ԱՎԱԽՔԻ ՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԵՔԻԱԹՆԵՐ
«ՄԻՏՔ» ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆ
ԱՎԱԽՔԻ ՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԵՔԻԱԹՆԵՐ
Երևան, 2012
ԳԻՐՔԸ ԼՈՒՅՍ Է ԸՆԾԱՅՎԵԼ ՀՀ ՍՓՅՈՒՌՔԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ԱՋԱԿՑՈՒԹՅԱՄԲ Գրքի հրատարակման նյութական ծախսերը հոգացել է «Էլիտ Գրուպ» ՓԲԸ-ի գլխավոր տնօրեն Արմեն Մկոյանը
72
Ներկայացվող ժողովածուում առաջին անգամ փորձ է արվել հայ անվանի ազգագրագետների կողմից մինչ օրս գրի առնված և տարբեր գրքերում հրատարակված Ջավախքի ժողովրդական հեքիաթներն ընթերցողին ներկայացնել մեկտեղված տեսքով:
ԵՐԿՈւ ԽՈՍՔ ԱՅՍ ԳՐՔԻ ՍՏԵՂԾՄԱՆ ՄԱՍԻՆ Ջավախքի հեքիաթների սույն ժողովածուի հիմքը կազմում են երկու հրատարակություններ: Առաջինը` Հայոց Ազգագրական ընկերության Ախալքալաքի մասնաճյուղի կողմից 1911 թ. Ալեքսանդրապոլում հրատարակած «Պառավաշունչ» գրքույկն է, որտեղ տեղ են գտել հայ նշանավոր ազգագրագետ և բանահավաք Ե. Լալայանի կողմից գրի առնված Ջավախքի ժողովրդական չորս հեքիաթներ: Երկրորդը` ՀՍՍՌ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի կողմից հրատարակած «Հայ ժողովրդական հեքիաթների» IV հատորն է, որտեղից վերցրել ենք Ջավախքի ժողովրդական հեքիաթների մնացած չորս գործերը: Չնայած «Հայ ժողովրդական հեքիաթների» IV հատորում Ջավախքի ժողովրդական բոլոր ութ հեքիաթների տեղ գտնելուն, մենք նպատակահարմար ենք գտել չորս հեքիաթները վերցնել հիշյալ «Պառավաշունչ» ժողովածուից, քանի որ այն հրատարակվել է հեղինակի` Ե. Լալայանի կենդանության օրոք և լեզվաոճային առումով ավելի հարազատ է Ջավախքի բարբառին: Բացի այդ, ՀԺՀ IV հատորի նշյալ չորս հեքիաթները նույնպես արտատպվել են «Պառավաշնչից»: Մնացյալ չորս հեքիաթներից, որոնք վերցված են «Հայ ժողովրդական հեքիաթների» IV հատորից, երեքը ՀՍՍՌ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտը հրատարակել է արխիվային ձեռագրերի հիման վրա: Այդ ձեռագրերը պահպանվում են Բանահյուսական արխիվում (Երվանդ Լալայանի ֆոնդ, գործ 1, N 899), վերջիններիս վրա դրված է «Ե. Լալայանի խմբարշավ» կնիքը: ՀԺՀ IV հատորի մեկ հեքիաթ էլ, որը զետեղել ենք սույն գրքույկում, իր հերթին արտատպված է «Ազգագրական հանդեսից» (19-րդ գիրք, էջ 158): Հեքիաթը գրի է առել Ե. Լալայանը: Փաստորեն, սույն պատկերազարդ գրքույկում տեղ են գտել մինչ այժմ գրի առնված և տարբեր կերպ հրատարակված Ջավախքի ժողովրդական ութ հեքիաթներ: Վերջիններիցս հինգը գրի է առել Հայոց մշակույթի հենասյուներից մեկը հանդիսացող ջավախքյան մշակույթի երախտավոր, Ջավախքի ազգագրության և բանահյուսության մեծ նվիրյալ Երվանդ Լալայանը, իսկ մնացյալ երեքը գրի են առնվել վերջինիս կողմից 1911-1916 թթ. ղեկավարած խմբարշավի արդյունքում` հայ ժողովրդական բանահյուսության այլ նվիրյալների կողմից: «Էրզրումում մարդ չեղավ, Ստամբոլում աղա էղավ» վերնագիրը կրող հեքիաթը չի ներառված ՀԺՀ IV հատորի «հիմնական տեքստեր» բաժնի Ջավախքի հեքիաթների շարքում, այստեղ կա միայն յոթ հեքիաթ: Նշված հեքիաթը հատորի խմբագիրը տեղադրել է նույն գրքի «1-ին հավելված» բաժնում («1-ին հավելված» բաժնում զետեղված են այն հեքիաթները, որոնք բովանդակությամբ թույլ են, չունեն գեղարվեստական-պատմողական այն վարպետությունն ու արժեքը, ինչ-որ հիմնական տեքստեր բաժնինը): «Կախարդ Արապը» հեքիաթը վերցրել ենք ոչ թե ՀԺՀ IV հատորի «հիմնական տեքստեր» բաժնի Ջավախքի հեքիաթների շարքից, այլ նախընտրել ենք նույն հեքիաթն արտատպել «2-րդ հավելվածից» (այստեղ զետեղված են հատորի հիմնական տեքստերից վերցրած` յուրաքանչյուր խմբից մեկական հեքիաթ, տվյալ տեղավայրի խոսվածքի ձևաբանական ու արտասանական առանձնահատկությունների գիտական ճշգրիտ տառադարձությամբ):
3
Գիրքը կազմելիս հավատարիմ չենք մնացել ՀՍՍՌ ԳԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի «Հայ ժողովրդական հեքիաթներ» հատորյակի` հեքիաթների դասավորման սկզբունքին, այն է` սկզբում դնել հրաշապատում (կախարդական), ապա իրապատում (կենցաղային) հեքիաթները: Գրքում հեքիաթները դասավորել ենք` սկզբում բնագրային հերթականությամբ դնելով «Պառավաշնչի», այնուհետև մնացյալ` ՀԺՀ IV հատորյակից արտատպվող հեքիաթները: Հակառակ սրան` բոլոր հեքիաթներն արտատպելիս վերջիններս չենք ենթարկել որևէ խմբագրական, սրբագրական, լեզվաոճական կամ այլ կարգի փոփոխման: Հեքիաթներն արտատպված են «Պառավաշնչից»` այնպես, ինչպես կան, պահպանել ենք նաև ՀԺՀ IV հատորի խմբագրական կոլեգիայի և կազմողների բոլոր մշակումներն ու իրականացված խմբագրական-սրբագրական աշխատանքները: Վերջում ավելացնենք, որ սույն ժողովածուի յուրաքանչյուր հեքիաթի վերջում ՀԺՀ IV հատորից արտատպել ենք տվյալ հեքիաթի անձնագիրը, որի միջոցով ընթերցողը մանրամասն տեղեկություններ կստանա հեքիաթի ստեղծման թվականի, վայրի, գրի առնողի, հրատարակման աղբյուրի, բարբառային տեսակի և այլնի մասին: Քանի որ «Պառավաշնչում» չկան այդպիսի անձնագրեր, ապա այդ չորս հեքիաթների անձնագրերը նույնպես վերցրել ենք ՀԺՀ IV հատորից: Անձնագրերն արտատպելիս` վեիրջիններիցս կրճատել ենք այն մասերը, որոնք տվյալ հեքիաթի սյուժեն համեմատում են կամ նմանեցնում ինչպես IV, այնպես էլ նախորդ հատորներում տեղ գտած այլ շրջանների ժողովրդական հեքիաթների հետ: Ջավախքի ժողովրդական բանահյուսության այս եզակի գանձերը, որոնք պահպանել և մեր մշակույթի երախտավորներին է պահ տվել ջավախահայությունը, իրենց մեջ պարունակում են վերջինիս նիստ ու կացի, կենցաղի, տարբեր սովորույթների ու հավատալիքների բոլոր արտահայտչաձերը: Սյուժեներում ամենուր գերիշխում է արդարությունը, որն արտահայտված է թագավորի, արդար դատաստանների, դավաճաններին, չարերին անխնա պատժելու իրողությունների տեսքով: Այսպիսի հեքիաթների առկայությունը վառ ապացույցն է այն բանի, որ արդարություն կոչված վեհ ու մարդկային զգացումն ի սկզբանե արմատացած է եղել ջավախահայության գիտակցության մեջ, զգացում, որը ծնվելով յուր էթնիկ բնօրրանում ապրող հայ ազգի այդ հատվածի հետ` ապրում է նրանից անբաժան: Ի վերջո` այս հեքիաթներն անփոխարինելի շտեմարան են նրանց համար, ովքեր կուզենան առավել մոտիկից ծանոթանալ հայոց մայր բարբառներից մեկի` «կը» ճյուղին պատկանող Կարնո հիասքանչ բարբառի հետ, որից քիչ է տարբերվում Ջավախքի (Ախալցխա-Ախալքալաք-Ծալկայի) գավառաբարբառը: պ.գ.թ. Վահե ՍԱՐԳՍՅԱՆ
4
²ÜÂÆàô ²Þʲðø ¾ðÂòàÔ îÔ²Ü ÁÉÉÇ ÏÁ ãÇ ÁÉÉǪ Ù¿ óù³õáñÙ ·ÁÉÉÇ: ²ïÇÏ ÏáõÝ»Ý³Û ÏÁ Çñ»ù ïÕ³Û: îÕ³ùÝ ûñ ѳëÝÇÝ ÏÁª óù³õáñÁ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ¿Ï¿ù Õ³Û»ûÕÝ»ñ¹ óÏ¿ù, áõÙ ¹áõéÝ ûñ ÁÝϳõª ³Ýáñ ³ÕçÇÏÁ ³éÝ»Ýù Ó»½Ç: ¶áõ·³Ý óÏ»Ý ÏÁ, Ù»ÝÍÇÝÁ ·ÁÛÝÇ ÏÁ Ù¿ ѳñÁëïÇÙ, ÙÇçݳÏÇÝÁª Ù¿ ÇßËÁÝÇÙ ¹áõé, ³ïáÝó ³ÕçÇÏÝ»ñÁ ϳéÝ»Ý: ä½ïÁÏÇÝÁ Ï»ñÃ³Û ÍáíÇÝ Õñ³ÕÁ Ù¿ ·áñïÇÙ' ÷áñ ËñÇ ÏÁ: îÕ³Ý Ï»ñÃ³Û ï»ëÝÇ ÏÁ ·áñïÁ, ÏÁë¿. §ÐÁÉåï ÇÙ µ³Õ¹ë ³ ³ë ¿ñ¦, í»ñóÁÝ¿ ¹Ý¿ ÏÁ »³ÕÉáõËÇÙ' Ù¿ç µ»ñ¿ ÏÁ ÑûñÁ: гñÁ ÑáñëáïÇÏÁ íñ³Ý áõ ·áõ½¿ ûñ ïÕÇÝ ·É˳ï»É ï³Û. ÇßËÁÝÝ»ñÁ, Ù³ñÁ Ù¿ç ·ÁÛÝÇÝ, óù³õáñÇÝ Ñ»ñëÁ ·Çç»óÝ»Ý: îÕ³Ý ³Õ³ã¿ ÏÁ ÃÁª ·áñïÁ Ù¿ ûóËÙ' óÏ»Ý, ¿ñÃ³Û ÙݳÛ: î³ÝÇÝ Ù¿ ÙáõÝï³é ûóËÙ' óÏ»Ý ÏÁ í³ñ: îÕ³Ý Ù¿Ï³É ûñÁ ·áõ·³Û ûñ ·áñïÁ ï»ëÝÇ, ëÇñïÁ ù³ß¿ ÏÁ, ãÇ Ñ³ÙµÇñ¿, ï»ëÝÇ Ïûñ ³Ý ÙáõÝï³é ûóËÁ ѳÛÉÇ ¿ ¹³é¿, ·áñïÝ ³ Ù¿ ùûß³Ù ùáõãáõñ»ñ ¿: γéÝ¿ ³ÝÙ¿Ý ÇÝã, ˳éÝ¿ ÏÁ Çñ³ñ áõ ·»ÉÉ¿ ¹áõë, ¹é³Ý Û»ï¨Á å³Ñ ÙïÝÇ ÏÁ, Í³Ï¿Ý Ï³ß¿: ؿٳ ï»ëÝÇ Ï'ûñ ·áñïÁ íñ³Û¿Ý ÷áëïÁ óÏ»ó áõ ¿ñÏݳÛÇÝ Éáõë ³ÕçÇÏÙ' ¹³é³õ: ²Ýáñ ß³Ëõ¿Ý Ùáõà å³ï»ñÁ Éáõë ïáõÇÝ: ÐÁÙÁ ç³ÝÙë³Ý ïÕ³Û, ¹áõéÁ µ³Ý³Û áõ í³½½¿ ·ñÏ¿ ³ïáñ. ³ïÇÏ ã³ßÙÇß ·ÉÉÇ ûñ ÷³ËãÇ ¿ñÃ³Û ÷áëïÝ Ñ³·ÝÇ, ïÕ³Ý ³Ýáñ¿Ý ³é³ç ËÉ¿ ÏÁ ÷áëïÝ áõ óÁÏ¿ ÏÁ ÃݹÇñ, í³é¿ ÏÁ: ²ñÃÕ ·ÉÉÇÝ Ù³ñà áõ ÏÝÇÏ, Çñ³ñ Ñ»ï ëÇñáí ³åñÇÝ ÏÁ: Ø¿ ûñÙ' óù³õáñÁ ï»ëÝÇ Ï'ûñ Çñ»Ý Õáݳ˳ÝÇÝ Ù¿
5
ß³õËÙ' ¿ ¹Çå¿. Ù³ñ¹ ÕñÏ¿ Ï'ûñ ÇÙ³Ý³Ý ÃÁ ³¹ ÇÝã¿Ý ¿: λñóÝ, ·áõ·³Ý ÃÁª Õáݳ˳ÝÇÝ ¹¿ÙÁ Ù¿ ³ÕçÇÏÙ' ¿ ϳÛÝ¿, ³Ýå¿ë ³ÕçÇÏÙ' ûñª ë³Õ ³ßËñùÇÝ Ù¿çÁ ³Ý·ÁïÝáõ»ÉÇù, ÉáõëÝ ¿ñ»ë¿Ý ϳÿ ÏÁ. ³ï ß³õËÁ ³Ýáñ¿Ý ¿ ¹Çå¿: ³ù³õáñÁ ¹áõë ·»ÉÉ¿ ï»ëÝÇ ÏÁ ³¹ ³Õçϳݪ Ë»ÉùÁ ·ÉË¿Ý Ï»ñóÛ, ëÇñïÁ ËÙ¿ ÏÁª ÑÁÙÁ ÇÝã ¿Ý»ë ûñ Çñ»Ý ѳñëÝ ¿: úñÙ' ¿ñÏáõëª ³ïÇÏ³É ½³õà ãÇ ÁÉÉÇ, ÙÇïùÁ ¹Ý¿ Ï'ûñ ïÕÇÝ ·ÉáËÁ ³Õ¿ áõ ³ïáñ ÇÝùÁ ³éÝ¿: γÝã¿ ÏÁ ïÕÇÝ, ÏÁë¿. §¸áõ åÇïÇ ¿ñóë ÁÝÍÇ ³Ýå¿ë ã³ïÁñÙ µ»ñ»ë ûñª ë³Õ ÕáßáõÝë ï³ÏÁ ѳõùÇ, ÃÁ ãÁª ·Éá˹ Ïéé»É Ïáõï³Ù: îÕ³Ý Ñ³ëÏÁÝ³Û ÏÁ µ³ÝÁ, ÙáÉáñÁ ·ÁÛÝÇ ç³ÝÁ. Ë»Õ× áõ ë¿ýÇÉ ·áõ·³Û ïáõÝ. û ë³Ñ³Ã ÏÝÇÏÁ ¹¿Ù ÏÁ í³½½¿, ÷³ÃÃáõÇ ÏÁ íǽÁ, ѳñóÁÝ¿ ÏÁ ÃÁª ÁÝãDZ ¿ ïËñ¿: ²Ý ³ µ³Ý ãÇ å³Ñ¿, ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª óù³õáñÁ ÇñÙ¿Ý ³Ýå¿ë ã³ïÁñÙ áõ½»ó, ûñ ë³Õ ÕáßáõÝÁ Ù¿çÁ ѳõùÇ: §²Ù³Ý, ÏÁë¿ ÏÝÇÏÁ, ³ï ³ µ³Ý ¿¯ áõ, ùÁÝÁ ˳ÝáõÙ Ù³ñÇÏÇë Áë¿ ÃÁª ³ÕçÇϹ Ó»ñ å½ïÇ ã³ïÁñÁ áõ½»ó, ³é ï³ñ Çñ»Ý¦: ²ëÇÏ Ï»ñÃ³Û ÍáíÇÝ ù¿³Ý³ñÁ, ϳÝã¿ ÏÁ ˳ÝáõÙ Ù³ñÇÏÇÝ: Ø¿ ˳Ýáõ٠˳ÃáõÝ ÏÝÇÏÙ' ·»ÉÉ¿ ¹áõë: ²ëÇÏ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª Ó»ñ ³ÕãÇÏÁ Ó»ñ å½ïÇ ã³ïÁñÁ áõ½»ó: ȳ'õ, ÏÁë¿ ÏÝÇÏÁ, ëÁÏÇ ÏÁ çñÇÝ ï³ÏÝ áõ Ù¿Ù ³ ·»ÉÉ¿ »ñ»ëÁ, Ù¿ Õá׳ ã³ïÁñÙ' Ïáõï³Û ÷»ëÇÝ: ö»ë³Ý ßÝáñÑ³Ï³É ·ÉÉÇ, áõñ³Ë áõñ³Ë ϳéÝ¿, ï³ÝÇ ÏÁ óù³õáñÇÝ, óù³õáñÁ ã³ïÁñÁ ½³ñÝ»É Ïáõï³Û, ë³Õ ÕáßáõÝÁ Ù¿çÁ Ãû÷ ·ÉÉÇ, Ï¿ëÝ ³ µ³ó ÏÁ ÙݳÛ: ³ù³õáñÁ ٳà ÙÝ³Û ÏÁ: Üáñ¿Ý ϳÝã¿ ÏÁ ùáíÁª ÏÁë¿ ÃÁª åïÇ Ã»½Ù' ¿ñóë, ϳÏÉÇ Ù»Íáõû³Ý Ù³éç³ÝÙ µ»ñ»Ù, ÃÁ ãÁª
6
·Éá˹ Ïéé»É Ïáõï³Ù: ²ëÇÏ Ï¿Ý³ Ë»Õ× áõ ë¿ýÇÉ ·áõ·³Û ÏÁ ïáõÝ. ÏÝÇÏÁ ·Çٳݳ۪ Ͽݳ ÙûñÁ ùáíÁ ÕñÏ¿ ÏÁ: ö»ë³Ý Ï»ñÃ³Û ÍáíÇÝ ù¿³Ý³ñÁ ϳÝã¿ ÏÁ ½áÝùÝãÇÝ ¹áõë, ³Õ³ã¿ Ï'ûñ Ù¿ ѳïÙ' ϳÏÉÇ Ù»Íáõû³Ý Ù³é׳ÝÙ' ï³Û: ² ³ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ³ëå¿ë ·ÁÝÁª Ù¿ ¹¨Ù' é³ëï ·áõ·³Û, ÇÙ ÏáÕÙ¿ë Áë¿ ³Ýáñª Ïáõï³Û ÏÁ: ²ëÇÏ óÁóáõó³Í ׳Ù÷áí Ï»ñÃ³Û ÏÁ, Ù¿ Õá׳ ¹¨Ù' é³ëï ·áõ·³Û, ÏÁë¿ Ë³ÝáõÙ Ù³ñÇÏÝ Áë³ó ûñ ÇÝÓÇ Ï³ÏÉÇ Ù»Íáõû³Ý Ù¿ Ù³éç³ÝÙ' ï³ë: §È³õ, ÏÁë¿ ¹¨Á, ù³É¿ ÏÝϳÝÁë ùáíÁ ï³Ù¦: øÇãÙ' Ï»ñóÝ, ï»ëÝÇÝ Ï'ûñ Ù¿ áõñÇß ¹¨Ù' ¿ Ýëï¿, Ù¿ ÍÇÍÁ óÏ»ñÁ ¿ Ù¿ áõëÁª ٿϳÉÁ Ù¿Ï³É áõëÁ, ÷áõÃÙ' ³ ÕáõñÕáõßáõÝ óÏ»ñ ¿ µ»ñ³ÝÁ ãÃÁñ-ãÃÁñ ͳٿ ÏÁ: ²ë ¹¨Á ù³ß¿ ÏÁ ÃáõñÝ áõ ÏÝϳÝÁ ·ÉáËÁ Ïéé¿ ÏÁ. ÏééÇÉÁ ·Çٳݳ۪ ³ñáõÝÁ ϳÏÉÇ Ù»Íáõû³Ý Ù³éç³Ý Ïéé³Í óåÉ¿ ÏÁ: §î¿', ÏÁë¿ ¹¨Á, ÅáÕí¿ ÇÝãù³Ý ·áõ½»ë¦: ²ëÇÏ ÍáóÝ áõ 绵»ñÁ ÉÁÉ¿ ÏÁ, ÏÁë¿. §Ð»ñÇù ¿, ³É ï»Õ ãáõÝÇÙ¦: ²¹ í³ËÃÁ ¹¨Á Íáó¿Ý ѳݿ ÏÁ »³÷ñ³ÕÙ' áõ ùë¿ ÏÁ ÏÝϳÝÁ ·ÉËáõÝ. ÏÝÇÏÁ û ë³Ñ³Ã ë³ÕÝ³Û Ï'áõ ͳٿ ÏÁ ÓáõÃÁ: îÕ³Ý áõñ³Ë áõñ³Ë ·áõ·³Û, ù³ÝÇÙ Ù³éç³Ý Ïáõï³Û ÏÁ óù³õáñÇÝ: ³ù³õáñÁ ¹Ñ³ ϳïÕÇ ÏÁ, ϳÝã¿, ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª Ù³ñÁ¹ ûñ Ù»é³õ ˳½ÝÇÝ µ³ÉÝ»ëï³ÝÁ Ñ»ïÁ ï³ñ³õ, åÇïÇ ¿ñóë, µ»ñ»ë, ÃÁ ãÁª ë³Õ ï»Õ¹ ³Ýϳ׹ ÃáÕÝÇÙ ÏÁ: îÕ³Ý Ï¿Ý³ Ï»ñÃ³Û ÍáíÇÝ ù¿³Ý³ñÁ, ˳ÝáõÙ Ù³ñÇÏÇÝ Ï³Ýã¿ ÏÁ ¹áõë, ϳճ㿠ûñ Çñ»Ý Ù¿Ï³É ³ß˳ñùÁ ÕñÏ¿, ¿ñÃ³Û Ùûñ¿Ý ˳½ÝÇÝ µ³ÝÉÇÝùÁ µ»ñ¿: ʳÝáõÙ Ù³ñÇÏÁ ¹áõë ѳݿ ÏÁ ϳñÙÇñ,
7
×»ñÙ³Ï, ٿٳ ë¨ ÓÇÙ, ÉáÕ³óÝ¿, ß÷¿ ÏÁ, »ï¨ ³ ѳñóÁÝ¿ ÏÁ ÃÁª í»±ñÁ ÏñÝ³Û ³ï ïÕÇÝ ³ÝÃÇáõ ³ß˳ñùÁ ï³ÝÇ »ï µ»ñ¿: Ö»ñÙ³ÏÁ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª »ë ï³ÝÇÙ µ»ñ»Ù ÏÁ: îÕ³Ý ÝëïÇ ÏÁ ÓÇáõÝ, ÓÇÝ ÏÁ뿪 ³ãù»ñ¹ Ë÷¿ áõ µ³ó. Ë÷¿ áõ µ³Ý³Û ÏÁ, ï»ëÝÇ Ï'ûñ ·»ïÝÇÝ ï³ÏÁ Ù¿ Ùáõà ï»ÕÙ »Ý: øÇãÙ' ³é³ç Ï»ñó۪ ï»ëÝÇ Ï'ûñ, Ù¿ ѳñëÙ' ï¿ÛÙ'ûñ µáõÏÁ çñÇ Ù¿ç Ëñáõ³Íª Ù¿³É³ÙÇß ·ÁÉÉÇ ÃÁª ͳé³õ Ù»é³Û: λñÃ³Û ùáíÁ, ÏÁ뿪 ³ï ÇÝ㿱ݿ ûñ ï¿ÛÙ'ûñ µáõÏï çáõñÝ ¿ë Ëñ¿ áõ åáõïÙ' çáõñ ã»ë ÏñÝÁ ËÙ¿: ²Ý³ ÃÁª Ù¿Ù' ¹áõ ³é³ç Áë¿ á±õñ Ï»ñóë: §Î»ñó٠ûñ Ùûñ¿ë ˳½ÝÇÝ µ³ÝÉÇÝùÁ ³éÝÇÙ ï³ÝÇÙ¦: ȳõ, ÏÁë¿, ³Ýï»Õ ·Ý³óáÕÁ »¹ ãÇ ¹³éݳÛ, ¿³Ï³ñ »ï ¹³éó³ñª ÏÁë»Ù: ÐÁÙÁ ï»ëÝÇÙª ÏÁë»Ù Ï'ûñ Ù»Õù »ë, ³'é ÇëÇ ¿ñÏáõ ËÝÓáñÁ, ¹éÝ¿Ý ûñ Ý»ë åÇïÇ ÙïÝÇë, ¿ñÏáõ ÏáÕùÁ ³ëɳÝÙ' áõ Õ³÷ɳÝÙ' »Ý ϳå³Í, Ù¿ÏÁ ïá'õ Ù¿ÏÇÝ, ٿϳÉÁ ٿϳÉÇݪ Ý»ë ÙïÇ: ²ïÇÏ Ï'³éÝ¿ ËÝÓáñÝ»ñÁª Ï»ñóÛ: λñóÛ, ï»ëÝÇ Ï'ûñ Ù¿ ϳßáõÙ' íñ³Û Ù³ñà áõ ÏÝÇÏ Ýëï»É Í»ÍÏáõÇÝ ÏÁ: Øûï»Ý³Û ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ³Ëñ DZÝã ¿ù ¿ñ¿ ûñ Í»ÍÏáõÇù ÏÁ:- ÂÁ ·ÁÝÁ ¿Ï¿ñ »ï ¿Ï³ñ, ÏÁë»Ýù ÏÁ: ²ëÇÏ ³ÉÇ ³é³ç Ï»ñóÛ, ï»ëÝÇ ÏÁ ÏÝÇÏÙ' Ù¿ Ó»éùÁ Ïñ³ÏÇ Ù¿ç, ûËÃÁ áõÝϳÝÇ åÕÇÝÓÁ íñ³Ý: ²ëáñ ³ ѳñóÁÝ¿ ÏÁ ÃÁª ÇÝãDZ Ó»éùÁ Ïñ³ÏÁ ¹ñ»ñ í³é¿ ÏÁ. ³Ý ³ ³ÉÇ ³Ý ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ³Ýï»Õ ¿ñÃÁóáÕÁ »ï ãÇ ·³Û, ÃÁ »ï ¿Ï³ñª ÏÁë»Ù: øÇãÙ'
8
³ ³é³ç Ï»ñóÛ, ï»ëÝÇ Ï'ûñ Ù¿ ³É³Õ³÷áõÙ, ¿ñÏáõ ÏáõßïÁ Ù¿ ³ëɳÝÙ' áõ Õ³÷ɳÝÙ' »Ý ϳÛÝ¿, ѳݿ ³é³çÇ Ñ³ñëÇ ïáõ³Í Ù¿ ËÝÓáñÁ Ù¿ÏÇÝ Ïáõï³Û, ٿϳÉÁ ٿϳÉÇÝ. ³ïáÝù »ï ù³ßáõÇÝ ÏÁ, ³ïÇÏ ¹áõéÁ µ³Ý³Û, ÙïÝÇ ÏÁ Ý»ë: ú ëÁѳà ³ÝÙ³Ñ³Ï³Ý ÑáïÁ µáõñ¿ ÏÁ, ï»ëÝÇ ÏÁ ÙûñÁ Éáõë Ïéé³Í, ³Ýóé³Ï³Ý ͳÕÇÏ µáÉáñÁ µáõë³Í: λñÃ³Û ÙûñÁ Ó»éùÁ å³·Ý¿, ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ѳñÁë ˳½ÝÇÝ µ³ÝÉÇÝùÁ ·áõ½¿ ÏÁ: سñÁ ÉóáõÇ ÏÁ, ·áõɳÛ. §Ê³½ÝÇÝ µ³ÝÉÇÝùÁ Çñ»Ý ùáíÝ ¿, ÏÁë¿, ³ÝÇÏ ÙÇïùÁ ¹ñ»ñ ¿ ûñª ù»½Ç ëÁå³Ý¿: ²é ÇëÇ »³÷ñ³ÕÁª ·ÁÝÁ, ý¿Ý¹áíÙ µ³ÉùÇ ·Éá˹ ³½³ï»ë¦: ²ëÇϳ ·áõɳÛ, Ï¿Ý¿ ÃÁ ÷³ÃÃáõÇ, ÉáõëÇÙ' å¿ë Ó»éù¿Ý ·»ÉÉ¿. ¹³éÝ³Û ÏÁ »ï, ·áõ·³Û ³Ý ÏÝϳÝÁ ùáíÁ, ûñ Ó»éùÁ Ïñ³ÏÇÝ Ù¿ç ¹ñ»ñ, í³é¿ñ ÏÁ: ²ÝÇÏ ½³ñÙ³Ý³Û ÏÁ, ÏÁë¿. ²ýý³ñÁÙ ïÕ³Û, ÇÝëÁÝÇ ã»ñÃó³Í ï»ÕÁ ¹áõ ·Ý³óÇñ: â¿, ÏÁë¿ ³ëÇÏ, ¹áõÝ ³Ý Áë¿ ÃÁª ³ë ÇÝãDZ Ó»éù¹ ÏÁ í³é»ë: §Ø»Õùë ÇÝã å³Ñ»Ù, ÏÁë¿ ÏÝÇÏÁ, ³ÝÃÇáõ ³ß˳ñùÝ ûñ ˳å Ï¿Ý¿ÇÝù, ϳÃÇÝ Ù¿ç íÇñ³Ñ³ çáõñ ˳éÝ¿Ç ÏÁ, ÑÇÙÇ ³Ý ¿, ù³ß»Ù ÏÁ: ²ëÇÏ Ï³ÝóÝÇ, Ï»ñÃ³Û Ù¿Ï³ÉÇÝ ùáíÁ, ³ÉÇ ³Ýå¿ë ѳñó áõ ÷áñÓ Ï¿Ý¿. ³ÝáÝù ³ ÏÁë»Ý ÏÁ ÃÁª ³ÝÃÇáõ ³ß˳ñùÁ ¿ñÏáõëÇë ³ãùÝ ³ ¹áõëÝ ¿ñ, ëÇñáõÝ Ñ³ñëÙ' ÁÉÉÇñª »ë ÏÁ ëÇñ¿Ç, ëÇñáõÝ Ù³ñ¹Ù' ÁÉÉÇñ, ³Ý ÏÁ ëÇñ¿ñ, ÑÇÙÇ »ë ³ëáñ ÏÁ ͻͻ٠ÃÁª Ù»ÕùÁ ùáõϹ ¿, ³Ý ³ ÇÝÓÇ ÏÁ ͻͿ, ÃÁ ùáõϹ ¿, ÃáÕ ¹áõ áõñÇßÇ ãÁëÇñ¿Çñ, ûñ »ë ³ ãëÇñ¿Ç:
