1
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014 Διμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
Σ Ε Α Υ Τ Ο Τ Ο Τ Ε Υ Χ Ο Σ Σ Υ Ν Ε Ρ ΓΑ Σ Τ Η Κ Α Ν
Γεωργία Αλεβιζάκη, Παρασκευή Γερολυμάτου, Ανδρέας Γεωργιάδης, Μαρία Κουτσομάλλη, Αλεξάνδρα Παπακωστοπούλου, Μαρία Σκαμάγκα, Ειρήνη Στρατή Επιμέλεια - σχεδιασμός:
Τ 210 - 7252896 www.moca-andros.gr | www.goulandris.gr
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
5
Του Κυριάκου Κουτσομάλλη, διευθυντή του Ιδρύματος Β. & Ε. Γουλανδρή
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ Α Π Ο Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ ΑΤ Ο Σ
6
Παρουσίαση της χειμερινής έκθεσης
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
8
Ε ι κ ο ν ι κ ό Μ ο υ σ ε ί ο Σ ύ γ χ ρ ο ν η ς Τ έ χ ν η ς Β α σ ί λ η & Ε λ ί ζ α ς Γο υ λ α ν δ ρ ή
Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ ΡΑ Μ Μ ΑΤΑ Γ Ι Α Π Α Ι Δ Ι Α
16
Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο
Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι Α Μ Ε Τ Η Μ Ο Ν Ι Μ Η Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ ΑΤ Ο Σ
20
Γιάννη Μόραλη, Ερωτικό
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε Τ Α Π Α Λ Α Ι Ω Ν Υ Π Ο Τ Ρ Ο Φ Ω Ν Ι . Β . Ε . Γ.
22
Αλεξάνδρα Στάρα
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ Παρουσίαση σημαντικών εικαστικών εκθέσεων από όλο τον κόσμο
28
4
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Προβαίνοντας στην 9η ηλεκτρονική περιοδική μας έκδοση, με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζουμε στους αποδέκτες φίλους μας, και είναι πολλοί πλέον αυτοί που ενδιαφέρονται και παρακολουθούν τις δραστηριότητές μας, τη νέα ιστοσελίδα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο. Μια συνέντευξη, την οποία με πολλή χαρά δημοσιεύουμε, πιστεύοντας ότι θα προκαλέσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών, είναι αυτή της κυρίας Αλεξάνδρας Στάρα. Απόφοιτος της Σχολής Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου είχαμε την ευκαιρία, προ εικοσαετίας ήδη, να υποστηρίξουμε την μεταπτυχιακή της έρευνα στο Λονδίνο σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής, με θέμα την έννοια του μουσείου τέχνης στο κλάδο της περιβαλλοντικής πολεοδομίας η οποία και διακρίθηκε. Έκτοτε, επί είκοσι χρόνια, έχει ενεργό παρουσία τόσο στον πανεπιστημιακό όσο και τον ευρύτερο πολιτιστικό χώρο της Μεγάλης Βρετανίας. Σχετικά με την εκθεσιακή δραστηριότητα του Ιδρύματος ενημερώνουμε τους αναγνώστες ότι μετά την καλοκαιρινή έκθεση της Σοφίας Βάρη, η οποία έτυχε θετικών σχολίων από το σύνολο του Τύπου, προκαλώντας το ενδιαφέρον πολλών ελλήνων αλλά και πολλών ξένων επισκεπτών, το μουσείο θα παραμείνει ανοιχτό κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου (Οκτώβριος – Μάιος) παρουσιάζοντας έργα της δικής του συλλογής. Κυριάκος Κουτσομάλλης Διευθυντής
5
Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ
6
ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ Το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Β. & Ε Γουλανδρή στη Χώρα της Άνδρου, συνεχίζει τη λειτουργία του για τη χειμερινή περίοδο 2014 - 2015 παρουσιάζοντας την έκθεση Σύγχρονη Ελληνική Τέχνη με έργα ζωγραφικής και γλυπτικής από τη Μόνιμη Συλλογή του Ιδρύματος. Στην έκθεση παρουσιάζονται έργα από τους παρακάτω καλλιτέχνες: Σοφία Βάρη, Σπύρος Βασιλείου, Ντίκος Βυζάντιος, Άννα Γρηγόρα, Γιάννης Μόραλης, Γιώργος Μπουζιάνης, Δημήτρης Μυταράς, Γιώργος Ρόρρης, Παύλος Σάμιος, Ευανθία Σούτογλου, Θεόδωρος Στάμος, Γιάννης Τσαρούχης, Παναγιώτης Τέτσης, Αλέκος Φασιανός, Γιώργος Χαδούλης, Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Τζον Χριστοφόρου. Η έκθεση παρουσιάζει έναν διάλογο ανάμεσα σε καλλιτέχνες διαφορετικών γενεών και, κυρίως, εικαστικών αντιλήψεων και είναι δομημένη σε θεματικές ενότητες αποφεύγοντας τη γραμμική αφήγηση σε χρονολογική σειρά. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 31 Μαΐου 2015.
