ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ

ΦΩ Σ

ΣΤΙΣ

Χ (Ο) ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ/ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ/ΙΟΥΛΙΟΣ 2014 ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ/ ΜΟΥΓΚΑΣΗ ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ/ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή Το Φως Στη Σκηνή Σχεδιαστής Φωτισμού Χειρισμός Φωτισμού

7 18 30 50 70 102 104 106

Ανάλυση Παραδειγμάτων Aντί Επιλόγου Λεξιλόγιο Yπομνήματα

6 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Τadao Αndo Church of light / Koshino house Light is the origin of all being. Striking the surface of things, light grants them an outline; gathering shadows behind things, it gives them depth.

Things are articulated around borders of light and darkness, and obtain their individual form, discovering interrelationships, and become infinitely linked.”

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

7

χώροσ φωσ “Το φως είναι η πηγή κάθε ύπαρξης. Το φως δημιουργεί, κάθε στιγμή, νέες μορφές και σχέσεις και η αρχιτεκτονική συμπυκνώνει το φως στην πιο περιεκτική του έννοια. Η δημιουργία του χώρου στην αρχιτεκτονική είναι απλώς η πύκνωση κι ο εξευμενισμός της δύναμης του φωτός.”

Tadao Ando

8 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Oskar Schlemmer Η ανθρώπινη κίνηση μέσα στο χώρο

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

9

χώροσ χοροσ “Ο χορός είναι μία διευθέτηση ή ένα μοτίβο κινήσεων στο χώρο, όπως είναι η αρχιτεκτονική κι η ζωγραφική, κι ασχολείται, όπως και εκείνες, με το χωρικό ρυθμό. Είναι μια διευθέτηση στο χρόνο, όπως είναι η μουσική, κι ασχολείται, όπως κι εκείνη, με το ρυθμό... Ο χορός ασχολείται με το ρυθμό και στα δύο πλαίσια - ακουστικά και οπτικά. Είναι μία τέχνη χωροχρόνου, κι η μοναδική.”

Agnes de Mille

10 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

A scene from Raven Girl by Wayne McGregor and the Royal Ballet at the Royal Opera House in London

Daniel Proietto in 2x2 by Maliphant from Men in Motion

by Ivan Putrov at London Coliseum.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

χοροσ φωσ “Οι χορευτές ζουν στο φως όπως τα ψάρια ζουν στο νερό. Ο χώρος της σκηνής στον οποίο κινούνται είναι ο το ενυδρείο τους, ο χώρος τους στη θάλασσα. Μέσα από τους διάφανους τοίχους και πάνω στο δάπεδο της σκηνής, το φως αναδεικνύει γλυπτό τους σώμα. Ο χορός είναι ρευστός και ποτέ στατικός.”

Jean Rosenthal

11

12 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Eπιχειρούμε να θέσουμε το ζήτημα μιας εξίσωσης με 3 αγνώστους και να βρούμε τις διάφορες πιθανές λύσεις, θέτοντας κάθε φορά διαφορετική “τιμή” για τη μεταβλητή φως

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

χωροσ χοροσ φωσ

Όταν οι τρεις αυτές έννοιες συνδυάζονται ανά δύο, τότε δημιουργούνται τρεις απλές εξισώσεις 2 αγνώστων, των οποίων η λύση έχει επιχειρηθεί να βρεθεί πολλές φορές. Για το σκοπό της εργασίας αυτής εμείς επιχειρούμε να θέσουμε το ζήτημα μιας εξίσωσης με 3 αγνώστουςκαι να βρούμε τις διάφορες πιθανές λύσεις, θέτοντας κάθε φορά διαφορετική “τιμή” για τη μεταβλητή φως.

13

14 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Στόχος αυτής της ερευνητικής εργασίας είναι ο χειρισμός του φωτός ως δομική, χωρική και συντακτική έννοια που συγκροτεί κατηγορίες χώρου, κινήσεων και θεωρήσεων.

ΤΕΧΝΗΤΟ ΦΩΣ Τόσο ο φυσικός όσο και ο τεχνητός φωτισμός μπορούν να δώσουν διαφορετικές ποιότητες και να επηρεάσουν θετικά μια χορογραφία, όμως στα πλαίσια αυτής της ερευνητικής εργασίας θα εξεταστεί το κομμάτι του τεχνητού φωτισμού, για να μπορέσουμε να το μελετήσουμε εις βάθος.

Ο φωτισμός μιας χορογραφίας μπορεί να πάρει δύο διαφορετικές μορφές. Κινητός κι ακίνητος. Καθένας από τους δύο μπορεί να συμμετάσχει στην χορογραφία με διαφορετικό τρόπο. Ο πρώτος μπορεί να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο στη χορογραφία, ώντας γραφιστικά χορογραφημένος και συμμετέχοντας ενεργά στη δράση, ενώ ο δεύτερος με μεγαλύτερη ποικιλία μορφών (ως προβολή πίσω ή επάνω στο σώμα του χορευτή, οριοθετώντας ή αποδομώντας τη σκηνή, είτε λειτουργώντας ως ανακλαστικό μέσο)

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

15

16 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

17

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΗ ΣΚΗΝΗ

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

΄΄… Ο Άνθρωπος χορεύει..΄΄ ΄΄… Μετά τις δραστηριότητες που εξασφαλίζουν στους πρωτόγονους λαούς τα αναγκαία μέσα για να επιζήσουν, την αναζήτηση δηλαδή τροφής και κατοικίας, έρχεται ο χορός. Είναι δε ο χορός η πιο παλιά διέξοδος της συγκινήσεως και το ξεκίνημα των τεχνών… Γύρω από τον πρωτόγονο άνθρωπο, τον φτωχό σε μέσα εκφράσεως, η Φύση άλλαζε ρυθμικά με την κυματοειδή κίνηση των νερών, το απαλό κούνημα των φύλλων. Ο ήλιος και το φεγγάρι ανέτελλαν και έδυαν, οι παλμοί της καρδιάς του είχαν ρυθμό. Ήταν φυσικό έτσι, να δημιουργήσει κι αυτός ρυθμό στην εξωτερίκευση κάθε συνειδητής χαράς του…΄΄ Sheldon Cheney Τhe Theatre: 3000 Years of Drama, Acting and Stagecraft, 1963

19

20 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Ο χορός, πρωτοεμφανίζεται, µε την εµφάνιση του “Homo Sapiens” την Παλαιολιθική εποχή τη στιγµή ακριβώς που αυτός αρχίζει να συνειδητοποιεί τους δεσµούς που τον ενώνουν µε τις µορφές της φύσεως. Ωστόσο, η προέλευση του χορού με τη σημερινή του μορφή είναι άγνωστη με ακρίβεια, αλλά αποτελούσε σίγουρα σημαντικό στοιχείο τελετών, τελετουργιών, ψυχαγωγικών και λατρευτικών γιορτών. Τα πρώτα ίχνη του εμφανίζονται σε έργα ζωγραφικής στο Rock Shelters στο Bhimbetka της Ινδίας το 9000 π.Χ. και σε έργα αιγυπτιακών ταφών με χορευτικές φιγούρες του 3300 π.Χ., αλλά υπάρχουν και σαφείς και συγκροτημένες εμφανίσεις του σε μύθους που χρονολογούνται προ της παραγωγής των γραπτών κειμένων. Συνεπώς, πρόκειται για ένα μη λεκτικό τρόπο επικοινωνίας των ανθρώπων, ο οποίος μέσα από στις στάσεις και κινήσεις του (attitudes and movements) αποτελεί έναν καλά ορισμένο κι ολοκληρωμένο κώδικα επικοινωνίας. Η ιστορία του φωτός στο χορό ξεκινάει από την πρώτη στιγμή που ο χορός κάνει την πρεμιέρα του.

Τα πρώτα χρόνια, όπου δεν υπήρχαν τα μέσα που

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

διαθέτουμε σήμερα ώστε να μπορέσουν να χειριστούν το φωτισμό σε τόσο μεγάλο βαθμό. Οι παραστάσεις γίνονταν σε εξωτερικούς χώρους κατά τη διάρκεια της μέρας όπου χρησιμοποιούσαν τα χαρακτηριστικά του φυσικού φωτός καθώς και τη σκιά που άφηνε πίσω από τα αντικείμενα και τους ερμηνευτές, με σκοπό την καλύτερη ανάδειξη της κινησιολογίας. Παρόλα αυτά το παιχνίδι με το φως φαίνεται να τους ενδιέφερε καθώς προκαλούσαν μεταβολές στο φωτισμό από πηγές όπως φανάρια, κεριά κτλ. ενώ υπήρχε συγκεκριμένη ορολογία που χρησιμοποιούσαν οι συγγραφείς για να υποδείξουν τις ιδέες τους για το φωτισμό.

Γύρω στο 1600 μ.Χ., τα θέατρα μετακινήθηκαν σε εσωτερικούς χώρους χρησιμοποιώντας κεριά για φωτισμό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα Teatro Olimpico και Teatro Farnese στην Ιταλία (1580-1618μ.Χ.) καθώς και η χρήση ιδιωτικών κλειστών θεάτρων στην Αγγλία( 1600 μ.Χ.) Στις αρχές του 17ου αιώνα η θεατρική κίνηση στην Αγγλία είναι καθηλωμένη στις αναγεννησιακές απόψεις περί λαϊκού θεάτρου. Για το κοινό της εποχής εκείνης η χρήση της σκηνογραφίας και του ιλουζιονισμού είναι άγνωστη κι ελάχιστα επιθυμητή .Οι θεατές δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον για την οπτική εντύπωση, αλλά για την δύναμη του λόγου. Η τοποθέτηση των κεριών γινόταν πάνω στην σκηνή ή όταν η παράσταση πραγματοποιούνταν σε κάποια οικία, επάνω σε πολυελαίους. Φωτισμός στήνονταν επίσης και στο μπροστινό όριο της σκηνής (footlights) ή σε σκαλωσιές μεταξύ κάθε ζεύγους πλευρικών πτερύγων.

21

22 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Τeatro Olimpico(επάνω) Teatro Farnese(δεξιά)

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Το 1780μ.Χ. η Ελβετίδα χημικός Aime Argand αναπτύσσει τημοντέρνα λάμπα πετρελαίου που σύντομα αντικατέστησε τα κεριά ως κύρια πηγή φωτός. Η τοποθέτησή των λαμπτήρων ήταν ίδια με των κεριών. Δεν υπήρχε μεγάλη ποικιλία, αλλά μερικές φορές χρησιμοποιούνταν ύφασμα τοποθετημένο μπροστά από την πηγή φωτός για να προσδώσουν χρωματικές αποχρώσεις.

Το 1803μ.Χ, ξεκινά η χρήση λαμπών αερίου θέατρα του Λονδίνου. Ελέγχονταν και χειρίζονταν πολύ πιο εύκολα,καθώς μπορούσαν να απενεργοποιηθούν, αλλά υπήρξαν πολλές πυρκαγιές. Το 1816 μ.Χ. εγκαταστάθηκε το πρώτο σύστημα φωτισμού σκηνής από λάμπα αερίου στο Chestnut Street Theatre στη Φιλαδέλφεια.

Tο 1820 μ.Χ.η λάμπα αερίου χρησιμοποιείται πειραματικά σε όλο το δυτικό κόσμο ενώ το 1840μ.Χ. υιοθετείται παγκοσμίως. Τότε κάνει την εμφάνισή του ο πίνακας φυσικού αερίου ( πίνακας ελέγχου).

Λάμπα Πετρελαίου της Aime Argand

23

24 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ Αυτή η ιστορική λάμπα αερίου, η οποία βρίσκεται στην Underground Atlanta, είναι μία από τις 50 που ανεγήρθηκαν από την Atlanta Gas Light Company το 1856.

Το 1880 μ.Χ. ο μανδύας πυρακτώσεως (καυστήρας Auer) εισά+γεται και παράγει ένα πολύ πιο αποτελεσματικό και ασφαλή φωτισμό. Η τοποθέτηση των καυστήρων γίνεται με τη μέθοδο footlights1, με οριζόντιες λωρίδες φωτός που κρέμονταν μεταξύ των ορίων της σκηνής, και κάθετες λωρίδες φωτός, ανάμεσα σε κάθε ζεύγος πλευρικών πτερυγίων.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Το 1878μ.Χ έρχεται στο προσκήνιο το ηλεκτρικό φως από τον Βρετανό Joseph Wilson Swan που εφηύρε τον πρώτο λαμπτήρα πυρακτώσεως παγκοσμίως .Το 1879μ.Χ. ο Thomas Edison λαμβάνει το Αμερικανικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας για τη λάμπα πυρακτώσεώς του. Το 1881μ.Χ. εγκαθίσταται το πρώτο ηλεκτρικό σύστημα φωτισμού στο Savoy theatre του Λονδίνου και ακολουθεί το Bijou’s Theatre της Βοστόνης το 1882 μ.Χ.

25

26 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Η τοποθέτηση στους χώρους του θεάτρου των ηλεκτρικών λαμπτήρων πυρακτώσεως είναι ίδια με αυτών του φυσικού αερίου.

Η μετάβαση από τις λάμπες πετρελαίου και το φυσικό αέριο στα ηλεκτρικά όργανα φωτισμού θεωρείται κρίσιμη για το φωτισμό της σκηνής και βρίσκεται στο ζενίθ του κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 20ου αιώνα.

Η αντικατάσταση αυτή έφερε το θεατρικό ρεαλισμό πάνω στη σκηνή. Το φως που παράγεται από μια μη εύφλεκτη πηγή τοποθετείται σε επίπεδο πάνω από τη σκηνή. Οι σχεδιαστές αναρτούν τα ηλεκτρικά όργανα στο δίκτυο (τον “ουρανό”) και τα χρησιμοποιούν σε συνδυασμό με πηγές γενικού φωτισμού όπως τα footlightsκαι τα striplights2. Τα φώτα εστιάζουν πάνω στη σκηνή με ρεαλιστικό τρόπο, θυμίζοντας φως από τον ήλιο, το φεγγάρι ή τα αστέρια. Για να γίνει περισσότερο έντονη η σκηνική εντύπωση, ο φωτισμός του αμφιθεάτρου κατά τη διάρκεια της παραστάσεως θα καταργηθεί, έτσι ώστε θεατής μέσα από το ημίφως που τον περιβάλλει θα παρακολουθήσει μια φωτισμένη φωτογραφία, χωρίς να έχει καμία σχέση με τον χορευτή. Ο διαχωρισμός θεατή και ερμηνευτή που άρχισε με την χρήση του ΄΄ τέταρτου ΄΄ τοίχου, δηλαδή της αυλαίας, είναι πλέον ολοκληρωμένος, θα διατηρηθεί δε μέχρι και σήμερα.

Την δεκαετία του ‘40, ο Stanley Mc Candless

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

του πανεπιστημίου Υale ανέλυσε και τεκμηρίωσε μια τεχνική προσέγγιση για το φωτισμό που έμεινε γνωστή ως το σενάριο φωτός Mc Candless. Το σενάριο αυτό υποστηρίζει την ύπαρξη “θερμού και ψυχρού” φωτισμού τοποθετημένος στην οροφή πάνω από κάθε περιοχή δρώμενων. Ταυτόχρονα χρησιμοποιούνταν και άλλα σχήματα που είχαν σχεδόν παγκοσμίως υιοθετηθεί από επίσημες σκηνές και σκηνές κολλεγίων.

