1
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2014 - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2015 Διμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
Σ Ε Α Υ Τ Ο Τ Ο Τ Ε Υ Χ Ο Σ Σ Υ Ν Ε Ρ ΓΑ Σ Τ Η Κ Α Ν
Γεωργία Αλεβιζάκη, Παρασκευή Γερολυμάτου, Ανδρέας Γεωργιάδης, Μαρία Κουτσομάλλη, Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου, Μαρία Σκαμάγκα, Ειρήνη Στρατή Επιμέλεια - σχεδιασμός:
Τ 210 - 7252896 www.moca-andros.gr | www.goulandris.gr
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
5
Του Κυριάκου Κουτσομάλλη, διευθυντή του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
6
Παρασκευάς Καρασούλος
Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ ΑΤ Ο Σ
14
Christo, Συσκευασμένη ακτή
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε Τ Α Π Α Λ Α Ι Ω Ν Υ Π Ο Τ Ρ Ο Φ Ω Ν Ι . Β . Ε . Γ.
16
Άση Δημητρολοπούλου
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ Παρουσίαση σημαντικών εικαστικών εκθέσεων από όλο τον κόσμο
22
4
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Στο υπό ανάγνωση δέκατο κατά σειρά ηλεκτρονικό τεύχος, με ιδιαίτερη χαρά δημοσιεύουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Παρασκευά Καρασούλου, προικισμένου ποιητή, βαθυστόχαστου στιχουργού και εκδότη. Ο τόπος, ο χρόνος και ο άνθρωπος είναι οι έννοιες που ορίζουν το πλαίσιο εντός του οποίου γονιμοποιούνται οι δημιουργικές, πολυδιάστατες πολιτιστικές του προτάσεις: με τον λόγο, την ποίηση, την μουσική, τις πλαστικές τέχνες μας μεταφέρει πίσω στις απαρχές της φιλοσοφικής θεώρησης της ιδέας του «κάλλους». Από τον κύκλο των άλλοτε υποτρόφων του Ιδρύματος δημοσιεύουμε την πολύ ενδιαφέρουσα, επίσης, συνέντευξη της αρχιτέκτονος-σκηνογράφου Ασημίνας Δημητρολοπούλου. Με εντυπωσιακό σε εύρος και βάθος σκηνογραφικό, εκδοτικό και διδακτικό έργο, η κυρία Δημητρολοπούλου επικεντρώνει τις αναζητήσεις της γύρω από σύγχρονες σκηνογραφικές προσεγγίσεις και την αρχιτεκτονική του σκηνικού χώρου. Σχετικά με την εκθεσιακή δραστηριότητα του Ιδρύματος, ενημερώνουμε τους αναγνώστες μας ότι το Μουσείο στην Άνδρο παραμένει ανοιχτό και κατά τους χειμερινούς μήνες παρουσιάζοντας έργα της δικής του μόνιμης συλλογής. Παράλληλα, προκηρύχθηκε το τριακοστό πρώτο κατά σειρά πρόγραμμα υποτροφιών με θέματα: 1) Τέχνη και Διαδίκτυο (Πολιτισμική Τεχνολογία και Επικοινωνία) 2) Αρχιτεκτονική 3) Οικονομία της Τέχνης Κλείνοντας, είναι περιττό να σας υπενθυμίσουμε ότι είμαστε και θα παραμείνουμε στη διάθεσή σας σε όλα τα social media για απόψεις, σκέψεις και παρατηρήσεις που θα θέλατε να μας κάνετε. Κυριάκος Κουτσομάλλης Διευθυντής
5
6
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Μ Ε Τ Ο Ν Π Α ΡΑ Σ Κ Ε ΥΑ Κ Α ΡΑ Σ Ο ΥΛ Ο
Οι εμμονές είναι οι Αγαθοδαίμονες κάθε δημιουργού. Η πυξίδα του στο χρόνο Πριν λίγους μήνες εκδόθηκε σε βιβλίο- cd η νέα σας συνεργασία με την Δήμητρα Γαλάνη με τον τίτλο «Αλλιώς». Ως στιχουργός μιλάτε μέσα από δεκατρία τραγούδια για την ιστορία μιας γυναίκας που αναζητά ένα άνοιγμα, έναν νέο δρόμο στην ζωή της. Υπάρχει κάποιος συμβολισμός σε σχέση με την ελληνική κοινωνία και την ανάγκη να πάρει «Αλλιώς» το τιμόνι και να αλλάξει πορεία; Τα τραγούδια αυτού του δίσκου, «χτίστηκαν» πάνω σε ένα άτυπο σενάριο που ήθελε την πρωταγωνίστριά του, μια γυναίκα μόνη, να βιώνει μια βαθιά υπαρξιακή προσωπική κρίση σε μια καθοριστική στιγμή της ζωής της. Ξυπνώντας από έναν άγριο εφιάλτη, αποφασίζει να επανεκκινήσει τη ζωή της, βλέποντας αλλιώς το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της. Θέλαμε να έχει αυτή η υπόθεση εργασίας έναν συμβολισμό για το τώρα όλων μας, μια ευθεία αναφορά σ’ αυτό που ζούμε. Ξεκάθαρα. Κι εγώ και η Δήμητρα πιστεύουμε πως η Κρίση που ταλανίζει τη χώρα μας είναι κυρίως, μια καθοριστική κρίση συλλογικής ταυτότητας και προσανατολισμού. Λίγο ως πολύ, αφορά τη νοηματοδότηση της ζωής μας. Ακριβώς γι αυτό, δώσαμε αυτόν τον τίτλο και το αντίστοιχο περιεχόμενο στη δουλειάς μας. Συζητήσαμε πολύ, ώρες επί ωρών με τη Δήμητρα για τα πάντα αφού μετά από τόσα χρόνια η συνάντησή μας δεν μπορούσε παρά να έχει ένα ισχυρό καλλιτεχνικό αίτημα. Οφείλουμε να αλλάξουμε. Οφείλουμε να δούμε τα πάντα αλλιώς. Αν θέλουμε να επιβιώσουμε ως έθνος, ως ζωές και ως πρόσωπα στο δεδομένο χρόνο και τόπο. Μιλήστε μας για την δημιουργική σας σχέση με την Δήμητρα Γαλάνη. Το έχω ξαναπεί κι αλλού, η Δήμητρα Γαλάνη είναι για μένα πλέον, η φωνή του λόγου μου. Είναι λίγο ως πολύ η πατρίδα μου στο τραγούδι. Έχοντας διανύσει μαζί τόσα χρόνια όχι μόνο καλλιτεχνικής αλλά και προσωπικής σχέσης, μπορώ να πω πια πως εκπροσωπεί κάτι πολύ βαθύτερο από την ερμηνευτική εκπροσώπηση της δουλειάς μου. Από τη σχέ-
7
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ση αυτή δεν έλειψε ποτέ ο θαυμασμός του ενός προς τον άλλον. Νομίζω αυτό υπήρξε ο τροφοδότης μηχανισμός σταθερότητας και εξέλιξης της. Αλλά ξέρετε, για έναν στιχουργό δεν υπάρχει πιο ωραίο και ιδανικό αίσθημα, να γράφει τραγούδια όχι απλώς για να τα ερμηνεύσει ένας σπουδαίος ερμηνευτής αλλά ο ερμηνευτής αυτός να αποτελεί και πηγή έμπνευσης, να είναι ο ήρωας των τραγουδιών του. Ε, με τη Δήμητρα αυτό συνέβαινε πάντα αβίαστα. Η ζωή της, η σχέση μας, ο τρόπος που υπήρχε στη ζωή και στη τέχνη της, γεννούσε πάντα αφορμές να ξεδιπλώνω τις ιστορίες μου. Μπορούσε να εμπνέει ιστορίες η ζωή της. Γι αυτό και εύκολα επιτυγχάνονταν αυτή η ταύτιση και μοιραία η επιτυχία στην συνεργασία μας. Συνήθως η έμπνευση σας για ένα τραγούδι προέρχεται από την μουσική του ή προϋπάρχει και είναι αυθύπαρκτη; Είναι ελάχιστες οι φορές που έγραψα πάνω σε έτοιμη μουσική σύνθεση. Τις περισσότερες φορές το κείμενο προϋπήρξε, υπηρετώντας μάλιστα μια ιδέα που διέτρεχε όλο το