7
www.moca-andros.gr
8
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Καλωσορίσατε στον ψηφιακό κόσμο του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης! Το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, ολοκλήρωσε πριν λίγους μήνες το έργο «ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΒΑΣΙΛΗ ΚΑΙ ΕΛΙΖΑΣ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ», με χρηματοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ψηφιακή Σύγκλιση». Το έργο περιλαμβάνει τα εξής: •
Ψηφιοποίηση και επιστημονική τεκμηρίωση
•
Βιωματικό Μουσείο
•
Σύστημα Διαχείρισης Συλλογών
•
Εικονικό μουσείο
Ειδικά για το τελευταίο σκέλος ολοκληρώθηκε η αναβάθμιση διαδικτυακού κόμβου www.moca-andros.gr, φιλοξενώντας πλέον εξαιρετικά χρήσιμο υλικό για τους επισκέπτες παιδικές εφαρμογές και όλο το αρχείο από τις παρελθούσες εκθέσεις που έχουν φιλοξενηθεί στην μακρόχρονη ιστορία του Μουσείου.
9
Αρχείο με όλες τις παρελθούσες εκθέσεις του Μουσείου
ΕΛΛ | ENG
TΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΩΡΙΝΗ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ |
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΥΛΛΟΓΗ
Παρελθουσεσ
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ |
ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ
ΜΟΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ
2012 ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟ 2011 ΝΙΚΟΣ χΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΚΙΚΑΣ 2010 ISAMU NOGUCHI 2009 Ο PAUL DELVAUX ΚΑΙ Η ΑΡχΑΙΟΤΗΤΑ 2012 ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟ 2011 ΝΙΚΟΣ χΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΚΙΚΑΣ 2010 ISAMU NOGUCHI 2009 Ο PAUL DELVAUX ΚΑΙ Η ΑΡχΑΙΟΤΗΤΑ
2012
2011
2010
προςέΓΓιζοντάς το ςουρέάλιςΜο
νικος χάτζηκυριάκος
isaMu noGucHi
Γκικάς
«ένάς ςυΓχρονιςΜένος άιώνιος»
10
άνάΜέςά ςέ άνάτολη κάι δυςη
2009
2008
Paul delvaux
ι. Μοράλης
o
κάι η άρχάιοτητά
Μιά άνιχνέυςη
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης ψηφιακών συλλογών και δραστηριοτήτων του Ιδρύματος MusemPlus Ένα από τα κορυφαία συστήματα παγκοσμίως, εξασφαλίζει στο Ίδρυμα την κάλυψη των αναγκών του στο παρόν και στο μέλλον για τη διαχείριση των συλλογών του και των δραστηριότητων του. Δίνει επιπλέον τη δυνατότητα για παρουσίαση των συλλογών στο διαδίκτυο.
11
Σχεδιασμός και ανάπτυξη διαδικτυακού κόμβου για το εικονικό μουσείο
Διαδραστικές εφαρμογές εικονικού μουσείου Εικονικές περιηγήσεις Ηλεκτρονική πυξίδα Ψηφιακό πορτρέτο ιδρυτών Εκπαιδευτικές εφαρμογές Βιβλίο επισκεπτών
12
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Δημιουργία βιωματικού τμήματος της μόνιμης έκθεσης Δυο σταθμοί πληροφορήσης με οθόνες αφής με ειδική σκηνογραφική παρέμβαση είναι διαθέσιμοι για τους επισκέπτες του Μουσείου της Άνδρου. Οι σταθμοί προβάλουν περιεχόμενο του εικονικού μουσείου και το «Πορτρέτο των Ιδρυτών».
Συμπληρωματικές ενέργειες Διατίθενται σε σχολεία 20 μουσειοσκευές και το ψηφιακό υλικό του εικονικού μουσείου, τα οποία μπορούν να αποτελέσουν εκπαιδευτικό υλικό για την ώρα διδασκαλίας ή κατά την επίσκεψη στο μουσείο.
13
ΕΛΛ | ENG
TΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΥΛΛΟΓΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
SITE MAP
ΨΗΦΙΑΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΕΛΛ | ENG
TΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΥΛΛΟΓΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Άκου τους πίνακες! Ανακάλυψε τους ήχους που κρύβονται στους πίνακες
SITE MAP
ΨΗΦΙΑΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΕΛΛ | ENG
TΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΥΛΛΟΓΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Ποιος;
πότε & πως; Σε αυτό το παιχνίδι πρέπει να μπεις στο ρόλο του ιστορικού της τέχνης και να ανακαλύψεις ποιοι καλλιτέχνες δημιούργησαν τα έργα που παρουσιάζονται. Πρέπει ακόμη να βρεις με ποιον τρόπο δημιούργησαν τα έργα αυτά και να τα ταιριάξεις με το καλλιτεχνικό ρεύμα στο οποίο ανήκουν!
SITE MAP
14
ΨΗΦΙΑΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΕΝΤΕ ΝΕΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΙΚΡΟΥΣ ΜΑΣ ΦΙΛΟΥΣ! Μικρές ιστορίες για μεγάλα έργα... Άκου τους πίνακες! Ποιος; πότε; πως; Τα μυστηριώδη γλυπτά Μικροί εξερευνητές, μεγάλοι δημιουργοί!
ΕΛΛ | ENG
TΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΥΛΛΟΓΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Τα μυστηριώδη γλυπτά Στη συλλογή του μουσείου μας υπάρχουν δύο παράξενα έργα που κρύβουν πολλά μυστικά/ δύο μυστηριώδη γλυπτά . Διάλεξε ένα από τα δύο για να ξεκινήσεις την εξερεύνηση! Εάν απαντήσεις στις ερωτήσεις θα λύσεις τα μυστήρια/ θα μάθεις τα μυστικά τους!
