Τραπεζογραμμάτια Ευρώ/Αρχιτεκτονικές Απεικονίσεις by greekarchitects3

Καλλιτεχνική επιμέλεια εξωφύλλου: Στούρα Αδαμαντία

Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία: Print247.gr Ρήγα Φεραίου 141 Β, 26222 Πάτρα, Ελλάδα. Τ. (+0030) 2610621427 info@print247.gr

Θέμα:

Η σημασία της αρχιτεκτονικής για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό όπως απεικονίζεται στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ

Στούρα Αδαμαντία Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Βασιλική Πετρίδου

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ Νοέμβρης 2016

Περίληψη

Η εργασία αυτή αναφέρεται στη σχέση αρχιτεκτονικής και νομίσματος. Συγκεκριμένα, μελετάμε τις σχεδιαστικές αναπαραστάσεις των χαρτονομισμάτων του Ευρώ, οι οποίες κάνουν αναφορά σε στοιχείο του χώρου. Ο προβληματισμός που δημιουργήθηκε λόγω των αφηρημένων αρχιτεκτονικών απεικονίσεων στο ευρωπαϊκό κοινό νόμισμα, υπήρξε η αφορμή για να ξεκινήσει η έρευνά μας. Στόχος της εργασίας είναι να διερευνηθεί η σημασία της αρχιτεκτονικής για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, έτσι όπως αυτή απεικονίζεται στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ. Για τη συγγραφή της εργασίας χρειάστηκε βιβλιογραφική μελέτη, επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις με ανθρώπους που έχουν σχεδιάσει και χαράξει χαρτονομίσματα και κέρματα. Η επικοινωνία με τον καλλιτέχνη που φιλοτέχνησε τα ελληνικά κέρματα του Ευρώ (βλ. Γιώργος Σταματόπουλος) και με τον καθηγητή χαρακτικής Α΄ εργαστηρίου της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (βλ. Ιωάννης Γουρζής), υπήρξε πολύ σημαντική για το συγκεκριμένο θέμα, καθώς δεν υπάρχει κάποια συνολική μελέτη που να σχετίζεται άμεσα με την ανάλυση των απεικονίσεων στο Ευρώ. Από την συνολική έρευνα προέκυψαν πολύ σημαντικά στοιχεία που μας οδήγησαν σε δύο συμπεράσματα. Κάθε κοινό νόμισμα, αφενός στηρίζεται πάνω σε κοινή ταυτότητα, αφετέρου επιχειρεί να κατασκευάσει κοινή ταυτότητα. Στο κοινό νόμισμα του Ευρώ, η αρχιτεκτονική διαδραμάτισε αυτό τον διπλό ρόλο. Το κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής και ο τρόπος με τον οποίο αστικοποιήθηκε η Ευρώπη, είναι τα δύο στοιχεία που προβάλλονται άμεσα από τις σχεδιαστικές αναπαραστάσεις και φανερώνουν την υπάρχουσα κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Όσον αφορά, το δεύτερο συμπέρασμα ότι δηλαδή το Ευρώ επιδιώκει να κατασκευάσει κοινή ταυτότητα, εδώ η συμβολή της αρχιτεκτονικής λαμβάνει μεταφορική ερμηνεία. Από τη μια πλευρά, η αρχιτεκτονική χρησιμοποιείται για να εκφράσει το όραμα της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης που είναι να λειτουργεί η Ευρώπης ως μια ενιαία οικονομικοπολιτική μονάδα και από την άλλη, χρησιμοποιείται για να φανερώσει το κύρος και την δύναμη της Ευρώπης.

Abstract

This dissertation refers to the relationship between architecture and money bills. Particularly, we study the design representations on the Euro bills which make reference to the element of space. The debate caused by the abstract architectural representations on the European common currency was the impetus for our research. The aim of this dissertation is to investigate the importance of architecture for the European culture, as depicted on the Euro bills. Writing the dissertation required studying the literature, a field study, and interviews with people who have designed and carved money bills and coins. The communication with the artist who created the Greek euro coins (see George Stamatopoulos) and professor of carving at the First laboratory of the Athens School of Fine Arts (see Ioannis Gourzis) was very important for the specific subject, as there is no complete study that is directly related to the analysis of the representations on the Euro. The whole research produced significant data that lead us to two conclusions. On the one hand, each common currency is based on a common identity while on the other hand it attempts to manufacture a common identity. As concerns the common currency of the Euro, architecture played this twin role. The principles of architecture and the way in which Europe was urbanized consist the two elements directly projected by the design representations which reveal the existing common European identity. As regards the second conclusion that the Euro is about creating a common identity, the contribution of architecture acquires a figurative interpretation. On the one hand, architecture is employed to express the vision of the European Monetary Union which is for Europe to operate as a single economic and political entity and, on the other hand, it is used to reveal the prestige and the power of Europe.

Sommaire

Ce devoir se réfère à la corrélation entre l’ architecture et la monnaie. Spécifiquement, on étudie les simulations de dessin des papiers-monnaie de l’ Euro, lesquelles font référence à un repère du milieu. La démarche de réflexion, qui a été suscitée à cause des illustrations architecturales abstraites sur la monnaie commune européenne, fut le motif pour que notre investigation entame. Le but du devoir est de scruter l’importance de l’ architecture pour la civilization européenne, comme elle se figure sur les billets de banque, de l’ Euro. Pour l’ écriture du devoir, on a eu besoin d’ une étude bibliographique, une enquête de fragrance et des interviews avec des personnes qui ont dessiné et tracé des billets et des pièces de monnaie. Le contact avec l’ artiste qui a fait un travail soigné sur les pièces de monnaie grecques de l’ Euro ( M. Georges Stamatopoulos) et le professeur de gravurè du laboratoire A’ de l’ École Supérieure de Beaux-arts (M. Jean Gourzis), s’est montré très important pour le dossier donné, comme il n’ y a aucune certaine étude globale qui se connecte directement avec l’analyse des illustrations sur l’ Euro. Par l’ investigation totale, on a résulté sur des éléments très importants qui nous ont introduits à deux conclusions. Chaque monnaie commune, d’ une part s’ appuie sur une identité commune mais d’autre part tente de se faire une identité commune. Sur la monnaie commune de l’ Euro, l’ architecture a joué cette double fonction. Le vocabulaire classique de l’ architecture et la façon dont l’ Europe s’ est embourgeoisée, ce sont les deux éléments qui se projettent directement avec les simulations de dessin et révèlent l’ identité européenne commune existante. En ce qui concerne la seconde conclusion, c’est-à-dire que l’ Euro tend à se faire une identité commune, à ce point-ci, l’apport de l’ architecture acquiert un sens métaphorique. D’un côté, l’ architecture s’emploie pour prononcer la vision de l’ Union Monétaire Européenne qui n’ est que l’ Europe fonctionne comme une unité politico-économique uniforme et de l’autre pour témoigner l’autorité et le pouvoir de l’ Europe.

Περιεχόμενα Πρόλογος ________________________________________________________________________________ 12 Εισαγωγή ________________________________________________________________________________ 14 Α’ Μέρος ______________________________________________________________________________ 14 Β’ Μέρος ______________________________________________________________________________ 17

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟ ΝΟΜΙΣΜΑ

1.1 Ευρώπη ______________________________________________________________________________ 21 1.1.1 Το υπόβαθρο _____________________________________________________________________ 21 1.1.2 Η Ιδέα της Ευρώπης ________________________________________________________________ 22 1.1.3 Πώς φτάσαμε στο Ευρώ ____________________________________________________________ 26 1.2 Κοινό νόμισμα _________________________________________________________________________ 30 1.2.1 Ο Διαγωνισμός ____________________________________________________________________ 30 1.2.2 Οι προτάσεις των καλλιτεχνών και η ελληνική πρόταση ___________________________________ 34 1.2.3 Η νικητήρια πρόταση ______________________________________________________________ 37

ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΕΥΡΩ

2.1 Γενικά στοιχεία ________________________________________________________________________ 41 2.1.1 Ελληνικά κέρματα του Ευρώ _________________________________________________________ 41 2.1.2 Γενικά στοιχεία τραπεζογραμματίων του Ευρώ _________________________________________ 43 2.2 Τραπεζογραμμάτιο ____________________________________________________________________ 46 2.2.1 Τραπεζογραμμάτιο: 5 Ευρώ ________________________________________________________ Αρχαιότητα __________________________________________________________________________ Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ Οπίσθια όψη ______________________________________________________________________

46 46 46 50

Τραπεζογραμμάτιο: 10 Ευρώ _______________________________________________________ 54

2.2.2 ος

ος

11 -12 αιώνας _____________________________________________________________________ 54 Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ 54 Οπίσθια όψη ______________________________________________________________________ 58 2.2.3 Τραπεζογραμμάτιο: 20 Ευρώ _______________________________________________________ ος 13os 14 αιώνας _____________________________________________________________________ Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ Οπίσθια όψη ______________________________________________________________________

62 62 62 68

Τραπεζογραμμάτιο: 50 Ευρώ _______________________________________________________ 72

2.2.4 ος

ος

15 -16 αιώνας _____________________________________________________________________ 72 Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ 72 Οπίσθια όψη ______________________________________________________________________ 78 2.2.5

Τραπεζογραμμάτιο: 100 Ευρώ______________________________________________________ 82 ου

ου

Αρχές 17 αιώνα εως τα μέσα του 18 ___________________________________________________ 82 Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ 82 Οπίσθια όψη ______________________________________________________________________ 86 2.2.6 Τραπεζογραμμάτιο: 200 Ευρώ______________________________________________________ ου ου Από τα μέσα του 19 αιώνα έως τις αρχές του 20 _________________________________________ Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ Οπίσθια όψη ______________________________________________________________________

90 90 90 94

2.2.7 Τραπεζογραμμάτιο: 500 Ευρώ______________________________________________________ 98 ος 20 αιώνας μέχρι σήμερα ______________________________________________________________ 98 Εμπρόσθια όψη ____________________________________________________________________ 98 Οπίσθια όψη _____________________________________________________________________ 102

ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩ

3.1 Ευρώ -φορέας ευρωπαϊκής ταυτότητας __________________________________________________ 107 3.1.1 Χρήμα και ταυτότητα ____________________________________________________________ 107 3.1.2 Εικόνα και ταυτότητα _____________________________________________________________ 111 3.1.3 Ευρώ και ευρωπαϊκή ταυτότητα ____________________________________________________ 113

3.2 Οι Συμβολισμοί _____________________________________________________________________ 115 3.2.1 Το Ευρώ βασίστηκε στην κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα: _________________________________ 115 3.2.1.1 Συμβολισμός της μορφής – Το Κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής ___________________ 115 3.2.1.2 Ευρώπη ως αστικότητα ________________________________________________________ 118 3.2.2 Το Ευρώ επιχειρεί να κατασκευάσει ευρωπαϊκή ταυτότητα: _____________________________ 126 3.2.2.1 Ευρώπη ως «πόλη-κράτος» _____________________________________________________ 126 3.2.2.2 Αρχιτεκτονική –σύμβολο δύναμης και εξουσίας ____________________________________ 130 ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ _______________________________________________________________ 136

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

4.1 Συνεντεύξεις ________________________________________________________________________ 141 4.1.1 Γεώργιος Σταματόπουλος - Ο σχεδιαστής των ελληνικών κερμάτων του Ευρώ _______________ 141 4.1.2 Ιωάννης Γουρζής- Αναπληρωτής καθηγητής, Α’ εργαστηρίου Χαρακτικής ΑΣΚΤ ______________ 151 4.2 Ο Διαγωνισμός του Ευρώ ______________________________________________________________ 155 4.2.1 Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές ______ 155 4.2.2 Οι Προτάσεις που κατατέθηκαν στον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Ευρώ ______________ 176 4.3 Φωτογραφικό υλικό από την επιτόπια έρευνα ___________________________________________ 241 4.3.1 Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος _______________________________________________________ 241 4.3.2 Νομισματικό μουσείο της Αθήνας ___________________________________________________ 245 4.3.3 Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης ___________________________________________________ 247 Βιβλιογραφία ___________________________________________________________________________ 249

Πρόλογος

To θέμα της εργασίας αναφέρεται στη σχέση Αρχιτεκτονικής και Νομίσματος. Αφορμή για να ξεκινήσει η έρευνα υπήρξε η παρατήρηση ότι κτίρια, μνημεία και αστικά τοπία αποτελούν αξιοσημείωτα θέματα απεικόνισης στον φορέα του χρήματος. Στο προηγούμενο εθνικό μας νόμισμα στη Δραχμή, υπήρχαν σαφείς αρχιτεκτονικές αναφορές. Η Ακρόπολη, ο Παρθενώνας, αρχαίοι ναοί και πόλεις της Ελλάδος κοσμούσαν τις όψεις των νομισμάτων και των χαρτονομισμάτων της Δραχμής. Από το 2002 και μετά, η Ελλάδα υιοθέτησε ένα υπερεθνικό νόμισμα, το Ευρώ. Οι απεικονίσεις στα επτά χαρτονομίσματα του Ευρώ, αντλούν θεματολογία από την αρχιτεκτονική. Όμως, οι αφηρημένες σχεδιαστικές αναπαραστάσεις μας δημιούργησαν προβληματισμό ως προς την καταγωγή της αρχιτεκτονικής μορφής. Προκειμένου να διερευνήσουμε τον συμβολισμό των αρχιτεκτονικών απεικονίσεων στο Ευρώ, ξεκινήσαμε την έρευνά μας . Για τις ανάγκες της έρευνας και τη συγγραφή της εργασίας, χρειάστηκε βιβλιογραφική μελέτη, επιτόπια έρευνα και συνεντεύξεις με ανθρώπους που έχουν σχεδιάσει και χαράξει χαρτονομίσματα και κέρματα. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους εργαζόμενους στη βιβλιοθήκη του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών, το προσωπικό της βιβλιοθήκης της Τράπεζας της Ελλάδος. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω προς την επιβλέπουσα καθηγήτριά μου, Πετρίδου Βασιλική.

