1
ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015 Διμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
Σ Ε Α Υ Τ Ο Τ Ο Τ Ε Υ Χ Ο Σ Σ Υ Ν Ε Ρ ΓΑ Σ Τ Η Κ Α Ν
Γεωργία Αλεβιζάκη, Παρασκευή Γερολυμάτου, Ανδρέας Γεωργιάδης, Μαρία Κουτσομάλλη, Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου, Κλειώ Πανουργιά, Ειρήνη Στρατή Επιμέλεια - σχεδιασμός:
Τ 210 - 7252896 www.moca-andros.gr | www.goulandris.gr
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
5
Του Κυριάκου Κουτσομάλλη, διευθυντή του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
6
Μαρία Κουτσομάλλη: Στο μυαλό του MAN RAY Μια διαφορετική περιήγηση στην θερινή έκθεση του Ιδρύματος στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στην Άνδρο
Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ ΡΑ Μ Μ ΑΤΑ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α
18
Ποιος κρύβεται πίσω από τη μάσκα;
Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ ΑΤ Ο Σ
20
Κωνσταντίνος Μάνος, Παρακολουθώντας τον χορό στην πλατεία, Έλυμπος, Κάρπαθος, 1962
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε Τ Α Π Α Λ Α Ι Ω Ν Υ Π Ο Τ Ρ Ο Φ Ω Ν Ι . Β . Ε . Γ.
22
Αντώνης Βολανάκης
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ Παρουσίαση σημαντικών εικαστικών εκθέσεων από όλο τον κόσμο
26
4
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Το υπό ανάγνωση ηλεκτρονικό τεύχος αποτελεί την 13η κατά σειρά έκδοση της περιοδικής ενημερωτικής επαφής την οποία φροντίζουμε να διατηρούμε με τους φίλους και το διαρκώς αυξανόμενο κοινό που μας παρακολουθεί. Η εφετινή καλοκαιρινή έκθεση, όπως την είχαμε ήδη προαναγγείλει , αφιερώνεται στον Man Ray, διακεκριμένο αμερικανό καλλιτέχνη ο οποίος εκτός από διάσημος φωτογράφος, υπήρξε και ταλαντούχος ζωγράφος, γλύπτης, σχεδιαστής, χαράκτης και επινοητής αντικειμένων τα οποία διατηρούν αμείωτο το ενδιαφέρον και το θαυμασμό. Η έκθεση είναι θεματική και αναφέρεται στα «Πρόσωπα της Γυναίκας». Η συνέντευξη που ακολουθεί, της Μαρίας Κουτσομάλλη, η οποία είχε τη σύλληψη, την πρωτοβουλία και επιμέλεια αυτής της πολύ σημαντικής έκθεσης την οποία συνθέτουν 150 έργα όλων των κατηγοριών, καθώς και τη συγγραφή του τρίγλωσσου τόμου των 350 σελίδων που την πλαισιώνει, παρέχει λεπτομερείς αναλυτικές και συνθετικές προσεγγίσεις του θέματος. Η θεματική πρωτοτυπία που για πρώτη φορά επιχειρείται έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από το ελληνικό και το εκτός συνόρων φιλότεχνο κοινό. Με ικανοποίηση και μεγάλη χαρά δημοσιεύουμε επίσης την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του Αντώνη Βολανάκη. Από τον κύκλο των υποτρόφων του Ιδρύματος, ο κ. Βολανάκης με βασικές σπουδές στο Σχέδιο Μόδας και Ενδυματολογίας Θεάτρου, μετεκπαιδεύτηκε στον τομέα της Σκηνογραφίας, στις Εικαστικές και Παραστατικές Τέχνες στο Saint Martins College και Wimbledon College του Λονδίνου αλλά και Κινηματογράφο στο Aalto University στη Φιλανδία. Τη συνέντευξή του δημοσιεύουμε με την ευκαιρία της παρουσίασης της δουλειάς του από την 1η Ιουλίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών υπό τον τίτλο The Holy Bachelorette in The Wedding Care. Η επικαιρότητα της έκθεσης του Man Ray μας προσφέρει την ευκαιρία να δημοσιεύσουμε από την συλλογή μας, γνωστή φωτογραφία του διακεκριμένου Κωνσταντίνου Μάνου με τίτλο Παρακολουθώντας τον χορό στην πλατεία, Έλυμπος, Κάρπαθος, 1962. Θερμές ευχαριστίες απευθύνουμε, τέλος, σε όσους θέλησαν να διαγωνισθούν στα θέματα που προκηρύχθηκαν για το ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 και αφορούν: την Αρχιτεκτονική, την Oικονομία της Τέχνης και την Τέχνη και Διαδίκτυο για τον κύκλο μεταπτυχιακών σπουδών στο εξωτερικό. Κατακλείοντας ευχαριστούμε τους παραλήπτες αυτού του δελτίου, γνωρίζοντάς τους ότι θα παραμείνουμε στη διάθεσή τους σε όλα τα social media, ώστε να μοιραζόμαστε εμπειρίες, εντυπώσεις αλλά και τις όποιες παρατηρήσεις θα ήθελαν να μας κάνουν. Κυριάκος Κουτσομάλλης Διευθυντής
5
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
Στο μυαλό του MAN RAY Η ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΜΑΡΙΑ ΚΟΥ Τ ΣΟΜΑΛΛΗ Σ Υ Ζ Η ΤΑ Μ Ε Τ Ο Ν Α Ν Δ Ρ Ε Α Γ Ε Ω Ρ Γ Ι Α Δ Η
Παρασκευή 26 Ιουνίου, ώρα 8.30 π.μ., χώρα της Άνδρου. Ο καιρός λίγο φθινοπωρινός αλλά ευτυχώς δείχνει να βελτιώνεται. Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, οι ρυθμοί προετοιμασίας έχουν φτάσει στο ζενίθ. Μένουν λίγες ώρες για να ολοκληρωθούν τα πάντα. Στην Αίθουσα 3, να ισιώσει το όνομα της Kiki, στην 4 να κοπούν τα κρόσια της κουρτίνας, στις 5 και 6 να γίνει τελικός έλεγχος φωτισμού και υγρασίας, να κουρδιστεί και ο μετρονόμος και τόσα ακόμη... Όλα πρέπει να είναι άψογα, και κυρίως, να ολοκληρωθούν σήμερα. Οι πρώτοι καλεσμένοι άλλωστε φτάνουν σε λίγο. 4.30 μ.μ.: πλησιάζουμε στο τέλος του στησίματος. Προχωράμε με τη Μαρία Κουτσομάλλη, επιμελήτρια και ψυχή της έκθεσης, ξανά και ξανά τις αίθουσες για να σιγουρευτούμε οτι όλα είναι εντάξει. Παρόλη την κούραση των τελευταίων ημερών, δεν κρύβει τη χαρά και την ικανοποίησή της. Σε αυτή την έκθεση υπογράφει την πρώτη της επιμέλεια, σε ένα χώρο ασφαλώς γνώριμο σε εκείνη, και σε ένα θέμα που την απασχόλησε για περισσότερο από ένα χρόνο. Τώρα πλέον, ήσυχοι, μπορούμε να συζητήσουμε για τα πως και τα γιατί της έκθεσης που σε ένα 24ωρο θα ανοίξει τις πύλες της στο κοινό. Όχι τόσο για το θεματικό άξονα (πράγματα ήδη γνωστά στους αναγνώστες του περιοδικού G), όσο για τον ίδιο τον καλλιτέχνη, με γνώμονα τον οποίο οργανώθηκε η αφήγηση της έκθεσης.