8
ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΚΑΡΑΣΟΥΛΟΣ
δίσκο. Δύο ήταν πάντα τα κριτήριά μου: να αντέχει ο λόγος στο χαρτί κι αυτόνομος, να μπορεί δηλαδή να διαβαστεί χωρίς να προσβάλει ούτε εμένα ούτε αυτόν που τον διαβάζει και κάθε ενότητα τραγουδιών να συναρμολογείται γύρω από μια ιδέα που εκείνη τη στιγμή ακουμπούσε πάνω στη ζωή και στις αγωνίες μου. Πιο εύκολο να τα καταφέρεις και τα δυο, γράφοντας πρώτα το κείμενο. Έτσι τουλάχιστον πίστεψα εγώ. Η Μικρή Άρκτος- η καλλιτεχνική εταιρεία που διευθύνετε- επιμένει στην ποιότητα περιεχομένου και εικόνας. Το «Αλλιώς» συνοδεύεται από ένα βιβλίο με τους στίχους των τραγουδιών και 17 έργα της φωτογράφου Λίλας Σωτηρίου και του ζωγράφου Ανδρέα Γεωργιάδη. Υπάρχει κοινό για να υποστηρίξει τέτοιες επιλογές; Ναι υπάρχει κοινό, και μόνο αν επιμένουμε σε μια τέτοια επιλογή θα διευρύνεται συνεχώς. Επιλέξαμε να είναι η έκδοση φροντισμένη και εξαιρετικά επιμελημένη, διατηρώντας τη χαμηλή της τιμή, απαλλάσσοντας την όλοι μας από το κόστος των δικαιωμάτων μας, γιατί θέλαμε να τιμήσουμε και τη δουλειά μας και το κοινό μας και γιατί ειδικά αυτή
9
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
τη στιγμή πρέπει να ενθαρρύνουμε τον κόσμο να στραφεί προς την ελληνική δημιουργία και στις αξιόλογες προτάσεις. Δεν γίνεται αλλιώς. Σ’ έναν δύσκολο καιρό πρέπει να δίνεις τον καλύτερο εαυτό σου χωρίς να σκέφτεσαι αν χάνεις ή κερδίζεις. Από την ίδρυση της Μικρής Άρκτου το 1996 έως και σήμερα, έχουν περάσει 18 χρόνια. Θα διακινδυνεύατε έναν πρώτο απολογισμό; Ήταν ένα διάστημα εξαιρετικά γόνιμο αυτά τα χρόνια, με πολλές δυσκολίες αλλά σαφώς με περισσότερες χαρές. Όταν ξεκινήσαμε το εκδοτικό μας ταξίδι είχαμε ως αναφορές – υποδείγματα δύο ιστορικά σήματα: την ECM στην δισκογραφία και τον παλιό Ίκαρο στις εκδόσεις βιβλίων. Θεωρούσαμε τις δύο αυτές εκδοτικές προσπάθειες σηματωρούς στο δικό μας δρόμο, ο οποίος όμως θέλαμε να περιλαμβάνει εκδοτικές δράσεις σε όσους περισσότερους χώρους τέχνης μπορούσαμε να διαμορφώσουμε στρατηγική και πολιτική ως εκδοτική ομάδα. Θέλαμε δηλαδή να εκδίδουμε και βιβλία, και δίσκους, και να παρεμβαίνουμε στα εικαστικά δρώμενα του τόπου μας και να οργανώνουμε μουσικές παραγωγές και εκδηλώσεις. Ονειρευόμασταν περισσότερο μια καλλιτεχνική εταιρεία παρά μια εμπορική επιχείρηση. Θέλαμε παράλληλα να διατρέχει τις επιλογές μας η ποιητική των προθέσεών μας με έναν πολύ ξεκάθαρο τρόπο, η αισθητική ενός κόσμου που να έχει όπως λέγαμε τότε την «ηλικία μιας αειθαλούς Άνοιξης». Μιλώντας απολογιστικά, αξίζει να αναφέρω πως εδώ και επτά χρόνια εκπροσωπούμε την ECM στην Ελλάδα και νομίζω πως η Μικρή Άρκτος πλέον, θεωρείται από όλους ένα πολύ φιλόξενο σπίτι για νέους και σημαντικούς ποιητές, όπως ήταν ο Ίκαρος στο ξεκίνημά του, ενώ στα εικαστικά η παρέμβασή μας είναι πια γνωστή και αξιόπιστη σε όλους τους φιλότεχνους. Τα καταφέραμε δηλαδή να προσεγγίσουμε τα όνειρά μας. Με πολύ κόπο και δουλειά. Αλλά τα καταφέραμε. Θα μπορούσαμε να έχουμε περιοριστεί σε έναν μόνο άξονα δράσης αλλά εμείς θέλαμε να φωτίζουν τη δράση μας και τα επτά αστέρια του σήματός μας. Μπορεί η τέχνη να παρέμβει, να επηρεάσει και να αναστρέψει την πορεία μιας κοινωνίας η οποία σήμερα, πέρα από την επιβεβαιωμένη οικονομική κρίση, φαίνεται ότι παρακμάζει πρωταρχικά μέσα από μια βαθιά κρίση θεσμών και αξιών; Κοιτάξτε, αποστολή της τέχνης ανέκαθεν ήταν να παρεμβαίνει στη συνείδηση του εκπαιδευμένου δέκτη της, διαμορφώνοντας την ευαισθησία, την σκέψη και την πνευματικότητά του. Νομίζω πως επηρέαζε και επηρεάζει τις κοινωνίες, δημιουργώντας σκεπτόμενους πολίτες με αίσθημα αυτονομίας και αυτοδιάθεσης. Γι αυτό και δεν ήταν πάντοτε συμπαθής στην Πολιτική και στα Θρησκευτικά δόγματα. Με την έννοια αυτή φυσικά και παρεμβαίνει, και αλλάζει και δημιουργεί συνθήκες ανατροπής. Μόνο που οι αλλαγές αυτές είναι αργές και υπόγειες. Δεν υπακούουν σε πολιτικές νομοτέλειες ούτε σε ιστορικές αναγκαιότητες. Και επίσης δεν έχει ισχυρό δείκτη προστασίας γιατί στην πραγματικότητα έχει διαφορετική βαρύτητα και επίδραση στον καθένα μας. Αλλιώς επηρεάζει εμένα ένα τραγούδι ή ένα βιβλίο ή μια ταινία και σε άλλο βάθος και με διαφορετικό
10
ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΚΑΡΑΣΟΥΛΟΣ