Το 1948, ο Alwin Nikolais, γνωστός Αμερικανός χορογράφος, καταφτάνει στο Henry Street Playhouse στη Νέα Υόρκη και κληρονομεί πλήρως το σύστημα McCadless με τις θερμές και τις ψυχρές περιοχές, χρησιμοποιώντας ένα δίχρωμο κυκλικό πανόραμα, footlights και εγκαταστάσεις στο μπαλκόνι προβολών. Αλλά αυτά δεν ικανοποιούν το τρισδιάστατο όραμά του περί κίνησης και σταδιακά για τις επόμενες δεκαετίες επεκτείνει τις αισθητικές ικανότητες του θεατρικού φωτισμού στο χορό.

Πολλές από τις καινοτομίες του Nikolais είχαν τις ρίζες τους στην κατανόηση των θεωρητικών επιστήμης στα μέσα του 20ου αιώνα (Einstein κτλ)που τον οδήγησαν να ορίσει ένα προϊόν τέχνης ως οργάνωση του χωροχρόνου. Η ζωγραφική,για παράδειγμα, είναι μία οργάνωση χωροχρόνου των χρωμάτων. Αυτό δε σημαίνει ότι ο ζωγράφος πρέπει να παράγει κάποιο συγκεκριμένο είδος σύνθεσης ή να χρησιμοποιεί συγκεκριμένο μέσο. Ο καλλιτέχνης δεν είναι υποχρεωμένος να αντιπροσωπεύει υποκειμενικά ή αντικειμενικά την πραγματικότητα.

27

28 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

“Ένα έργο τέχνης πληρεί τον ορισμό του εάν δομεί εικόνες με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλεί τη συνείδηση της δομής του χωροχρόνου μέσω της αίσθησης χρωμάτων του θεατή.”

Ruth E. Grauert

Alwin Nikolais 1910-1993

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Alwin Nikolais Prism 1956

“In the first dance of Prism, confined pools of light came on and off with or against the motion of the dancers. The plaster cyclorama of the Playhouse “made” the finale in which the dancers ran up that “cyc”3 for ten feet (or so it seemed), turned with their bodies parallel to the floor, and ran pell-mell for the audience. “ Ruth E. Grauert The Theater of Alwin Nikolais”, Bearnstow Journal

29

ΣΧΕ ΔΙΑ ΣΤΗΣ ΦΩΤΙ ΣΜΟΥ

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

31

ΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟΥ LIGHTING DESIGNER Ο φωτισμός, με το πέρασμα των χρόνων και την ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη της τεχνολογίας, ανάγεται σε απαραίτητο συστατικό για τη σύνθεση μιας χορογραφίας. Ο τρόπος με τον οποίο άρχισε να χρησιμοποιείται θα μπορούσε εύκολά να παρομοιαστεί με τον τρόπο που χρησιμοποιούμε το φως κατά την καθημερινότητά μας. Χαμηλώνουμε τα φώτα για ένα ρομαντικό δείπνο, χρησιμοποιούμε γραμμικό φωτισμό ή σημειακό φωτισμό για να διακοσμήσουμε ένα πάρτι, χωροθετόντας έτσι τη “σκηνή” του κι ίσως φροντίσουμε να ενισχύσουμε τη διάθεση βάζοντας κάποιους χρωματιστούς λαμπτήρες είτε στατικούς είτε κινούμενους. Αυτές οι τεχνικές χρησιμοποιούνται και στο χορό για παρόμοια αποτελέσματα.

Η ολοένα και αυξανόμενη ανάγκη και σημασία του φωτός στον τομέα του χορού, οδήγησε στην ανάγκη δημιουργίας ενός επαγγέλματος αντίστοιχου του αρχιτέκτονα. Ενός επαγγέλματος που συνθέτει μια χορογραφία χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη το φως συνδυάζοντάς το με το σώμα και το κινησιολογικό εύρος του χορευτή. Τα δύο αυτά στοιχεία αποτελούν τα δομικά συστατικά του χορού και η σύνθεσή τους πρέπει να γίνεται προσεκτικά.

Για τη σύνθεση του φωτός στη χορογραφία λαμβάνεται υπόψιν η κίνηση και ο χώρος που απαιτείται για να κινηθεί ο ερμηνευτής, ο οποίος ορίζεται και αυτός από το φως. Η σύλληψη της ιδέας από τον Nikolai, τον καινοτόμο προαναφερθέντα χορογράφο, ότι ο φωτισμός και η κίνηση οφείλουν να οραματίζονται ταυτόχρονα και ταυτόσημα ήταν μοναδική. Το άτομο που φροντίζει για την σύνθεση του φωτός είναι ο σχεδιαστής φωτισμού. Ένας σχεδιαστής φωτισμού καταλαβαίνουμε ότι πρέπει να έχει συνεχή και άμεση συνεργασία με τον χορογράφο. Η σχέση μεταξύ των δύο επαγγελμάτων είναι τόσο στενή και σημαντική όσο και ενός μουσικού συνθέτη με τον μαέστρο της ορχήστρας.Ένας σχεδιαστής, για να επιτύχει όσο το δυνατόν καλύτερα αποτελέσματα, πρέπει να έχει ανοιχτό μυαλό. Αυτή είναι και η πρώτη του αποστολή. Χρειάζεται να δει το έργο χωρίς προκατάληψη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη καμιά κουλτούρα και κανένα στερεότυπο καθώς αυτά εμποδίζουν την άμεση ανίχνευση και τον εντοπισμό του “κλειδιού” που θα οικοδομήσει όλη τη δομή του φωτισμού.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

“Το να μένει κανείς ανεπηρέαστος από την ενέργεια στον κόσμο γύρω του και όλα τα στερεότυπα δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τον σχεδιαστή φωτισμού. Όπως είπαμε, αυτός σχεδιάζει με βάση την πραγματική ζωή και στην πραγματική ζωή δεν μπορούμε να επιτρέψουμε σε όλες τις κινήσεις να μας μετακινήσουν ή σε όλες τις ύλες να μας σχηματοποιήσουν, σε όλες τις εντάσεις του φωτός να βυθιστούν στην ύπαρξή μας και όλους τους ήχους να δονήσουν το σώμα μας. Αν το επιδιώκαμε αυτό σύντομα θα αποπροσανατολιζόμασταν. Κατά συνέπεια, ο σχεδιαστής πρέπει να έχει ελεύθερο μυαλό και να αφεθεί αγνά στη χορογραφία προκειμένου να καταλήξει στην κεντρική ιδέα, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία που εκείνος θεωρεί ως σημεία-κλειδιά στη σύνθεση.”

Ruth E. Grauert

33

34 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Τα θεμέλια για το σενάριο φωτισμού, είναι η κοινή σύνθεση φωτός και σκιάς, η αλληλεπίδραση των χρωμάτων και η κίνηση του φωτός στο χώρο. Από αυτά τα στοιχεία πρέπει λοιπόν να ξεκινάει ο σχεδιαστής φωτισμού την σύνθεσή του. Αρχικά, πρέπει να κρατάει προσεκτικές σημειώσεις της κινητικής αφήγησης, των δυναμικών αλλαγών, πού και σε ποιο χρονικό σημείο γίνονται είσοδοι και έξοδοι, αλλαγές στην παρτιτούρα ήχου(καθώς βοηθάει τον σχεδιαστή να δει το συνολικό όραμα του χορογράφου και πώς αυτό μπορεί να μεταφραστεί στη σκηνή. Επίσης οι αλλαγές στο ηχητικό κομμάτι πρέπει να συνοδεύονται με την ανάλογη ατμόσφαιρα φωτός και κίνησης), όλα στοιχεία που απαιτούν αλλαγή στο φωτισμό και κάνει τον χορογραφο ικανο να δομήσει το σχέδιο του φωτισμού.

Η τοποθέτηση των φωτών, η ένταση, το χρώμα, το σχήμα από το οποίο περνάνε οι δέσμες φωτός είναι χαρακτηριστικά του φωτισμού που ποικίλουν και η γνώση των αισθητικών και χωρικών αποτελεσμάτων τους είναι σημαντική. Ο σχεδιαστής ,λοιπόν, θα πρέπει να έχει βασική γνώση της σύνταξης, της ηλεκτρικής ενέργειας, του ελέγχου του φωτισμού στη σκηνή, και των πηγών για τα μέσα φωτισμού και τις σχετικές προμήθειές τους καθώς και το πρωτόκολλο του πληρώματος της σκηνής. Το τελευταίο, παρότι μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την τοποθεσία και το μέγεθος του θεάτρου, αποτελεί συχνά τον καλύτερο σύμμαχο του σχεδιαστή.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

πως ένας σχεδιαστής φωτισμού πρέπει να έχει πολλές γνώσεις σχεδόν για όλους τους τομείς που αφορούν μια χορευτική παράσταση και είναι υπεύθυνος για το σχεδιασμό όλου του έργου σε σχέση με το πώς θα τοποθετηθούν οι μεταλλικές κατασκευές ή άλλα σκηνικά, τα φωτιστικά σώματα, οθόνη προβολών στον τοίχο, και φυσικά τη θέση του κάθε ερμηνευτή, ακόμα και την είσοδο και έξοδο αυτού από τη σκηνή. Επίσης είναι υπεύθυνος για το φωτισμό όλης της σκηνής και του περιβάλλοντός της σε κάθε παράσταση, καθώς και για κάθε αντικείμενο που χρησιμεύει ως οπτικό θέαμα και παίρνει μέρος στην χορογραφία. Όλες οι υπόλοιπες ειδικότητες του τομέα του φωτισμού που εργάζονται για την διεκπεραίωση της κάθε παράστασης πρέπει να συμβουλεύονται πρώτα τον σχεδιαστή φωτισμού για την κάθε τους κίνηση και να κάνουν ό,τι τους υποδεικνύει εκείνος.

Αιτία για την τόσο καθοριστική σημασία του φωτισμού στην οργάνωση της παράστασης , είναι το γεγονός ότι η κατανομή του φωτός μπορεί έξυπνα να οδηγήσει τα μάτια των θεατών σε σημεία ενδιαφέροντος ή να υποβαθμίσει αντικείμενα που μπορεί να αποσπούν την προσοχή. Με αυτόν τον τρόπο, τονίζονται τα στοιχεία της χορογραφίας που είναι σημαντικά, αναδεικνύεται η κίνηση του ερμηνευτή και επαναπροσδιορίζεται η σκηνή. Ο σχεδιαστής φωτισμού, μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει το φως για να προκαλέσει ανεπαίσθητες αλλαγές στη σκηνή που απεικονίζουν την ώρα της μέρας καθώς αλλάζει καθ’ όλη την παραγωγή, και να ρυθμίσει τη διάθεση δημιουργώντας ένα ευρύ φάσμα ψευδαισθήσεων που συμβάλλουν στο επιθυμητό

35

36 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

αποτέλεσμα σχηματοποιήσεων πάνω στη σκηνή.

Προκειμένου να κατανοήσουμε ακόμα καλύτερα τη δουλειά του σχεδιαστή φωτισμού και το πόσο σημαντική είναι στη σύνθεση μιας χορογραφίας, αναζητήσαμε συνεντεύξεις αναγνωρισμένων σχεδιαστών. Αναφέρουμε εδώ έναν από αυτούς, τον Αμερικανό JeffreyE. Salzberg4, ο οποίος περιγράφει τη διαδικασία που έχει επιλέξει να ακολουθεί βήμα βήμα.

Αρχικά, αναφέρεται στην προετοιμασία πριν τη σχεδίαση.Κάθε σκηνή έχει προσχέδια που καταγράφουν αναλυτικά τις διαστάσεις της, την τοποθεσία των γεφυρών για τα φώτα , των κλομπ, των κυκλωμάτων και των κουρτινών καθώς και έναν κατάλογο μέσων φωτισμού και εξοπλισμού που είναι διαθέσιμα. Ο σχεδιαστής επεξεργάζεται αυτές τις πληροφορίες, προβαίνει στις απαιτούμενες ρυθμίσεις για προσθήκη υλικού και συντάσσει ένα σχέδιο φωτισμού για τη συγκεκριμένη σκηνή, τοποθετώντας κάθε μέσο φωτισμού και προσδιορίζοντας ακριβώς τη σύνδεσή του με την ομάδα ελέγχου, το χρώμα του και την εστίασή του. Αφού πλέον έχει αναρτηθεί η αυλαία και τα φώτα είναι όλα επικεντρωμένα και εστιασμένα, ο σχεδιαστής μπορεί να χρησιμοποιήσει το φως για να ζωγραφίσει πάνω στον καμβά τριών διαστάσεων της παράστασης ό,τι βλέπει με το μάτι του μυαλού του. Οι γωνίες και τα χρώματα έρχονται και φεύγουν, το φλας και ο ερπυσμός είναι δυνατά ή μαλακά. Ο ευαίσθητος θεατής που έγινε σχεδιαστής , ύστερα ηλεκτρολόγος και συντάκτης είναι και πάλι ο ευαίσθητος θεατής που φωτίζει το χορό.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Αφού τελειώσει η καταγραφή της σκηνής με όλα της τα στοιχεία και τα μέσα εξοπλισμού, έρχεται η ανάλυση της χορογραφίας. Ο σχεδιαστής, σε αυτό το στάδιο αναλύει την κίνηση με όρους εστίασης, διάθεσης και ρυθμού. Το διαδικασία αυτή χωρίζεται στις εξής τρεις φάσεις: Αρχικά, βασισμένος στην πολυπλοκότητα και τη φύση του χορού καλείται να μεταγράψει τις προηγούμενες σημειώσεις του και να καταγράψει περαιτέρω σημαντικά στοιχεία. Έπειτα, επέρχεται η κρίσιμη στιγμή της σύνταξης του τελικού σεναρίου φωτισμού των χορογραφιών και της προετοιμασία των σχετικών αναγκαίων εγγράφων. Τέλος, συνεργάζεται με τους εργάτες της σκηνής αναρτώντας την παράσταση, και βεβαιώνοντας πως κάθε εξάρτημα έχει τοποθετηθεί στην επιθυμητή από εκείνον θέση με σκοπό ένα άρτιο αποτέλεσμα.

Στη συνέχεια, ο Salzberg, δηλώνει ότι όταν ξεκινά τη διαδικασία φωτισμού μιας χορευτικής ρουτίνας, στην αρχή την παρακολουθεί μια ή δυο φορές για να πιάσει τη γενική του “αίσθηση”. Σπάνια κρατά σημειώσεις σ’ αυτό το στάδιο. Η ιδέα είναι να πάρει μια γενική εικόνα του έργου. Έπειτα, αφού έχει αποκτήσει ένα πλαίσιο αναφοράς, σε συζήτηση με τον χορογράφο αναζητά τις δικές του/της ιδέες. Τότε, ξεκινά να καταγράφει λεπτομερείς σημειώσεις σχετικά με την κίνηση και τη μουσική, παρακολουθώντας τη χορογραφία δύο ή τρεις φορές ακόμα.

Όλη η διαδικασία που ακολουθεί για τη σύνθεση

37

38 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

του φωτός στη χορογραφία μας θυμίζει τη διαδικασία που ακολουθούμε κι εμείς στο μάθημα της σύνθεσης προκειμένου να συλλάβουμε μια κεντρική ιδέα. Στην αρχή έχουμε την ανάγνωση του οικοπέδου(σκηνής) καταγράφοντας ό,τι συμβαίνει σε αυτό και γύρω από αυτό καθώς και κάθε περιορισμό που προκύπτει από τα χαρακτηριστικά του οικοπέδου και έπειτα οδηγούμαστε σε σκιτσάκια και διαγράμματα (σημειώσεις) με πορείες, χαράξεις, ερχόμαστε σε επαφή με κατοίκους της περιοχής και με πρόσωπα τα οποία πιστεύουμε πως θα μας βοηθήσει στην βέλτιστη κατανόηση του σεναρίου και της περιοχής προκειμένου να συλλάβουμε την πρώτη κεντρική ιδέα.