7
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. 1890, και ο Emmanuel Radnitzky γεννιέται στην Αμερική από εβραίους μετανάστες. Ο Emmanuel, το πρώτο παιδί του Melach και της Manya Radnitzky γεννιέται το 1890, στη Φιλαδέλφεια. Ο πατέρας του έφτασε στις ΗΠΑ το 1876 και η μητέρα του δύο χρόνια αργότερα. Όπως ήταν συνηθισμένο τότε, ο γάμος έγινε ύστερα από προξενιό και δεν γνωρίζονταν πριν ειδωθούν για πρώτη φορά στο λιμάνι. Θα αποκτήσουν όμως τέσσερα παιδιά, με πρώτο τον Emmanuel. Το ζευγάρι δεν γνωρίζει αγγλικά. Θα κάνει όμως το παν να ενσωματωθεί στην Αμερικάνικη κοινωνία. Θα αλλάξουν το επώνυμο της οικογένειας έτσι ώστε να μην προδίδει τις λευκορωσικές και ουκρανικές ρίζες τους από Radnitzky σε Ray. Επιλογή ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για τον νέο Emmanuel, που θα ασχοληθεί πολύ σύντομα με το φως ως καλλιτεχνική έκφραση... Θα αναφερθεί ελάχιστα για τους δικούς του στην αυτοβιογραφία του. Γιατί; Όντως, υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία για τα παιδικά χρόνια του Man Ray. Ο ίδιος αναφέρεται αρκετά σε αυτά τα χρόνια του στην Αυτοβιογραφία του (Self Portrait), αλλά πάντα υπό το πρίσμα του καλλιτέχνη: πότε άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική, ποιες ήταν οι πρώτες του επιρροές, ποιοι ήταν οι πρώτοι του δάσκαλοι, κλπ. Τα περισσότερα στοιχεία για την οικογένειά του θα τα μάθουμε από έναν βιογράφο του, τον William Baldwin, που εξέδωσε το 1988 το Man Ray, an American Artist. Εκεί θα μάθουμε για το ποιοι ήταν οι γονείς του, πως ζούσαν και τι επίπεδο ζωής είχαν. Αυτά τα στοιχεία μας βοηθούν να καταλάβουμε πόσο υπέφεραν οι Radnitzky από τη φτώχεια. Χρειάστηκε πολλές φορές να μετακομίσουν γιατί δεν είχαν αρκετά χρήματα να πληρώσουν το ενοίκιο τους, ενώ η μητέρα του, Manya έραβε τα ρούχα της οικογένειας. Όταν λοιπόν αποφάσισε ο νέος Emmanuel – ή Manny – να απορρίψει μία υποτροφία που θα του έδινε την ευκαιρία να μελετήσει την αρχιτεκτονική στο πανεπιστήμιο, μπορούμε να φανταστούμε τη δυσαρέσκειά τους. Παρότι θα του προσφέρουν ένα δωμάτιο του σπιτιού για να διαμορφώσει το πρώτο του ατελιέ, εκείνος σύντομα θα αποφασίσει να απομακρυνθεί εντελώς από την οικογένειά του για να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στην τέχνη του. Ποια στιγμή αποφασίζει ο Man Ray να γίνει καλλιτέχνης; Ο ίδιος γράφει στην αυτοβιογραφία του οτι είχε αποφασίσει να γίνει καλλιτέχνης από 8
Από αριστερά: Ο Man Ray με τους γονείς του και την αδελφή του, την Dora, 1896. Ο Man Ray στο ατελιέ του στο Brooklyn, δεκαετία του 1910. Τρεις τυπογραφικές μελέτες, 1908. Δεξιά: Man Ray, Γυμνό, 1912. Man Ray, Αυτοπροσωπογραφία, 1916. Man Ray, Jean Cocteau, 1922.
5 ετών, αυτό όμως δεν πρέπει να είναι απολύτως αληθές, ενώ παραμένει αίνιγμα το πότε πήρε αυτή την απόφαση. Απεναντίας ξέρουμε καλά ποιά ήταν η πρώτη έκθεση που άλλαξε τον τρόπο σκέψης του. Ήταν το Armory Show, που παρουσιάστηκε το 1913 στη Νέα Υόρκη, και που ταξίδεψε στη συνέχεια στο Σικάγο και στη Βοστώνη. Πρώτη φορά έβλεπαν πολλοί Αμερικάνοι έργα ξένων σύγχρονων καλλιτεχνών, όπως ο Picasso, ο Braque, ο Gris, αλλά και ο Duchamp. Όπως το σημείωσε ο Man Ray, «Αυτή η έκθεση μου έδωσε το θάρρος να ασχοληθώ με μεγάλους καμβάδες». Κυριαρχεί η εντύπωση οτι ο Man Ray, έζησε σε μια εποχή που μια γνωριμία μπορούσε ακόμη να αλλάξει τη ζωή ενός καλλιτέχνη. Ισχύει; Ποιές γνωριμίες του θεωρείς σταθμούς στη διαδρομή του; Ισχύει αυτό και στις μέρες μας, ευτυχώς. Αλλά είναι τόσο σπάνιο που όποιος έχει την ευκαιρία να το ζήσει δεν πρέπει να τη χάσει. Αν και είμαι πεπεισμένη πως ο Man Ray θα γινόταν καλλιτέχνης ούτως ή άλλως, δεν μπορώ να μην παραδεχτώ οτι υπήρξαν γνωριμίες σταθμοί στην πορεία του. Ο κατάλογος είναι σίγουρα μακρύς: ο φωτογράφος και γκαλερίστας Arfred Steiglitz στην γκαλερί του οποίου θα έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με σπουδαίους καλλιτέχνες και θα αντιληφθεί οτι η φωτογραφία είναι επίσης υψηλή τέχνη. Η Katherine S Dryer που θα ζητήσει τη συμβολή του στην ίδρυση του πρώτου μουσείου σύγχρονης τέχνης στη Ν. Υόρκη. Οι Francis Picabia, Jean Cocteau και Erik Satie που θα του ανοίξουν τις πόρτες των κοσμικών κύκλων στο Παρίσι. Η Sylvia Beach που θα τον φέρει σε επαφή με τους μεγάλους αμερικανούς συγγραφείς. Οι σουρεαλιστές, οι γυναίκες - ερωτικές του σύντροφοι, ο κατάλογος δεν έχει τέλος... Αφήνω τελευταίο όμως τον Marcel Duchamp, έναν άνθρωπο που θα του αλλάξει πραγματικά τη ζωή.