τρόπο εσάς. Όμως κάτι συμβαίνει όταν η τέχνη δρα ευθύβολα, κάτι συμβαίνει σε όλους μας. Το ξέρουμε. Το βλέπουμε. Και το νιώθουμε στη γλώσσα μας, στις μεταξύ μας σχέσεις, στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Γι αυτό και νομίζω πως η παρέμβαση της τέχνης σήμερα είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία, η καλλιτεχνική δημιουργία, η αυθεντική και αληθινή καλλιτεχνική δημιουργία, είναι απαραίτητη στον δύσκολο καιρό που ζούμε. Έχετε πολλές φορές στο παρελθόν αναφερθεί στη σημασία και στη βαρύτητα που είχε η τέχνη του τραγουδιού στη διαμόρφωση της ελληνικής πολιτιστικής ταυτότητας. Μα η Ελλάδα υπήρξε για κοινά αποδεκτούς ιστορικούς λόγους και επικαθορισμούς, μια κοινωνία προφορικού πολιτισμού. Το δημοτικό τραγούδι και η καλλιτεχνική μας παράδοση διαμορφώθηκαν προφορικά, άρα είναι πολύ εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί το τραγούδι είχε πάντα τέτοιο βάρος και σημασία για εμάς τους Έλληνες. Ήταν πάντα μια μαζική τέχνη, άρα μια εξ ορισμού πολιτική τέχνη, με βαθιές ρίζες και τεράστια δυναμική μέσα στην ελληνική κοινωνία. Και δεν είναι τυχαίο που η Κρίση χτύπησε πρώτα το μηχανισμό αναπαραγωγής του, τη δισκογραφία δηλαδή, πριν χτυπήσει την πόρτα της ελληνικής κοινωνίας. Βρέθηκε - απροστάτευτο από την πολιτεία και άρα έρμαιο- σε χέρια αγοραίων συμφερόντων και σε ανυπόκριτα συμφέροντα πολυεθνικών αγορών. Λύγισε, αλλά θέλω να πιστεύω στην επιστροφή ενός νέου κύματος δημιουργικής πνοής που θα δώσει και πάλι ώθηση σε νέα έργα, νέους δημιουργούς και νέες προτάσεις. Περάσαμε πολλά άνυδρα χρόνια, ανακαλώντας τραγούδια από το χτες… Καιρός να τραγουδήσουμε το παρόν μας. Μας αρέσει να τραγουδάμε ό,τι ζούμε στην χώρα μας. Μας συνδέει μεταξύ μας, το τραγούδι επιτελεί μια σπουδαία πολιτιστική διαμεσολάβηση, όπως και η ποίηση. Είναι ένας ζωοδότης λογαριασμός επιβίωσης της γλώσσας μας. Δεν είναι εύκολη ιστορία πάντως να ανασυγκροτηθεί μια κατεστραμμένη πολιτιστική αγορά αλλά αν γίνει, θα γίνει με πιο υγιείς και αυθεντικούς τρόπους και αυτό είναι σπουδαίο στοίχημα. Και χωρίς προτεραιότητα στο εμπορικό και μόνο στοιχείο της αλλά θέλω να ελπίζω στο βαθύτερο καλλιτεχνικό της αίτημα, στην αναγκαία χρησιμότητά της. Αυτό άλλωστε θέλουμε όλοι μας. Να τραγουδήσουμε τον καιρό μας. Και τις αγωνίες του. Το πέρασμα του χρόνου κάνει ευκολότερο ή δυσκολότερο το να γράφεις; Πόσο δύσκολο είναι σήμερα να «μιλάς» σε μια εποχή τόσο θολή και μεταβατική; Πιστεύω πως δεν είναι το πέρασμα του χρόνου, όσο τα προβλήματα που προκύπτουν από τη δυσκολία της συγκεκριμένης περιόδου που βιώνουμε. Είναι πραγματικά δύσκολο να γράψεις σε μια περίοδο τόσο μεταβατική, τόσο ευμετάβλητη, τόσο αποδομητική. Γι αυτό ο Λόγος «βήχει αμήχανα» τις περισσότερες φορές. Καταστατικά πρέπει να προηγηθεί της εποχής του, να δει το μέλλον πριν καν αυτό γεννηθεί, να μιλήσει ταυτόχρονα για την παρακμή που βιώνει παντού η Δύση και να μιλήσει σκληρά και σε βάθος. Εί-
11
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
ναι μεγάλη ευθύνη για έναν δημιουργό, γι’ αυτό νομίζω πως διακρίνουμε και αμηχανία και δυστοκία στο στίχο και στο πεζό ακόμα, αυτή τη περίοδο. Γι΄ αυτό και εγώ πιστεύω πως πρέπει να γράφουμε, να εκδίδουμε, να λειτουργούμε, ειδικά αυτή την περίοδο κι ας μην καταθέτουμε αριστουργήματα, αλλά να μην διακόπτουμε τη σχέση μας και την παρέμβαση μας στις πραγματικότητες που διαμορφώνονται- τις περισσότερες φορές ερήμην μας. Υπήρξαν εμμονές, είτε ιδέες είτε θεματικές που πιστεύετε πως χαρακτήρισαν την δουλειά σας; Όλη μου την στιχουργική δουλειά διαπερνούν τρεις έννοιες που με απασχόλησαν από μικρό και συνεχίζουν εμμονικά να με «κατέχουν»: ο τόπος, ο χρόνος, το πρόσωπο. Η σχέση των τριών αυτών εννοιών μεταξύ τους δημιουργεί έτσι κι αλλιώς μια ζωή, με όνομα και επίθετο. Δημιουργικά ή όχι, δεν έχει σημασία, αυτές οι έννοιες σηματοδοτούν και ορίζουν το πλαίσιο του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου καθενός. Εκεί ακριβώς σ’ αυτή την διαπλοκή διαμορφώνεται η διαφορά του καθένα και χωρίς αυτήν δεν μπορούν να υπάρξουν συλλογικές ρυθμίσεις και ταυτίσεις στην εποχή μας. Ακριβώς για το λόγο αυτό στις Τρεις τελείες (την επιλεγμένη ανθολόγηση των τραγουδιών της έως πριν 2 χρόνια εργασίας μου), θέλησα να ανασυγκροτήσω το υλικό μου με βάση αυτές τις
12
ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣ ΚΑΡΑΣΟΥΛΟΣ
τρεις έννοιες που αφετηριακά το δημιούργησαν. Οι εμμονές είναι οι Αγαθοδαίμονες κάθε δημιουργού. Η πυξίδα του στο χρόνο. Θα θέλατε να μας αναφέρετε τα προσεχή σας σχέδια για την Μικρή Άρκτο αλλά και τα προσωπικά σας ως στιχουργού; Στην Μικρή Άρκτο έχουμε επιλέξει να δουλεύουμε με «φουλ τις μηχανές» ειδικά τώρα, που πιστεύουμε πως η πνευματική παραγωγή και δημιουργία έχουν και νόημα και πολιτική βαρύτητα. Θέλουμε να πιστεύουμε πως μπορούμε να φανούμε πιο χρήσιμοι από ποτέ στην πατρίδα μας. Εκδίδουμε δίσκους, βιβλία, διοργανώνουμε εκθέσεις, συνεχίζουμε να συστήνουμε νέους δημιουργούς σε όλους τους τομείς δράσης μας, εξακολουθούμε να υποστηρίζουμε την ECM και τις παραγωγές της- μέσα σ’ αυτές και τις θαυμάσιες δουλειές των ελλήνων καλλιτεχνών της . Τα τελευταία τρία χρόνια η παρουσία μας είναι πιο έντονη από ότι υπήρξε στο παρελθόν. Επιμένοντας και υποστηρίζοντας δύσκολες προτάσεις πάντα. Και βλέποντας τους φίλους μας να πληθαίνουν και να μας στηρίζουν γενναιόδωρα και φανατικά. Προσωπικά, παρότι το Αλλιώς είναι ακόμα βρέφος, αφού κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ωστόσο ετοιμάζω δύο νέες δισκογραφικές παραγωγές για τον επόμενο χρόνο, μία με παιδικά τραγούδια και μία με έναν καινούργιο κύκλο τραγουδιών. Αλλά ακόμη είναι νωρίς για να πούμε πιο πολλά. Εδώ θα είμαι πάντως. Μάχιμος. Και παρών.