SITE MAP
ΨΗΦΙΑΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΕΛΛ | ENG
TΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
ΕΠΙΣΚΕΨΗ
ΕΚΘΕΣΕΙΣ
ΣΥΛΛΟΓΗ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Μικροί εξερευνητές, μεγάλοι δημιουργοί!
Πωπωω! Με πόσους τρόπους οι ζωγράφοι χρησιμοποιούν τα χρώματα στους καμβάδες τους!!! Πάτησε την μπλε πιτσιλιά για να τοποθετήσεις τα κομμάτια που λείπουν, την κίτρινη για να χρωματίσεις το δικό σου έργο και τη κόκκινη για να δεις τα έργα των φίλων μας!
δες!
βρες! ζωγράφισε!
SITE MAP
ΨΗΦΙΑΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
15
Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ
16
ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ ΡΑ Μ Μ ΑΤ Α Η φετινή περιοδική έκθεση, αφιερωμένη στην εικαστικό Σοφία Βάρη, πλαισιώθηκε από εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονταν σε παιδιά ηλικίας 6-13 ετών. Οι αίθουσες του Μουσείου απετέλεσαν ιδανικό περιβάλλον για να υλοποιείται καθημερινά το κυνήγι του θησαυρού, ανακαλύπτοντας διαδραστικά και βιωματικά τα υλικά και την τεχνική που συνηθίζει η Σοφία Βάρη. Το Mουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Άνδρο μετατράπηκε σε ένα δάσος από γλυπτά, μέσα στο οποίο, περιδιαβαίνοντας, οι μικροί μας φίλοι επινόησαν τις δικές τους ιστορίες… μια γιγάντια τοστιέρα που ψήνει έναν πολεμιστή… μια ροζ σκάλα που φτάνει σε έναν ασημένιο ουρανό… έναν πύργο μαύρο με άσπρα και γκρι παράθυρα… μια γιγάντια γυναίκα χωρίς κεφάλι στο μουσείο… έναν ουρανοξύστη πάνω στον οποίο σκαρφαλώνει ένας κλόουν… μια φάλαινα που έχει στο στόμα της λουλούδι… ένα αεροπλάνο που πέφτει… Ευχαριστούμε όλους και όλες τους μικρούς μας φίλους που συμμετείχαν και με τον αυθορμητισμό και τη φαντασία τους έκαναν τα απογεύματα στο Μουσείο συναρπαστικά!!
17
Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ ΟΤ Η ΤΑ
18
ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Α Π Ρ Ο Γ ΡΑ Μ Μ ΑΤ Α
19
20
ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗ ΜΟΝΙΜΗ Σ ΥΛ Λ Ο Γ Η Τ Ο Υ Ι Δ Ρ Υ Μ Α Τ Ο Σ
Γιάννης Μόραλης (1916 - 2009)
Ερωτικό Ακρυλικό σε μουσαμά, 145 x 123 εκ., 1977
Ο αισθησιασμός του γεωμετρικού ανεικονισμού Από το 1976 αρχίζει για το Γιάννη Μόραλη μια περίοδος ολοκληρωμένης γεωμετρικής αφαίρεσης. Είναι η περίοδος των γραμμικών συνδυασμών κονστρουκτιβιστικών αρχών και ιδεολογίας που οδηγούν σ’ ένα νέο μορφοπλαστικό αποτέλεσμα. Το λεξιλόγιο αποκτά την αυστηρότητα του γεωμετρισμού και έχει ως αποτέλεσμα την κορύφωση της τελειότερης αφηρημένης αισθητικής διατύπωσης. Οι συνθέσεις ορίζονται από μια αρμονική, εύηχη, μελωδική εναλλαγή κάθετων και καμπυλωτών ρυθμών που υπηρετούν τις εικαστικές του ανάγκες οδηγώντας το θέμα στη μυστηριακή πνευματικότητα του γεωμετρισμού. Εδώ πλέον οι μορφές εξαϋλώνονται, διαλύονται και σχηματοποιούνται στο έπακρον. Η μνημειακότητα δεν μειώνει την ερωτική διάσταση. Αντιθέτως, ο ερωτισμός αποκτά πλέον την υπερβατική του έκφραση. Αυτή η στιβαρότητα των αισθησιακών όγκων –υπόμνηση μόνο της γυμνής μορφής– δεν αφαιρεί τίποτα από την τρυφερότητα, τη χάρη, τη λυρική της ποιότητα και πυκνότητα. Παρότι στο έργο του Μόραλη δεν είναι εύκολο να οριοθετηθούν με σαφήνεια όρια διαχωρισμού των περιόδων, αυτό που θα μπορούσε ενδεχομένως να λεχθεί είναι ότι η συντηρητική αφαίρεση της περιόδου του 1950 βρίσκει την κορύφωσή της στη μετά το 1970 εποχή, με τη μετάλλαξή της σε μια πλήρη, ολική και ολοκληρωμένη γεωμετρική αφαίρεση. Από εδώ κι έπειτα το χρώμα και το φως σε μια αρμονική συμπρακτική διεργασία επενεργούν στην αποϋλοποίηση του απτικού ώστε η ύλη να προσλάβει την αφαιρετική της σαφήνεια.