«Η μητέρα μου ήταν μια πολύ καλή γυναίκα, αλλά ήθελε να είμαι όπως οι άλλοι άνθρωποι – και δεν θα μπορούσα. Γνώριζε πόσο μεγάλη ανάγκη είχα να είμαι καλλιτέχνης. Αυτό την απογοήτευσε. Ο πατέρας μου ήταν ένας γλυκός άνδρας, αν και ανεπαρκής, και αγαπούσα τις αδελφές μου και τους αδερφούς μου – αλλά έπρεπε να ζήσω τη δική μου ζωή, και κανείς δεν ήταν ικανός να αποδεχτεί τις συνέπειες αυτής της απόφασης.» Man Ray
9
Ας μιλήσουμε λίγο περισσότερο γι αυτή τη σχέση. Θα γνωριστούν μέσω του κοινού γνωστού τους, συλλέκτη Walter Conrad Arensberg, στο Ridgefield του New Jersey. Παρότι ο Man Ray δεν μιλάει γαλλικά και ο Duchamp μιλά ελάχιστα αγγλικά, η φιλία τους θα ξεκινήσει αμέσως, παίζοντας μαζί μια παρτίδα τένις. Όταν ο Man Ray θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη, θα γίνουν αχώριστοι. Θα μάθουν ο ένας στον άλλον τη γλώσσα τους, θα παίξουν σκάκι βραδιές ολόκληρες και, βέβαια, θα υποστηρίξουν πολύ ο ένας τη δουλειά του άλλου. Μαζί θα ξεκινήσουν και το κίνημα Dada στη Νέα Υόρκη χωρίς καν να γνωρίζουν οτι χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, κάπου στη Ζυρίχη, άλλοι καλλιτέχνες έχουν ακριβώς το ίδιο σκεπτικό και θα δώσουν το όνομα dada σε αυτήν την καινούργια καλλιτεχνική έκφραση, μεταξύ άλλων ο Tristan Tzara και ο Hans Arp. Μαζί αποφάσισαν να πάνε στο Παρίσι; Ναι, το 1921. Προπορεύεται λίγους μήνες ο Duchamp, και ακολουθεί τον Ιούλιο του 1921 ο Man Ray. Το πρώτο βράδυ κιόλας ο Duchamp θα τον εισάγει σε ένα κύκλο καλλιτεχνών και διανοούμενων ιδανικό για εκείνον: οι μέλλοντες σουρεαλιστές, μεταξύ άλλων ο Breton, o Aragon, o Éluard και o Benjamin Péret. Διακρίνεις εκλεκτικές συγγένειες στο έργο των δύο αυτών καλλιτεχνών; Φυσικά. Όπως το ανέδειξαν σημαντικές εκθέσεις που έγιναν πρόσφατα στο εξωτερικό, ο Man Ray και ο Duchamp ήταν και οι δύο πολύ ταλαντούχοι ζωγράφοι, υπό την ακαδημαϊκή έννοια. Όπως ο Kandinksy ή ο Malevitch, στα πρώιμα έργα τους αναδεικνύουν μία εντελώς διαφορετική πτυχή από αυτή που θα ακολουθήσει, που είναι όμως ιδιαίτερα ελκυστική. Το ότι αποφάσισαν αυτοί οι ταλαντούχοι άνθρωποι να στραφούν προς την αφαιρετική τέχνη ή την κατασκευή readymade δείχνει πόσο ανεπαρκής τους φαινόταν η εικαστική γλώσσα του παρελθόντος. Ο Duchamp και ο Man Ray είχαν άλλωστε και ένα άλλο κοινό σημείο: τους άρεσε ιδιαίτερα να πειραματίζονται, να εφευρίσκουν διάφο-
10
Παρότι ο μεσοπόλεμος φαντάζει στις μέρες μας ως εποχή ανεμελιάς και μποέμικης ζωής, η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική.
Από αριστερά: Φωτόγραμμα από την ταινία του René Clair Entr’ acte [Διάλειμμα]. Απεικονίζονται ο Marcel Duchamp και ο Man Ray να παίζουν σκάκι, 1924. Man Ray, Marcel Duchamp, 1916. Ανωνύμου, Ο Marcel Duchamp και ο Man Ray, 1963. Δεξιά: Man Ray, Η ομάδα των ντανταϊστών, Νοέμβριος 1921. Από τα αριστερά, πίσω: Paul Chadourne, Tristan Tzara, Philippe Soupault και Serge Charchoune· μπροστά: Man Ray (κολάζ), Paul Éluard, Jacques Rigaut, Mick Soupault και Georges RibemontDessaignes.
ρες μηχανές ή να χρησιμοποιούν υλικά που δεν συνηθίζονταν στη ζωγραφική. Αυτή η φαντασία που είχαν ήταν ίσως αυτό που τους συνέδεε περισσότερο και που τους έδωσε την ευκαιρία να παραμείνουν φίλοι ως το θάνατο του Duchamp, το 1968. Η άφιξη του Man Ray στο Παρίσι, είναι σε μια εποχή έντονων ζυμώσεων και μεγάλων κινημάτων. Τα πράγματα κυλούν εύκολα για εκείνον και την τέχνη του; Μάλλον όχι τόσο όσο διαφαίνονταν αρχικά. Ας φανταστούμε λίγο εκείνη την περίοδο: φτάνει σε μία πόλη όπου δεν γνωρίζει κανέναν, δεν μιλάει καλά τη γλώσσα, και όλα του φαίνονται πρωτόγνωρα. Και σε λίγες ώρες, αποκτά καινούριους φίλους που τον κάνουν επιτέλους να μην νιώθει μόνος του στην προσπάθεια του να αλλάξει ριζοσπαστικά την τέχνη, μένει σε ένα ξενοδοχείο στην καρδιά Saint Germain, με τον Tristan Tzara, ο Philippe Soupault του προτείνει αμέσως να κάνει ατομική έκθεση ζωγραφικής, ενώ γνωρίζει σύντομα την πιο σημαντική μούσα του, την Kiki de Montparnasse. Μετά από τον πρώτο ενθουσιασμό, θα ακολουθήσει και η εξίσου μεγάλη απογοήτευση. Η έκθεση του στην Librairie Six είναι μία παταγώδης αποτυχία, δεν πουλάει ούτε ένα έργο. Συνειδητοποιεί τότε πως τα ψέματα τελείωσαν: αν θέλει να παραμείνει στο Παρίσι, με τον καινούριο κύκλο φίλων του, θα πρέπει να θυσιάσει το πάθος του, τη ζωγραφική για την φωτογραφία, η οποία θα του επιτρέψει να κερδίζει τα προς το ζην. Μιλάμε τελικά για μια περίοδο εύκολη ή δύσκολη για έναν καλλιτέχνη; Παρότι ο μεσοπόλεμος φαντάζει στις μέρες μας ως εποχή ανεμελιάς και μποέμικης ζωής, η αλήθεια είναι τελείως διαφορετική. Η Ευρώπη μόλις έχει βγει από έναν τρομακτικό πόλεμο, και η κοινωνία κάθε άλλο παρά προοδευτική ήταν. Για έναν καλλιτέχνη της εποχής, ήταν πραγματικά δύσκολο να αντιμετωπίσει την καχυποψία όταν δεν ήταν απλή περιέργεια, την περιφρόνηση και τον βαθύ συντηρητισμό του κοινού. Μιλώντας για τη γνωριμία του με την Kiki de Montparnasse, ήρθε στο μυαλό μου η πρώτη ενότητα της έκθεσης, οι “Μούσες” του Man Ray. Να μιλήσουμε λίγο για αυτές; Ποιές είναι αυτές και τι ιδιαίτερο έχει η καθεμία να του προσφέρει. Αν και ο Man Ray είχε ήδη παντρευτεί το 1914 στην Αμερική μια ποιήτρια, την Adon
11
