten en docenten. Ook het bedrijfsleven is een belang-

zijn. Dat betekent dan ook geen erkend diploma. www.knowmads.nl

rijke motor achter de educatieve basis van sociaal ondernemerschap. Sinds de economische crisis, die ook als morele en

Social Entrepreneurship as a challenge

ethische crisis fungeerde, worden bedrijven steeds bewuster

Universiteit Utrecht

van zichzelf en hun omgeving. Daardoor hebben ze steeds

Het vak ‘Social Entrepreneurship as a challenge’ startte in

meer behoefte aan nieuwe ideeën, onderzoeken en business

2011 als proef. Tijdens de lessen krijgen studenten de kans

cases. En die vinden ze bij opleidingen voor sociaal onderne-

een social venture op te zetten. De proef bleek een succes. In

merschap.

het studiejaar 2011-2012 wordt het vak tweemaal aangeboden aan studenten van de Utrechtse School voor Bestuurs- en

Opleidingen in sociaal ondernemerschap,

Organisatiewetenschap (USBO). Het vak draait niet om

een selectie:

boeken, maar om action learning. Je zoekt welke problemen er leven in je omgeving, je verbindt je aan een probleem en

Imaginheroes

zoekt oplossingen. Hiernaast staat er ook een literatuurstu-

NHTV-Academy for Leisure in Breda

die over sociaal ondernemerschap en bijbehorende orga-

Bij Imaginheroes word je opgeleid tot creatief sociaal

nisatievormen, businessmodellen en impactmeting op het

ondernemer. Het programma is een driejarige opleidings-

programma. In het Social Entrepreneurship Lab kunnen

variant van de Academie voor Vrijetijd te Breda. Toelating

studenten, overheden en bedrijven samen sociale problemen

kan alleen als je je propedeuse hebt behaald en na een toe-

aanpakken. Natuurlijk op een ondernemende en duurzame

latingsprocedure. De opleiding bestaat honderd procent uit

manier, waarbij creativiteit en innovatie de sleutelwoorden

maatwerk. Je bepaalt zelf wat je leert naast de vastgelegde

zijn. Het studentenplatform SIFE Utrecht helpt daarbij.

competenties. Je stelt zelf dus jouw lesprogramma samen

www.uu.nl, www.facebook.com/socialentrepreneurshiplab,

en bepaalt zelf jouw te lezen literatuur. De toetsing is geen

www.utrechtsife.nl

123

Leiderschap: Leergang voor ondernemers met een

en de publieke sector een cursusprogramma aan. Maar ook

maatschappelijk doel

de manager uit het midden tot hoger kader kan meedoen

Amsterdam Center of Entrepeneurschip (ACE)

aan de cursus. Al moet je wel een aantal jaren bestuurs- of

ACE startte deze parttime opleiding in januari 2011.

managementervaring achter de rug hebben. Je doet hier

De opleiding is speciaal gericht op al bestaande – voorbij

moderne bedrijfskundige inzichten op, die zijn vertaald naar

de startfase – ideële ondernemingen en hun managers of

de bijzondere context waarin managers binnen de overheid

directeuren. Na negen maanden ontvang je een certificaat,

en not-for-profit organisaties opereren. Bovendien biedt het

afgegeven door de partners van ACE – waaronder de Vrije

CBMO programma’s ‘op maat’ aan. Dit alles is gebaseerd op

Universiteit, Universiteit van Amsterdam en Hogeschool van

hun strategische en toegepaste onderzoek.

Amsterdam. De opleiding bestaat uit masterclasses en work-

www.tiasnimbas.edu/CBMO

shops over bijvoorbeeld slim groeien, inspirerend samenwerken en gezond rendement. Hiernaast krijg je coaching en

Rotterdam School of Management

intervisie als reflectiemoment en als focus op de eigen ont-

Erasmus Universiteit Rotterdam

wikkeling. Als deelnemer werk je gericht aan de doelstellin-

Bij het vak Business-Society Management worden stu-

gen binnen jouw organisatie. Minimale toelatingseis is hbo-

denten opgeleid tot ondernemerschap en management op

niveau en het aantal opleidingsplaatsen is beperkt.

interface tussen bedrijven en samenleving. Je kan daarbij

www.makingadifferenceandaprofit.nl

kiezen voor sociaal ondernemerschap als onderdeel van je studie. De vakgroep biedt vakken aan op bachelor- en op

Social Entrepreneurship Challenge

masterniveau. Als student onderzoek je hoe je maatschappe-

Socionext, KPMG & Universiteit van Amsterdam

lijke issues kunt aanpakken. Daarvoor doe je eerst een hoop

De Social Entrepreneurship Challenge wordt georgani-

kennis op, maar die gebruik je meteen in praktijkopdrach-

seerd door Socionext en gesponsord door KPMG. Vanaf

ten. De nadruk bij enkele vakken ligt op ondernemerschap,

september 2011 wordt het vak aangeboden door de studie

de non-profitsector, filantropie en maatschappelijk verant-

Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam. De chal-

woord ondernemen, meer dan op sociaal ondernemerschap

lenge is in feite een keuzevak voor derdejaarsstudenten. In

specifiek. Sociaal ondernemerschap vormt een relatief klein

zestien weken leer je alles over sociaal ondernemerschap,

onderdeel van het onderwijsaanbod.

sociale investeringen, verschillen in toegang tot onderwijs

www.rsm.nl

en de impact op de economische ontwikkeling in Afrika.

Die kennis gebruik je meteen, want je mag vervolgens een

Social Venturing Entrepreneurschip

campagne of project ontwikkelen. Doel is geld inzamelen als

Nyenrode

studiebeurs voor getalenteerde jonge mensen in Zuid-Afrika.