Ευχαριστίες σε άτομα που βοήθησαν ως προς την βιβλιογραφία:

Από το Νομισματικό Μουσείο θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα. Γιόρκα που μου δάνεισε δύο περιοδικά σε ανάτυπη μορφή: Trell L.B, “Architecture on Ancient Coins” , Archaeology , 1976 vol. 29, Number 1 και Hill P.V., “Buildings and monuments of Rome as coin types, addenda”, Numismatic Chronicle 1987 vol. 147

Στη βιβλιοθήκη του Νομισματικού Μουσείου γνώρισα τον μεταπτυχιακό φοιτητή Λυκούργο, του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών , και μου πρότεινε να ψάξω το βιβλίο: Zanker P., The Power of Images in the Age of Augustus, The University of Michigan Press, United States, 1988, μτφρ., Shapiro Alan, τιτ.πρωτ. , Augustus und die Macht der Bilder, C.H. Beck, München 1987. Τον ευχαριστώ θερμά, καθώς το βιβλίο αυτό με βοήθησε να κατανοήσω το ρόλο του χρήματος και της αρχιτεκτονικής ως σύμβολα εξουσίας.

Θερμές ευχαριστίες στην υπάλληλο της Τράπεζας της Ελλάδος κα. Παπαευαγγέλου Κλεοπάτρα, που μου δάνεισε το βιβλίο: Μεννένγκα Ι. (Επιμ.), Νομίσματα και νομισματική, Υπουργείο Πολιτισμού και Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα 1996, και μου έστειλε σε ηλεκτρονική μορφή το άρθρο: Fornäs J. , "Reading the €uro: Money as a medium of transnational identification." , Report Series , Linköping University Electronic Press, (Department of Culture Studies - Tema Q), Norrköping Sweden, 2007

Από το Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Γεράσιμο Νοταρά, o οποίος, μου υπέδειξε να διαβάσω το βιβλίο του: Νοταράς Γ., Τo Ελληνικό Χαρτονόμισμα : Μια Διαδρομή 1822-2002, Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 2005 , καθώς και το βιβλίο που περιέχει τα πρακτικά του συνεδρίου που οργάνωσε ο ίδιος για λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, και είναι: Cottrell Philip L., Notaras G., & Tortella G., From the Athenian Tetradrachm to the Euro: Studies in European Monetary Integration , Ashgate, USA 2007

Από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Γουρζή Ιωάννη –καθηγητή Χαρακτικής στην ΑΣΚΤ- για την συνέντευξη που μου παραχώρησε .

Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Γεώργιο Σταματόπουλο – σχεδιαστή των ελληνικών νομισμάτων του Ευρώ- για την συνέντευξη που μου παραχώρησε.

Εισαγωγή Α’ Μέρος

Νόμισμα και Αρχιτεκτονική

To νόμισμα ανακαλύφθηκε τον 7 αιώνα π.Χ. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν υλικά αγαθά, προϊόντα και ζώα προκειμένου να διευκολύνουν τις εμπορικές τους συναλλαγές. Αργότερα, για να καθιερώσουν την αξία των διάφορων προϊόντων, οι έμποροι χρησιμοποιούσαν πολύτιμα αντικείμενα ως μέτρο ή πρότυπο αξίας. Οι αρχαίοι Έλληνες, χρησιμοποιούσαν μια χούφτα από λεπτούς ράβδους ακατέργαστου σιδήρου. Αυτοί οι ράβδοι χρησιμοποιούνταν επίσης και ως πρώτη ύλη για την κατασκευή εργαλείων. Ο όρος Δραχμή, σήμαινε «χούφτα» και αναφερόταν στην παραδοσιακή αξία μιας χούφτας οβολών. Όταν τα κομμάτια του πολύτιμου μετάλλου έγιναν πρότυπο και μέτρο αξίας, οι έμποροι έπρεπε να μετρούν όλα τα κομμάτια που προσφέρονται ως πληρωμή προκειμένου να καθορίσουν μια ισοδύναμη αξία. Ένας έμπορος, σημάδευε με μια σφραγίδα όλα τα κομμάτια του μετάλλου που είχε στην κατοχή του, έτσι ώστε να αναγνωρίζει αυτά, όταν θα επιστρέψουν σε αυτόν μέσω του εμπορίου και έτσι δεν θα χρειαζόταν να τα ζυγίσει ξανά. Η ιδέα αυτή υιοθετήθηκε ως πρακτική των πολιτικών αρχών. Η αρμόδιες αρχές σφράγιζαν με ένα επίσημο σημάδι το μεταλλικό κέρμα και έπειτα τα διέθεταν σε κυκλοφορία. Αυτό το σημάδι πιστοποιούσε την αυθεντικότητα και το βάρος του μετάλλου. Εγγυόταν την αποδοχή από τους έμπορους. Οι πρώτες εικόνες που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το σκοπό στο χρήμα, προέβαλλαν εικόνες 1 θεοτήτων προκειμένου αυτές να προστατεύουν την ακεραιότητα του συναλλάγματος. Το σημαντικό ήταν να εικονίζεται ένα σήμα που θα ταυτοποιεί την πόλη, την χώρα, τον ηγέτη ή τις πολιτικές αρχές που εξέδιδαν το νόμισμα. Τα κτίρια ήταν ένα συνηθισμένο θέμα που χρησιμοποιούνταν στο νόμισμα των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων. Μάλιστα, πρόσωπα αρχιτεκτόνων και μηχανικών εικονίζονταν στα νομίσματα για να τιμηθούν για την δουλειά και το έργο τους. Το πρώτο και πρώιμο αρχαίο νόμισμα στο οποίο έχουμε αναφορά σε στοιχείο χώρου είναι ο αργυρός «στατήρας» που κοβόταν στην πόλη της Κνωσού. Αυτό το ακατέργαστο νόμισμα χρονολογείται το 400 π.Χ. Το νόμισμα, στην μια όψη δείχνει τη φιγούρα του μυθικού Μινώταυρου να κινείται προς τα δεξιά και να κρατά μια στρογγυλή πέτρα στο αριστερό του χέρι. Στην άλλη όψη του ιδίου νομίσματος απεικονίζεται ο Λαβύρινθος -που σχεδιάστηκε από τον Δαίδαλο- ως ένα περίπλοκο μοτίβο από τοίχους. Αυτή η απεικόνιση του Λαβυρίνθου κοσμούσε τα νομίσματα της Κνωσού για πολλές δεκαετίες μέχρι 2 και την ρωμαϊκή εποχή.

1 2

Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999 Όπ.σημ.1 14

Εικόνα 1 Ασημένιος «στατήρας» της Κνωσού που χρονολογείται περίπου το 425-400 π.Χ. Η μπροστινή όψη δείχνει τον Μινώταυρο. Η πίσω όψη, απεικονίζει συμβολικά τον μυθικό Λαβύρινθο . Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, πρόκειται για το πρώτο νόμισμα στην ιστορία, που κάνει αναφορά σε στοιχείο χώρου. Πηγή: Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999

Τέτοια νομίσματα ήταν πολύ σημαντικά για το κράτος. Αυτά, αποτελούσαν το κύριο διαφημιστικό και προπαγανδιστικό μέσο που προέβαλλε τα κατορθώματα, τα επιτεύγματα και τις προθέσεις του ηγέτη ή του αυτοκράτορα της κάθε περιοχής. Όποτε απεικονιζόταν ναός στο νόμισμα, στόχος ήταν η εξύμνηση της θεότητας που εκπροσωπούσε ο ναός και γενικότερα της θρησκείας. Βλέπουμε λοιπόν, ότι η σχέση αρχιτεκτονικής και νομίσματος ξεκινά από την αρχαιότητα. Μέχρι και σήμερα, κτίρια και μνημεία αποτελούν αξιοσημείωτα θέματα απεικόνισης στο φορέα του χρήματος. Τα νομίσματα- είτε φέρουν ρεαλιστικές αρχιτεκτονικές απεικονίσεις , είτε συμβολικές- αντανακλούν την ανάπτυξη της κοινωνίας, την επιστήμη, τις τέχνες, την κουλτούρα και τον πολιτισμό των κοινωνιών που παρήγαγαν. Ιστορικοί υποστηρίζουν ότι για να κατανοήσει κάποιος την κουλτούρα και τις φιλοδοξίες ενός έθνους χρειάζεται να εξετάσει την αρχιτεκτονική του. Νομισματολόγοι, ισχυρίζονται ότι για να καταλάβει κανείς την τέχνη, την τεχνολογία, την οικονομία και τον πλούτο μιας κοινωνίας , χρειάζεται να παρατηρήσει το νόμισμά της. Συνδυάζοντας και τις δύο απόψεις σε μια, η αρχιτεκτονική στο νόμισμα μας βοηθά να αποκτήσουμε μια βαθύτερη κατανόηση για τα θεμέλια του εκάστοτε πολιτισμού.

Τα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ

Η Ευρώπη, θέλοντας να ενισχύσει τον ρόλο της στον παγκόσμιο χάρτη, κατασκεύασε ένα νόμισμα ισχυρό 3 με στόχο να ανταγωνιστεί το Δολάριο. Έτσι , η Ελλάδα ως μέλος της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης υιοθέτησε το Ευρώ. Πριν ενταχθεί στην καθημερινότητά μας το Ευρώ, εθνικό μας νόμισμα ήταν η Δραχμή. Στην Δραχμή, η γινόταν έντονη αναφορά σε στοιχείο του χώρου. Για παράδειγμα, στην 11 έκδοση των 100 δρχ. η απεικονιζόταν η Ακρόπολη, στην 8 έκδοση των 500 δρχ. απεικονιζόταν ο Ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο,

Cottrell Philip L., Notaras G., & Tortella G., From the Athenian Tetradrachm to the Euro: Studies in European Monetary Integration , Ashgate, USA 2007 15

στην 2 έκδοση των 1000 δρχ. , ο Ναός Επικούρειου Απόλλωνα της Φιγαλείας. αναφορά σε στοιχείο του χώρου μέσω της απεικόνισης.

Στο Ευρώ, επίσης γίνεται

Όμως, στο Ευρώ, ο χώρος που προβάλλεται είναι αδύνατο να ταυτοποιηθεί όπως συμβαίνει ξεκάθαρα με τους Ναούς που προβάλλονται στη Δραχμή. Επομένως, γεννάται το ερώτημα: τι απεικονίζεται στα χαρτονομίσματα του το Ευρώ; Ποιος είναι ο συμβολισμός των αφηρημένων αρχιτεκτονικών απεικονίσεων; Με τα παραπάνω ερωτήματα να μας προβληματίζουν, ξεκινήσαμε την έρευνά μας.

State of the art Σχετικά με το θέμα της έρευνας, δεν υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές που να επικεντρώνονται στην ανάλυση των αρχιτεκτονικών αναπαραστάσεων των τραπεζογραμματίων του Ευρώ. Εκθέσεις και άρθρα που έχουν δημοσιευθεί από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, εμπεριέχουν γενικολογίες χωρίς ουσιαστικές πληροφορίες. Είναι φανερή η προσπάθεια των ανθρώπων της Ευρωπαϊκή Κεντρικής Τράπεζας να αποφύγουν αναλύσεις επί του θέματος και επομένως ερμηνεύουν με επιφανειακό τρόπο τις αρχιτεκτονικές μορφές- μιλώντας για πύλες που συμβολίζουν το ανοιχτό πνεύμα και γέφυρες που ενώνουν τους λαούς (How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank , Frankfurt 2007). Πολύ σημαντικά για την έρευνά μας, υπήρξαν άρθρα που έχουν γραφτεί από κοινωνιολόγους και ειδικούς των ανθρωπιστικών επιστημών και αναλύουν τη σχέση του Ευρώ με την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Οι ίδιοι έχουν δημοσιεύσει και κριτικές πάνω στο Ευρώ ( Heij H., “Designing banknote identity”, DNB Occasional studies Vol.10/No.3 , De Nederlandsche Bank N.V, Amsterdam 2012). Οι περισσότερες είναι αρνητικές και επικεντρώνονται στο γεγονός ότι οι αρχιτεκτονικές μορφές είναι αφηρημένες και αφηρημένες μορφές δεν μπορούν να εκπροσωπούν την Ευρώπη. Η έλλειψη τοπόσημων κτιρίων της Ευρώπης, σημαίνει έλλειψη ευρωπαϊκής ταυτότητας. Την άποψη αυτή αντιπαραβάλλουν με το πετυχημένο Δολάριο –οικονομικό αντίπαλο δέος του Ευρώ - που περιέχει σαφώς διακριτά αμερικάνικα σύμβολα (Heij H., “Public feedback for better banknote design 2”, DNB Occasional studies Vol. 5/No. 2, De Nederlandsche Bank N.V, Amsterdam 2007) . Από τη βιβλιογραφία ξεχωρίζουν δύο άρθρα. Το πρώτο άρθρο (Delanty G. & Jones Paul R., “European identity and architecture”, European Journal of Social Theory, 2002) αφορά τη σχέση αρχιτεκτονικής και ευρωπαϊκής ταυτότητας έτσι όπως αυτή φαίνεται στον τρόπο με τον οποίο αναπτύχθηκε το αστικό τοπίο στην Ευρώπη. Το δεύτερο άρθρο (Kaelberer M., “The euro and European identity: symbols, power and the politics of European monetary union”, Review of International Studies 2004) είναι σημαντικό για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο το χρήμα δημιουργεί κοινή ταυτότητα. Τέλος, πολύ σημαντικές είναι οι βιβλιογραφικές αναφορές για τα ρωμαϊκά νομίσματα (Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999).