Τέλος, πέρα από τη διαδικασία σύνθεσης, ο φημισμένος σχεδιαστής φωτισμού αναφέρεται και στη σημασία των κουστουμιών. “ θα πρέπει να περιέχονται πληροφορίες για το χρώμα, το είδος του υλικού, και τη βασική γραμμή.” ενημερώνει όσους ενδιαφέρονται να του στείλουν κάποια δουλειά “Δείγματα υφασμάτων εάν υπάρχουν είναι πάντα χρήσιμα. Διαφορετικά υφάσματα αντανακλούν το φως διαφορετικά.”

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Abrons Arts Center,

Henry Street Settlement New York City, NY

A Shropshire Lad

Pace Downtown Theatre ,2000 New York City, NY

The Earth and Me,

Shadow Box Theatre,2006 Symphony Space ,NY

39

ΤΕΧΝΙΚΗ

Ο σχεδιαστής φωτισμού, προκειμένου να αποδώσει το τέλειο αποτέλεσμα πρέπει να έχει πλήρη γνώση των ιδιοτήτων του φωτός. Το φως είναι αόρατο μέχρι να χτυπήσει στην επιφάνεια ενός αντικειμένου. Όταν τελικά χτυπήσει σε κάποια επιφάνεια, δημιουργεί τη σκιά του πίσω από αυτό. Ο σχεδιαστής φωτισμού εκμεταλλεύεται αυτή την ιδιότητα του φωτός, χρησιμοποιώντας μεταβατικά μέσα και τις ιδιότητες άλλων υλικών (ημιδιάφανα, διάφανα, αδιάφανα, χρώμα κτλ) ούτως ώστε να δημιουργεί ιεραρχίες, δυναμική και μεταβολές στη διάθεση, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να προκαλέσει και ψευδαισθήσεις, χαρακτηριστικό που είναι εφήμερος συνεργάτης και της αρχιτεκτονικής. Επιδίωξη του σχεδιαστή φωτισμού είναι να συνδυαστεί ο καλλιτεχνικός ιδεαλισμός με την τεχνική πρακτικότητα, καθώς και να ερευνηθούν τα δημιουργικά στοιχεία κάθε αντικειμένου εμβαθύνοντας στο νόημα και τις λειτουργικές λεπτομέρειες ΄΄της Κατασκεύης΄΄, ιδεολογία που επικρατούσε από την περίοδο του Bauhaus.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

“Μία από τις λειτουργίες της σκηνής, είναι να υπηρετήσει τις μεταφυσικές ανάγκες του ανθρώπου, κατασκευάζοντας έναν κόσμο αυταπάτης και δημιουργώντας το υπερφυσικό πάνω στη βάση του λογικού. Η ιστορία του θεάτρου είναι η ιστορία της μεταμορφώσεως της ανθρώπινης μορφής. Είναι η ιστορία του ανθρώπου σαν ηθοποιού φυσικών και πνευματικών συμβάντων, που επεκτείνονται από την αφέλεια στην αντανάκλαση, από την φυσικότητα στην επιτήδευση. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτήν την μεταμόρφωση είναι η μορφή και το χρώμα, τα υλικά του ζωγράφου και του γλύπτη. Η αρένα αυτή της μεταμορφώσεως θα βρεθεί μέσα στην κατασκευαστική συγχώνευση του χώρου και κτιρίου, τα βασίλειο δηλαδή του αρχιτέκτονα. Μέσω του χειρισμού των υλικών αυτών ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι απόλυτα προσδιορισμένος” Oskar Schlemmer Theatre: The Theatre of Bauhaus, 1961

41

42 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Έτσι, ο σχεδιασμός φωτισμού έχει γίνει μια δημιουργική προέκταση του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, βελτιώνοντας την προβολή και συμπληρώνοντας τη φόρμα, το πρόγραμμα και το χρώμα. Φυσικά όσο πιο έμπειρος και ταλαντούχος είναι ένας σχεδιαστής, μπορεί να δημιουργήσει και περισσότερα “κόλπα” στη σκηνή (ποικιλία από μοτίβα φωτισμού, καθώς και τη σωστή χρήση αδύναμου ή δυνατού μέσου φωτός που μπορούν να αλλάξουν κατά βούληση) που υποστηρίζουν άψογα τους συνολικούς στόχους του έργου.

Κάποια από τα αποτελέσματα του σωστού χειρισμού του φωτός, είναι η αλλαγή έμφασης από μια περιοχή της σκηνής σε μια άλλη, η ενίσχυση συγκεκριμένου στυλ και συναισθημάτων που μπορεί να επιδιώκει ο χορογράφος για το έργο, η εμφάνιση των αντικειμένων είτε επίπεδα είτε τρισδιάστατα ( ψευδαίσθηση) και η ανάμειξη όλων των ορατών στοιχείων της σκηνής σε ένα ενιαίο σύνολο (ψευδαίσθηση - αποδόμηση του χώρου) .

Οι σχεδιαστές φωτισμού οφείλουν να γνωρίζουν πώς να ελέγχουν το φως και αυτό το επιτυγχάνουν με τις διάφορες τεχνικές που γνωρίζουν ή και το συνδυασμό τους. Δύο βασικές κατηγορίες στην τεχνική φωτισμού αποτελούν ο άμεσος και ο έμμεσος φωτισμός. Ο άμεσος φωτισμός έρχεται από συγκεκριμένη και προσδιορισμένη τοποθεσία φωτίζοντας συγκεκριμένες περιοχές της σκηνής (επανακαθορισμός της σκηνής) ενώ ο έμμεσος φωτισμός “λούζει όλη την περιοχή της σκηνής και δε φαίνεται να προέρχεται από κάποιο συγκεκριμένο σημείο”. Συνήθως ο σχεδιαστής χρησιμοποιεί το

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Theφωτισμός Earth and: Me, άμεσος Shadow Box Theatre,2006 έμμεσος φωτισμος : Symphony Space ,NY

school of theatre and dance university of florida netherlands dans theatre-black and white

43

44 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

συνδυασμό αυτών των δύο τεχνικών σε μια λεπτή ισορροπία για να φωτίσουν αντικείμενα ή πρόσωπα πάνω στη σκηνή ή ακόμα και για να προσδιορίσουν τη σκηνή.

Η ποσότητα του φωτός που χρειάζεται για να φωτίζει ξεκάθαρα ένα αντικείμενο στη σκηνή, εξαρτάται από: Τις αντανακλαστικές ιδιότητες του αντικειμένου Το χρώμα του αντικειμένου Την αντίθεση του αντικειμένου με τον περίγυρό του Το μέγεθος του αντικειμένου Την απόσταση του αντικειμένου από το άτομο

που το κοιτά

Συνοψίζοντας τις γνώσεις του σχεδιαστή πάνω στο φως, και με βάση τα παραπάνω, για να πετύχει στο επάγγελμά του, ο σχεδιαστής φωτισμού πρέπει να ελέγχει τέσσερεις ιδιότητες φωτισμού. Αυτές περιλαμβάνουν την ένταση, το χρώμα, τη διανομή και την κίνηση. Με τον έλεγχο των τεσσάρων αυτών ιδιοτήτων, ο σχεδιαστής μπορεί να δημιουργήσει ένα ευρύ φάσμα θεμιτών συνεπειών.

Ένταση Η λαμπρότητα του φωτός. Τα πάντα στην περιοχή από την παραμικρή αμυδρή λάμψη ως την πιο εκτυφλωτική αντανάκλαση μπορούν να δημιουργηθούν με τον φωτισμό στη σκηνή. Η αντίθεση παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό το κομμάτι καθώς έχει μεγάλο αντίκτυπο στο πώς ένα φως θα φαίνεται λαμπερό προς το κοινό. Για παράδειγμα με τη χρήση μόνο ενός φακού, σε μια κατά

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

τα άλλα σκοτεινή σκηνή, το φως του φακού στο κοινό θα φαίνεται πολύ έντονο και λαμπερό, ενώ ένας δυνατός προβολέας που λάμπει σε μία ήδη έντονα φωτισμένη σκηνή μπορεί να είναι αμυδρά ορατός.

Χρώμα Το χρώμα με το οποίο εμφανίζεται ένα αντικείμενο πάνω στη σκηνή προσδιορίζεται ταυτόχρονα από την πραγματική του απόχρωση και από το χρώμα του φωτός που το φωτίζει. Φίλτρα ή τζελ στα μέσα φωτισμού καθιστούν δυνατό στο σχεδιαστή, να χρωματίσει το φωτισμό της σκηνής με χρώματα που κολακεύουν τα πρόσωπα των ερμηνευτών, ρίχνοντας μια ζεστή λάμψη σε ένα ολόκληρο σύνολο ή αυξάνοντας τα χρώματα των σκηνικών και των ρούχων. Με τη χρήση του χρώματος τονίζεται κυρίως η ύπαρξη αντικειμένων και σε πολλές περιπτώσεις οι πτυχώσεις υφασμάτων είτε στα σκηνικά είτε στα κοστούμια, καθώς τα διαφορετικά χρώματα στο φάσμα χρωμάτων έχουν διαφορετικές ιδιότητες Δ.Παπαιωάννου: 2 “ Σε μια κατά τα άλλα σκοτεινή σκηνή, το φως του φακού στο κοινό θα φαίνεται πολύ έντονο και λαμπερό”

Μomix, Millenium Skiva

Διάχυτος μπλε φωτισμός reMIX, crete november 2013.

45

46 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

απορροφητικότητας και αντανακλαστικότατας. Μη ξεχνάμε, ότι τα διάφορα αντικείμενα στη σκηνή και τα ρούχα των χορευτών είναι όλα μελετημένα για να καθορίσουν κι αναδείξουν το χώρο και την κίνηση σε αυτόν.

Διανομή Το φως μπορεί να διανεμηθεί με διάφορους τρόπους στη σκηνή. Η μορφή του φωτός μπορεί να ποικίλει από μια απαλή αόριστη λάμψη που δεν εστιάζει σε συγκεκριμένο σημείο, ως μια σκληρή, καλά καθορισμένη πορεία που ρίχνει έντονες σκιές. Η δέσμη φωτός από ένα μέσο μπορεί να κατευθύνεται μέσω ενός μεταλλικού εξαρτήματος ονόματι gobo το οποίο διαμορφώνει ένα μοτίβο. Το φως μπορεί επίσης να κατευθύνεται σε ένα αντικείμενο υπό

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

κάθε γωνία, δίνοντας μια αίσθηση ανύψωσης σε μια απροσδιόριστη ποικιλία συνδυασμού φωτός και σκιάς, όπου ο κάθε ένας έχει διαφορετική όψη και αίσθηση.

Κίνηση Η ένταση, το χρώμα και η κατανομή του φωτός μπορεί να μεταβληθεί αισθητά τόσο γρήγορα ή αργά όσο ο σχεδιαστής φωτισμού και διευθυντής, κρίνει κατάλληλο καθώς το έργο εκτελείται. Για παράδειγμα, μια σκηνή που ξεκινάει με διάχυτο ρόδινο φως της αυγής μπορεί να τελειώσει με λαμπερές χρυσές ακτίνες πρωινού φωτός. Αυτή η ικανότητα για αλλαγή με την πάροδο του χρόνου λέγεται κίνηση του φωτός . Προσφέρει ένα είδος εύκαμπτης εκφραστικότητας που δεν ταιριάζει με κανένα από τα άλλα οπτικά στοιχεία της παραγωγής. Η κίνηση του φωτός συνήθως ακολουθεί την “κίνηση του ήχου”

“Η μορφή του φωτός μπορεί να ποικίλει

από μια απαλή αόριστη λάμψη που δεν εστιάζει σε συγκεκριμένο σημείο, ως μια σκληρή, καλά καθορισμένη πορεία που ρίχνει έντονες σκιές. Η δέσμη φωτός από ένα μέσο μπορεί να κατευθύνεται μέσω ενός μεταλλικού εξαρτήματος ονόματι gobo το οποίο διαμορφώνει ένα μοτίβο” TUU , MOMIX reMIX

crete november 2013

47

48 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

και ,φυσικά, την κίνηση του χορευτή. Συνδυάζοντας την κίνηση του χορευτή με την κίνηση του φωτός, είτε η δεύτερη συμβαδίζει με την πρώτη είτε δημιουργούν ένα σύστημα κινήσεων στο χώρο οι οποίες προκαλούν τις επιθυμητές από τους συνθέτες (χορογράφος και σχεδιαστής φωτισμού) ψευδαισθήσεις στο θεατή.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Τέλος, τα εργαλεία σχεδίασης που χρησιμοποιεί ο σχεδιαστής φωτισμού προκειμένου να πετύχει τα παραπάνω αποτελέσματα περιλαμβάνουν: Πίνακες ζωγραφικής και φωτογραφίες που δείχνουν τη διάθεση και το ύφος των ειδικών τεχνικών φωτισμού τα οποία συγκεντρώνονται μέσω έρευνας. Αυτοί οι πίνακες ζωγραφικής ή οι φωτογραφίες, απεικονίζουν τα επιθυμητά αποτελέσματα φωτισμού που θέλει να αποδώσει ο σχεδιαστής στο έργο του και συνοδεύονται από σχέδια και μακέτες του συνόλου. Ένα σχέδιο φωτισμού: ένα σχέδιο υπό κλίμακα της σκηνής και του συνόλου σε κάτοψη , που δείχνει την προγραμματισμένη διάταξη κάθε μέσου φωτισμού που θα χρησιμοποιηθεί. Ένα σχέδιο τομής: Μία τομή της σκηνής και του συνόλου σχεδιασμένα σε κλίμακα που θα δείχνουν το κάθετο οπτικό πεδίο, το ύψος και τη θέση κάθε μέσου Ένα πρόγραμμα μέσων: Ένα διάγραμμα που παραθέτει κάθε μέσο φωτισμού ξεχωριστά μαζί με λεπτομέρειες του τύπου του, την ισχύ, το σκοπό, το χρώμα του φίλτρου, το ρυθμιστή που θα πρέπει να συνδεθεί και το κύκλωμα που ελέγχει Μια ολοκληρωμένη λίστα από ποικιλία φωτιστικών εφέ που ο σχεδιαστής έχει σχεδιάσει για την παράσταση και σε ποια χρονική στιγμή αυτά λαμβάνουν δράση.

49

ΧΕΙΡΙ ΣΜΟΣ ΦΩΤΙ ΣΜΟΥ

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Το φως αποτελεί δομικό στοιχείο μιας χορογραφίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι για το χορευτή, το φως είναι ότι και για τα ψάρια το νερό. Ο χώρος της σκηνής στον οποίο κινούνται είναι ο χώρος των ψαριών στη θάλασσα όπου το φως διαπερνά τα ημιδιάφανα χωρίσματα και γίνεται ένα με το χώρο της σκηνής, λούζοντας τον χορευτή και αγκαλιάζοντάς τον με τρόπο τέτοιο που το γλυπτό του σώμα γίνεται αντιληπτό από τους θεατές σε κάθε ευέλικτη κίνησή του. Είναι το μέσο που σε κάθε μορφή και από όποια πηγή και αν προέρχεται κάνει το προϊόν ορατό. Η μορφή, το σχήμα μέχρι και η κατάσταση ενέργειας του φωτός επηρεάζουν τα οπτικά αποτελέσματα. Χάρη σε αυτό, μπορούμε να αντιληφθούμε κάθε λεπτομέρεια της κίνησης στο χώρο, και να διακρίνουμε τη σκηνή που ο χορογράφος θέλει να μας κάνει να δούμε, προκαλώντας μας τα συναισθήματα που επίσης εκείνος θέλει. Η υφή, η διάρκεια της κίνησης η ισορροπία κτλ είναι στοιχεία που μπορεί να αντιληφθεί το μάτι μας, ως όργανο - υποδοχέας του φωτός- γενικά με την ύπαρξη του οποιουδήποτε φωτισμού. Ωστόσο, η προσεκτική και σκηνοθετημένη δόμηση του φωτός, μας

51

52 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

“Dancers live in light as fish live in water. The stage space in which they move is their aquarium, their portion of the sea. Within translucent walls and above the stage floor, the lighting supports their flashing buoyance or their arrested sculptural bodies. The dance is fluid and never static. Designing for the dance has been my most constant love.