Ook een traditionele businessuniversiteit als Nyenrode

Door action-learning krijg je praktische marketingskills,

besteedt tegenwoordig aandacht aan sociaal onderne-

bouw je een netwerk op, leer je presenteren en social media

merschap. Zo is sinds 2006 het vak Social Venturing

in te zetten. Ook leer je de technieken van crowdfunding,

Entrepreneurschip (SVE) in het curriculum opgenomen.

crowdsourcing en crossculturele communicatie. Regelmatige

Hierin leren studenten het klassieke ondernemerschap com-

Skypesessies met Zuid-Afrikaanse studenten staan eveneens

bineren met activiteiten ‘die iets teruggeven aan de maat-

op het programma. Bij de challenge krijg je steun vanuit het

schappij’. Daarbij worden maatschappelijke problemen niet

bedrijfsleven. Als beloning krijg je studiepunten én een apart

meer vanuit een filantropische gedachte, maar juist vanuit

certificaat.

het nieuwe ondernemen aangepakt. SVE wordt op master­

www.socionext.org

niveau gegeven en is een onderdeel van het Entrepreneurship curriculum in het fulltime en parttime masterprogramma

TiasNimbas Business School

van Nyenrode. Het gaat dus om enkele vakken binnen de

Universiteit van Tilburg

reguliere opleiding die Nyenrode kent. Ook binnen het

TiasNimbas is oprichter van het Centrum voor Bestuur van

124

NyVU MBA programma is er aandacht voor SVE.

de Maatschappelijke Onderneming (CBMO). De business-

www.nyenrode.nl/FacultyResearch/BMI/CE/SVE/Pages/Default.

school biedt speciaal voor bestuurders uit de not-for-profit

aspx

QPQ | 3 • 2011

Sociaal Ondernemerschap in actie Hogeschool Leiden

Academische opleidingen in het buitenland

Leidse studenten van de voltijdopleiding Culturele Maatschappelijke Vorming (CMV) kunnen in hun vierde

Skoll Centre

jaar het vak ‘Sociaal Ondernemerschap in actie’ volgen.

Oxford University

Daarin zetten zij in kleine groepen een ondernemingsplan

Het Skoll Centre is een academisch instituut aan de Universiteit van

op voor een sociale onderneming. Creativiteit en innovatie

Oxford, dat sociaal ondernemerschap wereldwijd bevordert. Het Skoll

spelen daarin een belangrijke rol.

Centre, onderdeel van Saïd Business School, stimuleert grootschalige

www.hsleiden.nl/minoren/sociaal-ondernemerschap

innovatieve sociale veranderingen. Academisch onderwijs, het bevorderen van onderzoek en het verbinden van sociale ondernemers

Social Entrepreneurship

met opinieleiders en sleutelfiguren in het bedrijfsleven, politiek en

TU Delft Techniek, bestuur & management/duurzaam ondernemen

filantropie, vergroten de maatschappelijke impact van sociaal onder-

Bij het keuzevak Social Entrepreneurship aan de TU Delft

nemerschap. Via het Skoll Centre doen studenten kennis en vaardig-

kan de student de eerste belangrijke stappen zetten in het

heden op, waarmee zij marktgeoriënteerde benaderingen koppe-

oprichten van een sociale onderneming. Zo leer je hier zelf

len aan sociale innovatie. MBA- en Executive MBA-studenten van de

een businessmodel schrijven, een financieel plan opstellen en

universiteiten van Oxford of Saïd kunnen meedoen aan drie onder-

de actuele ontwikkelingen op het gebied van sociaal onder-

delen: Social Entrepreneurship & Innovation, Social Finance en Social

nemerschap kennen.

Enterprise Design. Het Skoll Centre is opgericht door Skoll Foundation.

http://studiegids.tudelft.nl/a101_displayCourse.do?course_

www.sbs.ox.ac.uk/centres/skoll

id=17646 INSEAD

The Business School for the World INSEAD brengt mensen, culturen en ideeën uit de hele wereld bij elkaar in één leeromgeving. Met als doel levens veranderen. Met onderwijs helpt INSEAD organisaties te transformeren en leiders en ondernemers waarde te creëren voor hun organisatie of gemeenschap. Het onderwijsniveau is Executive Education, MBA en Executive

(Sociaal) Ondernemerschap op middelbare scholen Stichting Entreprenasium vindt dat de maatschappij initiatief-

MBA en ook PhD’s staan op het programma. INSEAD wil door onderzoek de grenzen van het academisch denken uitbreiden en het

rijke jongeren nodig heeft die zich niet afwachtend opstellen. Het

bedrijfsleven beïnvloeden. Ashoka, de internationale organisatie voor

Entreprenasium biedt daarom voorbereidend wetenschappelijk

wereldwijd gestructureerd sociaal ondernemerschap, is betrokken bij

onderwijs, waarin jongeren vertrouwd raken met hun toekomstige

INSEAD.

maatschappelijke rol. De stichting moedigt scholen aan het vak onder-

www.insead.edu ◆

nemen in te voeren. De meeste scholen staan niet te trappelen, maar een aantal toont wel interesse. Bijvoorbeeld het Hondsrug College in Emmen. Hier start dit schooljaar het vak ondernemen. Door meer van leerlingen te vragen, verwacht de stichting meer gemotiveerde en beter presterende scholieren. Bovendien staat de maatschappij volgens hen te springen om initiatiefrijke en eigengereide jongeren.

Sociaal ondernemerschap is niet de enige insteek, toch kunnen dit soort initiatieven op termijn een gunstige invloed hebben. Meer initiatieven om jongeren bekend te maken met (sociaal) ondernemen vind je op www.tomenthomas.com, www.jongondernemen.nl en www.entreprenasium.nl.

125

Leven liefde lol

Goed en groen in Haarlem Tekst: Petra Wolthuis

127

Waar moet je naartoe als je houdt van het goede en groene leven? Als duurzaamheid, milieu en omgeving belangrijk voor je zijn? En als je idealisme graag combineert met genieten?

QPQ zocht de meest duurzame, milieu- én mensvriendelijke adressen op in Haarlem.

A G roen tanken

G De Groene Godin

Q Eetwinkel VlamIndePan

OrangeGaspunt Haarlem

Kleine Houtstraat 84, 2011 DR Haarlem

Smedestraat 13, 2011 RE Haarlem

www.degroenegodin.nl

Tel: 023-5511738

Q8 Martin Schilder

Leidsevaart 10, 2013 HA Haarlem www.orangegas.nl

www.vlamindepan.nl H Biologische bakkerij ‘t Wereld Bakkertje Nassaustraat 15, 2011 PH Haarlem

R Italiaans restaurant Novecento

B G roene taxi

Tel: 023-5514983

Gierstraat 66, 2011 GG Haarlem

www.wereldbakkertje.nl

Tel: 023-5317581

BIOS Personenvervoer Haarlem

Oudeweg 8i, 2031 CC Haarlem

V

www.novecento.nl

Tel: 0900-8684 (dagelijks, tussen 6.00-

I Kinderkledingwinkel Juffrouw Slak

24.00 uur)