21
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ
Αλεξάνδρα Στάρα Υπότροφος Ι.Β.Ε.Γ. το 1993-94, για την συνέχιση των μεταπτυχιακών της ερευνών στα πλαίσια διδακτορικής διατριβής με θέμα "Η ιστορική και Ιδεολογική/Φιλοσοφική Εξερεύνηση της έννοιας του μουσείου και συγκεκριμένα του μουσείου τέχνης", στον κλάδο της περιβαλλοντολογικής πολεοδομίας.
Τέχνη = ανάγκη Τέχνη = γνώση Τέχνη = επικοινωνία Τι άλλο; Η Hannahn Arendt, αναφερόμενη στην αρχαία Ελλάδα για να προτρέψει τη σύγχρονη πραγματικότητα, μας θυμίζει ότι η τέχνη διδάσκει τον άνθρωπο να γίνει πολίτης. Αναπτύσοντας αυτή την ιδέα, λοιπόν, θα έλεγα ότι τέχνη είναι επίσης παιδεία, συλλογική μνήμη και φαντασία, ήθος και πολιτισμός. Υπάρχουν, γίνονται «μεγάλα έργα» σήμερα; Ο χαρακτηρισμός «μεγάλο» για ένα έργο τέχνης ή αρχιτεκτονικής με προβληματίζει γιατί μπορεί να σημαίνει εντελώς διαφορετικά πράγματα από άλλες οπτικές γωνίες. Αν το «μεγάλο» αναφέρεται στη διαχρονικότητα ενός έργου, τότε κατ’αρχάς πρέπει να περιμένουμε, αλλά πάλι το πράγμα διακυβεύεται, γιατί η εποχή που αξιολογεί κρίνεται όσο και η κρινόμενη. Φερ’ειπείν, ολόκληροι αιώνες πολιτισμού στην Ευρώπη έκριναν την τέχνη του Μεσαίωνα –συμπεριλαμβανομένων των καθεδρικών ναών– πρωτόγονη και υποδεέστερη διαφόρων μετέπειτα κλασσικιστικών κατασκευασμάτων που σήμερα οριακά να χαρακτηρίζαμε διατηρητέα. Απ’ την άλλη, αν ενστερνιστούμε το νεωτερισμό σαν αξιωματική αρετή, τότε η εποχή μας βρίθει μεγάλων έργων. Και, φυσικά, όσον αφορά το μέγεθος πάλι κερδίζουμε, γιατί σήμερα στήνουμε ολόκληρες πόλεις εκ του μηδενός μέσα σε μερικούς μήνες. Αν όμως αναζητούμε κάτι πιο ουσιαστικό τότε πρέπει μάλλον ν’αναζητήσουμε άλλο λεξιλόγιο. Η απαντήσεις στην πρώτη ερώτηση –δικές σας και δικές μου– σκιαγραφούν ήδη μιά πρόταση, που οι τέχνες είναι συνυφασμένες με την ανθρώπινη κατάσταση (human condition), ως ουσιαστική διάσταση του συλλογικής μας ύπαρξης. Είναι, δηλαδή, βαθύτατα καταστασιακά φαινόμενα. Οπότε ιδέες όπως το συναφές (relevant) και το πρέπον –ωραία λέξη που έχουμε παρεξηγήσει στα σύγχρονα ελληνικά και που διατηρεί κάτι απ’ το νόημά της στο αγγλικό appropriate και στο λατινικό decorum, απ' όπου και το εξίσου παρεξηγημένο decoration (διάκοσμος)– είναι μάλλον πιο κοντά στο ζητούμενο. Αυτοί είναι διαλεκτικοί όροι, που αναγνωρίζουν την εξάρτηση των τεχνών από ένα πλαίσιο ή, όπως θα έλεγε ο Heidegger «κόσμο», και άρα, έχουν ευθύνη προς αυτόν τον κόσμο, ενώ ταυτοχρόνως είναι ανοιχτές, όπως κάθε σωστός διάλογος, σε κάτι περαιτέρω – δηλαδή στη δημιουργία. Θ’ απαντήσω λοιπόν στην ερώτησή σας λέγοντας πως σήμερα χτίζουμε περισσότερο, με
23
μεγαλύτερη ελευθερία και λιγότερη αίσθηση δέους προς τα κτίσματα και το νόημά τους από ποτέ, γιατί η εποχή μας το επιτρέπει και γιατί οι προτεραιότητές της, τα ζητούμενά της είναι διαφορετικά απ’αυτά του παρελθόντος. Παράγουμε έργα που είναι απερίσκεπτα και αναλώσιμα λοιπόν, αλλά και εξαιρετικά έργα που τιμούν όσο κι εκείνα του παρελθόντος τον ορισμό της αρχιτεκτονικής. Απλώς, η μεγάλη πρόκληση της πολυδιάσπαστης σύγχρονης πραγματικότητάς μας είναι να συμφωνήσουμε ποιά είναι ποιά! Ο Jean Clair διατύπωσε πρόσφατα την εκτίμηση πως ο πολιτισμός μας διανύει την εποχή ενός χειμώνα και μάλιστα βαρύ, κάνοντας λόγο κυρίως για τον τομέα της δημιουργίας. Ποια είναι η δική σας διαπίστωση για την εποχή μας; Συμφωνώ με τον θαυμάσιο γάλλο ιστορικό και σχολιαστή ότι τις τελευταίες δεκαετίες διανύουμε έναν πολιτισμικό χειμώνα, ο οποίος έχει προέλθει, κατ’ αρχήν, από την άκρατη εμπορευματοποίηση της κοινωνίας μας, και, ακολούθως, από την άνοδο μιας αδηφάγου και αυτοδιαιωνιζόμενης γραφειοκρατίας που αντικαθιστά την ουσία νόμων και αρχών. Εργαζόμενη κοντά είκοσι χρόνια τώρα στον πανεπιστημιακό και πολιτιστικό χώρο της Βρετανίας, μιας χώρας με μακρά και εξαιρετική παράδοση σ’αυτούς τους τομείς, απελπίζομαι τον τελευταίο καιρό με το βαθμό του παραστρατήματός της. Ωστόσο, ο πολιτισμός έχει αντοχές, γιατί έχει ρίζες και πολλά κλαδιά... Μπορεί μετά το μινι-Διαφωτισμό