13
ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ
Christo (γ. 1935)
Συσκευασμένη ακτή
(Έργο στην Αυστραλία, κοντά στο Sydney) Μολύβι, πολυαιθυλένιο, σπάγκος, παστέλ και τσιγαρόχαρτο σε χαρτόνι, 71 x 55 εκ., 1969
Ο Christo και η Jeanne-Claude, σύζυγος και συνεργάτης του, είναι πολύ γνωστοί για τα βραχύβια, περιβαλλοντικά, μεγάλων διαστάσεων, έργα τους. Άρχισαν, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, συσκευάζοντας και περιτυλίγοντας αντικείμενα και συνέχισαν μετά με «εφόδους» σε διάφορες περιοχές, οικοδομημένες και μη. Στόχος τους είναι να αλλάξουν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε συγκεκριμένα στοιχεία της πραγματικότητας˙ να ξαφνιάσουν τον παρατηρητή. Η μεταμόρφωση ενός τοπίου (αστικού ή φυσικού) συνιστά ένα αισθητικό γεγονός, που μετατρέπει ένα νησί σε έναν τεράστιο πίνακα, ή ένα κτίριο σε γλυπτό˙ και από την άλλη, οι εκτενείς συζητήσεις, η προσπάθεια να αποκτηθούν οι ειδικές άδειες, η συγκρότηση της κατάλληλης ομάδας, η προσπάθεια να πεισθούν οι αρχές, όλα αυτά συνιστούν μια πράξη πολιτική. Πραγματικά, η «συσκευασία» ακτών, νησιών και κτιρίων απαιτεί μακροχρόνιο σχεδιασμό και μεγάλη ομάδα μηχανικών και συνεργατών. Για την «περιτύλιξη» του Little Bay στο Sydney, στην οποία αναφέρεται η Συσκευασμένη ακτή, απαιτήθηκαν 17.000 ώρες εργασίας, 15 επαγγελματίες αναβάτες, 110 εργάτες, φοιτητές της Αρχιτεκτονικής και των Καλών Τεχνών, καλλιτέχνες και καθηγητές. Ο Brian Cleary, ο οποίος ήταν μέλος της ομάδας «περιτύλιξης» του Little Bay, το 1969, θυμάται: «Αυτό που είδαμε εκείνο το πρωινό μας βρήκε απροετοίμαστους. Είχαμε σχεδόν τελειώσει, και το έργο ίσως και να είχε ήδη εξυπηρετήσει τον σκοπό του: καλλιτέχνες της περιοχής είχαν μείνει έκθαμβοι, περιβαλλοντολόγοι το είχαν επιθεωρήσει και είχαν διατυπώσει τις απόψεις τους όσον αφορά τις πιθανότητες να δημιουργηθούν προβλήματα στις φωλιές του μικρόσωμου πιγκουίνου που ζει στις ακτές αυτές, αρκετές καλόγριες είχαν περπατήσει προσεκτικά πάνω στο αχνοκίτρινο τοπίο, μοντέλα με μαγιό φωτογραφίζονταν πάνω στους κυματισμούς του υφάσματος, τρέμοντας από το κρύο –εδώ, θα πρέπει, ίσως, να αναφέρω το γιγάντιο έργο των Shunk και Kende, των φωτογράφων του Christo-, ασθενείς με πιτζάμες και ρόμπες από το κοντινό νοσοκομείο είχαν συμπεριλάβει το αξιοθέατο φαινόμενο στον απογευματινό τους περίπατο, ένας «μάγος» είχε ισχυριστεί ότι ήταν δικό του το δημιούργημα και, σε όλο το Sydney, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να απαντήσουν στο ερώτημα πότε ήταν καλύτερα τα πράγματα, πριν ή όπως τώρα! Καθένας είχε την δική του άποψη. Αλλά τώρα, το έργο είχε καταστραφεί τελείως, κομματιασμένο από τη νυχτερινή καταιγίδα. O Christo και η Jeanne-Claude συζήτησαν για λίγο μόνοι οι δυο τους, ο John Caldor, ο τοπικός συντονιστής του έργου, θα πρέπει να ειδοποιήθηκε και έπειτα ο Christo κατέβηκε και επιθεώρησε το έργο… Επιστρέψαμε στην δουλειά, θα το αρχίζαμε πάλι και θα το τελειώναμε. Η εξαιρετική οργάνωση εγγυόταν ήδη το αποτέλεσμα.» Η Συσκευασμένη ακτή είναι ένα από τα πρώτα σχέδια που έκαναν εφικτή την πραγματοποίηση μιας «συσκευασίας». Ο Christo και η Jeanne-Claude θεωρούν ότι, για να μπορούν να υλοποιούν απερίσπαστοι το όραμά τους, πρέπει να συγκεντρώνουν τα κεφάλαια που απαιτούνται για τα περιβαλλοντικά έργα τους βασιζόμενοι αποκλειστικά στην πώληση των σχεδίων τους, των μακετών και των πρωτότυπων λιθογραφιών τους, και όχι να καταφεύγουν σε χορηγούς ή σε επιχορηγήσεις. Για το έργο στο Little Bay, ιδιοκτησία του Royal Prince Henry Hospital, χρησιμοποιήθηκαν περίπου 1.000.000 τετραγωνικά πόδια αντιδιαβρωτικού υφάσματος (ενός συνθετικού υφάσματος, που χρησιμοποιείται συνήθως στην γεωργία) και 56,3 χιλιόμετρα σπάγκου από πολυπροπυλένιο. Η ακτή έμεινε «συσκευασμένη» επί δέκα εβδομάδες και, στην συνέχεια, όλα τα υλικά μαζεύτηκαν και ανακυκλώθηκαν.
15
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ
Άση Δημητρολοπούλου Υπότροφος Ι.Β.Ε.Γ 1994-1995, Σκηνογραφία και Θέατρο.
