g - το 14ο τεύχος του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή

1

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015 Διμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή

Σ Ε Α Υ Τ Ο Τ Ο Τ Ε Υ Χ Ο Σ Σ Υ Ν Ε Ρ ΓΑ Σ Τ Η Κ Α Ν

Παρασκευή Γερολυμάτου, Ανδρέας Γεωργιάδης, Μαρία Κουτσομάλλη, Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου, Κλειώ Πανουργιά, Ειρήνη Στρατή Επιμέλεια - σχεδιασμός:

Τ 210 - 7252896 www.moca-andros.gr | www.goulandris.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

5

Του Κυριάκου Κουτσομάλλη, διευθυντή του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

7

Στον απόηχο της έκθεσης MAN RAY - ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Ο Τ Η ΤΑ

18

Επίσκεψη στο Μουσείο της Άνδρου και το χειμώνα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

24

Τα αγάλματα παίζουν παντομίμα! Οι Μουσειοσκευές του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ ΑΤ Ο Σ

26

Μιχάλης Τόμπρος, Προτομή Αποφασιστικής στιγμής (Στοχασμοί σκλαβιάς), 1948

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ Παρουσίαση σημαντικών εικαστικών εκθέσεων από όλο τον κόσμο

28

4

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Με ιδιαίτερη χαρά ανανεώνουμε την επαφή μας με ένα θερμό φιλικό χαιρετισμό τον οποίο σας μεταφέρει η υπό ανάγνωση 14η κατά σειρά ηλεκτρονική έκδοση. Πρωτίστως να πούμε ότι η καλοκαιρινή θεματική έκθεση του Man Ray που αφορούσε αποκλειστικά «την Γυναίκα και τα πρόσωπά της» στέφθηκε με εντυπωσιακά μεγάλη επιτυχία. Η υποδοχή της από τον τύπο, έντυπο και ηλεκτρονικό, υπήρξε θερμή με σημαντικά εγκωμιαστικά δημοσιεύματα. Η έκδοση που την πλαισίωσε συνεχίζει να διατίθεται εκτός από το πωλητήριο του Μουσείου και την ηλεκτρονική διάθεση και από βιβλιοπωλεία της Αθήνας. Από το εντυπωσιακό πανόραμα θα παραμείνουν ανοιχτές δυο αίθουσες όπου παρουσιάζονται φωτογραφίες και προβάλλεται βίντεο από την ζωή και το έργο του Man Ray. Οι μουσειοσκευές, κουτιά με μουσειοεκπαιδευτικό περιεχόμενο, θα δανείζονται σε σχολεία του εσωτερικού με σκοπό να φέρουν πιο κοντά στους μαθητές, πτυχές της σύγχρονης ελληνικής τέχνης με έργα της συλλογής του μουσείου. Απευθύνονται σε μαθητές των τάξεων του Δημοτικού και προσαρμόζονται ανάλογα με την τάξη. Ο δανεισμός τους είναι δωρεάν. Η μεταφορά και η καλή διατήρηση επαφίονται στην φροντίδα του εκπαιδευτικού. Για περαιτέρω πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στην ηλεκτρονική διεύθυνση ή το τηλέφωνο του Ιδρύματος. Ευχαρίστως σας γνωρίζουμε ότι το Μουσείο θα παραμείνει ανοιχτό κατά την χειμερινή περίοδο. Εκτός από τη γλυπτοθήκη στη Νέα Πτέρυγα θα παρουσιάζονται έργα της μόνιμης συλλογής γνωστών Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Λεπτομέρειες για το περιεχόμενο και τα ωράρια λειτουργίας στην ηλεκτρονική διεύθυνση info@moca-andros.gr ή στο τηλέφωνο 2282022444. Κυριάκος Κουτσομάλλης Διευθυντής

5

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

6

στον αποηχο τησ εκθεσησ man ray - τα προσωπα τησ γυναικασ «Ποτέ μόνο με μία γυναίκα» Μαργαρίτα Πουρνάρα, Η Καθημερινή, 4/7/2015 «Είχα πάρει την απόφαση να μη δημιουργήσω δεσμό μακροχρόνιο με μια γυναίκα. Το να αλλάζει κανείς τακτικά τον ερωτικό σύντροφο και τον τρόπο διατροφής του πίστευα πως θα με βοηθούσε να διατηρήσω αυτό που λένε “νους υγιής εν σώματι υγιεί». Το ποτό και οι μόνιμες σχέσεις είχαν προκαλέσει τον χαμό, ουκ ολίγων, φίλων μου» δήλωνε ο Μαν Ρέι (1890-1976) στο αυτοβιογραφικό του πόνημα με τίτλο «Self Portait». Και πράγματι μούσες, ερωμένες, συνοδοιπόροι, σύντροφοί του, υπήρξαν πολλές. Χρειάστηκε να φτάσει σε μεγάλη ηλικία για να περάσει αρκετά χρόνια στο πλευρό μιας συζύγου, να ζυμωθεί σε μια συνύπαρξη πιο μόνιμη και αρμονική. Ομως, όλες οι προηγούμενες απόπειρες να προσεγγίσει τον μύθο της γυναίκας μέσα από την ανθρώπινη ενσάρκωσή του, όσο ενθουσιώδεις ή πικρές και αν ήταν, αποτέλεσαν τον πλακούντα του καλλιτεχνικού του έργου, που υπερέβη τις έξι δεκαετίες. Το θηλυκό ως θήραμα ζωής και τέχνης ήταν ο πιο σημαντικός στόχος της πορείας του, ο κοινός παρονομαστής των φωτογραφιών, των πινάκων, των χαρακτικών, των μικρών ταινιών, των γλυπτών, ενός ακαταπόνητου δημιουργού, που μπορούσε να προσεγγίσει καλειδοσκοπικά, το ίδιο θέμα, με αστείρευτη φαντασία. Αυτό το πολύτιμο και συγκινητικό corpus που αριθμεί 150 έργα παρουσιάζει φέτος το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Ανδρο, στην έκθεση που μόλις άνοιξε τις πόρτες της, υπό τον τίτλο «Τα πρόσωπα της γυναίκας». Είναι ένα άρτιο αφήγημα που στηρίζεται πάνω σε ένα πολύ έξυπνο τέχνασμα: γνωρίζουμε τον Μαν Ρέι καλλιτέχνη μέσα από τον Μάν Ρέι εραστή. Οχι ηδονοβλεπτικά αλλά ανθρώπινα και συναισθηματικά. Βλέπουμε κάποιον που γέμιζε σελίδες από φτηνά μπλοκάκια με το όνομα της αγαπημένης του που τον χώρισε ή που σχεδίαζε τα χείλη της για δύο χρόνια μετά τη διάλυση της σχέσης τους, που έφτιαχνε έργα τέχνης με στόχο την εκτόνωση του θυμού (ο μετρονόμος με το ντεκουπαρισμένο μάτι της ερωμένης του που κινείται σαν τρελό, δεν είναι τίποτα άλλο από μια προτροπή στον θεατή να καταστρέψει το αντικείμενο του πόθου του).