9
γÝóÝÇ Ï»ñÃ³Û ³éçÇÝÇÝ ùáíÁ. ³Ý³ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ³ñïÁõáñÇÝ ûñ çáõñ ï³Ý¿Ç ÏÁ, ͳé³õ ׳Ù÷áñÃÇÙ çáõñ ãïáõÇ, ÑÇÙÇ »ë ͳé³õ å³å³ÏÇÙ ÏÁ: îÕ³Ý Ï³ÝóÝÇ, ÓÇÝ ÏÁë¿. §²ãù¹ Ë÷¿ áõ µ³ó¦: Ê÷¿ Ï'áõ µ³Ý³Û ÏÁ, ï»ëÝÇ ÏÁ Çñ»Ýó ¹é³Ý ³é³çÝ ¿. ·ÇçÝÇ, ÓÇÝ µ³ó ÏÁ ÃáÕÝ¿, Ï»ñÃ³Û Ý»ë: λñÃ³Û Ý»ëª ÷³ÃÃáõÇ ÏÁ ÏÝϳÝÝ ·áõɳÛ, ÃÁ ѳñÁë ÇÝÓÇ ëÁå³Ý»É ·áõ½¿, µ³ÝÉÇÝùÁ Çñ»Ý ùáíÝ ¿: §²Ë, ÏÁë¿ ÏÝÇÏÁ, ¹áõÝ ûñ ÇÙ ÷áëïë ÃÁݹÇñ ãóÏ¿Çñ, »ë ÑÇÙÇ ù»½Ç ³½³ï»É ¿Ç¦: îÕ³Ý Ñ³ÝáõÇ Ï'ûñ ùÝÇ. ï»ëÝÇ Ï'ûñ Íáó¿Ý µ³ÝÙ' ÁÝϳõ, í»ñóÁÝ¿ Ï'ûñ µ³ÝÉÇÝù: ØÇ' ë¿ ÙûñÁ ïáõ³Í »³÷ñ³ÕÁ µ³ÝÉÇÝù ¿ ¹³éó¿: àõñ³ËÝ³Û ÏÁ, Ùáõÿ ÙáõóÝó Ïáõï³Û ÏÁ ÑûñÁ: гñÁ ï»ëÝÇ Ï'ûñ ³ë ³Ý·³Ù ³ åÁñͳõ ¿Ï³õ, ÏÁë¿. §äïÇ ¿ñÃ³ë ³Ýå¿ë Ù¿ Ù¿ÛÙáõÝÙ' µ»ñ»ë, ûñ ÇÝùÁ ÁÉÉÇ Ù¿ ÃǽÙ', ÙÇñáõùÁ ûËÃÁ Ãǽ¦: λñÃ³Û ³ÉÇ ÍáíÇÝ ù¿³Ý³ñÁ, ˳ÝáõÙ Ù³ñÇÏÇÝ Ï³Õ³ã¿, ϳéÝ¿ Ù¿ Ù¿ÛÙáõÝÙ', ·áõ·³Û: ¶áõ·³Û ûñ óù³õáñÁ ÕáßáõÝÁ ÏÁ ˳ÕóÝ¿, ï³ÝÇ ÏÁ Ïáõï³Û: ³ù³õáñÁ ÏÁë¿. §î¿¯, Ù¿Ù' Ãá'Õ Ë³Õ³Û, ï»ëÝÇÙ ßÝáñÑùÁ¦: Ø¿ÛÙáõÝÝ ûñ ë³Õ ½ûñùÇÝ ³é³çÁ ãǯ ˳ճÛ, »ï¨ ·áõ·³Û óù³õáñÇ ³é³ç ϳÛÝÇ Ï'áõ ÏÁë¿. §Â³ù³õáñÝ ³å-
10
é³ëï ϿݳÛ, ѳñÝ ûñ ûñ¹áõÝ ³ß˳ïÇ ëÁå³Ý¿, ³Ýáñ ǯÝã å³ïÇÅ åÇïÇ ïñáõǦ: ³ù³õáñÁ ϳñÙÁñÇ ÏÁ, ÑÁÙÁ DZÝã åÇïÇ ¿Ý¿, ë³Õ ÕáßáõÝÁ Çñ»Ý ϳ߿: §ÆÝã ûñ ·áõ½»ë¦, ÏÁë¿: §Âá'Õ ù³ñ ÏééǦ, ÏÁë¿ Ù¿ÛÙáõÝÁ: ú' ë³Ñ³Ã ó·³õáñÁ ù³ñ ÏééÇ ÏÁ: ÔáßáõÝÝ ûñ ³ï Ññ³ßùÁ ï»ëÝÇ ÏÁ, ×áõ³Û ÏÁ ÃÁª ïÕÇÝ Ã³ù³õáñ ·áõ½»Ýù: ²ñÃÕ ³ï ïÕ³Ý ÏÝϳÝÁ ϳéÝ¿, óù³õáñ ÝëïÇ ÏÁ: ²ÝáÝù ѳë³Ý Çñ»Ýó Ùáõñ³½ÇÝ, ¹áõù ³ ѳëÝÇù Ó»ñ Ùáõñ³½ÇÝ:
îå³·ñíáõÙ ¿ ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ §ä³é³í³ßáõÝ㦠(²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ, 1911) ·ñùáõÛÏÇó (¿ç 511): лùdzÃÇ ·ñ³éÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Í³ÝáÃáõÃÛáõÝ ãϳ: лùdzÃÁ ·ñÇ ¿ ³é»É ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÁ:
11
¾ðÎàô ²Êä²ð ÁÉÉÇ ãÇ ÁÉÉÇ ¿ñÏáõ ³Ëå³ñ ·ÁÉÉÇ. Ù¿ÏÁ ½³ÝÏÇÝ, ٿϳÉÁ ýáõ˳ñ³: üáõ˳ñÇÝ ³ÉáõñÁ å³ñåÇ ÏÁ, Ï»ñÃ³Û ½³ÝÏÇÝ ³Ëåûñ¿Ý Ù¿ Ù³ÕÙ ³Éáõñ ·áõ½¿ ÏÁ, ÃÁ, ³Ëå³ñ, Ù¿ Ù³ÕÙ ³Éáõñ ïá'õ, Õáõñå¿Ã ¿ñó٠µ»ñ»Ù, Ïáõï³Ù ÏÁ: ²Ëå³ñÁ ÏÁë¿ ÏÁ, ÃÁ ¹áõÝ ï³Ï¹ ÷³Ëáõó»ñ åñÍ»ñ »ë, ¿ï¨ á±õñïÇó åÇïÇ ï³ë: üáõ˳ñ³ ³Ëå³ñÁ ïáõÝ Ï»ñóÛ, ÏÁë¿ ÏÝϳÝÁ, ÿ ³ÕçÇ, »'É, ³õÉ¿ ³Ùµ³ñÇÝ ù»û߳ݻñÁ áõ Ù¿Ï ¿ñÏáõ ѳóÙ ¿ñ³', »ë ý¿Éë ÷áË»É »Ù, Õáõñå³Ã åÇïÇ ¿ñóÙ, ÷³ñ³Û í³ëïÏ»Ù: ÎÝÇÏÁ ϳõÉ¿ ³ÙµÁñÇÝ ù»û߳ݻñÝ áõ Ù¿ ѳóÙ Ï»÷¿, Ù³ñÃÁ ϳéÝ¿ ³ï ѳóÝ áõ ·ÁÛÝÇ ×³Ù÷³Û: λñó¯Û, Ï»ñÃ³Û Ñ³ëÝÇ ÏÁ Ù¿ßÇÙ, ·»ÉÉ¿ Ù¿ ͳéÇÙ: øÇãÙ Ï»Ý³Û ÏÁ, ϳ߿ ûñ Ù¿ ³éçÙ, ·³ÉÁÙª áõ ٿٳ Ù¿ ÙáõÏÙ: ¶áõù³Ý ÏÁ ³ï ͳéÇÝ ï³Ï: ²ïáÝù ùÇã٠ѳݷãÇÝ ÏÁ ûñ³ª µ³ÝÁ »³ñ³Ýáõû³Ý ½³ñÝ»Ý ÏÁ, ³éçÝ áõ ·³ÉÁ ÏÁë»Ý ÙÏÇÝ ÃÁª Ñ¿ã DZã áõÝÇë, ÙáõÏ ³Ëå³ñ: ØáõÏÝ ³ ÏÁë¿ ÃÁª ÏáïáíÙ' Ù¿Ù ûëÏÇ áõÝÇÙ ³ë ͳéÇÝ ï³ÏÁ: ¶³ÉÇÝ ÏÁë»Ý ÃÁª ¹áõ DZÝã áõÝÇë, ·³ÉÝ ³ ÏÁë¿ ÃÁ, ³Ýï»Õ Ù¿ ëÇõñÇõÙ ûã˳ñ áõÝÇÙ, ³ÝáÝó Ù¿çÁ, Ù¿ Õûã٠ϳÛ, ÑÁÙÁª ³Ýå¿ë Ù¿ ÕûãÙ ¿, ûñ, ÇÝã ÑÇõ³Ý¹ ³ ûñ ÁÉÉÇ, ³Ýáñ ù»³ÉÉ³Ý áõï¿, Ù¿Ï¿ Ù¿Ï ·»ÉÉ¿, ɳõÝ³Û ÏÁ: ²éçÇÝ ÏÁë»Ý. ¸áõ ÇÝã áõÝÇë. ³Ý ³ ÃÁª »ë ³Ý ùéãÇÝ Ù¿ç í³ÃóáõÝ ·ÇõÏÇõÙ ûëÏÇ áõÝÇÙ: ²ëáÝù µÇÃïáõÝ Ù»ñ Ù³ñÃÁ ͳéÇÝ íñ³Û ÏÇٳݳÛ: º÷ ûñ ³ïáÝù Ï»ñóÝ, ÙáõÏÁ ѳݿ ÏÁ Çñ³Ý ûëÏ»ëï³ÝùÁ ³ñ¿·ÁÏÇÝ ³ÏÁ ãáñóÁÝ»Éáõ: ²ï í³ËÃÁ Ù³ñÃÁ í³ñ ÏÇçÝÇ
12
ͳé¿Ý, ½³ñÝ¿ ÙÏÇÝ ûÃùÁ Ïáéé¿ ÏÁ áõ ûëÏ»ëï³ÝùÁ ϳéÝ¿ Ï»ñÃ³Û ïáõÝ: ²ïáñ ¿ùëÇ ûñÁ Ï»ñÃ³Û ëÇõñÇÇÝ ÙÇã¿Ý ÕûãÁ ·áÕݳÛ, Ïáõ·³Û ÏÁ ïáõÝ: ê³å³Ëï³ÝÁ ϳÝã¿ ÏÁ óÉɳÉÇÝ áõ óÝå¿Ñ Ï¿Ý¿, ÃÁ ùÁÝÁ ã³ñëáõÝ, ×áõ³Û áõ Áë¿ ÃÁª í»í ÑÇõ³Ý¹ áõÝÇ ÃáÕ µ»ñ¿, »ë ɳõóÁݻ٠ÏÁ: ²ï í³ËÃÁ óù³õáñÇÝ ³ÕçÇÏÁ ß³ï ÑÇõ³Ý¹ ·ÁÉÉÇ: º÷ ûñ óù³õáñÁ ·ÇٳݳÛ, ϳÝã¿ ³ï Ù³ñÃáõÝ Çñ»Ý ùáíÁ áõ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª Ã'¿Ï¿ñ ³ÕçÇÏë ɳõóáõóÇñ, DZÝã ûñ áõ½»ë, Ïáõï³Ù ÏÁ, ÃÁ ãÁ ɳõóáõóÇñª ·ÉáËÁï Ïéé»Ù ÏÁ: سñÃÁ, ÏÁë¿ ÏÁ, ÃÁ ɳõóݻ٠ÏÁ: ¾ùëÇ ûñÁ ³ï Ù³ñÃÁÝ ¿, ûËÃÁ åÕÇÝÓ çáõñ ÏÁ ï³ùóÁÝ¿ áõ ³Ýù³Ý ÏÁ »éóÁÝ¿, ûñ ûËÃÁ åÕÇÝÓ çáõñÁ Ù¿ åÕÇÝÓÙ ¹³éÝ³Û ÏÁ: ºï¨ ³ï Ù³ñÃÁ ÷»ñ»É Ïáõï³Û óù³õáñÇ ³ÕçϳÝÁ, ÉáÕ³óÝ¿ ÏÁ ³ï çñáí, å³éÏ»óÝ¿ ÏÁ, ÷»ñ¿ ³ï ÕûãÇÝ ·ÉáËÁ Ïáõï»óÝ¿: ¾ñÏáõ ûñ ¿ï¨ ³ï Ù³ñÃÁ Ï»ñÃ³Û ÏÁ óù³õáñÇÝ ÕûݳÕ, ûñ ï»ëÝÇ ÃÁ ÑÇõ³Ý¹Á ÇÝãÕ ¿: ³ù³õáñÁ ï»ëÝ»ÉáõÝ å¿ë Ññ³ÙÙ¿ Ññ³ÙÙ¿áí Ý»ë ï³ÝÇ, Ýëï»óÝ¿ ÏÁ, Ù¿ ɳõÙ å³ïÇõ Ïáõï³Û, »ï¨ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁ, ï¿ Ùáõñ³ï áõ½¿, Ùáõñ³ï ï³Ù: ²ë Ù³ñÃÁ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁ ÇÙ Ùáõñ³ïë ùáõ ë³Õáõûݹ ¿. »÷ ûñ óù³õáñÁ ß³ï ½ûé¿ ÏÁ, ³ñÃÕ ³ï Ù³ñÃÁ ÏÁë¿ ÃÁª ÇÝÍÇ å¿ïù ¿ í³ÃóáõÝ ¹³õ³, í³ÃóáõÝ ÷»ï³ï, í³ÃóáõÝ Ù³ñÃ: ³ù³õáñÁ ÏÁë¿ ÃÁ ³ï Ñ¿¯ã, Õ³Ûïáí µ³Ý áõ½¿, Ù³É, ¹ûíɳÃ, ÷³ñ³ áõ½¿: سñÃÁ çáõÕ³å Ïáõï³Û ÃÁª óù³õáñÝ ³åé³ëï ϻݳÛ, áõñÇß µ³Ý ã»Ù áõ½¿: ³ù³õáñÁ Ññ³Ù³Û¿ ÏÁ ÃÁ ã¿, Ó»é³ó µÇÃïáõÝ áõ½³Íݳ Ïáõï³Ý ÏÁ áõ ³ï Ù³ñÃÁ Ï»ñóÛ
13
ùéãÇÝ ÙÇçÇ ûëÏÇÝ µ»ñ»Éáõ: λñÃ³Ý ÃÁ ãÁª Ù³ñÃÁ ÏÁë¿ ÃÁª í»ñóáõó¿ù ³ï ùáõéãÁ, ùáõéãÁ í»ñóÝ»Ý ÏÁ áõ ï»ëÝÇÝ ÏÁ í³ÃóáõÝ µ»é ûëÏÇ, µ³éÝ³Ý ÏÁ ¹³õ³Ý»ñáõÝ áõ ÷»ñ»Ý ÏÁ ³ï Ù³ñÃáõÝ ïáõÝÁ: ¾ùëÇ ûñÁ ³ï Ù³ñÃÁ ÕûݳËÉÁË Ï¿Ý¿: سñÃÇÏÁ ÏÁë»Ý, ³ë Ù³ñÃÁ ïáõÝÁ ѳó ãáõÝÇ áõï»Éáõ, Ù»½Ç DZÝãÕ ÏÁ ϳÝã¿: пñÝ¿Çë³ µÇÃïáõÝÝ ³ Ï»ñÃ³Ý ÏÁ: ²ëáñ ³Ëå³ñÁ ÿݿ½ÇÏ ãÇ ¿Ý¿ ýáõ˳ñ³ ³ËåûñÁ ïáõÝÁ ¿ñÃÁÉáõ, ÇÝã¨Çó¿, ·áõ·³Ý ½ûéáí-ß³éáí ï³ÝÇÝ ÏÁ: Ü»ë ÙïÝÇ ÏÁ ÃÁ ãÁ, ï»ëÝÇ ÏÁ ÙÇÝïñÝ»ñÁ, ï³Ý ë³ñùÝ áõ ϳñ·Á, ½³ñÙ³Ý³Û ÏÁ, ϳÝã¿ ÏÁ ³ËåûñÁ Ù¿ Õñ³Õ, Ëáëïáí³Ý»óÁÝ¿ ÏÁ ÃÁª ³ëù³Ý ¹ûíɳÃÁ ÇÝãÕ Ó»éù µ»ñ»ó. ³Ý ³ ãÇ å³Ñ¿, µÇõÃïáõÝ å³ïÙ¿ ÏÁ: ²ëÇÏ ûñ ·ÇٳݳÛ, ÇÝùÝ ³ ÙÇïùÁ ÃÝ¿ Ï'ûñ Õáõñå³Ã ¿ñóÛ: º÷ ûñ ïáõÝ Ï»ñóÝ, ³ë ½³ÝÏÇÝ ³Ëå³ñÝ ¿ ÏÁë¿ ÏÝϳÝÁ ÃÁª ѳó ¿÷¿, »ë ³ Õáõñå³Ã åÇïÇ ¿ñóÙ, ÇÙ ýáõ˳ñ³ ³Ëå³ñë ùݳó, Ù³ÉÇ ÷³ñÇ ï¿ñ ¿Õ³õ, »ë ã»±Ù ÁÉÉÇ: ¾ùëÇ ûñÁ Ï»ñó ÏÁ ³Ý ٻ߳Ý, áõ ·»ÉÉ¿ ³Ý ͳéÁ, áñÇÝ íñ³Û ýáõ˳ñ³ ³Ëå³ñÁ ¿É»ñ ¿ñ: ²ï í³ËÃÁ ·áõù³Ý ³éçÁ, ·³ÉÁ áõ ÙáõÏÁ: ²éçÁ áõ ·³ÉÁ ѳñóÝ»Ý ÏÁ ÙÏÇÝ ÃÁ, DZÝãÇ »ë ÃÃáõ¿, ³Ý³ ÃÁ ¹áõù ûñ ·Ý³óÇù Ù¿ Ù³ñÃ٠ͳé¿Ý Çç³õ, ûëÏ»ëï³Ýë ï³ñ³õ: ¶³ÉÇÝ ÏÁë»Ý ¹áõÝ ÇÝãÇ »ë ÃÃáõ¿, ·³ÉÝ ³ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁ, ÇÙ ëÇõñÇõÇë ÙÇç¿Ý Õûãë ·áÕó»ñ »Ý: ²éçÇÝ ÏÁë»Ý, ¹áõÝ ÇÝãÇ »ë ÙéáõÃï ϳ˿. ³Ý³ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ÇÙ í³ÃóáõÝ ÏÇõÏÇõÙ ûëÏÇë »Ý ï³ñ»É: ؿٳ ÙáõÏÁ í»ñ ϳ߿ ï»ëÝÇ Ï'ûñ ͳéÇÝ íñ³Û Ù³ñÃ٠ϳÛ, ÇÙ³óÝ¿ ÏÁ ³éçÇÝ áõ
14
·³ÉÇÝ: ²éçÁ ÙéÙéÃ³É¿Ý ·»ÉÉ¿ ͳéÁ áõ í³ñ ·Éáñ¿ ÏÁ Ù³ñÃáõÝ. »ï¨ í³ñ ·ÇçÝÇ, Çñ»ùÁ ³Ëå³ñ ¹³éݳÝ, ½³ÝÏÇÝ Ù³ñÃáõÝ Ïáõï»Ý ÏÁ: üáõ˳ñ³ ³Ëå³ñÁ ·ÇÙ³Ý³Û ûñ Çñ»Ý ½³ÝÏÇÝ ³ËåûñÁ ç³Ý³í³ñÝ»ñÁ Ï»ñ»É »Ý, ß³ï ïñáñõÇ ÏÁ, ÉÁÉ¿ Ù¿ ÏûïÙ ûëÏÇ, ï³ÝÇ ÏÁ ³Ýáñ ÏÝϳÝÁ. ¿'Ñ, ÏÁë¿, ǯÝã ¿Ý»Ýù, ³Ý ³ ³Ýáñ ׳ÏïÇÝ ·ÇñÝ ¿ñ. »ë Çñ»Ý ýáõ˳ñ³ í³ËÃÁë ³Õ³ã»óÇ, å³Õ³ï»óÇ, ûñ Ù¿ ùÇãÙ ÇÝÍÇ Ó»éù µéÝ¿ñ, ã»ñ³õ, ³Ý ã»ñ³õ, ÑÁÙÁ »ë ϻݳ ã»Ù Ùï»Ñ³Ý ¿Ý¿ ù»½Ç, ³é ³ë ûëÏ»ëï³ÝÁ áõ ³ëáí »ûɳ ùÁÝÁ:
îå³·ñíáõÙ ¿ ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ §ä³é³í³ßáõÝ㦠(²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ, 1911) ·ñùáõÛÏÇó (¿ç 12-15): ¶ñÇ ¿ ³é»É ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÁ: ¶ñ³éÙ³Ý Ù³ëÇÝ Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÇ Ñ³Õáñ¹áõÙ:
15
úÊʲ¯Ú ÁÉÉÇ ãÇ ÁÉÉÇ Ù¿ ïÕ³Ù ·ÁÉÉÇ. ³ë ïÕ³Ý ÏåÝÇ ÏÁ ÑûñÁ »³Ë³Ý, ÃÁª áõ½»ë ãáõ½»ë óù³õáñÇÝ ³ÕçÇÏÁ ÇÝÍÇ Ñ³Ù³ñ åÇïÇ áõ½»ë: §úÕá¯õÉ, ÏÁë¿ Ñ³ñÁ, Ë»Éùï ·ÉáËï ÅáÕáõ¿, »ûñÕÝÇï ·»ûñ³ ûïõÇï ¿ñÏÝóáõ, ¹á¯õ í¿¯í, óù³õá¯ñÁ í¿¯í: ³ù³õáñÁ Ñ¿ã ù»½Ç ³ÕçÇ±Ï Ïáõï³Û. ·ÉáË ·³Éáõ µ³±Ý ¿¦: гñÁ ï»ëÝÇ Ï'ûñ ïÕ³Ý Óáõà ¿ ¿Õ¿ ç³ÝÇÝ Ï忪 ÑáùÇÝ Ë³É³ë ¿Ý¿Éáõ ˳ûñ, ·»ÉÉ¿ Ï»ñÃ³Û ËݳٳËûëáõÃ³Ý ù³ñÇÝ ÏÁ ÝÁëïÇ: ³ù³õáñÁ ËÝï³Û ÏÁ íñ³Ý áõ ·ÉË¿Ý ¹¿³ý ¿Ý»Éáõ ѳٳñ ÏÁë¿ ÃÁª ¿Ï¿ñ ïÕ³ï ë¨ áõ ×»ñÙ³ÏÁ µ»ñ»ó, Ïáõï³Ù ÏÁ: гñÁ ÷áñ-÷áßÙ³Ý ùáõù³Û ïáõÝ: øáõù³Û ïáõݪ ïÕÇÝ ÏÁë¿ ÃÁª ù»½Ç ãÁëDZ ѳÉÇï Ï»óÇ. ïdz ó÷Çï ¹ñ»ó, Áë³ó ÃÁª ¿Ï¿ñ ë¨ áõ ×»ñÙ³ÏÁ µ»ñ¿, Ïáõï³Ù ÏÁ: - ȳ'õ, ÏÁë¿ ïÕ³Ý, ù³É¿ ÇÝÍÇ Ù¿ ï»ÕÙ Ýûù³ñ ïáõ, ³ß˳ïÇÙ ë¨ áõ ×»ñÙ³ÏÁ ÷»ñ»Ù: ²ïáÝù ¿ñÏáõëÁ ·»ÉÉ»Ý Ï»ñóÝ, ß³ïÝ áõ ùÇãÁ ²ëïáõ³Í ·Çï¿, Ï»ñÃ³Ý Ù¿ å³Õ ³ËåñÇÙ é³ëï ùáõù³Ý: ìñ³Û ·ÁÛÝÇÝ Ù¿ ÏáõßïÙ çáõñ ËÙ»Ý ÏÁ áõ ûË˳¯Û Ï¿Ý»Ý: úË˳¯Û Ï¿Ý»Ý ÃÁ ãÁª ³ËåÁñÇÝ ³Ï¿Ý Ù¿ ¿Ëïdzñ ѳɨáñÙ ¹áõë ùáõù³Û ÏÁ áõ ÏÁë¿ ÃÁ ÇÝãDZ ϳÝã»óÇù: ²ëáÝù ½³ñÙ³Ý³Ý ÏÁ áõ ÏÁë»Ý ÃÁª í¿±í ù»½Ç ϳÝã»ó: ÂÁª ¹áõù úË˳¯Û ãÁëDZù. ÇÙ ³ÝáõÝë úËË³Û ¿: - г', ÏÁë¿ Ñ³ñÁ, ãÇï¿ÇÝù ûñ ùáõ ³Ýáõݹ úËË³Û ¿: - ¾, ³ï ïÕ³ï á±õñ ÏÁ ï³ÝÇë, ѳñóÝ¿ ÏÁ úË˳ÛÁ:
16
ÂÁª ï³ÝÇÙ Ï'ûñ Ù¿ÏÇÙ ùáí Ýûù³ñ ï³Ù: - ÆÝÍ¿Ý É³õÇÝ ùáíÁ ã»ë ÏñÝ³Û ï³Û, ÷¿ ÇÙ ùáíë ïáõ, ÏÁë¿ úË˳ÛÁ: гñÁ ñ³½Ç ·ÁÉÉÇ, ѳËÁ Ïéé»Ý ÏÁ. ïÕ³Ý Ïáõï³Û ³ïáñ, ÇÝùÁ ·»ÉÉ¿ Ï»ñóÛ: úË˳ÛÁ ³ï Ù³ÝãáõÝ Ï³éÝ¿, ³ËåÁñÇÝ ³Ï¿Ý Ï»ñÃ³Û Ý»ë Çñ³Ý ûï³Ý. ÇÝùÁ ÝëïÇ ÏÁ áõ ³ïáñ ÏÁë¿ ÃÁª ³é ÇÝÇ Ã³ñù¿Ý ³ë ÃáõËÃÁ, ³Ý ѳٳÛÇÉÁ ÷¿: سÝãÁ ÷»ñ¿ ÏÁ. úË˳ÛÁ µ³ÝÓñ Ó¿Ýáí ϳñÃ³Û ÏÁ áõ Ï»Ý³Û Ïáõï³Û ïÕÇÝ, ûñ ï»ÕÁ ÃÝ¿: ²ëáñ µ³ÝÁ ë³Éà ³ï ·ÉÉÇ: úË˳ÛÝ ûñ Çñ»Ý ÃËûñÁ ϳñÃ³Û ÏÁ, ³ë ïÕ³Ý ³ÝÏ×Ý»ñÁ ϳ˿ª ɳõ ³ÝÏ³× Ï¿Ý¿ áõ µÇÃïáõÝ ëáñíÇ ÏÁ: ²ï úË˳ÛÁ Ù¿ ÁéÝïÇÏ ³ÕçÇÏÙ ÏáõݻݳÛ. ³ïáñ ëÇñïÁ ÏåãÇ ÏÁ ³ë ïÕÇÝ. ·áÕïáõó Ëñ³ï Ïáõï³Û ÃÁª ѳñÁë ûñ ù»½Ç ѳñóÝ¿ ÃÁ µ³ÝÙ ëáñí³ñ, ãÁÉÉÇ ÃÁ Áë¿ë ëáñí³Û, ³Ý ë³ÛÃÇÝ ·ÉáËï ½³ñÝ¿ ÏÁ. Ñ¿ã ÙÇ Ãõ³óÝ¿ ÃÁ µ³Ý ·Çï»ë: îÕÇÝ í³ï³Ý ÃÁÙÙÇ ÏÁ. ѳñÁ ùáõù³Û ûñ ï³ÝÇ. áõëï³Ý ïÕÇÝ Ñ³ñóÝ¿ ÏÁ ÃÁª ûÕáõÉ, Ñ¿ã ÇÝã ëáñí³ñ: îÕ³Ý ³ ÃÁª ÇÝã ëáñí»óáõóÇñ, ûñ DZÝã ëáñí¿Ç: - ²ïå¿ë ¿ ûñ³, »É ùÁÝÁ, ÏÁë¿ úË˳ÛÝ áõ ïÕÇÝ ×³Ù÷¿ ÏÁ: гñÁ ϳéÝ¿ ïÕÇÝ Ï»ñóÛ: λñóÛ, ׳Ù÷³Ý ïÕ³Ý ùÇãÙ »ï ÏÁ ÙÝ³Û áõ Ù¿ Ññ»Õ¿Ý ÓÇÙ ¹³éݳÛ, ùáõù³Û ÑûñÝ ³é³çÁ ýéýé³ÏÁ: гñÁ §úí³Ï, úí³Ï¦, Ó¿Ý¿ ÏÁ. ³ñÇ' Ññ»Õ¿Ý ÓÇÙ ¿ »Ï¿, µéÝ»Ýù: úí³ÏÁ ÓÇ ¿ ¹³é¿ª á±õñïÇó åÇïÇ ·³Û: ÒÇÝ ÃéãÇ Ï»ñóÛ, ³ÉÇ ïÕ³Û ¹³éÝ³Û ùáõù³ÏÁ ÑûñÁ ùáíÁ: гñÁ íñ³Ý ݻջݳÏÁ ÃÁª
17
í¿±ñ ç³ÝɳÙÝ ¿Çñ ãùáõ¿, Ññ»Õ¿Ý ÓÇÙ ¿ñ ¿Ï¿, ùáíë ÁÉÉ¿Çñ, µéÝ¿ÇÝù: - ¾, ÇÝã ¿Ý»Ù, Ù³ïë ýáï ã¿Ç ¿ñ¿, ÏÁë¿ ïÕ³Ý: øÇãÙ³ Ï»ñóÝ. ïÕ³Ý ÑûñÁ ÏÁë¿ ÃÁª ùÇã٠ϳٳó ùÁÝÁ »ë ³Ñ³Ý ¿Ï³Û: îÕ³Ý Ï»Ý³Û »ï ÏÁ ÙݳÛ, Ù¿ ϳñÙÇñ ÏáíÁÙ ÏÁ ¹³éݳÛ, Ï»ñÃ³Û ÑûñÁ ùáí, ïé×ÇÏ ï³É¿Ý ³ëÃÇÝ ³ÝÃÇÝ í³½½¿ ÏÁ: гñÁ ã³å³É³ÙÇß ·ÉÉÇ ûñ µéÝ¿ª ãÇ ÏÁñÝÁ. ïÕÇÝ Ó¿Ý¿ ÏÁ, ïÕ³Û ãϳÛ: ÎáíÁ Ó»éù¿ ·»ÉÉ¿: îÕ³Ý ùáõù³Û, ѳñÁ íñ³Ý ×áõ³Û, µáé³Û ÏÁ ÃÁª á±õÁ ãùáõ³ñ, ÏáíÙ' ¿Ï³õ, µéÝ¿ÇÝù, ÓÙ»éë µáÉ µáÉ ÏÿÇÝù, áõï¿ÇÝù: îÕ³Ý Ó¿Ý ãÇ Ñ³Ý¿: øÇãÙ' ³ ϳÝóÝǪ ëÇñáõÝ ûã˳ñÙ ¹³éÝ³Û ÏÁ, ѳñÁ Ï¿Ý³Û ã³å³É³ÙÇß ·ÉÉÇ ûñ µéÝ¿ª ãÇ ÏÁñÝÁ. µÇñï³Ý ûã˳ñÁ ïÕ³Ù ¹³éÝ³Û ÏÁ, ϳ߿ª úí³ÏÝ ¿, ½³ñÙ³Ý³Û ÙݳÏÁ: îÕ³Ý ³é³ç ùáõù³Û, ÏÁë¿. §²÷³¯ñ, ³Ý Ññ»Õ¿Ý ÓÇÝ áõ Ïáíݳª ûñ ¿Ï³Ý, »ë ¿Ç. ÁßïÁ ³ïå¿ë ÑÇõÝñÝ»ñ ¿Ù ëáñí¿. Ï»ñóÝù ù³Õ³ùª »ë Ï»Ý³Û ÓÇ, Ïáí, ûã˳ñ ·ÉÉÇÙ' ¹áõ ï³ñ ͳ˿, ÑÁÙÁ ãÁÉÉÇ ÃÁ ·»³ÙÁ, ÏñϳÉÁ »³ ϳåÁ Ñ»ïÁ ﳯë. ÇÙ³óÇ ûñª ³Ï¿³ñ ãïáõÇñª »ë Ï¿Ý³Û ùáõù³Ù ïáõÝ. ÑÁÙÁ ûñ ïáõÇñª ³É åñͳÛ, ÇÝÍÇ ³½³ïáõÙ ãÇÉÉÇ: λñÃ³Ý ïáõÝ, ïÕ³Ý Ññ»Õ¿Ý ÓÇÙ' ·ÉÉÇ, ѳñÁ ·»³Ù¿Ý ù³ß¿ ï³ÝÇ ÏÁ Ù»Ûï³ÝÁ ͳ˻Éáõ: г½³ñ áõ Ù¿Ï ÙÇõßï³ñÇ Ã³÷ÇÝ ÏÁ, ë³Ñ³Ãõ³ÝÙ Ù¿ç ÓÇÝ É³õ ·Ýáí ͳËáõÇÏÁ: гñÁ ·»³ÙÁ ϳéÝ¿ ùáõù³Û ïáõÝ: ÆñÇÏáõÝ ·ÉÉÇ, ãÇÉÉÇ, ٿٳ ³ß¿ë ïÕ³Ý åáõåá¯õëï Ý¿ë Ùï³õ: Ø¿Ï³É ûñÁ ϳñÙÇñ ÏáíÙ' ¿Õ³õ, ѳñÁ Ï¿Ý³Û ï³ñ³õ
18
ɳõ ·Ýáí ͳ˻ó, ÏñϳÉÝ ³é³õ, ¿Ï³õ ïáõÝ: îÕ³Ý ÇñÇÏáõ³ÝÁ Ï»Ý³Û »ï ¹³éÓ³õ ¿Ï³õ ïáõÝ: Ø¿Ï³É ûñÁ ïÕ³Ý Ù¿ ëÇñáõÝ ûËã³ñÙ ¹³éÓ³õ, ѳñÁ ϳåÁ óÏ»ó ×ÇïÁ, ï³ñ³õ Ù¿Ûï³ÝÁ: Þ¿ÝÉÇÏÁ ¿Ï³õ Ãá÷ ¿Õ³õ ûãËñÇÝ ·ÉËáõÝ, å³½³ñ ¿ñ³õ, ·ÇÝ ïáõ»ó, ³Ý ¿ñª åÇïÇ Ï³å¿ÇÝ Ïéé¿Çݪ Ù¿ ×»ñÙ³Ï ÙÇñáõù ÷Çñ ¿ËïdzñÙ' ¿Ï³õª Ù¿ÏÇÝ ï³ë ·ÇÝ ïõ»ó, ³é³õ ûã˳ñÁ: سñÃÁ ·áõ½¿ñ ûñ ϳåÁ ù³Ý￪ ѳɨáñÁ ãÁ ÃáÕ»ó: §â¿, Áë³ó Ù³ñÃÁ, ϳåÁ ã»Ù ͳ˿¦: - ²Ñ³Ý ù»½Ç ³ëù³Ý ³ ³õ»ÉÇ, Áë³ó ѳɨáñÁ, ϳåݳ ïáõ: Þ¿ÝÉÇÏÁ íñ³Û ó÷³õª ÃÁ ³ï ϳåݳ DZÝã ¿, ûñ ¹áÕ³ë ÏÁ íñ³Ý, ¿¯ñÏáõ ß³Ñáõ µ³Ý, ³ßËñùÇÝ ÷³ñ³Ý Ïáõï³Û, ïáõ ¿ñóÛ: سñÃÁ Ù¿ ³Ýù³Ù ˳÷áõÇ, ÷³ñ³Ý»ñÁ ϳéÝ¿ª ûã˳ñÁ ϳåÁ Ñ»ïÁ Ïáõï³Û, Ï»ñóÛ: ²ï ѳɨáñÁ ϳéÝ¿ ûã˳ñÁ, Ï»ñÃ³Û ³ËåñÇÝ ³Ï¿Ý Ý»ë ÙïÝÇ ÏÁ. ¹áõ ÙÇ'ë¿ ³ïÇÏ úË˳ÛÝ ¿ ¿Õ¿: §ºë ù»½Ç Ù³ñÇý³Ã ëáñí»óáõóÇ, ûñ ¿ñÃ³ë ³ß˳ñù ù³Ý¹¿¯ë, ÏÁë¿ úË˳ÛÁ. ³ÕãÇ' ÿ½ ë³ÃÁñÁ µ»ñ, ûñ ³ëáñ ·ÉáËÁ ½³ñݻ٦: ²ÕçÇÏÁ ï»ëÝÇ Ï'ûñ Çñ»Ý ëÇñ³Í ïÕ³Ý ¿, í³½½¿ ë³ÃÁñÁ ϳéÝ¿ å³ïÇÝ Í³ÏÁ ÏáË¿ ÏÁ, ·ÁÛÝÇ ³ëÃÇÝ ³ÝÃÇÝ, ë³ùÇÃÁ Ù³Ý ùáõù³Û: ¾åå¿Ç ûÁ ßáÉáñ Ïáõï³Ûª ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ãϳÛ, ãÇï»Ù á±õñ ¿ë ¹ñ¿: §øáé³ó³±ñ ³ëûñ, ÏÁë¿ÏÁ ѳɨáñÁ, ³ñÇ, ³ñÇ ûã˳ñÁ ¹áõÝ µéÝ¿ª »ë ·ïÝÇÙ. ÏëÏáõÍ µéÝ¿ ãÁ ÷³ËãÇ: ²ÕçÇÏÁ µéÝ¿ ÏÁ ûãËñÇÝ Ï³å¿Ý, ѳñÁ Ï»ñÃ³Û ë³ÃÁñÁ ÷Ýïéï»Éáõ: øÇãÙ' ûñ Ñ»é»Ý³ÏÁª ³ÕçÇÏÁ ë³ùÇ ÃÁ ûã˳ñÁ ë³ÝÁ åÇïÇ Ï³å¿. ϳåÁ ×ÇïÁ ÷³Ãÿ Ï'áõ µ³ó ÏÁ ÃáÕÝ¿.