του ’60 και τις προσδοκίες του η αποχαύνωση της μαζικής επικοινωνίας και το ξεπούλημα αξιών στο βωμό του λαϊκισμού να φαντάζουν τραγικές. Ταυτοχρόνως, όμως, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι περισσότεροι άνθρωποι από ποτέ, σε απόλυτα νούμερα, αφιερώνουν τη ζωή τους στην υποστήριξη αυτών των αξιών –στα γράμματα, τις τέχνες, τον πολιτισμό– και ότι για κάθε λαοπλάνο απόφθεγμα ή πιασάρικο σκεύασμα υπάρχουν διαθέσιμα άλλα τόσα έργα και ιδέες με ήθος και ουσία, που μπορούν ν’ανοίξουν ορίζοντες. Η διαθεσιμότητα αυτή δεν έχει προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία – από τον αριθμό εκθέσεων τέχνης και θεατρικών παραστάσεων σε μια πόλη της Ευρώπης σήμερα σε σχέση με πενήντα ή εκατό χρόνια πίσω, ως τον ασύλληπτο πλούτο διεθνούς γραμματείας που μπορεί να διαβάσει οποιοσδήποτε στον πλανήτη με πρόσβαση στο διαδίκτυο. Προφανώς, αυτά δεν μεταφράζονται ευθέως σε πολι-
24
Π Ο Ρ Τ Ρ Ε ΤΑ Π Α Λ Α Ι Ω Ν ΥΠΟΤΡΟΦ ΩΝ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ
τισμό, γιατί πρόκειται για θραύσματα που χρειάζονται ένταξη σε μια βάση παιδείας και αξιών, σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο ή αλλιώς «ήθους» με την ουσιαστική έννοια της λέξης για να αποκτήσουν συνάφεια. Αυτή ακριβώς η βάση πιστεύω ότι έχει καλυφθεί από παχύ χιόνι στις μέρες μας, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει χαθεί, και τα εναύσματα να την ψάξει κανείς και να την επανορίσει δεν είναι διόλου αμελητέα. Εδώ είμαστε όλοι εμείς, κι άλλοι πολλοί, που συζητούν, γράφουν, ζωγραφίζουν και χτίζουν, διδάσκουν και διαρυγνύουν τα ιμάτιά τους, αλλά δεν το βάζουν κάτω, γιατί, εν τέλει, χιόνι είναι, θα λιώσει. Στις μέρες μας γίνεται μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με το πώς η δημιουργική βιομηχανία (creative industry) θα μπορέσει να βοηθήσει τις υπόλοιπες στις κρίσιμες δυσκολίες που διανύει σήμερα η ανθρωπότητα. Αν αυτό ευσταθεί πώς θα βλέπατε αυτή τη βοήθεια; Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Οι δυνατότητες που παρουσιάζει η δημιουργική βιομηχανία για την ανάπτυξη της οικονομίας είναι θέμα που όντως συζητείται παγκοσμίως αυτή τη στιγμή, αλλά δεν είναι στο χώρο μου και δεν θα ήθελα να το σχολιάσω. Ωστόσο, μια παρατήρηση έχω να κάνω επ’ αυτού, όχι από οικονομικής απόψεως αλλά από τη μεριά των κλάδων της δημιουργίας: Η πρακτική εκμετάλλευση τεχνών και γραμμάτων όπου υπάρχει πρόσφορο έδαφος –φερ’ ειπείν πανεπιστήμια που ελκύουν διεθνείς φοιτητές, όπως στη Βρετανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ή ενσωμάτωση του design στην παραγωγή προϊόντων, που πρωτοδίδαξαν οι Ιταλοί, φαινόμενα που προσφέρουν σημαντικά στις εθνικές οικονομίες, είναι απολύτως θεμιτά. Αλλά η θεώρηση τεχνών και γραμμάτων πρωτίστως ως πηγή εισοδήματος είναι ακριβώς το αντίθετο. Αυτό δυστυχώς το ζούμε σε πολλές χώρες –δυστυχώς η Βρετανία πρέπει ν’αναφερθεί πάλι– όπου αίφνης το σύνολο των ερευνητικών συμβουλίων, με ρητή οδηγία του υπουργείου Πολιτισμού, δεν χρηματοδοτεί πλέον κανένα έργο τεχνών ή ανθρωπιστικών σπουδών εάν αυτό δεν συνεπάγεται –και αποδεικνύει με ακριβείς αναλύσεις– συγκεκριμένα πρακτικά ωφέλη, κατά προτίμησιν οικονομικά. Δηλαδή αν εγώ θέλω να μελετήσω μιά συλλογή μεσαιωνικών χερογράφων που πιθανώς ν’αλλάξει την αντίληψή μας για τη ζωή μιας πόλης του 1000 π.Χ., αλλά που δεν έχει πρακτική εφαρμογή εδώ και τώρα, η πολιτεία μου γυρνάει την πλάτη. Δε νομίζω ότι χρειάζεται να επεκταθώ στο πώς και γιατί οι συνέπειες μιας τέτοιας εμπορευματοποίησης του πολιτισμού, όπου αν κάτι δεν μεταφράζεται σε άμεσο πρακτικό όφελος δεν αξίζει να υπάρχει, είναι καταστροφικές σήμερα και, ακόμα περισσότερο, μακροπρόθεσμα. Θέλω να πιστεύω πως τέτοιες ακρότητες είναι αποτέλεσμα της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, που έπιασε τους κυβερνώντες αδιάβαστους κι αντιδρούν με σπασμωδικές κινήσεις. Ευελπιστώ πως θα είναι παροδικές, αλλά δε σας κρύβω ότι απ’ όλα όσα συζητάμε εδώ αυτό είναι το θέμα που με ανησυχεί περισσότερο.