7

Εναν άνδρα που προτιμούσε τις πολύ μικρότερές του, που δεν είχε ποτέ σταθερό τύπο γυναίκας που να τον έλκει, τον σαγήνευαν από αγοροκόριτσα μέχρι ντίβες, που συνέδεσε όλη του την καριέρα με την ομορφιά όπως την έβλεπε ο ίδιος. Εναν καλλιτέχνη που σκηνοθετούσε ταινίες μικρού μήκους με την υποτιθέμενη αυτοκτονία του μετά από ερωτικές απογοητεύσεις, έναν άνθρωπο που αγαπούσε, μισούσε, ξαναερωτευόταν εύκολα, τρεφόταν από τις αναμνήσεις, που φωτογράφισε ως επαγγελματίας μερικές από τις ωραιότερες γυναίκες του κόσμου, που τον κατέτρωγε ο ερωτισμός σαν το σαράκι. Μέσα από αυτό το πρίσμα, σχεδόν καταργείται η απόσταση που χωρίζει τον θεατή από το έκθεμα και έτσι ολόκληρο το αφιέρωμα γίνεται ένα οπτικό ημερολόγιο, χορταστικό και καλαίσθητο. Σαφέστατα είναι μια από τις καλύτερες εκθέσεις που έχουμε δει στην Ανδρο: μελετημένη, καλοστημένη, πλούσια με την επιμέλεια της Μαρίας Κουτσομάλλη. Και στις δύσκολες ημέρες που διανύουμε, είναι ένα αφήγημα παρηγορητικό για την ομορφιά του και τη λεπταισθησία του. Τα έργα του Μαν Ρέι έλαμπαν μέσα στους κάτασπρους τοίχους του μουσείου που είναι δίπλα στο κύμα. Μικρά διαμαντάκια σε άσπρο μαύρο, κομψοτεχνήματα που παρέπεμπαν στον ταραγμένο και ενδιαφέροντα 20ό αιώνα, σε μετέφεραν πέρα από το δυσοίωνο παρόν. Η εισαγωγή στην έκθεση γίνεται όπως πάντα με το γνωστό χρονολόγιο όπου παρουσιάζονται συνοπτικά η ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Η έκθεση είναι μοιρασμένη σε τέσσερις ενότητες μέσα από τις οποίες χαρτογραφείται η σχέση του με τις γυναίκες και εικονογραφείται από λήψεις, πίνακες, γλυπτά, χαρακτικά κ.ά. Στις «Μούσες του Μαν Ρέι» μας συστήνονται οι γυναίκες της ζωής του: η πρώτη - εντελώς άχρωμη σύζυγός του, Ντόνα Λεκέρ, την οποία χώρισε έπειτα από έξι χρόνια. Την ιέρεια του καμπαρέ Κικί Ντε Μονπαρνάς που γνωρίζει στο Παρίσι και μένει άλλα τόσα χρόνια μαζί της. Τη Λι Μίλερ που τον στοίχειωσε με τον χωρισμό τους (αυτή είναι υπαίτια για τα χείλη και τα μουντζουρωμένα μπλοκ όπως και για τις ταινίες με τις ψεύτικες αυτοκτονίες). Μαζί της έζησε τρία φλογερά χρόνια. Η Αντριέν Φιντελίν που τη διαδέχθηκε δεν τον γιάτρεψε πλήρως αλλά κάθισε μαζί της άλλα τρία χρόνια. Μούσα του