19
ÑÁÙÁ ³ï ë³Ñ³ÃÇÝ ûã˳ñÁ ¹áË ÏÁ ¹³éÝ³Û áõ ÃéãÇÏÁ: úË˳ÛÝ ûñ ï»ëÝÇÏÁ ÃÁ ïÕ³Ý ¹áË ¿Õ³õ ÷³Ë³õ, ÇÝùݳ ã³É³Õ³Ý ¹³éÝ³Û ·ÁÛÝÇ ¿ïÇÃÇÝ: ¶ÁÛÝÇ ¿ïÇÃÇÝ, ³Ý Ï»ñó۪ ³ë ¿ïÇÃÇ¿Ý. Ù³½ ÙÝ³Û Ï'ûñ ѳëÝÇ, ¹áËÁ ó· ¹³éÝ³Û ·ÁÛÝÇ Ã³ù³õáñÇÝ ·ÉËáõÝ. ã³É³Õ³Ýݳ óù³õáñ ÏÁ ¹³éݳÛ, ·ÇãÝÇ Ã³ù³õáñÇÝ ³é³çÁ, ÏÁë¿. §¾ñÏÇÝùÝ ¿Ç ¿É¿, ó·ë ÁÝϳõ ·ÉáËï, ïáõ¦: ³ù³õáñÁ í»ñóÝ¿ Ï'ûñ ï³Ûª ó·Á í³ñ¹ ¹³éÝ³Û ÏÁ. úË˳ÛÝ ³ ³ßÁÕ ¹³éݳÛ, ë³½Á ÏÁ ã³É¿ áõ í³ñ¹Á ·áõ½¿: ³ù³õáñÁ ϻݿ ÃÁª í³ñ¹Á ï³Û ³ßÁÕÇÝ, í³ñ¹Á áõÃÁ ѳï Ïáñ»Ï ÏÁ ¹³éݳÛ, ó÷Ç ÏÁ í³ñ. ³ßÁÕݳ Ëáñá½ ·ÁÉÉǪ ³ï Ïáñ»ÏÝ»ñÁ Ïáõï¿: ÆÝãÕ ·ÁÉÉÇ Ù¿ Ïáñ»ÏÙ' óù³õáñÇÝ ÷»ß»ñáõÝ Ù¿çÁ ÙÝ³Û ÏÁ, Ëáñá½Ý ûñ ûËïÁ Ïáñ»ÏÁ Ïáõ￪ ³ë Ù¿ Ïáñ»ÏÁ ³Õáõ¿ë ·ÁÉÉÇ Ëáñá½ÇÝ Ë»Ëï¿ ÏÁ: ³ù³õáñÁ Ù³ï åéϳÝó ÏÁ ÙݳÛ: Êáñá½ÇÝ ûñ Ë»Ëï¿ ÏÁ, µÇñï³Ý ïÕ³Ù ¹³éÝ³Û Ï³ÛÝÇ ÏÁ óù³õáñÇÝ ³é³çÁ: ³ù³õáñÁ ϳ߿ª ׳Ýã¿ ÏÁ ûñª Çñ»Ý ³ÕçÇÏÁ áõ½áÕÝ ¿ñ, ÏÁë¿. §Ôáñà ûñ ë¨ áõ ×»ñÙ³ÏÁ ÷»ñÇñ. ³ÕçÇÏë ù»½Ç Ñ³É³É ¿, ïáõÇ ûñ ïáõǦ: ²ñÃÕ ûËïÁ ½ûñ, ûËïÁ ·Çß»ñ ѳñëÝÇù Ï¿Ý»Ý, ³éûù ÷³éûù åë³Ï»Ý ÏÁ: ²ÝáÝù ѳë³Ý Çñ»Ýó Ùáõñ³ïÇÝ, ¹áõù³ ѳëÝÇù Ó»ñ Ùáõñ³ïÇÝ:
îå³·ñíáõÙ ¿ ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ §ä³é³í³ßáõÝ㦠(²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ, 1911) ·ñùáõÛÏÇó (¿ç 1621): ¶ñÇ ¿ ³é»É ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÁ: ¶ñ³éÙ³Ý Ù³ëÇÝ ³é³ÝÓÇÝ Í³ÝáÃáõÃÛáõÝ Ï³Ù ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ãÇ ï³ÉÇë:
20
äÆôÈäÆôÈÆÜ Ð¾øƲÂÀ ³Û ¿Õ¿ª ãÏ³Û ¿Õ¿ª Ù¿ óù³õáñÙ Ï³Û ¿Õ¿: ²ï óù³õáñÁ Ù¿ ųÙÙ' ßÇÝ¿ ÏÁ ¿Õ¿: ÞÇÝ¿ åñÍÝÇÏÁ ûñ³ª ³ñ³ñ³Í ³ß˳ñÑù Ïáõ·³Û ³ï ųÙÇÝ Ù³ÛÇÉ ÏÁ ÙݳÛ: Ø¿ ûñÙ³ª Ù¿ ¿ËïdzñÙ' Ïáõ·³Û ϳ߿, ϳ߿, í»ñçÝ ³É óù³õáñÇÝ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ųÙï ɳõ ¿, ÑÁÙÁ Ù¿ µ³ÝÙ' å³Ï³ë ¿. Ã'³Ï»³ñ Ù¿ åÇõÉåÇõÉÙ' µ»ñ»ë ųÙÇï Ù¿çÁ å³Ñ»ëª ųÙǹ ³É ų٠ãÇ Ñ³ëÝÇ: ³ù³õáñÁ ³ï ûñ ÏÇٳݳÛ, ϳÝã¿ ÏÁ Çñ»Ý Çñ»ù ïÕáóÁ, áõ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁ, Ó»½Ý»Ý í»ñÝ ûñ Ù¿ åÇõÉåÇõÉÁÙ ÷»ñ¿ ÇÝÓÇ, »ë ³Ýáñ Ïáõï³Ù óËïë áõ ³ë Ù³ïÝÇë: ¶áõ½¿ù, ·Ý³ó¿ù, åïÁïáõ¿ù, µ³ÉùÇÙ ·ïÝÇù: Æñ»ù Ù³ÝãÝ ³É å³ïñ³ëïáõÃ»Ý ï»ëÝÇÝ, ·»ÉÉ»Ý Ï»ñÃ³Ý ÏÁ: λñó¯Ý, Ï»ñó¯Ý, ËÇõÉ³ë³ Çñ»ùÇ µ³ÅÝáõáÕ Ù¿ ׳Ù÷³Ù Áé³ëï Ïáõ·³Û: ²ëáÝù ³ëï»Õ Ïáõï»Ý, ËÙ»Ý ÏÁ, »ïùݳ ù³ñÇÙ' ï³Ï Ù¿Ï-Ù¿Ï Ýß³Ý ¹Ý»Ý ÏÁ áõ Çñ³ñáõ Ëûëù Ïáõï³Ý, ûñ »ï ¹³éݳÉÝ»ñáõÝ ³Ýå³ï×³é ·³Ý ³ï ï»ÕÁ, Ýß³ÝÝ»ñÁ ï»ëÝÇÝ áõ Ã'³Ï»³ñ Ù¿ÏÇÝ Ýß³ÝÁ ÷³ëáï»É ¿ (ųݷáï»É), ³Ýáñ ÇÙïÁïÇÝ Ñ³ëÝÇÝ: ²ëáÝù ·»ÉÉ»Ý ³ÝÙ»ùÁ Ù¿ ׳Ù÷³Ù µéÝ»Ý Ï»ñóÝ: ä½ïÇ Ù³ÝãÁ Ï»ñó¯Û, Ï»ñó¯Û, ß³ï áõ ùÇãÝ ²ëïáõ³Í ·Çï¿, Ï»ñÃ³Û Ñ³ëÝÇ ÏÁ Ù¿ ù³Õ³ùÙ: λñÃ³Û ³ï ï»Õ³ó óù³õáñÇÝ ÕáݳÕ: ³ù³õáñÁ ³ï Ù³ÝãáõÝ ß³ï ѳõÝÇÏÁ, ³ïáñ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁ, ³ñÇ', ÇÙ ÙÇÝáõ׳ñ ³ÕçÇÏë ³'é, ÇÝÓ¿Ý ¿ï¨ ³ óù³õáñ ¿ÕÇ:
21
²ë Ù³ÝãÁ é³½Ç ãÇ ÁÉÉÇ, áõ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁ, ÇÝùÁ ¿Ï»É ¿ Ù¿ åÇõÉåÇõÉÙ ï³Ý»Éáõ, ¹³éÝ³Û ³Õ³ã³Ýù Ï¿Ý¿ óù³õáñÇÝ ÃÁª ÿ ûñ ùáí¹ ùÇã٠˳Ãñ áõÝÇÙ, Ù¿ åÇõÉåÇõÉÙ ·ïÇ ÇÝÓÇ ÑÁÙ³ñ: º÷ ûñ åÇõÉåÇõÉÁ ßÇÝ»Ý µ»ñ»Ý ÏÁ, óù³õáñÁ ÏÁë¿ ³ë Ù³ÝãáõÝ ÃÁª ÙïÇ ³ë åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿çÁ, è»ñÁ ß³ñÅ¿ áõ ÃéÇ ùÝÁ ýÇÉ³Ý Ã³ù³õáñÇÝ ï³ÝÁ ÷³Ý׳ñ³Ý ϳÛÝ¿, ³ÝáÝù ù»½Ç Ý»ë ϳéÝ»Ý áõ Çñ»Ýó åÇõÉåÇõÉÇÝ ùáíÁ å³Ñ»Ý ÏÁ, ³Ýáñ ³éÝ»ÉÝ áõ ÷³ËãÇÉÝ ³É ùáõ µ³Ý¹ ¿: îÕ³Ý ³ëáñ Áë³ÍÇÝ å¿ë ÙïÝÇ ÏÁ åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿çÁ áõ ÃéãÇ, Ï»ñóÛ, ϳÛÝÇ ÏÁ Ù¿Ï³É Ã³ù³õáñÇÝ ³ÕçÁÏ³Ý ÷³Ý׳ñ³Ý: ²ï óù³õáñÇÝ ³ÕçÇÏݳ ß³ï ÁéÝïÇÏ ·ÉÉÇ, ³Ýå¿ë ÁéÝïÇÏ, ûñ ³ñ¨ÇÝ ÏÁë¿ ÏÁ »'É, ÃÁ ãÁ »ë Ï»ÉÉ»Ù: ²ÕçÇÏÁ åÇõÉåÇõÉÇÝ ï»ëÝÇÏÁ ÃÁ ãÁª ËݹÁÉáõÝ ãÇ ·ÇïÝ³Û ÃÁ ÇÝã ¿Ý¿: γÝã¿ ÏÁ ÑûñÁ, åÇõÉåÇõÉÁ Ý»ë ϳéÝ»Ý, ß³ùñáí ѳó Ïáõï»óÝ»Ý, Ù¿Ï³É åÇõÉåÇõÉÇÝ ùáíÁ ¹Ý»Ý ÏÁ: ¶Çß»ñ ûñ ·ÁÉÉÇ, µÇÃïáõÝ ùÝÇÝ ÏÁ, óù³õáñÇÝ ³ÕçÇÏݳ Ù¿ÝÝ³Ï ³ï ûïÇÝ ûñÃ³Ý óÏ¿ ÏÁ ï»ÕÁ áõ å³éÏÇ ÏÁ: º÷ûñ ùáõÝÁ íñ³ ϳÝóÝÇ, ³ë Ù³ÝãÁ áõëáõÉáí ·»ÉÉ¿ ÏÁ åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿ç¿Ý áõ ùáõù³Û ³ë ³ÕçÏ³Û ÃáõßÁ ÏÁëÏáõÍÙ å³·Ý¿ ÏÁª áõ í³½½¿ Ï»ñÃ³Û åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿çÁ ÙïÝÇ ÏÁ: ²ÕçÇÏÁ í»ñ ÃéãÇ, ×áõ³Û ÏÁ, ˳ɳۻÕÝ»ñÁ Ù¿Ï³É ûï»ó¿Ý Ïáõ·³Ý, Ïñ³ÏÁ í³é»É Ïáõï³Û, áõ í³ËíÁË»Éáí ù»ûß»ëï³ÝÁ ϳ߿ ûñª Çñ»Ý å³ùÝáÕÇÝ ·ïÝÇ, ÇÝãù³Ý
22
åïïÇÏÁ, ï»ëÝÇ Ï'ûñ Ù³ñ¹ ãÇ ¿ñ¨³Û, Ýáñ¿Ý å³éÏÇ ùÝÇÏÁ: سÝãÁ Ýáñ¿Ý ·»ÉÉ¿ áõ ³é³çáõÁÝ¿Ý ³õ»ÉÇ ÏëÏáõÍÙ å³·Ý¿ ÏÁª áõ ÷³ËãÇ ÙïÝÇ ÏÁ åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿çÁ: ²ÕçÇÏÁ ³ë ³Ý·³ÙÇë ûñ ³õ³ñ³Û ï»ÕÁ Ù³Ý ·áõ·³Û ûñ ·ïÝÇ Çñ»Ý å³ùÝáÕÇÝ, ³É ùáõÝÁ ãÇ ï³ÝÇ, ëáõï ùáõÝ ·ÁÉÉÇ, ÇÝã ¿ å³ùÝáÕÇÝ µéÝ¿: øÇã٠ϳÝóÝÇ, ïÕ³Ý ³ÉÇ ãÇ µ³ùɳۿ, ãáõÝùÇ Ñ³ÙÁ µ»ñ³ÝÝ ¿ Ùݳó¿, Ï»ÉÉ¿ åÇõÉåÇõÉÇÝ ÙÇç¿Ý, Ï»ñÃ³Û ³ÕçÁÏ³Û ùáíÁ, ãáùÇ Ï'ûñ å³·Ý¿, ³ÕçÇÏÁ è»ñÁ óÁ¿ ×ÇïÁ, ÷³ÃÃáõÇ ÏÁ: ¿½Ù Ïñ³Ï Ï¿Ý¿ ûñ ï»ëÝÇ ÃÁ í»í¿ µéݳÍÁ, ϳ߿ ûñ, ÇÝ㠳߿, Ù¿ ׿Ûñ³ÝÙ åûÛáí åáõëáí ³Õ³½³¹³Ù: سÝãÁ ÷³ÃÃáõÇ ÏÁ ³Ýáñ áõ ÏÁë¿ ÃÁª ¹áõ ÇÙë »ë, »ë ù»½Ç ѳٳñ ¿Ù ¿Ï¿: ²ïáÝù ùÇãÙ ëÇñáõÇÝ ÏÁ, Ï³ß»Ý ûñ ÉáõëÁ µ³óáõ»Éáõ íñ³Û ¿, Ëûëù Ï¿Ý»Ý ûñ ¿ÉÉ»Ý ÷³ËãÇÝ: سÝãÁ ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ³ñÇ' ¿ñÏáõëë ³ ÇÙ åÇõÉåÇõÉÇë Ù¿çÁ ÝëïÇÝù, ùáõ åÇõÉåÇõÉï³ ³éÝÇÝù Ó»éù»ñë áõ ÃéãÇÝù, ¿ñóÝù Ù»ñ ïáõÝÁ: ȳõ ·ÁÉÉÇ, ÏÁë¿ ³ÕçÇÏÁ, ÑÁÙÁª ѳñÁë ³Ýå¿ë Ù¿ ѳõùÙ áõÝÇ ûñ, ³Ï»³ñ ³Ýáñ Áë¿ ÃÁ ýÇɳÝÁ ÷³Ë»É ¿, ùÝÁ ·ïÇñª ³ÝÇÏ Ñá·ÇÝ Ïñ³ÏÁ ÏÁ óÏ¿, áõñ ¿ áõñ 㿪 ½³ñÝ¿ ëÁå³Ý¿, ·ïÝÇ ÏÁ: ²ïáñ ã³ñ³Ý ³É ·Çï»±ë ǯÝã ¿,- ³Ý ¿ ûñª ѳñÁë Ù¿ ù³ÝÇÙ Ñ³ï »³ÕÉáõÕ áõÝÇ, Ã'³Ï»³ñ »³ÕÉáõÕÁ Ó»éù¹ áõݻݳë, ѳõùÇÝ ·³É³Í í³ËïÁ Ó»é³ó¹ ÷é»ë, ѳõùÁ Ïáõ·³Û »³ÕÉáõÕÇÝ íñ³Û ÏÇçÝÇ, ù»½Ç íݳë ãÇ ï³Û: ÆÝã ³É ûñ Áë»ëª
23
³Ý ë³Ñ³ÃáõÝ Ï³ï³ñ¿ ÏÁ: ¾ñ¿Ï ³ï »³ÕÉáõÕÝ»ñ¿Ý Ù¿ ѳïÙ ïáõ»ó Ç٠˳ɳۻÕÇë ûñ íɳ۪ ÁÉÉÇ ûñ ÑÁÉÁ ùáíÁ ÁÉÉÇ, ³ñÇ ³ï ˳ɳۻÕÇÝ ³ Ñ»ïÝ»ñë ï³ÝÇÝù: ²ÕçÇÏÁ Ï»ñÃ³Û Ë³É³Û»ÕÇÝ Ï³Ýã¿, ÷áñ÷ñ¿, ÏÇÙ³Ý³Û Ï'ûñ »³ÕÉáõÕÁ ï³Ñ³ ùáíÝ ¿, ³ïáñ µ³ñùݳ ϻݿ ÏÁ, Çñ»ùáí ÝëïÇÝ ÏÁ åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿çÁ, Ù¿Ï ³É åÇõÉåÇõÉÝ ³ ϳéÝ»Ý Çñ»Ýó ùáíÝ áõ Í¿ùÁ ãÁ Í¿ù³ó ÃéãÇÝ ÏÁ: ê³å³Ëï³Ý óù³õáñÝ ûñ ÏÇÙ³Ý³Û ÃÁª ݳ Çñ»Ý ³ÕçÇÏÁ ϳÛ, ݳ åÇõÉåÇõÉÝ»ñÁ, ³Ý ëѳÃáõÝ ³ñáõÝÁ ·ÉáËÁ ÏÁ ½³ñÝ¿, ϳÝã¿ ÏÁ Çñ»Ý ³Ý Ù¿ ѳõùÁ, áõ ÏÁë¿ ÏÁ, ÿ áõñ ¿ áõñ 㿪 ÇÙ ³ÕçÇÏë åÇïÇ µéÝ»ë: ÔáõßÁ ճݳïÝ»ñÁ µ³Ý³Û Ï'áõ ÃéãÇ ÏÁ: Âéãǯ, Ãéãǯ, ËÇõÉ³ë³ ³ÝáÝó ѳëÝÇ Ï'áõª íñ³Ý»ñÁ ùß¿ ÏÁ ÃÁ ãÁ, ³ÝáÝù ÿ½Ù »³ÕÉáõÕÁ µ³Ý³Ý ÏÁ: ÔáõßÇÝ Ñ»ñëÁ ÏÇãÝÇ, ùáõù³Û »³ÕÉáõÕÇÝ íñ³Û ϳÛÝÇÏÁ. Ù³ÝãÁ ù³ß¿ ÏÁ Õ³Ù³Ý áõ ½³ñÝ¿ ÕáõßÇÝ ·ÉáËÁ óÏ¿ ÏÁ: ÔáõßÇÝ ·ÉáËÝ ûñ óÁÏ¿ ÏÁ, Ýáñ¿Ý ׳Ù÷³Û ·¿ÉÉ»Ý Ñ³ëÝÇÝ ÏÁ Ýß³Ý ¹ñ³Í ï»ÕÁ, ù³ñÁ í»ñóÁÝ»Ý, ï³ÏÁ Ï³ß»Ý ï»ëÝÇÝ Ï'ûñ ÙÇç³Ï ³Õµûñ Ýß³ÝÁ ³Ýå¿ë ÷³ëáï»É ¿, ûñ ¹áõ åñͳñ: سÝãÁ ³ÕçÁÏ³Ý ÏÁë¿ ÏÁ ÃÁª ³Õµ³ñë Ý»ÕáõÃ³Ý Ù¿ç ¿, Ïáõ·³±ë ³Ýáñ ÇÙï³ï ѳëÝÇÝù: ²ÕçÇÏÁ ñ³½Ç ·ÁÉÉÇ, ¿ñóÝù, ÏÁë¿, áõñ ûñ Ïáõ½»ë: ²ïáÝù ÝëïÇÝ ÏÁ åÇõÉåÇõÉÇÝ Ù¿çÁ, ѳñó áõ ÷áñó ¿Ý»Éáí Ï¿ñóÝ: οñó'Ý, Ï¿ñó'Ý ß³ï ·»Õ»ñ, ù³ÕùÝ»ñ ϳÝóÝÇÝ, ٿٳ' Ù¿ ù³ÕùÇÙ Ù¿ç ÏÇÙ³Ý³Ý ûñª ³ïÇÏ áõÝ»ó³Í ãáõ-
24
Ý»ó³ÍÁ µÁéÇÏÇ ïáõ»É, ÷ã³óáõó»É¿, áõ ÑÇÙÇ ³ ¹³÷áõ¹³ñï³Ï ÙÇÝãÇ µáõÏÁ å³ñïùÇ Ù¿ç Ë»Õïáõ³Í, Ù¿ ³Õ³ÛÇÙ ×áñï ¿ ¹³ñÓ»É: ²ëïÇÝ ·ÁÛÝÇÝ, ³ÝïÇÝ ·ÁÛÝÇÝ, ËÇõÉ³ë³ ³ïáñ ·ïÝÇÝÏÁ, µÇõïÃáõÝ å³ñïù»ñÁ Ïáõï³Ý, å³ñïùÝï¿ñ»ñ¿Ý ϳ½³ï»Ý, áõ ϳéÝ»Ý Ñ»ïÝ»ñÁ »ï ÏÁ ¹³éݳÝ: ²ï ³Õµûñ ³ãùÁ ãÇ í»ñóÝ¿, ûñ å½ïÇ ³Õµ³ñÁ ï³ÝÇ åÇõÉåÇõÉÁ, ٿٳ ³ï ³ÕçÏ³Ý ³ãùÝ ËÙ¿ ÏÁ: Ö³Ùµ³Ý Ù¿ ÑáñÇÙ ùáí ÝëïÇÝ ÏÁ ûñ³Ûª ³ï Ù»Í ³Õµ³ñÁ ÏÁë¿ ÏÁ ٿϳÉÇÝ ÃÁ, ÍϳϻɻÙ, ٿ٪ ³ñÇ Ï³ËáõÇ ³ë ÑáñÁ åáõïÁÙ çáõñ ѳݿ' ËÙ»Ýù: ä½ïÇ ³Õµ³ñÁ ³ÝÏ³× Ï¿Ý¿ áõ Ù»Í ³Õµûñ ÷ï³Í ãáõ³Ýáí ÑáñÁ ÏÁ ϳËáõÇ: ²Õµ³ñÝ¿', ½³ñÝ¿ Ïéé¿ ÏÁ ãáõ³ÝÁ áõ ³ÕµáñÁ óÏ¿ ÏÁ ÑáñÁ: ä½ïÇ ³Õµ³ñÁ ÏáõɳÛ, ϳճ㿠ûñ Çñ»Ý ѳݿª ³Õµ³ñÁ Ñ¿ã ï¿ñÁ ãÇ ÁÉÉÇ', áõ ½áéáí ϳéÝ¿ ³ÕçÏ³Ý ÃéãÇ Ï»ñÃ³Û ïáõÝ, åÇõÉåÇõÉÁ Ïáõï³Û ÑûñÁ: гñÁ ß³ï Ïáõñ³ËݳÛ, åÇõÉåÇõÉÁ ϳ˿ ÏÁ ųÙÁ áõ å³ïñ³ëïáõÃ»Ý ï»ëÝÇ ÏÁ ûñ, Çñ»Ý Ù³ÝãáõÝ åë³Ï¿ µ»ñ³Í ³ÕçϳÝÁ Ñ»ï: ²ÕçÇÏÁ ¿Ï³Í ûñ¿Ý ݳ Ïáõï¿, ݳ ÏÁ ËûëÇ, ÙéÃÁõáñ³Í ÝëïÇ ÏÁ í³ñ: гñëÝ¿ó ûñÝ ûñ Ùûï»Ý³Û ÏÁ, ïÕÇÝ Ù³ñÁ Ïáõ·³Û ³ÕçϳÝÁ ѳñóÝ¿ ÏÁ ÃÁª ÇÝãDZ ³ïå¿ë Ë»Õ×ó»ñ, ÏáõñÏáõñÇ Ó³· »ë Ïïé»É: ²ÕçÇÏÁ ³É ãÇ Ñ³ÙµÇñ¿, µ³Ý³Û ÏÁ µ»ñ³ÝÝ áõ ¿Õ³Í ã»Õ³ÍÁ å³ïÙ¿ ÏÁ áõ ·áõɳÛ: ³ù³õáñÝ ûñ ³ï ·Çٳݳ۪ ³ÕçÏ³Ý ³ëÏ»³ñ Ïáõï³Û,
25
ûñ ¿ñÃ³Û µ»ñ¿ å½ïÇ ïÕÇÝ: ²ÕçÇÏÁ ³ëÏÁñÇÝ ·ÉáËÁ ³Ýó³Í Ï»ñÃ³Û ·ÁïÝÇ ÏÁ ÑáñÁ, Ý»ë ϳ߿, ï»ëÝÇÏÁª ûñ Çñ»Ý ³Ýáõß »³ñÁ Ù¿ ÏáËùÇÝ ÁÝÏ³Í Ñá·áõÝ Ñ»ï ¿: ²É ãÇ Ñ³ÙµÇñ¿ ë¿ñ áõ ë¿íï³Û¿Ý, ëñïÇÝ Ïñ³Ï¿Ý í³ñ ÏÁ ϳËáõÇ, ѳݿ ÏÁ ³Ýáñ ¹áõë, Ó»éùÁ ùë¿ ÷Ã³Í ï»Õ»ñÁ ÏÁ ë³ÕóÝ¿, ϳéÝ¿ Ïáõ·³Û ïáõÝ: гñÁ ûËïÝ ûñª ûËïÁ ·Çß»ñ ѳñëÝÇù Ï¿Ý¿, ³ë ¿ñÏáõëÇÝ åë³Ï¿ ÏÁ, »ï¨ ûñóÝ׳ ïÕÇÝ Í»Í¿, ïÝ¿Ý íéÝï¿ Ï'áõª Çñ»Ý óËïÝ ³ Ïáõï³Û å½ïÁÏÇÝ: ²ÝáÝù ѳë³Ý Çñ»Ýó Ùáõñ³½ÇÝ, ¹áõù³ ѳëÝÇù Ó»ñ Ùáõñ³½ÇÝ:
26
Ìàìàô ²ÔæÆÎÀ ³ñ ãϳñ å³ÉÁ·×Ç ²ÑÙ»ïÁ٠ϳñ: ²Ûë Ù³ñ¹Á ³Ù»Ý ûñ Ï¿ñóñ ÓáõÏ µéÝ»Éáõ: úñÁÙ ·Ý³ó ÓáõÏ µéÝ»Éáõ, ÃáéÇÝ Ù»çÁ Ù»Ï Ñ³ï ï³ßï»ÏéÝ³Ï ÇÝϳí: îáõÝ µ»ñ»ó, ¹ñ»ó Çñ»Ý ïáɳåÁ: ²Ù»Ý ûñ ï³ÝÁ ѳٳñ ÙÇë ÏÁ ·Ý»ñ, ïáõÝÁ ¹Ý»ñ, áñ ÇñÇÏáõÝ ·³ »÷» áõï»: ºï ÏÁ ¹³éݳñ ïáõÝ, ÏÁ ï»ëÝ»ñ áñ ÙÇëÁ ¿÷í³Í, ïáõÝÁ ³íÉ³Í ÅáÕíí³Í, Ù³ùñí³Í ¿ñ: ø³ÝÇÙ ûñ ³ëå»ë ï»ëÝ»Éáí, Ù³ñ¹Á ß³ï ÏÁ ½³ñٳݳñ, ³¹áñ ѳٳñ ÙÇïùÁ ¹ñ»ó å³Ñ ÙïÝ»É ¨ ï»ëÝ»É, û á±í ¿ Çñ ïáõÝÁ Ñá·³óáÕÁ: ¶Ý³ó ÷³ÃÃí»ó³í ËëÉÇÝ Ù»ç áõ å»ùÉ»ÙÇß Áñ³í: î³ßï»ÏéݳÏÇ Ù»ç ·ïÝíáÕ Íáíáõ ÑáõñÝÇÏ Ññ»Õ»Ý ³ÕçÇÏÁ ¹áõñë »É³í ïáɳå»Ý, å³ßɳۻó ³íÉ»É, Ù³ùñ»É: ÂáÝÇñÁ í³é»ó, Ï»ñ³ÏáõñÁ å³ïñ³ëï»ó, ùÇãÁÙ ÇÝùÁ Ï»ñ³í, Ù»Ï³É Ùݳó³ÍÁ ¹ñ»ó ÃÝïÇñª ÓÏÝáñë ²ÑÙ»ïÇ ÑÙ³ñ: ¶áñÍÁ åñÍÝ»É»Ý í»ñç, »µáñ ïáɳåÁ åÇïÇ ÙïÝ»ñ, ²ÑÙ»ïÁ Çñ å³ÑíÁï³Í ï»Õ»Ý ¹áõñë »É³í, Ù»Ï»Ý µéÝ»ó áõ ѳñóáõó.- ÆÝë »±ë, û çÇÝë,- ³ÛëÇÝùÝ Ù³±ñ¹ »ë, û ë³ï³Ý³: ²ÕçÇÏÁ Áë³í.- ºë Ù³ñ¹ »Ù: ²ÑÙ»ïÁ »µáñ ³ÕçÇÏÁ ï»ë³í, ѳíÝ»ó³í áõ Çñ»Ý ÏÝÇÏ ³é³í: úñÁÙ ÏÝÇÏÁ µ³ÕÝÇù ¿ñÃ³É áõ½»ó, ²ÑÙ»ïÇÝ Áë³í.- ¶Ý³ ÍáíÇÝ ù»Ý»ñÁ ϳÛÝÇ áõ ×í³. §øáõñÁ¹ ݳÉÁÝÝ»ñÁ ·áõ½»¦:
27