Ξεκινήσατε από την αρχιτεκτονική και στη συνέχεια κάνατε έναν πολύ ενδιαφέροντα κύκλο σπουδών γύρω από τον θεατρικό και τον κινηματογραφικό σκηνικό χώρο. Εκτιμώντας αυτή τη διαδρομή, έχετε την αίσθηση ότι ο δεύτερος κύκλος ήταν μια φυσική συνέχεια ή μεταπηδήσατε σε έναν άλλο κόσμο; Σπούδασα αρχιτεκτονική στο Ε.Μ.Π., ήταν κάτι που το ήθελα από παιδί, το έγραφα στις εκθέσεις του δημοτικού σχολείου και όταν πέρασα ήταν για μένα μια πολύ μεγάλη επιτυχία. Ήδη από την ηλικία των 12 χρόνων άρχισα να διαβάζω θεατρικά κείμενα γιατί μου άρεσε ο τρόπος που παρουσίαζαν την ανθρώπινη φύση. Όσο ήμουν φοιτήτρια καλλιεργήθηκε μέσα μου η επιθυμία να ασχοληθώ με το θέατρο με διάφορους τρόπους, ένας από αυτούς ήταν και η σκηνογραφία. Τελειώνοντας το Πολυτεχνείο έφυγα στην Αμερική και πιο συγκεκριμένα στο Λος ‘Αντζελες, στο UCLA, για να συνεχίσω τις σπουδές μου στην αρχιτεκτονική. Όταν βρέθηκα εκεί κατάλαβα πως το θεατρικό και κινηματογραφικό τμήμα σκηνογραφίας του πανεπιστημίου με ενδιέφερε περισσότερο. Τα πολύ υψηλά δίδακτρα με οδήγησαν πίσω στην Ελλάδα και μετά στο Παρίσι όπου οι σπουδές ήταν πάρα πολύ καλές και τα πανεπιστήμια κρατικά. Η σκηνογραφία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την αρχιτεκτονική, από την Αναγέννηση στα βιβλία αρχιτεκτονικής του Serlio, η σκηνογραφία είναι μέρος τους. Η σκηνογραφία, είτε στο θέατρο είτε στο σινεμά, είναι ζήτημα χώρου. Ο τρόπος όμως που ένας σκηνογράφος με αρχιτεκτονική εκπαίδευση θα το αντιμετωπίσει μπορεί να είναι διαφορετικός από ότι κάποιος άλλος με άλλη εκπαίδευση. Στην προσωπική μου ιστορία ο «σκηνικός» και ο «αρχιτεκτονικός» χώρος είναι ο ίδιος κόσμος, τον βλέπω μέσα από το ίδιο «φίλτρο», άλλωστε δεν σταμάτησα να κάνω αρχιτεκτονική αλλά στράφηκα προς την αρχιτεκτονική εσωτερικών χώρων περισσότερο. Αυτό που διαφέρει μεταξύ σκηνικού και αρχιτεκτονικού χώρου είναι ο χρόνος πραγματοποίησης του έργου, στη σκηνογραφία είναι πολύ πιο σύντομος κάποιες φορές, καθώς και η
16
Αριστερά: κοστούμια για το «Το μανιφέστο του πολέμου (Μέρος Α)», σκηνοθεσία Ρούλα Πατεράκη, με τους Δημήτρη Λιγνάδη, Ελένη Ερήμου, Φεστιβάλ Αθηνών, Μικρή Επίδαυρος, 2014. Επάνω αριστερά: σκηνικά - κοστούμια για το «Φωνάζει ο κλέφτης», του Δημήτρη Ψαθά, σκηνοθεσία Βασίλης Μυριανθόπουλος, με την Υρώ Μανέ, 2013. Επάνω δεξιά: σκηνικά - κοστούμια για το «Το Παραμύθι της Μουσικής», της Βασιλικής Νευροκοπλή, σκηνοθεσία Θ. Εσπιρίτου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 2008.
εφημερότητα του έργου. Στο θέατρο μια σκηνογραφία φτιάχνεται για να διαρκέσει λίγο. Μετά τη λήξη της παράστασης δεν υπάρχει πια και μένει στο χρόνο ως φωτογραφική αποτύπωση ή σαν «αρχιτεκτονική» της μνήμης στο μυαλό του θεατή. Στο σινεμά είναι βέβαια διαφορετικό αφού οι ταινίες μένουν στο χρόνο. Αν είναι σωστή η εκτίμηση, αυτό που ενώνει την αρχιτεκτονική και τη σκηνογραφία είναι το στοιχείο του οράματος μέσα από το πρίσμα της δημιουργικότητας. Εκείνο που πιθανόν να τις διαφοροποιεί, είναι το στοιχείο της ελευθερίας. Κι ενώ η αρχιτεκτονική εφαρμογή οφείλει να υπακούει σε πολλούς κανόνες, η σκηνογραφία φαίνεται να αφήνει περισσότερα περιθώρια. Η σκηνογραφία σας βοήθησε να βρείτε και να αρθρώσετε τη δική σας φωνή; Είναι πολύ ωραία η ερώτηση σας και πολύ ανοικτή θα είναι η απάντησή μου μια και πιστεύω πως η βάση της ερώτησης είναι πιο φιλοσοφική. Δημιουργική μπορεί να είναι η κάθε μας μέρα, δημιουργική μπορεί να είναι η ζωή μας, δημιουργική είναι η γέννηση ενός παιδιού, όλα μπορούμε να τα δούμε υπό το πρίσμα της δημιουργικότητας και πιστεύω πως είναι αισιόδοξο να τα δούμε έτσι. Η ελευθερία, επίσης, είναι αυτό που πρέπει να επιδιώκει ο κάθε πολίτης για τη ζωή του. Μέσα στη δημιουργικότητα και την ελευθερία υπάρχουν κανόνες που δεν αντικρούουν ούτε τη μία ούτε την άλλη έννοια. Αυτό που ενώνει για μένα την αρχιτεκτονική με τη σκηνογραφία είναι η έννοια του χώρου. Υπάρχει δημιουργικότητα και ελευθερία και στις δύο περιπτώσεις αλλά και κανόνες. Μπορεί να φαίνεται πως μια σκηνογραφία είναι πιο «ελεύθερη» από ένα αρχιτεκτονικό έργο αλλά αυτό δεν ισχύει. Κάθε τι που κάνουμε έχει τους κανόνες και τον αποδέκτη του. Πολλές φορές η σκηνογραφία μπορεί να έχει πιο δύσκολους κανόνες μια και η πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης μπορεί να τους κάνει πιο εμφανείς.