Νοταράς Γ., Τo Ελληνικό Χαρτονόμισμα : Μια Διαδρομή 1822-2002, Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 2005 16

Β’ Μέρος Σχετικά με την εργασία: Κεφάλαιο 1

Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφουμε την Ιδέα της Ευρώπης. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποτέλεσε βάση του οικοδομήματος της Ευρώπης. Ο πολιτισμός, τα ιδανικά και οι αξίες της έχουν τις ρίζες τους στην ο Αυτοκρατορία. Τον 10 αιώνα μ.Χ, ο Καρλομάγνος πραγματοποίησε το δύσκολο έργο να ενώσει τις περιοχές και να ανορθώσει την χαμένη αίγλη της μεγάλης αυτής περιοχής. Η ιδέα της Ευρώπης, οφείλεται στην Καρολίγγεια Αυτοκρατορία. Ενοποιητικό ρόλο στην Αυτοκρατορία του Καρλομάγνου έπαιξε ο Χριστιανισμός την εποχή εκείνη. Στην νεότερη ιστορία, ο επίσημος θεσμός της ενοποίησης της Ευρώπης, δηλαδή η Ευρωπαϊκή Ένωση, πραγματοποιήθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, που υπεγράφη στις 7 Φεβρουαρίου του 1992 και αποτέλεσε την τρίτη κατά σειρά θεμελιώδη συνθήκη ύστερα από τη Συνθήκη της Ρώμης (1957) και την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986). Το Ευρώ, δημιουργήθηκε ως αντίπαλο οικονομικό δέος του δολαρίου. Πριν από αυτό, υπήρχαν και άλλες νομισματικές ενώσεις μεταξύ κάποιων ευρωπαϊκών κρατών. Το Ευρώ στη σύγχρονη εποχή, επιχειρεί να κυριαρχήσει στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικοπολιτικό σύστημα. Τα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, κυκλοφορούν σε όλα τα κράτη την νομισματικής ένωσης και εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Τα κέρματα του Ευρώ, είναι αποκλειστική ευθύνη των εθνικών τραπεζών. Ο διαγωνισμός για τον σχεδιασμό των τραπεζογραμματίων, διεξήχθη το 1996. Το συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος είχε προτείνει προηγουμένως στους διαγωνιζόμενους κάποια κτίρια, τοπόσημα, ναούς κτλ. Τελικά επιλέχθηκε η πρόταση του Robert Kalina που επέλεξε αφηρημένες μορφές και έτσι αποφεύχθηκε η οποιαδήποτε συσχέτιση με κάποιο συγκεκριμένο ευρωπαϊκό κράτος.

Κεφάλαιο 2

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύουμε το κάθε τραπεζογραμμάτιο ξεχωριστά. Αρχικά αναλύουμε την μπροστινή όψη και στη συνέχεια την οπίσθια όψη. Σε κάθε ανάλυση, περιγράφουμε ένα παράδειγμα από υφιστάμενα οικοδομήματα που θεωρούμε ότι συμβάλλουν στην ουσιαστική ανάλυση της αρχιτεκτονικής μορφής που απεικονίζεται κάθε φορά στα τραπεζογραμμάτια. Τα κριτήρια για την επιλογή των παραδειγμάτων ήταν τα εξής: πρώτα από όλα λάβαμε υπόψη μας ορισμένα οικοδομήματα που το ίδιο το Νομισματικό Ίδρυμα είχε προτείνει στους διαγωνιζόμενους. Θεωρούμε ότι και ο ίδιος ο καλλιτέχνης, ο Robert Κalina, τα είχε λάβει υπόψη του κατά τον σχεδιασμό και κρίνουμε ότι σε μεγάλο βαθμό προσπάθησε να μιμηθεί κάποια από αυτά. Δεύτερον, διαβάζοντας τις πηγές μας, ψάξαμε να βρούμε ποιες κατασκευές είχαν υλοποιηθεί την περίοδο στην οποία αναφέρεται το κάθε τραπεζογραμμάτιο και εντάξαμε το αντίστοιχο παράδειγμα.

Κεφάλαιο 3

Στο τρίτο κεφάλαιο, αναλύουμε τους συμβολισμούς που προκύπτουν: 1. Το νόμισμα του Ευρώ στηρίχθηκε στην διαμορφωμένη ευρωπαϊκή ταυτότητα μεταξύ των λαών. 2. Παράλληλα, το Ευρώ προσπαθεί να κατασκευάσει ευρωπαϊκή ταυτότητα, ενοποιώντας κράτη, ώστε να λειτουργεί η Ευρώπη ως μια ενιαία οικονομικοπολιτική μονάδα. Στο πρώτο συμπέρασμα καταλήξαμε, αναλύοντας το λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής μορφής που μας οδήγησε στην διαπίστωση ότι απεικονίζεται κλασικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο. Το δεύτερο στοιχείο ήταν ο συνδυασμός των δυο όψεων που συμπεράναμε ότι αναπαριστά το αστικό τοπίο στην Ευρώπη. Στο δεύτερο συμπέρασμα, δηλαδή, στο συμπέρασμα ότι το Ευρώ κατασκευάζει ευρωπαϊκή ταυτότητα και στόχος του είναι να λειτουργεί η Ευρώπη ως μια ενιαία οικονομικοπολιτική μονάδα, οδηγηθήκαμε από την μεταφορική ερμηνεία της αρχιτεκτονικής. Αυτή δηλώνει τη λειτουργία της Ευρώπης ως «πόλη-κράτος» και δηλώνει την μεταφορική ερμηνεία της αρχιτεκτονικής ως σύμβολο δύναμης και εξουσίας.

ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟ ΝΟΜΙΣΜΑ

1.1 Ευρώπη Ευρώπη είναι η περιοχή που περιλαμβάνει βουνά, πεδιάδες, βάλτους, δάση και εκτείνεται από την Σκανδιναβική χερσόνησο στο Βορρά μέχρι τη Μεσόγειο στο Νότο και από τον Ατλαντικό Ωκεανό στη Δύση μέχρι τη Μαύρη θάλασσα στην Ανατολή. Συνήθως, αποκαλείται Γηραιά ήπειρος και είναι μια από τις επτά ηπείρους του κόσμου. Η έκταση της, καταλαμβάνει συνολικά 10.500.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Πρόκειται για το 7% της συνολικής ξηράς του πλανήτη μας. Ο πληθυσμός της εκτιμάται περίπου σε 500 εκατομμύρια 1 κατοίκους . 1.1.1

Το υπόβαθρο

ου

Στη Γαλλία, από τα τέλη του 5 αιώνα μέχρι τις αρχές του 8 αιώνα διοικούν οι Μεροβίγγιοι βασιλείς. Ο Κλόβις, βασιλιάς των φράγκων, το 486 μ.Χ. νικά τους Ρωμαίους, απομακρύνει τους Βησιγότθους και ενώνει τις Γαλλικές φυλές. Στη συνέχεια, ιδρύει το Φραγκικό βασίλειο. Από την επόμενη δυναστεία- Καρολλίγεια (Carolingiens)- προήλθε ο Καρλομάγνος (768-814 μ.Χ.). Ο ίδιος, προσπάθησε να ενοποιήσει όλο το δυτικό ρωμαϊκό κράτος. Ξεκίνησε εκστρατεία συστηματικής επέκτασης των εδαφών του. Το 774 μ. Χ. ενοποίησε τη σύγχρονη Γαλλία, τη Βόρεια Ιταλία και τη Σαξονία (ένα από τα 16 ομόσπονδα κρατίδια της σύγχρονης Γερμανίας). Επίσης, την ίδια χρονιά, ο Καρλομάγνος κατέκτησε τη Λομβαρδία ( βρίσκεται στην περιφέρεια της σημερινής βόρειας Ιταλίας) , γεγονός που απελευθέρωσε τον Πάπα από το φόβο της λομβαρδικής κατάκτησης, σηματοδοτώντας τις απαρχές των Παπικών Κρατών. Το 800 μ.Χ. ο Καρλομάγνος (768-814) στέφτηκε Άγιος Αυτοκράτορας της Ρώμης από τον Πάπα Λέοντα τον ο 3 . Μετέτρεψε το Φραγκικό Βασίλειο στην ισχυρότερη, μετά την πτώση της Ρώμης, πολιτική δύναμη της δυτικής Ευρώπης. Καθόρισε για το βασίλειο του σύνορα λογικά και ικανά να προστατευτούν και ανέπτυξε το εμπόριο της Ευρώπης τόσο με την ανατολική αυτοκρατορία όσο και με το Χαλίφη στη Βαγδάτη. Η σχέση του με τον Πάπα ήταν εύθραυστη. Υπήρχε μια συνεχή σύγκρουση μεταξύ τους. Ο Καρλομάγνος διάλεξε το Άαχεν για πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του, και όχι την Ρώμη. Μετά τον Καρλομάγνο, η Αυτοκρατορία ξαναχωρίζεται σε μικρά κράτη. Αργότερα, το 987 μ.Χ., στη Γαλλία ιδρύεται η δυναστεία των Καπετιδών. Στη Σαξονία και τη βόρεια Ιταλία, επιβάλλεται ο Όθων ο Μέγας (9362 973 μ.Χ.).

Β. Κοτζαµάνης, Η ΕΕ27, η τρίτη δηµογραφική δύναµη του πλανήτη, σελ. 33 http://www.demography-lab.prd.uth.gr/Papers/2_KOTZAMANIS%20EE_2009.pdf 2 1. Γκιζό Φ. , Η Ιστορία του Πολιτισμού στην Ευρώπη, Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2004, μτφρ. Λυκούδης Μ., τιτ. Πρωτ., Histoire de la civilization en Europe, Depuis la chute de l’ Empire Romain jusqu’ a la Révolution Française 2. Risebero B., Ιστορία της δυτικής αρχιτεκτονικής, Φόρμα, 1991, μτφρ. Ανδρουλάκης Θ., Λαμτζίδης Γ., Παγκάλου Μ., τιτ. πρωτ. The story of western architecture, Scribner, 1979 3. Μπούρας Θ. Χαράλαμπος, Ιστορία της αρχιτεκτονικής: Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, Μέλισσα, Αθήνα, 1999 21

1.1.2 Η Ιδέα της Ευρώπης

Τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια να προσδιοριστούν σοβαρά ζητήματα που αφορούν την ιστορία της Ευρώπης, τα πραγματικά της σύνορα και τις ιδέες της, έχουν διατυπωθεί πολλές και διαφορετικές απόψεις. Σχετικά με την αφετηρία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, υπάρχουν ιστορικοί που ισχυρίζονται ότι η 3 Ευρώπη ξεκινά από τον Αριστοτέλη . Άλλες αντιλήψεις, τοποθετούν χρονολογικά τις απαρχές τις ο 4 ευρωπαϊκής ιδέας μετά τον 15 αιώνα . Ενώ υπάρχει και η άποψη που υποστηρίζει ότι η Ευρώπη γεννήθηκε 5 γύρω στο 1700 και όχι νωρίτερα . 3