²ÑÙ»ïÁ ·Ý³ó, çáõËïÁÙ áëÏÇ Ý³ÉÁÝ ³é³í, µ»ñ³í ÏÝÇÏÁ ѳ·³í, ·Ý³ó µ³ÕÝÇù: Þ³ïñí³ÝÇó çáõñ Ñ³Ý³Í í³ËïÁ, ݳÉÁÝÇÝ Ã»ùÁ ÁÝϳí çñÇ Ù»ç Ïáñëí»ó³í: Þ³ï ÷Ýïé»ó, ³Ù³ ãÁ ·ï³í, ÃáÕ»ó ïáõÝ ¿Ï³í: ²¹ ûñÁ ó·³íáñÇ ÓdzÝùÁ µ»ñÇÝ ß³ïÁñí³ÝÇÝ íñ³ çñ»Éáõ, ÓÇ»ñÁ çñÇÝ Ù»çÁ ݳÉÁÝÇ ÷³ÛÉÁ ï»ëÝ»ÉáõÝ å»ë ËñïÝ»ó³Ý, çáõñ ã'ËÙ»óÇÝ: ̳é³Ý ½³ñÙ³ó³í áõ ï»ë³í, áñ çñÇ Ù»ç áëÏÇ Ý³ÉÁÝÁ٠ϳ: гÙÙ³ ѳݻó, ï³ñ³í ó·³íáñÇÝ ïí»ó: ³·³íáñÁ ï»ëÝ»ÉáõÝ å»ë ½³ñÙ³ó³í, û á±í åÇïÇ ÁÉÉÇ ³Û¹ ÏÝÇÏÁ, áñ ¿¹å»ë áëÏÇ Ý³ÉÁÝ áõݻݳ: ²¹áñ ѳٳñ, Ññ³Ù³Ý ѳݻó, áñ ûËïÁ ûñ»Ý ·ïÝÇÝ Ý³ÉÁÝÇÝ ï»ñÁ: 컽ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ³é³í ݳÉÁÝÁ, ÷³Ãûó µáÕã³ÛÇÙ Ù»ç áõ å³ßɳۻó ù³ÕùÇ ïÝ»ñÁ åïïÇÉ: ì»ó ûñ Çñ³ñ íñ³ ïÝ»ñÁ åïï»ó, ³ÙÙ³ ãÏñó³í ·ïÝ»É: úËïÝ ûñ»Ý Ñ»ïá ·Ý³ó ²ÑÙ»ïÇ ïáõÝÁ ¨ ³Õ³ã»ó ÏÝϳÝ, áñ Çñ»Ý ï»ÕÁÙ ï³ Ý³Ù³½ ÁÝ»Éáõ: »Ýå»Ñ Áñ³í, áñ µáÕã³Ý ãÇ µ³Ý³: ÎÝÇÏÁ »ï¨» ¿Õ³í, û µáÕãÇ Ù»ç DZÝã ϳ: ¼³ñÙ³ó³í »µ ï»ë³í Çñ ݳÉÁÝÁ: 컽ÇñÁ ³ÕáÃù ÁÝ»É»Ý í»ñçÁ »µáñ ·áõ½»ñ »ñóÉ, ²ÑÙ»ïÇ ÏÝÇÏÁ ɳíÁ٠ͻͻÉáí ¹áõñë íéݹ»óª Çñ ݳÉÁÝÁ ·áÕݳÉáõÝ Ñ³Ù³ñ: 컽ÇñÁ ³Ý×³Ë ÷³Ë³í áõ ·Ý³ó ó·³íáñÇÝ Çñ ·ÉËÇ ¿Ï³ÍÝ áõ ²ÑÙ»ïÇ ÏÝÏ³Ý ÑáõñÇ ÁÉɳÉÁ å³ïÙ»ó:
28
³·³íáñÁ »µ ÇÙ³ó³í ³¹ µ³ÝÁ, Ùï³Í»ó ²ÑÙ»ïÇÝ Ù» Õ³Ûï³Ûáí ·ÉáõËÝ ³Õ»É ï³ áõ ÏÝÇÏÁ ³éÝ» Çñ»Ý: ²ÝÙÇç³å»ë Ññ³Ù³Ý Áñ³í, áñ ²ÑÙ»ïÁ µ»ñ»Ý Çñ»Ý ùáíÁ: ̳é³Ý»ñÁ ·Ý³óÇÝ ²ÑÙ»ïÇÝ Ï³Ýã»óÇÝ, ó·³íáñÁ Áë³í.- ¶Ý³' ýÇÉ³Ý »ñÏñÇ Ã³·³íáñÇ ³ÕçÇÏÁ ÇÝÓÇ áõ½»: ²ÑÙ»ïÁ ѳ½Áñíáñ³í, ³é³í Çñ ßáõÝÁ áõ ·Ý³ó: Þ³ï ·Ý³ó û ùÇã, ׳ٵáõÝ ÙÇ ÷³ï ÏáïñáÕÇ é³ëï ¿Ï³í, áñ ³Ýã³÷ áõÅáí ¿ñ, áñ ͳéÁ ùáù»Ý ÏÁ ѳݻñ: ´³ñ¨ ïí³í áõ Áë³í, áñ ÇÝùÁ Ï¿ñó ó·³íáñÇÝ Ñ³Ù³ñ ³ÕçÇÏ ÏÁ µ»ñ» ÏÁ: ö³ï ÏïñáÕÁ áõ½»ó, áñ ÇÝùÝ ³É ÁÝÏ»ñ³Ý³: ¾ñÏáõëÁ Ù»Ï ï»Õ ÁÝÏ³Ý ×³Ùµ³ áõ ·Ý³óÇÝ: ֳݳå³ñÑÇÝ é³ëï ¿Ï³Ý Ù» ѳï ã³ÉÕÁ×áõ: â³ÉÕÁ×ÇÝ Áë³í.- ´³ñ¨ Ó»½, ³ËåñïÇùë, á±õñ Ï¿ñóù ÏÁ: - οñóÝù ó·³íáñÇÝ Ñ³Ù³ñ ³ÕçÇÏ µ»ñ»Ýù: - ¾¯, ÇÝÓÇ ³É Ñ»ï»ñ¹ ã»±ù ÁÝÏ»ñ³óÝÇ: - ÆÝãDZ ã¿, ·áõ½»ë ÏÁ, ³ñÇ,- ÁëÇÝ: ºñ»ùÁ Ù»Ïï»Õ ׳ٵ³ ÇÝϳÝ: гݹÇå»ó³Ý ÙÇ áõñÇß Ù³ñ¹áõ, áñÁ ÇÝã³÷ ýéÝÇó ѳó »ÉÝ»ñ, åÇÃÛáõÝÁ Ïáõï»ñ, ϻݻ ÏÁë»ñ ÏÁ. §²¯Ë Ù» ëáÙÇÝ, í³¯Ë Ù» ëáÙÇݦ: ¾Ý ³É ѳñóáõó. - ²Ëå»ñ ç³Ý, á±õñ Ï¿ñóù: ÀëÇÝ.- οñóÝù Ù»ñ ó·³íáñÇÝ ³ÕçÇÏ µ»ñ»Éáõ: ²Ý ³É Áë³í.- ÆÝÓÇ ³É Ñ»ï»ñ¹ ã»±ù ï³ÝÇ: ²ÑÙ»ïÝ Áë³í.- ²Ëå»ñ ç³Ý, ¹áõ ýéÝÇó »É³Í åÇÃÛáõÝ
29
ëáÙÇÝÁ Ïáõï»ë ÏÁ, ϻݻ ÏÁë»ë. §²¯Ë Ù» ëáÙÇÝ, í³¯Ë Ù» ëáÙÇݦ, Ù»Ýù ù»½Ç ¿¹ã³÷ ѳó á±õñïÇó ·ïÝÇÝù: üéÝ×ÇÝ Áë³í.- ºë Ó»½ÝÇó ѳó ã»Ù áõ½», Ù»ÝÝ³Ï Ã» ÇÝÓÇ ³É Ó»½Ç ÁÝÏ»ñ ¿ñ»ù: - Þ³ï ɳí, ûñ ³Ýå»ë ³ ³'ñÇ: Þ³ï ·Ý³óÇÝ, ùÇã, ÙÇ ûñí³ ×³Ùµ³ Ùݳó, áñ ѳëÝ»Ý ¿Ý ó·³íáñÇÝ ïáõÝÁ: ¾¹ ·Çß»ñ ·Ý³óÇÝ Ù»Ï å³é³í Ý³Ý»Ç ïáõÝÁ Çç³Ý: гó Ï»ñ³Ý, ѳݷëï³ó³Ý: ä³é³íÁ ѳñóáõó.- à±õñ Ï¿ñóù ³ËåñïÇù: ²ÑÙ»ïÝ Áë³í.- οñóÝù ÏÁ, Ó»ñ ó·³íáñÇÝ ³ÕçÇÏÁ Ù»ñ ó·³íáñÇÝ áõ½»Éáõ: ä³é³íÝ áñ ³ë ÇÙ³ó³í, Áë³í.- ÎëÏÇÍ ã¿± Ó»½Ç: ÆÝãù³Ý Ù³ñ¹ ¿Ï»ñ ¿ Ù»ñ ó·³íáñÇ ³ÕçÇÏÁ áõ½»Éáõ, ó·³íáñÁ ï³ñ»ñ ¿ íÇß³åÇ û¹³Ý, ³Ýï»Õ íÇß³åÁ áõ½áÕÝ»ñáõÝ Ïïáñ Ïïáñ Áñ»ñ, Ï»ñ»ñ ¿: - ¾¯, ³¯Û Ù»ñÇÏ, DZÝã ÁÝ»Ýù, áõ½»Ýù, ãáõ½»Ýù åÇïÇ ¿ñóÝù: ä³é³íÁ Áë³í.- ²Ý áñ ³¹å»ë ¿, ÇÝÓÇ ³É Ñ»ï»ñ¹ ï³ñ»ù: ê³å³Ëï³Ý Ù»Ïï»Õ ·Ý³óÇÝ Ã³·³íáñÇÝ ³ÕçÇÏÝ áõ½»Éáõ: ³·³íáñÁ ï³ñ³í íÇß³åÇ û¹³Ý áõ íÇß³åÁ µ³ó ÃáÕáõó áñ ³Ù»ÝùÇÝ áõï»: ²ÑÙ»ïÁ ï»ë³í áñ Çñ»Ýó å»ïù ¿ áõï», Áë³í.- λó»ù, ³é³ç ßáõÝÁ ÃáÕÝ»Ýù, ÃáÕ áõï», í»ñçÁª Ù»½Ç: ÞáõÝÁ Ù»Ï»Ý Ñ³ë³í íÇß³åÇ µÏ»Ý µéÝ»ó, ˳ͻó, ˳ÍÙÁÍ»ó íÇß³åÇÝ ë³ïÏ»óñ»ó:
30
³·³íáñÁ »µáñ ï»ë³í, áñ ïáõ½³ÕÁ ã'ÁÝϳÝ, Áë³í.¶Ý³ó»'ù, ¿ùí³Ý ³ñ»ù: äÇÃÛáõÝÁ Ù»Ïï»Õ ¿Ï³Ý ïáõÝ: ä³é³íÁ, áñ ý³É×Ç ¿ñ, Áë³í.- ²ËåñïÇù, ¿ùí³Ý Ù»½Ç ó·³íáñÁ ³ÕáõÉÇ ·³¹³ åÇïÇ áõï»óÝ»: â³ÉÕÁ×ÇÝ Áë³í.- ²¹ ÇÙ µ³ÝÝ ¿, »µáñ ë»Õ³Ý Ýëï³Ýù, »ë ÇÙ ã³ÉÕÇÝ ÏÁ ½³ñÝ»Ù, ¹áõù Ï»ñ³ÏáõñÇ ³Ù³ÝÝ»ñÁ ÷áË»ó»'ù: ¾ùëÇ ûñÁ ·Ý³óÇÝ ³ÕçÇÏÁ áõ½»Éáõ: ³·³íáñÁ Áë³í.²ñ»'ù, ÙÇ Ñ³ó áõï»Ýù, í»ñç»Ý ³ÕçÇÏÁ ³é»ù, ·Ý³ó»ù: ºµáñ ë»Õ³Ý µ»ñÇÝ, ã³ÉÕÁ×ÇÝ Áë³í.- ³·³íáñ ³åñ³Í ϻݳ, Ññ³Ù³Ý ïá'õñ, ã³ÉÕÇÙ ½³ñÝ»Ù: ³·³íáñÁ Ññ³Ù³Ý Áñ³í: ¾Ý í³ËïÁ, áñ ã³ÉÕÁ×ÇÝ ÏÁ ½³ñÝ»ñ, ó·³íáñÇ Ë»ÉùÁ ã³ÉÕÇÇÝ ·Ý³ó, Ù»Ï³É ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ Ï»ñ³ÏáõñÇ ³Ù³ÝÝ»ñÁ ÷áË»óÇÝ: â³ÉÕÇÝ ÉÁÙÝÝ³É»Ý í»ñçÁ, å³ßɳۻóÇÝ áõï»ÉÁ: ³·³íáñÝ áõ ó·áõÑÇÝ ³ÕáõÉÇ Ï»ñ³ÏáõñÝ»ñÁ Ï»ñ³Ý, ٻϳÉÝ»ñÁª ɳí Ï»ñ³ÏáõñÝ»ñÁ: ³·³íáñÁ ï»ë³í, áñ ˳µí³í, Ù»Ï»Ý Ï³Ã µ»ñ»É ïí»ó, ËÙ»ó áõ ɳí³ó³í, Ñ»ïá ÙÇë³ýÇñÝ»ñáõÝ Áë³í.- ¾ëûñ ³É ã¿Õ³í, ¿ùí³Ý ³ñ»ù, ³ÕçÇÏÁ Ïáõï³Ù ÏÁ: ÆñÏáõÝ ¿Ï³Ý: γ˳ñ¹ å³é³íÁ Ýáñ»Ý ³ß»ó Çñ ý³ÉÇÝ Áë³í.- ²ËåñïÇ'ù, ¿ùí³Ý ó·³íáñÁ 40 åÕÇÝÓ ÷ɳí åÇïÇ ¿÷»ª ¿Ï»ñ Ï»ñ³ùª ɳí, ¿Ï»ñ ãÁ Ï»ñ³ùª Ó»ñ ·ÉáõËÁ ÏÁ Ïïñ» ÏÁ:
31
êáÙÇÝ áõïáÕÇÝ ù»ýÝ ¿Ï³í.- ²Ëå³ñ,- Áë³í,- ³¹ÏÇó ÕáÉ³Û µ³Ý DZÝã ϳ: ¾ùëÇ ûñÁ ϻݻ ·Ý³óÇÝ Ã³·³íáñÇ ùáí: ³·³íáñÁ Áë³í.- Ø»Ï ß»ñà áõÝÇÙ Ó»ñ ùáí, ¿Ï»ñ ϳï³ñ»ù, ³ÕçÇÏÁ ÏÁ ï³Ù, ¿Ï»ñ ãÁ ϳï³ñ»ùª Ó»ñ ·ÉáõËÁ ÏÁ ÃéóÝ»Ù: ø³éëáõÝ åÕÇÝÓ ÷É³í ¿÷»É »Ù ïí», µáÉáñÁ å»ïù ¿ áõï»ù: üéÝ×ÇÝ »µáñ ÇÙ³ó³í, Áë³í.- λóÇñ Ù» »ë ¿ñó٠ѳÙï»ë ³Ý»Ù ·³Ù: ¶Ý³ó ³ßË³Ý»Ý åÇÃÛáõÝ Ï»ñ³í, ³ÙÝÝ»ñÝ ³É ûٻ½ ëñµ»ó, å»Ë»ñÁ áÉáñ»ó, ¿Ï³í ó·³íáñÇ Ùáï Áë³í.- Ðñ³Ù³Ý¹ ϳï³ñ»óÇ: ³·³íáñÁ »µ ÇÙ³ó³í, û åÇÃÛáõÝÁ Ï»ñ»ñ ¿, Áë³í.¶Ý³ó»ù, ¿ùí³Ý ¿Ï»ù, ³ÕçÇÏë ¿ëë³ Ïáõï³Ù ÏÁ: λݻ ·ÉËÝ»ñÁ Ï³Ë ÃáÕÇÝ ·Ý³óÇÝ: ä³é³íÁ ý³ÉÇÝ Ý³Û»ó, Áë³í.- ²ËåñïÇù, ¿ùí³Ý ó·³íáñÁ Ó»½Ç åÇïÇ ï³ÝÇ ù³Õù»Ý ¹áõñë, Ãá÷Ç åÇïÇ Ï³å»: ö³ï ÏïñáÕÁ áñ ÇÙ³ó³í å³éíÇ Áë³ÍÁ, Áë³í.- ¸áõù ¿ùí³Ý Ù» ѳï ãí³Ý ³é»ù, »ë ù³Õ³ùÁ ÏÁ ß³ÉÏ»Ù, ÏÁ ï³Ý»Ù ÏÁ ë³ñÇÝ ·ÉáõËÁ ÏÁ ¹Ý»Ù: Ø»Ï³É ûñÁ, ·Ý³óÇÝ Ã³·³íáñÇÝ ùáí, áñ ³ÕçÇÏÁ ï³: ³·³íáñÁ Áë³í.- ¾ñóÝù Ù» ùÇãÁÙ åïïÇÝù, óËùÇ Ï»ñ³ÏáõñÁ ѳ½Áñ ÁÉÉÇ, ·áõù³Ýù Ïáõï»Ýù ÏÁ, ϳéÝ»ù ³ÕçÇÏÁ Ï¿ñóù ÏÁ: ºÉ³Ý Ù»Ïï»Õ ·Ý³óÇÝ ù³Õù»Ý ¹áõñë: ºµ ï»ë³Ý, áñ ó-
32
·³íáñÁ Çñ»Ýó ëå³ÝÝ»É åÇïÇ ï³, ÷³ï ÏïñáÕÁ ¹í³ÝÁ Ó·»ó áõ ù³Õ³ùÁ í»ñóáõó, ï³ñ³í ë³ñÇÝ Ã³÷ÇÝ ¹ñ»ó: ³·³íáñÁ ï»ë³í, áñ ׳ñ ãϳ, Áë³í.- ø³Õ³ùÁ ï»ÕÁ ¹ñ»ù, ³ÕçÇÏÁ ³é»'ù, ·Ý³ó»ù, ³Ù³ ͳé ÏïñáÕÁ ˳åáõÉ ã¿ñ³í, Áë³í.- ÂáÕ ³ÝáÝù ³ÕçÇÏÁ ³éÝ»Ý ¿ñóÝ, »ë ù³Õ³ùÁ Çñ ï»ÕÁ ¹Ý»Ù ÏÁ: ³·³íáñÁ ï»ë³í, áñ ³É ׳ñÁ ãϳ, ïí»ó ³ÕçÇÏÁ, ³é³Ý ·Ý³óÇÝ: ºµáñ ùÇãÁÙ Ñ»é³ó³Ý, ͳé ÏïñáÕÁ ù³Õ³ùÁ ï»ÕÁ ¹ñ³í áõ ѳë³í ÁÝÏ»ñÝ»ñáõÝ: ¾Ý í³ËïÁ áñ åÇïÇ µ³ÅÝí»ÇÝ Çñ³ñÙ», å³é³íÁ ²ÑÙ»ïÇÝ ¹³ë¹»Ù Ù³½ ïí³í áõ Áë³í.- ºµáñ Ý»ÕÁ ·ÁÝÏÝÇë, ³¹ Ù³½»ñÁ í³é»ë ÏÁ, ù»½Ç û·Ý³Ï³Ý ß³ï ½ÇÝíáñ ·áõù³: ²ÑÙ»ï ³é³í ³¹ Ù³½Á, ¹ñ»ó ç»åÁ áõ ³ÕçÇÏÝ ³é³Í ·Ý³ó Çñ ó·³íáñÇÝ: ²ÕçÇÏÁ µ»ñ»ó ûëÉÇÙ Áñ³í ó·³íáñÇÝ, ³Ù³ ó·³íáñÇ ÙÇïùÁ ³ÕçÏ³Ý µ»ñ»ÉÁ ã¿ñ, ²ÑÙ»ïÇ ÏÛ³Ýù ÏáñëÝóÝ»ÉÝ ¿ñ: ²¹áñ ѳٳñ Ññ³Ù³Ý Áñ³í, áñ ²ÑÙ»ïÁ ½Ý¹³Ý Ý»ï»Ý: Ðñ³Ù³ÝÁ ϳï³ñ»óÇÝ. ²ÑÙ»ïÁ ½Ý¹³ÝÇ Ù»ç ß³ï ûñ»ñ Ï»Ý³É»Ý í»ñçÁ, ûñÁÙ å³éíÇ ïí³Í Ù³½»ñÁ ÙÇïùÁ ÁÝϳí, ³ÙÙ³ Ïñ³Ï ѳݻó áõ Ïåóáõó, Ù»Ï ³É ï»ëÝ»ë ë³Õ ù³Õ³ùÁ Éóí³í ½ÇÝíáñÝ»ñáí: ´áÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Á ù³ßí»ó³Ý Çñ»Ýó ïÝ»ñÁ, Ù» ïÕ³ ϳñ ¹áõñë, ½áñù»ñÁ ѳñóáõóÇÝ. §à±õñ ¿ ²ÑÙ»ïÁ, ³Ýáñ ï»ÕÁ Ù»½Ç Á뻦, ïÕ³Ý ï³ñ³í ½Ý¹³ÝÁ óáõÛó ïí»ó:
33
¼áñù»ñÁ ½³ñÏÇÝ ½Ý¹³ÝÇ ¹éÝ»ñÁ Ïáïñï»óÇÝ, ²ÑÙ»ïÇÝ ¹áõñë ѳݻóÇÝ: ²ÑÙ»ï Çñ û·Ý³Ï³Ý ½áñù»ñáí ѳñÓ³Ïí»ó³í ³ÝÇñ³í ó·³íáñÇÝ íñ³Ý, ëå³Ý»ó ³Ýáñ áõ ÇÝùÁ ³Ýáñ ï»Õ ó·³íáñ ¿Õ³í: î»Ñ, ïÕ³ù, ù»ý ³ñ»ù, ²ÑÙ»ïÁ ѳë³í Çñ Ùáõñ³¹ÇÝ, ¹áõù ³É ѳëÝÇù Ó»ñ Ùáõñ³¹ÇÝ:
îå³·ñíáõÙ ¿ §Ð³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ñ»ùdzÃÝ»ñǦ IV ѳïáñÇó (ºñ¨³Ý, 1963, ¿ç 399-403): ¶ñ³éÙ³Ý Ó»é³·ÇñÁ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ ´³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý ³ñËÇíáõÙ (ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ ýáݹ, ·áñÍ 1, N 899): һ鳷ñÇ íñ³ ¹ñí³Í ¿ §º. ȳɳ۳ÝÇ ËÙµ³ñß³í¦ ÏÝÇùÁ: һ鳷ñÇ ³é³çÇÝ ¿çÇ íñ³ ·ñí³Í ¿. §¾ñ½ñáõÙÇ µ³ñµ³éáí, ѳí³ù»ó ²ñï³ß»ë ´³ñë»ÕÛ³ÝÁ 1915 Ã. 8/12 ºñ¨³Ý¦: ¶ñ³éÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ áã ÙÇ ³ÛÉ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ãÇ Ñ³Õáñ¹áõÙ
34
ØÆêà ³ ¿Õ», ãϳ ¿Õ» Ù» ó·³íáñ٠ϳ ¿Õ»: ²¹ ó·³íáñÁ Ù» ûñÙ ·»ÉÉ» óåïÇñ åïÁïÇ ÏÁ: Ø» ù³ÕùÇÙ ã³ñëáõÇÝ ÙÇç»Ý ³ÝóÝ»Éáõ í³ËïÁª ÇÝãÁË ·ÁÉÉÇ, ÙïÝÇ ÏÁ ë³Ù³ñ×áõ٠˳ÝáõÃ: ²ë ë³Ù³ñ×áõÝ ¿ñ³ÍÁ ó·³íáñÇÝ ß³ï ½³ñÙ³óÝ» ÏÁ: ²¹ Ù³ñ¹Á ½ûñ ·Çß»ñ ϳß˳ïÇñ ¿Õ», ß³ï ÁéÝïÇÏ, ½³ñ¹³ñ³Ýùáí ë³Ù³ñÝ»ñ, ³Û³ñÝ»ñ ßÇÝ» ÏÁ ¿Õ», áõ í»ñçÁ Ýáñ»Ý ßÇݳÍÝ»ñÁ ç³ñ¹», Ïïáñ µñïáõ× Ï¿Ý» í³ñ ó÷» ÏÁ ¿Õ»: ³·³íáñÁ ï»ëÝÇ ÏÁ ûñ ³¹ Ù³ñ¹Á Ù» ¹³ñ¹Ù áõÝÇ ûñ ³¹å»ë Ï¿Ý», ³¹áñ ß³ï ϳճ㻠Ï'ûñ Çñ»Ý ·ÉËáõÝ ¿Ï³ÍÁã¿Ï³ÍÁ Çñ»Ý å³ïÙ»: ê³Ù³ñ×ÇÝ, ù³ÝÇ Ã³·³íáñÁ ϳճã», ³Ýù³Ý ϳÙÁñݳ, ãÇ áõ½» ûñ å³ïÙ»: ²ñÃÁÕ Ã³·³íáñÝ ûñ Óáõà ·ÁÉÉÇ ÏåãÇ ÏÁ, ë³Ù³ñ×ÇÝ ï»ëÝÇ Ï'ûñ ׳ñ ãϳ, å³ßɳۻ ÏÁ ·ÉËáõÝ ¿Ï³ÍÁ å³ïÙ»É: §ºë ·»Õ³óÇ »Ù, ³ÝáõÝë ØÇëá ¿, áõÝÇÙ Ù» Ù³ñÙ, ¿ñÏáõ Ñ³ï ³ ³Ëå³ñ: Ø»Ýù å½ïÇÏ ¿ÇÝù ûñ ѳñ»ñÝÇë Ù»é³í: î»ë³Ýù ûñª ûñ ³íáõñ ýáõ˳ñáõûÝÁ ÷³Ãû ÏÁ, ³Ù»Ý Ù»Ï ³Ëå³ñë Ù»Ï-Ù»Ï ·áñÍÇ ·Ý³óÇÝ, »ë ³ Ù»ñ ·»Õ³óáó ¹³í³Ý»ñÁ ³ñÍ»Ç ÏÁ: Ø» ûñÙ ³ ϻݳ ë³å³Ëï³Ý ϳÝáõË ¹³í³Ý»ñÁ ï³ñ»ñ ¿Ç ã³ÛÇñÝ»ñÁ ³ñÍ»Éáõ, »ë ³ »É»ñ µ³Ýóñ ï»ÕÙ Ýëï»ñ µáùáÝ Ïáõï»Ç: ²ß»Ù Çñ»ù Ù³ñ¹ ·áõù³Ý: ²ëáÝù ù³Éáí, ù³-
35
Éáí ÇÝÓÇ Ùáï»ó³Ý, ³Ýáõß µ³ñ¨ ïíÇÝ, ùáíë Ýëï³Ý áõ ëÏë³Ý ÇÝÓÇ µ³Ý»ñ å³ïÙ»É: ºïùÝ ³ ÁëÇÝ, û. §úÕáõÉ, ¹áõ ³ëï»Õ ¹³í³ ³ñÍ»Éáí DZÝã åÇïÇ ÁÉÉÇë, ·áõ½»ë ù³É» ¿ñóÝù Ù»½Ç Ñ»ï, Ù»Ýù ù»½Ç Ù»Í ÷³éùÇ ÏÁ ïÇñ³óÝ»Ýù: ²¹ Ëáëù»ñÝ ûñ ÇÙ³ó³, ËݹÉáõó í»ñ í»ñ Ãé³, ·Çï»Ç û ³ëïí³Í ¿ ÕñÏ» ³¹ Ù³ñ¹áóÁ, ûñ ÇÝÓÇ ³¹ ï³Ýç³ÝùÝ»ñáõÝ Ù»ç»Ý åñÍÁóÝ»ÇÝ: Êáëù ïíÇ áõ ß³ï Ù³ ßÝáñÑ³Ï³É ¿Õ³, ûñ ÇÝÓÇ ÑÁÙ³ñ ³¹å»ë ɳíáõÃ»Ý ·áõ½»Ý: ºï¨ ³¹áÝó ÙÇç»Ý Ù»ÏÁ, ûñ ³Ù»Ýù»Ý Ù»ÍÝ ¿ñ, ×»ñÙ³Ï ÙÇñáõùáí ·É·É³Ý ¿Ëïdzñ, ¹³ñÓ³í ÇÝÓÇ Áë³í û.- ¸» ûÕáõÉ, »÷ ûñ ·áõ½»ë Ù»½Ç Ñ»ï ·³É, ¹³í³Ý»ñ»¹ Ù»ÏÁ ³é ûñ ¿ñóÝù, ûëÏÇ ³ñͳà áõ ³Ý·ÇÝ ù³ñ»ñ µ³éÝ³ë µ»ñ»ë: úëÏáõ, ³ñÍÃÇ Ó»ÝÝ ûñ ÇÙ³ó³, Ë»ÉÁéÇ å»ë ãÁ ·Çïó³, û ÇÝã ¿Ý»Ù: ÆÝã ûñ³ ¹³í³Ý»ñáõ Ù»ç»Ý ³Ù»Ýù»Ý ɳíÁ çáÏ»óÇ, Ñ»ï»ñë ³é³Ýù áõ ׳Ù÷³ ÁÝϳÝù: Þ³ï ·Ý³óÇÝù, ùÇ㠷ݳóÇÝù, ³ëïí³Í ·Çï», ·Ý³óÇÝù ѳë³Ýù Ù» Ù»Í Ï³ÝÁÝãáï ï»ÕÁÙ: ²ñï Áë»Ùª ³ñï ã¿ñ, å³Ëã³ Áë»Ùª å³Ëã³ ã¿ñ, ¹ñ³ËïÁ ã»Ù ï»ë», ÑÁÙÁ ·Çï»Ù ûñ ¹ñ³ËïÁ ³¹ïÇó ɳí ã¿ñ ÁÉÉÇ: Ø»ç»Ý ѳ½³ñ ï»ë³Ï ³Ýáõß Í³ÕÏÝ»ñáõ Ñáï ·áõù³ñ: ²¹ï»Õ»Ý ùÇãÁÙ ³ ³é³ç ùݳóÇÝù ãùݳóÇÝù, Ù» Ù»ÝÍ Õáõɳ٠¿ñ¨ó³í, ³Ýù³Ý Õá׳ ¿ñ ûñ ·Çï»ë û Í»ñÁ »ñÏÝùÇÝ ¿ñ ѳë»ñ, Ù³ñ¹ íñ³Ý ûñ ϳ߻ñ ûÑÙéÇñ ÏÁ: ¶Ý³óÇÝù ³¹áñ ï³ÏÁ ѳë³Ýù, Ýëï³Ýù ùÇãÁ٠ѳݷã»ó³Ýù, »ï¨ ³¹ Ù³ñ¹áó»Ý Ù»ÏÁ ÇÝÓÇ Áë³ó û.