Lacroix (με την οποία χώρισε το 1917), η Kiki de Montparnasse, είναι ουσιαστικά η πρώτη μούσα του. Είναι μια νέα κοπέλα – το μόνο κοινό στις μούσες του Man Ray είναι ίσως η μεγάλη διαφορά ηλικίας που θα έχουν όλες με τον καλλιτέχνη –, που είχε μάθει, έχοντας μεγαλώσει σχεδόν χωρίς γονείς, να τα βγάζει πέρα μόνη της. Κέρδιζε τα προς το ζην ως μοντέλο για ζωγράφους, αλλά, πολύ γρήγορα, απέκτησε μεγάλη φήμη ως τραγουδίστρια σε καμπαρέ του Montparnasse. Προσπάθησε να γίνει ηθοποιός, ζωγράφιζε, και ζούσε μια μποέμικη ζωή γεμάτη καταχρήσεις. Μέσα σε 7 χρόνια που κράτησε η σχέση τους, εκείνη θα αλλάξει πολύ, ενώ ο εθισμός της στο αλκοόλ, θα την απομακρύνει από την σκηνή. Παρά ταύτα, η Kiki de Montparnasse θα προσφέρει στον Man Ray πολύ σημαντικές στιγμές έμπνευσης, ενώ η μποέμικη ζωή της θα ελαφρύνει πολλές φορές και τον ίδιο. Και επόμενη είναι η Lee Miller; Ακριβώς. Θα διαρκέσει η σχέση τους μόλις τρία χρόνια αλλά θα είναι καθοριστική για τον καλλιτέχνη. Η Lee, έρχεται από την Αμερική, και τον προσεγγίζει αμέσως ζητώντας του να της διδάξει την τέχνη της φωτογραφίας. Μαζί, θα δοκιμάσουν πολλά πράγματα, και η προσωπική τους ζωή θα ταυτιστεί πλήρως με την επαγγελματική τους. Ο Man Ray έχοντας όμως τα διπλάσια χρόνια της, θα δείξει και μία καινούρια πτυχή της προσωπικότητας του: αυτός ο φιλελεύθερος καλλιτέχνης, που πάντα δεχόταν ως τώρα οι ερωμένες του να έχουν και παράλληλες σχέσεις, γίνεται ζηλιάρης, καχύποπτος, κτητικός. Όπως αποδεικνύουν και πολλά γράμματα του στη Lee, φαίνεται να μην αναγνωρίζει ο ίδιος τον εαυτό του. Όταν η νεαρή κοπέλα αποφασίζει να τον εγκαταλείψει και να επιστρέψει στη Νέα Υόρκη για να συνεχίσει την πολλά υποσχόμενη καριέρα της, τον αφήνει πίσω της σε μια κατάσταση εκτός ελέγχου. Ο Man Ray φαίνεται να σκέφτεται σοβαρά την αυτοκτονία αλλά, όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, θα διοχετεύσει όλον τον θυμό του, το μίσος και την απογοήτευσή του στην τέχνη του. Αυτός ο εξορκισμός, κατά κάποιο τρόπο, θα τον εμπνεύσει να δημιουργήσει μερικά από τα πιο σημαντικά του έργα, ώστε να μπορέσει τέσσερα χρόνια αργότερα να ξεκινήσει μια νέα σχέση μαζί της απολύτως φιλική. Στη διάρκεια αυτή, θα γνωρίσει και την Méret Oppenheim. Ανεξάρτητη και δυνατή, η Oppenheim είναι καλλιτέχνης και φοιτά στην Académie de la Grande
12
Από αριστερά: Λεπτομέρεια από την έκθεση. Man Ray, Kiki de Montparnasse, 1921. Man Ray, Lee Miller, 1930. Δεξιά: Man Ray, Άφθαρτο αντικείμενο, 1923 / 1965. Λεπτομέρεια από την έκθεση.
Chaumière. Είναι ενταγμένη στην ομάδα των σουρεαλιστών αλλά αποφεύγει ιδιαίτερα τον υποβιβαστικό και καθόλου αντιπροσωπευτικό για εκείνην ρόλο της μούσας. Θα τον εμπνεύσει και για τρία χρόνια θα του δώσει την ευκαιρία να δημιουργήσει σημαντικά έργα. Είναι η μοναδική μούσα του Man Ray με την οποία δεν είχε ερωτική σχέση, σωστά; Όντως, δεν ξέρουμε αν υπήρξαν εραστές. Αλλά αυτή η λεπτομέρεια είναι κατά πάσα πιθανότητα ασήμαντη όταν αναλογίζεται κανείς τον φανερό αμοιβαίο σεβασμό που τους συνέδεε και τα υπέροχα έργα που κληροδότησε η σχέση τους. Μετά από αυτές τις τόσο δυνατές σχέσεις, ο Man Ray ερωτεύεται δύο γυναίκες που θα αρκεστούν με χαρά και μετριοπάθεια στον ρόλο της μούσας χωρίς να έχουν οι ίδιες σημαντικές καλλιτεχνικές αναζητήσεις. Η πρώτη είναι μία νεαρή χορεύτρια από τη Γουαδελούπη, η Adrienne Fidelin, που θα παραμείνει στο πλευρό του ως το 1940. Και η δεύτερη είναι αυτή που θα τον παντρευτεί και θα είναι στο πλάι του για τα τριάντα τελευταία χρόνια της ζωής του, η, επίσης χορεύτρια, Juliet Browner. Γνωρίζει τον καλλιτέχνη στην Αμερική το 1941 και του αφιερώνει την υπόλοιπη ζωή της, μη διστάζοντας να τον ακολουθήσει από το 1951 και μετά στο Παρίσι, χωρίς καν να γνωρίζει γαλλικά. Θα είναι εκείνη που θα δωρίσει μεγάλο μέρος του φωτογραφικού του αρχείου στο Centre Pompidou στο Παρίσι, και που θα ιδρύσει το Man Ray Trust, για να χειριστεί σωστά τα πνευματικά δικαιώματα του συζύγου της. Ο Man Ray υπήρξε πολύπλευρος καλλιτέχνης. Παρότι κέρδισε δόξα και χρήματα από την φωτογραφία, εντούτοις δεν έπαψε να ασχολείται με τη ζωγραφική. Ας μιλήσουμε λίγο γι αυτό... Θεωρούσε τον εαυτό του πρωτίστως ζωγράφο, ήταν πραγματικά η εικαστική γλώσσα που προτιμούσε. Στην αρχή, η ενασχόληση με τη φωτογραφία γινόταν καθαρά για βιοποριστικούς λόγους, ενώ κρατούσε τη ζωγραφική σαν μεγάλη αγάπη στον ελεύθερο χρόνο του. Σιγά σιγά συμφιλιώθηκε με την ιδέα οτι η φωτογραφία ως μέσο μπορούσε να του προσφέρει επαρκή καλλιτεχνική έκφραση γι’ αυτό και βλέπουμε να αναπτύσσει κατά καιρούς διάφορες τεχνικές στη φωτογραφία που θα παρήγαγαν υψηλό εικαστικό
13
Εικόνες από την έκθεση
αποτέλεσμα. Σε κάθε περίπτωση, ο Man Ray, δεν σταμάτησε ποτέ να εκφράζεται με όλα σχεδόν τα εικαστικά μέσα, να δημιουργεί παράλληλα, σχέδια, γλυπτά, readymades, να χαράσσει και να τυπώνει. Αυτό που απεχθανόταν ήταν να δέχεται την ετικέτα του φωτογράφου ή του ζωγράφου. Ήταν καλλιτέχνης εξερευνητής. Ίσως σε αυτό συνέτεινε το γεγονός πως ο Man Ray ζυμωμένος με τα μεγάλα ανατρεπτικά κινήματα, είχε το θάρρος της εξερεύνησης. Γι’ αυτό και εφάρμοζε όλες αυτές τις καινοτομίες που περιγράφεις στη φωτογραφία με το βλέμμα ενός γνήσιου εικαστικού καλλιτέχνη. Απολύτως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το σολαριζασιόν το οποίο αν και ήταν γνωστό ως τεχνική από το 1880, χρησιμοποιήθηκε από τον Man Ray με τέτοιο τρόπο, ώστε να παράξει υψηλό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα τόσο σε πορτραίτα, όσο και σε απλές φωτογραφίες μόδας. Τύχη. Τι ρόλο έπαιξε στη ζωή του; Σε μια συνέντευξή του στο γαλλικό κανάλι TV5, ο Man Ray ισχυρίζεται οτι η τύχη δεν πρέπει να παίζει κανένα ρόλο στην τέχνη. Όμως η τύχη έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ζωή και στο έργο του. Το 1922 για παράδειγμα, θα αναλάβει να φωτογραφίσει την Luisa Casati στο σπίτι της. Οι ανεπαρκείς φωτιστικές συνθήκες θα τον αναγκάσουν να κάνει τις λήψεις με περισσότερο χρόνο. Εκείνη παρότι έπρεπε να παραμείνει ακίνητη, έκανε το αντίθετο. Και το αποτέλεσμα, ήταν η πασίγνωστη φωτογραφία με τα 3 ζευγάρια μάτια, που στάθηκε διαβατήριο για την μετέπειτα επιτυχία του. Πως αντιμετωπίζει το ερωτικό στοιχείο στο έργο του ο Man Ray; Ο Man Ray προσεγγίζει το ερωτικό στοιχείο με δύο τρόπους: είτε αποτυπώνοντάς το αφηρημένα, πράγμα που κάνει συχνά στη ζωγραφική του, είτε παρουσιάζοντάς το παραστατικά με αρκετή πάντα δόση από το γνωστό του χιούμορ. Πουθενά πάντως δεν θα συναντήσουμε διάθεση ωραιοποόησης ή σεμνοτυφία.