Sylvain Gouguenheim, Aristote au Mont Saint-Michel: Les racines grecques de l’Europe Chrétienne, Édition du Seuil, Paris, 2008 O Sylvain Gouguenheim (1960), είναι καθηγητής μεσαιωνικής ιστορίας στην σχολή: Ecole Normale Superieure στη Λυών. Ο τομέας επιστημονικής εξειδίκευσής του, είναι ο γερμανικός κόσμος στα χρόνια του Μεσαίωνα. Με το βιβλίο του : “Aristote au Mont Saint-Michel: Les racines grecques de l’Europe Chrétienne”, o Sylvain Gouguenheim, τονίζει την επίδραση της κλασικής Ελλάδας στο δυτικό πολιτισμό. Αμφισβητεί την αντίληψη ότι η Δύση ανακάλυψε την ελληνική γνώση κατά τον Μεσαίωνα χάρη στις αραβικές μεταφράσεις. Αποδεικνύει ότι, η Ευρώπη διατηρούσε πάντα επαφή με τον ελληνικό κόσμο. Το αββαείο του Mont Saint-Michel, αποτελούσε ένα δραστήριο κέντρο ο μετάφρασης των έργων του Αριστοτέλη ήδη από τον 12 αιώνα, ενώ οι πρώτες μεταφράσεις των ευρωπαίων λογίων προηγήθηκαν αρκετές δεκαετίες των αραβικών. Οι αραβικές μεταφράσεις ήταν κυρίως έργο των Χριστιανών Αράβων. Ο τομέας της ισλαμικής φιλοσοφίας παρέμεινε εν μέρει ξένος προς το ελληνικό πνεύμα. O ισχυρισμός του ότι, ο Ελληνισμός υπήρξε η αφετηρία για την ιδέα της Ευρώπης, πριν από τον Καρλομάγνο, συνοψίζεται με την ακριβή του φράση: «L’hellinisation de l’Europe médiévale fut le fruit des Européens. Loin d’avoir été un “âge sombre”, l’époque qui va de Charlemagne à Abélard a été imprégnée de manière croissante par le savoir grec et animée par une dynamique volontaire de progrès intellectual». Ο Διαμαντής, στο άρθρο του : “Aριστοτέλης, Ισλάμ και Ευρώπη” (Διαμαντής Α., “Aριστοτέλης, Ισλάμ και Ευρώπη”, έντυπη έκδοση «Ελευθεροτυπία», 21 Δεκεμβρίου 2010), τονίζει τη σπουδαιότητα του έργου του Sylvain Gouguenheim και απαντά στο ερώτημα: Γιατί συζητάμε ακόμη για τον Αριστοτέλη στη Δύση; Ο Απόστολος Διαμαντής (1955) είναι Έλληνας εκπαιδευτικός, οικονομολόγος και ιστορικός. Συνεργάζεται με το Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών, αρθρογραφεί στην εφημερίδα "Eλευθεροτυπία". Σήμερα διδάσκει στο Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει γράψει βιβλίο σχετικό με την ιδέα της Ευρώπηs: Διαμαντής Α., “Από το Σχίσμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση”, Πατάκης, Αθήνα, 2007. Ισχυρίζεται, λοιπόν, ότι το έργο του Αριστοτέλη θεμελίωσε τη μεσαιωνική φιλοσοφία και θεολογία στην Ευρώπη. Επίσης, καθόρισε τις πολιτισμικές της ρίζες, στη βάση ενός εξελληνισμένου χριστιανισμού και τη σύνδεση του Βυζαντίου με τη Δύση. Όπως λέει ο ίδιος, οι Χριστιανοί στη Δύση ήταν οι κληρονόμοι της αρχαίας παιδείας. Οι Έλληνες πατέρες (Μ. Βασίλειος, Χρυσόστομος, Γρηγόριος, Δαμασκηνός κ.λπ.) ποτέ δεν έχασαν από τα μάτια τους την ελληνική μεταφυσική, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Όμως και στο πολύ γνωστό μυθιστόρημα : “Το Όνομα του Ρόδου” , ο συγγραφέας του, Ουμπέρτο Εκο, (Ουμπέρτο Εκο, Το Όνομα του Ρόδου, Ψυχογιός, 2011, μτφρ. Καλλιφατίδη Ε., τιτ.πρωτ. Il Nome della Rosa , Bompiani, Milano 1980) υπαινίσσεται ότι η Ευρώπη καθ' όλη τη διάρκεια του ύστερου Μεσαίωνα υπήρξε αριστοτελική. Μέσω του βιβλίου, δίνεται μια εντυπωσιακή εικόνα της μεσαιωνικής Ευρώπης. Η υπόθεση του μυθιστορήματος ου εκτυλίσσεται στις αρχές του 14 αιώνα. Ο συγγραφέας διεισδύοντας στη μεσαιωνική σκέψη μας παρουσιάσει τη μέθοδο των σχολαστικών: του Φραγκίσκου της Ασίζης, του Θωμά Ακινάτη και άλλων, δηλαδή εκείνων που μελέτησαν και ερμήνευσαν το έργο του Αριστοτέλη. 4 Delanty G., Επινοώντας την Ευρώπη, Ιδέα, ταυτότητα, πραγματικότητα, Εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2010, μτφρ. Μπαχάρας η Γ., τιτ. Πρωτ. , Inventing Europe: Idea, Identity, Reality, MacMillan Press LTD, 1995, σελ.9, πργφ 1 ου Για τον Delanty G., η ιδέα της Ευρώπης ανιχνεύεται στα τέλη του 15 αιώνα και ήταν το αποτέλεσμα της κατάρρευσης του χριστιανικού βασιλείου του Βυζαντίου και της επέκτασης των Οθωμανών στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Την ίδια περίοδο οι μουσουλμάνοι Άραβες αποσύρθηκαν οριστικά από το άλλο άκρο της Ευρώπης, την Ιβηρική χερσόνησο, όπου κυριάρχησαν για αιώνες. 5 Burke P., Did Europe exist before 1700? , History of European Ideas, 1980,σελ. 21-29 22

Η Ιδέα της Ευρώπης ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένη με την κατάκτηση των αξιών της ελευθερίας, της ου δημοκρατίας και της αυτονομίας. Στο ευρωπαϊκό πνεύμα πίστευαν πολλοί συγγραφείς και ποιητές του 20 αιώνα. Ένας από τους σημαντικότερους ήταν ο Γάλλος ποιητής Πωλ Βαλερύ: « θα θεωρήσω, λοιπόν, ως ευρωπαϊκούς όλους τους λαούς που δέχτηκαν στην διάρκεια της ιστορίας τις τρεις επιδράσεις που θα αναφέρω: H πρώτη είναι εκείνη της Ρώμης. Παντού όπου η ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κυριάρχησε και παντού όπου η Αυτοκρατορία υπήρξε το αντικείμενο φόβου, θαυμασμού και ζήλειας παντού όπου το βάρος του ρωμαϊκού ξίφους έγινε αισθητό, παντού όπου το μεγαλείο των θεσμών και των νόμων, όπου ο μηχανισμός και η αξία της δικαστικής εξουσίας αναγνωρίστηκαν, αντιγράφηκαν, κάποτε-κάποτε ακόμη τους μιμήθηκαν, -εδώ υπάρχει κάτι το ευρωπαϊκό. Η Ρώμη είναι το αιώνιο πρότυπο της σταθερής και οργανωμένης εξουσίας. […] Ήρθε έπειτα ο χριστιανισμός. Γνωρίζετε πως απλώθηκε σιγά- σιγά μέσα στον ίδιο χώρο της ρωμαϊκής κατάκτησης. […] Ωστόσο δεν είμαστε ακόμη ολοκληρωμένοι Ευρωπαίοι. Κάτι λείπει από τη φυσιογνωμία μας, της λείπει αυτή η θαυμάσια τροποποίηση που της οφείλουμε όχι μόνο το αίσθημα της δημόσιας τάξης και την λατρεία της πολιτείας και της κοσμικής δικαιοσύνης κι όχι μόνο το βάθος των ψύχων μας, την απόλυτη ιδανικότητα και την αίσθηση μιας αιώνιας δικαιοσύνης, αλλά μας λείπει αυτή η λεπτή και έντονη δράση που της οφείλουμε το καλύτερο της καλλιέργειας μας, την στερεότητα, την αγνότητα και την διάκριση των τεχνών μας και της 6 τεχνολογίας μας, τις αρετές μας αυτές τις οφείλουμε στην Ελλάδα» . ου

Mετά τον πόλεμο - το 1947- και ο Άγγλο-Αμερικάνος ποιητής του 20 αιώνα, Τ.Σ Έλιοτ , έγραψε για το ευρωπαϊκό πνεύμα : «μια νέα ενότητα μπορεί να επιτευχθεί πάνω στις παλιές ρίζες: την χριστιανική πίστη και τις κλασικές γλώσσες που οι Ευρωπαίοι έχουν από κοινού κληρονομήσει»

Ο Βαλερύ αποδίδει την έννοια του ευρωπαϊκού πολιτισμού στη σύνθεση τριών παραγόντων, δηλαδή της αρχαίας ελληνικής σκέψης, της χριστιανοσύνης και του ρωμαϊκού πολιτισμού. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, σύμφωνα με τον Βαλερύ, λειτούργησε ως υπόβαθρο για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η Ρώμη υπήρξε πρότυπο σταθερής και οργανωτικής εξουσίας από την οποία αντλεί γόητρο σήμερα η Ευρώπη. Ο Χριστιανισμός κατά τα χρόνια της αυτοκρατορίας ήταν κάτι περισσότερο από θρησκεία. Διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην συνοχή ανάμεσα στους πολίτες. Οι θρησκευτικοί άρχοντες ήταν πολύ ισχυροί και πολλές φορές ανταγωνίζονταν τον αυτοκράτορα σε θέματα εξουσίας. Ο Χριστιανισμός αποτέλεσε μέσο ενοποίησης και άσκησης εξουσίας στην απέραντη αυτοκρατορία.. Ακόμα, ήταν ο λόγος που αναπτύχθηκε σπουδαίος πολιτισμός. Η αρχιτεκτονική, η τέχνη και κάθε άλλη έκφραση πολιτισμού ήταν ένας ύμνος προς την χριστιανοσύνη που είχε διαδοθεί στον τόπο εκείνο. Αργότερα, ο πολιτισμός αυτός οδήγησε τα έθνη να έχουν την αίσθηση ότι ανήκουν στην ίδια πολιτική κοινότητα. Τέλος ο Βαλερύ, υποστηρίζει ότι οι αρχές και οι αξίες της Ευρώπης πηγάζουν από την κλασική Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Burke, η Ευρώπη δεν είναι τόσο ένας τόπος, αλλά είναι περισσότερο μια ιδέα. Μια ιδέα που η Γαλλία αποκαλούσε: mentalités collectives (συλλογικές νοοτροπίες).Η Ευρώπη δεν είναι μόνο ένας γεωγραφικός τόπος, αλλά μια λέξη που εκφράζει την αίσθηση της ομαδικής ταυτότητας, μια μορφή συλλογικής συνείδησης. Η αίσθηση του ανήκειν ου στην Ευρώπη, έγινε έντονα αισθητό και εκφράστηκε ξεκάθαρα, από έναν αριθμό διανοούμενων του 18 αιώνα. Μερικοί από αυτούς ήταν: o Paolo Mattia Doria, o Montesquieu και ο Edmund Burke 6 Βαλερύ Π. , Για την Ευρώπη και τον πολιτισμό , Ευθύνη, Αθήνα 2007,σελ. 13-14, κεφ. «Ποιος είναι Ευρωπαίος» 7 T.S Eliot, The Classics and the Man of Letters, “ To Criticize the Critic”, Λονδίνο, 1978, σελ. 160 Η πηγή μας είναι από το βιβλίο: Delanty G., Επινοώντας την Ευρώπη, Ιδέα, ταυτότητα, πραγματικότητα, Εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2010, μτφρ. Μπαχάρας Γ., τιτ. Πρωτ. , Inventing Europe: Idea, Identity, Reality, MacMillan Press LTD, 1995, σελ. 24, η πργφ. 2 23

Ο Έλιοτ, με τη σειρά του, αναγνωρίζει και αυτός την επίδραση του Χριστιανισμού στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού πνεύματος. Ο όρος «κλασικές γλώσσες» που χρησιμοποιεί, θα μπορούσε να περιλαμβάνει αυτό που ο Βαλερύ πιο πάνω υποστηρίζει ως «Ελλάδα» και ως «Ρώμη». Το κλασικό λεξιλόγιο γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και υπήρξε βασικό στοιχείο του πολιτισμού που διαμορφώθηκε στην Ρώμη. Για την εποχή των Ρωμαίων, ο ελληνικός πολιτισμός αποτελούσε πρότυπο πολιτισμού. Οι Ρωμαίοι, τον είχαν συνδέσει με υψηλές αξιώσεις και για το λόγο αυτό τον υιοθέτησαν. Έτσι ο ελληνικός κλασικός ναός της αρχαίας Αθήνας, μεταμορφώθηκε σε κλασικά δημόσια, θρησκευτικά και στρατιωτικά κτίρια στην Ρώμη. Επομένως, οι κοινές ου γραμμές των δύο ποιητών του 20 αιώνα, είναι ο Χριστιανισμός και ο κλασικός πολιτισμός.