I have designed the decor as well as the lighting for a good many ballets and I have installed the basic systems with which I have worked in dance repertory. If I leave anything to posterity, it will be, I think, most importantly in the field of dance lighting. My extraordinary good fortune was that I came along at a point in time when Martha Graham was creating and when Lincoln Kirstein was backing George Balanchine to create new and fresh uses of the ballet form” Jean Rosenthal The Magic of Light

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

δίνει ένα ολόκληρο περιβάλλον, και κάνει εντονότερη την παρουσία της κίνησης μέσω της αισθητικής αξίας προκαλώντας έναν επανακαθορισμό της σκηνής. Έτσι, ο χορογράφος με τη βοήθεια του σωστά μελετημένου φωτισμού, μας οδηγεί με την κίνηση στο χώρο, να δούμε μια πορεία που μας απομονώνει στα δικά του δωμάτια σκέψης.

Τα μέσα και ο τρόπος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο φωτισμός είναι πολλά. Ο σχεδιαστής φωτισμού, που είναι ο υπεύθυνος για τη σκηνογραφία του φωτισμού στη σκηνή, μπορεί να χρησιμοποιήσει αρκετά μέσα φωτισμού, ακόμα και τα πιο συντηρητικά όπως το φως της ημέρας, ή αυτόματους προβολείς. Πρέπει όμως να αποφασίσει ποια θα είναι η χρονική εξέλιξη του φωτισμού (επί παραδείγματι, μπορεί να επιλέξει να ανάψει τα φώτα στην αρχή του έργου και να τα κλείσει στο τέλος είτε απότομα, είτε σταδιακά) καθώς και να επιλέξει τη χωρική του διαμόρφωση( μπορεί να παρέχει μια ράβδο φωτός, τονίζοντας το γραμμικό στοιχείο στη σκηνή και επιμηκύνοντάς την ή να περιορίσει το φως σε ένα κυκλικό πανόραμα επαναπροσδιορίζοντας τη σκηνή και δημιουργώντας συγκεκριμένο σημείο εστίασης). Τέλος μπορεί να επιλέξει να υπάρχουν αμέτρητες αλλαγές στο φωτισμό (την ποιότητα, το χωρικό στίγμα που θα αφήσει, την ένταση, το χρώμα κτλ) κατά τη διάρκεια της παράστασης. Όποια μέθοδος κι αν χρησιμοποιηθεί, οφείλει να έχει τον έναν κύριο στόχο: Να εστιάζει ο θεατής στην κίνηση του σώματος του χορευτή και αυτό γιατί η επικοινωνία με το χορό είναι “μετά-κινητική”, που σημαίνει ότι το περιεχόμενο του χορού γίνεται αντιληπτό στο θεατή μέσω της αισθητικής

53

54 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

της κίνησης. Η κίνηση δεν είναι εύκολα “ορατή” από τα μάτι, αλλά από αισθητήρες που βρίσκονται μέσα στους μύες και την επιφάνεια των οστών και μας “λένε” ποιά κίνηση εκτελείται, πότε και πώς. Τονίζοντας λοιπόν με το φωτισμό την κίνηση και κάθε της απόχρωση, την κάνουμε ευδιάκριτη και κατά συνέπεια, στέλνουμε στους μύες τις απαραίτητες πληροφορίες ώστε να μπορέσουμε να περιηγηθούμε στο χώρο της σκηνής μαζί με το χορευτή, ζώντας το σενάριο του χορογράφου.

Με επιστημονικά κριτήρια ο χορός μπορεί να αποδοθεί ως μια τέχνη που μελετά, καταγράφει κι αποδίδει την κίνηση του σώματος στον χώρο. Δεν αρκεί, όμως, ένας τόσο περιεκτικός και στεγνός χαρακτηρισμός. Τόσο οι χοροί με λαϊκό χαρακτήρα (παραδοσιακοί χοροί, street dance) όσο και οι χοροί ακαδημαϊκού χαρακτήρα (μπαλέτο) αποδίδουν ένα συστηματικά συμβολικό λεξιλόγιο που μεταφράζεται από τους χορευτές και θεατές δημιουργώντας εικόνες και συναισθήματα σε αυτούς. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε τον κάθε χορό ως ένα κινητικό φαινόμενο, μια ζωντανή συμβιωματική εμπειρία ζωτικής σημασίας.

Όπως σε ένα χώρο, εσωτερικό ή εξωτερικό ,η κίνηση του ανθρώπου ο οποίος επιζητά να τον εξερευνήσει αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα σχεδιασμού του, έτσι και στο χορό. Μόνο που στην αρχιτεκτονική, η εστίασή μας γίνεται στα σώματα που κινούνται στο χώρο και τις πορείες που δημιουργούν, ενώ στο χορό εστιάζουμε στις μορφές που δημιουργούν τα σώματα με την κίνησή τους. Και στις δύο περιπτώσεις εξετάζουμε

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

τα σημεία που γίνεται η κίνηση. Στην αρχιτεκτονική μας ενδιαφέρει ποια σημεία του κτηρίου μας έχουν την πιο συχνή πρόσβαση, και στο χορό μας ενδιαφέρει σε ποια σημεία της σκηνής εκτυλίσσεται η κάθε φιγούρα της χορογραφίας. Σε αυτό είναι που βοηθάει ο φωτισμός, στο να μας οδηγήσει το βλέμμα στο “πού και το πώς”και ταυτόχρονα θα πρέπει να θεμελιώνεται με στόχο να αναζητά ενδιαφέροντες τρόπους να αναδείξουν την κίνηση του σώματος και να αναδιαμορφώνουν τον περιβάλλοντα χώρο σύμφωνα με αυτήν.

Με τα σκηνικά να αποχωρούν ή να περιορίζονται σε λίγα γλυπτά, ο φωτισμός δεν παρεμποδίζεται πλέον από ενοχλητικά εμπόδια. Αυτό απελευθέρωσε το σχεδιαστή φωτισμού να χρησιμοποιήσει όποιο εργαλείο θεωρούσε απαραίτητο για να φωτίσει το χορό. Επίσης, αναβαθμίστηκε ο ρόλος του φωτισμού σε πιο πρωταρχικό, σε έναν οπτικό χώρο. Ο φωτισμός τώρα είχε διπλό καθήκον για τη δημιουργία συναισθήματος και ατμόσφαιρας καθώς και τη ρύθμιση του χώρου. Πλέον, αποτελεί σκηνοθετικό στοιχείο καθώς υπάρχουν απεριόριστοι τρόποι να προσδιορίσει κανείς το χώρο του χορού αρχιτεκτονικά με το φως.

Ενώ η παραγωγή θεάτρου μπορεί να χρησιμοποιήσει έναν μεγάλο αριθμό μέσων φωτισμού και γωνίες για την παραγωγή ποικιλίας εμφανίσεων, ο χορός συχνά είναι το περιεχόμενο από λίγες καθαρές, σαφείς και απλές χειρονομίες. Ο χορός είναι μια ευκαιρία για τον σχεδιαστή φωτισμού να αφήσει τον ποιητή μέσα του να βγει προς τα έξω ελεύθερα έτσι ώστε να θεωρήσουμε το

55

56 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

φωτισμό του χορού στη σκηνή σαν επίσημη τέχνη.

Ο Wayne McGregor, Βρετανός χορογράφος στο χώρο του μοντέρνου χορού, είναι γνωστός για τη δουλειά του επειδή χρησιμοποιεί ένα ιδιαίτερο λεξιλόγιο για την κίνηση, τον διάλογο του χορού με τον κινηματογράφο και τις εικαστικές τέχνες και την ενσωμάτωση της τεχνολογίας των υπολογιστών. Παρακολουθώντας το έργο του, είναι συχνά αδύνατο να διαχωρίσει κανείς την κίνηση από το φως.

Το ίδιο συμβαίνει και με πολλές συνεργασίες του Michael Hulls με τον Russell Maliphant.Η συνεργασία του σχεδιαστή φωτισμού, που θεωρείται ένας από τους ανθρώπους που έφερε το φως στη σκηνή με την πιο σύγχρονη έννοια, με τον χορογράφο έγινε γνωστή κυρίως με το έργο”After Light” του 2009. Η φιγούρα που τους έκανε γνωστούς ήταν η δυναμική στροφή του σόλο χορευτή που σε συνδυασμό με το σπιράλ μοτίβο φωτισμού που τη συνόδευε και στροβιλιζόταν γύρω από αυτόν, γινόταν σχεδόν δυσδιάκριτη.Όπως εξηγεί ο σχεδιαστής:

“Οι άνθρωποι πάντα ισχυρίζονταν

πως ο φωτισμός μπορεί να είναι σαν μία στρώση που τοποθετείται πάνω από την τελειωμένη δουλειά. Όμως, στην πραγματικότητα, η σχεδίασή του ξεκινά από την πρώτη κιόλα ημέρα”.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Στο ντουέτο χορός - φωτισμός, το σώμα του χορευτή γίνεται αντιληπτό ως γλυπτό λόγω της ύπαρξης του φωτός, κάτι το μυστήριο και συμπαγές και στη συνέχεια, διαλύεται σε ακτινοβολία και αέρα. Είναι μια εκπληκτική αλχημεία. Ο Hulls έπαιζε με την ιδέα του να έχει “δύο μακριές λωρίδες φωτός με άνω του ενός μέτρου απόσταση μεταξύ τους, σαν γραμμές σιδηροδρόμου”. Ζήτησαν από την χορεύτρια Dana Fouras, να εκτελέσει μια σειρά από κινήσεις μεταξύ των γραμμών. Η μία ήταν μια σειρά από γρήγορες κινήσεις, όπου στρεφόταν χτυπώντας τα χέρια της και το αποτέλεσμα, όπως λέει ο Hull, “ ήταν κάτι που δεν είχαμε ξαναδεί”. Όσο η Fouras κινούταν ανάμεσα στο σκοτάδι και το φως, “ τα χέρια της άρχισαν να αναβοσβήνουν και να δημιουργούν ένα

57

58 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

αποτέλεσμα έξαρσης. Ήταν εκπληκτικό”. Στο”After Light”ο Hulls δε μπορούσε να πάρει το αποτέλεσμα που ήθελε χρησιμοποιώντας ένα συμβατικό φωτισμό στη σκηνή, κι έτσι με τη βοήθεια του αυτοματιστή Jan Urbanowski,δημιούργησε μια αλληλουχία από ψηφιακά μοτίβα φωτισμού που προβάλλονταν πάνω από τη χορεύτρια. α διαλυθεί και να μετασχηματιστεί.”

Η ανάγκη της κίνησης του σώματος σαν μια κιναισθητική εστιασμένη μορφή τέχνης οδήγησε στον πλευρικό φωτισμό. Για να εφαρμοστεί αυτός, υπάρχουν διάφορες θέσεις όπου μπορούμε να τοποθετήσουμε τα φώτα. Μία από αυτές είναι οι κνήμες, που όπως καταλαβαίνουμε και από το όνομα, βρίσκονται στο ύψος ή περίπου στο ύψος των κνημών του χορευτή. Το σχήμα τους είναι ελλειψοειδές και απενεργοποιούνται κλείνοντας το διακόπτη από το δάπεδο. Εστιάζουν στο ύψος του κεφαλιού στον κεντρικό άξονα, φωτίζοντας με αυτό τον τρόπο τον χορευτή και όχι το δάπεδο, με αποτέλεσμα αυτός να φαίνεται σαν να επιπλέει. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην μπορεί να διακρίνει κανείς τα όρια της σκηνής. Η σκηνή πλέον δεν είναι το δισδιάστατο δάπεδο αλλά η απέραντη θάλασσα στην οποία επιπλέει ο χορευτής.

Η αμέσως επόμενη σημαντική θέση, είναι το ύψος της κεφαλής. Τα φώτα, κρέμονται στο ύψος του κεφαλιού ή πάνω από αυτό και εστιάζουν επίσης στον κεντρικό άξονα, όπως και αυτά στις κνήμες. Αντίθετα όμως από αυτές, το φως πέφτει και στο δάπεδο χωρίς να το διαχωρίζει από τον χορευτή. Φυσικά, ο χορευτής φωτίζεται κατά μεγαλύτερο ποσοστό από το δάπεδο και η εστίαση γίνεται απευθείας σε αυτόν, αλλά πλέον η

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

σκηνή δεν είναι ένας χώρος χωρίς όρια αλλά το σαφώς καθορισμένο τμήμα του δαπέδου που φωτίζεται.

Οι δύο παραπάνω θέσεις φωτισμού που αναφέρθηκαν, χωρίζονται σε υποκατηγορίες (χαμηλές κνήμες, ψηλές κνήμες, μεσαίες κνήμες, χαμηλή κεφαλή και υψηλή κεφαλή) που δίνουν ξεχωριστές ποιότητες και σημεία εστίασης κάθε φορά. Άλλες πιθανές κατηγορίες φωτισμού είναι τα πίσω φώτα, τα φώτα οροφής, τα έμπροσθεν φώτα και τα φώτα δαπέδου. Την κάθε κατηγορία τη χειρίζεται ανάλογα ο σχεδιαστής και αποτελούν εργαλείο του επαγγέλματός του. Ο πίσω και ο έμπροσθεν φωτισμός είναι σημαντικοί καθώς το φως δημιουργεί γωνίες, δίνοντας την απαραίτητη έμφαση στον χορευτή ,είτε παραλείποντας τη σκηνή ,είτε σχηματίζοντας κάποιο μοτίβο σε αυτήν, αφήνοντας το σχεδιαστή ελεύθερο να συνθέσει όποιο συνδυασμό υπέργειου φωτισμού χρειάζεται, προκειμένου να επιτύχει το θεμιτό αποτέλεσμα.

Τα φώτα, πέραν από τις διαφορετικές θέσεις όπου μπορούν να τοποθετηθούν, ποικίλουν και ως προς το σχήμα, προκειμένου να αποδώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στην εστίαση του χώρου και την παραγωγή συναισθημάτων. Έτσι, μπορεί κανείς να διακρίνει στο χώρο φωτεινές σταγόνες ή κυκλικά πανοράματα που παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο έργο.

Το πλευρικό φως φαίνεται να αποτελεί κύριο εργαλείο του φωτισμού στο χώρο. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση διαφορετικών γωνιών φωτισμού στο χώρο και

59

60 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

το χορό αποτελούν ίσως σημαντικότερο κομμάτι της σύνθεσης και συχνά αντιμετωπίζεται με μινιμαλιστικούς και ποιητικούς τρόπους που βρίσκει κανείς σε μια παράσταση, ένα μιούζικαλ ή στην τηλεόραση.

Άλλη κατηγορία φωτισμού, αποτελεί το φως που πλημμυρίζει τη σκηνή χωρίς να εστιάζει σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο του δαπέδου. Αυτό δίνει άλλη αίσθηση χώρου στο θεατή από έναν απομονωμένο κύκλο φωτός στο δάπεδο. Άλλη χωρική και συναισθηματική αίσθηση στο θεατή δίνει επίσης και ένα φως που ανάβει σταδιακά, σε σχέση με ένα φως που αναβοσβήνει, όπως και ένα λευκό φως σε σχέση με ένα σκούρο μπλε φως, αλλά το χρώμα είναι ένα μεγάλο κομμάτι στο χώρο του φωτισμού και της σκηνής που δεν προλαβαίνει να αναλυθεί στη συγκεκριμένη διάλεξη, παρά μόνο να γίνουν μικρές αναφορές σε αυτό.