25
Αν ρόλος του αρχιτέκτονα είναι να προσφέρει την ομορφιά, πώς μπορεί να αντιμετωπίσει τη πραγματικότητα που ορίζεται από συμφέροντα και όχι αρχές που τα πάντα θυσιάζονται στο βωμό του κέρδους; Ο γερμανός φιλόσοφος Hans-Georg Gadamer, στο δοκίμιό του ‘Die Aktualität des Schönen’ (δεν γνωρίζω εάν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά – η αγγλική μετάφραση είναι ‘The Relevance of the Beautiful’), μας δίνει μια θαυμάσια ανάλυση του κάλλους, αναιρώντας την πρόσφατη αμνησία του δυτικού πολιτισμού και την προσκόλλησή του στα προσχήματα και θυμίζοντάς μας την πολιτισμική και κοσμολογική σημασία της λέξης. Αλλά αυτή δεν είναι η τρέχουσα ερμηνεία της ομορφιάς, που παραμένει χαρακτηρισμός επιφανείας κι αισθητικής διαζευγμένης από το ήθος. Οπότε αναγκαστικά θα διαφωνήσω με την πρότασή σας, ότι ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι να προσφέρει ομορφιά. Ωστόσο, ακριβώς επειδή ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι πολυδιάστατος και περίπλοκος – σύνθεση όσο και ενορχήστρωση, δημιουργία όσο και ερμηνεία – είναι ακόμα πιο εκτεθειμένος στις βολές της κερδοσκοπίας και, ακόμα χειρότερα, στη γενικότερη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού, που βάλλει εμμέσως αλλά πιο διαβρωτικά. Δε νομίζω ότι υπάρχει συνταγή για το πώς αντιμετωπίζει κανείς αυτές τις καταστάσεις. Αυτό που υπάρχει σίγουρα είναι πληθώρα παραδειγμάτων που διδάσκουν ό,τι είναι εφικτό. Από τη φύση της η αρχιτεκτονική δεν είναι προσωπική υπόθεση, και άρα η έννοια του συμβιβασμού –που αλλιώς μπορούμε να τον πούμε και διάλογο– είναι συνυφασμένη με αυτήν. Δεν τίθεται θέμα μαρτυρικής αντίστασης στο «κεφάλαιο» –γιατί τότε γενικώς δε χτίζεις!– αλλά προσπάθεια όπου και όπως μπορεί κανείς να προωθήσει μια ποιοτική και εσκεμμένη λύση αντί για την πιο έυκολη και φτηνή. Ο Peter Zumthor παράγει κορυφαία αρχιτεκτονική αποδεχόμενος μόνο τα πιο ξεχωριστά και ενίοτε ιδιόρρυθμα έργα, με πελάτες που του δίνουν λευκή κάρτα στο σχεδιασμό και την κατασκευή (δηλαδή στον προϋπολογισμό), αλλά ένα σωρό άλλοι αρχιτέκτονες που δεν έχουν αυτή την πολυτέλεια επιτυγχάνουν θαυμάσια έργα, το καθένα στο μέτρο του, διαπραγματευόμενοι με ήθος και θάρρος τις όποιες περιστάσεις.