17
Το προσωπικό στυλ, η δική μου φωνή όπως το ονομάζετε, είναι κάτι που κτίζεται άσχετα από την μορφή τέχνης που το εικονοποιεί ή το πραγματώνει και αφορά στην προσωπική επιλογή και στη δημιουργία προσωπικών «κανόνων», ακόμα και στη διάσπαση τους. Με αυτή την έννοια σε κάθε μορφή τέχνης μπορείς να αναζητάς το προσωπικό στυλ, είτε λέγεται αρχιτεκτονική, μουσική ή σκηνογραφία. Θεωρώ πολύ σημαντική την έννοια του χώρου και πιστεύω στη «δραματουργική σκηνογραφία». Με αυτό το χαρακτηρισμό θέλω να δείξω την δημιουργική πλευρά της σκηνογραφίας. Η σκηνογραφία πρέπει να συμμετέχει στη σκηνική πράξη με το δικό της «κείμενο», τη δική της πρόταση ανάγνωσης του θεατρικού κειμένου και να προσθέσει μιά ακόμη οπτική γωνία στο βλέμμα του θεατή. Πριν από λίγο καιρό, συμμετείχατε σε μια πολυήμερη διοργάνωση του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στο οποίο διδάσκετε, με θέμα Νέα Οράματα στο Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο. Το θέμα εκφράζει μια πρόθεση προβληματισμού αλλά και μια παρότρυνση. Ποια είναι λοιπόν τα στοιχεία που συνθέτουν το ζητούμενο ή και επιβεβλημένο νέο όραμα στο σύγχρονο ελληνικό θέατρο; Ναι, την άνοιξη που πέρασε διοργάνωσα την πολυήμερη αυτή συνάντηση στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με στόχο να έρθουν οι φοιτητές πιο κοντά με πολύ σημαντικούς νέους δημιουργούς του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου. Όπως πολύ ωραία λέτε, ήταν πρόθεση προβληματισμού και παρότρυνση προς τη νέα γενιά που περιμένουμε να γεννηθεί από τους χώρους της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Το πλαίσιο της συνάντησης ήταν διαδραστικού χαρακτήρα, μεταξυ φοιτητών και καλλιτεχνών. Δεν είχε το στόχο ενός συνεδρίου, ήταν πιο ανοικτό. Στη διδασκαλία υπάρχει επίσης πολύ μεγάλη δημιουργικότητα. Μέσα στο πάρα πολύ δύσκολο οικονομικά περιβάλλον που βρίσκεται η χώρα και τα πανεπιστήμιά της προσπαθώ να κάνω ό,τι μπορώ για να μεταδώσω την αγάπη για τη μόρφωση και το θέατρο. Θέλω να αναφέρω επίσης τη ζωντανή εικαστική εγκατάσταση «Δεν έχω τίποτα δικό μου» που κάναμε με τους φοιτητές του μαθήματος σκηνογραφίας στο εγκαταλελειμμένο σπίτι του ποιητή Νίκου Καρούζου στο Ναύπλιο. Με το δρώμενο αυτό θα συμμετέχουμε στην Διεθνή Έκθε-
18
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ
Αριστερά: κοστούμιαγια την ταινία «DOS‐μια ιστορία αγάπης από την ανάποδη», έγχρωμη μεγάλου μήκους, σενάριο‐σκηνοθεσία Στάθης Αθανασίου, με τους Γιώργο Καραμίχο, Μαρίνα Καλογήρου, 2010. Επάνω: Production Design, κοστούμια για την ταινία «Τρεις Μέρες Ευτυχίας», έγχρωμη μεγάλου μήκους, σενάριο ‐ σκηνοθεσία Δημήτρης Αθανίτης, 2010.
ση Σκηνογραφίας στην Πράγα που γίνεται κάθε τέσσερα χρόνια, πράγμα το οποίο θεωρώ σημαντικό για να μπορέσουμε να αρθρώσουμε τη φωνή μας μέσα από την παράδοση μας εκτός Ελλάδας. Ελπίζω τα οικονομικά του Πανεπιστημίου μας να μας επιτρέψουν να συνοδεύσουμε την αποστολή μας. Τα στοιχεία που συνθέτουν ένα όραμα είναι καταρχήν η διάθεση να θέλεις να έχεις ένα όραμα και μετά να το «ονειρευτείς». Να δεις μπροστά μέσα από την ύπαρξή σου, να συνδέσεις το παρόν με το παρελθόν και να μην ξεχάσεις την παράδοσή σου. Κάθε καλλιτέχνης στη χώρα μας επιλέγει το δικό του φίλτρο και ακολουθεί τους δικούς του κανόνες. Κάποια στοιχεία σε σχέση με την εκπαίδευση και τις κοινές εμπειρίες μπορούν να μοιάζουν, όμως κάθε καλλιτέχνης προσπαθεί να το εκφράσει με τη δική του φωνή που είναι και το σημαντικό. Το θέατρο στην Ελλάδα μπορεί να κινηθεί με μεγάλη δυναμική και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και χρειάζεται οικονομική στήριξη. Έχω συμμετάσχει σε φεστιβάλ εκτός Ελλάδας και κάθε φορά ακούω «έχουμε πολύ καλό θέατρο στην Ελλάδα», χρειάζεται όμως και ένα όραμα πολιτικής εξωστρέφειας. Έχουν γίνει πολύ περισσότερες κινήσεις σήμερα από ότι πριν είκοσι χρόνια αλλά πιστεύω πως μπορούμε πολύ περισσότερο και με μεγαλύτερη βοήθεια από τον κρατικό και ιδιωτικό μηχανισμό. Πώς εξελίσσεται η σκηνογραφία σε παγκόσμιο επίπεδο; Η σκηνογραφία στην Ελλάδα συμμετέχει σ’ αυτό που εξελίσσεται; Σε ποια κατεύθυνση; Η σκηνογραφία δεν είναι κάτι αποκομμένο από την σκηνοθεσία, δεν εξελίσσεται από μόνη της, συμβαδίζει με τη σκηνοθεσία. Επίσης συμβαδίζει με τις εικαστικές-πλαστικές τέχνες και την αρχιτεκτονική. Γενικότερα υπάρχει ένας παγκόσμιος προβληματισμός σε σχέση με τη μορφή και την απόδοση της, σε σχέση με την εικαστική «γλώσσα» και τη μορφοποίηση της, σε σχέση με το «νόημα» και την απόδοσή του. Επίσης, υπάρχει ένας παγκόσμιος προβληματισμός σε σχέση με το που οδηγείται ένα σύστημα και ο αντίκτυπος αυτός στην τέχνη μοιάζει πολλές φορές να κλωνίζει τα οράματα ενώ θα έπρεπε να τα δημιουργεί.
19
Επάνω: Ζωγραφικές μακέτες κοστουμιών για την παράσταση «Πελεκάνος» του Α. Στρίνκμπεργκ, σκηνοθεσία Ρούλα Πατεράκη, 2000. Δεξιά: Ζωγραφική μακέτα για την παράσταση «To όνειρο ενός γελοίου ανθρωπάκου» του Φ. Ντοστογιέφσκι, σκηνοθεσία Ρούλα Πατεράκη.