Η Κοινή παραδοχή

Όμως το ερώτημα που τίθεται στην περίπτωσή μας είναι, σε ποια κοινή παραδοχή, βασίστηκε η ευρωπαϊκή Ιδέα που οδήγησε στη σημερινή νομισματική ένωση «ΕMU» και κατ’ επέκταση στον σχεδιασμό του Ευρώ; Ποιά Ευρώπη απεικονίζεται στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ; Οι πρώτες χρήσεις της λέξης «Ευρώπης» με σημασίες που εμπεριέχουν πολιτικό περιεχόμενο και όχι ο γεωγραφικό, εντοπίζονται τον 8 αιώνα στην Καρολίγγεια Αυτοκρατορία. Τριάντα χρόνια μετά την μάχη του Κάρολου Μαρτέλλου -άνηκε στην Μεροβίγγεια Δυναστεία, πριν την δυναστεία του Καρλομάγνου- στο Poitiers το 732, εναντίον των Αράβων, o Ισπανός χρονικογράφος Ισίδωρος ο Νεότερος από το Badajoz, γράφει: «Βγαίνοντας το πρωί από τα σπίτια τους οι Ευρωπαίοι αντικρίζουν τις 8 καλοστημένες σκηνές των Αράβων» . Χαρακτηρίζει δηλαδή τους άνδρες του Μαρτέλλου που είχαν 9 στρατολογηθεί από διάφορες χώρες, ως “Europeenses” . H χρήση, λοιπόν του όρου «Ευρώπη», έγινε συχνότερη στα χρόνια του Καρλομάγνου. Η δημιουργία της αυτοκρατορίας του και η προσπάθεια του να καλλιεργήσει την αίσθηση της ενότητας μεταξύ των υπηκόων του, ώθησε πολλούς ιστορικούς να θεωρούν την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ως το σημείο γέννησης της Ευρώπης. Το πιο σημαντικό, είναι ότι ο Καρλομάγνος κατόρθωσε να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία ενώνοντας διάφορους λαούς, αλλά ταυτόχρονα καλλιέργησε μια αντιπαλότητα μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, το Σχίσμα των δύο εκκλησιών, της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το γεγονός αυτό, μεγάλωσε τις διαφορές μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών. Οι Δυτικοί συσπειρώθηκαν και ο ίδιος ο Καρλομάγνος, ηγήθηκε αυτού του νέου κράτους, που ήταν η συνέχεια της δυτικής χριστιανο-ρωμαϊκής παράδοσης. Μετά το τέλος της δυναστεία ς του Καρλομάγνου, το 814 μ.Χ, σε ηλικία 71 ετών, ο Καρλομάγνος απεβίωσε έχοντας κατορθώσει να αποκαταστήσει την ενότητα και την ισχύ της αυτοκρατορίας της Δύσης, η οποία σε διάστημα λίγων ετών από το θάνατο του ιδρυτή της διασπάστηκε οριστικά, με αποτέλεσμα να γεννηθούν το γαλλικό, το ιταλικό και το γερμανικό έθνος. Η ενότητα που επιβλήθηκε στην Ευρώπη από τον Καρλομάγνο δεν διήρκησε πολύ, παρόλο αυτά, οι τότε εδαφικές του κτήσεις, χαρακτηρίζουν τα σύγχρονα εδαφικά όρια της Ευρώπης.

8 9

Μορέν Εντγκάρ, Να σκεφτούµε την Ευρώπη, Εξάντας, 1991, κεφ. 2 «Η Μεσαιωνική Ευρώπη»,σελ. 52 D. Rougemont, The idea of Europe, Λονδίνο 1966, σελ. 44-45 24

Σήμερα, το γαλλικό και το γερμανικό κράτος, θεωρούν ότι είναι οι συνεχιστές της Δυναστείας του Καρλομάγνου. Συγκεκριμένα ,στην Γερμανία απονέμεται κάθε χρόνο, τo διεθνές Βραβείο Καρλομάγνος. Η απονομή γίνεται στην πόλη Άαχεν της Γερμανίας , σε άτομα για τη συνεισφορά τους στην Ιδέα της Ευρώπης 10 και στην ειρήνη στην περιοχή. Επιστρέφοντας πίσω στους Έλιοτ και Βαλερύ οφείλουμε να παρατηρήσουμε το εξής: Οι απόψεις των ου ποιητών του 20 αιώνα , που θεωρούν ως βάση της ευρωπαϊκής ταυτότητας την Χριστιανοσύνη και τον κλασικό πολιτισμό, δεν φαίνεται να είναι απόλυτα αποδεκτές από την σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως αναφέραμε προηγουμένως, το γαλλικό και το γερμανικό κράτος, θεωρούν ότι είναι οι συνεχιστές της δυναστείας του Καρλομάγνου, που αυτόματα αυτό συνδέεται με την Λατινική Χριστιανοσύνη ή διαφορετικά την δυτική εκκλησία. Επομένως, ο γενικός όρος Χριστιανοσύνη δεν αρκεί για να περιγράψει το κοινό υπόβαθρο των Ευρωπαίων καθώς ενσωματώνει και την ορθόδοξη Χριστιανοσύνη. Μπορεί σήμερα η Ενωμένη Ευρώπη, με τους γραφειοκρατικούς όρους, να περιλαμβάνει και ορθόδοξα κράτη όπως το δικό μας, όμως η απαρχή για την Ιδέα της Ευρώπης υπήρξε η δυτική εκκλησία που προέκυψε μετά το Σχίσμα. Όσον αφορά τον πολιτισμό, είναι αποδεκτό ότι η Ευρώπη έχει κληρονομήσει τον πολιτισμό της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η άποψη του Βαλερύ, περί κλασικής Ελλάδας, δεν ενστερνίζεται από τους συνεχιστές του Καρλομάγνου. Είναι γεγονός, ότι οι αρχές, οι αξίες και η αρχιτεκτονική της αρχαίας Ελλάδας, υπήρξαν υπόβαθρο για την γέννηση του ρωμαϊκού πολιτισμού. Ο ελληνικός κλασικός ναός, υπήρξε βάση , για την ρωμαϊκή αρχιτεκτονική. Όμως, ο πολιτισμός που διαδόθηκε από την Μεσοποταμία μέχρι και τη Σκωτία, ήταν ο ρωμαϊκός. Το κλασικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, διαδόθηκε μέσω της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η Ευρώπη του σήμερα στηρίχθηκε στην κοινή παραδοχή της Καρολλίγειαs Ευρώπης. Μιας Eυρώπηs με 11 σαφή όρια τα οποία υπερασπίζονται με κάθε ευκαιρία οι ευρωπαίοι άρχοντες .

Εικόνα 2 (αριστερά) Η Αυτοκρατορία των Καρολιδών την εποχή του Καρλομάγνου (768--814) Πηγή: http://museduc.gr/docs/Istoria/B/03_KEFALAIO_B.pdf

Εικόνα 3 (δεξιά) Η στέψη του Καρλομάγνου ως Αυτοκράτορα τα Χριστούγεννα του 800, έργο του Φρίντριχ Κάουλμπαχ, 1861

http://www.iefimerida.gr/news/247473/eyropaiko-vraveio-neotitas-karlomagnos-2016-epathla-eos-10000-eyro-giatoys-nikites 11 David Blair, Will Turkey’s EU membership dream come true? , εφημερίδα: The daily Telegraph, 24 Σεπτεμβρίου 2009 Ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί, υπερασπίστηκε σθεναρά αυτή την άποψη: « δεν θα επιτρέψω να διδαχθούν τα παιδιά στα γαλλικά σχολεία ότι τα σύνορα της Ευρώπης φτάνουν στη Συρία και το Ιρακ» , αντιδρώντας έτσι στην προοπτική ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 25

1.1.3 Πώς φτάσαμε στο Ευρώ

ος

Κοινές οικονομικές δομές στη βόρεια Ευρώπη : 14 -16 αιώνας ο

Τον 14 αιώνα, εξωτερικές επιρροές οδήγησαν στην υιοθέτηση νέων νομισματικών τύπων στη Γερμανία. Αρκετές γερμανικές πόλεις συνασπίζονταν κατά περιοχές, για να συντονίσουν την εμπορική δραστηριότητα και τη νομισματική παραγωγή τους. Έτσι μια σειρά πόλεων ίδρυσαν την Χανσεατική Ένωση (από την παλαιογερμανική λέξη hansa: εμπορικός σύνδεσμος) και υιοθέτησε το κοινό νόμισμα που ονομάστηκε Witten (από την παλαιογερμανική λέξη witt: λευκός). Οι εμπορικοί σταθμοί της οικονομικής αυτής ένωσης - Λονδίνο, Μπυζ, Φλάνδρα, Bergen Νορβηγίας , Novgorod Ρωσίας-σηματοδότησαν την ευρύτητα της κυκλοφορίας των Witten. Στόχος της ένωσης ήταν ο έλεγχος του διαμετακομιστικού εμπορίου στη Βαλτική που περιλάμβανε αλιευτικά προϊόντα , ξυλεία, μεταλλεύματα, σιτηρά, γουναρικά κτλ. Τα Witten του χανσεατικού δικτύου διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στα εμπορικά δρώμενα της βόρειας ου Ευρώπης κατά τη διάρκεια του 15 αιώνα. Ουσιαστικά το 1569, η παραγωγή του αρχίζει να φθίνει. Ο τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648) επέφερε το τελικό πλήγμα στη Hansa, που το 1669 περιλάμβανε μόνο τη 12 Λυβέκη, το Αμβούργο και τη Βρέμη.

Νομισματικές ενώσεις μεταξύ κρατών της Ευρώπης: Νεότεροι Χρόνοι

Λατινική Νομισματική Ένωση Η Λατινική Νομισματική Ένωση συστάθηκε το 1865. Ιδρυτικά μέλη υπήρξαν η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ελβετία και η Ιταλία. Στη συνέχεια εισήλθαν τα Παπικά κρατίδια, η Γαλλία και η Ρουμανία. Ως αιτία δημιουργίας αναφέρεται η απόφαση της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ελβετίας να καθορίσουν κανόνες για την καθαρότητα των νομισμάτων , ώστε να περιορίσουν το φαινόμενο της αποθησαύρισης των νομισμάτων με υψηλή περιεκτικότητα σε άργυρο ή χρυσό αλλά και για την αντιμετώπιση των συνεπειών από τη διακύμανση της σχετικής τιμής αργύρου. Τα προβλήματα ανέκυψαν πολύ σύντομα. Πρώτον, τη δεκαετία του 1870, η ανακάλυψη ορυχείων αργύρου, οδήγησαν σε μείωση της εμπορευματοποιημένης αξίας του αργύρου. Δεύτερον, η Ιταλία αντιμετώπισε δημοσιονομική κρίση και αποφάσισε τη διακοπή του χαρτονομίσματος. Η ΛΝΕ λειτούργησε 13 μέχρι την έναρξη του Ά Παγκόσμιου Πολέμου.

Έκθεση ευρώ, ένα νόμισμα για την Ευρώπη, ιστορία του χρήματος, πρόδρομες μορφές ευρώ από την αρχαιότητα ως σήμερα, Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Υπουργείο Πολιτισμού Μακεδονίας-Θράκης, Θεσσαλονίκη 2001 13 Όπ. σημ. 12 26

Σκανδιναβική Νομισματική Ένωση Η συμφωνία για τη δημιουργία της ΣΝΕ υπογράφηκε στην Στοκχόλμη στις 18 Δεκεμβρίου του 1872. Η ΣΝΕ υιοθέτησε ως ενιαία μονάδα την κορόνα. Αρχικά ήταν οι τρεις χώρες Φιλανδία, Σουηδία, Νορβηγία και στη συνέχεια εντάχθηκε και η Δανία. Η διάλυση της ΣΝΕ έλαβε χώρα την περίοδο 1915-1920. Συντελέστηκε βαθμιαία και προκλήθηκε από τις αποκλίσεις στους ρυθμούς αύξησης της προσφοράς χρήματος των χωρών – 14 μελών και τις συνεπακόλουθες αποκλίσεις στον πληθωρισμό. Γερμανική Νομισματική Ένωση Το 1834, τα γερμανικά κρατίδια προχώρησαν στη δημιουργία Τελωνειακής Ένωσης, με το όνομα: Zollverein. Το 1838, όλα τα κρατίδια της Τελωνειακής Ένωσης κατέληξαν στην υπογραφή Συμφωνίας, γνωστής ως Νομισματικός Κανόνας της Δρέσδης. Με τη δημιουργία του Γερμανικού Ράιχ, υιοθετήθηκε το μάρκο ως νομισματική μονάδα. Η Γερμανία παρέμεινε στο μάρκο μέχρι την έναρξη του Α’ Παγκόσμιου 15 Πόλεμου. Ιταλική Νομισματική ένωση Η νομισματική ενοποίηση της Ιταλίας ήταν το αποτέλεσμα της πολιτικής ενοποίησης της Ιταλίας και της Σαρδηνίας το 1861. Μέχρι τότε, κυκλοφορούσαν 90 διαφορετικά μεταλλικά νομισμάτων στα ιταλικά κρατίδια. Το 1862, λήφθησαν μέτρα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα τόσων νομισμάτων. Έτσι, τέθηκε σε κυκλοφορία η λίρα, με αξία ίση με ένα φράγκο Γαλλίας. Το νομισματικό σύστημα που υιοθετήθηκε ήταν διμεταλλικό, έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι εμπορικές συναλλαγές της Ιταλίας με τους κυριότερους 16 εμπορικούς της εταίρους. Η Τράπεζα της Ιταλίας δημιουργήθηκε πολλά έτη αργότερα, το 1893. Νομισματική Ένωση Βελγίου-Λουξεμβούργου Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το Λουξεμβούργο επέλεξε να διακόψει τις σχέσεις του με τις χώρες της γερμανικής Τελωνειακής Ένωσης και να προχωρήσει, το 1922 στη συγχώνευση του νομισματικού του συστήματος με αυτό του Βελγίου. Η νομισματική ένωση, καταγράφηκε ως επιτυχής αφού διατηρήθηκε μέχρι 17 τη συμμετοχή των δύο χωρών στην ένωση του Eυρώ.