26
Ποιο κομμάτι της Ελλάδας φέρνετε μαζί σας ορίζοντάς το ως πολύτιμο στοιχείο της ταυτότητάς σας; Την ελληνική γλώσσα, κιβωτό αμύθητου πολιτισμικού και φιλοσοφικού πλούτου. Ποια είναι τα απαραίτητα γνωστικά και ηθικά εφόδια που προσπαθείτε να δώσετε στους φοιτητές σας, σε μια εποχή όπου ο πολιτισμός (ή και ψευδο-πολιτισμός) της εικόνας είναι κυρίαρχος και σαρωτικός; Κατ’αρχάς ότι η δημιουργία δεν είναι προσωπική υπόθεση – και οπωσδήποτε όχι η αρχιτεκτονική. Είναι εργασία ερμηνείας όσο και δημιουργίας. 'Οσα έγραψα ήδη περί συνάφειας (relevance) και διαλεκτικής σχέσης με τις υπάρχουσες καταστάσεις στις οποίες παρεμβαίνει πάντα η αρχιτεκτονική είναι κεντρικά θέματα στη διδασκαλία μου και ο ρόλος της ιστορίας είναι θεμελιώδης για την εμπέδωσή τους. Της ιστορίας, να τονίσω, όχι ως φετιχισμού του παρελθόντος αλλά ως βάσης ερμηνείας του παρόντος – άρα κριτική ιστορία ιδεών, κοινωνίας και πολιτικής όσο και έργων. Εξίσου σπουδαίο μάθημα, όμως, ακριβώς επειδή όπως παρατηρήσατε είμαστε σήμερα στη δίνη της εικόνας, είναι και το εξής: η αρχιτεκτονική δεν είναι εικόνα. Προκύπτει από και απευθύνεται εις την ύπαρξή μας ως όντα με σώμα (embodied beings) και πέντε αισθήσεις, δηλαδή όντα με παρουσία στο χώρο και στο χρόνο, με κίνηση. Η αρχιτετονική δομεί το πλαίσιο της εμπειρίας μας, με καθολικό τρόπο μάλιστα στα αστικά περιβάλλοντα όπου οι περισσότεροι ζούμε. Αν υποκύψουμε στο δέλεαρ της εύκολης κι εντυπωσιακής εικόνας στο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό –κάτι που συμβαίνει συχνά πλέον– υπονομεύουμε όχι μόνο την αρχιτεκτονική αλλά και την ίδια την ύπαρξή μας, γιατί καταδικαζόμαστε να ζούμε σε κτίρια και πόλεις φτιαγμένες για θέαση και όχι για βίωμα. Εντέλει όμως, το μεγαλύτερο μάθημα είναι η αισιοδοξία και η πεποίθηση ότι, με αρετή και τόλμη –και κάποια επικοινωνιακή δεξιότητα!– μπορεί να αντεπεξέλθει κανείς στις αντιξοότητες της δαιδαλώδους γραφειοκρατίας, της αδιάφορης πολιτείας, του κοντόφθαλμου πελάτη και του ασυνείδητου κατασκευαστή, και να παραδώσει έργο σωστό και ποιοτικό.
27
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ
ΛΟΝΔΙΝΟ
NATIONAL GALLERY REMBRANDT – LATE WORKS
ΛΟΝΔΙΝΟ
TATE BRITAIN Late Turner: Painting Set Free
Μέσα από διάσημα αριστουργήματα και σπάνια σχέδια και χαρακτικά, η έκθεση εξετάζει τα θέματα που απασχόλησαν τον Rembrandt καθώς μεγάλωνε: τον αυτοέλεγχο, τον πειραματισμό, το φως, την παρατήρηση της καθημερινής ζωής και ακόμη και τα έργα των άλλων καλλιτεχνών.
Πρώτη μεγάλη έκθεση των τελευταίων έργων του JMW Turner, η οποία φωτίζει το τελευταίο διάστημα της ζωγραφικής του (1835-1850), όπου τα πιο διάσημα έργα του δημιουργήθηκαν με ιδιαίτερο σθένος και ενέργεια.
ΛΟΝΔΙΝΟ
ΛΟΝΔΙΝΟ
Διάρκεια έκθεσης: 10/09/2014 – 18/01/2015 http://www.tate.org.uk
Διάρκεια έκθεσης: 15/10/2014 – 18/01/2015 www.nationalgallery.org.uk
TATE MODERN Alibis: Sigmar Polke 1963-2010
Αναδρομική έκθεση που φέρνει για πρώτη φορά σε επαφή το ασυνήθιστα ευρύ φάσμα των μέσων που χρησιμοποίησε για τα έργα του στα πενήντα χρόνια της σταδιοδρομίας του. Η έκθεση είναι συνδιοργάνωση του The Museum of Modern Art, New York με την Tate Modern, London. Διάρκεια έκθεσης: 9/10/2014 – 08/02/2015 www.tate.org.uk
28
THE COURTAULD GALLERY EGON SCHIELE - THE RADICAL NUDE
Ο Εgon Schiele (1890 - 1918) είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα και μια κεντρική φιγούρα του αυστριακού Εξπρεσιονισμού. Η έκθεση συγκεντρώνει μια εξαιρετική ενότητα γυμνών που χάραξαν μια πρωτοποριακή προσέγγιση στη σύντομη αλλά καθοριστική καριέρα του. Διάρκεια έκθεσης: 23/10/2014 – 18/01/2015 http://www.courtauld.ac.uk
Π αρίσι
CENTRE POMPIDOU Marcel Duchamp. La peinture, même
Περίπου 100 έργα του Marcel Duchamp αποτελούν την έκθεση αυτή αφιερωμένη στο έργο του με επίκεντρο τα σχέδιά του, που οδήγησαν στο “Le Grand Verre” (1915-1923). Διάρκεια έκθεσης: 24/09/14 – 05/01/2015 www.centrepompidou.fr
Π αρίσι
GRAND PALAIS HOKUSAI
O Katsushika Hokusai (1760-1849) είναι πλέον ο διασημότερος ιάπωνας καλλιτέχνης. Στα έργα του, είναι αποτυπωμένη η πνευματικότητα και η ψυχή της χώρας του, με ένα μοναδικό τρόπο που συνδυάζει τις παραδοσιακές αρχές της ιαπωνικής τέχνης και στις δυτικές επιρροές του. Διάρκεια έκθεσης: 01/10/2014 –18/01/2015 www.grandpalais.fr
Π αρίσι
Musée d'Orsay Sade. Attacking the Sun
Ένα προκλητικό αφιέρωμα στον σημαντικό γάλλο συγγραφέα, μέσα από έργα των Γκόγια, Ζερικώ, Εγκρ, Ροντέν, Πικάσσο κ.α. Αξιοσημείωτο είναι το διαφημιστικό βίντεο για την έκθεση που έχει ήδη αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές.