Μία άλλη αποτελεσματική μέθοδος φωτισμού είναι η χρήση του πανοράματος στο χορό, ή των χρωματισμένων σταγόνων στο μπαλέτο. Με τη χρήση πανοράματος παράγονται διαφορετικοί χρωματισμοί και ενεργοποιώντας τρεις από αυτούς ταυτόχρονα, παράγεται ευρύ φάσμα χρωμάτων που μπορεί να δώσει ποικιλία στη σύνθεση του σχεδιαστή.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Φώτα Έμφασης MOMIX, Alchemia

61

62 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΜΕΘΟΔΟΙ ΦΩΤΙΣΜΟΥ Παρακάτω καταγράφονται συγκεντρωτικά και αναλύονται όλοι οι μέθοδοι φωτισμού που χρησιμοποιεί ένας σχεδιαστής φωτισμού

Φώτα Εμφασησ ( AccentLights)

Αυτό το είδους φωτισμού χρησιμοποιείται για να δώσει έμφαση σε ένα άτομο ή σε μια θέση της σκηνής, ούτως ώστε να την κάνει να ξεχωρίζει. Ο φωτισμός έμφασης μπορεί να πραγματοποιηθεί με χρώματα ή με ανάλογη ένταση φωτισμού - το πιο κοινό παράδειγμα φωτισμού έμφασης είναι ο προβολέας.

Συσκοτισμόσ (Blackout)

Όταν η μέθοδος blackout χρησιμοποιείται, το αποτέλεσμα είναι ακριβώς αυτό που περιγράφει και το όνομα της μεθόδου. Στο σύνολο της σκηνής και του περιβάλλοντός της επικρατεί έλλειψη φωτισμού. Πολλές παραστάσεις αρχίζουν και τελειώνουν με συσκοτισμό, καλύπτοντας τα μέλη του καστ που κινούνται μέσα και έξω από τη σκηνή είτε για να μεταφέρουν πράγματα εκτός και εντός αυτής, είτε για να πάρουν οι ερμηνευτές τη θέση και τη στάση που χρειάζεται, και γενικά για να γίνουν διαδικασίες που δε χρειάζεται να αντιληφθεί ο θεατής καθώς μπορεί να

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

τον παρασύρουν από το συναισθηματικό ταξίδι το οποίο έχει ξεκινήσει.

Σε μια τέτοια περίπτωση θα πρέπει να υπάρχει ένα μικρό σημάδι στο δάπεδο που θα μπορεί να το δει ο ερμηνευτής (είτε επειδή το σημάδι θα αποτελείται από ταινία που φωσφορίζει είτε από κάποιο φθορίζον χρώμα) και το οποίο θα είναι τοποθετημένο στο κέντρο της σκηνής. Αυτό θα βοηθήσει τους ερμηνευτές να προσανατολιστούν μέσα στο σκοτάδι καθώς θα περπατάνε στο χώρο. Μπορεί ακόμη να χρησιμοποιηθεί είδος φωτισμού που θα φωτίσει το δάπεδο ίσα ίσα ώστε να φαίνεται ένα μικρό σημάδι που θα προσανατολίσει τον ερμηνευτή. Αυτό είναι μια καλή λύση στις περιπτώσεις που ο ερμηνευτής δεν ξεκινάει από το κέντρο της σκηνής και τον βοηθάει να βρει τη θέση του.

Φωτα Γεμισματοσ

Πρόκειται για πλευρικά φώτα. Τα φώτα γεμίσματος είναι συμπληρωματικά και συνήθως

63

64 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

χρησιμοποιούνται για να τονίσουν τις σκιές που πέφτουν στα χαρακτηριστικά του ερμηνευτή.

Πλύση (Wash)

Μία “πλύση” αναφέρεται στο συνδυασμό των φώτων που χρησιμοποιούνται πάνω στη σκηνή οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή.

Ζελέ (Gel)

Το τζελ είναι το λεπτό στρώμα που ρυθμίζεται σε όλη την πρόσοψη του φωτός για να αλλάξει το χρώμα του. Σήμερα, τα τζελ φτιάχνονται συνήθως από

Μοτίβο

Enra, ,Pleiades

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

πλαστικό, αλλά παλιότερα φτιάχνονταν από ζελατίνη (από οστά ζώων) όπως δηλώνει και το όνομα.

Gobo

Το Gobo είναι ένας γενικός όρος για κάθε είδους αδιαφανές αντικείμενο που τοποθετείται μπροστά από το φως προκειμένου να εμποδίσει ένα τμήμα της δέσμης φωτός, ή μια ολόκληρη δέσμη.

Μοτιβο

Το μοτίβο είναι ουσιαστικά ένα Gobo με κάθε είδους σχέδιο κομμένο στην επιφάνεια. Όταν τοποθετείται μπροστά από μια δέσμη φωτός, το Gobo με μοτίβο παράγει το σχέδιο πάνω στη σκηνή. Χρώματα των φώτων/ ή τζελ, και οι επιπτώσεις που έχουν στον τόνο του δέρματος, το μακιγιάζ και τα κοστούμια

Μαυροφωσ/Blacklight

Το μαύρο φως, UV , ή υπεριώδες φως, είναι ένα φως απόχρωσης μπλε-μωβ το οποίο χρησιμοποιείται για θεατρικά εφέ και τονίζει το λευκό κοστούμι ή άλλα φωσφορούχα χρωματιστά κοστούμια και σκηνικά. Εκτός από το γεγονότος ότι κάνει σχεδόν τον τόνο του δέρματος να εμφανίζεται στο χρώμα της λεβάντας προς σκούρο μωβ, εξομαλύνει επίσης το δέρμα και το κάνει να φαίνεται αψεγάδιαστο, ενώ κάνει τα δόντια να φαίνονται λαμπερά κατάλευκα, και αυτός είναι και ο λόγος που τόσοι πολλοί στα κλαμπ χρησιμοποιούν

65

66 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Blacklight Momιx, Lunar Sea Χρήση Λευκού Momix, reMIX

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

υπεριώδη φωτισμό.

Ωστόσο, το μαύρο φως ή το υπεριώδες φως πάνω στη σκηνή είναι τόσο αφύσικο και ασυνήθιστο, που θα έπρεπε να χρησιμοποιείται με σύνεση, μόνο για ειδικά εφέ. Αυτό που πετυχαίνει κυρίως ένας σχεδιαστής φωτισμού με τη χρήση black light είναι η αποσύνθεση του χώρου τονίζοντας μόνο τα λευκά ή φωσφορούχα χρώματα που βρίσκονται πάνω στη σκηνή καταφέρνοντας έτσι να δημιουργεί οφθαλμαπάτη στο θεατή συνθέτοντας σχήματα που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Ένα αρνητικό στοιχείο της μεθόδου blacklight είναι το γεγονός ότι γίνονται πολύ εύκολα εμφανή πιθανά λάθη που μπορεί να λάβουν χώρα επάνω στη σκηνή από τους χορευτές.

Λευκο

Χρησιμοποιώντας λευκό φως, σχεδόν όλα τα χρώματα του φάσματος τείνουν να μείνουν όπως πραγματικά είναι ενώ τα μεταλλικά στοιχεία, άλλα φωτεινά που είναι αναμειγμένα με νέον, κοστούμια από ύφασμα με διαμορφωμένο μοτίβο και άλλες ειδικές περιπτώσεις κάνουν ακόμη πιο έντονες τις ιδιότητές τους και τονίζεται το καθένα με τρόπο ξεχωριστό, αποκτώντας ίσως και πρωταγωνιστικό ρόλο. Για παράδειγμα, οποιοδήποτε μεταλλικό στοιχείο ή κάθε είδους λαμπερή επένδυση, θα αστράφτει και θα λάμπει εξωφρενικά και υπερφυσικά, ορίζοντας πολλές φορές, λόγω της λάμψης του, το χώρο.

67

68 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΑΝΆΚΛΑΣΗ, ΔΙΆΧΥΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΌΦΗΣΗ ΤΟΥ ΦΩΤΌΣ Αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, πως οι σχεδιαστές φωτισμού προκειμένου να πετύχουν το στόχο τους πρέπει να γνωρίζουν πολύ καλά τις ιδιότητες του φωτός καθώς και πώς να τις εκμεταλλεύονται επάνω στη σκηνή. Οι κύριες ιδιότητες είναι η ανάκλαση, η διάχυση και η απορρόφηση του φωτός. Οι ιδιότητες αυτές είναι γνώριμες σε όλους μας τόσο εμπειρικά όσο και σε θεωρητικό υπόβαθρο, αφού τα βιβλία της φυσική αναφέρονται σε αυτές από τις πρώτες σχολικές τάξεις. Ας κάνουμε όμως μια υπενθύμιση. Αντανάκλαση ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο μια δέσμη ακτίνων φωτός συναντάει μια λεία και στιλπνή επιφάνεια και αλλάζει πορεία. Η γωνία πρόσπτωσης των φωτεινών ακτίνων είναι ίση με τη γωνία ανάκλασης.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Διάχυση, είναι το φαινόμενο κατά το οποίο οι ακτίνες προσπίπτουν σε τραχιά ,ανώμαλη επιφάνεια ,ανακλώνται προς διαφορετικές κατευθύνσεις και διασκορπίζονται. Η απορρόφηση του φωτός εξαρτάται από το χρώμα του αντικειμένου. Τα σκουρόχρωμα αντικείμενα απορροφούν μεγαλύτερο μέρος της φωτεινής ακτινοβολίας ενώ τα ανοιχτόχρωμα αντανακλούν ή διαχέουν το φως.

Σύμφωνα με τα παραπάνω ,επομένως, και με τις διάφορες τεχνοτροπίες που έχουν αναλυθεί στο κεφάλαιο 3 (black light, wash, μοτίβο κτλ) ο σχεδιαστής φωτισμού μπορεί να συνθέσει ελεύθερα πάνω στη σκηνή και να δημιουργήσει τις ψευδαισθήσεις, το χώρο και τα συναισθήματα που θέλει, καθώς και να κάνει το θεατή να εστιάσει το βλέμμα του όπου εκείνος επιθυμεί τον οδηγήσει.

69

ΑΝΑ ΛΥΣΗ ΠΑΡΑ ΔΕΙΓΜΑ ΤΩΝ

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Σε αυτό το κεφάλαιο στόχος μας είναι ο εντοπισμός των μεθόδων φωτισμού που αναλύθηκαν προηγουμένως, μελετώντας την εφαρμογή τους με βάση τις ιδιότητες του φωτός σε συγκεκριμένα παραδείγματα και ο τονισμός του ρόλου τους στις χορογραφίες μέσα από αυτά. Ουσιαστικά επιχειρούμε να δώσουμε στη “μεταβλητή” φως μια πραγματική τιμή προκειμένου να λυθεί η εξίσωση φως-χορός- χώρος που τέθηκε ως προβληματισμός στην αρχή της μελέτης. Για το σκοπό αυτό, μελετάμε δύο επαγγελματικές χορευτικές ομάδες. Η μία είναι η ομάδα του Έλληνα χορογράφου Δημήτρη Παπαϊωάννου και η άλλη η χορευτική ομάδα MOMIX η οποία έχει ως βάση της τις Ηνωμένες Πολιτείες.

71

O Δημήτρης Παπαϊωάννου είναι καταξιωμένος Έλληνας χορευτής, χορογράφος, σκηνοθέτης σκηνής και εικαστικός καλλιτέχνης. Το 1982 ο Δημήτρης Παπαϊωάννου παρακολούθησε μαθήματα χορού στο στούντιο της Μαίρης Τσούτη, ενώ το 1983 αποτέλεσε βασικό μέλος της ομάδας Ανάλια. Την ίδια χρονιά βρέθηκε στη Νέα Υόρκη για σπουδές χορού στο στούντιο του Έρικ Χόκινς και 3 χρόνια αργότερα, το 1986, ίδρυσε μαζί με την Αγγελική Στελλάτου την Ομάδα Εδάφους, ένα χορευτικό σχήμα του οποίου την πλήρη επιμέλεια έχει αναλάβει ο ίδιος. Με την Ομάδα Εδάφους ανέβασε μεγάλο αριθμό παραστάσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές. Αυτή την ομάδα είναι που μελετάμε εμείς. Επιλέγουμε την Ομάδα Εδάφους ως ένα από τα δύο μας παραδείγματα, λόγω των πρωτότυπων χορογραφιών και της δυναμικότητας που έχει το φως ως συνθετικό στοιχείο.

Δημήτρης Παπαϊωάννου

Οι Momix είναι μια χορευτική ομάδα που μέσα από το έργο τους επιχειρούν να προκαλούν ψευδαισθήσεις στο θεατή. Η εταιρεία τους εδρεύει στην Ουάσιγκτον, Κονέκτικατ με ιδρυτή τον Moses Pendleton. Με τα έργα τους επιχειρούν να μεταφέρουν το κοινό από την καθημερινότητα σε έναν φανταστικό κόσμο μέσω της χρήσης φωτισμού και μαγευτικών εικόνων. Έχουν εντυπωσιάσει τους θεατές σε πάνω από 22 χώρες κι έχουν παρουσιάσει το έργο τους σε θέατρα,τηλεόραση και κινηματογράφο. Σε μία συνεχή αναζήτηση για μια άλλη βαρύτητα ο καλλιτεχνικός διευθυντής Moses Pendleton συνδυάζει αθλητικό χορό, εκθαμβωτικά κουστούμια, ανατριχιαστική μουσική και φυσικά το ταλέντο των χορευτών του για να δημιουργήσει μια διαδραστική εμπειρία. Αφορμή για την επιλογή των συγκεκριμένων χορευτικών ομάδων στάθηκε η χρήση παρόμοιων τεχνικών φωτισμού, με διαφορετικό όμως χειρισμό, γεγονός που αποφέρει διαφορετικά οπτικά αποτελέσματα.

Moses Pendleton

ΦΩΣ ΚΑΙ ΧΟΡΕΥΤΕΣ

Swan dreaming of genesis and new green Momix, Botanica

H μέθοδος black light, είναι ίσως η συνηθέστερη που χρησιμοποιεί η ομάδα ΜΟΜΙΧ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας χορογραφίας θεωρούμε την “Swan dreaming of genesis and new green” η οποία είναι απόσπασμα της παράστασης BOTANICA. Οι τρεις χορεύτριες φορούν στα πόδια και στα χέρια ρούχα από χρώματα Fluorescence, τα οποία λειτουργούν με το φαινόμενο του φθορισμού, όπου το αντικείμενο εκπέμπει ακτινοβολία του ίδιου μήκους κύματος με αυτή που απορροφά. Επομένως αυτές οι στολές φαίνονται μόνο με τη χρήση φωτός blacklight και δε φαίνονται στο σκοτάδι όπως τα φωσφορούχα χρώματα. Έτσι δημιουργείται μια ψευδαίσθηση άκρων τα οποία δεν συνδέονται σε κάποιον κορμό κι αιωρούνται στο κενό. Στην αρχή της χορογραφίας είναι ορατό μόνο το ένα πόδι κάθε χορεύτριας κι εν συνεχεία αποκαλύπτονται

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

BLACKLIGHT

και τα υπόλοιπα σημεία ένα ένα. Η ψευδαίσθηση αυτή η οποία δημιουργείται λόγω του φωτισμού δίνει στον χορογράφο τη δυνατότητα να δημιουργήσει με τα άκρα των χορευτών νέες γεωμετρίες και σχήματα επάνω στην αόριστα προσδιορισμένη σκηνή όπως καρδιές, κύκνους κλπ. Ο θεατής δεν αντιλαμβάνεται πού είναι το δάπεδο της σκηνής, καθώς και την τρίτη διάσταση(βάθος). Μπορούμε να πούμε επομένως πως η χρήση black light φωτισμού είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική χρήση φωτός στη σύνθεση χορογραφίας ,η οποία χρησιμοποιεί την αντίθεση του φωτός με τη σκιά για να ορίσει μορφές, αποδομώντας, έτσι, τον χώρο. Ο φωτισμός στην συγκεκριμένη περίπτωση , άλλωστε, είναι το κύριο σημείο της χορογραφίας ,καθώς την καθορίζει απόλυτα και χωρίς αυτόν πιθανά να στερούνταν χορευτικής αξίας.