8

στον αποηχο τησ ε κ θ εσησ m a n r ay

-αλλά όχι ερωμένη του- υπήρξε και η καλλιτέχνις Μερέτ Οπενχάιμ. Τελικά, η Αμερικανίδα Τζούλιετ Μπράουνερ ήταν η σύζυγος με την οποία πέρασε την υπόλοιπη ζωή του. Επεται η ενότητα με φωτογραφίες από το επαγγελματικό του στούντιο, με γνωστές και άγνωστες πρωταγωνίστριες. Ο φωτογράφος επέλεξε να μην εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη αλλά στο Χόλιγουντ και εκεί έκανε όλες τις επαφές του με τον κύκλο της μόδας αλλά και της διανόησης, τις οποίες συνέχισε και στο Παρίσι. Ετσι υπάρχει ένα «ντεφιλέ» εικόνων από την Κοκό Σανέλ και την Κατρίν Ντενέβ μέχρι τη Γερτρούδη Στάιν, την Αβα Γκάρντνερ και την Ντόρα Μααρ. Ακολουθεί ένας ολόκληρος κύκλος για τη «γυναίκα ως αντικείμενο του πόθου» όπου φαίνεται η λατρεία του για το γυναικείο σώμα και την ανατομία του από το πιο τολμηρά έργα (που είναι μαζεμένα σε μια μικρή αίθουσα) μέχρι και τα αμιγώς καλλιτεχνικά όπου γυναικείοι κορμοί είναι φωτογραφημένοι σαν αγάλματα και αποκτούν μια τρισδιάστατη αίσθηση. Ο τρόπος με τον οποίον χειρίζεται τις σιλουέτες τους, δείχνει τον απόλυτο θαυμασμό. Δεν είναι τυχαίο ότι την Κικί Ντε Μονπαρνάς, την έντυνε, της έφτιαχνε τα φρύδια με μολύβι, την τοποθετούσε όπως ακριβώς ήθελε στο κάδρο, της φερόταν σαν κούκλα. Η έκθεση κλείνει μέσα από την τελευταία ενότητα για τη Σουρεαλιστική Γυναίκα και πώς το ασθενές φύλο ήταν στο επίκεντρο του κινήματος. Επίσης μέσα από αυτήν την παρουσίαση αντιλαμβάνεται κανείς και τις σχέσεις του Μαν Ρέι με τον ποιητή Πολ Ελυάρ, όπου ποιήματα και γλυπτά συνυπάρχουν και πώς η προσωπικότητά του σφυρηλατήθηκε από την επαφή του με όλους τους διανοούμενους του Παρισιού. Αυτό που εντυπωσιάζει στην έκθεση δεν είναι μόνον το καλό της στήσιμο αλλά η γενικότερη εικόνα. Ο καλλιτεχνικός σχεδιασμός από την ομάδα της «Μικρής Αρκτου» είναι πράγματι εξαιρετικός, το ίδιο και ο τρίγλωσσος κατάλογος που μας περιηγεί στη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Το Ιδρυμα που ετοιμάζει και το νέο του αθηναϊκό παράρτημα στην οδό Ερατοσθένους στο Παγκράτι, μας χάρισε την πιο ενδιαφέρουσα έκθεση του καλοκαιριού. Η διάρκειά της είναι μέχρι και τις 27 Σεπτεμβρίου.

9

Η χορεύτρια και τα χείλη της Miller

Αντιγόνη Καράλη, Εθνος, 29/6/2015

Ο Μαν Ρέι προσπάθησε, σε όλη του τη ζωή, «να μην έχει μακροχρόνιες σχέσεις για να μην τρώει το ίδιο φαγητό», όπως γράφει στην αυτοβιογραφία του. «Αυτό δεν το τήρησε ποτέ. Ηταν άνθρωπος που ερωτεύτηκε τρελά πολύ εντυπωσιακές γυναίκες, τις οποίες ανέδειξε με ιδιαίτερο τρόπο στην τέχνη του» εξηγεί η επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Κουτσομάλλη. Η Kiki de Montparnasse, η πρώτη σημαντική γυναίκα στη ζωή του Μαν Ρέι, μια νέα κοπέλα, 21 ετών, μοντέλο και χορεύτρια, με το ψευδώνυμο της «χορεύτριας του Μονπαρνάς» υποδέχεται τον επισκέπτη στην πρώτη και πιο προσωπική ενότητα της έκθεσης, τις «Μούσες». Γυναίκα πληθωρική, όμορφη, ο Ρέι θα τη ζωγραφίσει, θα τη φωτογραφίσει, θα τη σχεδιάσει, θα ξυρίσει τα φρύδια της για να της τα ξανασχεδιάσει, θα τη φροντίσει ιδιαίτερα. Από τα πιο γνωστά έργα της Kiki το «Μαύρη και λευκή» (1926) και το αξεπέραστο «Το βιολί του Ingres» (1924), καθώς και σκίτσα και φωτογραφίες της που προβάλλουν τη θηλυκότητά της υπάρχουν στην αίθουσα. Η αγάπη τους θα διαρκέσει από το 1921 έως το 1928, οπότε θα τον εγκαταλείψει. Η λυγερόκορμη Αμερικανίδα μοντέλο Lee Miller, κατόπιν φωτογράφος και πολεμική ανταποκρίτρια, από το 1929 και για τρία χρόνια θα γίνει η μούσα και η ερωμένη του. Οταν τον αφήνει ο Μ. Ρέι είναι σε απόγνωση, τον κυριεύουν η στενοχώρια, η εκδίκηση κι όλα αυτά τα αισθήματα τα περνάει μέσα από την τέχνη του. Την πρώτη φάση της απόρριψης από τη Miller θα τη διαδεχθεί μια δεύτερη. Θα την ονειρεύεται και από το 1932 θα τοποθετήσει έναν τεράστιο καμβά πάνω από το κρεβάτι του (2 μ. Χ 1 μ.) και επί τρία χρόνια θα ζωγραφίζει τα χείλη της. «Οι εραστές» (1934/1967), από τα μνημειώδη έργα του Ρέι, είναι τα κόκκινα χείλη της Miller που αιωρούνται πάνω από τον μελαγχολικό ουρανό του Παρισιού. Προσέχοντας το έργο καλύτερα, που δεσπόζει