Eυρώ Tα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο, ήταν επείγουσα η ανάγκη να αποκατασταθούν δρόμοι, τηλεπικοινωνίες και σιδηροδρομικά δίκτυα, δημόσια κτίρια και γενικότερα να αποκατασταθεί η τάξη και η ασφάλεια στα κράτη που είχαν λάβει μέρος στον πόλεμο. Τον Ιούνιο του 1947,ο Αμερικάνος στρατηγός Μάρσαλ εκπόνησε σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο η Αμερική θα έδινε οικονομική βοήθεια στην Ευρώπη, προκειμένου οι καταπονημένες από τον πόλεμο χώρες να επουλώσουν τις πληγές τους. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ θα μπορούν να πωλούν τα προϊόντα τους στις χώρες αυτές, όταν η οικονομία του θα βελτιωνόταν. Ως προϋπόθεση για αυτή την κίνηση ,οι ΗΠΑ ζητούσαν να οργανωθούν οι ευρωπαϊκές χώρες έτσι ώστε να είναι ικανές να διαχειριστούν από κοινού την οικονομική βοήθεια. Ο Ουίστον Τσώρτσιλ (1874-1965), πρωθυπουργός της Βρετανίας, ήταν από τους πρώτους που έθεσαν το 18 ζήτημα της δημιουργίας «Ηνωμένων Εθνών της Ευρώπης» . Στις 25 Μαρτίου 1957,οι έξι χώρες υπογράφουν τη Συνθήκη της Ρώμης, με την οποία ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Σκοπός των συμβαλλομένων ήταν η ανάπτυξη κοινών οικονομικών δραστηριοτήτων. Το 1992, στη Σύνοδο Κορυφής του Μάαστριχ, η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να προχωρήσει στη δημιουργία κοινής ευρωπαϊκής αγοράς και να υιοθετήσει κοινό νόμισμα για όλα τα κράτη-μέλη της. Η η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ιδρύθηκε την 1 Ιουνίου 1998 και εδρεύει στη Φραγκφούρτη (Γερμανία). 19 Στόχος της είναι η άσκηση ενιαίας νομισματικής πολιτικής σε όλη τη ζώνη του Ευρώ.

Παγκοσμιοποιημένη οικονομία Ποιοι ήταν οι ουσιαστικοί λόγοι για τους οποίους δημιουργήθηκε το Ευρώ; Την περίοδο που δημιουργήθηκε το κοινό νόμισμα οι κοινωνίες βίωναν ήδη τις επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης. Η σύνδεση των χωρών και των περιοχών του πλανήτη μας γινόταν όλο και πιο στενή με αποτέλεσμα να καταρρέουν τα υπάρχοντα πολιτικά, πολιτισμικά και οικονομικά σύνορα. Η νέα εποχή που ήρθε - και πολλοί την αποκαλούν μετανεωτερική εποχή- χαρακτηρίστηκε από το πέρασμα του καπιταλισμού σε μια μεταβιομηχανική οικονομία οργανωμένη γύρω από υπηρεσίες δηλαδή τον χρηματοοικονομικό τομέα, τον τουρισμό, την κουλτούρα και την κατανάλωση πολιτισμικών προϊόντων, τις τεχνολογίες πληροφορικής 20 και επικοινωνίας. Σε όλη την υφήλιο, το νόμισμα που χρησιμοποιείται περισσότερο από κάθε άλλο νόμισμα για να εξυπηρετήσει τις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές είναι το Δολάριο. Το Δολάριο, είναι κορυφαίο νόμισμα επενδύσεων, κυρίαρχο αποθεματικό μέσο κυβερνήσεων και το πιο ισχυρό νόμισμα στο εξωτερικό εμπόριο. Η

Ομιλία του Τσώρτσιλ στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, 1946 Ministries of National Economy and Finance, National Cash Changeover Plan, Bank of Greece, Athens 2001, σελ. 49 19 Ministries of National Economy and Finance, National Cash Changeover Plan, Bank of Greece, Athens 2001 20 Smith P., Πολιτισμική θεωρία, μια εισαγωγή, Κριτική, Αθήνα 2006, σελ. 329 28

υπεροχή του, βασίζεται στη δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής παγκοσμίως. Όσο οι ΗΠΑ έχουν 21 ισχυρή οικονομική δύναμη , τόσο το Δολάριο θα βρίσκεται ψηλά στην νομισματική κλίμακα. Η Ευρώπη, θέλοντας να ενισχύσει τον ρόλο της στον παγκόσμιο χάρτη, κατασκεύασε ένα νόμισμα ισχυρό με στόχο να ανταγωνιστεί το Δολάριο. Οι ΗΠΑ μέχρι και πριν μια δεκαετία ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην παραγωγή και το εμπόριο. Σήμερα, η Ενωμένη Ευρώπη έχει ενταχθεί δυναμικά στην αγορά και έχει 22 κατορθώσει ώστε το Ευρώ να αποτελεί απειλή για το Δολάριο. Το σίγουρο είναι, ότι ο εξωτερικός ανταγωνισμός οδήγησε στη δημιουργία του Ευρώ. Η Ενωμένη Ευρώπη είχε ως σχέδιο να ενταχθεί στο διεθνές οικονομικό σύστημα και να κατορθώσει να απειλήσει υπερδυνάμεις όπως την Ρωσία ,την Κίνα και τις ΗΠΑ.

Cohen Benjamin J., The Future of Global Currency: The Euro Versus the Dollar Edition, Routledge Taylor and Francis Group, New York 2011, σελ. 56-59 22 Όπ σημ. 21 29

1.2 Κοινό νόμισμα

1.2.1 Ο Διαγωνισμός Τα τραπεζογραμμάτια και τα κέρματα του Ευρώ τέθηκαν σε κυκλοφορία το 2002. Ο σχεδιασμός και η προετοιμασία για την εισαγωγή τους είχαν ξεκινήσει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Στις 7 Φεβρουαρίου 1992, υπεγράφη στο Μάαστριχ, η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην συνθήκη αυτή περιγράφονται οι αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), καθώς και των κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να εγκρίνει την έκδοση τραπεζογραμματίων εντός της ζώνης του ευρώ. Ωστόσο, η ΕΚΤ δεν διενεργεί συναλλαγές σε μετρητά, στην πράξη τα τραπεζογραμμάτια τίθενται σε κυκλοφορία από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την απόσυρση, την επεξεργασία και την αποθήκευσή τους. Όσον αφορά τα κέρματα του ευρώ, οι νόμιμοι εκδότες είναι οι εθνικές κυβερνήσεις. Τα σχέδια, τα τεχνικά χαρακτηριστικά , η κοπή τους είναι απόφαση των εθνικών κεντρικών τραπεζών. Η προετοιμασία Η πρώτη απόφαση που πάρθηκε, αφορούσε το όνομα του νομίσματος. Πριν καταλήξουν στο όνομα : «Ευρώ», οι Ευρωπαίοι αρμόδιοι είχαν κάνει και άλλες προτάσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονταν οι εξής ονομασίες: «δουκάτο», « ecu», «φιορίνι», «φράγκο» ή η χρήση του προθέματος ευρώ, στα υπάρχοντα 23 ονόματα νομισμάτων, για παράδειγμα : « ευρωμάρκο». Οι προτάσεις αυτές απορρίφθηκαν καθώς συσχετίζονταν με συγκεκριμένα κράτη. Συμφωνήθηκε, έτσι, ότι το όνομα θα έπρεπε να είναι απλό και αντιπροσωπευτικό της Ευρώπης. Το σύμβολο «€» που συνοδεύει το όνομα «ευρώ» του νομίσματος , αποτέλεσε αντικείμενο δημοσκόπησης. Από έναν κατάλογο με τριάντα επιλογές, επιλέχθηκε τελικά το ελληνικό γράμμα έψιλον με δυο παράλληλες οριζόντιες γραμμές. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα, το ελληνικό γράμμα έψιλον, συμβολίζει την κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και οι γραμμές 24 συμβολίζουν τη σταθερότητα του νομίσματος.

Εικόνα 4 Το σύμβολο του ευρώ σύμφωνα με τα πρότυπα ISO (Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης)

How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank, Frankfurt η 2007, σελ. 10, πργ. 4 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_became_our_moneyen.pdf 24 Οπ. σημ.23 30

Το Νοέμβριο του 1994, το Συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος ζήτησε από την ομάδα εργασίας για τα τραπεζογραμμάτια να υποβάλλει προτάσεις θεμάτων για τα σχέδια της σειράς τραπεζογραμματίων του Ευρώ. Η ομάδα αυτή συνεργάστηκε στενά με ένα εξωτερικό συμβουλευτικό όργανο, τη συμβουλευτική επιτροπή, η οποία απαρτιζόταν από ειδικούς για σε θέματα ιστορίας, τέχνης ψυχολογίας, γενικού σχεδίου και σχεδίου τραπεζογραμματίων. Επιλογή θέματος για τον σχεδιασμό των τραπεζογραμματίων Τα 18 θέματα που επιλέχθηκαν αρχικά είναι τα εξής: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης Ευρωπαϊκή κληρονομιά Αφηρημένο θέμα και ασφάλεια Σκοποί, ιδανικά και φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συλλογική μνήμη και πολιτιστικά επιτεύγματα της Ευρώπης Πανίδα, χλωρίδα και φυσικό περιβάλλον Μεγάλες ευρωπαϊκές προσωπικότητες που σχετίζονται με ένα γνωστικό πεδίο Πτυχές της Ευρώπης (στοιχεία ζωτικής σημασίας για την ύπαρξη μιας ενωμένης Ευρώπης, π.χ. επικοινωνίες) Μεγάλα ευρωπαϊκά ποιήματα και αφηγήσεις Διάφορες προσωπογραφίες και στις δύο όψεις κάθε ονομαστικής αξίας Τοπία Πόλεις που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ευρωπαϊκή ιστορία, π.χ. Πανεπιστημιουπόλεις Μνημεία Μυθολογία (σκανδιναβική, γερμανική, ελληνική, ρωμαϊκή, κελτική) Ευρωπαϊκές γέφυρες και γραπτά έργα Χάρτες της Ευρώπης ανά τους αιώνες Οι «ιδρυτές» της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κοσμολογία

Καθώς πολλά από τα 18 θέματα επικεντρώνονταν σε στοιχεία με εμφανή εθνικό χαρακτήρα, η συμβουλευτική ομάδα πρότεινε από τα παραπάνω τα εξής : 1.

Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης: η μια όψη του τραπεζογραμματίου θα απεικόνιζε προσωπογραφίες απλών ανδρών και γυναικών από ευρωπαϊκά έργα τέχνης διαφόρων εποχών. Η άλλη όψη θα απεικόνιζε αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Ευρωπαϊκή κληρονομιά: Στη μια όψη του τραπεζογραμματίου θα απεικονίζονταν διάσημοι άνδρες και γυναίκες του παρελθόντος και στην άλλη επιτεύγματα σε τομείς όπως η μουσική ,η ζωγραφική, η

επιστήμη, η αρχιτεκτονική, η λογοτεχνία, η ιατρική και η παιδεία. Και τα επτά τραπεζογραμμάτια θα ενσωμάτωναν, στο φόντο έναν χάρτη της Ευρώπης χωρίς σύνορα. Αφηρημένο θέμα και ασφάλεια: Αυτό το θέμα στη συνέχεια μετονομάστηκε σε: Αφηρημένο/μοντέρνο σχέδιο. Περιλάμβανε γεωμετρικά σχήματα και μη παραστατικά στοιχεία. Προσέφερε τη δυνατότητα σχεδιασμού με μεγάλο βαθμό ευελιξίας και θα διευκόλυνε την ενσωμάτωση πολλών χαρακτηριστικών ασφαλείας.