14
Αριστερά επάνω: Man Ray, Dora Maar, 1936 (σολαριζασιόν). Αριστερά:Man Ray, Φωτογραφία μόδας, 1935 (σολαριζασιόν). Δεξιά επάνω: Man Ray, Luisa Casati, 1922. Επάνω: Man Ray, Ο κος και η κα Woodman, 1947. Απέναντι αριστερά: Man Ray, Αγκαλιά, 1947.
15
Στιγμιότυπα από την προετοιμασία της έκθεσης.
16
Η έκθεση είναι όπως ξέρουμε θεματική. Πως κατέληξες στα "Πρόσωπα της Γυναίκας"; Ήταν σε ένα βαθμό προσωπική επιλογή, λόγω της φύσης μου, αλλά και της επαφής μου με το έργο του. Η ανάπτυξη της γυναίκας στο έργο του Man Ray παραμένει άλλωστε στο κοινωνικό υποσυνείδητο. Ερευνώντας το θέμα σε βάθος, διαπιστώσαμε οτι μας προσέφερε ένα ακόμη πλεονέκτημα: τη δυνατότητα παρουσίασης όλων των εκφάνσεων της τέχνης του αμερικανού δημιουργού σε μια πορεία η διάρκεια της οποίας ξεπερνά τα 60 χρόνια. Απόψε μπαίνει μια άνω τελεία στην έκθεση. Πως νιώθεις ως επιμελήτρια, την παραμονή των εγκαινίων της; Τα συναισθήματα είναι ανάμεικτα. Από τη μια νιώθω ανακούφιση, ασχέτως κούρασης, από την άλλη, μεγάλη νευρικότητα για την υποδοχή που θα έχει στο κοινό. Σίγουρα πάντως είμαι γεμάτη ικανοποίηση για το άρτιο αποτέλεσμα της συλλογικής προσπάθειας της ομάδας του Ιδρύματος, αλλά και συγκίνηση μιας και πρόκειται για την πρώτη επιμέλεια που αναλαμβάνω. Ένα κεφάλαιο κλείνει απόψε εδώ, ενώ από αύριο, μετά τα εγκαίνια, ένα άλλο ανοίγει. Κι ευτυχώς η παραμονή μου στη μουσείο για τους δύο επόμενους μήνες θα μου επιτρέψει να χαρώ σε άλλους ρυθμούς το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας. Θέλω να σταθώ όμως και σε κάτι ακόμη. Οι εκθέσεις, όπως και οι θεατρικές παραστάσεις, έχουν το μειονέκτημα του εφήμερου. Χαίρομαι λοιπόν που και αυτή η έκθεση του Ιδρύματος, έχει ουσιαστικά αποτυπωθεί σε έναν κατάλογο, για να μας θυμίζει πάντα το ταξίδι μας στη ζωή και στο έργο του Man Ray αλλά και να ταξιδεύει εκ νέου κάθε μελλοντικό αναγνώστη.
17
18
Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ
Ποιος κρύβεται πίσω από τη μάσκα; ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Στο πλαίσιο της έκθεσης MAN RAY – Τα Πρόσωπα της Γυναίκας που παρουσιάζει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο, θα πραγματοποιηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά ηλικίας 6 – 9 και 10 – 13 ετών με τίτλο «Ποιος κρύβεται πίσω από τη μάσκα;». Σκοπός των φετινών μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων είναι η εξοικείωση των παιδιών με τις πτυχές έμπνευσης και δημιουργίας του αμερικανού καλλιτέχνη Man Ray. Προσεγγίζοντας βιωματικά τα έργα του, οι συμμετέχοντες θα έλθουν σε επαφή με τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά κινήματα του ντανταϊσμού και σουρεαλισμού καλλιεργώντας το «βλέμμα» τους αναφορικά με τα readymades και την εικαστική φωτογραφία, τις τεχνικές της αλλά και τη χρήση της στα άλλα είδη τέχνης. Στα 90 λεπτά διάρκειας του προγράμματος μέσα από διαδραστικές πρακτικές και παιχνίδια οι μικροί επισκέπτες θα ανακαλύψουν τη δύναμη της αποτύπωσης συναισθημάτων αλλά και την ευφυΐα με την οποία ο Man Ray τα απαθανατίζει με το φακό του. Θα προχωρήσουν στη σύνθεση ομαδοσυνεργατικά και θα πειραματιστούν δημιουργώντας το δικό τους ντανταϊστικό έργο και οργανώνοντας μια σύγχρονη σουρεαλιστική έκθεση! Διάρκεια: 1-31 Αυγούστου Δηλώσεις συμμετοχής στο τηλέφωνο: 22820 22444 Κόστος συμμετοχής: 5€
19
ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ
Κωνσταντίνος Μάνος (γ. 1934)
Παρακολουθώντας τον χορό στην πλατεία, Έλυμπος, Κάρπαθος 1962
Ο φακός του Κωνσταντίνου Μάνου διεισδύει στην πραγματικότητα χωρίς να την παραβιάζει, φωτογραφίζοντάς την με καθαρότητα και ειλικρίνεια, ενώ συχνά αγγίζει τα όρια της φωτοδημοσιογραφίας. Για τις ανάγκες του Greek Portfolio o Ελληνοαμερικανός φωτογράφος γύρισε όλη την Ελλάδα στην κρίσιμη και μεταβατική δεκαετία του ’60. Ο ίδιος έγραψε πολύ αργότερα ότι «σε κάποιες φωτογραφίες η εικόνα είναι πιο σημαντική από το θέμα – το θέμα της εικόνας είναι η ίδια η φωτογραφία». Στις ελληνικές φωτογραφίες του ο Μάνος «αιχμαλωτίζει» τον θεατή, αφήνοντάς τον αναποφάσιστο: αυτό που μας έλκει τόσο έντονα είναι άραγε το βλέμμα του παππού που προστατεύει τον εγγονό, τα μάτια της κοπέλας από την Κάρπαθο ή ολόκληρη η σύνθεση στιγμής, περιβάλλοντος και εικονιζομένων μορφών; Το συγκεκριμένο, το προσωπικό είναι ταυτόχρονα απόμακρο, φωτογραφικό
21
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ
Αντώνης Βολανάκης Υπότροφος Ι.Β.Ε.Γ 2002-2003, στην Σκηνογραφία.