10

στον αποηχο τησ ε κ θ εσησ m a n r ay

με εντυπωσιακό τρόπο στον χώρο, αυτά τα χείλη φαίνονται σαν δύο κορμιά ενωμένα το ένα πάνω στο άλλο. Με την ανεξάρτητη Meret Oppenheim τους συνδέει, από την πρώτη στιγμή, αμοιβαία εμπιστοσύνη. Η φωτογραφία της (1932) κερδίζει το βλέμμα στην αίθουσα. Στο φιλμ «Poison» κυριαρχεί το όμορφο προφίλ της, ενώ ο ίδιος ο Ρέι στο τέλος δηλητηριάζεται. Η πάντοτε γελαστή Adrienne Fidelin από τη Γουαδελούπη γίνεται η πρώτη έγχρωμη γυναίκα που φιγουράρει σε αμερικανικό περιοδικό μόδας. Στο έργο «Γέλιο από όνειρο» (1937), χαρούμενο και ζωντανό, γράφει πάνω από το κεφάλι της «Ακόμα κι όταν κοιμάται χαμογελάει». Του στέκεται πολύ, σε μια ευτυχισμένη περίοδο της ζωής του. Η μειλίχια Juliet Browner, σύζυγός του, για 30 χρόνια είναι αυτή που φρόντισε τον ίδιο και το έργο του και αποτυπώνεται σε σκίτσα και φωτογραφίες στην έκθεση. Η ιδέα της «Σουρεαλιστικής γυναίκας», αυτό το σχεδόν υστερικό πλάσμα που ενσαρκώνει τον αυθόρμητο, τον έρωτα και το όνειρο, γοητεύει τον Μαν Ρέι. Αποτυπώνει όλες τις παρορμήσεις και τα συναισθήματα που εκφράζει στη συλλογή σχεδίων «Les Mains libres», στην εικαστική παρουσία του στη «Διεθνή Εκθεση Σουρεαλισμού» του 1938 «Οι πιο όμορφοι δρόμοι του Παρισιού» και σε έξι οξυγραφίες με τίτλο «Η μπαλάντα των κυριών εκτός χρόνου». Στα γλυπτά της έκθεσης η γυναίκα έχει τον κυρίαρχο ρόλο, αλλά δεν είναι πάντοτε ευχάριστος, αφού βλέπουμε την πολιορκημένη γυναίκα, τη γυναίκα-μυστήριο ή τη γυναίκα που ευνουχίζει. Τα σχέδιά του «Ελεύθερα χέρια» («νομίζω ότι όταν τα δημιουργούσα τα χέρια μου ονειρεύονταν» έγραφε) του 1937 εικονογραφούν ποιήματα του στενού φίλου του, Πολ Ελιάρ. Η σιλουέτα και οι λεπτομέρειες της γυναικείας ανατομίας γίνονται το αντικείμενο των πιο παράτολμων πειραματισμών του Μαν Ρέι στην ενότητα «Η γυναίκα του πόθου». Παγιδεύοντας με τον φωτογραφικό φακό του κάποιο μεμονωμένο σημείο του γυναικείου κορμιού, το μετουσιώνει σε αντικείμενο του πόθου, έστω κι αν πρόκειται για ένα βλέμμα, τον λαιμό ή ένα χαμόγελο.

11

Απ’ όλα τα σημεία του γυναικείου σώματος το χέρι είναι αυτό που αποτυπώνεται στο έργο του πιο συχνά ως ό,τι πιο εκφραστικό και καλαίσθητο διαθέτει η γυναικεία φύση. Μάλιστα δημιούργησε χέρια σε γλυπτό από μπρούντζο («Solitaire» 1936/1971), ενώ υπάρχει το έργο «Το χέρι του Ray» (1935/1971) αλλά και σε άσπρο-μαύρο «Χέρια ζωγραφισμένα από τον Pablo Picasso» (1935). Ο ερωτισμός στον Μαν Ρέι ξεδιπλώνεται σε μια αίθουσα «ακατάλληλη δι’ ανηλίκους», όπου κυριαρχεί «Η προσευχή» (1930/1970), μια γυναικεία λεπτομέρεια την οποία ο φακός του φωτογράφου την κάνει ελκυστική, της δίνει μυστήριο, αλλά καμία χυδαιότητα. Στην ίδια αίθουσα παρουσιάζονται δύο έργα από τη σειρά «Ο κος και η κα Woodman» (1947), όπου ο καλλιτέχνης τοποθετεί στον χώρο δύο ξύλινες κούκλες σχεδίου σε στάσεις του κάμα σούτρα, αλλά και «Η αγκαλιά» (1947) που προσφέρει ένα ολόκληρο πεδίο φαντασίας προκειμένου να ολοκληρώσει ο θεατής την εικόνα στο μυαλό του. Η τελευταία φωτογράφιση που έκανε ο Μαν Ρέι ήταν το 1968, σε ηλικία 78 ετών, για την Κατρίν Ντενέβ. Στο στούντιό του, ανάμεσα στα έργα του και φορώντας της ένα ζευγάρι σκουλαρίκια, απαθανάτισε την ευγενική ομορφιά της. Η φωτογραφία αυτή αλλά και τα σκουλαρίκια (ο ίδιος τους έδωσε τον τίτλο «Εκκρεμές σε εκκρεμότητα») που φόρεσε στη διάσημη πρωταγωνίστρια παρουσιάζονται στην έκθεση. Τότε πια είχε δει τη φωτογραφία «σαν μια δημιουργία» και είχε διαπιστώσει ότι «μπορεί κανείς να τα κάνει όλα, να είναι ζωγράφος, γλύπτης, φωτογράφος», σύμφωνα με τη Μ. Κουτσομάλλη. Οσο κι αν η γοητεία της Κατρίν Ντενέβ είναι μοναδική, «την παράσταση κλέβουν» τα πορτρέτα της Κοκό Σανέλ. Οι δύο φωτογραφίσεις, του 1930 και του 1935, οι οποίες, ιδιαίτερα η τελευταία, τη βοήθησαν να δημιουργήσει τον μύθο της. Στην πρώτη διακρίνονται τα στοιχεία του στυλ της, αλλά πέντε χρόνια μετά βλέπουμε την ανεξάρτητη γυναίκα που δεν φοράει κορσέ, με τις ψεύτικες πέρλες, το μαύρο φόρεμα και το τσιγάρο. Κι άλλα πορτρέτα διασήμων μπορεί κανείς να δει, όπως αυτά της Αβα Γκάρντερ στον ρόλο της Πανδώρας, της Πέγκι Γκουγκενχάιμ, της Ζακλίν Πικάσο, το πορτρέτο της αριστοκρά-

12

στον αποηχο τησ ε κ θ εσησ m a n r ay

τισσας Λουίζα Καζάτι που κυκλοφόρησε η ίδια η Καζάτι σε φλάιερ, γεμίζοντας το Παρίσι κι απογειώνοντας τη φήμη του. Το υπέροχο πορτρέτο της Ντόρας Μάαρ, συντρόφου και μούσας του Πικάσο, με τη μέθοδο του σολαριζασιόν ενθουσίασε τον Πικάσο. Αλλά και τα πορτρέτα των ανώνυμων γυναικών δείχνουν την υψηλή τέχνη του, αφού κατόρθωνε να τις αναδείξει με μία φωτογραφία και περιλαμβάνονται στη σημαντική ενότητα «Man Ray Studio».