Βέβαια εδώ και κάποια χρόνια η χρήση νέων τεχνολογιών στο θέατρο έχει κάνει την παρουσία της και όσο αφορά στη σκηνογραφία ήταν πολλές φορές καθοριστική. Αισθάνομαι πως είναι κάποιες φορές ένα ακόμα «παιχνίδι» εντυπώσεων και κάποιες άλλες φορές ουσίας. Ολα είναι συνάρτηση από το πως χρησιμοποιείται ένα μέσο, τα οράματα του εκάστοτε καλλιτέχνη και πόσο αυτά μπορούν να έχουν απήχηση. Η Ελλάδα είναι μέρος του κόσμου και συμμετέχει με τη δική της φωνή και το δικό της τρόπο. Σήμερα οι πληροφορίες διαχέονται τόσο γρήγορα και τόσο εύκολα. Ταυτόχρονα γίνεται προσπάθεια να δημιουργηθεί μια ελληνική γλώσσα στο θέατρο, είτε σε επίπεδο κειμένων είτε σε επίπεδο σκηνοθεσίας, είτε σε επίπεδο σκηνογραφίας – ενδυματολογίας. Η Ελλάδα ήταν πάντα μια μικρή χώρα και όχι ιδιαίτερα πλούσια, αυτό είχε και έχει αντίκτυπο πιο πολύ στις μεγάλες παραγωγές. Θυμάμαι, όταν είχα δουλέψει στην όπερα του Παρισιού στα τέλη της δεκαετίας του 90 διαπίστωσα πως το κόστος μιας σκηνικής στιγμής (έπεφταν τριαντάφυλλα στην σκηνή κάθε βράδυ) σε μια παραγωγή για το χορό στην Όπερα αυτή ισοδυναμούσε με το κόστος μιας ολόκληρης θεατρικής παραγωγής έργου τεσσάρων ατόμων στην Ελλάδα. Ακουγόταν εξωπραγματικό... και μιλάμε για μια εποχή που τα οικονομικά της χώρας έμοιαζαν πολύ καλά, μόλις είχε πάρει τους ολυμπιακούς αγώνες το 97. Η Ελλάδα θέλει πάντα να συμμετέχει με αγωνία και αυτό είναι καλό, η τέχνη όμως δεν βρίσκεται σε μια προστατευμένη γυάλα ούτε είναι προστατευόμενο είδος. Η κοινωνία προτρέχει, η τέχνη πρέπει να αντιδρά, να οραματίζεται. Στην Ελλάδα στρεφόμαστε σε μια κοινωνία ατομικής προσπάθειας. Ολο και περισσότερο το κράτος και οι μεγάλοι οργανισμοί απουσιάζουν και τη θέση τους τείνει να πάρει η ατομική πρωτοβουλία. Ολοι θέλουμε να συμμετέχουμε και όλο και πιο συχνά δεν μπορούμε να διαχειριστούμε το εγώ μας. Έχουμε διάθεση τόσης εξωστρέφειας όσης και εγωπάθειας. Το θέατρο όπως και όλες οι τέχνες έχουν άμεση σχέση με την οικονομική κατάσταση. Στην Ελλάδα υπάρχει σκηνογραφικό δυναμικό με δυνατότητες και ικανότητες αλλά για
20
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ να μπορέσει να εκφραστεί χρειάζονται τα μέσα. Το κόστος παραγωγής πέφτει συνεχώς και δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι κάπου υπάρχει ένα μεγάλο Στοπ. Ο φόβος μου είναι πως η οικονομική πίεση δημιουργεί συμπτώματα ερασιτεχνισμού στην τέχνη και ειδικά στο θέατρο. Η σκηνογραφία είναι ένα επάγγελμα όπως όλες οι τέχνες και πιστεύω πως πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα από όλες τις πλευρές. Πολλά πράγματα απειλούνται με τρομακτικές συνέπειες και πρέπει να τα προστατεύουμε εμείς οι ίδιοι, το κράτος και οι ιδιωτικοί οργανισμοί. Έχετε βάλει την υπογραφή σας σε πολυάριθμες παραγωγές του θεάτρου και του κινηματογράφου, δημιουργώντας τα σκηνικά και τα κοστούμια. Ποιες από αυτές θα ξεχωρίζατε εκτιμώντας τες, ως τις πιο ευτυχείς συναντήσεις της προσωπική σας καλλιτεχνικής σκέψης, με αυτήν του σκηνοθέτη ή του συγγραφέα; Είναι αλήθεια πως έχω υπογράψει πάρα πολλές παραγωγές και οι συναντήσεις, όπως και στη ζωή, άλλοτε είναι ευχάριστες και άλλοτε δεν είναι. Ευτυχώς, δεν είχα δυσάρεστες συναντήσεις, είτε γιατί δεν έτυχε είτε γιατί μπόρεσα να διαισθανθώ μια δυσάρεστη έκβαση και δεν τις έκανα. Επίσης, μπορώ να πω πως είχα αρκετές ευτυχείς συναντήσεις με ανθρώπους –σκηνοθέτες, συγγραφείς και ηθοποιούς– που είχαμε μια κοινή οπτική και αυτό οδηγούσε τα πράγματα πιο γρήγορα και το αποτέλεσμα ήταν πολύ καλό. Αν δεν υπάρχει μια κοινή ματιά δεν είναι εύκολο να έχεις ένα καλό αποτέλεσμα, όχι πως στις συγκρούσεις δεν μπορεί να βρεθεί μια ουσία αλλά να είναι δημιουργικές συγκρούσεις. Δεν είναι όμως θέμα μόνο ανθρώπων αλλά και καταστάσεων. Πρέπει να υπάρχει και το σωστό περιβάλλον για να αναπτυχθούν οι συνεργασίες, το περιβάλλον αυτό επηρεάζεται πολύ και από το οικονομικό περιβάλλον, την κατάσταση του παραγωγού, την οργάνωση, κ.λπ. Υπήρξαν άνθρωποι που συνάντησα στην αρχή της επαγγελματικής μου πορείας, στο θέατρο και στο σινεμά, που εμπιστεύτηκαν τη ματιά μου και μου έδωσαν βήμα χωρίς να έχω πιο πριν ακολουθήσει την πορεία του βοηθού, και τους ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη τους. Επίσης, η υποτροφία του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή για μένα στάθηκε πολύ καθοριστική τη συγκεκριμένη στιγμή. Χαίρομαι που μπήκε στην κουβέντα μας και το σινεμά μια και ξεκίνησα την επαγγελματική πορεία στην σκηνογραφία από το σινεμά και το αγαπώ πάρα πολύ. Δεν έχω κάνει πολλές ταινίες αλλά τις έχω χαρεί όλες. Θέλω τόσο πολύ να κάνω μια ταινία σήμερα. Αν ξαφνικά σας δίνονταν όλες οι προϋποθέσεις για να κάνετε κάτι σήμερα, τι θα επιλέγατε να είναι αυτό; Ακούγεται σαν ένα όνειρο! Υπάρχουν πολλά πράγματα που θα ήθελα να κάνω, πολλά όνειρα. Εχω εδώ και κάποια χρόνια σχεδιάσει μια ερευνητική εικαστική ζωντανή εγκατάσταση που έχει σαν στόχο να αναζητήσει μια νέα και προσωπική «γλώσσα εικόνων» με στόχο να ταξιδέψει εντός και εκτός Ελλάδας. Εχω και άλλα όνειρα, όπως να κάνω σκηνικά και κοστούμια σε μια όπερα, είναι ένα είδος που αγαπώ πολύ. Θα ήθελα να κάνω και πάλι σινεμά όπως είπα. Όλα αυτά χωρίς «προδοσία» στο αγαπημένο θέατρο. Ελπίζω να καταφέρω να τα κάνω όλα αυτά στην χώρα μου.
21
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ
ΛΟΝΔΙΝΟ
TATE MODERN Alibis: Sigmar Polke 1963-2010
Αναδρομική έκθεση που φέρνει για πρώτη φορά σε επαφή το ασυνήθιστα ευρύ φάσμα των μέσων που χρησιμοποίησε για τα έργα του στα πενήντα χρόνια της σταδιοδρομίας του. Η έκθεση είναι συνδιοργάνωση του Museum of Modern Art της Νέας Υόρκης με την Tate Modern του Λονδίνου.