Τελικά, τον Ιούνιο του 1995 το συμβούλιο ενέκρινε τις προτάσεις: Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης και Αφηρημένο/μοντέρνο σχέδιο . Στη συνέχεια ανατέθηκε σε μια συμβουλευτική επιτροπή για την επιλογή χαρακτηριστικών, να ορίσει τις περιόδους και τους σχετικούς ρυθμούς για το θέμα Εποχές και ρυθμοί της 26 Ευρώπης :

      

ος

8 αιώνας π.Χ-4 αιώνας μ.Χ Κλασικός (ελληνικός και ρωμαϊκός) ος ος 11 και 12 αιώνας Ρωμανικός ος ος 13 και 14 αιώνας Γοτθικός ος ος 15 και 16 αιώνας Αναγεννησιακός 1600-1750 Μπαρόκ και ροκοκό 1850-1914 Εποχή του σιδήρου και του γυαλιού 1930 εώς σήμερα ου Αρχιτεκτονική του 20 αιώνα

Η ομάδα επέλεξε επίσης, για κάθε ρυθμό, χαρακτηριστικά μοτίβα σχεδίων για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές. Ήταν αδύνατον να βρεθούν απολύτως ουδέτερα χαρακτηριστικά που θα ήταν αμερόληπτα ως προς τη χώρα. Μερικές από τις προτάσεις ήταν γλυπτά όπως: ο έφηβος των Αντικυθήρων, ο έφηβος του Μαραθώνα. Αρχιτεκτονικές προτάσεις όπως : η αψίδα του Settimio Severo στη Ρώμη, το υδραγωγείο της 27 Segovia στη Σεγόβια (Iσπανία).

How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank, Frankfurt 2007, σελ. 19 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_became_our_moneyen.pdf 27 Βλέπε Παράρτημα: 4.2 Ο Διαγωνισμός του Ευρώ, 4.2.1 Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές 32

Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό ίδρυμα εξέδωσε φύλλο οδηγιών προς τους υποψήφιους σχεδιαστές για το θέμα Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης :

Εικόνα 5 (αριστερά) Απόσπασμα από το φύλλο οδηγιών για τη σχεδίαση των τραπεζογραμματίων του ευρώ Εικόνα 6 (δεξιά) η συνέχεια του αποσπάσματος Πηγή: How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank, 2007

1.2.2 Οι προτάσεις των καλλιτεχνών και η ελληνική πρόταση

Όλες οι κεντρικές τράπεζες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όρισαν σχεδιαστές, εκτός της Δανίας . Κάθε κεντρική τράπεζα μπορούσε να ορίσει ως τρεις σχεδιαστές. Οι σχεδιαστές υπέβαλαν προτάσεις σχεδίων για ολόκληρη τη σειρά των τραπεζογραμματίων απεικονίζοντας το ένα ή και τα δυο θέματα (Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης και Αφηρημένο/μοντέρνο σχέδιο ) , εντός επτά μηνών. Συνολικά 29 σχεδιαστές ή ομάδες σχεδιαστών υπέβαλαν 27 προτάσεις με το θέμα Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης και 17 με το θέμα η 28 Αφηρημένο/μοντέρνο σχέδιο. Η λήξη του διαγωνισμού ορίστηκε η 13 Σεπτεμβρίου του 1996.

Εικόνα 7 Η θρησκεία σαν θέμα, ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες να την απεικονίσουν στις προτάσεις τους. Εδώ: η θρησκεία στα χρόνια του Μεσαίωνα, από τον Miguel Angel Plaza

Heinonen A., The first euros, the creation and issue of the first euro banknotes and the road to the Europa series, Suomen Pankki and the European Central Bank, Finland 2014 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/the_first_euros_2015en.pdf 34

Η ελληνική πρόταση

Μαρία Αντωνάτου, Αρετή Μιχελιουδάκη, Νίκος Νικολάου, Ιωάννης Πιπίνης, Περικλής Σωτηρίου 29 Εμπρόσθια όψη 5

ευρώ

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: ο Έφηβος των Αντικυθήρων-Το θέατρο της Επιδαύρου -Ιωνικό κιονόκρανο. Οπίσθια όψη: το υδραγωγείο της Σεγκόβια (Ισπανία)-Τμήμα του ναού του Ηφαίστου (δωρικού ρυθμού) στην Αθήνα -Κορινθιακό κιονόκρανο. Εμπρόσθια όψη: κεφαλή ανδριάντα, έργο του Benedetto Antelami, από τον καθεδρικό ναό της Πάρμας Εσωτερικό του ναού του San Miniato στη Φλωρεντία Οπίσθια όψη: τμήμα του καθεδρικού ναού της Πίζας Εμπρόσθια όψη: κεφαλή ανδριάντα, αγνώστου καλλιτέχνη, από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου- Τμήμα του παρεκκλησίου του καθεδρικού ναού της Ρεμς Οπίσθια όψη: τμήμα της πύλης του καθεδρικού ναού της Αμιένης Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας κατά την τεχνοτροπία της ιταλικής σχολής (αγνώστου καλλιτέχνη)-Κίονας σε σχέδιο του Μιχαήλ Αγγέλουδιακοσμητικός ρόδακας για δάπεδο-ξυλογραφία του Ντύρερ Οπίσθια όψη: Ροτόντα του Αγίου Πέτρου, Ρώμη, έργο του Μπραμάντε- Ανάγλυφο, έργο του Antonio del Pontassive, από την κόγχη του Μωυσή (με βάση σχέδιο του Μιχαήλ Αγγέλου)- πλατεία Καπιτωλίου, έργο του Μιχαήλ Αγγέλου.

Βλέπε Παράστημα: 4.2 Ο Διαγωνισμός του Ευρώ, 4.2.2 Οι Προτάσεις που κατατέθηκαν στον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Ευρώ, πρόταση 3 35

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή άγνωστης γυναίκας, έργο του Jan de Bray, 1663- πρόσοψη του ναού Dreifaltigkeitskirche, Μόναχο. Οπίσθια όψη: τμήμα πρόσοψης του Neumünster στο Βίρτσμπουργκ (Γερμανία).

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία του Monsieur de Pachtere, έργο του Edouard Agneessens, 1874- Εσωτερική σκάλα από το Crystal Palace του Λονδίνου, 1851. Οπίσθια όψη: τμήμα της μεγάλης αίθουσας των βασιλικών θερμοκηπίων του Laeken, Βρυξέλλες- Τμήμα,της Galleria Vittorio Emanuele II στο Μιλάνο- Λεπτομέρεια στοιχείου στήριξης από την «Αίθουσα των μηχανών» (Halle des machines) στη διεθνή έκθεση των Παρισίων το 1862. Εμπρόσθια όψη: « Ο ιερωμένος», φωτογραφία του August Sander- Εσωτερικό της Villa Savoye του Le Corbusier στο Poissy. Οπίσθια όψη: τμήμα της οικίας Schröder του αρχιτέκτονα Gerit Rietveld, Ουτρέχη, 1924 - Τμήμα της Villa Savoye στο Poissy.

500 ευρώ

1.2.3 Η νικητήρια πρόταση

Μια επιτροπή αποτελούμενη από ειδικούς σε θέματα μάρκετινγκ, σχεδίου, ιστορίας της τέχνης, μαζί με μέλη του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος επέλεξε τα πέντε καλύτερα σχέδια για καθένα από τα δυο θέματα. Σύμφωνα με το ίδιο το Ευρωπαϊκό Νομισματικό ίδρυμα, τα σχέδια κρίθηκαν με βάση τη δημιουργικότητα, την αισθητική , το ύφος , τη λειτουργικότητα καθώς και το πώς θα γίνονταν αντιληπτά και αποδεκτά από την κοινή γνώμη. Το πιο σημαντικό κριτήριο όμως υπήρξε το ευρωπαϊκό ύφος που όφειλαν να 30 διαθέτουν . Οι δέκα σειρές σχεδίων στο κατάλογο με τις τελικές επιλογές της επιτροπής παρουσιάστηκαν σε ευρύ δείγμα πληθυσμού τον Οκτώβριο του 1996. Μια εταιρεία ερευνών αγοράς πραγματοποίησε, επί μια εβδομάδα συνεντεύξεις σε 1.896 ανθρώπους –μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης- σχετικά με τα σχέδια. Οι ερωτηθέντες ήταν ηλικίας από 15 ως 86 ετών. Το 76% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι η σειρά του Kalina από το θέμα Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης, εξέφραζε καλύτερα την ιδέα της Ευρώπης σε σχέση με τα υπόλοιπα. Όσον αφορά το θέμα Αφηρημένο/μοντέρνο σχέδιo, το μεγαλύτερο ποσοστό , της τάξεως 35% , συγκέντρωσαν τα σχέδια της Maryke Degryse . Η αντίστοιχη σειρά του Kalina, συγκέντρωσε 23%. Τα σχέδια των Roger Pfund, Junger και Terry Thorn, τα οποία σύμφωνα με τους ερωτηθέντες θύμιζαν περισσότερο έργα τέχνης παρά τραπεζογραμμάτια. Τελικά επιλέχθηκε η σειρά τραπεζογραμματίων του Robert Kalina, από το θέμα Εποχές και ρυθμοί της Ευρώπης. Σύμφωνα με την επιτροπή : «Αντιπροσωπεύει σαφώς το ευρωπαϊκό νόμισμα. Αν και βασίζεται σε μια μόνο βασική σχεδιαστική ιδέα, ξεχωρίζει λόγω της ενδιαφέρουσας και εύστοχης επιλογής των αρχιτεκτονικών σχεδίων»

The selection of a theme for the European Banknotes Series, Theme Selection Advisory Group, Μay 1995 https://www.ecb.europa.eu/euro/pdf/preparation/Theme_report.pdf?468744df90c76d4424a311b3dce9d51f 31 How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank, Frankfurt η 2007, σελ. 20 πργ. 2 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_became_our_moneyen.pdf 37

Kalina Robert

O αυστριακός Robert Kalina, γεννήθηκε το 1955. Σπούδασε στο Ινστιτούτο Ανώτατων Τεχνών στη Βιέννη και αποφοίτησε το 1975. Από το 1976 ξεκίνησε να εργάζεται για την Εθνική Τράπεζα της Αυστρίας . Έγινε ιδιαίτερα γνωστός μέσω του διαγωνισμού για τον σχεδιασμό του Ευρώ. Πριν σχεδιάσει το Ευρώ, ήταν ο δημιουργός των εθνικών νομισμάτων του Αζερμπαϊτζάν και της Βοσνίας -Ερζεγοβίνης.

Εικόνα 8 Tα εθνικά νομίσματα της Βοσνίας –Ερζεγοβίνης

ΤΑ ΤΡΑΠΕΖΟΓΡΑΜΜΑΤΙΑ ΕΥΡΩ

2.1 Γενικά στοιχεία

2.1.1 Ελληνικά κέρματα του Ευρώ

Εικόνα 9 Τα ελληνικά κέρματα του Ευρώ

Κάθε χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης, διαθέτει τα δικά του εθνικά κέρματα Ευρώ. Τα 1 ελληνικά κέρματα, φιλοτέχνησε ο γλύπτης και χαράκτης Σταματόπουλος Γ. και απεικονίζουν :    

Τα κέρματα με την μικρότερη ονομαστική αξία: 1, 2, 5 cents, έχουν ως θέμα απεικόνισης την ναυτιλία. Τα ενδιάμεσα απεικονίζουν προσωπικότητες της Ελλάδος. Στα 10 cents - o Ρήγας Φεραίος, στα 20 cents – o Ιωάννης Καποδίστριας , στα 50 cents – ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Στο 1€ απεικονίζεται η κουκουβάγια, σύμβολο σοφίας Στα 2€ απεικονίζεται παράσταση από την αρπαγή της Ευρώπης.

Στόχος ήταν τα 2 μεγαλύτερα νομίσματα να έχουν ως θέμα την αρχαία Ελλάδα και τον αρχαίο πολιτισμό. Τα 3 ενδιάμεσα, έπρεπε να προβάλλουν σημαντικές προσωπικότητες της Ελλάδος και τα 3 μικρότερα, όφειλαν να συμβολίζουν μια παραδοσιακή αξία της χώρας και έτσι επιλέχθηκε η ναυτιλία. Ο καλλιτέχνης ήθελε, το 1€ να λαμβάνει αξία και κύρος από το αρχαίο τετράδραχμο της Αθήνας - το οποίο κυκλοφορούσε και σε άλλες πόλεις-κράτη της Αρχαίας Ελλάδας- και για αυτό αποφάσισε να χαράξει την ίδια απεικόνιση με αυτό. H ιδέα για τα 2€ ήταν να αναπαριστάται μια εικόνα που να αντιπροσωπεύει την αρχαία εποχή και να συνδέεται με τη σημερινή, διαχρονικά. Έτσι αποφασίστηκε η αρπαγή της Ευρώπης. Για την επιλογή των προσωπικοτήτων έγινε ο χρονικός διαχωρισμός, δηλαδή αποφασίστηκε να μη συμπεριληφθούν

Βλέπε Παράρτημα: 4.1 Συνεντεύξεις, 4.1.1 Γεώργιος Σταματόπουλος 41

στις απεικονίσεις πολιτικές προσωπικότητες μετά τον Πόλεμο. Επιλέχθηκε για παράδειγμα ο Ρήγας Φεραίος 2 ως προσωπικότητα εμπνευστή, οραματιστή και πρωτεργάτη μιας ενοποιημένης Ευρώπης.

Εικόνα 10 (αριστερά): αρχαίο τετράδραχμο Εικόνα 11 (δεξιά): 1 €

Στις οπίσθιες όψεις των κερμάτων αποφασίστηκε να απεικονίζονται τα ίδια στοιχεία για όλες τις χώρες. Έτσι, υπάρχει η υπόδειξη της ονομαστικής αξίας του κάθε κέρματος, ο χάρτης της Ευρώπης και κάποιες διακοσμητικές γραμμές.