Ερωτισμός σε άσπρο-μαύρο

Παρή Σπίνου, Εφημερίδα των Συντακτών, 29/6/2015

O απρόβλεπτος κύριος Μαν Ρέι μαζί με τις αισθησιακές μούσες του και τους εντιμότατους φίλους του Ντισάν, Μπρετόν, Κοκτό, Πικάσο «κατέπλευσαν» το Σάββατο βράδυ στη Χώρα της Ανδρου. Αφορμή κι αιτία η έκθεση «Τα πρόσωπα της γυναίκας» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, που έδωσε την ευκαιρία για ένα συναρπαστικό ταξίδι στο φαντεζί Παρίσι του Μεσοπολέμου και στο λαμπερό μεταπολεμικό Χόλιγουντ. Σε εποχές ανατρεπτικών καλλιτεχνικών ζυμώσεων, που εκφράστηκαν με τα κινήματα του σουρεαλισμού και του ντανταϊσμού. Η έκθεση με 150 έργα (φωτογραφίες, γλυπτά, χαρακτικά, σχέδια), με κατατοπιστικό χρονολόγιο, χωρισμένη σε τέσσερις ενότητες (Οι Μούσες, Το Man Ray Στούντιο, Η Γυναίκα του Πόθου, Η Σουρεαλιστική Γυναίκα) που δημιουργούν μια δεμένη αφήγηση, αποκαλύπτει τον γνωστό-άγνωστο, τον πολυδιάστατο Εμάνουελ Ρανίτσκι, ο οποίος έγινε διάσημος ως Μαν Ρέι (1912-1971). Αν προσθέσουμε και τον πολυσέλιδο, προσεγμένο τρίγλωσσο –ελληνικά, αγγλικά γαλλικά- κατάλογο (καλλιτεχνική επιμέλεια «Μικρή Αρκτος»), τότε έχουμε ένα εξαιρετικό αφι-

13

έρωμα, που μας θυμίζει τις παλιές καλές, προ κρίσης μέρες, του μουσείου. Μια νεαρή γυναίκα, η Μαρία Κουτσομάλλη, στο πρώτο της επιμελητικό εγχείρημα στην Ανδρο, εστιάζει με φρέσκια ματιά στις γυναίκες του Αμερικανού καλλιτέχνη: ανεξάρτητες, παθιασμένες, ελκυστικές, ταλαντούχες. Αδιαφιλονίκητες πρωταγωνίστριες η «βασίλισσά του», η πληθωρική Κίκι ντε Μονπαρνάς, χορεύτρια καμπαρέ. Η λυγερόκορμη Λι Μίλερ, μοντέλο της Vogue και έπειτα φωτορεπόρτερ πολέμου. Η ιέρεια του σουρεαλισμού Μέρετ Οπενχάιμ. Και η γελαστή Αντριέν Φιντλέν, το πρώτο μαύρο μοντέλο που έγινε εξώφυλλο σε αμερικανικό περιοδικό μόδας. Δεν λείπει και η καλλιτεχνική-κοσμική αφρόκρεμα του Παρισιού του καιρού του: η Κοκό Σανέλ φωτογραφίζεται με τις χαρακτηριστικές πέρλες της στον λαιμό, η δροσερή 25χρονη Κατρίν Ντενέβ με μακριά σκουλαρίκια γίνεται «Εκκρεμές σε εκκρεμότητα» Η έκθεση αναδεικνύει και καταρρίπτει μύθους γύρω από τον Μαν Ρέι: Είναι ένας ερωτικός ζωγράφος, προκλητικός, όχι όμως χυδαίος. Ακόμα και στις πιο τολμηρές στιγμές του χρησιμοποιεί την αφαίρεση και το χιούμορ με έξυπνο τρόπο. Αγάπησε με πάθος τις γυναίκες, ιδιαίτερα τις κατά πολύ νεότερές του, μίσησε όμως με το ίδιο πάθος. Γι’ αυτό όταν χώρισε με τη Λι Μίλερ κόλλησε σε έναν μετρονόμο τη φωτογραφία του ματιού της και προέτρεπε τους θεατές να τον σπάσουν όταν τους εκνευρίσει το τέμπο του. Θεωρούσε τον εαυτό του ζωγράφο και είχε απογοητευτεί που τον ταύτιζαν με την τέχνη της φωτογραφίας, την οποία άρχισε για βιοποριστικούς λόγους. Ελεγε πως δεν ρετουσάρει τις φωτογραφίες του, δημιούργησε όμως την τεχνική της σολαριζασιόν και άλλες που δίνουν την αίσθηση του τρισδιάστατου ή του άυλου. «Αμέτοχος μα όχι αδιάφορος», έχει γραφτεί, έπειτα από επιθυμία του, πάνω στον τάφο του.

14

στον αποηχο τησ ε κ θ εσησ m a n r ay

Σ χόλια από το β ι β λίο επισ κ επτών Υπέροχη – πανέμορφα επιμελημένη, σχεδιασμένη και επιλεγμένη. Υπέροχος Κατάλογος. Άλλος ένας θρίαμβος! Αυτό που λέει η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau στην τελευταία παράγραφο είναι εντελώς σωστό, ειλικρινές και τόσο καλογραμμένο.