Λ ίβερπουλ
TATE LIVERPOOL - ANDY WARHOL
H πρώτη ατομική έκθεση του με περισσότερα από 100 έργα στη βόρεια Αγγλία. Ένας από τους πιο σημαντικούς και ισχυρούς καλλιτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου και η κεντρική φιγούρα που σχετίζεται με την Pop Art. Διάρκεια έκθεσης: 7/11/2014 – 8/02/2015 www.tate.org.uk
Διάρκεια έκθεσης: 9/10/2014 – 08/02/2015 www.tate.org.uk
ΛΟΝΔΙΝΟ
NATIONAL GALLERY REMBRANDT – LATE WORKS
Μέσα από διάσημα αριστουργήματα και σπάνια σχέδια και χαρακτικά, η έκθεση εξετάζει τα θέματα που απασχόλησαν τον Rembrandt καθώς μεγάλωνε: τον αυτοέλεγχο, τον πειραματισμό, το φως, την παρατήρηση της καθημερινής ζωής και ακόμη και τα έργα των άλλων καλλιτεχνών. Διάρκεια έκθεσης: 15/10/2014 – 18/01/2015 www.nationalgallery.org.uk
22
ΛΟΝΔΙΝΟ
TATE BRITAIN Late Turner: Painting Set Free
Πρώτη μεγάλη έκθεση των τελευταίων έργων του JMW Turner, η οποία φωτίζει το τελευταίο διάστημα της ζωγραφικής του (1835-1850), που τα πιο διάσημα έργα του δημιουργήθηκαν με ιδιαίτερο σθένος και ενέργεια. Διάρκεια έκθεσης: 10/09/2014 – 18/01/2015 http://www.tate.org.uk
Π αρίσι
CENTRE POMPIDOU Marcel Duchamp. La peinture, même
Περίπου 100 έργα του Marcel Duchamp αποτελούν την έκθεση αυτή αφιερωμένη στο έργο του με επίκεντρο τα σχέδιά του, που οδήγησαν στο “Le Grand Verre” (1915-1923). Διάρκεια έκθεσης: 01/10/14 – 18/01/2015 www.centrepompidou.fr
Π αρίσι
GRAND PALAIS HOKUSAI
O Katsushika Hokusai (1760-1849) είναι πλέον ο διασημότερος ιάπωνας καλλιτέχνης. Στα έργα του, είναι αποτυπωμένη η πνευματικότητα και η ψυχή της χώρας του, με ένα μοναδικό τρόπο που συνδυάζει τις παραδοσιακές αρχές της ιαπωνικής τέχνης και στις δυτικές επιρροές του. Διάρκεια έκθεσης: 01/10/2014 –18/01/2015 www.grandpalais.fr
Π αρίσι
ORANGERIE EMILE BERNARD
Zωγράφος, χαράκτης, κριτικός τέχνης, συγγραφέας και ποιητής, o Emile Bernard είναι μια προσωπικότητα-κλειδί στην ανάπτυξη του μοντερνισμού. Μετά τη διαμάχη για τoν ρόλο του συμβολισμού στη ζωγραφική, ο Bernard επανεξέτασε το σχηματικό στυλιζάρισμα του ρεύματος των Συμβολιστών και αναζήτησε το ρεύμα των πριμιτιβιστών.
ΜΟΝΑΧΟ
ALTE PINAKOTHEK CANALETTO
Πρώτη ολοκληρωμένη έκθεση του Canaletto στη Γερμανία, με σημαντικά έργα από όλες τις περιόδους του έργου του καλλιτέχνη δίνουν την ευκαιρία να παρακολουθήσει ο επισκέπτης τα ταξίδια του ζωγράφου στην Ευρώπη την εποχή του Διαφωτισμού. Διάρκεια έκθεσης: 17/10/2014 - 18/01/2015 www.pinakothek.de
Διάρκεια έκθεσης: 17/09/14 – 05/01/2015 www.musee-orsay.fr
23
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ
ΒΕΝΕΤΙΑ
MUSEO CORRER THE POETRY OF LIGHT
Περισσότερα από 130 έργα 15ου-19ου αιώνα των Mantegna, Bellini, Giorgione, Tiziano, Veronese, Tiepolo, Piazzetta και Canaletto, αλλά και ξένων ζωγράφων συμπεριλαμβανομένων των Callow και Sargent. Διάρκεια έκθεσης: 6/12/14 – 15/03/2015 www.correr.visitmuve.it
ΒΑΣΙΛΕΙΑ
FONDATION BEYELER SAISON COURBET
Mια ολοκληρωμένη παρουσίαση του Gustave Courbet, ενός από τους πιο σημαντικούς προδρόμους του μοντερνισμού: σημαντικά τοπία, αυτοπροσωπογραφίες αλλά και παραστάσεις από τα γυναικεία γυμνά στο νερό. Τέλος, το L' Origine du monde, θα εκτεθεί για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκή χώρα, εκτός Γαλλίας. Διάρκεια έκθεσης: 07/09/14 – 18/01/2015 www.fondationbeyeler.ch
ΒΙΕΝΝΗ
LEOPOLD MUSEUM ALBERTO GIACOMETTI
Έκθεση ενός από τους πιο σημαντικούς γλύπτες του 20ου αιώνα. Τα έργα του Alberto Giacometti (1901 - 1966) είναι από τα πιο ακριβά έργα τέχνης στον κόσμο. Διάρκεια έκθεσης: 17/10/14 – 26/01/2015 www.leopoldmuseum.org
ΒΙΕΝΝΗ
Kunsthistorisches Museum Velázquez
Πρώτη φορά εκτίθεται το έργο του Ισπανού καλλιτέχνη Ντιέγκο Βελάσκεθ σε γερμανόφωνη χώρα. Bασιλικά πορτρέτα, νεκρές φύσεις, θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα προσφέρουν μια ολοκληρωμένη επισκόπηση του ζωραφικού του έργου. Η έκθεση αυτή συνδιοργανώνεται με το Museo Nacional del Prado της Μαδρίτης, την National Gallery του Λονδίνου και το Boston Museum of Fine Arts. Διάρκεια έκθεσης: 28/10/14 – 15/02/2015 www.khm.at
24
ΜΟΜΑ
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
Έκθεση αφιερωμένη στα χάρτινα cut-outs του Henri Matisse. 120 περίπου έργα δουλεμένα από 1943 έως το 1954, πολλά από τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά. Διάρκεια έκθεσης: 12/10/2014 – 8/2/2015 www.moma.org
ΜΟΝΤΡΕΑΛ
MONTREAL MUSEUM OF FINE ARTS VAN GOGH TO KANDINSKY
Η έκθεση περιλαμβάνει έργα από τη γαλλική και τη γερμανική πρωτοπορεία της περιόδου 1900-1914 με καλλιτέχνες όπως ο Van Gogh, Gauguin, Matisse, Picasso, Cezanne και Kandinsky. Διάρκεια έκθεσης: 11/10/14 – 25/01/2015 www.mbam.qc.ca
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
ΜΟΜΑ Jean Dubuffet
Αυτή η έκθεση βασίζεται στην συλλογή του MoMA με έργα ζωγραφικής, γλυπτά, σχέδια, χαρακτικά και εικονογραφημένα βιβλία από τον καλλιτέχνη και δείχνει την στροφή του προς την σχεδόν ολική αφαίρεση. Διάρκεια έκθεσης: 18/10/14 – 05/04/2015 www.moma.org
Ο ΥΑ Σ Ι Ν Γ Κ Τ Ο Ν
NATIONAL GALLERY OF ART EL GRECO
Στο πλαίσιο του εορτασμού της 400ης επετείου από το θάνατο του Greco διοργανώνεται η έκθεση αυτή με 11 έργα του από τη συλλογή του μουσείου αλλά και από δάνεια. Εκτίθεται επίσης το έργο «Laocoön» (1610/1614), το μόνο μυθολογικό του έργο. Διάρκεια έκθεσης: 02/11/14 – 16/02/2015 www.nga.gov
25
επισκεφθείτε τη νέα σελίδα μας στο facebook
B E Goulandris Foundation Ίδρυμα Β Ε Γουλανδρή 26