Santpoorterstraat 56, 2023 DD Haarlem

S Jopenkerk

www.biosgroep.nl (zie vestiging Haarlem)

Tel: 023-5299162

www.juffrouwslak.nl

2011 WB Haarlem

C Hostel Stayokay

Gedempte Voldersgracht 2

Tel: 023-5334114

Jan Gijzenpad 3, 2024 CL Haarlem

J Smile Superstore

Tel: 023-5373793

Gedempte Oude Gracht 78

haarlem@stayokay.com

2011 GT Haarlem

T Natuur- en Milieucentrum Ter Kleef

www.stayokay.com/haarlem

www.smilesuperstore.nl

Kleverlaan 9, 2023 JC Haarlem

www.jopen.nl

Tel: 023-5114702 D Hotels met The Green Key keurmerk

K WAAR Haarlem

www.haarlem.nl

D Bastion Hotel Haarlem/Velsen

Grote Houtstraat 143, 2011 SK Haarlem

www.nmewijzer.nl

Tel: 0235312433

1

Vlietweg 20, 2071 KW Santpoort-Noord

Tel: 023-5387474

www.ditiswaar.nl

U De groenblauwe dwarsroutes Grote Markt 17, 2011 RC Haarlem

www.bastionhotels.nl L Ruilhandelsysteem Haarlem

www.haerlem.nl

D Courtyard by Marriott/Schiphol hotel

Volhardingstraat 2, 2032 SX Haarlem

Bosweg 15, 2131 LX Hoofddorp

Tel: 023-5400967

V Nationaal Park Zuid-Kennemerland

www.letscontact.nl/rsh

Ter hoogte van Zeeweg 12-14

2

Tel: 023-5569000

2051 EC Overveen

www.claus.nl M De Schalm

Tel: 023-5411123

D Bastion Hotel Schiphol/Hoofddorp

Zijlstraat 10-14 / Werfstraat 3-5, Haarlem

www.npzk.nl

Adrianahoeve 8, 2131 MN Hoofddorp

Tel: 023-5329652 / Tel: 023-5411133

Tel: 023-5623632

www.de-schalm.nl

3

W Dakgroen Tuin Totaal Hoveniersbedrijf BV

www.bastionhotels.nl N Biologische markt Haarlem

Oudeweg 30, 2031 CC Haarlem

e Groene Juffers D E

Botermarkt 1, 2011 DM Haarlem

Tel: 023-5370235

Meester Cornelisstraat 44 zwart

Elke vrijdag tussen 8.00-17.00 uur

www.tuin-totaal.nl

Tel: 023-5269610

O Biologisch friethuis Friethoes

X Giftskikker

www.degroenejuffers.nl

Kruisweg 43, 2011 LA Haarlem

www.friethoes.nl

Tel: 023-5450143

2023 DH Haarlem

F De Wereld van Jansje

Bennebroekerdijk 216, 2142 LD Cruquius

www.giftskikker.nl

Grote Houtstraat 45, 2011 SC Haarlem

P Eetcafé Aangenaam

www.jansje.org

Kleine Houtstraat 105, 2011 DK Haarlem Tel: 023-5317403 www.aangenaametenendrinken.nl

128

QPQ | 3 • 2011

D3 D2

D1

C

T

E l

O

W

H B M

Q

A

S

U

N

J

F L

R K

G P

X

129

Vervoer/Mobiliteit:

Winkelen:

Snelheid is voor Juffrouw Slak niet belang-

A G roen tanken

E De Groene Juffers

rijk, ‘zolang het maar bewust en eerlijk is’.

Wil je jouw CO2-uitstoot verminderen? En

In januari 2000 namen Godelieve en

heb je een aardgasmotor? Rijd dan langs

Marieke van Meegen een natuurvoe-

J Smile Superstore

het groengas-vulpunt van OrangeGas in

dingswinkel over in de Kleverparkbuurt.

De Smile Superstore is het eerste duurzame

Haarlem. Want met groen gas kan je jouw

Inmiddels bestaan ‘De Groene Juffers’ al

ecowarenhuis voor kleding, cosmetica,

CO2-uitstoot verminderen met maar liefst

ruim 10 jaar. Doe hier de dagelijkse groene

speelgoed, boeken en radio’s. Naast de

90 procent. Groen gas wordt gemaakt van

boodschappen. Of adopteer een kip via de

winkel in Haarlem is er ook een vestiging in

gft-afval, mest en afvalwaterslib. Heel ver-

website.

Utrecht en een webwinkel.

antwoord dus. Je vindt de vulpunten van OrangeGas in Haarlem, maar ook op 49

F De Wereld van Jansje

K WAAR Haarlem

andere locaties in Nederland.

Middenin het centrum van Haarlem vind

WAAR is een duurzame cadeauwinkel en

je De Wereld van Jansje. Dit is een cadeau-

een vervolg op de Fair Trade Shop. Fair

winkel vol fair trade en designproducten,

trade is nog steeds het belangrijkste uit-

Als de benen moe zijn en de bestemming

met bijvoorbeeld ecokleding van More

gangspunt van WAAR. Daarnaast vind je

nog ver, bel dan gerust een taxi van de

Than Hip. Maar het is ook een lunchroom

hier ook biologische artikelen, producten

BIOS-groep. Dit personenvervoerbedrijf

én een werkplek voor mensen met een beper-

met het FSC-keurmerk en artikelen van

heeft in de regio Haarlem vijftig taxi’s

king. De Wereld van Jansje is een initiatief

gerecycled materiaal.

rijden op groen gas. Dit gas wordt verwekt

van De Vereenigde Doopsgezinde Gemeente

uit lokaal afval.

Haarlem en De Hartekamp Groep.

B G roene taxi

In Haarlem kan je heel makkelijk diensten

Overnachten:

G De Groene Godin

ruilen. Namelijk via het Ruilhandelsysteem

C Hostel Stayokay

Bij De Groene Godin kan je tweedehands-

Haarlem. Zo’n dienst kan van alles zijn.

Aan de rand van het Noorder Sportpark

boeken kopen of verkopen. De winkel spe-

Bijvoorbeeld een massage, computerles of

vind je hostel Stayokay. Een prima ligging en

cialiseert zich in fantasy, sciencefiction en

een fietsband plakken. Voor een uur werk

een puik hostel. Want de hele keten Stayokay

sprookjes. En dat zie je ook aan het assorti-

krijg je 16 pegels - ruilpunten. En daarmee

bezit het Europese Ecolabel. De bedrijfs-

ment cadeauartikelen. Je kunt hier boven-

kun je weer andere diensten ruilen, geheel

voering is milieubesparend, het afval wordt

dien terecht voor een kopje magische

kosteloos.

gescheiden en de stroom is groen. Ook de

heksenthee.