36
- ²Ñ³, ûÕáõÉ, ùáõ áõ½³Í ¹áíɳù ³ÛëÇ ÕáõɳÛÇÝ Ã³÷³Ý ¿, Ù»Ýù ¹³í³Ý ÙáñûÝù ÏÁ, ÷áñÁ ¹³ñ¹Ï»Ýù ù»½Ç ÙïóÝ»Ýù ÏÁ ÷áñÇÝ Ù»çÁ, µ»ñ³ÝÝ ³ ÏëÏáõó ÏÁ ϳñ»Ýù: ºï¨ »ñÏÝáõó Ù»ÝÍ Ñ³íù»ñ ·ÇçÝÇÝ, ù»½Ç ¹³íÇÝ Ñ»ï µ³ÝÓñóÝ»Ý ÏÁ ïáñ ÕáõɳÛÇÝ Í»ñÁ, ³Ýï»Õ ¹áõë ·áõù³ë áõ ÇÝãù³Ý ûñ ·áõ½»ë ûëÏÇ, ³ñͳÃ, ù³ñ»ñ ÅáÕí»ë í³ñ ó÷»ë ÏÁ, »÷ ûñ µÇïïáõÝ, ¿Õ³Í-ã¿Õ³ÍÁ í³ñ ÉÁÉ»ëª ÇçÝ»Éáõ ׳Ù÷³Ý ù»½Ç ëáíñ»óÝ»Ýù ÏÁ, ·áõù³ë, ³Ëåáñ å»ë Ñ³É³É ÷³Û Ï¿Ý»Ýù: Ö³ñ ãϳñ, åïÇ ³ÝÏ³ç ¿Ý»Ç: ²¹áÝù ¹³í³Ý ÙáñûóÇÝ, ÷áñÁ ¹³ñïÏ»óÇÝ, ÇÝÓÇ ³ ÙïóáõóÇÝ ÷áñÁ áõ µ»ñ³ÝÁ ÏëÏáõÍ Ï³ñ»óÇÝ, Çñ»Ýù ³ ùݳóÇÝ ·áÕïáõÏ ï»ÕÙ å³Ñ Ùï³Ý: ػ٠³É ß³ï ³Ýó³í, ùÇã ³Ýó³í, »ñÏÝáõó Ù» Õ³Ã»Ý ûñáïáõÙáí ѳíù»ñÁ ó÷³Ý, í³ñ ¹ñÇÝ áõ ëÏë³Ý ¹³íÇÝ ÙÇëÁ áõï»É ùÁóÁó»É: ²Ýù³Ý ùÁóÁó»óÇÝ ûñ ãáñ ûëÏáéÝ»ñÁ Ùݳó: ػ٠³ ѳíù»ñ»Ý Ù»ÏÁ ÏïáõóÁ ³Ýå»ë ½³ñÏ»ó ûëÏéÇÝ, ûñ ûëÏáéÁ ͳϳí áõ ѳíùÇÝ ÏïáõóÁ èÁë Ùï³í: ²É ÏëÏÍáõë ãÏñó³ ¹ÇٳݳÉ, ×í³Éáí ûëÏéÝ»ñ»Ý ¹áõë åñͳ: º÷ ûñ ³ãùë ãµ³óÇ áõ ¹¨Ç ùÇëåÁÃáí ѳíù»ñ ãÁ ï»ë³ª Ë»Éùë Ïáñáõó³ÍÇ å»ë ÃÉåÇß ÁÝϳ: øÇãÁÙ í³Ëï ³Ýó³íª Ë»Éùë ·ÉáËë ¿Ï³í, ãáñë µáÉáñë ³ß»óÇ, ï»ë³ ûñ ³É ÇÝã, ÇÝã ï»ë³Ï óÝÏ Ã³ÝÏ µ³Ý»ñ, ûëÏÇ ·áõ½»ë, ³ñͳÃ, ³ÉÙ³ë, Û³ÕáõÃ, ½ÙñáõÃ: Ê»Éùë ³¹áÝó ¿Ç ïí»ª ³ß»Ù í³ñ»Ý ×í³Ý ÏÁ û.
37
- »½ ¿ñ», í³ñ ó÷» ¿Õ³Í ã¿Õ³ÍÁ, ÙÇ áõ߳ݳ, û ãÁ ѳíù»ñÁ ϻݳ ·áõù³Ý ù»½Ç Ïáõï»Ý: º÷ ûñ ³¹ Ëáëù»ñÁ ãÇÙ³ó³±, Ù³½»ñë ÷áõß-÷áõß ¿É³Ý, ÑÁÙÁ ѳí³ñ, ѳí³ñ í³ñ ó÷»óÇ, ÇÝãù³Ý ûñ ÏñݳÛÇ: ²ë í³ñÇ Ù³ñ¹ÇÏÝ ÅáÕí»óÇÝ, ³ÏïáõݳÝùÁ ÉÁóÇÝ Ñ³åÇÏ۳ݻñÁ, Ù»Ù ³ ³ß»Ù ù³ñí³ÝÁÙ ¿Ï³í, ³ëáÝù ÇÝãûñ ϳñ ãϳñ ¹³í³Ý»ñáõÝ µ³ñÓÇÝ, ׳Ù÷³ ÁÝϳÝ: ºë ¿ í»ñ»Ý µ³ùɳۻ٠ÏÁ, û ÇÝÓÇ ÑÇÙÇ í³ñ ÏÁ ï³ÝÇÝ, ³ß»Ù ûñ ã¿: ²ñÃÁÕ ³ëáÝó ëÏë³ ³Õ³ã»É, å³Õ³ï»É, ÑÁÙÁ Ñ»ã ù³ý³ñ³ï ãÇ ¿Ý», Ãá÷ óåÉ»ë ãÇ Ñ³ëÝÇ: î»ë³ ûñ ³É ׳ñ ãϳ, ÇÝã ¿Ý»Ù, ÇÝã ã¿Ý»Ù, í»ñÃÇÝ Ï³ß»Ù ×³Ù÷³ ãϳ, ÑÁÙÁ »÷ ûñ ϻݳ ãáñë µáÉáñë ó÷Ã÷³Í ³ÏÝ»ñ 㻯٠ï»ëÝÇ, ëÇñïë ùÇãÙ µ³óíÇ ÏÁ, »ë ÇÝÓÇ ·ÛáõÙ³Ý Ïáõï³Ù: ¾¹ûñ ÇñÇÏáõÝ ³¹ï»Õ ÙݳóÇ, ³ñÃÁÕ ÷áñë í»ó-í»ó ¿ñ³í, ³ÝáÃáõûÝÁ ëËÙ»ó, ѳó áõï»É ·áõ½»Ùª ѳó ãϳ: ²É Ñá·áõë ѳë³í: ¸³íÇÝ ÙÇëÁ Ïïñ»óÇ, ³é³Ýó Ïñ³Ï, ÑáõÙ ÑáõÙ ÏïáñÙ Ï»ñ³: ÆÝã ¿ñÏÝóÝ»Ù, ³¹å»ë ûËïÁ ·Çß»ñ ÙݳóÇ ³¹ï»Õ, ³É ßí³ñ»ñ ¿Ç, ãáõÝùÇ µ³Ý ã¿ñ Ùݳó» áõï»Éáõ, ÏÁë»Ç û Û³ ³ëûñ, Û³ ¿ùí³Ý ³ÝáÃáõûݻë Ù»éÝÇÙ ÏÁ: ²¹å»ë Ùïáñ»Ç ÏÁ, Ù»Ù ³ ³ß»Ù, áõñïÇó ¿ñ áõñïÇó ã¿ñ Ù» ³Õí»ëÁÙ ¹áõë åñͳí, ÇÝÓÇ ï»ë³í û 㿪 ϻݳ ¿Ï³Í ׳Ù÷³Ý µéÝ»ó áõ ÷³Ë³í: ºë ³ ѳí³ñ, ѳí³ñ ³ÏïáõݳÝùÝ»ñ»Ý Ë»ÛÉÁÙ ç»åë ÉÁóÇ áõ ³Õí»ëÇÝ »ïÁÃÇ»Ý ÷áñùßÇ Ï¿ñóÙ: î»Û Ë»ÛÉÙ ï»Õ ³¹å»ë ·Ý³óÇ ³Õí»ëÇÝ »ïÁÃÇ-
38
»Ý, Ù»Ù ³ ³ß»Ù ³Õí»ëÁ ³ÙáõñÁÙ ×í³ó, ѳëÏó³ ûñ Éáõë ³ß˳ñÑù ¿ »É», »ë ³ Ó»éù»ñáíë ùÇãÁÙ ÑáÕÁ ÷áñ»óÇ, Éáõë ³ß˳ñÑùÇ »ñ»ë ï»ë³: îáñ ÕáõÉÇÝ ïÏ»Ý ¹áõë »É³, ³Ýå»ë ¿Õ³ ûñ, ·Çï»Ù û Ùáñ»ë Ýáñ ³ß˳ñÑù ¿Ï³: º÷ ûñ µáÉáñë ã¿Ç ³ß»ª Ë»Éùë ·ÉË»ë Ï¿ñóñ, ³ñÃÁÕ ³ÝáÃáõÃ»Ý»ë ³ãù»ñÁë åÁÉÕÁñï»ñ ÏÁ, ãáñë µáÉáñë ϳ߻Ç, û µ³ÝÙ ·ïݻ٠áõï»Éáõ: λݳ ³ëïí³Í ÁÝÓÇ ã¿ñ Ùï»Ñ³Ý ¿ñ», ¹³íÇÝ ÙëÇ Ïïáñï³ÝùÝ»ñ»Ý Ùݳó»ñ ¿ÇÝ ·»ïÝÇÝ »ñ»ëÁ, ³¹áÝóáí ݳÇë³Ù Ïßï³ó³, å³Õ çáõñÙ ³ ËÙ»óÇ áõ ׳Ù÷³ ÁÝϳ, »ë ³ ãÇï»Ç, û áõñ Ï¿ñóÙ: Æñ»ù ½ûñ, Çñ»ù ·Çß»ñ ¿ñÃÁÉáí Ñ³ë³ Ù» ïáõÝÁÙ, ¹áõéÁ ͻͻóÇ, ÙÇ å³é³íÙ ¹áõéÁ µ³ó»ó, ÇÝÓÇ Ý»ë ï³ñ³í: Ü»ë Ùï³ ï»ëÝÇÙ Ù» ÁéÝïÇÏ, ×»ñÙ³Ï ÙÇñáõù ¿ËïdzñÙ û×ËÇÝ ·ÉáËÁ Ýëï»ñ ãÇåáõË ù³ß» ÏÁ: ²¹áÝó Ñ»ï Ëáß µ³ß ¿ñÇÝù, Ñ³ó µ»ñÇÝ Ï»ñ³Ýù, ·Çß»ñ ¿Õ³í, ùݳóÇ ùÝ»Éáõ, áõñï»Õ ûñ ÇÝÓÇ ï»Õ ¿ÇÝ óÏ»: ²¹ ·Çß»ñÁ ѳݷÇëï ³Ýó³í: ê³å³Ëï³Ý »÷ Í»·Á µ³óí³í, Ýáñ»Ý »É³Ýù í»ñ, ³ñÃÁÕ ³ÝáÝù ÇÝÓÇ Ñ³ñó áõ ÷áñÓ ¿ñÇÝ: ºë ³ ÇÝã ûñ ·ÉËáõë ³Ýó»ñ ¿ñ Ù»Ï, Ù»Ï å³ïÙ»óÇ: ²¹áÝù »÷ ûñ ÇÙ³ó³Ý ÇÙ ÕáõɳÛÇÝ Ã³÷³Ý ûËïÁ ûñ ûËïÁ ·Çß»ñ ÙݳÉë Ù³ï åéϳó ÙݳóÇÝ, ãáõÝùÇ ÁëÇÝ Ã». - ²¹ï»Õ ³Ýå»ë ï»Õ ¿, ûñ ѻ㠳¹³Ã ã¿ ûñ Ù³ñ¹ ë³Õ åñÍÝÇ ³¹ ѳíù»ñáõÝ ×³ÝÏ»ñ»Ý: ºï¨ ³ ÁëÇÝ Ã».- ²¹ ÕáõÉ³Ý ³ ûñ ϳ, ÑÇÝ Ïáõéù»ñáõÝ ·»ñ»½Ù³ÝÝ ¿, ÇÝãù³Ý ûñ Ïáõéù ¿ ¿Õ», ³¹ï»Õ »Ý Éó» Çñ»Ýó
39
áõÝ»ó³Í ãáõÝ»ó³ÍáíÁ, ³Ý ѳíù»ñÝ ³ ûñ Ï³Ý Ã¨³íáñ ¹¨»ñ »Ý, ûñ ³¹áñ ÙáõÕ³Ã Ï»Ý³Ý ÏÁ, ã»Ý ÃáÕÝ» ÇÝë³Ý ûÕɳÝÇ Ùáï»Ý³Éáõ: - úÕáõÉ,- Áë³ó ³¹ Ù³ñ¹Á,- ùáõϹ Ù» Ññ³ßù µ³ÝÁÙ ¿, ûñ ³¹ïÇó ³½³ïí»ñ »ë: ¾Ñ, »÷ ûñ ¹áõ ³¹ù³Ý Õáã³Õ »ë ¿Õ», û ·áõ½»ë ³ñÇ Ù»½Ç ïÕ³ ¿ÕÇ, Ù»Ýù ³é³Ýó ïÕÇ »Ýù Ùݳó», ¹áõ ³ñÇ Ù»½Ùáí ÙËÇóñí», Ù»Ýù ³ª ù»½Ùáí: ²¹ ûñ»Ý »ë ³ÝáÝó ïÕ³ ¿Õ³: ²Ýó³í Ù» ù³ÝÇÙ í³Ëï, ï»ë³Ý ûñ »ë ë³Ý۳à ãÇï»Ù, ï³ñ³Ý ÇÝÓÇ Ù» ë³ñ³×ÇÙ ùáí áõëï³ ïíÇÝ: ø³ÝÇÙ ï³ñÇ »ï¨ ë³ÝÛ³Ãë ɳí ëáñí³: Ø» ûñ٠ϳÝáõË ùݳó»ñ ¿Ç Ù»ñ ï³ÝÁ µ³Ëã³Ý åïï»Éáõ: ²ß»Ù í»ñ»Ý Çñ»ù ¹áË ·ÇçÝÇÝ, ÑÁÙÁ ÇÝã ¹áË, ³ãù åÇïÇ ÁÉÉÇñª ûñ ï»ëÝ»ñ, µ»ñ³Ý åÇïÇ ÁÉÉÇñ, ûñ å³ïÙ»ñ, ³Ýϳç åÇïÇ ÁÉÉÇñ, ûñ Çٳݳñ, ÇÝã ûñ³, ³ëáÝù ûñ í³ñ ÇçÝ»Éáõ ¿Õ³Ý å³Ëã³Ý, »ë å³Ñ Ùï³ Í³éÇÝ ùáùÇÝ ï³ÏÁ: ²ëáÝó»Ý ¿ñÏáõëÁ Çç³Ý, ٻϳÉÁ ã¿ñ ÇçÝÇ, ÏÁë»ñ ûª Ù³ñ¹áõ Ñáï ·áõù³, ³ëï»Õ Ù³ñ¹ ϳ: ÀÝÏ»ñÝ»ñÁ ß³ï Ñ»ñëáï³Ý ûª ³Ýù³Ý ûñ Ù»ÝÝ³Ï ¹áõ Ñáï ϳéÝÇë: ܳÛÇë³ ÇçáõóÇÝ í³ñ, »ë Ñ»éí»Ý ë»Ûñ Ï¿Ý»Ç, ÑÁÙÁ ³É Ñá·Çë µÝ»Ý »É³í, ³ß»Ù ûñ, DZÝã, ³ë ¹áË»ñÁ íñ³ÛÇ ÷»ïáõñÝ»ñÁ ѳݻóÇÝ, Ù»Ï Ù»Ï ³ÝÝÙ³Ý, Ññ»ßï³ÏÇ å»ë ÁéÝïÇÏ ³ÕçÇÏ ¹³é³Ý, Ùï³Ý ѳíáõ½Á ÉáÕ³ó³Ý, »ë ¿ ÑÁÙÁ ãåËÇ ×áÃáí ³¹áÝó Ù»ÏÇÝ ÷»ïáõñÝ»ñÁ ù³ß»óÇ ÇÝÓÇ, í»ñáõóÇ å³Ñ»óÇ:
40
²ëáÝù ÉáÕ³ó³Ý åñͳÝ, »É³Ý ÷»ïáõñÝ»ñÁ ³éÝ»Éáõ, ¿ñÏáõëÁ ѳ·³Ý ùÁݳóÇÝ, Ù»ÏÁ ãåÉ³Õ Ùݳó: ²ëÃÇÝ ·ÁÛÝÇ, ³ÝÃÇÝ ·ÁÛÝÇ, ãÇ ÏñÝÁ ·ïÝÇ, »ë ³É ãÁ ¹ÇÙ³ó³, ¿ñ¨ó³ ³ãùÇÝ, ÁëÇ.- ÆÙ ùáíë ¿ ÷»ïáõñÝ»ñ¹, ÑÁÙÁ ã»Ù ï³: ²ëÇÏ ÇÝÓ Ï³Õ³ã», »ë ѻ㠳Ýϳç ã»ñÇ, ·Ý³óÇ Ù»ñ ïÝ»Ý Ù» Ó»éù٠ɳí Ù³ñ·ñÇïÝ»ñáí ϳñ³Í ѳɳíÙ µ»ñÇ, ³ëáñ ѳ·óáõóÇ, ï³ñ³ ïáõÝ: ø³ÝÇÙ ûñ ³Ýó³í, ³ëáñ Ñ»ï åë³Ïí³: úËïÁ ½ûñ, ûËïÁ ·Çß»ñ ù»ý ¿ñÇÝù, ѳñëÝÇùÁ åñͳÝù: ø³ÝÇÙ ï³ñÇ ³Ýó³Ý, ³Ý Ù³ñ¹ÇÏÝ ûñ ÇÝÓÇ Ñá·¨áñ¹Ç ¿ÇÝ ¿ñ», ¿ñÏáõëÝ ³É Ù»é³Ý: ²ÝáÝó»Ý »ï¨ ³¹ï»Õ ÙݳÉë ¿É Ý³ýÇɳ ¿ñ, ãáõÝùÇ Ù³ñë áõ ³ËåñïÇùë ÙÇïùë ·ÁÛÝ»Çݪ ÙáõËÁ ùÃÇë åÁÝãÁÝ»ñ»Ý ·»ÉÉ»ñ, ³É µ³ÝÇÙ ã³ß»óÇ, ïáõÝë áõ å³Ëã³ë ͳ˻óÇ, ÍË»óÇ, ÏÝϳë Ñ»ï ׳Ù÷³ ÁÝϳ, ½ûñ, ·Çß»ñ ùݳóǪ ù³éëáõÝ ûñí³Ý Ñ³ë³ Ù»ñ ·»ÕÁ: Ê»Õ× Ù³ñë ß³ï ɳÉáõÝ, ïñáñí»ÉáõÝ ¿ñÏáõ ³ãù»ñÝ ³ ùáéó»ñ ¿ÇÝ: Â³Ë Ùáñë ùáíÁ ·³ÉÁ ÏÝÇÏë µ»ñ»ñ ¿ñ Çñ»ù ïÕ³: ²¹áÝó»Ý Ù»ÍÁ ß³Ý É³Ïáï ¿ñ, ûñóÝ׳ݪ Ëá½Ç Ó³·ÁÙ, ³ÝÙ»Ýù»Ý å½ïÇÏÁ, ûñ ³ÕçÇÏ ¿ñ, ϳïíÇ Ó³· ¿ñ: ²¹ í³Ëï»ñÁ ÏÝÇÏë ß³ï ³ãù»ë ÁÝÏ»ñ ¿ñ, ã¿Ç áõ½»ñ ûñ íñ³Ý ³ß»Ç, ¿ñ»ëÝ ûñ ϳ߻Ç, ·Çï»ë û ·ñáÕÁÙ ¹»Ùë ·»ÉÉ»ñ: ²íáõñ Ù»ÏÁ ÏÝÇÏë ÇÝÓÇ Áë³ó.