75

ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΙΚΟΝΑΣ

76 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Ουρανός - Γη

Παπαιωάννου, 2 Στο συγκεκριμενο παράδειγμα από την παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου, το φως λειτουργεί συνθετικά. Ορίζονται δύο επί μέρους σκηνές κατά τον κατακόρυφο άξονα μέσω της χρήσης του φωτός με δύο διαφορετικούς τρόπους. Η πρώτη σκηνή, ορίζεται από την προβολή ενός ουρανού στο επάνω μισό της σκηνής ,μπροστά από τον οποίο αναδεικνύεται η φιγούρα του πρωταγωνιστή σαν σκιά. Εδώ η τρίτη διάσταση χάνεται, καθώς το μόνο τρισδιάστατο στοιχείο που χρησιμοποιείται είναι ο ίδιος ο χορευτής του οποίου το βάθος εξαφανίζεται, λόγω της τοποθέτησής του μπροστά από ένα φωτεινό επίπεδο, σαν οθόνη. Η δεύτερη σκηνή, ορίζεται από τη χρήση λευκού χαμηλού φωτισμού που σβήνει προς τα επάνω. Όπως στο πρώτο επίπεδο , έτσι κι εδώ, η φιγούρα του πρωταγωνιστή φαίνεται σαν σκιά. Η τοποθέτηση του φωτός επάνω στη σκηνή ,όμως, προκαλεί τον φωτισμό και του δαπέδου, οπότε εδώ, το βάθος είναι κατανοητό από το θεατή. Χρησιμοποιείται ,επομένως, διαφορετική τεχνική χρήσης του φωτός στις δύο σκηνές, αλλά το μέσο ανάδειξης της χορογραφίας είναι κοινό, η αντίθεση φωτός και σκιάς , φόντου και χορευτή. Στην αρχή της πράξης είναι ορατή μόνο η δεύτερη σκηνή όπου εκτελούν το έργο τους οι δύο ερμηνευτές. Όλος ο υπόλοιπος χώρος της σκηνής βρίσκεται σε Blackout. Δύο άλλοι ερμηνευτές παρεμβαίνουν με σκουρόχρωμα πανέλα ,που παίρνουν τον ρόλο κινητού σκηνικού και λειτουργούν ως αυλαία που κλείνει, απομακρύνουν τον έναν από τους δύο. Ο ερμηνευτής-σκιά που απομένει στέκεται σχεδόν ακίνητος

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

FOOTLIGHT

στην κάτω δεξιά γωνία. Τότε εμφανίζεται η πρώτη σκηνή με τον ουρανό που αναφέρθηκε προηγουμένως, μαζί με τον δεύτερο ερμηνευτή ο οποίος είχε απομακρυνθεί. Ενδιάμεσα των δύο σκηνών επικρατεί black out και ο θεατής δεν μπορεί να αντιληφθεί τι συμβαίνει εκεί. Όταν λοιπόν, ο πρώτος ερμηνευτής επιχειρεί να πάει να βρει τον δεύτερο η φιγούρα του χάνεται από το οπτικό πεδίο του θεατή σε ένα κομμάτι της διαδρομής. Όσο προσπαθεί να τον πλησιάσει, προκαλείται η οφθαλμαπάτη ότι ο έτερος ερμηνευτής αιωρείται ανεβαίνοντας όλο και πιο ψηλά. Η πράξη τελειώνει όταν ο πρώτος ερμηνευτής καταφέρνει να φτάσει στην πρώτη σκηνή και τότε η δεύτερη σκηνή ενώνεται με την πρώτη χωρίς όμως να ταυτιστούν, με έναν έμμεσο μπλε φωτισμό.

77

ΦΩΤΙΣΜΟΣ

78 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Lunar Sea

Momix, Botanica Μια ίσως πιο συντηρητική χρήση του φωτισμού , αλλά εξίσου σημαντική για τη χορογραφία παρατηρείται στο συγκεκριμένο απόσπασμα της παράστασης BOTANICA. Εδώ, φωτίζονται όλοι οι χορευτές εξίσου ανεξαρτήτως της τοποθέτησης τους επάνω στη σκηνή, στρέφοντας το βλέμμα του θεατή στα σώματα των χορευτών και τη γεωμετρία που παίρνουν και τονίζοντας τα σημεία του σώματός τους με την περισσότερη κίνηση.Η μέθοδος φωτισμού που χρησιμοποιείται εδώ είναι η κνήμη. Το φως είναι τοποθετημένο στο ύψος των κνημών των ερμηνευτών φωτίζοντας από εκείνο το σημείο και ανω. Έτσι, όσο το φως πλησιάζει το επίπεδο του δαπέδου αρχίζει να σβήνει, στις περισσότερες περιπτώσεις ίσως όχι τελείως, αλλά κατά ένα μεγάλο ποσοστό. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αποδόμηση του χώρου της σκηνής καθώς ο θεατής προς στιγμήν χάνει την αίσθηση του δαπέδου

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

79

ΚΝΗΜΗΣ

και δίνεται η αίσθηση πως οι χορευτές αιωρούνται. Αντίστοιχα, ο χορογράφος έχει συνθέσει σύμφωνα με το στοιχείο αυτό και τα σημεία του σώματος των χορευτών που φωτίζονται περισσότερο είναι τα πιο έντονα καθ’όλη τη διάρκεια. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή όπου χορευτές σηκώνουν στα χέρια τους άλλους χορευτές , οι οποίοι καθώς είναι σε ψηλότερο σημείο φωτίζονται περισσότερο και με τις κινήσεις τους μοιάζουν να επιπλέουν σε μια αόρατη θάλασσα ή να περπατούν σε έναν αόρατο δρόμο. Σημαντική είναι η χρήση του φωτισμού σε αυτό το σημείο , καθώς το γεγονός ότι οι «αιωρούμενοι» χορευτές φωτίζονται παραπάνω τους δίνει το κέντρο της προσοχής του θεατή. Αξιοσημείωτο είναι, το ότι στο παράδειγμα αυτής της πιο συντηρητικής μεθόδου φωτισμού, οι χορευτές κινούνται με περισσότερη γεωμετρία τόσο ο καθένας ξεχωριστά όσο και ανά ζευγάρι αλλά και τα ζευγάρι μεταξύ τους στο χώρο έχουν μια πιο αυστηρή γεωμετρική σχέση και κίνηση. Ειδικά όταν οι χορευτές καλούνται να ανυψώσουν άλλους η κίνηση πλέον σχηματίζει καθαρά γεωμετρικά σχήματα (κύκλος, τρίγωνο κτλ)

ΠΡΟΒΟΛΕΑΣ ΜΟΤΙΒΟ

80 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Κελί από Φως

Momix, Alchemia

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα της χορογραφίας από τους Momix οι τρεις χορευτές βρίσκονται στο κέντρο μιας σκηνής η οποία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φωτισμένη. Ακριβώς στο κέντρο, όπου βρίσκονται, διακρίνεται ένα έντονο κατακόρυφο φως από προβολέα που ορίζει το σημείο ενδιαφέροντος του θεατή. Κατά μία ευρεία έννοια θα ήταν δυνατό να πούμε ότι ορίζει και μια νέα σκηνή. Το χαρακτηριστικό του φωτός αυτού είναι η μορφή του καθώς εγγράφεται μεν σε κύκλο όπως όλοι οι προβολείς αλλά φωτίζει γραμμικά, με τη μορφή αχτίδων, οι οποίες μοιάζουν να δημιουργούν ένα κελί ,από το οποίο προσπαθούν να τραβήξουν οι δύο χορευτές την κεντρική χορεύτρια. Όταν πλεόν το καταφέρνουν η σκηνή φωτίζεται ολόκληρη και οι αχτίδες φωτός σβήνουν. Είναι , επομένως, μεγάλης σημασίας όχι μόνο ο φωτισμός, το είδος του, και το σημείο το οποίο φωτίζει, αλλά και η γεωμετρική του μορφή η οποία μπορεί να παίξει δραματουργικό ρόλο στην πραγματοποίηση μιας χορευτικής ρουτίνας.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

81

ΦΩΣ ΚΑΙ ANTIKEIMENA

Μία μεγάλη κατηγορία όσον αφορά τη χρήση του φωτός σαν συνθετικό στοιχείο του χορού, αποτελεί κι ο συνδυασμός του με διάφορες υλικότητες αντικειμένων που βρίσκονται επάνω στη σκηνή, ή που πιθανά χρησιμοποιούνται κατά την πραγματοποίηση της χορογραφίας. Έτσι, συνδυάζονται οι ιδιότητες του φωτός με τις ιδιότητες των υλικών με εντυπωσιακά αποτελέσματα, σύνηθες φαινόμενο και κατά την αρχιτεκτονική σύνθεση.Το φως έχει διαφορετική σχέση με κάθε αντικείμενο ανάλογα με την υλικότητά του, το χρώμα του κτλ. Ανάλογα με την υλικότητα των αντικειμένων, τα χωρίζουμε σε τρεις κατηγορίες: Διαφανή, ημιδιαφανή και αδιαφανή. Τα αντικείμενα που μπορεί να τα διαπεράσει φως ονομάζονται διαφανή. Αυτά που αφήνουν μέρος μόνο του φωτός να τα διαπεράσει και στη συνέχεια το διασκορπίζουν ονομάζονται ημιδιαφανή, ενώ αυτά που δεν αφήνουν το φως να τα διαπεράσει είναι τα αδιαφανή αντικείμενα, πίσω από τα οποία σχηματίζεται σκιά. Βέβαια, όλα είναι πάντα σχετικά. Ένα μεταλλικό αντικείμενο είναι περισσότερο αδιαφανές από μια παπαρούνα και αντανακλά κατοπτρικά μεγάλη ποσότητα από το φως που πέφτει πάνω του.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Ως προς το χρώμα, τα αντικείμενα χωρίζονται σε σκουρόχρωμα και ανοιχτόχρωμα. Αναφέραμε προηγουμένως, πως τα σκουρόχρωμα αντικείμενα απορροφούν το μεγαλύτερο μέρος του φωτός που προσπίπτει στην επιφάνειά τους, ενώ τα ανοιχτόχρωμα το αντανακλούν. Αν πάρουμε σαν παράδειγμα τα δύο άκρα των περιπτώσεων, το μαύρο και το άσπρο αντίστοιχα, παρατηρούμε και στις δύο περιπτώσεις, πως το χρώμα πρέπει να συγκριθεί με το περιβάλλον του είμαι μόνο μια έννοια. Αν μελετήσουμε αυτά τα χρώματα σε ύφασμα με πτυχές, θα διαπιστώσουμε ότι εξαιτίας των διαφορετικών γωνιών πρόσπτωσης πάνω στο ύφασμα, ο φωτισμός δεν είναι ομοιόμορφος και δημιουργούνται ποικίλες σκιές άλλες πιο σκούρες και άλλες πιο ανοιχτόχρωμες που μας κάνουν να αμφιβάλλουμε για το πραγματικό χρώμα του υφάσματος. Τα υλικά αντικείμενα που λαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις χορογραφίες μπορεί είτε να αποτελούν προέκταση της κίνησης του σώματος του χορευτή, (οπότε σε τέτοια περίπτωση συζητάμε για διαφορετικότητα στο υλικό του αντικειμένου (αν είναι διάφανο ημιδιάφανο τραχύ λείο κτλ) και για φυσικά για το χρώμα (συνήθως ανοιχτό). Υπάρχει όμως και η κατηγορία όπου τα υλικά αντικείμενα λειτουργούν ως σκηνικά. Σε τέτοιες περιπτώσεις έχουμε συνήθως παιχνίδι με το χρώμα και τις περισσότερες φορές πρόκειται για ύφασμα, που με τις πτυχές που δημιουργούνται σε αυτό, η τρίτη διάσταση γίνεται εύκολα αντιληπτή.

83

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

84 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Μπαλόνι

Παπαϊωάννου,2 Η πράξη ξεκινάει με το γενικό φωτισμό της σκηνής να χαμηλώνει. Spotlights τοποθετημένα πάνω από τη σκηνή, τη φωτίζουν με άτονο φως τόσο ώστε να φαίνεται η τρίτη διάσταση. Στο περιβάλλον επικρατούν σκούρα χρώματα, κυρίως αποχρώσεις του γκρι. Τα πανέλα που χρησιμοποιούνται στη χορογραφία και η σκηνή, παρ ότι έχουν άλλα χρώματα, λόγω χαμηλού φωτισμού φαίνονται σκούρο γκρι και μαύρα. Οι ερμηνευτές είναι επίσης μαυροντυμένοι. Κι εκεί εμφανίζονται το λευκό μπαλόνι και ο λευκός κάδος να τραβήξουν τα βλέμματα όλων των θεατών με τη λάμψη τους. Σε αυτήν τη χορογραφία του Δημήτρη Παπαϊωάννου, ο πρωταγωνιστικός ρόλος θα μπορούσαμε να πούμε ότι μετατίθεται από τους δύο χορευτές ,στο μπαλόνι, που καθ’ όλη τη διάρκεια είναι το αντικείμενο του πόθου των δύο ανδρών. Το μπαλόνι είναι λευκού χρώματος και ημιδιάφανο , με

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΑ

αποτέλεσμα να αντανακλά το φως των spotlights, κατά ένα ποσοστό, αρκετό για να του χαρίσει την προσοχή του θεατή. Σε συνδυασμό με τα σκουρόχρωμα ρούχα των δύο χορευτών το άσπρο του χρώμα κάνει την παρουσία του ακόμη πιο έντονη. Στην ίδια χορογραφία - σκηνή συμμετέχει κι ένα ακόμη αντικείμενο, ένας κάδος. Ο κάδος αυτός είναι επίσης λευκός αλλά ημιδιάφανος σε μικρότερο βαθμό από το μπαλόνι και λόγω υλικότητας το ποσοστό ανάκλασης του φωτός από τους προβολείς είναι ελάχιστο. Έτσι, λοιπόν γίνεται σαφής η σημασία της υλικότητας ενός αντικειμένου για τη δυναμικότητα που θέλουμε να του αποδοθεί. Εξάλλου, η ισχύς του μπαλονιού επί του κάδου φαίνεται και πέραν του φωτισμού καθώς στο τέλος της χορογραφίας, όπου το μπαλόνι σκάει , ο κάδος απλά εξαφανίζεται εκτός σκηνής χάνοντας κι εκείνος τη δυναμική του. Ταυτόχρονα, ο

85

86 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

σχεδιαστής φωτισμού στρέφει το βλέμμα του κοινού σε έναν από τους δύο ερμηνευτές ο οποίος αποκαλύπτει δύο έντονα λευκά ενδύματα που αντανακλούν το φως και τον ξεχωρίζουν από τον δεύτερο ο οποίος βρίσκεται πεσμένος στο δάπεδο. Στη συγκεκριμένη χορογραφία, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι το φως ορίζει το κέντρο της προσοχής του κοινού. Το μπαλόνι και ο κάδος μεταφέρονται με γραμμικές και ήρεμες κινήσεις κάθε φορά από τον έναν ερμηνευτή στον άλλο και αν μισοκλείσει κανείς τα μάτια θα δει γραμμικές δέσμες φωτός να κινούνται ευθύγραμμα ή κυκλικά γύρω από ένα πανέλο που λόγω έλλειψης φωτισμού φαίνεται σαν μαύρο.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Ημιδιάφανα Λευκά Κουστούμια Momix, Alchemy

Πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα συνδυασμού υλικότητας και φωτισμού παρατηρούμε σε μία ακόμη χορογραφία της ομάδας Momix. Εδώ στη σκηνή βρίσκουμε πέντε χορεύτριες. Αρχικά, η μία χορεύτρια κατεβαίνει από ψηλά στη σκηνή, η οποία είναι απόλυτα σκοτεινή, με μοναδικό φωτισμό κάποιες προβολές από spotlights με μοτίβο που θυμίζουν άστρα επάνω στα σώματα των χορευτριών. Δίνεται , με τον τρόπο αυτό, η αίσθηση ,στον θεατή, της θέσης των πρωταγωνιστών στη σκηνή, αλλά δεν προδίδεται το χαρακτηριστικό στοιχείο της χορογραφίας ακόμη, το οποίο είναι τα φορέματά τους. Τα φορέματα είναι από λευκό ημιδιάφανο υλικό το οποίο παίρνει διάφορες μορφές κατά τη διάρκεια του χορού, μορφές οι οποίες , φυσικά, αναδεικνύονται κι από τον εκάστοτε φωτισμό. Στη συνέχεια, στη σκηνή χρησιμοποιείται διάχυτος, χαμηλός φωτισμός ο οποίος έχει εσωτερικά φωτοσκιάσεις, και δίνει τη μορφή κύματος. Με τον φωτισμό αυτό οι χορεύτριες κινούνται επάνω στη σκηνή και μοιάζουν με πλάσματα της θάλασσας , ίσως μέδουσες, οι οποίες κινούνται αρμονικά στα ήρεμα νερά του βυθο Η χορογραφία συνεχίζεται με τις χορεύτριες να παρατάσσονται σε μια οριζόντια γραμμή επάνω στη σκηνή. Εδώ παρατηρούμαι μια διαφοροποίηση στη χορογραφία, αλλά και στον φωτισμό μεταξύ των χορευτριών. Οι κεντρική χορεύτρια φωτίζεται κατακόρυφα από προβολέα και της δίνεται έτσι έντονη προσοχή. Οι εναπομείνουσες 4 χορεύτριες έχουν σηκώσει μέρος του υφάσματος του φορέματός τους και φωτίζονται

87

88 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

με προβολέα από την πίσω πλευρά της σκηνής. Διακρίνεται , επομένως, η μορφή τους σα σκιά σε φωτεινό φόντο( το λευκό ύφασμα που έχει τονιστεί από τον φωτισμό, σε αντίθεση με την κεντρική χορεύτρια που λούζεται από τον κατακόρυφο προβολέα. Έπειτα, η σύνθεση αναπτύσσεται με τις χορεύτριες να καλύπτουν όλο τους το σώμα με το ύφασμα του φορέματος, με αποτέλεσμα να διακρίνονται οι φιγούρες του σώματός τους με δυσκολία σα μια αχνή σκιά πίσω από το φωτεινό λευκό ύφασμα. Δε χορεύουν πλέον με τα σώματά τους. Χορεύει το κοστούμι τους το οποίο κάνει παιχνιδίσματα με τον φωτισμό. Η χορογραφία τελειώνει με χαμηλό φωτισμό ολόκληρης της σκηνής

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

και ένα ποσοστό black light που θα δώσει την τελική έμφαση στο λευκό φόρεμα των χορευτριών. Εδώ, ο πρωταγωνιστής της χορογραφίας είναι το κοστούμι. Έχει επιλεγεί επίτηδες να είναι λευκό ούτως ώστε να ακτινοβολεί όλη την ποσότητα της δέσμης φωτός που πέφτει πάνω του και να λάμπει στα μάτια του θεατή. Επίσης, έχει επιλεγεί επίτηδες ημιδιαφανές ώστε να αφήνει μια ποσότητα ακτινοβολίας να το διαπερνά και να φαίνεται πίσω από αυτό η φιγούρα της ερμηνεύτριας καθώς και η κίνησή της. Οι κινήσεις εδώ είναι κυρίως αυστηρά γεωμετρικά σχήματα.

89

90 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Baseball

Μomix, Alchemy Στη συγκεκριμένη χορογραφία της ομάδας Momix από τη παράσταση Alchemy , κεντρικό ρόλο έχουν δύο μεγάλες κατασκευές σε σχήμα U επάνω και δίπλα από τις οποίες αναπτύσσεται το σύνολο της χορογραφίας. Οι κατασκευές αυτές είναι λευκές, βαριές και λόγω σχήματος κινούνται σύμφωνα με το βάρος των χορευτών επάνω τους. Το λευκό τους χρώμα , σε συνδυασμό με το μαύρο φόντο της σκηνής και το γυαλιστερό τους υλικό,τους δίνει λάμψη καθώς ανακλά το φως των προβολέων. Η γεωμετρία

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

τους δημιουργεί φωτοσκιάσεις που επηρεάζουν τη χορογραφία και το κέντρο προσοχής του θεατή. Αρχικά, το φως πέφτει από προβολέα, ο οποίος έχει τοποθετηθεί ακριβώς επάνω από τις κατασκευές αυτές , επομένως οι χορευτές που βρίσκονται ``μέσα`` τους είναι σχεδόν σκοτεινοί, ενώ ο κεντρικός χορευτής φωτίζεται έντονα. Επίσης, κατά τη διάρκεια της χορογραφίας, το φως ορίζει τρεις επί μέρους σκηνές, ορίζει ,δηλαδή, νέους χώρους.

91

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ

92 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Πανιά στο φόντο Παπαιωάννου, 2

Την πράξη με το μπαλόνι και τον κάδο, διαδέχεται το πανί που αλλάζει χρώματα. Στην αλλαγή της πράξης ο σχεδιαστής χρησιμοποιεί τη μέθοδο του συσκοτισμού (black out) και την ίδια στιγμή ένα πανί που λούζεται από φως χρώματος φούξια, εμφανίζεται στη σκηνή και γίνεται το επίκεντρο της προσοχής καθώς είναι το μοναδικό αντικείμενο το οποίο φωτίζεται. Η σκηνή δε φωτίζεται κι έτσι ο θεατής δε βλέπει το δάπεδο, ενώ οι χορευτές αχνοφαίνονται σαν μαύρες φιγούρες. Το μόνο που φαίνεται να έχει όγκο είναι το πανί, το οποίο κινείται από τον αέρα ο οποίος πιθανά προέρχεται από μηχάνημα τοποθετημένο πίσω από αυτό και με τις πτυχές που δημιουργούνται με την κίνησή του σχηματίζει σκιές που του δίνουν την τρίτη διάσταση. Ο φωτισμός του πανιού γίνεται από πίσω και από κάτω προς τα πάνω. Γι’ αυτό το λόγο οι ερμηνευτές φαίνονται σαν σκιές αλλά η σκηνή έχει έναν ανεπαίσθητο φωτισμό, που της δίνει μια υπόνοια τρίτης διάστασης. Στο κέντρο της υπάρχει ένα κάθετο μαύρο ορθογώνιο που φαίνεται σαν

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΣKHNIKA

να υπάρχει κάποιο κενό, κάποιο πέρασμα σε εκείνο το σημείο του πανιού και πέφτει σαν προβλήτα οριζόντια αποκτώντας το ρόλο της σκηνής. μια μαύρη φιγούρα ερμηνεύτριας εμφανίζεται όταν το κάθετο στοιχείο πέφτει η οποία λικνίζεται μένοντας σταθερή στο σημείο της σκηνής που βρίσκεται. Ο ερμηνευτής αριστερά της φιγούρας που βρισκόταν στο πάτωμα με τη λήξη της προηγούμενης πράξης σηκώνεται και ένας προβολέας τον φωτίζει δημιουργώντας δεύτερη σκηνή κυκλικού σχήματος γύρω και πίσω από αυτόν και στρέφοντας το βλέμμα του θεατή πάνω του. Ο ερμηνευτής κινείται στο χώρο πηγαίνοντας προς τους άλλους δύο και μεταφέροντας μαζί του και τη δεύτερη σκηνή. ‘Έπειτα, το μαύρο ορθογώνιο ξανανεβαίνει κρύβοντας όλους τους ερμηνευτές οι οποίοι αρχίζουν να ξεχύνονται μαζικά άλλες μαύρες φιγούρες δεξιά και αριστερά από αυτό που κανείς δε μπορεί να ξεχωρίσει καλά που αρχίζει και πού τελειώνει η κάθε μια. Στη συνέχεια η “μαύρη πύλη” απομακρύνεται και πλέον υπάρχει μια κεντρική μαύρη φιγούρα και δεξιά και αριστερά της πολλές φιγούρες κατάκοιτες στη σκηνή που μοιάζουν πιο πολύ με βράχια. Τότε, το πανί αρχίζει να αλλάζει χρώματα παίζοντας με την ψυχολογία του θεατή. (από φούξια γίνεται σταδιακά μωβ, μετά ξεθωριάζει γίνεται γαλάζιο και τέλος γκρι) Επομένως, το πανί τώρα πια ως πιο ανοιχτόχρωμο, εκπέμπει πιο μεγάλο ποσό ακτινοβολίας και γίνεται ακόμα πιο έντονο στοιχείο στα μάτια του θεατή. Οι φιγούρες παραμένουν μαύρες και δισδιάστατες μπροστά από αυτό. Οι κάτω φιγούρες κινούνται με μικρή μετατόπιση ως προς τον άξονα z ενώ ο κεντρικός ερμηνευτής κινείται μόνο γύρω από τον άξονά του. Ουσιαστικά,

93

94 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

είναι σαν να έχουμε έναν μαύρο κύκλο με εξογκώματα που μεταβάλλονται ομαλά και ένα κάθετο στοιχείο που κινείται γύρω από τον άξονα z. Η πράξη τελειώνει με το πανί να πέφτει και τη σκηνή να φωτίζεται από πάνω με spotlights. Έτσι διακρίνουμε ότι το δάπεδο χωρίζεται σε 3 μέρη. Ένα οριζόντιο υπερυψωμένο στο οποίο διαδραματιζόταν η πράξη, ένα οριζόντιο σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό και ένα κεκλιμένο που ενώνει τα άλλα δύο. Οι ερμηνευτές κυλάνε από το ένα επίπεδο στο άλλο και η πράξη αλλάζει. Συνοψίζοντας, στο συγκεκριμένο παράδειγμα ο σχεδιαστής φωτισμού παίζει με την οριοθέτηση της σκηνής χρησιμοποιώντας πάνω από μία και σχεδόν όλες βρίσκονται στο κατακόρυφο επίπεδο. Τα μέσα φωτισμού που χρησιμοποιεί είναι προβολείς, (με λευκό φως για οριοθέτηση σκηνής και πολύχρωμους για να “λούσει” το πανί) και spotlights όλα τοποθετημένα πίσω από τη σκηνή.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Nερό

Παπαιωάννου, Μήδεια Στην παράσταση Μήδεια υπάρχει μία χαρακτηριστική σκηνή όπου η χορεύτρια στηρίζεται και προχωρά επάνω σε δύο αναποδογυρισμένες καρέκλες. Στο δάπεδο υπάρχει παντού νερό, γεγονός που δίνει μία τελείως διαφορετική ποιότητα σε ολόκληρη τη σύνθεση. Αρχικά, το πιο προφανές είναι η ανακλαστική ιδιότητα του νερού που αντανακλά το φως της σκηνής. Οι κυματισμοί – ομόκεντροι κύκλοι που δημιουργούνται στο νερό καθώς η κοπέλα στηριζόμενη στις καρέκλες προχωρά επάνω του, αντανακλώνται επάνω στο σώμα της χορεύτριας και δίνουν κίνηση ακόμη κι όταν εκείνη έχει σταματήσει πλεόν να κινείται , αλλά οι κυματισμοί συνεχίζουν. Οι κυματισμοί αυτοί, είναι ορατοί μονάχα επάνω στο σώμα της χοτεύτριας, καθώς το φόρεμα της είναι λευκό, ενώ οι δύο καρέκλες – στηρίγματά της είναι μαύρες. Η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία από τον σχεδιαστή, καθώς με αυτόν τον τρόπο η καρέκλα-στήριγμα υποβαθμίζεται, λειτουργεί μόνο σαν βοηθητικό στοιχείο και δίνεται έμφαση μόνο στη

95

96 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

χορεύτρια. Αποτέλεσμα , επίσης, της ύπαρξης του νερού στο δάπεδο είναι κι η αλλαγή της ποιότητας της σκιάς που πέφτει σε αυτό, καθώς πλέον ακόμη κι η σκιά των ακίνητων αντικειμένων που βρίσκονται επάνω στη σκηνή ( τραπέζια , καρέκλες) έχει κίνηση. Θα μπορούσαμε να πούμε , επομένως, ότι η χορεύτρια κινείται επάνω σε ένα δάπεδο που χορεύει, ίσως πιο έντονα κι απο την ίδια. Ο κύριος φωτισμός στη σκηνή πέφτει σαν προβολέας επάνω στη χορεύτρια. Η αντανάκλαση όμως από το δάπεδο έχει σαν αποτέλεσμα το φωτισμό ολόκληρης της σκηνής, δίνοντας αίσθηση του περιβάλλοντος στο οποίο δρα η πρωταγωνίστρια , αλλά χωρίς να χάνεται η προσοχή του κοινού σε αυτή.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Pάβδοι Παπαιωάννου, Nowhere Η σκηνή με τις μεταλλικές ράβδους στην παράσταση του Δ. Παπαϊωάννου είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σημασίας του σκηνικού κατά τον φωτισμό. Η επιλογή μετάλλου δεν έγινε τυχαία, καθώς το μέταλλο είναι ένα υλικό που αντανακλά μεγάλο ποσοστό του φωτός. Στην σκηνή έχει τοποθετηθεί μια μεταλλική κατασκευή από ράβδους η οποία κινείται κατά τους τρεις άξονες. Στο σημείο αυτό , καθώς το φως, τοποθετημένο από την πίσω πλευρά της σκηνής, πέφτει διάχυτο, φωτίζονται αυτές οι κυλινδρικοί ράβδοι και το φως παίρνει τη γραμμική τους μορφή. Η επανάληψη , λοιπόν, των ράβδων περνά και στο φως και δημιουργείται ένα φόντο στο οποίο αναδεικνύονται οι φιγούρες των χορευτών σα σκιά.