M De Schalm

gasten werken mee, door lichten en verwar-

H Biologische bakkerij ‘t Wereld Bakkertje

De Schalm is meer dan een kringloop-

De broden bij ‘t Wereld Bakkertje worden

winkel. Regelmatig worden hier veilingen

gemaakt van natuurlijke, biologische ingre-

georganiseerd. En achter de coulissen

Hoe kom je erachter welk hotel duurzaam en

diënten. Dus zonder toegevoegde geur-,

werken mensen met een afstand tot de

milieuvriendelijk is? The Green Key

kleur- en smaakstoffen. Het aromatisch

arbeidsmarkt. Zij maken fietsen, hout-

– voorheen de Milieubarometer – verstrekt

brood is heerlijk en herkenbaar aan de kro-

werk, tassen en kleding. De bijzondere

keurmerken aan hotels die duurzaam en

kante korst. Die korst komt door de kneed-

winkel bestaat al sinds 1976 en inmiddels

maatschappelijk verantwoord ondernemen.

onderbreking, het lange rijsproces en de

werken er tweehonderd mensen. Stagiairs

Hotels met dit keurmerk gaan met zorg

houtoven van de bakkerij.

kunnen bij De Schalm met behoud van uit-

om met hun natuurlijke omgeving.

kering aan de slag. Duurzaamheid en een-

Bovendien gebruiken ze milieuvriendelijke

I Kinderkledingwinkel Juffrouw Slak

voud zijn kernprincipes van deze organisatie.

schoonmaakmiddelen en scheiden ze hun

Deze kinderkledingwinkel verkoopt ecolo-

afval. Check www.greenkey.nl.

gische, fair trade, milieu- en kindervriende-

N Biologische markt Haarlem

D Bastion Hotel Haarlem/Velsen

lijke kleding. Zo is het merendeel van de

Elke vrijdag kun je in Haarlem shoppen op

D Courtyard by Marriott/Schiphol hotel

gebruikte stoffen van biologisch of gerecy-

de biologische markt. Je koopt hier biologi-

D Bastion Hotel Schiphol/Hoofddorp

cled katoen en is de verf onschadelijk voor de

sche groente, fruit en vleeswaren. En zelfs

huid. Bovendien krijgen de kledingmakers

biologische verf!

eerlijke prijzen voor hun werkzaamheden.

ming uit te doen als ze hun kamer verlaten.

Hotels met The Green Key keurmerk

1

2

3

130

L Ruilhandelsysteem Haarlem

QPQ | 3 • 2011

Uit eten:

voorstel doen. Elke maand wordt uit alle

dit gebied. Het 3.800 hectare grote duinge-

O Biologisch friethuis Friethoes

voorstellen een winnaar getrokken. Ook het

bied heeft jonge, kalkrijke duinen met zeld-

Een snackbar vlakbij het centaal station van

personeel doet mee; een deel van hun fooi

zame flora en fauna, brede stranden, fraaie

Haarlem, maar dan wel een biologisch ver-

gaat naar een project in Afrika.

binnenduinbossen en veenpolders.

antwoorde. Want bij Friethoes zijn de friet-

Middenin het park ligt duincentrum De

jes op biologisch verantwoorde wijze bereid.

S Jopenkerk

Zandwaaier. Hier vind je informatie over het

Zo worden ze gemaakt van biologisch

Jopenkerk is een ambachtelijke brouwerij,

duin- en bosgebied en de landgoederen. Het

geteelde aardappelen en gebakken in natuur-

een grand café met speciaalbieren én

Nationaal Park Zuid-Kennemerland orga-

lijke oliën.

een restaurant. Het bier van de voormalige

niseert, in samenwerking met dit centrum,

Jacobskerk heet Jopenbier en het oorspron-

talrijke activiteiten en excursies.

P Eetcafé Aangenaam

kelijke recept gaat terug tot het jaar 1407.

Het motto van dit fair trade en biologische

Denk aan ingrediënten als historische

De Natuurwegwijzer

eetcafé is ‘aangenaam voor mens, dier en

granen, gerst, haver en tarwe en je weet dat

Fervent fietser of wandelaar?

milieu’. Natuurlijk kun je hier vegetarisch

het goed drinkt. Drink je liever thee, koffie,

Op www.natuurwegwijzer.nl vind je mooie

dineren, maar vis en vlees staan ook op het

wijn of een frisje? Dat heeft de Jopenkerk ook.

excursies, speelplekken voor de kinderen en

menu. Waar mogelijk zijn de gerechten bio-

stille, groene plekjes in de provincie Noord-

logisch. Maar vijf procent van de winst gaat

Bijzondere ervaring:

altijd naar een goed doel. Je bepaalt bij de

T Natuur- en Milieucentrum Ter Kleef

rekening zelf welk goed doel. Daarvoor krijg

Sinds 1992 richt het ‘Bureau Natuur- en

Wonen

je drie keuzes.

Milieueducatie en Begraafplaatsen’ – zoals

W Dakgroen

het centrum officieel heet – zich op de

Groen op het dak zorgt niet alleen voor

Q Eetwinkel VlamIndePan

bevordering van het natuur- en milieu-

meer groen in de stad, maar is ook prima

VlamIndePan is gespecialiseerd in vegeta-

bewustzijn bij Haarlemmers. Hoe? Door

isolatie. Gras en vetplantjes houden name-

rische, biologische maaltijden. De eetwinkel

verschillende activiteiten te adviseren. Voor

lijk in de zomer de warmte buiten en in de

is een kruising tussen een huiskamer, res-

jong en oud. Zo zijn er regelmatig expo-

winter de warmte binnen. Dat bespaart

taurant en afhaalcateraar. Je betaalt niet per

sities in de oude stal van het Natuur-

energie. Dakgroen zuivert bovendien de

gerecht, maar per gram. Een zelf samen-

en Milieucentrum, rondleidingen door

lucht, eigenlijk net zoals bomen. In Haarlem

gestelde maaltijd van 500 gram kost tussen

de Stadskweektuin en diverse publieks-

kan Tuin Totaal Hoveniersbedrijf je advise-

de 15 en 17 euro. En in het weekend kan

evenementen zoals het jaarlijkse Voorjaars-

ren over dakgroen.

je de ruimte huren voor workshops of private

en Herfstevenement. Een rondleiding is

dining. VlamIndePan is het eerste Neder-

mogelijk na afspraak.