Claire McDonalds * Μια πολύ εντυπωσιακή έκθεση. Ευχαριστηθήκαμε πολύ που την είδαμε στην Άνδρο στις διακοπές μας!

Marion & David Hart – UK. * R (WO)MAN Y * Ce musée est un véritable chef-d’oeuvre.

Lumiva. * Συγχαρητήρια, εξαιρετική παρουσίαση, προσεγμένη έκδοση (όπως πάντα…). Μένη Στρογγύλη – Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστόπουλου * Άψογη επιμέλεια των έργων του Man Ray για τις γυναίκες, ωραία ειπωμενη αισθητική και χρονολογική συνέχεια με ρυθμό.

Margaret Leedis * Καταπληκτική έκθεση, συνεχίστε το μεγάλο έργο. Νίκη Κουτσιανά – Πρόεδρος της APIVITA 15

Απλά καταπληκτικό, μια ωδή στον παράδεισο του γυναικείου ερωτισμού και αισθησιασμού. Ελένη * Μια πολύ εντυπωσιακή συλλογή για το μέγεθος αυτού του μουσείου! Έκθεση σταθμός, Γιάννης Φακής * Αναδεικνύει με αλήθεια και πόθο κάθε ωραίο και κάθε ωραία πλευρά του «ωραίου». Ενθουσιασμένος! Νίκος Μάτσας * Μ’ άρεσαν όλες τις ζωγραφιές και τα σχέδια που έκανε γιατί έχει βάλει πολλές λεπτομέριες και χρώματα.

Elli 8 * Μ’ αρεσε η ζωγραφιά που λεγόταν Dreaming laughter. Μου έδωσε την εντύπωση εξώφυλλου δίσκου της τζαζ!

Marina 10 * Καλαίσθητη και πολύ καλά προετοιμασμένη έκθεση! Σταμάτης – Ράνια * Ευχαριστούμε για την εμπειρία! Άξιζε πολύ η ξενάγηση! Συγχαρητήρια! Ηλιάνα

16

στον αποηχο τησ ε κ θ εσησ m a n r ay

Καταπληκτικά τα έργα του Μan Ray αλλά και η ξενάγηση. Αργυρώ και Δέσποινα * Προσιτή ομορφιά σε απρόσιτες νότες. Α. * Μια από τις καλύτερες εκθέσεις που έχει διοργανώσει το Μουσείο Γουλανδρή. Συγχαρητήρια.

Fransesca Ioannidou * Εξαιρετική όπως πάντα έκθεση!!! Εκπληκτική επιμέλεια για ακόμη μια φορά! Το εργαστήρι ήταν απόλαυση για τη μικρή μας. Παναγιώτης – Ράνια – Αμαλία * Εξαιρετικές απιθανότητες που σου δίνουν ποιοτικές βουτιές στο χρόνο. Σκαμπαρδιόνης Βάιος * Συνεχίζετε να εντυπωσιάζετε, συνεχίστε να το κάνετε.

Emmanuel από το Sydney * Εμπεριστατωμένη, ευαίσθητη, καλοφτιαγμένη και εξαιρετική για τη μοναδικότητα του ιδιαίτερου Man Ray. Μαρίνα Καρρά * Τι έκπληξη στο ταξίδι μας στην Άνδρο. Η έκθεση είναι εκπληκτική. Ευχαριστούμε!

17

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ

18

Επίσκεψη στο Μουσείο της Άνδρου και το χειμώνα Με επιλεγμένα έργα από τη μόνιμη συλλογή του, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Άνδρο, θα υποδέχεται και φέτος το κοινό καθ’ όλη τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου. Στη Νέα Πτέρυγα θα εκτίθενται έργα τέχνης των παρακάτω Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών: Σπύρου Βασιλείου, Κωνσταντίνου Βυζάντιου, Γιάννη Γαΐτη, Άννας Γρηγόρα, Χρήστου Ευσταθίου, Ειρήνης Κανά, Γιάννη Μόραλη, Δημήτρη Μυταρά, Γιώργου Ρόρρη, Ευανθίας Σούτογλου, Θεόδωρου Στάμου, Παναγιώτη Τέτση, Γιάννη Τσαρούχη, Θάνου Τσίγκου, Γιώργου Χαδούλη, Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, Αλέκου Φασιανού, Γιάννη Χριστοφόρου, Germaine Richier, Igor Mitoraj, Cesar και Giorgio de Chirico. Επίσης, στις δύο πρώτες αίθουσες του μουσείου, παρουσιάζονται φωτογραφίες και βίντεο από τη ζωή και το έργο του Man Ray (οι οποίες πλαισίωναν την έκθεση Man Ray–Τα πρόσωπα της γυναίκας, το καλοκαίρι του 2015). Οι ώρες λειτουργίας του Μουσείου για το κοινό είναι από 1/11/2015 έως 31/3/2016: Σάββατο-Κυριακή-Δευτέρα 10:00 έως 14:00 και από 1/4/2016 έως 31/5/2016: καθημερινά 10:00 έως 14:00, εκτός Τρίτης. Οργανωμένες ομάδες επισκεπτών όπως σχολεία, σύλλογοι κ.λ.π έχουν τη δυνατότητα να επισκεφθούν και άλλη μέρα το μουσείο μετά από σχετική συνεννόηση.