41
- ø³, ÇÝÇ Ç٠ѳíùÇ Ã»åáõÉÝ»ñë å³Ñ»±ñ »ë Ý» ïáõ, »ë ³ÝáÝóáí Ùáñ¹ ³ãíÇùÁ ɳíóÝ»Ù: ºë ѳí³ï³Éáí ÏÝϳÝë ËáëùÇÝ, í»ñáõóÇ ïíÇ: ²¹ ûñÝ ³Ýó³í, ¿ùëÇ ë³å³Ëï³ÝÁ ³ß»Ù ûñ ÏÝÇÏë ãϳ, ³Ýáñ ï»ÕÁ Ù» ¹áËÁ٠ϳÛÝ»ñ ¿ Çñ»ù Ó³· ³ Ñ»ïÁ: ²¹ÇÏ Çç³í Ùáñë ³ãù»ñáõÝ, Ãñç»ó, ûåáõÉáíÁ ëñµ»ó, Ù»Ù ³ Ùáñë ³ãíÇùÁ µ³óí³Ý: ¸áËÁ Ó³·»ñáõÝ Ñ»ï ùݳó ϳÛݳí ÷³Ýç³ñ»Ý áõ Áë³ó û. - Â'³Ï³ñ ¹áõ Ù»½Ç ·áõ½»ë, ѳ·Ç ¿ñÏû ûïÁÙ³Ý, ³é ¿ñÏÁû ¹Á·³Ý³Ï, ·Éá˹ ¹Ç ¿ñÏÁû ùÛáõÉɳÑ, ׳Ù÷³ ÁÝÏÇ, åïÁïÇ, ïáñ ³ïáÝù Ù³ßÇ, »÷ ûñ ٳ߳í, Ù»½Ç ·ïÝÇë ÏÁ: ²ë Áë»ÉÝ áõ Ó³·»ñáõ Ñ»ï ÃéÝ»ÉÁ ¿ñóÉÁ Ù»Ù ¿Õ³í: ºë ³Ù»Ý ÇÝã ѳëÏó³, ÑÁÙ³ ³É ÇÝã åÇïÇ ¿Ý»Ç: ²¹ ûñÁ ïáñ ÇñÇÏáõÝ Ýëï»ñ ·áõɳÛÇ ÏÁ, Ù»Ï³É ûñÁ ³É ãѳٵ»ñ»óÇ, ·Ý³óÇ Ñ³·³ ¿ñÏÁû ã³ñáõË, ³é³ ¿ñÏÁû ¹Á·³Ý³ÏÁÙ, ·ÉáËë ³ ¹ñÇ ¿ñÏÁû ùÛáõÉɳÑÁÙ áõ ׳Ù÷³ ÁÝϳ: ¶Ý³óÇ, ·Ý³óÇ ß³ï áõ ùÇãÁ ³ëïí³Í ·Çï», Ñ³ë³ çñÇÙ ù³Ý³ñ: ²¹ï»Õ Çñ»ù ³Ëå³ñ Çñ³ñ Ñ»ï Ïéí»ÇÝ ÏÁ: ÆÝÓÇ ûñ ï»ë³Ý, ϳÝã»óÇÝ áõ ÁëÇÝ Ã». - Ø»Ýù Çñ»ùë ³Ëå³ñ ¿ÇÝù, Ù»ñ ѳñÁ Ù»é³í, ³Ûë Çñ»ù µ³ÝÁ ÃáÕ»ó. Ù»ÏÁ ³ÛëÇ ¿ñÏÁû ÷³÷³ÕÝ ¿ ûñ í»í ͳÍÏ», Ù³ñ¹ ãÇ ï»ëÝÇ ³Ýáñ, Ù»ÏÝ ³ ³ÛëÇ ¿ñÏû ã³ñáõËÝ»ñÝ »Ý, ûñ í»í ѳ·ÝǪ ¹³Ëí³ÝÙ Ù»ç ù³ÕùÝ»ñ, Íáí»ñ ϳÝóÝÇ, Ù»ÏÝ ³ ³ÛëÇ Ï³ñå»ïÝ ¿, ³Ýå»ë ûñ, ÇÝã ûñ ãáõ½»ëª ³ëáñ
42
ÙÇç»Ý ·»ÉÉ» ÏÁ: ÐÇÙÇ Ù»Ýù ãÇï»Ýù, û ³ëáÝù ÇÝãÁÕ µ³ÅÝ»Ýù, ù»½Ç ³ëïí³Í ¿ñ ѳëáõó» ÑÇÙÇ ¹áõ åÇïÇ µ³ÅÝ»ë Ù»½Ç: ²¹ µ³Ý»ñÁ ÇÙ³ó³, ³É »ë ÇÝÓÇ ÏáñáõóÇ, ³ß»óÇ ûñ ÇÝÓÇ ß³ï ã³ñ» ÷ñÏ»Ý ÏÁ, ë³ï³ÝáõûÝÁÙ Ùï³Í»óÇ, ÁëÇ Ã». - ºë Û³Û»Õë óåɻ٠ÏÁ, ³é³çÇÝÁ í»í ûñ µ»ñ»ª ÷³÷³ÕÁ ³Ýáñ, »ï¨ ٻϳÉÁÝ ³ ã³ñËÝ»ñÁ, í»ñçÇÝÇÝ ³ ϳñå»ïÁ: ²ëáÝù ѳíÝ³Ý ËáëùÇë: Ú³Û»Õë óåÉ»óÇ áõ ÑÁÙÁ ÇÙáÝùë í³ñ ó÷»óǪ ³¹áÝó ùÛáõÉɳÑÁ ·ÉáËë ¹ñÇ, ã³ñËÝ»ñÁ ѳ·³, ϳñå»ïÝ ³ íñ»ë ³é³ áõ Ñ³Û ¹», û¹ÇÝ ÙÇç»Ý Ãéã»Éáí ³Ýå»ë Ï¿ñóÛÇ ûñ Ãá÷ ÁÉÇñ ã¿ñ ѳëÝÇ, ѳíù ÁÉÇñª ã¿ñ Ïñݳ ÃéãÇ: Âé³, Ãé³, Ù»Ù ³ ¹»Ùë Ù» ïáõÝÁÙ ¿ñ¨³ó, ïáõÝÙ, ³Ýå»ë ïáõÝÙ, ûñ å³ï»ñÁ ûëÏ»ó» ¿ñ, íñ³Ý ³ÉÙ³ë áõ Û³ÕáõÃ: ¶Ý³óÇ ³¹áñ ¹é³Ý ³é³çÁ ϳÛݳª ã³ñËÝ»ñë ѳݻóÇ, ϳٳó, ϳٳó Ý»ë Ùï³, ÇÝã ï»ëÝ»Ù, ÏÝÇÏë áõ Çñ»ù ïÕ³: Üëï»ñ ѳó Ïáõï»Ý, »ë ³ ·Ý³óÇ, ³ÝáÝó ëáõýñÇÝ Ýëï³, Ñ»ïÝ»ñÁ ѳó Ïáõï»Ç ÏÁ: ÎÝÇÏë ùßí³í Ùݳó áõ ٳà ٳà µáÉáñÁ ϳ߻ñ: λñ³ÏáõñÁ Çñ»Ýù Ó»éù ãïí³Íª å³ñåÇñ ÏÁ: ²É ׳ñÁ Ïïé³í, ïÕáóÁ ÕñÏ»ó ù³éëáõÝ Ñ³ï ËÝÓáñ µ»ñ»É ïí»ó, û¹ÇÝ »ñ»ëÁ ë³÷ÙÇß ¿ñ³í, »ë ³ ѳí³ñáí Ïáõï»Ç, ³Ýù³Ý ³Ýáõß ¿ñ ûñª Ñ³Ù»Ý Ñáï»Ý ã¿Ç Ïßï³Ý³: ºï¨ å³ßɳۻóÇ ÅáÕí»É ËÝÓáñÁ, ÏÝÇÏë ѳÙñ»ó ï»ë³í ûñ, ï³ë¿ñÏáõ ѳï å³Ïë»ñ ¿, Ù³ïÁ Ë³Í»óª ¹³ñÓ³í Áë³ó û.
43
- Ðñ»ßï³Ï »ë, ¹¨ »ë, Ù³ñ¹ »ëª ¿ñ¨óÇ, ÇÝã ûñ ·áõ½»ë Ïáõï³Ù: êÇñïë ³É ã¹ÇÙ³ó³íª ÷³÷³Õë ·ÉË»ë í³ñ ³é³ û ã¿, ÏÝÇÏë áõ ïÕ³ùë íñ³ë ó÷³Ý áõ ɳóÇÝ: øÇã ùÇã ³¹áÝó ëñï»ñÝ ³é³, Ýëï³Ýù ³Ýáõß ³Ýáõß ½ñó»óÇÝù: ²¹ ûñÝ ³Ýó³í, Ù»Ï³É ûñÁ ë³å³Ëï³Ý ϳÝáõË »Éɻ٠ûñ Ù»Í Ù³Ýãë Ù»é»ñ ¿: ¾Ñ ÇÝã åÇïÇ ¿Ý»Ç, ÷³éù ϳٻó³ÍÇÝ, »ïÁÃÇÝ ¿ñÏáõ ïÕ³ ³ áõÝ»Ç: Ø»Ï³É ·Çß»ñÝ ³ ³Ýó³íª ë³å³Ëï³Ý ³ß»Ù ûñ ûñóÝ׳ Ù³Ýãë Ù»é»ñ ¿: ²¹áñ ³ ß³ï ɳóÇ, ÑÁÙÁ ÇÝã û·áõï: λݳ ³ËãÇÏÙ áõݻǪ ³ÝÇϳ Ñ»ñÇù ¿ñ: Êáõɳë, ÇÝã ¿ñÏÝóÝ»Ù, Ù»Ï³É ûñÝ ³ ³ËãÇÏë Ù»é³í: ìñ³ ãáñë ûñÝ ³ ³ß»Ù ÏÝÇÏë ³ Ù»é³í: ¾Ñ ³É ÇÝÓÇ ÇÝã Ùݳó ³ßËñùÇÝ ¿ñ»ëÁ: îÕ³ùë Ù»é³Ý, ÏÝÇÏë Ù»é³í, ³É á±õ٠ѳٳñ ³åñÇÙ, Ï¿ñó٠»ë ³ ÍáíÁ ÁÝÏÝÇÙ Ë»ÕÃÇÙ ÏÁ: ²¹ Ùïùáí ·Ý³óÇ ÍáíÇÝ ù³Ý³ñÁ, »ë ÇÝÓÇ ÍáíÁ ùó»óÇ: ػ٠³ áõñïÇó ¿ñ áõñïÇó ã¿ñ Ù» Ù»ÝÍ ç³Ý³í³ñÙ ÇÝÓÇ µ»ñ³ÝÝ ³é³í, ÏáõÉ ïí»ó áõ Ùï³í ÍáíÇÝ ï³ÏÁ: âÇï»Ù ³É ÇÝãù³Ý »Ù Ùݳó» ç³Ý³í³ñÇÝ ÷áñÁ, ³íáõñÁ Ù»ÏÁ ³ß»Ù ç³Ý³í³ñÇÝ ÷áñÇÝ ÙÇç»Ý Éáõë ¿ñ¨³ó, ÑÁÙÁ ϳٳó-ϳٳó ëáÕ³Ù áõ Éáõë ³ß˳ñÑù ¿ÉÝ»Ù: γٳó-ϳٳó ù³É»Éáí ¿Ï³ ³ë ³ß˳ñÑùÝ ÁÝϳ, µÁéÝ»óÇ ³ë ˳ÝáõÃÁ áõ Ýëï»ñ ë³ñ×áõÃ»Ý Ï¿Ý»Ù ÏÁ, ɳí
44
³Û³ñÝ»ñ ßÇݻ٠ÏÁ, íñ³Ý ù³ß»Ù ÏÁ ÏÝϳÝë áõ ïÕáóë ëÁý³ÃÝ»ñÁ: ø³ÝÇ íñ³Ý ϳ߻٠ÏÁª ëÇñïë Ïïáñ Ïïáñ ·ÁÉÉÇ, áõßùë í»ñݳ ÏÁ, Ù³ñ³Í ·ÁÛÝÇÙ í³ñ, »ï¨ Ë»Éùë ·ÉáËë ·áõù³ ϻݳ íñ³Ý ϳ߻٠ëÇñïë óÉÏÁïÇ ÏÁ, Ñ»ñëë ·»ÉÉ», ϳéݻ٠áõñ³ùÁ Ïïáñ µñïáõç ϻݻÙ, í³ñ ÉÁɻ٠ÏÁ áõ Ýëï»Ù ·áõɳ٦: Ê»Õ× Ù³ñ¹Ý ûñ ³ë µ³Ý»ñÁ å³ïÙ»ñ ÏÁ ·áõɳñ áõ ѻͻͳñ ÏÁ, »÷ ûñ ËÉëóáõó ³ãù»ñÁ ßáÉñï»ó áõ Ù³ñ³í, ÁÝϳí í³ñ:
îå³·ñíáõÙ ¿ ÐÄÐ-Ç IV ѳïáñÇó (ºñ¨³Ý, 1963, ¿ç 408-414), áõñ ïå³·ñí»É ¿ Áëï §²½·³·ñ³Ï³Ý ѳݹ»ë¦-áõÙ (19-ñ¹ ·Çñù, ¿ç 158) Ññ³ï³ñ³Ïí³Í ï»ùëïÇ: ¶ñÇ ¿ ³é»É ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÁ: ¶ñ³éÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ãϳ:
45
βʲ𸠲ð²äÀ ‘ÁÉÉÇ ã'ÁÉÉÇ Å³Ù³Ý³Ïûí Ù» ¿ñÇ· ÏÝÇ· ·ÁÉÉÇÝ: Æñ»Ýù ß³ï ³Õù³ï ·ÁÉÉÇÝ: úñÁÙ ÏÝÇ·Á Ï¿ñó ïÝ»ñ¿Ý ÏûñÏûï, µ'ÉÕáõñ ÏÁ Ùáõñ³: ¶áõù³ Ù³ñÃáõÝ Ï'Áë» ÏÁ.- ²¯Û Ù³'ñÃ, ùݳ' Ù» ùÇã ٻ߻ó¿Ý í³é»ÉÇù µ'»ñ, Ù» ³µáõñ ¿÷»Ýù, ï³ù ï³ù áõï»Ýù: سñÃÁ ϳóÇÝ Ï'³éÝ» ÏÁ, Ï'¿ñó ٻ߿Ý: Þ³ï Ï'¿ñó, ùÇã Ï'¿ñó é³ëï ·áõù³ ÏÁ Ëûßûñ ùÛáõÃáõÏÇÙ: γóÇÝÁ ½³ñÝ» ÏÁ ûñ ÙÇ ù³ÝÇ Ïïûñ ÷³ï Ïûïñ», Ù» Ù³ ï»ëÝ»ë Ù» ³ñ³å ¹'áõë ·áõù³ áõ ѳñóÝ» ÏÁ.- ²¯Û ÑûÕ³ÍÇ'Ý, DZÝã ·á'õ½»ë: سñÃÁ ßí³ñ³Í Ï'Áë» ÏÁ.- ²Õ³', Ë»Õ× »Ù, Ù»Õù »Ù, ¿Ï»ñ »Ù Ù» ùÇã ÷³ï ï³Ý»Ù, ³µáõñ ¿÷»Ù: ²ñ³åÁ Ù»Õùݳ ÏÁ Ù³ñÃáõÝ íñ³, ÏÁë».- ºë ù»½Ç ³Ýå»ë Ù» µ³ÝÁÙ ï³Ù ûñ Ãûé»ó Ãûé áõï»ë, ãÇ' å³ñåÇ: î³'ñ ³ë ëÇÝÇÝ »÷ûñ Áë»ë. §´'³óí» ë»Õ³Ý, µ'³óí»¦, DZÝã ï»ë³Ï Ï»ñ³Ïáõñ áõ½»ë å³ïñ³ëï ·ÁÉÉÇ ÏÁ: سñÃÁ áõñ³ËáõÃÛ³Ùµ ëÇÝÇÝ Ï³éÝ» ïáõÝ ·áõù³: îáõÝÁ ѳëÝ»ÉáõÝ å»ë, ë»Õ³ÝÁ µ'»ñ» ÏÁ ÏÁë».- ´'³'óí» ë»Õ³Ý, µ'³óí»: ²ÝÙÇç³å»ë ë»Õ³ÝÇÝ íñ³ ³Ù»Ý ï»ë³Ï Ï»ñ³Ïáõñ áõ ËÙ»ÉÇù ѳ½Áñ ·ÁÉÉÇ ÏÁ: Ø» í³Ëï ϳÝóÝÇ, Ù³ñà áõ ÏÝÇ· Ùï³Í»Ý ÏÁ, û. §ö³ß³ÛÇÝ ïáõÝ Ï³Ýã»Ýù¦: سñà ÕñÏ»Ý ÏÁ, ÷³ß³ÛÇÝ ïáõÝ ÏÁ
46
ϳÝã»Ý, ëÇÝÇÝ ¹'Ý»Ý ÏÁ, ÏÁë» Ù³ñÃÁ. §´'³óí», ë»Õ³Ýë, µ'³óí»¦, ³Ù»Ý ï»ë³Ï Ï»ñ³ÏáõñÝ»ñ å³ïñ³ëï ·ÁÉÉÇÝ: ö³ß³Ý ÷ûñÁ ÏáõßïÁÙ ÏÁ ÏßïóÝ»: ÞÝûñѳϳÉáõÃÛáõÝ ÏÁ ѳÛïÝ» áõ ¹áõë Ï»ÉÝ»: ö³ß³Ý ݳ˳ÝÓ»Éáí Ë»Õ× Ù³ñÃáõ ³¹ ëÇÝÇÇÝ íñ³, ·áõ½» Ó»éÝ¿Ý ËÉ»É: سñà ÕñÏ» ÏÁ ëÇÝÇÝ ·áõ½»: Ê»Õ× Ù³ñÃÁ ³é³Ýó ·'ÇïݳÉáõ ÷³ß³ÛÇ ÙÇïùÁ, ëÇÝÇÝ Ïáõï³ ÏÁ, ï³ÝÇÝ: Ð'¿ùëÇ ûñÁ ÷³ß³Ý Ù» áõñÇß ëÇÝÇÙ ÕñÏ» ÏÁ ³Ýûñ ëÇÝÇÇÝ ï»ÕÁ: ÆñÇÏáõÝ Ñ³óÇ Ýëï³Í í³ËïÁ, Ù³ñÃÁ ÏÁë».- ´'³óí»', ë»Õ³Ýë, µ'³óí»,- ³ÙÙ³ ß³ï ÏÁ ½³ñٳݳ ûñ Ï»ñ³Ïáõñ µ'³Ý ѳ½ñ ãϳ, ÏÁ ѳëÏݳ ÷³ß³ÛÇ ë³ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ µ³ÝÁÙ ãÇ Ïñݳ ¿Ý»: γÝóÝÇ Ù» í³ËïÁÙ, ϻݳ Ï'³ÕùïݳÝ, ϻݳ ÏÝÇ·Á ¿ñ·³Ý ÏÁë» ÏÁ.- س'ñÃ, ùݳ' ÙÇ ùÇã ÷³ï µ'»ñ ³µáõñÙ ¿÷»Ýù áõï»Ýù: سñÃÁ ϳóÇÝ Ï³éÝ»' Ï¿ñó ³Ýï³éÁ, ÏÁ ѳݹÇåÇ Ï»Ý³ ³Ý ùÛáõÃáõÏÇÝ, Ù»Ï ù³ÝÇ Ñ³ï ϳóÝáí ½³ñÝ» ÏÁ, ²ñ³åÁ ¹áõñë Ï»ÉÝ», Ï'Áë».- ²¯Û ³ÝÏá'õßï Ù³ñÃ, ϻݳ DZÝã ·áõ½»ë: سñÃÁ í³ËݳÉáí Ï'Áë» ÏÁ.- ²Õ³', ëÇÝÇÝ ÷³ß³Ý Ó»éù»ë ³é³í, ϻݳ ÙݳóÇÝù Ë»Õ×, ³Ýï»ñ: Ê»Õ× »Ù, Ù»Õù »Ù, Ù» ùÇãÁÙ ÷³ï ï³ÝÇÙ: ²ñ³åÁ ϳïÕ³Í, ÏÁ í»ñóÝ» Ù³ñÃáõÝ ¿ßÁÙ Ïáõï³ ÏÁ,
47
ÏÁë».- º÷ûñ Áë»ë §ãÇáõ ½Áé¦, »ïÝ»Ý ûëÏÇ ÏÁ ó÷Ç: سñÃÁ Ïáõñ³Ëݳ ÏÁ, Ñ»ÍÝÇ ÏÁ ÇßáõÝ íñ³, ·áõù³ ÏÁ ïáõÝ: îáõÝÁ ѳëÝ»ÉáõÝ å»ë ÏÁë».- ãÇáõ, ½Áé,- ûëÏÇÝ»ñÁ ÏÁ ó÷ÇÝ ÏÁ: Ø» ûñÁÙ, Ù³ñà áõ ÏÝÇ·, Ë»Éù Ë»ÉùÇ Ïáõï³Ý, Ñ»ÍÝÇÝ ÏÁ ¿ßÁ, Ï¿ñÃ³Ý ÏÁ µ'³ÕÝÇù: гÝí»Éáõ í³ËïÁ, ѳٳÙ×ÇÇÝ Ã»Ýå»Ñ ÏÁÝ»Ý ÏÁ ûñ ã'ÁÉÉÇ Ã» ÇßáõÝ §ãÇá¯õ, ½Á¯é¦ Áë», í»ñçÁ ûëÏÇÝ»ñÁ ÏÁ ó÷Ç: гٳÙ×ÇÝ Ó'»Ý ãÇ Ñ³Ý», »÷ûñ ³ÝûÝù Ý»ë Ï¿ñóÝ, ѳٳÙ×ÇÝ ÇßáõÝ §ãÇáõ, ½Áé¦ ÏÁë»: ¾ßÁ ûëÏÇÝ»ñÁ ÏÁ ó÷»: гٳÙ×ÇÝ »÷ûñ ³ë µ'³ÝÁ ï»ëÝÇ ÏÁ, Ë»ÉùÁ ÃéóÝ» ÏÁ: ʳµ³ñ ϻݻ ÏÁ, Ù» Ñ'áõñÇß ¿ß µ'»ñ»É Ïáõï³ ¨ ÙÛáõë ¿ßÁ Çñ»Ýó ïáõÝÁ ׳ٵ»É Ïáõï³ ÏÁ: ÈûÕ³Ý³É¿Ý í»ñçÁ, ÷³ñ³ ï³Éáõ í³ËïÁ, Ù³ñÃÁ ÇßáõÝ ÇÝãù³Ý ûñ §ãÇáõ ½Áé¦ Ï¿Ý», ¿ßÁ ûëÏÇ ãÇ Ã³÷». ¿ñÇ· ÏÝÇ· ¿ßÁ Ïáõï³Ý Çñ»Ýó ÉûճݳÉáõ ï»ÕÁ, Ï»ÉÝ»Ý ·áõù³Ý ÏÁ: γÝóÝÇ Ù» í³ËïÁÙ, ϻݳ ϳÕùïݳÝ: ÎÇÝÁ ÏÁë» Ù³ñÃáõÝ.- ø'ݳ' ó³Ë µ»ñ, ³µáõñ ¿÷»Ýù: سñÃÁ Ï»ÉÝÇ Ï¿ñó ϻݳ ¿Ý ùÛáõÃáõÏÇÝ é³ëï ·áõù³, í³ËݳÉûí ¿ñÏáõ Çñ»ù ϳóÇÝ ÏÁ ½³ñÝ», ¿Ý ²ñ³åÁ ¹áõñë ·áõù³, Ï'Áë».- ²¯Û ÑûÕ³ÍÇÝ, ¹'áõÝ Ç±Ýã ³ÝÏáõßï Ù³ñà »ë:ºí ùÇã Ùݳ ÏÁ ûñ Ù³ñÃáõÝ áõï»: Ê»Õ×Á ϳճ㻠ÏÁ, å³Õ³ï» ÏÁ, ²ñ³åÇÝ Ñ»ñëÁ ·ÇãÝÇ ÏÁ: ²ë ³Ý·³ÙÇÝ ³É Ù» Ñ³ï »ñϳÝù Ïáõï³ ÏÁ, ÏÁë». §úëÏÇ Ï³Õ³¦:
48
سñÃÁ áõñ³Ë ¹³éݳ ÏÁ ïáõÝ: ø³ñ»ñÁ ë³ñù» ÏÁ, ϳճ, ûëÏÇ ÏÁ ó÷Ç: سñÃÁ ÏÁ ½»ÝÏÇÝݳ, ¹'ñÏÇóÝ»ñÁ ·'ÇٳݳÝ, ·áõù³Ý ÏÁ ˳÷»Ý, ÏÁë»Ý.- ػ٠Ó'»ñ »ñϳÝùÁ ïí»ù, ï³ÝÇÝù ùÇãÁÙ µ'ÉÕáõñ ³Õ³Ýù áõ µ'»ñ»Ýù: ÎÁ ï³ÝÇÝ, ï»ÕÁ áõñÇß ¿ÝÕ»ñÇ» ù³ñ»ñ ÏÁ µ'»ñ»Ý: Ê»Õ×»ñÁ ß³ï ÏÁ ¹'³ñóÝ»Ý, ³É ûëÏÇ ãÇ Ã³÷Ç: λݳ ϳÕùïÝ³Ý ÏÁ, í³ËïÁ٠ϳÝóÝÇ, ÏÝÇ·Á ϻݳ ÏÁë».- äÇïÇ ¿ñóë ÷³ï µ'»ñ»Éáõ: سñÃÁ ³ë ³Ý·³Ù ׳ñÁ ѳï³Í Ï»ÉÝ» Ï'¿ñó ùÛáõÃáõÏÇÝ ùûíÁ, Ù» ϳóÇÝ ÏÁ ½³ñÝ», ²ñ³åÁ ¹áõë Ï'»ÉÝ» ÏÁ, ÏÁë».- ²¯Û ³ÝÏáõßï ÑûÕ³ÍÇÝ, ³¹ù³Ý µ³ÝÁ ù»½Ç ïíÇ ãÏßï³ó³±ñ, ϻݻ± ¿Ï»ñ µ'³Ý ·áõ½»ë: Ê»Õ×Á Ï'Áë».- àõÝ»ó³Í ãáõÝ»ó³Íë áõñÇßÝ»ñÁ µÇÃïáõÝ ï³ñ³Ý, Ë»Õ× »Ù, »Ï³ ÏïáñÙ ÷³ï ï³ÝÇÙ: ²ñ³åÁ, ׳ñÁ Ïïñ³Í, Áë³í.- ²ë ³Ý·³Ù ³ ³ëÇ Ïûå³ÉÁ ï³ñ, »÷ûñ Áë»ë. §Îûå³É, »É áõ Ñ'ÇãǦ, ûëÏÇ ÏÁ ó÷Ç: سñÃÁ ³ë ³Ý·³Ù ³ áõñ³Ëó³í: γéÝ¿ ÏÁ Ïûå³ÉÁ, ·áõù³ ïáõÝ: º÷ûñ ÏÁë». §Îûå³É, »É áõ Ñ'ÇãǦ, Ïûå³ÉÁ Ï»ÉÝ» áõ ÏÇãÝÇ Çñ»Ý ·ÉËáõÝ, ɳíÁ٠ͻͻ ÏÁ: سñÃÁ, Ëñ³ïí³Í, ϳéÝ» Ïûå³ÉÁ, Ï¿ñó ÷³ß³ÛÇÝ ïáõÝÁ áõ ÏÁë».- ö³ß³, ãÁÉÉÇ Áë»ë Ïûå³É »É áõ Ñ'ÇãÇ, ëáñ³ ûëÏÇÝ»ñÁ ó÷ÇÝ ÏÁ: ö³ß³Ý, ϳñÍ»Éáí û ëÇÝÇÇÝ å»ë ¿, µÇñï»Ý µÇñ»
49
ÏÁë».- Îûå³É »É áõ Ñ'ÇãÇ:- Îûå³ÉÁ Ï»ÉÝ» ÏÁ, Ï'ÇãÝÇ ÏÁ ¿Ýù³Ý ½³ñÝ» ÏÁ ÷³ßÇÝ ·'ÉËÇÝ, ûñ ÷³ß³Ý ÏÁë».- ²¯Û, ëÇÝÇÇ ï»ñÝ ¿ ¿Ï», ïí»ù ÃûÕ ï³ÝÇ: سñÃÁ Ï'³éÝ» ëÇÝÇÝ, ù»ýáí ÏÁ í³½» µ'³ÕÝ»å³ÝÇÝ ùûí: ´'³ÕÝ»å³ÝÇÝ Ï'Áë».- â'ÁÉÉÇ Ã» ³ëûñ Áë»ë Ïûå³'É, »É áõ Ñ'ÇãÇ, ëáñ³ ûëÏÇÝ»ñÁ ÏÁ ó÷Ç: гٳÙ×ÇÝ ·Çïݳ ÏÁ ÃÁ, ³¹ ³É Çßáõ å»ë ¿, ÏÁë».- Îûå³'É, »'É áõ Ñ'ÇãÇ,- ¿Ýù³Ý ÏÁ ½³ñÝ» ûñ ѳٳÙ×ÇÝ ÏÁë».Ú³Ù³¯Ý, ÇßáõÝ ï»ñÝ ¿ ¿Ï», ïí»ù ÃûÕ ï³ÝÇ ¿ßÁ: ºñϳÝù ï³ÝûÕ ¹'ñ³óÇÇÝ ïáõÝÁ Ï¿ñó, ³ÝÏÇó ³É »ñϳÝùÁ Ï'³éÝ» ¨ áõñ³Ë áõñ³Ë ïáõÝ ·áõù³: Îáõï»Ý ÏÁ, ËÙ»Ý ÏÁ, ù»ý Ï¿Ý»Ý ÏÁ: ºñÏÝù»Ý Çñ»ù ËÝÓûñ Ñ'Çã³í. Ù»ÏÝ ³ëûÕÇÝ, Ù»ÏÁª ÉëûÕÇÝ, Ù»ÏÝ ³É µûÉûñ ³ß˳ñÑÇÝ:
îå³·ñíáõÙ ¿ §Ð³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ñ»ùdzÃÝ»ñǦ 4-ñ¹ ѳïáñÇó (ºñ¨³Ý, 1963, ¿ç 484-486), Áëï гÏáµ ØÏñïãÛ³ÝÇ ·Çï³Ï³Ý ï³é³¹³ñÓáõÃÛ³Ý: ¶ñ³éÙ³Ý Ó»é³·ÇñÁ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ ÐÐ ¶²² Ðݳ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ³½·³·ñáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ´³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý ³ñËÇíáõÙ (ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ ýáݹ, ·áñ I, N 897): һ鳷ñÇ íñ³ ¹ñí³Í ¿ §ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ ËÙµ³ñß³í¦ ÏÝÇùÁ: ¶ñí³Í ¿. §¾ñ½ñáõÙÇ µ³ñµ³éáí, ѳí³ù»ó ´³ñë»ÕÛ³Ý 1915 Ã. ¹»Ïï. 8, ºñ¨³Ý¦:
50