Συνομιλούμε τη στιγμή που η δουλειά σας ξεκίνησε να παρουσιάζεται από την 1η Ιουλίου στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών υπό τον τίτλο The Holy Bachelorette in the Wedding Cave, μια εγκατάσταση η οποία συνδυάζει πολλά στοιχεία των εικαστικών τεχνών με το στοιχείο της αφήγησης. Μιλήστε μας γι’ αυτήν. Το The Holy Bachelorette in the Wedding Cave είναι μια εικαστική εγκατάσταση που εκτυλίσσεται στον αχανή βιομηχανικό χώρο Α της Πειραιώς. Μέσα σε αυτόν, ο επισκέπτης συναντά ένα δάσος από νυφικά και χειμάρρους υφασμάτων. Στην καρδιά του χώρου, βρίσκεται ένας αιωνόβιος αργαλειός, που υφαίνει ένα καινούριο ύφασμα από παλιά νυφικά που κόβονται επί τόπου. Ταυτοχρόνως συνέλεξα ερωτήσεις για θέματα που απασχολούν έντονα τις γυναίκες και θα ήθελαν να τις θέσουν σε άλλες γυναίκες. Έπειτα, κινηματογράφησα πολλές διαφορετικές απαντήσεις σε Ελλάδα και Νέα Υόρκη οι οποίες προβάλλονται στο χώρο ανάμεσα στα νυφικά. Το απόν σώμα στα άδεια νυφικά ενσαρκώνουν οι βίντεο-προβολές γυναικών. Με ενδιαφέρει πολύ το πώς υφαίνεται η συζήτηση γυναικών με γυναίκες. Στην Ελλάδα πρέπει όλοι να αφουγκραστούμε, να καταλάβουμε και να ενδυναμώσουμε τη γυναικεία αφήγηση. Αυτό προσπαθώ κι εγώ. Ας ακούσουμε ξανά τη γνωστή Πηνελόπη, τη σύζυγο του Οδυσσέα. Πιστεύω ότι βαθιά μέσα της δεν επιθυμούσε να επιστρέψει ο άνδρας της.
Έχετε δηλώσει πως σας απασχόλησε η γυναικεία αφήγηση. Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που την καθιστούν σήμερα ιδιαίτερη; Η δουλειά μου δε σχετίζεται με την επικαιρότητα. Η γυναικεία αφήγηση είναι από τις θεματικές που απασχολούν αιώνες την ανθρωπότητα. Οι συνθήκες συνεπώς στις οποίες αναφέρεται η δουλειά μου είναι βαθιά αρχετυπικές. Οι εκφάνσεις που εμφανίζονται
22
www.adonisvolanakis.com Αντώνης Βολανάκης | Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου 2015 mmm.weddingcave.wordpress.com blind date #12
στην εκάστοτε εποχή είναι απλώς το πλαίσιο και όχι το περιεχόμενο.Το γεγονός ότι οι γυναίκες βρίσκονται σήμερα πια σε ένα προνομιούχο κατώφλι, συγκριτικά με το παρελθόν, ώστε να εισακουστεί η φωνή τους ή η κραυγή τους, με ώθησε κι εμένα να προσπαθήσω να διανοίξω το «χώρο» ώστε αυτό το κατώφλι να είναι κατώφλι εξόδου. Έχω ανάγκη να βρίσκομαι σε γυναικείους χώρους. Οι γυναικες έχουν ένα μεγάλο πεδίο να «κυοφορούν», να πραγματώνουν χώρους και να συν-χωρούν. H ισότητα, η μητρότητα και η συντροφικότητα ήταν κόμβοι αυτής της αφήγησης. Γιατί επιλέξατε αυτά τα ζητήματα; Το πρότζεκτ αυτό δεν έχει επιμελητή. Το σύνολο των γυναικών με τις οποίες συνεργάστηκα είναι οι πραγματικές επιμελήτριες. Η διαδικασία με την οποία μοιράστηκαν μαζί μου τα ερωτήματα που τους «καίνε», ανέδειξε τη μητρότητα, τη συντροφικότητα και τη θέση τους απέναντι στα άλλα φύλα ως κύρια θέματα της άσκησης ταυτότητας που καθημερινά διαποτίζει όλους μας. Η δια-θεματική προσέγγιση της τέχνης αλλά και η συνύπαρξη των εικαστικών τεχνών με άλλες τέχνες –προσεγγίσεις που προφανώς σας αφορούν– είναι επιταγή της εποχής μας, προσωπική ανησυχία, ή τι ακόμη; Η επιλογή μου να σπουδάσω στην Αγγλία γλυπτική και στη Φινλανδία θέατρο και κινηματογράφο, καθώς και η επιθυμία μου να υπάρχω με πολλαπλά χρησιδάνεια μεταξύ εικαστικών και παραστατικών τεχνών ανέδειξε τελικά την πραγματική μου και ουσιαστική ανάγκη, αυτή της συνεργασίας. Η διεπιστημονικότητα είναι ιστορικά καταγεγραμμένη από την Αναγέννηση ακόμη, και τα τελευταία χρόνια που είμαι στη Νέα Υόρκη αυτό ακριβώς είναι που μου προσδίδουν. Η εποχή μας απαιτεί από τον καλλιτέχνη να βγει από
23
το στούντιό του, να πραγματώνει ανθρώπινες διασυνδέσεις με τις διάφορες κοινότητες με τις οποίες σχετίζεται και εμπλέκεται. Το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί από την υψηλή τεχνική- ευτυχώς- στη δυνατότητα της τέχνης να μετακινήσει και τους δύο, καλλιτέχνη και θεατή. Ξέροντας καλά μαθηματικά η φιλοσοφία είναι ένα πεδίο προς δημιουργική εξερεύνηση. Αν δεν απατώμαι ο Αλτουσέρ είχε πει: «Σκέτος μαθηματικός, σκέτος γάιδαρος. Σκέτος ζωγράφος, τα ίδια. Σκέτος άνδρας, τα ίδια». Δεν υπάρχει δίπολο γυναικός- ανδρός. Έχετε μιλήσει για την εποχή της «τυφλότητας» που χαρακτήρισε την ελληνική κοινωνία στην προ κρίσης εποχή. Θα μπορούσαμε να πούμε πως και η τέχνη υπήρξε «συνένοχος» σε αυτή την κατάσταση; Φυσικά, η τέχνη ήταν συνένοχος ενός κυριαρχούντος καταναλωτικού lifestyle. Αρκετά μακριά από την πνευματικότητα. Και χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη λέξη εννοώ την