ΡΩΜΗ
Museo dell'Ara Pacis HENRI CARTIER BRESSON
Έκθεση αφιερωμένη στον κορυφαίο φωτογράφο Henri Cartier-Bresson με φωτογραφίες, έγγραφα, σχέδια, βιβλία και περιοδικά. Διάρκεια έκθεσης: 26/09/2014 - 06/01/2015 www.arapacis.it
Διάρκεια έκθεσης: 14/10/14 – 25/01/2015 www.musee-orsay.fr
29
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Τ Ι Κ Η ΑΤ Ζ Ε Ν ΤΑ
ΒΙΕΝΝΗ
ALBERTINA MUSEUM: Joan Miró
Άτομική έκθεση του καταλανού καλλιτέχνη που περιέχει περίπου 100 έργα ζωγραφικής, σχέδια και αντικείμενα, τα οποία προσπαθούν να τονίσουντην ποιητική οντότητα του διάσημου υπερρεαλιστή. Διάρκεια έκθεσης: 12/09/14 – 11/01/2015 www.albertina.at
ΒΑΣΙΛΕΙΑ
FONDATION BEYELER SAISON COURBET
Mια ολοκληρωμένη παρουσίαση του Gustave Courbet, ενός από τους πιο σημαντικούς προδρόμους του μοντερνισμού: σημαντικά τοπία, αυτοπροσωπογραφίες αλλά και παραστάσεις από τα γυναικεία γυμνά στο νερό. Τέλος το L'Origine du monde, θα εκτεθεί για πρώτη φορά σε μια ευρωπαϊκή χώρα, εκτός της Γαλλίας. Διάρκεια έκθεσης: 07/09/14 – 18/01/2015 www.fondationbeyeler.ch
ΒΙΕΝΝΗ
LEOPOLD MUSEUM ALBERTO GIACOMETTI
Έκθεση ενός από τους πιο σημαντικούς γλύπτες του 20ου αιώνα. Τα έργα του Alberto Giacometti (1901 - 1966) είναι από τα πιο ακριβά έργα τέχνης στον κόσμο. Διάρκεια έκθεσης: 17/10/14 – 26/01/2015 www.leopoldmuseum.org
ΒΙΕΝΝΗ
Kunsthistorisches Museum Velázquez
Πρώτη φορά εκτίθεται το έργο του Ισπανού καλλιτέχνη Ντιέγκο Βελάσκεθ σε γερμανόφωνη χώρα. Bασιλικά πορτρέτα, νεκρές φύσεις, θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα προσφέρουν μια ολοκληρωμένη επισκόπηση του ζωραφικού του έργου. Η έκθεση αυτή συνδιοργανώνεται με το Museo Nacional del Prado της Μαδρίτης, την National Gallery του Λονδίνου και το Boston Museum of Fine Arts. Διάρκεια έκθεσης: 28/10/14 – 15/02/2015 www.khm.at/
30
ΜΟΜΑ
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
Έκθεση αφιερωμένη στα χάρτινα cut-outs του Henri Matisse. 120 περίπου έργα δουλεμένα από 1943 έως το 1954, πολλά από τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά. Διάρκεια έκθεσης: 12/10/2014 – 8/2/2015 www.moma.org
TOKYO
Setagaya Art Museum Αναζητώντας την ουτοπία
Η έκθεση είναι αφιέρωμα στα ρωσικά πολιτικά πόστερ, πολλά από τα οποία φέρουν την υπογραφή φημισμένων καλλιτεχνών όπως ο Βασίλι Καντίνσκι, ο Καζιμίρ Μάλεβιτς και ο Αλεξάντερ Ροντσένκο. Διάρκεια έκθεσης: 28/06 – 24/11/2014 www.setagayaartmuseum.or.jp
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ
ΜΟΜΑ Jean Dubuffet
Αυτή η έκθεση βασίζεται στην συλλογή του MoMA με έργα ζωγραφικής, γλυπτά, σχέδια, χαρακτικά και εικονογραφημένα βιβλία από τον καλλιτέχνη και δείχνει την στροφή του προς την σχεδόν ολική αφαίρεση. Διάρκεια έκθεσης: 18/10/14 – 05/04/2015 www.moma.org
Ο ΥΑ Σ Ι Ν Γ Κ Τ Ο Ν
NATIONAL GALLERY OF ART EL GRECO
Στο πλαίσιο του εορτασμού της 400ης επετείου από το θάνατο του Greco διοργανώνεται η έκθεση αυτή με 11 έργα του από τη συλλογή του μουσείου αλλά και από δάνεια. Εκτίθεται επίσης το έργο «Laocoön» (1610/1614), το μόνο μυθολογικό του έργο. Διάρκεια έκθεσης: 02/11/14 – 16/02/2015 www.nga.gov
31
επισκεφθείτε τη νέα σελίδα μας στο facebook
B E Goulandris Foundation Ίδρυμα Β Ε Γουλανδρή 32