Verbeteruwhuis

landse restaurant met een Skal-keurmerk.

Op www.verbeteruwhuis.nl en

Dat krijg je alleen als je daadwerkelijk biolo-

U De groenblauwe dwarsroutes

www.verbeteruwhuurwoning.nl vind je

gische producten verkoopt.

Proef de geschiedenis en het natuurschoon

praktische tips om je huis duurzamer en

van Haarlem met de groenblauwe dwars-

milieuvriendelijker te maken.

R Italiaans restaurant Novecento

routes van de Historische Vereniging

VerbeterUwHuis is een initiatief van het

Lekker en verantwoord Italiaans eten, dat

Haerlem. De vereniging heeft vijf wandel- en

onafhankelijke Milieucentraal en van het

doe je bij Novecento. Doordeweeks betaal

fietsroutes in kaart gebracht. Zo’n kaart

Agentschap NL van het ministerie van

je hier 9,80 euro voor een driegangenmenu

koop je voor een euro bij Historische

Economische Zaken, Landbouw en

De dagelijkse pasta’s en pizza’s kosten 7,25

Vereniging Haerlem – open van 1 april tot

Innovatie.

euro. Duurzaamheid is belangrijk voor

1 oktober – of bij de lokale VVV.

Novecento. Daarom scheiden ze hun afval

Downloaden kan ook. Zie www.haerlem.nl.

De Groene Mug

en gebruiken ze biologisch afbreekbare

Hoe groen is Haarlem? En hoe kan Haarlem

tasjes. En zij voelen zich betrokken bij de

V Nationaal Park Zuid-Kennemerland

nog groener worden? De gemeente stelde een

wereld om hen heen. Daarom schenkt

Haarlem grenst aan Nationaal Park Zuid-

speciale site, vol groene initiatieven, prakti-

Novecento elke maand 250 euro aan een

Kennemerland. Dit is één van de twintig

sche bespaartips en informatieve links.

instantie die zich inzet voor de samenle-

Nationale Parken in Nederland. Jaarlijks

Kijk op www.degroenemug.nl.

ving. En als gast mag je daarvoor ook een

bezoeken ongeveer twee miljoen mensen

Holland.

131

132

QPQ | 3 • 2011

aagt QPQ online d

! n e g n i r a v r e s nder neming

jou uit

Blog jouw o

.q pqonline.nl. w w w p o n le e te d erser varingen m e rn e n duurzame d e n o le ia w c u so jo t e m h o uit n in Wij nodigen je ol voor andere v e rd a a w n ij z plossingen Je ideeĂŤn en o werk veld. r): t? (webcoĂśrdinato l e e st a .

C e d Hoe werkt he n je wilt bloggen r Sylvie va e a ti a a n is il n a a rg -m o e e n welk ns1. Je stuurt ee ft aan namens e e g n fiel met persoo e l ro p .n t g e p o te n ra k e st b een sylvie@vorm de, waarmee je o c g chijnt bij iedere lo rs in e v n e l e e fi Q ro P p Q it n te. D 2. Je k rijg t va op deze websi t k a a m n a a s n eve . en bedrijfsgeg ial de schrijver is ie w is endien via soc jk v li o e b id t u rd d o t a w d o st z o p blog post, aar wilt. Iedere m je r e e jkertijd andere n li n e a g w te t n n le u a k rh e je en 3. Deel je v tie is zichtbaar a is n a rg o Je . id media verspre ers volgen. m e rn e d n o e d bloggen oorgingen. v u jo ie d rs e g log e.nl voor de b n li n o q p .q w w K ijk op w

133

Truffels in Haarlem:

Langzaam genieten op hoog niveau Voedsel dat lekker, puur en eerlijk is. Daar staat de internationale beweging Slow Food voor. We lieten ons dan ook graag door deze ecogastronomen adviseren over een restaurant in Haarlem.

Dat werd Truffels. Klinkt chique, en dat is het ook!

Tekst: Annemarie Geleijnse

134

QPQ | 3 • 2011

Geleijnse en Van Benthem eten uit

135 135

Truffels is een restaurant met een eigenwijze formule en een kaart bomvol nieuwsgierigmakende gerechten.

Maar een keuze is niet nodig. Want wie bij Truffels eet, krijgt standaard het hele zesgangenmenu voor zijn neus.

Voor 39,95 euro. Dat past perfect bij de anti-verspillingsgedachte: in deze keuken gaat bijna niets de kliko in, de koks weten immers precies wat de gasten gaan eten.

Wel vraagt gastvrouw Edith Seders vriendelijk aan Gelijnse en eetvriend R, die deze keer hun smaakpapillen mogen aanwenden, of ze iets niet lusten of mogen.

Geleijnse houdt stiekem niet zo van lever, maar ziet op de kaart dat dat schuilgaat in een schuim van aardappel, lever en truffel; dus dat zal wel gaan.

Truffels gaat veelbelovend van start met een huisaperitief (droog, bitter en zoet ineen) en heerlijk warm, knapperig brood met een friszurig dipje van mosterd, mayonaise en druivenmost.

Witte truffel dient op De eerste gang wordt opgediend door Mark Dijk (witte truffel, zoals hij op de eigen site humorvol wordt genoemd) die samen met mede-eigenaar Sergio Kross (zwarte truffel) de keuken bestiert. Wat verlegen vertelt hij wat ons op het kunstig opgemaakte, kleurrijke bord te wachten staat: ‘Spannende smaken, waar je in ieder geval wakker van wordt.’ Nieuwsgierig prikken we in de nouvelle cuisine porties. Van alles een piepklein beetje, maar bij elkaar een mooie combinatie: een warme en krokante kapperappel, een tartaartje van gerookte makreel met daarin flinterdunne, in limoen gedrenkte en knapperig gebakken schijfjes Granny Smith en knalrode biet, luchtig als een goede mousse. En het meest tot de verbeelding sprekend: een coquille met gepofte amarant.