πνευματικότητα των ανθρωπίνων σχέσεων. Οι άνθρωποι σήμερα έχουμε ταρακουνηθεί κι έχουμε αρχίσει πια να συνομιλούμε για την πολιτική, όχι με τη στενή ερμηνεία της λέξης, αλλά με την ευρεία, δηλαδή την πολιτική που εδράζεται στις διαπροσωπικές σχέσεις κι επεκτείνεται συνολικά. Η έδρα ως τράπεζα/τραπέζι που έρχονται να συνομιλήσουν οι άνθρωποι απεκδυόμενοι τις ταυτότητες και τα «ξέρω» τους όπως ακριβώς θα βρισκόμασταν σε μια παραλία ένα έναστρο βράδυ γύρω από τη φωτιά. Μπορεί να ακούγεται λίγο ρομαντικό -εως πολύ-, αλλά αυτή τη σχέση με τα απλά πράγματα πρέπει να ξαναβρούμε όλοι στην Ελλάδα. Διδάσκετε στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης "Τέχνη και πολιτική". Ποια είναι τα πολυτιμότερα στοιχεία που οφείλουν να αξιοποιήσουν η μια οντότητα από την άλλη για να απαντήσουν στα σημερινά οξυμένα προβλήματα των ανθρώπων; Η δουλειά που κάνουμε στο τμήμα βασίζεται κυρίως στο πώς έρχεται η Τέχνη στο τραπέζι κάθε κοινότητας. Η πολιτική που φτιάχνει η τέχνη και η τέχνη που φτιάχνει πολιτική. Απαντήσεις δεν είναι εύκολο να δοθούν. Αν μπορούμε να συνεχίσουμε να θέτουμε ερωτήματα σε θέματα ταυτότητας, προνομίων, συμμετοχής στο δημόσιο λόγο, δικαιώματος στη δημιουργικότητα, αναγνώρισης του διαφορετικού, ενσωμάτωσης τους ξένου , να γινουμε πιο ανθρώπινοι δηλαδή. 24
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ Κάπου είχατε αναφέρει πως πιθανόν μια καλλιτεχνική έκφραση να μην εμπεριέχει κανένα συγκεκριμένο μήνυμα. Είναι δυνατό να συμβαίνει αυτό; (συνειδητά είτε και ασυνείδητα). Ο Ιμμάνουελ Καντ μας δίδαξε πως δε χρειάζεται συγκεκριμένο νόημα και μήνυμα στην τέχνη. Όπως λέει κι ένας αγαπημένος μου φίλος, ο Δημήτρης Μαρτίδης «κάθε θεατής είναι και ένα διαφορετικό έργο». Ο θάνατος του συγγραφέα επισφραγίστηκε με τον Ρολάντ Μπάρτ και στόχος κάθε έργου είναι να χειραφετήσει το θεατή, να συν-γράψει το δικό του. Ποια είναι τα θέματα που σας απασχολούν σήμερα και αποτελούν επίκεντρο στα άμεσα καλλιτεχνικά σας σχέδια Η έννοια της συνεργατικής ηγεσίας είναι κάτι που με απασχολεί πολύ και το δουλεύω και στο συγκεκριμένο πρότζεκτ με την ομάδα γυναικών, που στις 21 Ιουλίου στις 21:00, στο χώρο της εγκατάστασης, θα πραγματοποιήσουμε μια ανάγνωση αποσπασμάτων από το έργο «Πηνελοπιάδα» της Μάργκαρετ Άτγουντ. Πρόκειται για μια ιδέα που ξεκίνησε μετά από μια συνάντηση μου με την ίδια τη συγγραφέα στη Νέα Υόρκη κι εξελίχθηκε σε μια πρωτοφανή εμπειρία από πολλές απόψεις. Το έργο αφηγείται, αξιοποιώντας την προφορική παράδοση στην οποία βασίστηκε και ο Όμηρος για να γράψει την Οδύσσεια, την ιστορία της Πηνελόπης από τη δική της οπτική γωνία. Αποτελεί δηλαδή μια προσπάθεια προσέγγισης του γνωστού σε όλους μας μύθου, όχι από τα μάτια ενός άνδρα συγγραφέα, αλλά μιας γυναίκας. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, η σύνθεση της όμαδας είναι αρκετά «πλουραλιστική», αν μπορώ να χρησιμοποιήσω αυτό τον όρο. Οι κοπέλες, όλες προερχόμενες από διαφορετικούς χώρους, με διαφορετικές ηλικίες και συνεπώς και καταβολές φέρει η καθεμιά το δικό της στοιχείο και τη δική της σκοπιά επί της ιστορίας που αφηγούμαστε. Όπως λέει η Καλλιόπη Παναγιωτίδου, ηθοποιός και μία εκ των συμμετεχουσών: «Είναι ωραίο να προσπαθήσεις να δημιουργήσεις όχι μια ομοιογενή ομάδα, αλλά μια ομάδα φαινομενικά ανομοιογενή, της οποίας όμως τα «συστατικά» έχουν συνδεθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε η απουσία μιας φωνής, αυτής της συγκεκριμένης φωνής, με όλες τις καταβολές της, να διαφοροποιεί ουσιαστικά και καταλυτικά την αφήγηση της ιστορίας. Σχετίζεται κατα βάση δηλαδή κι αυτό, όπως και πολλά άλλα, με την αποδοχή της διαφορετικότητας και κατ’ επέκταση και τον εναγκαλισμό αυτής». Επίσης η Δανάη Σιώζιου, ποιήτρια λέει: «τους ανθρώπους τους ενώνουν, μεταξύ άλλων, οι κοινοί στόχοι. Η αποδοχή μίας πρόσκλησης, η μαθητεία στη λειτουργία και τις διαδικασίες μίας ομάδας που συναντιέται για πρώτη φορά, αλλά και αυτό κάθ' αυτό το εσωτερικό ζητούμενο, δηλαδή μαθαίνω να είμαι ομάδα, το λεπτό σημείο όπου καλούνται να ισσοροπήσουν οι συσχετισμοί δυνάμεων, είναι ταυτόχρονα ένα άνοιγμα της συζήτησης, του κόσμου και του εαυτού. Έχει να κάνει σαφώς με ικανότητες, αλλά επίσης έχει να κάνει με τη σύνδεση και το συναίσθημα, την εμψύχωση, καθώς κάθε μέλος της ομάδας συνδέεται επίσης με άλλες ομάδες και επιθυμεί να συνδεθεί με τουλάχιστον μία ακόμη: το κοινό. Η τελική στιγμή αφορά τη συνήχηση όλων των συγχορδιών μαζί, δηλαδή της φωνής του καθενός και τη φωνή μας».