¾ð¼ðàôØàôØ Ø²ð¸ â¾Ô²ì,êî²Ø´àÈàôØ ²Ô² ¾Ô²ì ñ½ñáõÙáõÙ ³åñáõÙ ¿ñ ÙÇ ÁÝï³ÝÇù, áñÁ µ³Õϳó³Í ¿ñ »ñ»ù ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝÇó, ÑáñÇó, ÙáñÇó ¨ ÙÇ ïÕ³ÛÇó: àñ¹ÇÝ ÙÇ ß³ï í³ï, ß³éɳï³Ý, ³ÝÁݹáõÝ³Ï ïÕ³ ¿ñ, ÇëÏ Ñ³ÛñÝ ¿É ÙÇ ³Ýå»ïù ˳ñ³½: гÛñÁ Ù»éÝ»Éáõó Ñ»ïá ÃáÕÝáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ÙÇ Ïáí, áõñÇß áãÇÝã: ¾¯Ñ, Ë»Õ× Ù³ÛñÝ Ç±Ýã ³ÝÇ, ÇÝãá±í ϳé³í³ñíÇ, áñ¹ÇÝ µ»¹»Éí³Ã, áã ÙÇ ·áñÍÇ, µ³ÝÇ ãÇ ÏåãÇ, Ë»Õ×Á ëïÇåí³Í ÏÁëÏë» ÏáíÇ Ï³ÃÁ Í³Ë»É ¨ ³Û¹åÇëáí ³åñáõëï ѳÛóÛÃ»É áõ ³Ù»Ý ûñ ïÕÇÝ ÏÁ Ý³Ë³ï» Ã». §¶áÝ» Ñáñ¹ ë³ÝdzÃÁ ³ñ³, ÙÇ Ïïáñ ãáñ ѳóÇ ÷áÕ ¿É ¿ í³ëïÏ»ë¦: ´³Ûó áñ¹ÇÝ Ñ»ã, áñï»Õ Éáõë³óÝáõÙ, ¿Ýï»Õ ¿É ÙÃݳóÝáõÙ ¿ áõ Çñ³ ûñ»ñÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ å³ñ³åáõÃÛ³Ùµ: úñí³ Ù»ÏÝ ¿É ëñ³ ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ µÁ½»½Ý »Ý ÙïÝáõ٠û. §Ø»Ýù åÇïÇ ¿ñóÝù êï³ÙµáÉ, ã»±ë ·³ Çñ³ñ Ñ»ï ¿ñóÝù, ³ÛÝï»Õ Ù»ñ ·áñÍÁ É³í ³Ýó ¿¦: ê³ ¿É, Ë»ÉùÇÝ ÏÁ ½áé» ·áõù³ ïáõÝ áõ ÙáñÁ ÏÁë».- ¾¯, Ù³ñë, ·Çï»ë DZÝã: - ƱÝã,- ÏÁ å³ï³ë˳ݻ Ù³ÛñÁ: - ºÉ í»ñ, ѳ½ñí», áñ Ù»Ýù Û³ñ³ÝÝ»ñáí åÇïÇ ¿ñóÝù êï³ÙµáÉ, ³ÛÝï»Õ Ù»ñ ·áñÍÁ ß³ï ³Ýó ¿: ºÉ, ¹áõÝ ¿É ѳ½Áñ »ÕÇñ, ÏáíÁ Ñ»ïíÇë ³éÝ»Ýù, ¿ñóÝù ÇëÇ ÙáõÝï³é ï»Õ»Ý,
51
µ³ÉùÇ ³ÛÝï»Õ Ù³ñ¹ ¹³éݳÝù, ³Ûëï»Õ, ³ÛëåÇëáõÃÛáõÝáí Ù³ñ¹ ã»Ýù ÁÉÉÇ: سÛñÁ ÏÁë».- ƱÝã ÏÁë»ë ûÕáõÉ, DZÝã ѳ½Áñ, DZÝã µ³Ý, ÇÝãáí åÇïÇ ¿ñóÝù, áõÝÇÝù, ãáõÝÇÝù ½³ÃÇ Ù» ÏáíÙ áõÝÇÝù. ³Ý ³É ï³ÝÇÝù ׳ٵ³Ý ë³ïÏ»óÝ»Ýù, »ï¨ DZÝã ¿Ý»Ýù, ٳݳí³Ý¹ áñ Ñáñ¹ Û³ÃÇùÛ³ñÝ ¿, ÏáíÇÝ Ï³ß»Ù Ï³ñáïë ϳéÝ»Ù: îÕ³Ý ÏÁë» áñ.- â¿', ³Û¹åÇëÇ µ³Ý»ñ ãϳ Ù»ñ ³ß˳ñÑáõÙÁ, ³ñ¹»Ý í×é»É åñÍ»É »Ýù, »'É, û ã¿ ³ÝáÝù Ï¿ñóÝ, Ù»Ýù ÏÁ ÙݳÝù: ¾¯Ñ, Ù³ÛñÝ ¿É DZÝã ³ÝÇ, ׳ñ³Ñ³ïí³Í ·»ÉÝ», ß³ÉÁ ϳéÝ», ïÕ³Ý ³É ÏáíÇ ãí³ÝÁ µáõÏÁ ÏÁ óÏ», ³é³ç ÏÁ ˳éÝ»Ý Ñá¯, Ñá¯, Ï¿ñÃ³Ý ÏÁ ѳëÝÇÝ ÁÝÏ»ñÝ»ñáõÝ, áõ ÏÁ ß³ñáõÝ³Ï»Ý ÙdzëÇÝ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÁ: ÎáíÁ ϳݳÝã ËáïÁ ³ñÍ»Éáí Ï¿ñó, Ù³Ûñ áõ ïÕ³ ¿É µáõݵáõݳÉáí-¹áõݹáõݳÉáí Ï¿ñÃ³Ý áõ ÏÁ ѳëÝÇÝ Ç Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ êï³ÙµáÉ: ÀÝÏ»ñÝ»ñÁ ÏÁÑ»é³Ý³Ý, ³Ûë ïÕ³Ý ¿É ÏáíÇ áõ Ùáñ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ÏÁ ·Ý³Ý ÙÇ ·»ïݳ÷áñ ïáõÝ ÏÁ µéÝ»Ý, ÙáñÝ áõ ÏáíÇÝ ÏÁ ï»Õ³íáñóÝ», ÇëÏ ÇÝùÁ Ï¿ñó, á±õñ, ÙdzÛÝ ï»ñÁ ·Çï»: ØáõÃÁ ·ÁÝ·ÝÇ, ·áõù³ ïáõÝ: - ¾¯, Ù³Ûñë, µ³ÝÁ٠ϳ± áõï»Éáõ: سÛñÝ ³É ÏÁë».- ÆÝã áñ ³ëïí³Í ïí»É ¿: Îáõï»Ý áõ ÏÁ ùÝÇÝ:
52
²Û¹å»ë ÙÇ ù³ÝÇ ûñ, ÙÇ »ñÏáõ ß³µ³Ã ϳÝóÝÇ, áñ¹ÇÝ å»ïùÁ ãÇ ë»å», û ·áñÍ ³ß», µ³ÝÇ ³ß»: سÛñÁ ÏÁë».- àñ¹Ç'ë, ³Ëñ ³ëå»ë µ³Ý ãÇ ÁÉÉÇ, µ»ñÇñ ³ëï»Õ ÇÝÓÇ óÏÇñ, û É³í ·áñÍ Ï³, á±õñ ¿ ÑÁµÁ áãÇÝã ã»ë ³Ý»: îÕ³Ý ÏÁë» áñ.- سñë, ùÛ³ñ³ëï³ ¿ 廯ïù, ùÛ³ñ³ëﳯ: ØÇ ûñ ¿É ÏÁë».- سñë, µ»ñ Ç¹Ç ÏáíÁ ͳ˻'Ýù, ÷³ñÇÝ ùÛ³ñ³ëï³ ³éÝ»Ù, ·áñÍ ³Ý»Ù, û ã¿ ³ÛëåÇëáí µ³Ý ãÇ ÁÉÉÇ: سñÁ ÙÇ ùÇã ÏÁ Áݹ¹Çٳݳ, ÑÁÙÁ áñ¹ÇÝ µ³ÝÇ ï»Õ ãÇ ¹Ý»: ÎáíÁ ÏÁ µ»ñ», ãí³ÝÁ µáõÏÁ ÏÁ óÏ» áõ ³é³ç ÏÁ ˳éÝ»: êÇñïÝ »É³Í Ù³ÛñÁ ׳ñ áõ ×áõñ ϳݻ, ³Ûëù³ÝÁ ÏÁë» Ã». - úÕá'õÉ, ï³Ý»ÉáõÝ ÏÁ ï³ÝÇë, ï»ë ã˳µíÇë, ³Û¹ Ù»Û¹³Ý ³ÛÝåÇëÇ Ù³ñ¹ÇÏ Ï³Ý, áñ ß³ï ÏÁ ˳µ»Ý: - ü³é³ ϳó, Ù³ñë, ³¹áñ ѳٳñ ¹³ñ¹ ÙÇ ¿Ý», ÇÝÓÇ ã»Ý Ïñݳ ˳µ»: ²ëïí³Í ¹áõ ³é³çÝáñ¹»,- ÏÁë» áõ ׳ٵ³ ÏÁ ÁÝÏÝÇ ¹»åÇ Ù»Û¹³ÝÁ, ÏÁ ѳëÝÇ Ë³÷³ÝÁ áõ ÏÁ ϳÛÝÇ: ¸ñ³ ¹»ÙÝ ¿É ϳ ßÇÝí³Í ÙÇ ß³ï ɳí, Ñá۳ϳå ïáõÝ: лÝó ³Û¹ï»Õ ¿É µÝ³ÏíáõÙ »Ý ³Û¹ ˳µ»µ³Ý»ñÁ: ²Õ³Ý ÏÁ ï»ëÝÇ, áñ ÙÇ Ë³Ù Ù³ñ¹ ÙÇ É³í Ïáí Ó»éùÁ Ï³Ý·Ý³Í ¿, ÏÁ ϳÝ㻠ͳé³Ý»ñÇó Ù»ÏÇÝ (µ³ÉÏáÝÇó óáõÛó ï³Éáí). - î»ëÝá±õÙ »ë, ÏáíÁ Ó»éùÁ ÙáÉáñí»É ϳÛÝ»É ¿, ·Ý³', ßá'õï ˳µÇ'ñ, Ó»éùÇóÁ ³'é, µ»'ñ: ²Ûë ͳé³Ý ¿É ѳí³ñ, ѳí³ñ ·áõù³, ÏÁ Ùáï»Ý³ áõ
53
ÏÁë». - ´³ñÇ ³ãáÕáõÙ: - ²ëïÍáõ µ³ñÇÝ: - ̳Ëáõ ¿, ѳ¯, DZÝã ï³Ù ÇëÇ Õ³éÕǹ: (سÝãÁ ÏÁ ½³ñٳݳ): - ƱÝã Õ³éÕ³, DZÝã ÏÁë»ë: - ÐÁµÁ ÇÝã, Õ³éÕǹ DZÝã ï³Ù: - îá á±õñ ¿ Õ³éÕ³, Ç٠ͳ˳ÍÁë Ïá¯í ¿, Ïá¯í, ɳí, »Õáï Ïáí: - ¸» ɳ¯í, ·ÇÝÁ Áë», DZÝã ï³Ù Õ³éÕǹ: Ê»Õ× Ù³ÝãáõÝ Ñ»ñëÁ ·»ÉÝ», ÏÁë» Ïáñ.- ¶Ý³', »ë ͳËáõ Õ³éÕ³ ãáõÝ»Ù: ̳é³Ý ùáé ÷áßÙ³Ý, Ï¿ñó, ÏÁë» ûñ.- ²Õ³', ãÁ Ïñó³ ˳µ»É: êñ³ µ³ñÏáõÃÛáõÝÁ ·áõù³, ÏÁ ϳÝã» ³Ù»Ý³·É˳íáñ ˳µáÕÇÝ áõ ¿ÉÇ óáõÛó ï³Éáí ÏÁë». - ¶Ý³', ˳µÇñ, µ»ñ, ɳí Õ³íáõñÙ³óáõ ¿, ³Ý»Ýù ¨ áõï»Ýù: ØÛáõëÁ ¨ë Ýñ³ å»ë ÏÁ ·Ý³ ÏÁë». - ´³ñÇ ³ãáÕáõÙ: - ²ëïÍáõ µ³ñÇÝ: - ²ë DZÝã ¿ ͳ˳͹, ë³éã³± ¿, DZÝã ï³Ù, ·ÇÝÁ DZÝã ¿:
54
îÕ³Ý ÏÁ ½³ñÑáõñÇ áõ ÏÁë» ÇÝùÝ Çñ³Ý. §²Ûë ÇÝã ï³ñûñÇÝ³Ï Ù³ñ¹ÇÏ ·áõù³Ý, Ù» ϳñ·áí Ùáõßï³ñÇÙ ãÇ ·³, áñ Ñá·Çë ˳ÛÉ³é ¿Ý»Ù¦: - Æ٠ͳ˳ÍÁë Ïá¯í ¿ Ïá¯í, ë³éã³Ý DZÝã ¿, µ³ÝÝ Ç±Ýã ¿, Ïáõ½»ë ³éÝ»É Á뻪 Ïáíǹ ·ÇÝÁ DZÝã ¿: ¾ÉÇ Í³é³Ý ÏÁë».- îá Ë»É³é »ë, ÇÝã »ë, Ù»Ï Ý³ÛÇñ, ¹³ Ïá±í ¿, ë³éã³ ¿: ȳí, ·ÇÝÁ ³ë³ ï³Ý»Ù, ÃáÕ ·ÛáõÙ³Ýáí Ïáí ÁÉÉÇ: îÕ³Ý ÏÁë» áñ.- ºë ù»½Ç å»ëÝ»ñÇÝ áã Ù³É Ïáõï³Ù ¨ áã ³É ·ÇÝ Ï³ë»Ù, ѳ۹», ·Ý³ ùáõ ׳Ù÷³Ý: ê³ ¿É ¹³ï³ñÏ Ï¿ñó ¨ ÙǨÝáõÛÝ µ³ÝÁ Ï³ë» áñ.- âϳñáÕ³ó³, åÇݹ µ³Ý ¿ ß³ï: ²Õ³ÛÇ Ñ»ñëÁ ß³ï ·»ÉÉ» áõ ÏÁë».- ´»ñ»ù Ùáõßï³Ïë, ï»ë»ù »ë ÑÇÙÇ Ç±Ýãå»ë ÏÁ µ»ñ»Ù: г·ÝÇ Ï³å» ÏÁª ·³ Ù»Û¹³Ý. - îÕ³¯, ³Ûë ÇÝã ɳí åÉïñãÇÝ ¿, ͳËá±õ ¿: - ²Ûá, ³Õ³: - ¾, ·ÇÝÁ DZÝã ¿: - ¾,- ÏÁë»,- ù»½Ç å»ë ³Õ³ÛÇÝ Ñ»ï µ³½³ñ ³Ý»ÉÁ áñÝ ¿, ¹áõ ãÇï»±ë ÇÝã ¿ áñ: - ¶Çï»Ù, ѳٳ ¹áõ ¿É ³ë³,- ÏÁë», áõ ÏÁ ß³ñáõݳϻ,åÁÉïÁñãÇÝ ïáõñ ï³Ý»Ù, ·Ý³ ¹áõ ·ÇÝÁ ÇÙ³óÇñ, áí áñ ÇÝã ³ñÅ»óÝ», »ë Ýñ³ÝÇó ÑÇÝ· Õáõñáõß ¿É ³í»É ï³Ù, ïáõÝÁë ¿É
55
³Û¹ ɳí ïáõÝÝ ¿: îÕ³Ý ÏÁ ·Ý³ ѳñó áõ ÷áñÓ Ï³Ý», ·Çٳݳ áñ ˳÷í³Í ¿. §É³í¦ ÏÁë» áõ Ï¿ñó ÷áÕ»ñÝ ëï³Ý³Éáõ: ̳é³Ý»ñáõÝ Ï³ë», áñ ·Ý³Ý ÷áÕ»ñÁ µ»ñ»Ý: 7-8 Õáõñáõß Ï³éÝ», ÏÁ ·Ý³ ¿Ý ¹é³ÝÁ ÙáïÁ ÏÁ ϳݷÝÇ, áñï»Õ ÏáíÇÝ Ñ³í³ñѳí³ñ ÙáñÃáõÙ »Ý: ̳é³Ý»ñÁ ϳë»Ý.- ¾É ÇÝãDZ »ë ϳݷݻÉ, ·Ý³' ¿ÉÇ: سÝãÁ ÏÁë».- гñë áñ Ù»é³í, ûëdzà ³ñ³í û. §ÆÝã ϻݻù ¿ñ»ù, ÏáíÝ áñ ÏÁ ͳ˻ù åáãÁ ãÁ ͳ˻ù¦, ÑÇÙÇ Ï³Õ³ã»Ù áñ åáãÁ ï³ù, Ó»½Ç áñ å»ïù ã¿: ¸ñ³Ýù ¿É Ïáõï³Ý, ³ëÇÏ Ï³éÝ» áõ Û³Éɳ ¹³ÙáõñãÁÝáóÁ, ɳ¯í, ëÁË ÙË»É Ïáõï³, Ù»çùÁ ÏÁ ϳå», Ï¿ñó ïáõÝ, ÙáñÁ ÏÁë». - ø³, Ù³ñë, ï»ë³ñ, ÏÁë»ë û §Ë³µíÇë ÏÁ¦, ³ÛÝå»ë Ù» ³Õ³ÛÇ٠ͳ˻óÇ, áñ ³Ûëù³ÝÁ µ»Û ïí»ó, Áë³í ûñª §ÙÛáõëÝ ³É »ï¨ Ïáõï³Ù¦, ÑÁÙÁ Ù³ñë ÇÝã ·ÁÉÉÇ ÇëÇ Ù»ñ ¹ñÏÇóÝ»ñ»Ý ¿í³ïÇ Ù» Õ³ÃÁÙ Ñ³É³í ¹³Ûñ³ ·ïÇ: سñÁ ÏÁë».- úÕáõÉ Ç±Ýã åÇïÇ ¿Ý»ë, ϻݳ ÇÝã ë³ï³Ý³Ý ³é³ç¹ å³Ûñ³Õ ¿ µ³ó»É áõñÙÇß »ë »Ï»: - ú¯, ã¿, ãÇ ÁÉÉÇ, ÇÉɳùÇ åÇïÇ ·ïÝÇë: سÛñÁ Ï¿ñó Ù» Õ³ÃÁÙ ¹³Ûñ³ ÏÁ µ»ñ», Ù³ÝãÁ ÕáÉÃáõÕÁ ÏÁ ½³ñÝ», Ï¿ñó å³éÇÏٳ˻éÇ Ùáï áõ ÏÁë». - ÆÝÓÇ Ù» ɳí, 16-17 ï³ñ»Ï³Ý ³ÕçÇÏÁÙ ßÇÝ», ³Ñ³Ý ³É ßáñ»ñë, ѳ·áõ:
56
ä³éÇÏٳ˻éÁ Ï³ë» Ã».- ØÇ áëÏÇ ¿: - ÂáÕ ÉÇÝÇ, Ïï³Ù (ÙÇ áëÏÇÝ ¿É ³ñÅ» 8-9 é.): ÎÁ ßÇÝ», ÏÁ ѳ·óÝ», áõÕÇÕ ÙÇ ëÇñáõÝ, ß³ï ëÇñáõÝ ³ÕçÇÏ: ê³ ëåÇï³Ï ã³ÉÙ³Ý áïùÇó ·ÉáõË Ï³éÝ», Ï¿ñó ³ÛÝ ³Õ³ÛÇ å³ïß·³ÙµÇ ï³Ï ÏÁ ϳݷÝÇ: ̳é³Ý»ñÁ ÏÁ Ýϳï»Ý ëñ³Ý, ÏÁ·³Ý ÏÁ Ùáï»Ý³Ý áõ ÏÁ ѳñóÝ»Ý, DZÝã ¿ áõ½áõÙ: ܳ ¿É ÏÁ å³ï³ë˳ݻ û. - Ò»ñ ³Õ³ÛÇÝ Ñ³ñóñ»ù û ³ÕçÇÏ å³ñáÝ ëÇñ»É ãDZ ϳٻÝáõÙ: êñ³Ýù ÏÁ Ý³Û»Ý »ñ»ëÇÝ, Ññ»ßï³ÏÇ ÝÙ³Ý ÙÇ ëÇñáõÝ ³ÕçÇÏ, ÏÁ ·Ý³Ý ³Õ³ÛÇ Ùáï áõ ѳñó ϳé³ç³ñÏ»Ý Ã». - ²Õ³, ÙÇ ³ÕçÇÏ å³ñáÝ ¿ »Ï»É, ³ëáõÙ ¿ û. §Ò»ñ ³Õ³Ý ³ÕçÇÏ å³ñáÝ ãDZ ëÇñáõÙ¦: ²Õ³Ý ѳñóÝáõÙ ¿.- êÇñá±õÝ ¿: ̳é³Ý»ñÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ »Ý. - Þ³¯ï ëÇñáõÝ ¿, Ý³Û»É ³Ý·³Ù 㿠ϳñ»ÉÇ, ëÇñáõÝáõÃÛáõÝÇó Ù³ñ¹ ϳٳã»: ²Õ³Ý ÇëÏáõÛÝ ÏÁ Ññ³Ù³Û».- Ðñ³íÇñ»ó»ù: ̳é³Ý»ñÁ ÏÁ ·Ý³Ý ¨ Ý»ñë ÏÁ µ»ñ»Ý. ëñ³Ýù Ù»Ïë Ù»Ïáõ ÏÁ áÕçáõÝ»Ý Ñ»ïá ³Õ³Ý Ï³ë». - ²ÕçÇÏ å³ñáÝ, ÇÝãá±õ ÙÇ ùÇã í³Õ ã¿Ï³ñ, ³Ûëûñ Ù»Ýù Õ³íáõñÙ³ ¿ÇÝù »÷»É ¨ ß³ï ɳíÁ, í³ÕÁ ·³ÛÇñ µá½µ³ßÁ ÙdzëÇÝ áõï»ÇÝù: ´³Ûó áñ ¹³ ³Ýó»É ¿, ÏÁ Ññ³Ù³Û»±ù Ó»½
57
ѳٳñ Õ³íáõñÙ³ µ»ñ»É ï³Ù ÙÇ ùÇã áõï»ù: ²ÕçÇÏ å³ñáÝÝ ¿É ϳÙù Ïï³: ²Õ³Ý ÏÁ Ññ³Ù³Û» ͳé³Ý»ñÇÝ, áñ µ»ñ»Ý ë»Õ³Ý å³ïñ³ëï»Ý: ÆëÏ ³ÕçÇÏ å³ñáÝÁ Çñ ÙïùáõÙÁ Ï³ë» Ã». §¶áÝ» ã»Õ³í, ã»Õ³í, ÙÇ ³Ý·³Ù ¿É» ÇÙ ÏáíÇë ÙÇëÁ áõï»Ýù¦: ê»Õ³ÝÁ å³ïñ³ëï»Éáõó ½³Ý³½³Ý áõï»É»Õ»ÝÝ»ñáí, ͳé³Ý»ñÁ ÏÁ Ñ»é³Ý³Ý, ÇëÏ ëñ³Ýù ÏÁ ÝëïÇÝ Ïáõï»Ý, ÏÁ ËÙ»Ý É³í, áõ½³ÍÇ å»ë, µ³í³Ï³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¿É ϳÝóÝÇ, ³ÕçÇÏ å³ñáÝÁ ÏÁ ѳñóÝ» û.- Ò»ñ ùÝ»Éáõ ųٳݳÏÁ »±ñµ ¿: ²Õ³Ý ¿É å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ û.- àõ½áõÙ »±ù ÑÇÙ³ ¿É ϳñ»ÉÇ ¿ ùÝ»É: ̳é³Ý»ñÇÝ ÏÁ Ññ³Ù³Û» ³ÝÏáÕÇÝ å³ïñ³ëï»É: Üñ³Ýù ¿É, ÇÝã áñ ³Õ³Ý É³í ¨ Ë³ë µ³Ý»ñ áõÝÇ ³é³ç ÏÁ µ»ñ»Ý, ÏÁ å³ïñ³ëï»Ý áõ Ñ»ïá ϳë»Ý û. §¾É ÇÝã ÏÁ Ññ³Ù³Û»ù¦: ²ÕçÇÏ å³ñáÝÁ ϳë», áñ §áãÇÝ㦠áõ ³Õ³ÛÇÝ ÏÁ ѳñóÝÇ Ã»¦- ⿱ñ ϳñ»ÉÇ ³Ûë ·Çß»ñ ͳé³Ý»ñÇÝ ÙÇ ÏáÕÙ Ñ»é³óÝ»É: ²Õ³Ý ÏÁ ϳÝã» ù³é³ëáõÝ Í³é³ÛÇÝ ³Ù»Ý ÙÇÝÇÝ ÙÇ ÙÇ áëÏÇ Ïï³ ¨ ϳë».- ¶Ý³ó»ù, ³Ûë ·Çß»ñ ¹áõù ¿É ù»ý ³ñ»ù, µ³Ûó áñ ÉáõÛëÁ ÏÁ µ³óíÇ ³ñÇù: êñ³Ýù áëÏÇÝ»ñÁ ϳéÝ»Ý áõ ÏÝïÁÉ-ÙÝïÁÉ ë³Ý¹áõÕùÝ»ñÇó ÇçÝ»Éáí Ï¿ñóÝ: ¸éÝ»ñÁ Ï÷³Ï»Ý áõ Çñ³Ýù ¿É å³éÏ»Éáõ ÏÁ å³ïñ³ëïíÇÝ:
58
²ÕçÇÏ å³ñáÝÁ Ï³ë» áñ.- Ø»½³ÝáõÙ ëáíáñáõÃÛáõÝ ¿, áñ ³é³ç ïÕ³Ù³ñ¹Á ÏÁ å³éÏÇ, Ñ»ïá ÏÇÝÁ: ²Õ³Ý ÏÁ å³éÏÇ, ÇëÏ ³ÕçÇÏ å³ñáÝÁ Í˳ËáïÁ ÍË»Éáí Ù³Ý ·áõù³ ¨ ÏÁ ѻﳽáï» ë»ÝÛ³ÏÝ»ñÁ, û ÇÝã ³ãùÇ ÁÝÏÝáÕ µ³Ý»ñ ϳÝ: ´³Ûó ³Õ³Ý ѳٵ»ñáõÃÛáõÝÇó ¹áõñë ¿Ï³Í ³ëáõÙ ¿. - ²ÕçÇÏ å³ñáÝ, ¹» ³ñÇ': - ȳí, ·áõù³Ù,- ÏÁë», áõ (·Çï»ù ÇÝã, ¿Ý ÙÁË³Í åáãÁ ¿ÉÇ Çñ Ù»çùáõÙ å³Ñ³Í áõÝÇ) ¿ÉÇ ÍË»Éáí Ù³Ý ·áõù³: ºñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù ³Õ³Ý ÏÁë».- ¸» ³ñÇ': - ȳí,- ÏÁë», áõ åáãÁ Ù»çùÇó ѳݻÉáõ óï³éáõÏ Ï³Ý»: Ø»Ï ¿É áñ ϳë», ë³ åáãÇó µéÝ³Í óáõÛó Ïï³ ·É˳í»ñ¨Çó áõ ÏÁ ѳñóÝ». - ²Õ³¯, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿: ²Õ³Ý ³ëáõÙ ¿.- â·Çï»Ù, åáã ¿, ÇÝã ¿: - ²Õ³', ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿:- ¾ÉÇ,- ³Õ³, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿ (í»ñçÇÝÁ ³í»ÉÇ µ³ñÓñ Ó³ÛÝáí): лïá Çñ³Ý ½³ñÝ»Éáí ³Õ³ÛÇÝ. §Ô³éÕ³ ¿, û ë³éã³ ¿, û åÉïñãÇÝ ¿, û Õ³éÕ³ ¿, û ë³éã³ ¿, û åÉïñãÇÝ ¿, û (ÏÁë» áõ Ïáõï³ ã÷É³Õ ³Õ³ÛÇÝ) Õ³éÕ³¯ ¿, û ë³éã³ ¿, û' åÉïñãÇÝ ¿¦, ³ÛÝù³Ý ÏÁ ½³ñÝ» áñ Ù³ñ¹Á ³ñÛáõÝÉí³, ÷ñ÷ñ³Í, áõ߳ó÷ í³Ûñ ÏÁ ÁÝÏÝÇ: ²ÕçÇÏ å³ñáÝÁ í»ñÙ³ÏÁ ùó»Éáí íñ³Ý, ÇÝãù³Ý áñ ³ã-
59
ùÇ ÁÝÏ³Í µ³Ý»ñ Ï³Ý ¨ ³ñÏÕÇÏáí áëÏÇÝ ÏÁ ѳí³ù» áõ Ï¿ñó, ßáñ»ñÁ ÏÁ ÷áË», Çñ ßáñ»ñÁ ÏÁ ѳ·ÝÇ, ¨ ¹»åÇ ïáõÝ ÏáõÕÕ» Ûáõñ ù³ÛÉ»ñÁ ¨ ÙáñÁ ÏÁë». - سñë, ³Ñ³ ù»½ áëÏÇ ¨ ³Ûëù³Ý ³ñͳûջÝÝ»ñÝ ¿É ÁÝͳ, ÏáíÝ ³éÝáÕ ³Õ³Ý ïí»ó, ï»ë³±ñ ÇÝã ɳí Ù³ñ¹áõ »Ù ͳ˻É, áñ ÇÝùÁ Çñ³Ý ËÕ×áíÁ ÏÁ í³ñÓ³ïñ» ¨ ³ë³í áñª ³ëïí³Í ßѳï ÉÇÝÇ ¿ÉÇ Ïáõï³Ù: êñ³Ý ÃáÕÝ»Ýù Çñ³ ïáõÝÁ, ·Ý³Ýù ³Õ³ÛÇ Ùáï: Èáõë³µ³óÇÝ Í³é³Ý»ñÁ ·áõù³Ý: ØÇ »ñÏáõ ų٠ëå³ë»Éáõó ÏÁ ï»ëÝÇÝ, áñ áã Ó³ÛÝ Ï³ ¨ áã ÍåïáõÝ, Çñ³Ýù Çñ³Ýó ϳë»Ý. §Ø»ñ ³Õ³Ý ³Ûëù³Ý »ñϳñ ùÝáÕÁ ã¿ñ, ãÁ ÉÇÝÇ ÙÇ íï³Ý· å³ï³Ñ³Í ÉÇÝǦ: ØÇ ùÇã ¿É ÏÁëå³ë»Ý, ¨ áã ÙÇ Ó³ÛÝ: ̳é³Ý»ñÇó Ù»ÏÁ ÏÁë».- ºë ÏÁ ·Ý³Ù ¨ ÏÁ ݳۻÙ: ºñµ Ý»ñë ÏÁ ÙïÝÇ ¨ ÏÁ ï»ëÝÇ ³Õ³ÛÇ ³ÝÏáÕÇÝÁ ·½í³Í ¨ ³ñÛáõÝÉí³, ÏÁ ѳí³ù» ÙÛáõëÝ»ñÇÝ, áñ ÇÙ³Ý³Ý µ³ÝÇ ¿áõÃÛáõÝÁ: ´áÉáñÁ ÏÁ ѳí³ùíÇÝ ÏÁ ·³Ý, í»ñÙ³ÏÁ Ñ»ï ÏÁ ï³ÝÇÝ ¨ ǯÝã, ³Õ³Ý ÷ñ÷ñ³Í, ³ñÛáõÝÉí³ ÁÝÏ³Í ¿, ѳٳñÛ³ ³ÝßÝã³ó³Í: Ø»ÏÁ ó³Í Ó³ÛÝáí Ó³ÛÝ Ïï³. §²Õ³' (ÙÇ ùÇã µ³ñÓñ) ³Õ³¯ (¿ÉÇ µ³ñÓñ), ³Õ³¯: ²Õ³Ý ¿É, ÙÇ Ñ³é³ã ³ñӳϻÉáíª §À¯-Á¯-Á¦: - îá ïÕ»ñù, ³Õ³Ý ¹»é ϻݹ³ÝÇ ¿, çá'õñ, çá'õñ ѳëóñ»ù: æáõñÁ ÏÁ µ»ñ»Ý ³Õ³ÛÇ »ñ»ëÇÝ ÏÁ ëñÁëÏ»Ý, ³Õ³Ý áõßùÇ ·áõù³ ¨ Ï³ë» ïÝù³Éáí.