19

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ

20

Επίσκεψη στο Μουσείο της Άνδρου και το χειμώνα

21

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ

22

Επίσκεψη στο Μουσείο της Άνδρου και το χειμώνα

23

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ

24

Τα αγάλματα παίζουν παντομίμα! ΟΙ ΜΟΥΣΕΙΟΣΚΕΥΕΣ του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Οι μουσειοσκευές του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης είναι εκπαιδευτικά κουτιά που ταξιδεύουν στα σχολεία του εσωτερικού, με σκοπό να φέρουν πιο κοντά στους μαθητές τη σύγχρονη ελληνική τέχνη μέσα από σημαντικά έργα ελλήνων καλλιτεχνών από τη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Περιέχουν έντυπες φωτογραφικές αναπαραγωγές, το ψηφιακό παιχνίδι «Τα μυστηριώδη γλυπτά» σε DVD, τη μονογραφία «Μιχάλης Τόμπρος» με επεξηγηματικά κείμενα και οδηγίες για ομαδικές ασκήσεις σε συνδυασμό με τη σχολική ύλη. Εμπεριέχουν επίσης το προτεινόμενο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Τα αγάλματα παίζουν παντομίμα!» ως μια εισαγωγή στην σύγχρονη ελληνική γλυπτική, πρόγραμμα το οποίο μπορεί να υλοποιηθεί στο χώρο του μουσείου αλλά και στο πλαίσιο της σχολικής τάξης. Οι μουσειοσκευές απευθύνονται σε μαθητές των τάξεων του Δημοτικού και προσαρμόζονται ειδικότερα ανάλογα την τάξη. Ο δανεισμός τους είναι δωρεάν. Η μεταφορά αποτελεί ευθύνη του εκπαιδευτικού και στην περίπτωση αποστολής τα έξοδα επιβαρύνουν τον εκπαιδευτικό φορέα. Για το δανεισμό μουσειοσκευής και για πληροφορίες επικοινωνήστε με το Μουσείο:

E: info@moca-andros.gr | T: 22820 22444

25

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ

Μιχάλης Τόμπρος (1889 - 1974)

Προτομή Αποφασιστικής στιγμής (Στοχασμοί σκλαβιάς) Ορείχαλκος, 60,5x46x41 εκ.

1948

Ο Μιχάλης Τόμπρος εξέχουσα μορφή της γλυπτικής των νεότερων χρόνων και ταυτοχρόνως ιδιάζουσα περίπτωση στη νεοελληνική γλυπτική παράδοση με προτάσεις αισθητικής αρτιότητας και πρωτοτυπίας, δημιούργησε μια πληθωρική γλυπτική, καθαρή και λιτή, σμιλεύοντας υπέροχες αναλογίες στον όγκο και προσδίδοντας ρυθμό και παλμό στην πλαστικότητα. Απόσπασμα από κείμενο του Κ. Κουτσομάλλη

«Η γυναίκα αυτή έχει πληρότητα σωματική, και όμως είναι πλάσμα της φαντασίας. Στο μέτωπό της λάμπει το φως μιας απορηματικής σκέψης. Το βλέμμα της ακοντίζει αυστηρές ενέργειες. Τα επίπεδα που χτίζουν τη μορφή της έχουν τη λογική ακρίβεια μιας ελληνικής διάνοιας. Η δεξιά της παλάμη αγγίζει πανάλαφρα το αριστερό μάγουλο.» Άγγελος Γ. Προκοπίου

27

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ

ΛΟΝΔΙΝΟ

National Gallery GOYA – the portraits

Η έκθεση αυτή περιλαμβάνει 70 από τα πιο εντυπωσιακά πορτρέτα του καλλιτέχνη, δάνεια από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές απ’όλο τον κόσμο φιλοτεχνημένα από τα πρώτα χρόνια του στην βασιλική αυλή της Ισπανίας μέχρι και στην αυτοεξορία του στη Γαλλία το 1820. Διάρκεια έκθεσης: 7/10/2015-10/1/2016 www.nationalgallery.org.uk

Π αρίσι

Musee d‘ Orsay: Splendour and Misery. Pictures of Prostitution, 1850-1910

Η πρώτη μεγάλη έκθεση με θέμα την πορνεία. Από την Olympia του Manet στο Absinthe του Degas, από τον Toulouse-Lautrec, τον Munch, τον Vlaminck, τον Van Dongen ή τον Picasso, η έκθεση εστιάζει στην κεντρική θέση που κατέχει αυτός ο σκιερός κόσμος στην ανάπτυξη της σύγχρονης ζωγραφικής. Ένα πλούσιο υλικό τεκμηρίωσης υπενθυμίζει την αμφίσημη κατάσταση των ιερόδουλων, από το μεγαλείο της demi-mondaine στη δυστυχία της pierreuse (γυναίκα του δρόμου). Διάρκεια έκθεσης: 22/9/2015-17/1/2016 www.musee-orsay.fr

28

ΛΟΝΔΙΝΟ

Tate Britain Frank Auerbach

Γεννημένος το 1931 στο Βερολίνο, ο Βρετανός καλλιτέχνης εστιάζει στα έργα του στις απεικονίσεις ανθρώπων και αστικών τοπίων με επαναστατική πινελιά που συχνά συγκρίνεται με του Francis Bacon και Lucian Freud. Στην έκθεση αυτή εκτίθενται έργα ζωγραφικής και σχέδια του από το 1950 έως σήμερα. Διάρκεια έκθεσης: 9/10/2015-13/3/2016 www.tate.org.uk

Π αρίσι

Musee du Luxembourg Fragonard amourex

Σύμφωνα με τους αδελφούς Goncourt, o 18oς αιώνας, ήταν η εποχή της αποπλάνησης, της αγάπης και της ίντριγκας, και ο Jean-Honoré Fragonard (1732-1806) είναι από τους βασικούς εκφραστές της. Διάρκεια έκθεσης: 16/9/2015-24/1/2016 museeduluxembourg.fr

Π αρίσι

Grand Palais: Picassomania

Η έκθεση αυτή ανατρέχει στους σημαντικότερους σταθμούς της καλλιτεχνικής του διαδρομής και στα στοιχεία εκείνα της προσωπικότητας του που έπλεξαν τον μύθο γύρω από το όνομά του. Οι μεγάλες στυλιστικές φάσεις και τα εμβληματικά έργα του εκτίθενται μαζί με έργα πιο σύγχρονων καλλιτεχνών και ομαδοποιούνται ανά καλλιτέχνη (Hockney, Johns, Lichtenstein, Kippenberger, κλπ), ή ανά θέμα. Διάρκεια έκθεσης: 7/10/2015-29/2/2016 www.grandpalais.fr

Π αρίσι

Institut du monde arabe: Osiris, mystères engloutis d'Égypte

Η έκθεση με τίτλο «Όσιρις, τα βυθισμένα μυστήρια της Αιγύπτου» αποκαλύπτει 250 ενάλια ανασκαφικά αντικείμενα από τον αρχαιολόγο Franck Goddio με συμπληρωματικά εκθέματα από τα μουσεία του Καίρου και της Αλεξάνδρειας.