Αφού το φως έρχεται από την πίσω πλευρά, η μπροστινή όψη κάθε ράβδου φαίνεται σαν σκιά όπως και οι χορευτές. Λόγω όμως της γρήγορης εναλλαγής φωτός και σκιάς στο φόντο αυτό, η διάσταση του βάθους

97

98 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

είναι μεν αντιληπτή, αλλά δεν είναι ευδιάκριτη, καθώς δημιουργούνται πολλές ψευδαισθήσεις όσον αφορά το ποιος χορευτής βρίσκεται σε ποιο σημείο. Αυτό συμβαίνει, γιατί η γραμμικότητα του φωτός περνά στο σώματα των χορευτών , άρα πολλά σημεία του σώματος βρίσκονται στο σκοτάδι. Επίσης η κατασκευή αυτή, άρα και ο φωτισμός της σκηνής (καθώς πλέον σχεδόν ταυτίζονται) δημιουργούν πλέον δύο επί μέρους σκηνές, μία επάνω και μία κάτω από την μεταλλική κατασκευή. Η πρώτη έχει σα φωτισμό την προαναφερθείσα γραμμικότητα ενώ η από κάτω έχει πιο διάχυτο φως καθώς αντανακλάται το φως τον προβολέων στις μεταλλικές ράβδους και φωτίζεται ολόκληρο το δάπεδο. Η τόσο έντονη αντανάκλαση των ράβδων, οφείλεται εκτός των άλλων και στην υλικότητα του ίδιου του δαπέδου. Φαίνεται πως έχει γίνει κάποια επίστρωση μεταλλική, συνεπώς η αντανάκλαση του φωτός από τις ράβδους γίνεται σε μεγαλύτερο βαθμό απ’ ότι αν το δάπεδο της σκηνής ήταν για παράδειγμα ξύλινο. Στο δάπεδο αυτό είναι επίσης διακριτές και οι σκιές των χορευτών που όταν στέκονται ακίνητοι, είτε κρέμονται, είτε κινούνται επάνω στην μεταλλική κατασκευή. Το δάπεδο δείχνει ταυτόχρονα να κινείται κι αυτό καθώς οι ράβδοι κινούνται κι αλλάζουν μορφές , επομένως αλλάζουν συνεχώς κι οι αντανακλάσεις τους. Έχουμε επομένως δύο σκηνές με κοινό παρονομαστή την κίνηση ,στη μία κυριολεκτική, στην άλλη πλασματική. Στις δύο αυτές σκηνές οι πρωταγωνιστές μπορεί να είναι ακίνητοι και το μόνο κινητό στοιχείο που δίνει έμφαση στη χορευτική σύνθεση να είναι το φως. Παράλληλα, όμως, υπάρχει η διαφοροποίηση ότι στην επάνω σκηνή οι χορευτές διακρίνονται ως σκιά , ενώ στην κάτω φωτίζονται από διάχυτο φωτισμό.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

99

100 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Πανιά στο Έδαφος Momix, Botanica

Μια αρκετά συνήθης παρουσία υλικού ως σκηνικό σε χορογραφίες είναι το ύφασμα στο δάπεδο, το οποίο εντοπίσαμε και στην έναρξη μιας παράστασης των Momix. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι χορευτές βρίσκονται κάτω από το πανί και το κινούν με τα σώματά τους και τις χορευτικές τους κινήσεις. Την κίνηση του πανιού εντείνει αέρας, αλλά κι ο φωτισμός ο οποίος προβάλλεται επάνω στο πανί. Αντίστοιχα με το νερό σε προηγούμενο παράδειγμα, φαίνεται κι εδώ το δάπεδο να κινείται, να παίρνει άλλη μορφή, λόγω των φωτοσκιάσεων. Εξαιτίας της υλικότητας, το ύφασμα έχει τις χαρακτηριστικές πτυχώσεις οι οποίες δημιουργούν παιχνιδίσματα μεταξύ του φωτός και της σκιάς, τα οποία γίνονται πιο έντονα όταν στη συνάρτηση προστίθενται οι παράγοντες τεχνητός φωτισμός και κίνηση , οι οποίοι μεταβάλλουν συνεχώς τις πτυχώσεις αυτές.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Δημιουργία σκηνών με πανέλα διαφορετικού χρώματος που αντανακλούν αλλιώς το φως Παπαϊωάννου, 2

101

102 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ANTI EΠΙΛΟΓΟΥ

Κλείνοντας την εργασία αυτή, συμπεραίνεται ότι στην εξίσωση φως-χώρος-χορός , η μεταβλητή του φωτός έχει πάρει ανά τους αιώνες πολλές διαφορετικές τιμές, κι αναμένεται να πάρει πολλές ακόμη. Η κάθε τιμή δίνει στις άλλες δύο μεταβλητές ποικιλία αποτελεσμάτων, και όλα αλληλοεπηρεάζονται. Όταν το φως αλλάζει τον χώρο τότε αλλάζει και η αναλογία κινήσεων μέσα σε αυτόν και όταν το φως αλλάζει το χορό ή παίρνει το ρόλο του ο χώρος προσπαθεί να τον “αγκαλιάσει” ή να προσαρμοστεί στα δεδομένα του του φωτός που παίρνει το ρόλο ερμηνευτή.

Αναζητώντας, λοιπόν, τη σημασία της έννοιας του φωτός σε ένα χορόδραμα, ξεκινώντας από το κερί που φωτίζει στην άκρη της σκηνής και φτάνοντας ως τη κονσόλα του lighting designer, ανακαλύπτουμε ότι ο φωτισμός αποτελεί πολλαπλό ενέργημα σε μία χωροδράση, όχι απλό φόντο. Το ίδιο χορόδραμα φωτίζοντάς το με διαφορετικούς τρόπους, μπορείς να του αλλάξεις εκφορά. Με τη χρήση της ανάλογης τεχνικής, ο φωτιστής μπορεί να “καταστρέψει” ένα σώμα, να το ανασχεδιάσει, να εντείνει τη δραματική λειτουργία του ή να το αναδείξει και να υποδείξει δια του σώματος το χώρο.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Σε μια εποχή τεχνολογικά εξελιγμένη, όπου ο χορογράφος έχει στα χέρια του άπειρες δυνατότητες συντελείται μια μεγαλύτερη εξατομίκευση της βούλησής του, καθώς μπορεί να πραγματοποιήσει με μεγάλη ακρίβεια το όραμά του, παίρνοντας τη θέση του σκηνοθέτη, του σκηνογράφου και συχνά και του ίδιου του σχεδιαστή-αρχιτέκτονα φωτισμού μπορεί να προεικονίσει εξομειώσει και εν τέλει να ελέγξει την αρχιτεκτονική των κινήσεων και τη δομή του φωτισμού. Αυτό συγκροτεί μια νέα δραματική λειτουργία που δεν τελειοποιεί απλώς αλλά ανασυγκροτεί το χορόδραμα. Τα όρια, στα οποία ο χορευτής μπορεί να εισάγει στοιχεία από την προσωπικότητά του μέσα στο όραμα του δημιουργού στενεύουν, κι ο χορογράφος είναι πλέον ο πρωταγωνιστής της παράστασης. Ο χορευτής πειθαρχεί περισσότερο και εντάσσεται σε μια ευρεία κατασκευή.

“ Το φως δεν είναι τόσο κάτι που

αποκαλύπτει,όσο είναι από μόνο του η αποκάλυψη.”

James Turrell

103

104 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 1. footlight Είναι μια θεατρική διάταξη φωτισμού , έτσι ώστε να φωτίζεται το δάπεδο της σκηνής από το μπροστινό της άκρο μπροστά από την κουρτίνα. Αρχικά ρυθμίζονταν σε μια σειρά από επιμέρους καλυμμένα περιβλήματα. Τα ηλεκτρικά footlights ρυθμίζονται συνήθως σε “αυλάκια” σε όλη την άκρη της σκηνής ώστε να μην είναι ορατά στο κοινό. Ένας έμμεσος φωτισμός από footlights χρησιμοποιούν το φως στοχεύοντας σε μια ανακλαστική επιφάνεια για να διαχυθεί ο φωτισμός.

2. striplight Πρόκειται για “πολυ-εργαλείο” φωτισμού σκηνής. Τα striplights είναι από τους πιο βασικούς τύπους των διαθέσιμων φωτιστικών μέσων. Συνήθως αποτελούνται από μια σειρά λαμπτήρων. Μία σειρά striplight είναι συνήθως ενσύρματη εσωτερικά σε 3 ή 4 κυκλώματα. Κάθε εσωτερικό κύκλωμα αποτελείται από πολλούς λαμπτήρες ομοιόμορφα κατανεμημένους εντός της μονάδας. Συχνά, ένας σχεδιαστής φωτισμού θα χρησιμοποιήσει φακούς με χρωματιστό γυαλί ή τζελ για να δημιουργήσει στο φως διαφορετικά χρώματα. Η μονάδα μπορεί να τότε να ενσύρματη σε πολλά διαφορετικά κυκλώματα, επιτρέποντας κάθε πίνακας χρωματιστών φώτων να ελέγχεται από ένα ξεχωριστό ρυθμιστή στον πίνακα φωτισμού. Τα striplights συχνά χρησιμοποιούνται για να φωτίσουν ένα κυκλικό πανόραμα ή μπορούν εναλλακτικά να τοποθετηθούν πίσω από την αψίδα

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

πίσω από την αψίδα παρασκηνίου για να παρέχει μια γενική εναέρια ατμόσφαιρα χρώματος. Συχνά, σε παλαιότερους και χαμηλότερου προυπολογισμού χώρους όπως εκκλησίες και σχολεία, τα striplights αποτελούν την κύρια πηγή φωτισμού. Σήμερα, τα LEDstriplights εμφανίζονται όλο και πιο συχνά. Αυτές οι μονάδες μπορούν να προσφέρουν μια παρόμοια απόδοση φωτός με μειωμένη κατανάλωση ενέργειας. Επίσης, μπορούν να εξαλείψουν την ανάγκη για roundels ή gels.

3.cyc Είναι έργο τεχνητής νοημοσύνης που επιχειρεί να συνθέσει μία σφαιρική οντολογία και βάση γνώσεων της καθημερινής κοινής λογικής, με στόχο την ενεργοποίηση εφαρμογών Alγα να εκτελέσουν το συλλογισμό ανθρώπινου τύπου.

4. JeffreyE. Salzberg O JeffreyE. Salzberg έχει σχεδιάσει το φωτισμό για επαγγελματικές ομάδες θεάτρου, μπαλέτου και όπερας σε όλη τη Νέα Υόρκη. Η εφημερίδα “New York Times” έχει αποκαλέσει το έργο του “έξυπνα ατμοσφαιρικό” Ο Salzberg έχει αναλάβει σόλο χορογραφίες σε πολλά μπαλέτα της Νέας Υόρκης. )

5.Φωτεινές πηγές Τα σώματα που ακτινοβολούν φως.

105

106 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

6.Διαφανή Σώματα Τα σώματα που επιτρέπουν στο φως να τα διαπεράσει.

7.Ημιδιαφανή Σώματα Τα σώματα που αφήνουν μέρος μόνο του φωτός να τα διαπεράσει.

8.Αδιαφανή Σώματα Τα αντικείμενα τα οποία δεν διαπερνά το φως.

9.Φωτόνια Τα σωματίδια του φωτός.

10.Ανάκλαση Η αλλαγή της κατεύθυνσης του φωτός, όταν αυτό συναντά μια λεία επιφάνεια.

11.Διάχυση Η ανάκλαση του φωτός σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις, όταν αυτό συναντά τραχιές επιφάνειες.

12.Απορρόφηση του φωτός Η μεταφορά της ενέργειας του φωτός στο σώμα το οποίο αυτό συναντά.

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ http://www.greek-language.gr/ http://en.wikipedia.org/wiki/Cyc http://writingaboutdance.com/tag/afterlight-part-one/ https://www.google.gr/search?q=after+light+2009+danc e&newwindow=1&espv=2&tbm=isch&source=lnms&sa=X&ei=1DizU8DGMoLaPJ7PgbAE&ved=0CAkQ_AUoAg&biw=1280&bih=923&dpr=1#imgdii=_ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-E107/559/3671,15948/ http://users.sch.gr/kassetas/xCOLOR13blackwhite.htm http://www.rosco.com/promotions/colorprogram_sh/index. html http://princessraqs.blogspot.gr/2011/09/dancers-quick-reference-guide-to.html http://bearnstowjournal.org/lighting.htm http://www2.danceusa.org/ejournal/post.cfm?entry=howto-work-with-a-lighting-designer http://akismotogmailcom.blogspot.gr/2011/03/blogpost_10.html

107

108 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%BB% CE%AD%CF%84%CE%B7_%CE%B1%CF%81%CF%87%CE %B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D_%CF%86%CF%89%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D http://www.wisegeek.com/what-does-a-lighting-designer-do. htm http://www.iald.org/design/importance.asp http://www.aact.org/people/lightingdesigner.html http://www.lisabohn.com/Design/Lighting_Design.html

VIDEOS Russell Maliphant Company - AfterLight https://www.youtube.com/watch?v=gB7HnxmeDfo BIPOD 2014 - STILL CURRENT / RUSSELL MALIPHANT COMPANY https://www.youtube.com/watch?v=UHVjt4mW5UM enra -BATTLE RUNNER https://www.youtube.com/watch?v=BLHKu4-vLpU Daito Manabe: Nosaj Thing - ‘Eclipse/Blue’ https://www.youtube.com/watch?v=QYsfrtl88kA enra “ Torque starter “ https://www.youtube.com/watch?v=3JdT4fDi4iI

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

enra “ pleiades “ https://www.youtube.com/watch?v=0813gcZ1Uw8&feature=share Light Suit Project - Contemporary Dance Theater, Brigham Young University https://www.youtube.com/watch?v=09Eiz_qx-qk&app=desktop Kagemu- Paris -2011 https://www.youtube.com/watch?v=HyWkB1SYDMs Mortal Engine by Chunky Move https://www.youtube.com/watch?v=sbjOMualLVs Apparition - Klaus Obermaier & Ars Electronica Futurelab https://www.youtube.com/watch?v=-wVq41Bi2yE Ballet dance Black White Netherlands Dance Theatre https://www.youtube.com/watch?v=qvmE8oRF9pE enra “ primitive “ https://www.youtube.com/watch?v=IALr6M2NXsE Taormina Arte_ MOMIX 2009 Teatro Antico Taormina https://www.youtube.com/watch?v=KL60zeSiyN8 MOMIX - Botanica https://www.youtube.com/watch?v=80fs3ntUrAE MOMIX “Alchemy” https://www.youtube.com/watch?v=-TBJFk4Womw MOMIX BOTANICA - Der Trailer https://www.youtube.com/watch?v=5F3qdXH3R-8

109

110 ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Momix Bothanica “HD” 2010 Naples Teatro Bellini 1 https://www.youtube.com/watch?v=XzyJ-m4D-qs dimitris papaioannou https://www.youtube.com/watch?v=Vf398853-_0 DIMITRIS PAPAIOANNOU, 2 https://www.youtube.com/watch?v=42tCh5MpB6Y 2 - Crawling bodies (Dimitris Papaioannou) https://www.youtube.com/watch?v=ZEawD-qo8UE Dimitris Papaioannou - Medea (1993) - Promo Trailer https://www.youtube.com/watch?v=EIiKM9aHrf0 Dimitris Papaioannou - “2” - Δημήτρης Παπαιωάννου https://www.youtube.com/watch?v=4rkDlgu95PQ Dimitris Papaioannou, Michael Theophanous, Primal Matter Athens performances 2013 https://www.youtube.com/watch?v=rZ9L1FqxMtM Dimitris Papaioannou - NOWHERE (2009) - Trailer 1 https://www.youtube.com/watch?v=z31UEF_Kulo Δημήτρης Παπαϊωάννου - 2 (2006) https://www.youtube.com/watch?v=XLXBzvTGKKE Dimitris Papaioannou -- MEDEA(2) -- TV Trailer -- July 2008 https://www.youtube.com/watch?v=C-w3_LR72bI

ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ Χ(Ο)ΡΙΚΕΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Dimitris Papaioannou -- MEDEA(2) -- Alternate TV Trailer https://www.youtube.com/watch?v=a8RqFQakwkQ Στιγμιοτυπα απο τη ΜΗΔΕΙΑ /2 https://www.youtube.com/watch?v=6KEP3SKJQgM

111

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ/ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΞΗ/ΙΟΥΛΙΟΣ 2014

ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΕΣ/ ΜΟΥΓΚΑΣΗ ΝΙΚΟΛΕΤΑ, ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ/ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