25
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ
ΛΟΝΔΙΝΟ
National Gallery Sansovino Frames
Η έκθεση αυτή σηματοδοτεί την πρώτη από μια σειρά εκθέσεων με θέμα τις κορνίζες έργων τέχνης, συγκεντρώνοντας 30 εξαίρετα δείγματα χαρακτηριστικού ύφους από τη Βενετία και το Βένετο. Διάρκεια έκθεσης: 1/4 – 13/9/2015 www.nationalgallery.org.uk
ΛΟΝΔΙΝΟ
THE COURTAULD GALLERY Unfinished … works from the Courtauld Gallery
H έκθεση αυτή παρουσιάζει ζωγραφική, σχέδια, γλυπτική και χαρακτική από την Αναγέννηση μέχρι και τις αρχές του εικοστού αιώνα, που έχουν καταχωρηθεί ως «ημιτελή». Πολλά από τα έργα που εκτίθενται δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ από τον δημιουργό τους, ή από άλλον καλλιτέχνη μετά το θάνατό τους, παρέχοντας μια συναρπαστική εικόνα για την διακοπή της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Διάρκεια έκθεσης: 18/6 - 20/9/2015 www.courtauld.ac.uk
Λιβερπούλ
Tate Liverpool Jackson Pollock – Blind spots
Eίναι η πρώτη έκθεση που γίνεται μετά από 30 χρόνια εστιάζοντας σε μια παραγνωρισμένη καλλιτεχνική του περίοδο μεταξύ του 1951 και 1953, παρουσιάζοντας σχεδόν το σύνολο των έργων που δημιούργησε το διάστημα αυτό. Η έκθεση συμπληρώνεται από σχέδια και σχεδόν άγνωστα σπάνια γλυπτά, προσφέροντας μια νέα οπτική γωνία για το έργο ενός από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα. Διάρκεια έκθεσης: 30/06 – 18/10/2015 www.tate.org.uk
26
Π αρίσι
Musee RodiΝ: Robert Doisneau Sculptors and Sculptures
Έκθεση που παρουσιάζει τις φωτογραφίες που τράβηξε ο διάσημος γάλλος φωτογράφος κατά τη διάρκεια της χύτευσης του γλυπτού «Penseur», αλλά και άλλες που αναδεικνύουν το ενδιαφέρον του φωτογράφου για τα γλυπτά του Rodin, σε δημόσιους χώρους αλλά και στο εργαστήριο του καλλιτέχνη. Διάρκεια έκθεσης: 14/3-19/11/2015 www.musee-rodin.fr
Α Μ Σ Τ Ε Ρ Ν ΤΑ Μ
Rijk smuseum Gardens Joan Miró
Πάνω από 20 γλυπτά από διεθνή μουσεία και ιδιωτικές συλλογές του Ισπανού καλλιτέχνη Χουάν Μιρό (1893-1983) κοσμούν τους ελεύθερα προσβάσιμα κήπους του Rijksmuseum. Μετά το Henry Moore και Alexander Calder,αυτή είναι η τρίτη σε σειρά από τις προγραμματισμένες «ανοιχτές» εκθέσεις. Διάρκεια έκθεσης: 19/6-11/10/2015 www.rijksmuseum.nl
Μ πιλμπάο
Guggenheim museum Jeff Koons
Αναδρομική έκθεση στο καινοτόμο έργο του Jeff Koons, μία από τις πιο αμφιλεγόμενεςπροσωπικότητες της σύγχρονης τέχνης. Ο Koons έχει ένα ιδιαίτερο στυλ που επιτρέπει φαινομενικά αντιφατικές έννοιες να συνυπάρχουν αρμονικά στο έργο του. Διάρκεια έκθεσης: 9/06 – 27/09/2015 www.guggenheim.org
ΒΙΕΝΝΗ
ALBERTINA MUSEUM Lee MIller
Μία επισκόπηση του έργου της Lee Miller (1907-1977) με πάνω από 100 έργα, κυρίως αδημοσίευτα. To έργο της χαρακτηρίζεται από σουρεαλιστικές εικόνες στους τομείς της μόδας, στα ταξίδια, στα πορτρέτα αλλά και στην αλληλογραφία την περίοδο του πολέμου. Διάρκεια έκθεσης: 8/5-16/8/2015 www.albertina.at
Μ αδρίτη
Prado museum: Ten Picassos from the Kunstmuseum Basel
Το Museo del Prado θα παρουσιάσει δέκα αριστουργήματα του Pablo Picasso από την συλλογή του Kunstmuseum της Βασιλείας, δέκα έργα από τη Μάλαγα (γενέτειρα του Picasso), που χρονολογούνται μεταξύ 1906 και 1967. Διάρκεια έκθεσης: 18/3 – 15/09/2015 www.museodelprado.es
27
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ
ΒΕΝΕΤΙΑ
56th BIENNALE
Η 56η Μπιεννάλε της Βενετίας, άνοιξε ήδη τις πύλες της και θα παραμείνει έως τις 22 Νοεμβρίου 2015. Η ελληνική συμμετοχή με τίτλο "Why Look at Animals? AGRIMIKÁ" είναι της Μαρίας Παπαδημητρίου. Διάρκεια έκθεσης: 9/5 – 22/11/2015 www.labiennale.org
ΡΩΜΗ
SCUDERIE DEL QUIRINALE Arte della Civiltà Islamica.
Η συλλογή al- Sabah αποτελείται από 35.000 αντικείμενα ισλαμικής τέχνης αλλά και τέχνης της Μέσης Ανατολής, μια συλλογή αναμφισβήτητα από τις πιο σημαντικές στον κόσμο όχι μόνο αριθμητικά αλλά βασικά με κριτήριο την ποιότητα και την πρωτοτυπία των έργων τέχνης που περιέχει. Διάρκεια έκθεσης: 25/7-20/9/2015 www.scuderiequirinale.it
Ν τίσελντορφ
Museum Kunstpalast: Wim Wenders – Landscapes. Photos
Με την ευκαιρία της επετείου των 70ων γενεθλίων του καλλιτέχνη (γεννήθηκε στο Ντίσελντορφ το 1945) παρουσιάζεται μία άλλη πλευρά του ταλέντου του διεθνούς σκηνοθέτη: μια επιλογή από 79 φωτογραφίες μεγάλης κλίμακας. Άλλωστε όπως παραδέχεται ο ίδιος ο σκηνοθέτης: η φωτογραφία είναι το άλλο μισό της ζωής μου. Διάρκεια έκθεσης: 18/4 – 16/08/2015 www.smkp.de
28
Β ενετία
Palazzo Ducale: Henri Rousseau – Archaic candour
Ένα ζωγραφικό πανόραμα στην τέχνη του Rousseau, με αναφορά στα αγαπημένα του θέματα: την άγρια φύση, σκηνές στη ζούγκλα, αλλά και πίνακες με τη ζωή στην πόλη ή την εξοχή και πορτρέτα φίλων. Διάρκεια έκθεσης: 6/3– 6/09/2015 palazzoducale.visitmuve.it
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
NEUE GALERIE: Russian Modernism. Cross-Currents of
German and Russian Art, 1907-1917. Αυτή η έκθεση είναι αφιερωμένη στα μοντερνιστικά κινήματα που επικράτησαν στη γερμανική και ρωσική τέχνη στις αρχές του 20ου αιώνα και περιλαμβάνει περίπου 90 έργα ζωγραφικής.
Διάρκεια έκθεσης: 14/05– 31/08/2015 www.neuegalerie.org
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
ΜΟΜΑ: From Bauhaus to Buenos Aires: Grete Stern and Horacio Coppola Η πρώτη μεγάλη έκθεση που επικεντρώνεται στις δύο εξέχουσες προσωπικότητες της avant-garde φωτογραφίας ενώ έζησαν και δημιούργησαν και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Διάρκεια έκθεσης: 17/05– 4/10/2015 www.moma.org
Ε λβετία
Fondation Beyeler: Marlene Dumas - «The Image as Burden»
Η Marlene Dumas επικεντρώνεται στην ανθρώπινη φιγούρα. Η συγκεκριμένη έκθεση σχεδιάστηκε σε στενή συνεργασία με την καλλιτέχνη, προσφέρωντας μια ολοκληρωμένη εικόνα του έργου της από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα. Διάρκεια έκθεσης: 31/5– 06/09/2015 www.fondationbeyeler.ch
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
METROPOLITAN MUSEUM OF ART Sargent: Portraits of Artists and Friends
Η έκθεση αυτή συγκεντρώνει περίπου ενενήντα έργα ζωγραφικής και χαρακτικής και διρευνά τις φιλίες μεταξύ του Sargent και των μοντέλων του, καθώς και τη σημασία αυτών των σχέσεων στη ζωή και την τέχνη του.
Διάρκεια έκθεσης: 30/06 – 04/10/2015 www.metmuseum.org
29
επισκεφθείτε τη νέα σελίδα μας στο facebook
B E Goulandris Foundation Ίδρυμα Β Ε Γουλανδρή 30