Amarant is een oeroude graansoort uit Zuid-Amerika (ook wel de Aztekentarwe genoemd) en familie van de iets bekendere quinoa. Dat dit hier op het menu staat, past helemaal in de Slow Food-filosofie; de beweging pleit voor behoud van authentieke soorten en rassen én voor de veelzijdigheid in soorten en rassen. Gastvrouw Edith Seders (dwergtruffel) vertelt dat haar vriend Mark Dijk lang heeft gezocht naar het graan. Die zoek-

Truffels Lange Veerstraat 4 2011 DB Haarlem t 023-5325770 136

QPQ | 3 • 2011

tocht was het waard: de gepofte granen zijn knapperig en je kan

Het dessert staat wat raadselachtig op de kaart als ‘perzik,

nog aangenaam naknagen op de restanten die door je mond

witte chocolade, zuurstok’. Maar Truffels zou Truffels niet

blijven zweven. ‘Wat een feest’, jubelt Geleijnse.

zijn als ze ook hier niet iets hoogstaands van weten te maken.

En verrassend blijft het. Gang twee bestaat uit gestoofde kalfsnek, zoetzuur van prei, een streepje puree van aubergine, gepofte tomaat, crème van avocado en een soepje van paprika.

Roomijs van zuurstok, een lolly van witte chocolade en een perzik, warm en zacht als een stoofpeer. Mmm. De perfecte espresso van de Haarlemse Brandmeesters maakt

Het gerecht bevat sumak, gedroogde gemalen besjes én bloesem

het af. Witte truffel, Mark Dijk, vertelt nog enthousiast dat hij

van de fluweelbloem. Het is allemaal een feest voor de smaak-

graag werkt met producten uit de streek. ‘Al is het fanatisme

pupillen. Het vlees is prachtig zacht en het soepje lekker schui-

van de begintijd eraf’.

mig. Maar stiekem doet zo’n proeverij van gerechtjes ook verlangen naar wat knapperige ouderwetse frietjes erbij.

Inmiddels duizelt het ons van alle smaken. Voldaan verlaten wij Truffels, om tijdens het kwartiertje lopen naar het station alles te laten bezinken. Het was hoogstwaarschijnlijk niet het

Op de top van het ambacht Op het volgende, kokendhete bord ligt rogvleugel. Dat ook

meest duurzame restaurant uit de reeks recensies van Geleijnse en Van Benthem, maar wel het meest verrassende. Want inder-

dit een kleine portie is, moet het geweten dan maar sussen.

daad: het tegengaan van de smaakvervlakking is hier zeker in

Want, weet Geleijnse, rog staat op de rode lijst van de Viswijzer,

goede handen. ◆

omdat hij overbevist is. ‘In Nederland is het inderdaad slecht gesteld met de rog’, vertelt Dijk later. ‘De rog die wij serveren geïmporteerd.’ Dijk zegt blind te varen op zijn leverancier Jan van As, die volop bezig is zo verantwoord mogelijke vis te verkopen. ‘Ik vertrouw op hem.’

Een goede band met leveranciers is belangrijk voor de uitbaters van Truffels. Het spreekt voor hen vanzelf dat ze op de website alle leveranciers noemen. Dijk: ‘Aan wat jij op je bord

Het recept

Gerookte pompoensoep met schuim van karnemelk

hebt liggen, gaat een heel proces vooraf. Er hangt een hele kerstboom aan. Iets groeit, iets bloeit, iemand selecteert dat en

Soep

verkoopt dat. Ik creëer daar wat mee. Ieder doet dat op de top

Peper en zout

2 delen kippen-

Peper en zout

van zijn ambacht. Met z’n allen maken we de cirkel rond.’

Soja

bouillon

Soja

halve citroen

1 deel pompoen

Halve citroen

Japanse lichtgele saus met veel van de populaire vijfde smaak

halve teen knoflook

1 deel rookmot

1 deel karnemelk

umami) over de rog. Ook nu gaan de borden weer schoon terug.

1 deel room

1 deel crème fraîche

Tafelgenoot R. is verrukt van het ‘sigaartje’ van knapperige

3 eetlepels boter

1 deel water

Dijk schenkt een bouillon van gerookte laos en ponzu (een

bosui en de gestoofde Chinese kool. Geleijnse smult van de

Schuim

De soep: snijd een deel uit de pompoen en haal de pitten eruit

crème van verse knoflook. Lekker, al verdwijnt de rog wat in al

met een eetlepel, even schillen met de dunschiller en dan mag de

die smaken. Een goede vis behoeft eigenlijk weinig sier, vindt

pompoen in grove stukken. Leg een deel rookmot op de bodem

Geleijnse.

van de oven en rook de grove stukken pompoen totdat ze een mooie rokerige smaak hebben. Kook vervolgens de pompoen-

Het gevreesde schuim

stukken in kippenbouillon helemaal gaar. Doe de bouillon en de

Daarna wordt het spannend. Want nu komt de gebraden een-

pompoen in de blender en voeg boter en room toe. Blender dit

denborst met gestoofde little gem, verse sojabonen en – help! –

geheel totdat er een homogene gele massa ontstaat. Breng het

schuim van aardappel, lever en truffel. De hierbij geschonken

daarna op smaak met citroen, knoflook, peper, zout en soja naar

donkerrode wijn is heftig, evenals het gevreesde schuim. En toch

eigen inzicht. Kook de soep nog heel even op en serveer daarna in

verdragen de twee elkaar prachtig. Een perfecte combinatie.

een champagneflûte voor extra feestelijk effect en een spannend

Het kaasplateautje dat volgt, is heerlijk. Dat Truffels daarvoor bij leverancier Bourgondisch Lifestyle aanklopte, is niet

warm/koud effect.

Het schuim: mix alle delen van het schuim kort op met een

raar: het smeuïge geitenkaasje uit de Pyreneeën is de favoriet

staafmixer en breng het op smaak. Klop het daarna net zo lang

van Geleijnse, R. geniet echter met volle teugen van de milde

op, totdat er schuim ontstaat. Schep het schuim met een eetlepel

Zwitserse Comté met rozijnenchutney.

voorzichtig op de soep. Eet smakelijk!

137

Duurzaamheid & levensvreugde: prima combinatie inspiratie Sarriel Taus geeft het stokje door aan...Ynzo van Zanten

Ritsaart van Montfrans geeft het ‘stokje’ Igor door Kluin aan…geeft Igor het Kluin estafettestokje van Qurrent. door aan oprichter Stef van Dongen ‘Niet van Enviu lullen maar poetsen, dat is haar mentaliteit en daar hou ik

Hij was succesvol b

‘Ze in ziet een probleem Energiedirecteur Hij denkt multinationals en zoekt een oplossing zichzelf maakt kansen slim gaat en ermee aanbegonnen. de sla grote stap. Dat get gebruikmogelijkheden, van zijn en verdiend er no geld aan ook netwerkmaar is daarin

Ynzo van Zanten is de oprichter Green Ynzo van Zanten geeft hetvan stokje doorInc, aan... Ritsaart van Montfrans een bedrijf dat adviseert op het gebied van groen zakendoen.