Π αρίσι

Jacquemart-André Museum: Florence, Portraits at the Court of the Medicis

40 έργα από τους σημαντικότερους ζωγράφους – πορτρετίστες της Φλωρεντίας του 16ου αιώνα. Από τα πορτρέτα του Pontormo, μαθητή του Andrea del Sarto στα πιο εκλεπτυσμένα χαρακτηριστικά των πορτρέτων του Bronzino ή του Salviati, που μαρτυρούν μια ουσιαστική αίσθηση της κομψότητας. Διάρκεια έκθεσης: 11/9/2015-25/1/2016 musee-jacquemart-andre.com

Π αρίσι

MusÉe Rodin

Το ανακαινισμένο μουσείο Rodin ξανανοίγει τις πύλες του στο κοινό στις 12 Νοεμβρίου 2015. www.musee-rodin.fr

Διάρκεια έκθεσης: 8/9/2015-31/1/2016 www.imarabe.org

29

Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ

ΒΙΕΝΝΗ

ALBERTINA MUSEUM: EDVARD MUNCH – Love, death and loneliness

O Edvard Munch, ένας από τους σημαντικότερους πρωταγωνιστές του μοντερνισμού. Η έκθεση αυτή, με περίπου 100 από τα σημαντικότερα έργα του νορβηγού καλλιτέχνη. Διάρκεια έκθεσης: 25/9/2015-24/1/2016 www.albertina.at

ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ

ΜΟΜΑ: Picasso Sculpture

Η έκθεση αυτή επικεντρώνεται στη μακρόχρονη σχέση του καλλιτέχνη με τη γλυπτική, με ιδιαίτερη έμφαση στη χρήση των υλικών και των τεχνικών. Πάνω από 100 γλυπτά, επιλεγμένα έργα σε χαρτί και φωτογραφίες, εκτίθονται για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια στην Αμερική. Διάρκεια έκθεσης: 14/9/2015-7/2/2016 www.moma.org

30

ΡΩΜΗ

VILLA MEDICI & the SCUDERIE DEL QUIRINALE

H Ρώμη τιμά τα 25 χρόνια από το θάνατο του Balthus με μια μονογραφική έκθεσή του (περίπου 200 έργα) στημένη σε δύο εκθεσιακούς τόπους, αναδεικνύοντας την ουσιαστική σχέση του καλλιτέχνη με την αιώνια πόλη. Διάρκεια έκθεσης: 24/10/2015-31/1/2016 www.scuderiequirinale.it

Μ αδρίτη

Prado museum: Ingres

Σε συνεργασία με το Μουσείο του Λούβρου, η έκθεση αυτή προσφέρει μια ακριβή χρονολογική παρουσίαση του έργου του Ingres, και με ιδιαίτερη προσοχή στην πολύπλοκη σχέση του με την προσωπογραφία. Διάρκεια έκθεσης: 24/11/2015–27/03/2016 www.museodelprado.es

Μ αδρίτη

Museo Thyssen-Bornemisza Edvard Munch - Archetypes

Η έκθεση αυτή ερευνά μέσα από 80 έργα του, το πως αποτύπωσε την ανθρώπινη φιγούρα σε διαφορετικά σκηνικά: στην παραλία, σε ατελιέ, στο δάσος, κάτω από τον έναστρο ουρανό. Διάρκεια έκθεσης: 6/10/2015-17/1/2016 www.museothyssen.org

Ε λβετία

Fondation Beyeler: IN SEARCH OF 0,10 - THE LAST FUTURIST EXHIBITION OF PAINTING

100 χρόνια πριν, τον χειμώνα του 1915-1916, μια θρυλική έκθεση πραγματοποιήθηκε στην Πετρούπολη, στη Ρωσία, με 14 καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας με τίτλο «The Last futurist exhibition of painting 0,10 (ZeroTen)». Για να σηματοδοτήσει την εκατονταετηρίδα του 0,10, μετά από πολλά χρόνια έρευνας το Fondation Beyeler διοργανώνει μια έκθεση η οποία για πρώτη φορά επανενώνει τα περισσότερα από τα έργα που σώζονται σήμερα από την αρχική έκθεσή τους, ενώ συμπληρώνεται κι από άλλους καλλιτέχνες της ίδιας εποχής. Διάρκεια έκθεσης: 4/10/2015-10/1/2016 www.fondationbeyeler.ch

ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Martin-Gropius-Bau Museum Piet Mondrian – The Line

Από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας τέχνης, ο Piet Mondrian έγινε διάσημος για τις ορθογώνιες φόρμες του. Η συγκεκριμένη έκθεση εστιάζει στην πρώιμη περίοδό του προτού εμβαθύνει στο προσωπικό του ύφος. Διάρκεια έκθεσης: 4/9-6/12/2015 www.berlinerfestspiele.de

Δ ανία

Louisiana – Museum of Modern Art: Lucian Freud – A closer look

52 εξαίρετα δείγματα έργων σε χαρτί του καλλιτέχνη Lucian Freud (1922-2011) τα οποία δημιούργησε την περίοδο μετά το 1982, όπου επικεντρώθηκε και σε χαρακτικά. Διάρκεια έκθεσης: 3/9-29/11/2015 en.louisiana.dk/exhibition/lucian-freud

31

επισκεφθείτε τη νέα σελίδα μας στο facebook

B E Goulandris Foundation Ίδρυμα Β Ε Γουλανδρή 32