60
- ²¯Ë, ïÕ³Ûù, ·ñáÕ áõï»ÇÝù, Ù³Ñ áõï»ÇÝù, ³Û¹ ÏáíÁ ãáõï»ÇÝù, ·ñáÕ áõï»ÇÝù, Ù³Ñ áõï»ÇÝù, ³Û¹ ÏáíÁ ãáõï»ÇÝù (»ñ»ù ³Ý·³Ù ÏÁ ÏÁñÏÝ»): ̳é³Ý»ñÁ µ³ÝÇ ¿áõÃÛáõÝÁ ѳëϳݳÉáí ³ëáõÙ »Ý. §ÐÁ-ÁÙ, ³ÕçÇÏ å³ñáÝÁ ÏáíÇ ï»±ñÝ ¿ »Õ»É¦: êñ³Ýù ¿ëï»Õ ÙݳÝ, Ù»Ýù ·Ý³Ýù ¿Ý ïÕ³ÛÇ Ùáï: ¾Ý ïÕ³Ý ¿É »ñÏñáñ¹ ûñÁ ÏÁ ·³ ³Õ³ÛÇ å³ïß·³ÙµÇ ï³Ï ¨ ³Ï³Ýç ϳݻ, û, ³Õ³Ý Ù»é³í û ϻݹ³ÝÇ ¿ ¨ ÇÝã ¿ å³Ñ³ÝçáõÙ, ϳ٠áõ½áõÙ: ÈëáõÙ ¿, áñ ³Õ³Ý ³ëáõÙ ¿. - ÆÝÓ Ñ³Ù³ñ ÆÝÏÇÉǽÇó ÙÇ Ñ»ùÇÙÁÙ µ»ñ»ù ïí»ù, ³Ûëï»ÕÇÝ»ñÁ ã»Ù áõ½áõÙ: ºí ÇÝãáõ ѳٳñ, Ýñ³ ѳٳñ áñ ³ÛÝù³Ý ˳µ»µ³ ¿, áñ ³ÙµáÕç ù³Õ³ùÁ ˳µ»Éáí í³é»É ¿, í³Ë»ÝáõÙ ¿, û ³Û¹ï»ÕÇ µÅÇßÏÝ»ñÁ ÏÁ Ãáõݳíáñ»Ý Çñ³Ý, áõëïÇ ÏÁ å³Ñ³Ýç» áñ ÆÝÏÇÉǽÇó µ»ñ»É ï³Ý: ¾ë ïÕ³Ý ÇٳݳÉáõÝ å»ë ÏÁ í³½» å³éÇÏٳ˻éÇ Ùáï, áëÏÇÝ ÏÁ ï³ ¨ ϳë». - ÆÝÓ ÙÇ ÇÝÏÇÉǽ ßÇÝ»: ØÇ óÇÉÇÝïÁé ¿É ÝáñÁ µ»ñ»É Ïï³, ßáñ»ñÁ ¨ Çñ áõ½³ÍÇ å»ë »ñÇï³ë³ñ¹, ÙÇ ù³ÝÇ åáõ½ÇñáÏÝ»ñ ¿É ϳéÝÇ, ÓíÇ ëåÇï³ÏáõóÁ ³é³ÝÓÇÝ, ¹»ÕÝáõóÁ ³é³ÝÓÇÝ, ³Í˳çáõñ áõ ³Û¹ ï»ë³Ï ÙÇ ù³ÝÇ µ³Ý»ñ ¹³ñë³Í ÙÇ Ï³ñ½ÇÝÇ Ù»ç, ³ÝóÝáõÙ ¿ñ ÷áÕáóÝ»ñáí áõ µÕ³íáõÙ. - ÆÝÏÇÉǽáõ »Ù »Ï»É, ɳí, ó·³íáñ³Ï³Ý É³Û»Õ Ñ»ùÇÙ »Ù:
61
ºí »ñ»ù ãáñë ³Ý·³Ù ³ÝóÝáõÙ ¿ñ Ñ»Ýó ³ÛÝ ÷áÕáóáí, áñï»Õ ¿ñ ³Õ³ÛÇ µÝ³Ï³ñ³ÝÁ: ²Û¹ ñáå»ÇÝ ï»ëÝáõÙ ¿ ¹é³Ý ͳé³Ý»ñÇó Ù»ÏÁ ¨ ïáõÝ ¿ í³½áõÙ, ³Õ³ÛÇÝ ³ëáõÙ. - ²Õ³, Ù» Ñ»ùÇÙ ¿ »Ï»É ÇÝÏÇÉǽáõ, ·áõ½»ë ϳÝã»Ù: ²Õ³Ý ³ëáõÙ ¿.- γÝã», ϳÝã»: ̳é³Ý ÇëÏáõÛÝ ·áõù³ ÏÁ ϳÝã»: ê³ ¿É ÏÁ ·³, í»ñ¨ µ³ñÓñ³Ý³Éáí ³Õ³ÛÇ ÙáïÁ ÏÁ ùÝÝ» ó³í»ñÁ áõ ϳë». - ²Õ³, ³Ûë ÇÝã µ³Ý ¿, ³ë»Ù Í»Í»É »Ý, ù»½ å»ë Ù³ñ¹áõÝ á±í åÇïÇ íëï³ÑÇ Í»Í»Éáõ, µ³Ûó ùá í»ñù»ñÁ »ñ¨áõÙ »Ý, áñ Í»Íí³Í ¿, ³ÛÝ ¿É ٻ˻ñáí, í»ñù»ñÁ Ù»ËÇ ï»Õ»ñ »Ý: - ²Õ³Ý ÏÁ ½³ñٳݳ, û ³Ûë ÇÝã É³í µÅÇßÏ ¿, áñ ÇëÏáõÛÝ Ñ³ëϳó³í µ³ÝÇ ¿áõÃÛáõÝÁ ¨ ϳé³ç³ñÏ» Çñ í³ñÓ³ïñáõÃÛáõÝÝ áõ ÏÁë». - ²ÛÅ٠DZÝã ¿ ѳñϳíáñ ÇÝÓ: ܳ ¿É ÏÁ å³ïíÇñ».- ´³Õ³ÝÇù: ̳é³Ý ÇëÏáõÛÝ ·ÝáõÙ ¿ ¨ å³ïíÇñáõÙ, áñ áã áùÇ Ý»ñë ãÁ ÃáÕÝ»Ý, áñ Ûáõñ ³Õ³Ý ¿ ·³Éáõ ¨ ɳí å³ïñ³ëï»Ý: ÎÁ ·³, ³Õ³ÛÇÝ ¿É ÏÁë» áñ.- ²ñ¹»Ý å³ïñ³ëï ¿: ²Õ³Ý ÏÁë» Í³é³Ý»ñÇÝ, áñ.- ¸áõù ¿É µáÉáñ¹ ³ñÇù ·Ý³Ýù, µáÉáñÝ ¿É áõñ³Ë³ÝáõÙ »Ý ¨ ѳí³ùíáõÙ ·Ý³Éáõ: ´³Ûó å. µÅÇßÏÁ ³ëáõÙ ¿, áñ.- ºë ³Û¹ ï»ë³Ï ѳ·Ýí³Í Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï ï»Õ ã»Ù ·ÝáõÙ:
62
ºí ³Õ³Ý ÏÁ Ññ³Ù³Û», áñ ÇÝã ˳ë áõ ÕáõÙ³ß ßáñ»ñ áõÝ»Ý Ýñ³Ýù ѳ·ÝÇÝ ¨ áïÝ»ñÝ ¿É ³ñͳÃÛ³ ùáß»ñÁ: ²Ù»ÝùÇ å³ïñ³ëïí»Éáõó Ñ»ïá »ñÏáõ ͳé³Ý ÁÝÏÝáõÙ »Ý ³Õ³ÛÇ ÕáÉÃáõÕÝ»ñÇó ¨ áõÕ¨áñíáõÙ »Ý µ³Õ³ÝÇù: ºñµ ѳëÝáõÙ »Ý, ͳé³Ý»ñÁ ³Õ³ÛÇÝ Ñ³Ýí»óÝáõÙ áõ ï³ÝáõÙ »Ý Ý»ñë, Çñ³Ýù ¿É ëÏëáõÙ »Ý ѳÝí»ÉÁ: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï µÅÇßÏÁ ³ëáõÙ ¿. - ¶Çï»±ù ÇÝã, »ë ³Õ³ÛÇ ß³Ñ ï³Ù³ñÇó åÇïÇ ³ñÛáõÝ ³éÝ»Ù: ºñµ ëÏë»Ù, ݳ ÏÁ ×í×Áí³. §Ú³Ù³¯Ý ѳ뻯ù, û·Ý»ó»¯ù¦, ãÉÇÝÇ Ã» ³Û¹ ñáå»ÇÝ Ý»ñë ÙïÝÇù, »ë ÏÁ ßßÏÉí»Ù, ëË³É ÏÁ Ïïñ»Ù ¨ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Õ³ÝÇ µ³ÝÇó ÏÁ åñÍÝÇ: - ȳí,- ϳë»Ý, áõ ³Ù»ÝùÁ ÏÁ Ñ»é³Ý³Ý ³é³ÝÓÇݳé³ÝÓÇÝ ÉáճݳÉáõ: лïá µÅÇßÏÝ ¿ Ý»ñë ÙïÝáõÙª ÷»ßï³Ù³ÉÇ ï³ÏÇó Ù»çùÁ ÷³Ã³Ã³Í ÏáíÇ åáãÁ, Í˳ËáïÁ ÍË»Éáí ·Ûáµ³ÏÇ ßáõñçÁ ÏÁ åÁïÁïÇ, ÇëÏ ³Õ³Ý ѳé³ã»Éáí ³ëáõÙ ¿. - лùÇÙ ³Õ³, í»ñù»ñë ÏëÏÍ»ó, ã»Ù ¹Çٳݳ: ÆëÏ µÅÇßÏÁ ³ëáõÙ ¿.- ÂáÕ ùñùñÇ ¹»é í³Õ ¿, Å³Ù³Ý³Ï Ï³.- áõ åáãÁ Ù»çùÇó ùÇã-ùÇã ¹áõñë Ïѳݻ, »ñµ »ññáñ¹ ³Ý·³Ù ³ëáõÙ ¿, û. §â»Ù ¹Çٳݳ¦, Ñ»ùÇÙÁ ³Û¹ ñáå»ÇÝ åáãÁ ¹áõñë ÏÁ ѳݻ áõ ·É˳í»ñ¨Á ÏÁ ϳݷÝÇ. - ²Õ³¯, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿: ºñµ ³Õ³Ý åáãÁ ÏÁ ï»ëÝÇ, Ñá·áõÝ ïáõÝÁ ÏÁ Ù³ñÇ:
63
лùÇÙÁ ¿ÉÇ ÏÁ ÏñÏÝ».- ²Õ³¯, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿,- ¨ »ñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù ¿ÉÇ Í»Í»Éáí Ù³ñÙÝÇÝ, ÏÁ ÙñÙÝç³,- Õ³éÕ³' ¿, û ë³éã³ ¿, û åÉïñãÇÝ ¿, Õ³éÕ³ ¿, û ë³éã³ ¿, û åÉïñãÇÝ ¿, û Õ³éÕ³ ¿, û ë³éã³ ¿, û åÉïñãÇÝ ¿: ܳ ÏÁ µÕ³í», ϳճã», û·ÝáõÃÛáõÝ ÏÁ Ëݹñ», µ³Ûó áã ÙÇ ï»ÕÇó, ë³ Çñ³ ·áñÍÁ ·Çï», ïáõñ û Ïï³ë: ºñµ ï»ë³í, û ³ñ¹»Ý áõ߳ó÷í»É ¿, ÷ñ÷ñ³Í í³Ûñ ¿ ÁÝÏ»É, ÏÁ ÃáÕÝ» Ýñ³Ý ³ÛÝï»Õ ³ÛÝå»ë ¨ ÇÝùÁ ¹áõñë ·³Éáí, µáÉáñ ßáñ»ñÁ, ùáß»ñÁ ÏÁ ѳí³ù», ¹áõéÁ ¹ñëÇó ÏÁ ÷³Ï» áõ ÏÁ ·Ý³: î³Ý»Éáí, ßáñ»ñÁ ÏÁ ͳ˻ ùáß»ñÁ µáÉáñÁ, ÷áÕ»ñÁ ϳéÝ», ßáñ»ñÁ ÏÁ ÷áË» áõ ïáõÝ Ï¿ñó, ÙáñÁ ³ë»Éáí.- ²Ñ³, Ù³ñë, ÏáíÁ ³éÝáÕ ³Õ³Ý ¿ÉÇ ³Ûëù³Ý ÷áÕ ïí»ó, áõ ³ë³ó áñ. §²ëïí³Í ßѳï ÁÉÉÇ, ¿ÉÇ Ïï³Ù¦: ¸ñ³Ý ÃáÕÝ»Ýù Çñ³ ïáõÝÁ, ·³Ýù Ù»Ýù µ³Õ³ÝÇù: ̳é³Ý»ñÁ ÙÇ µáÉ ÉáճݳÉáõó Ñ»ïá ÏÁë»Ý.- ²Õ³ÛÇ Ó³ÛÝÁ ¿É ãÇ ·³, ³ñÇù ·Ý³Ýù ï»ëÝÇÝù ÇÝãå»ë »Õ³í:- η³Ý áñ ÇÝã, ³Õ³Ý ¿ÉÇ ³ÛÝ ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿, ¹»é ³í»ÉÇ í³ï, ù³Ý û ïáõÝÝ ¿ñ: ²ñÛáõÝÁ ÏÁ ѻճ, ÇÝùÁ ÷ñ÷ñ³Í. Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÝ ³ëáõÙ ¿. §ØÇ ·áõó» ³Û¹ µÅÇßÏÁ ¿ÉÇ ÏáíÇ ï»ñÁ ÉÇÝ»ñ¦: ÎÁ Éë»Ý, ³Ï³Ýç ÏÁ ¹Ý»Ý, áñ ³Õ³Ý ÙÇ ÷áùñ ÏÁ ÑÁÍͳ, Ó³ÛÝ ÏÁ ï³Ý ó³Í Ó³ÛÝáí. §²Õ³', ³Õ³¯ (ÙÇ ùÇã µ³ñÓñ Ó³ÛÝáí), ³Õ³¯¦, ³Õ³Ý Ó³ÛÝ ¿ ѳÝáõÙ. §À-Á-Á¯¦ ѳé³ã ³ñӳϻÉáíª §îÕ»ñù, çáõñ ѳëóñ»ù, ³Õ³Ý ¹»é ϻݹ³ÝÇ ¿¦: ¾ÉÇ çñáíÙñáí áõßùÇ ÏÁ µ»ñ»Ý, ³Õ³Ý ¿ÉÇ ïÝù³Éáí ÏÁë».
64
- ¶ñá¯Õ áõï»Ç¯Ýù, Ù³¯Ñ áõï»Ç¯Ýù, ³Û¹ ÏáíÁ ãáõï»ÇÝù: ²¯Ë, ·ñá¯Õ áõï»Ç¯Ýù, Ù³¯Ñ áõï»Ç¯Ýù, ³Û¹ ÏáíÁ ãáõï»ÇÝù: ̳é³Ý»ñÁ Ù»Ï-Ù»Ïáõ »ñ»ë »Ý ݳÛáõÙ ¨ ѳëϳÝáõÙ ¿ÉÇ ûÛÇݵ³½áõÃÛáõÝÁ: ì»ñç³å»ë ͳé³Ý»ñÁ ¹áõñë ·áõù³Ý, áñ ßáñ»ñÁ ѳ·ÝÇÝ áõ ³Õ³ÛÇÝ ïáõÝ ï³ÝÇÝ, ÏÝ³Û»Ý áñª áã ßáñ ϳ, áã áïݳٳÝ, ³Ûë ÇÝã µ³Ý ¿. Ó³ÛÝ Ïï³Ý, ÏÁ µÕ³í»Ý, áã áù ÉëáÕ ãϳ ¨ áã ¿É Ù³ñ¹ ¿ »ñ¨³Ý ·³ÉÇë: ì»ñç³å»ë ß³ï Çñ³ñ³ÝóáõÙÇó ѳٳÙãÇÝ ·áõù³, ÏÁ ѳñóÝ»Ý, ݳ ¿É ÏÁ ѳÛïÝ», áñ ÇÝùÁ »ñµ»ù ã¿ »Ï»É, ÇÝã áñ Çñ³Ýù »Ï»É »Ý Ý»ñë. §²Ñ³ ë³ ¿ ÇÙ ³Ûëï»Õ ·³ÉÁ, Ó»ñ ·³Éáõó Ñ»ïá¦, ÇÝ㠳ݻÝù: îáõÝ ÏáõÕ³ñÏ»Ý Ù»ÏÇÙ, áñ ßáñ»ñ µ»ñÇ, ѳ·Ý»Ý, ïáõÝ ·Ý³Ý: Þáñ»ñÁ ÏÁ ѳ·ÝÇÝ, ³Õ³ÛÇÝ ÏÁ ѳ·óÝ»Ý ¨ ÏÁ ¹Ý»Ý ݳëÇÉÏÇ Ù»ç áõ ïáõÝ ÏÁ ï³ÝÇÝ (áñáíÑ»ï¨ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ï³éù ãϳñ): ´³Õ³ÝÇùÁ, ³ë»Ýù ß³ï û ùÇã û·Ý»É ¿ñ, í»ñù»ñÁ ϳÏÕ³ó»É ¿ñ áõ ¹»Õ»ñáí, ãÝãÇÝ µ³Ý»ñáí ÙÇ ùÇã ³éáÕç³ó³í: ØÇ ³ÙÇë áõ Ï»ë, »ñÏáõ ³ÙÇë ³ÝóÝ»Éáõó Ñ»ïá, ¿ÉÇ Ù»ñ ïÕ³ÛÇ ÙÇïùÁ ÷áËí»ó û. §Ø»Ï ·Ý³Ù ï»ëÝÇÙ ³Õ³ë ÇÝã ¿ ³ÝáõÙ, ٻ鳱í û ϻݹ³ÝÇ ¿¦: Úáõñ ßáñ»ñáí ¿ÉÇ ÏÁ ·Ý³ å³ïß·³ÙµÇ ï³Ï Ù³Ý ÏÁ ·³ ¨ ÏÁ Éë», áñ ³Õ³Ý ³ëáõÙ ¿. §ÆÝÓ Ñ³Ù³ñ ³ãù ³Ýóáõó»ù, »ñµ ÏÁ ï»ëÝÇù ùÛ³ñí³ÝÁ, ÇÝÓ ÇÙ³ó ïí»ù, áñ åÇïÇ ·Ý³Ù ѳ×Á, ÙÇ »ñÏáõ ï³ñÇ ³ÛÝï»Õ ÙݳÙ, û ã¿ ¿Ý ë³ï³Ý³Ý áñï»Õ áñ ¿ ÏÁ ·³ ¨ ÙÇ ûñ
65
·ÉËÇë ÙÇ íï³Ý· ÏÁ µ»ñÇ, ·Ý³Ù ÙÇ ù³ÝÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñ»é³Ý³Ù, û ³ëïí³Í ïí»ó ¿ÉÇ Ñ»ï »Ï³, ɳí, û 㿪 ÇÝã áñ ϳٻó»É ¿¦: ²Ûë ïÕ³Ý áñ ³Ûë µ³Ý»ñÁ ÏÇٳݳ, ÇëÏáõÛÝ ÏÁ í³½» Ù»Û¹³ÝÁ, 2 áõÕï ÏÁ ·Ý», áõÕï³å³ÝÇ ßáñ»ñÁ, Ýñ³ ³ßÏ»ñïÁ ÙÇ ûñáí ÏÁ í³ñÓ», ÏÁ ·Ý³ ÷áÕáóÇó ½³Ý·»ñ½É»ñ ϳéÝ», áõÕï»ñÇ í½Çó ÏÁ ϳ˻ áõõ ÷áÕáóáí ϳÝóϻݳ áõ ÏÁ µÕ³í». §Ø»Í ùÛ³ñí³Ý áõݻ٠38 ѳïÁë ùñ»Ñáí »Ù ïí»É »ñÏáõëÁë ¿ Ùݳó»É, áí áñ Ïáõ½» ÃáÕ ·³ ѳ×Á ÏÁ ï³Ý»Ù¦: ̳é³Ý ÏÇٳݳ, ³Ûë, ÏÁ ·Ý³ ³Õ³ÛÇÝ Ï³ë», áñ.- г×Á ·Ý³óáÕ Ï³, Ù»Í ùÛ³ñí³Ý,- ³ëáõÙ ¿,³ëáõÙ ¿, 38 ѳïÁë ùñ»Ñáí »Ù ïí»É, Ùݳó»É ¿ »ñÏáõëÁë, áí áñ Ïáõ½», ÃáÕ ·³, ï³ÝÇÙ: ²Õ³Ý ÏÁ Ññ³Ù³Û» ϳÝã»É, ÏÁ ѳñóÝ» û.- ÎÁ ï³±ÝÇë, µ³Ý,- ݳ ¿É ϳë», áñ.- ÆÝãáõ ã¿, ù»½ å»ë ³Õ³ÛÇÝ ¿É Ù³ñ¹ ãÁ ï³ÝÇ: ´³½³ñ ϳݻÝ, ÷áÕÁ ·É˳Ýó ϳéÝ» áõ ³Õ³Ý ³É ͳé³Ý»ñáõÝ ÏÁ Ññ³Ù³Û» »ñÏáõ ëÁݹáõÏ áëÏÇ ÉóÝ»É ¨ µ³éÝ³É áõÕïÇ íñ³, ÇëÏ ÙÛáõë áõÕïÁ å³ïñ³ëï»É Çñ³Ý Ýëï»Éáõ: àõÕï³å³ÝÇ ³ßÏ»ñïÁ ³Ûë ³Ù»ÝÁ ϳñ·³¹ñ»Éáõó Ñ»ïá ³Õ³ÛÇÝ ¿É ÏÁ Ýëï»óÝ», Ñ»ïá Ù»ÏÁ ÙÇ áõÕïÁ, ÙÛáõëÁ Ù»ÏÁ ½ÁÝ·½ÁÝ·³Éáí ³Õ³ÛÇÝ Ñ³×Á Ïï³Ý»Ý ù³é³ëáõÝ Í³é³Ý»ñÝ ¿É »ï¨ÇóÁ: ºñµ ÙÇ ùÇã ÏÑ»é³Ý³Ý, ÏÁë».²Õ³, Ù»Õù »Ý ͳé³Ý»ñ¹, ³ñӳϻ ÃáÕ ·Ý³Ý, ÇÝãù³Ý ¿ÉÇ åÇïÇ µ³Å³ÝíÇù, ÇÝãá±õ ½áõñ ï»ÕÁ ã³ñã³ñíÇÝ: ²Õ³Ý ÏÁë».- ²Ûá, É³í ³ëÇñ, ÃáÕ ·Ý³Ý,- ¨ Ññ³Å»ßïÇ áÕçáõÛÝ ï³Éáõó Ñ»ïá ³ëáõÙ ¿.- Ø»ñ ³ñÑ»ëïÁ åÇݹ å³Ñ»-
66
ó»ù, ï³ÝÁë ɳí ݳۻó»ù: ºÏ³ª »Ï³, ã»Ï³ª ÇÝãù³Ý áñ ϳñáÕáõÃÛáõÝ áõݻ٠ѳí³ë³ñ µ³Å³Ý»ó»ù áõ ß³ñáõÝ³Ï Ùݳó»ù ÇÙ ï³Ý Ù»ç áõ ÇÝÓ áÕáñÙÇ ïí»ù: ²Ûë ïÕ³Ý, ³Õ³ÛÇ Í³é³Ý»ñÇÝ ×³Ý³å³ñÑ ·ó»Éáõó Ñ»ïá, Çñ³ í³ñÓ³Í áõÕï³å³ÝÇ ³ßÏ»ñïÇÝ ¿É ÏÁ ׳ٵ» áõ ѳݷÇëï ÏÁ ß³ñáõݳϻ ׳ݳå³ñÑÁ: ØÇ ùÇ㠷ݳÉáõó Ñ»ïá ³Õ³Ý ÏÁ ѳñóÝ».- à±õñ ¿ ùá ù³ñ³í³ÝÁ: ܳ ¿É óáõÛó Ïáõï³ Ñ»éíÇó û.- î»±ë, ³ÛÝï»ÕÇó »ñ¨áõÙ ¿, ÙÇ ùÇã ¿É ·Ý³Ýù ÏѳëÝ»Ýù: ¾ÉÇ ÏÁ ß³ñáõÝ³Ï»Ý ×³Ý³å³ñÑÁ, ³Õ³Ý ϳñÍ»ë ½·áõÙ ¿ Çñ ·ÉËÇ ·³ÉÇùÁ ¨ ѳñóÝáõÙ ¿.- à±õñ »Ý, ã»Ý »ñ¨áõÙ: - ²¯Û, ¿Ý ¹áõÙ³ÝÁ áñ Ï»ñ¨³, ÇÙ ù³ñ³í³ÝÝ ¿, ÙÇ ùÇã ¿É, ÏÁ ѳëÝ»Ýù: (ºí ·Çï»±ù, ÏáíÇ åáãÝ ¿ÉÇ Ûáõñ Ù»çùáõÙ áõÝÇ å³Ñ³Í): ÎÁ ·Ý³Ý ÙÇ ùÇã ¿É, ÙÇ Å³ÛéÇ ÏÁ ѳëÝÇÝ, ïÕ³Ý ãáñë ÏáÕÙÁ ÏÁ ݳۻ, áñ áã áù ãϳ, ³Ù³ÛáõÃÛáõÝ ¿ ïÇñáõÙ ³Û¹ï»Õ, áõëïÇ Ï³Ý· ¿ ³éÝáõÙ, åáãÁ Ù»çùÇóÁ ѳÝáõÙ, ³Õ³ÛÇÝ ¹»Ù ³Ý»Éáí ¹³ñÓÛ³É ³ëáõÙ ¿.- ²Õ³¯, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿, Ù»Ï Ý³ÛÇñ, ³Õ³, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿: ´³Ûó »ñ¨³Ï³Û»ó»ù ³Õ³ÛÇ ¹ñáõÃÛáõÝÁ ¿¹ ñáå»ÇÝ, É»ÕÇÝ ÏÁ å³ïéíÇ, ³ñÛáõÝÁ ÏÁ ó³Ù³ùÇ, DZÝã ³ÝÇ ³Û¹ ³Ù³ÛÇ ï»ÕáõÙ: ÎÁ ëÏë» ³Õ³ã»É, å³Õ³ï»É, µ³Ûó áõßù ¹³ñÓÝáÕÁ á±í ¿, ÙïùáõÙÁ ïÕ³Ý ÏÁë». §¸áõù ß³ï ß³ï»ñÇÝ »ù
67
í³é»É, »ë ¿É Ó»½ åÇïÇ í³é»Ù¦ áõ ¿ÉÇ ÏÁë».- ²Õ³¯, ÇëÇÏ Ç±Ýã ¿,- áõ ÏÁ ëÏë» ½³ñÝ»ÉÁ. §Ô³éÕ³¯ ¿, û ë³é㳯 ¿, û åÉïñãÇÝ ¿, Õ³éÕ³¯ ¿, û ë³é㳯 ¿, û åÉïñãÇÝ ¿, Õ³éÕ³ ¿, û ë³éã³ ¿, û åÉïñãÇÝ ¿¦ áõ Ïáõï³ ç³ÝÇÝ. ³ÛÝù³Ý áñ Ñá·ÇÝ ³í³Ý¹³Í ³Õ³Ý áõÕïÇ íñ³ÛÇó í³Ûñ ÏÁ ÁÝÏÝÇ: ê³ ÏÁ ù³ß» ÙÇ ÏáÕÙ, ÙÇ µáõéÁ ÑáÕ Ï³Í» íñ³Ý, ÇÝùÁ áëÏÇùÁ, áõÕï»ñÁ ϳéÝ» áõ Ï¿ñó ù³Õ³ùÁ: ¶Çß»ñáí ÏÁ ѳëÝÇ, Ûáõñ ßáñ»ñÁ ÏÁ ѳ·ÝÇ, ½ÁÝ·½ÁÝ·³Éáí ëáõݹáõÏÝ»ñáí áëÏÇÝ ïáõÝ ÏÁ ï³ÝÇ áõ ÙáñÁ ÏÁë».- سñë, ³ñÇ áëÏÇùÁ ïáõÝ ï³ñ, ÏáíÇë ·ÇÝÝ ¿, ³Ûë ¿ñÏáõ áõÕïÝ ¿É Ñ»ïÁ ³Õ³Ý ÇÝÓ ÁÝͳۻó, µ³Ûó »ë DZÝã »Ù ³ÝáõÙ áõÕïÁ, ͳ˻Ù, í³ÕÁ ÷áÕ Ï³Ý»Ù: àõ ³Û¹å»ë ¿É ³ñ»ó: ØÇ ßù»Õ ïáõÝ ¿É í³ñÓ»óÇÝ, Ùáñ Ñ»ï ½áõ·í»ó³Ý áõ ëÏë»óÇÝ Ï³ñ·ÇÝ ³åñáõëïÁ: ¾ñ½ñáõÙáõÙ Ù³ñ¹ ã¿Õ³í, êï³ÙµáÉáõÙ ³Õ³ ¿Õ³í:
îå³·ñíáõÙ ¿ §Ð³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ñ»ùdzÃÝ»ñ¦-Ç 4-ñ¹ ѳïáñÇó (ºñ¨³Ý, 1963, ¿ç 465-475): ¶ñ³éÙ³Ý Ó»é³·ÇñÁ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ ÐÐ ¶²² Ðݳ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ³½·³·ñáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ´³Ý³ÑÛáõë³Ï³Ý ³ñËÇíáõÙ (ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ ýáݹ, ·áñÍ I, N 898): һ鳷ñÇ íñ³ ¹ñí³Í ¿ §ºñí³Ý¹ ȳɳ۳ÝÇ ËÙµ³ñß³í¦ ÏÝÇùÁ: ì»ñݳ·Çñ ãáõÝÇ: һ鳷ñÇ ³é³çÇÝ ¿çáõÙ í»ñݳ·ñÇ ÷á˳ñ»Ý ·ñí³Í ¿ §Ð»ùdzæ, ³ÛÝáõÑ»ï¨ ÝáõÛÝ ¿çáõÙ Ñ»ùdzÃÇ ÏáÕùÇÝ ·ñí³Í ¿. §¾ñ½ñáõÙÇ µ³ñµ³éáí¦: ¶ñ³éÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñǪ ³ë³óáÕÇ, ·ñÇ ³éÝáÕÇ, ųٳݳÏÇ ¨ ³ÛÉÝÇ Ù³ëÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ãϳÝ:
68
ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
ԵՐԿՈՒ ԽՈՍՔ ԱՅՍ ԳՐՔԻ ՍՏԵՂԾՄԱՆ ՄԱՍԻՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 ԱՆԹԻՈՒ ԱՇԽԱՐՔ ԷՐԹՑՈՂ ՏՂԱՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 ԷՐԿՈՒ ԱԽՊԱՐ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 ՕԽԽԱ~Յ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 ՊԻՒԼՊԻՒԼԻՆ ՀԵՔԻԱԹԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 ԾՈՎՈՒ ԱՂՋԻԿԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 ՄԻՍՈ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 ԿԱԽԱՐԴ ԱՐԱՊԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 ԷՐԶՐՈՒՄՈՒՄ ՄԱՐԴ ՉԵՂԱՎ, ՍՏԱՄԲՈԼՈՒՄ ԱՂԱ ԷՂԱՎ . . . . . . 51 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
69
70
«ՄԻՏՔ» ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆ
ԱՎԱԽՔԻ ՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԵՔԻԱԹՆԵՐ
ISBN 978-99941-2-635-4 Տպագրությունը` օֆսեթ Չափսը` 64x90 1/16 Թուղթը` կավճապատ Ծավալը` 4.5 տպ. մամուլ Տպաքանակը` 500 օրինակ
0014, Հայաստան, ք. Երևան, Ադոնց 13/7 էլ. փոստ` info@topprint.am