Ritsaart van Montfrans is de oprichter van The New Motion, “Ynzo weet duurzaamheid op een heel posiEerder heeft Ynzo al Innocent Drinks naar tieve manier op de kaart te zetten. Hij kan dat Nederland gehaald, een mooi eerlijk product omdat hij oprecht begeistert is. Hij komt niet van puur fruit. Het is milieuvriendelijk veralleen met doemscenario’s aanzetten, maar ook pakt, de grondstoffen zijn zo sociaal mogelijk met oplossingen. ingekocht, de producent werkt klimaatneu“Wat New Motion doet, vind ik een– mooi Waar hij naar kijkt, zijn dingen als: Ritsaart wat kan met The traal, ze geven aan goede doelen en toch zit van hoe duurzaamheid niet ten koste hoeft te gaan aan. jouw bedrijf op een eenvoudigevoorbeeld manier doen? er totaal geen geitenwollensokkengevoel van levensvreugde: met bedrijf New Motion zet van hij de Hoe betrek je de hele organisatie erbij, zodat En zijn Ynzo is eenThe groot pleitbezorger mobiliteit in de markt.

Dat gaat dan klanten. simpelweg duurzaamheid niet het speeltje elektrische van de direcelektrische auto, ook bijverder zijn eigen een elektrische autoWaar verkopen. teur is, maar breed gedragen wordt? hij verder precies mee bezig is, weet ik Wemaar rijden opVoor motoren die olie verbruiken en daar Ik ken hem al uit mijn studietijd, weal 100 jaar niet. een ondernemer is het soms moeilijk is elkaar tot voor kort nooitom ietsteaan veranderd.

Ritsaart ziet dat het nu spreken nog steeds geregeld met over snappen wat een consultant concreet kan.

Dat hetdoet. ook verder dan alleen dit soort zaken. Je mag hem welanders een van mijn Vraag gaat het hem maar.”die ‘oliemotor’.

Hij biedt, samen met zijn collega’s, een totaalpakket: de auto inspiratiebronnen noemen. uiteraard! -, fi nanciering daarvoor, onderhoud, dienstverlening en de laadpunten.

Tekst: Gaston Dorren Wat ik zo goed vind is dat The New Motion alledaagsheid combineert met iets heel innovatiefs. Mensen vinden innovaties vaak eng, omdat het nieuw en onbekend is, maar ze stappen wel iedere dag in een auto. The New Motion verlaagt, door die combinatie van oud en nieuw, de drempel om aan duurzaamheid te doen.”◆

dat elektrische mobiliteit mogelijk maakt.

Tekst:Ev

Tekst:Eva Prins | Fotografie: Jacqueline D

niet naïef.

Igor Kluin is oprichter van Qurrent, een energie ‘Stef zwengelt altijdmaatschappij nieuwe, duurzame ideeën aan en weet als die zich richt op lokale energieopwekking. geen ander hoe je daar ook nog geld mee kan verdienen.’

Stef van Dongen geeft ‘het stokje’ door aan Annemiek Vogel, mede en directeur-eigenaar van Yuno, gezonde snacks voor kinderen.

186

‘Stef van Dongen vertegenwoordigt voor mij ‘de nieuwe eco-

Annemiek Vogel geeft het stokje door marketing en PR-bureau Goed & Gr

nomie.’ Dat zit echt in zijn vezels. Daarin bewonder ik hem.

‘Annemiek is een ondernemer pur sang. Samen met haar broer Ons huidige, economische model is gericht op concurrentie,

Tekst: Petra Kroon | Fotografie: Jaqueline Dersjant

11

bonussen, het afschermen van je markten en producten.

Maar en runt ze Yuno. Na het zoveelste bezoek aan een Tom bedacht langzaam begint het besef door te komen dat dat niet goed waar ze alleen maar patat, chips of chocola konden zwembad – meer – werkt. Dat er een nieuwe economie nodig is, geba‘Reinoud kopen, ontstond het idee voor gezonde snacks. Daarmee zijn is een energieke man, hij heeft mij en ons bedrijf seerd op delen, co-creatie en ‘open source’. Geen patenten energie gegeven. Hij is ook lekker nonchalant. Als markeze samen aan de slag gegaan en als zij eenmaal ietsveel vastpakmeer, maar een systeem waarin mensen met elkaarken, producten tingdirecteur laten ze niet meer los. Dat maakt haar voor mij een echte liep hij gewoon in een spijkerbroek in plaats van

bedenken en ontwikkelen die voor iedereen beschikbaar zijn. ze ziet een probleem, zoekt een oplossing, in eengaat strak pak. Hij blijft zichzelf en doet waar hij zich goed bi ondernemer: “Igor Kluin is heel gedreven in het vinden van een nieuw, alternatieven. De hoeveelheid energie veel is en wordt Stef loopt daarin voorop. voelt.ook.

Daar hou ik van. ermeedie aantede slag weetnaar er nog geld aan te verdienen

duurzaam marktmodel voor de energiesector. Hij doet dat opEnviu een de buren ‘gestuurd’, naar het netwerk.

Zo heeft ‘open source house’ofontworpen.

Ruim dui- van lef en visie dat je als een calimero In Het getuigt in een dezevorige functie als marketingdirecteur van Ben & Jerry’s een slimme manier, en komt daardoor heel ver. Met zijnarchitecten bedrijf En datdaarvoor is een groot verschil metbranche hoedie hethebnu nog met trendy en aansprekend product zend hebben ideeën aangeleverd was hij vanaf met een gaat gezond, weet de zijlijn betrokken bij de opzet van ons bedrijf laat hij zien dat verandering in ons ‘starre’ energiesysteem wel Het is veel beter - en ook logischer - om ben geleid tot eencentrale huis datopwekking. goedkoop en voor iedereen beschikYummm! te concurreren met al die ongezonde producten die de snack-Concepts. Vanaf het eerste moment was hij enthoudegelijk mogelijk is.

gebruik te maken van meerdere, kleine energiebronnen doorik knap. baar is. De energie-opwekkende dansvloer komt ook bij hem markt domineren.

Dat vind

siast over onze plannen. Hij inspireerde ons om door te gaan,

Fotografie: Jacqueline Dersjant

Qurrent is een energiemaatschappij die helpt bij vandaan de decentrale het hele land.

Igor bewijst met bedrijf dat er wel dat is haar mentaliteit onze en nu is Enviu bezig met hetKluin ontwikkelen van een droom Nietzijn lullen maar poetsen, en daar hou na te streven. Dat heeft ons erg geholpen. opwekking van energie, en ook het meten van die groene, energie. mobiele In de telefoon. degelijk alternatieven zijn en datik het ookAnnemiek haalbaar is.

Hijecht maakt van. staat met de voeten in de klei. Dozen meterkast wordt een Q-box geplaatst die bijhoudt hoeveel ener- altijd daarbij slim gebruik van zijnaan netwerk. zijn contacten met of onderhandelen met het Stef zwengelt nieuwe, duurzame ideeën en weetDoor als bestellingen inpakken, bezorgen gie er wordt verbruikt. Het bedrijf maakt voor de opwekking Den ook Haag engeld metmee woningbouwverenigingen hij heel ver.” geen ander hoe je daar nog kan verdienen.

Dat vindkomt hoofd inkoop van een grote supermarkt, ze doet het allemaal. gebruik van zonnepanelen, windturbines en andere ik mogelijke knap. Hij denkt in kansen en mogelijkheden, maarDat is daarin moet ook, denk ik. Zo maak je een klein bedrijf groot.’ ◆

ichter en chief tasting officer van het Amsterdamse restaurant Fifteen, nsarme jongeren opleidt tot kok.

QPQ # 1 • 2010

Tekst: Roos Menkhorst | Fotografi e: Jaqueline Dersjant energie uit. Dat alles maakt hem voor mij heel inspirerend.’ ◆ Tekst: Roos Menkhorst | Fotografie: Jaqueline Dersjant

Het feest der (h)erkenning 166

QPQ | 2 • 2010

Eigenlijk ben ik een gewóne ondernemer, geen sociale. Het hoofddoel is: continuïteit van het bedrijf, gasten goed onthalen. Maar ik maak daarbij keuzes die logisch passen bij hoe ik op deze wereld rondloop. Daarom gebruiken we ook verantwoorde producten en hebben we elke week een vleesloze dag; kijken we of de zaak met minder waterverbruik toe kan, en onze verlichting met minder energie. En nu Fifteen een soort icoonstatus heeft verworven, wil ik best gebruik maken van die positie om anderen te inspireren.

174

162

QPQ | 3 • 2010

Tegelijk voel ik me ook wel eens een Don Quichot, hoor. Zo loop ik principieel geen grote supermarkt meer binnen, omdat die zich te weinig inzetten voor verantwoorde producten. Maar mijn dochtertje van zes baalt daarvan.

Want die houdt van roze koeken, en die vind je in de biologische winkel niet.” ◆

QPQ | 4 • 2010

154

QPQ | 1 • 2011

142

QPQ | 2 • 2011

Fotografie: Jacqueline Dersjant

ert, is het moment dat een keuze die zijn . En nog méér als ik elijk kok in een topresen zaak beginnen. oen ik aan Fifteen door drie dingen. ls ondernemer. Mijn ls Surinaamse jongen de voor lekker eten. en aan mijn leven kon

niet naïef. Daarbij straalt hij een ontzettende hoeveelheid positieve

QPQ # 1 • 2010

Tekst: Petra Kroon Bij de één valt plots ‘het licht’, bij de ander valt het kwartje pas na lang peinzen. En voor sommigen is het simpelweg de

De rubriek Drijfveren was bedoeld als inspiratie en herken-

enige manier van ondernemerschap: sociaal ondernemen. In

ning. We wilden laten zien dat je niet alleen staat als sociaal

de afgelopen anderhalf jaar hebben we in de rubriek Drijfveren

ondernemer. Dat je geen roepende in de woestijn bent. Dat

sociaal ondernemers hun verhaal laten vertellen. Wat zijn hun

ook andere sociaal ondernemers de nodige uitdagingen moeten

dromen? Waarom doen ze wat ze doen? Wie is hun grote voor-

overwinnen. En we lieten zien hoe zij daarmee omgingen. Maar

beeld? En wat willen ze bereiken?

bovenal: we wilden laten zien dat er nog veel meer mensen mee-

We gaven sociaal ondernemers een gezicht. We toonden hoe groot de verscheidenheid is. Dat sociaal ondernemerschap geen

138

Pak het stokje aan

bouwen aan een betere toekomst.

Elke sociaal ondernemer gaf het stokje over aan een andere

abstract begrip is. Dat het bestaat bij de gratie van de mensen

sociaal ondernemer. En nu geven wij het stokje aan jou. Laat

die het willen en kunnen doen. Alle dromen, aanpakken,

het licht ook op jouw hoofd vallen, stop met peinzen en kies

diensten en producten zijn verschillend. Maar centraal stond

voor de enige manier van ondernemerschap: sociaal onder-

telkens hetzelfde uitgangspunt: de wereld een beetje beter wil-

nemen. Laat de door ons geportretteerde ondernemers jouw

len maken.

inspiratie en drijfveer zijn. ◆

QPQ | 3 • 2011

FFT FRESH FOOD TECHNOLOGY Panhuizerweg 6 / 4041 CN Kesteren Holland / T +31 (0)488 481 423 / F +31 (0)488 481 861

(Turnkey) Agrobusiness solutions in emerging and developing countries

freshfood@euronet.nl / www.freshfoodtech.com

Longterm Storage Apples - India

Apple Collection points - India

Charcoal Factory - Tanzania

Orpul abattoir - Tanzania

Coffee Project Kerala - India

FFT | Biezenwei 6 | 4004 MB Tiel | T +31 (0) 344 67 05 88 | E info@freshfoodtechnology.com | www.fftcompany.com 139

Bij Mode met een Missie worden exclusieve tassen en riemen gemaakt door mensen met een kwetsbare achtergrond. Stichting DOEN draagt bij aan deze sociale onderneming.

Werkervaring vergroot de kansen van de deelnemers op de arbeidsmarkt.

En levert in dit geval ook hele mooie riemen en tassen op. Wil je als sociaal ondernemer ook een voorloper zijn?

Vertel je verhaal op doen.nl.

140

QPQ | 3 • 2011