Βλέπε Παράρτημα: 4.1 Συνεντεύξεις, 4.1.1 Γεώργιος Σταματόπουλος 42

2.1.2 Γενικά στοιχεία τραπεζογραμματίων του Ευρώ

Τα χρώματα στα τραπεζογραμμάτια προέρχονται από τον κύκλο χρωμάτων του Ελβετού ζωγράφου Johannes Itten (1888-1967). Τα χρώματα που επιλέχθηκαν για τις διαδοχικές ονομαστικές αξίες ελήφθησαν από αντίθετα τμήματα του κύκλου χρωμάτων και επομένως δημιουργούν έντονη 3 αντίθεση μεταξύ τους .

Λωρίδα ελάσματος

Καθώς ο ευρωπαϊκός χαρακτήρας των τραπεζογραμματίων έπρεπε να είναι γρήγορα και εύκολα αναγνωρίσιμος τόσο εντός όσο και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έπρεπε να απεικονίζουν τη σημαία ή και τα αστέρια της ΕΕ.

How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank, Frankfurt 2007, σελ. 20 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_became_our_moneyen.pdf 43

Το Νομισματικό Ίδρυμα, επέλεξε να χρησιμοποιήσει μια προσωπογραφία της Ευρώπης στο υδατογράφημα και στο ολόγραμμα των νέων τραπεζογραμματίων Ευρώ. Η Ευρώπη είναι μια μορφή της ελληνικής μυθολογίας. Η προσωπογραφία προέρχεται από ένα αγγείο ηλικίας άνω των 2.000 4 ετών, το οποίο ανακαλύφθηκε στη νότια Ιταλία και ανήκει στη συλλογή του Λούβρου στο Παρίσι.

Εικόνα 12 Η προσωπογραφία της Ευρώπης στο υδατογράφημα

Το υδατογράφημα προκύπτει από την παραγγελία του χαρτιού του κάθε νομισματοκοπείου της κάθε χώρας. Στην ουσία είναι δυο χαρτιά σαν σάντουιτς. Μέσα τους κλείνουν την μεταλλική γραμμή ή αλλιώς την ταινία ασφαλείας και το υδατογράφημα. Αυτό το κάνει το εργοστάσιο του χαρτιού με την 5 παραγγελία που του δίνουν. Δεν έχουν όλες οι χώρες εργοστάσια χαρτιού. o

Σχεδιαστικές αναπαραστάσεις είναι για παράδειγμα, η απεικόνιση του «20», η λέξη «Ευρώ», και η 6 αρχιτεκτονική απεικόνιση. Αυτά για τους καλλιτέχνες θεωρούνται χαρακτικά μέρη.

Ό,τι υπάρχει κάτω από τις σχεδιαστικές αναπαραστάσεις λέγεται δάπεδο χαρτονομίσματος. Το δάπεδο δεν περιέχει χαρακτικά στοιχεία. Επίσης, τυπώνεται διαφορετικά από την χαρακτική 7 δουλειά, σε διαφορετικά τμήματα και σε διαφορετικές μηχανές.

https://www.ecb.europa.eu/euro/pdf/material/discover10/WEB_ECB_Public_BRO_10Euro.el.pdf?f3671e7bd434ecae248f 878635668fde 5 Βλέπε Παράρτημα: 4.1 Συνεντεύξεις, 4.1.2 Ιωάννης Γουρζής 6 Όπ. σημ. 5 7 Όπ. Σημ. 5 44

2.2 Τραπεζογραμμάτιο

2.2.1 Τραπεζογραμμάτιο: 5 Ευρώ Αρχαιότητα Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 13 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 14 (δεξιά ) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Στο μπροστινή όψη του τραπεζογραμματίου των 5 Ευρώ, αναπαριστάται μια ρωμαϊκή Αψίδα Θριάμβου.

Γενικά Οι Αψίδες θριάμβου ήταν μόνιμα μνημεία που κατασκευάζονταν για να τιμήσουν μια εφήμερη ρωμαϊκή θριαμβευτική πομπή. Αψίδες ανεγέρθηκαν στη Ρώμη κατά τη διάρκεια της Ρεπουμπλικανικής περιόδου. Παρόλο αυτά, επειδή αυτές ήταν κατασκευασμένες από ξύλο καμία δεν έχει διασωθεί μέχρι σήμερα. Κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορικής περιόδου, οι αψίδες κατασκευάζονταν από πιο ανθεκτικά υλικά όπως σκυρόδεμα και μάρμαρο. Οι ρωμαϊκές Αψίδες Θριάμβου, που στέκονται ακόμα και σήμερα, έχουν ο ο κατασκευαστεί ανάμεσα στον 1 και 4 αιώνα μ. Χ. Κάθε μια από αυτές , διαβιβάζει ένα ιμπεριαλιστικό συναίσθημα, αν και ο λόγος για την κατασκευή τους, δεν ήταν πάντα η στρατιωτική νίκη. Η γλυπτική και η αρχιτεκτονική κάθε αψίδας θριάμβου σχεδιάστηκε για να αναδείξει τη δύναμη και τη δόξα του αυτοκράτορα. ο Αψίδες θριάμβου, στήθηκαν για πρώτη φορά στη Ρώμη περίπου τον 2 αιώνα π. Χ. Ήταν συνήθως, ορθογώνιες κατασκευές που αποτελούνταν από μια ή περισσότερες αψίδες που ολοκληρώνονταν με έναν θριγκό ή υπερώο, που λειτουργούσε ως βάση για τα αγάλματα που τα τοποθετούνταν στην κορυφή του μνημείου. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, περισσότερες από πενήντα αψίδες θριάμβου ανεγέρθηκαν στην 8 πρωτεύουσα.

Το παράδειγμα της Αψίδας του Κωνσταντίνου στη Ρώμη

Στη Ρώμη, οι πιο μεγάλες και οι πιο σημαντικές αψίδες που διασώζονται μέχρι σήμερα, είναι αυτή του Σεπτίμιου Σεβήρου και του Κωνσταντίνου.

Εικόνα 15 Η αψίδα του Κωνσταντίνου στη Ρώμη

Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999 47

Τον 4ο αι. μ.Χ. ο Μαξέντιος, θέλοντας να γίνει ο μοναδικός αυτοκράτορας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στρέφεται κατά του Κωνσταντίνου. Οι στρατοί των δύο συναυτοκρατόρων συναντώνται δύο χιλιόμετρα έξω από τη Ρώμη, στον Τίβερη ποταμό. Αν και ο στρατός του Κωνσταντίνου αριθμούσε πολύ λιγότερους στρατιώτες – μόλις 25.000 έναντι των 100.000 του Μαξεντίου –κατόρθωσε να επιβληθεί και να συντρίψει τον στρατό του Μαξεντίου. Τρία χρόνια αργότερα (315), σε ανάμνηση της νίκης αυτής, η Σύγκλητος αναγείρει αψίδα θριάμβου, που έμεινε στην ιστορία ως η αψίδα του Κωνσταντίνου. Η αψίδα έχει ύψος 21,10 μ., πλάτος 25,7 μ. και βάθος 7,4 μ. Διαθέτει τρεις καμάρες εκ των οποίων η κεντρική είναι η πιο μεγάλη : έχει 11,5 μ. ύψος και 6,5μ. πλάτος. Aποτελείται από μια τεράστια τετράγωνη τοιχοποιία με τρία ανοίγματα μέσα σε αυτή. Το κεντρικό άνοιγμα αποτελεί και την κύρια αψίδα. Τα άλλα δύο ανοίγματα είναι πιο στενά και πιο χαμηλά και αποτελούν τις δευτερεύουσες αψίδες. Οι τέσσερις πεσσοί, διαιρούν τις αψίδες μεταξύ τους. Αυτοί στέκονται πάνω σε βάθρα και υψώνονται μέχρι τον θριγκό. Στον θριγκό, οι κολόνες γίνονται βάσεις για τις σκαλιστές φιγούρες που κάθονται επάνω τους. Πάνω από τον θριγκό υπάρχει μια υπερκατασκευή που ονομάζεται υπερώο.

Εικόνα 16 αναφορά στον : Τραϊανός, Αδριανό, Μάρκο Αυρήλιο, Κωνσταντίνο

Η διευθέτηση του γλυπτού του διακόσμου είναι αρκετά διαφορετική από εκείνη του πρωιμότερου τόξου. Το εικονογραφικό πρόγραμμα των γλυπτών στο τόξο του Κωνσταντίνου συγκροτήθηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του, από ανάγλυφα που προήλθαν από παλαιότερα μνημεία και συνδυάστηκαν εδώ με μια μικρής κλίμακας ζωφόρο ιστορικού περιεχομένου, που αφηγείται γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας, τον αγώνα με το Μαξέντιο και την εδραίωση της εξουσίας του Κωνσταντίνου στη Ρώμη. Οι σκηνές που εικονίζονται στα μεγάλα ανάγλυφα και αρχικά εντάσσονταν σε συμφραζόμενα που αναφέρονταν στον Αδριανό ,τον Τραϊανό ή το Μάρκο Αυρήλιο ,φαίνεται ότι εκφράζουν τώρα σε συνδυασμό με τη ζωφόρο του Μεγάλου Κωνσταντίνου ιδέες με καθολική ισχύ, που αναφέρονται στις επιτυχίες ή τις προσωπικές αρετές του

Οπίσθια όψη

Εικόνα 17 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 18 (δεξιά) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Η γέφυρα που εικονίζεται, παραπέμπει σε γέφυρα - τμήμα ρωμαϊκού υδραγωγείου- που μετέφερε νερό στην εκάστοτε πόλη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Γενικά Οι γέφυρες στην αρχαία Ελλάδα δεν αποτελούσαν σημαντικές κατασκευές εξ’ αιτίας της έλλειψης μεγάλων ποταμών σε ορεινές περιοχές . Παρόλο αυτά, τότε έκαναν την εμφάνισή τους , οι πρώτες γέφυρες, των οποίων τα στηρίγματα ενώνονταν μεταξύ τους, σε τόξα. Σημαντική πρόοδος στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής των γεφυρών , σημειώθηκε στην αρχαία Ρώμη. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, υπήρξε το πρώτο θεωρητικό έργο-εγχειρίδιο για την κατασκευή τους. Ο Βιτρούβιος στο βιβλίο VII της πραγματείας του με τίτλο « Περί αρχιτεκτονικής», γράφει για τον τρόπο κατασκευής υδραγωγείων. Επίσης, μας δίνει πληροφορίες για τις ιδιότητες του νερού, τους υπολογισμούς, τα σχέδια και ό,τι είναι απαραίτητο για την 9 κατασκευή τους . 10

Παλαιότερα στην αρχαία Ελλάδα και την Ανατολή χρησιμοποιούσαν υπόγειους υδροσωλήνες . To πρώτο υδραγωγείο χτίστηκε κατά τη διάρκεια της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το υδραγωγείο βασίστηκε σε ένα σύστημα εκτροπής του νερού και μετά από κανάλια το νερό διοχετεύονταν από τις πηγές στην πόλη. Καθώς το νερό ακολουθούσε ένα κανάλι και ταξίδευε από τις πηγές προς την πόλη, στα σημεία που αυτό έβγαινε από τα υπόγεια κανάλια, χτιζόταν μια γέφυρα. Ο σχεδιασμός του υπέργειου μέρους του καναλιού εξαρτιόνταν από το έδαφος. 1. Στην πρώτη περίπτωση , τα κανάλια τοποθετούνταν σε στέρεο τοίχο στην έξοδο από το έδαφος. 2. Στον δεύτερο τύπο, το κανάλι τοποθετούνταν πάνω σε μια γέφυρα που αποτελούνταν από σειρές από αψίδες. 3. Στον τρίτο τύπο, η τοποθέτηση του καναλιού γίνονταν πάνω σε μια 11 γέφυρα αποτελούμενη από τόξα. Η πιο κοινή χρήση ήταν η τρίτη. Σε διασταυρώσεις καναλιών 12 χρησιμοποιούνταν ειδική αψίδα. Οι σχέσεις μεταξύ των τόξων και των άλλων στοιχείων κατασκευής της γέφυρας ορίζονταν από τον κανόνα της χρυσής τομής, ο οποίος προσέδιδε αρμονία.

Εικόνα 19 Ρωμαϊκό υδραγωγείο: οι σχέσεις μεταξύ των τόξων ορίζονταν με τον κανόνα της χρυσής τομής 9

Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Βιβλία VI-X, Πλέθρον,μτφρ. Λέφας Π, τιτ.πρωτ. De Architecture Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Βιβλία VI-X, Πλέθρον,μτφρ. Λέφας Π, τιτ.πρωτ. De Architecture, σελ. 69 11 Όπ. σημ. 10 12 David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 10

Εικόνα 20 Αναπαράσταση Ρωμαϊκού Υδραγωγείου Πηγή: Κόννολλυ Π., Ντοτζ Χ., Η αρχαία Πόλη : H ζωή στην Αθήνα και στη Ρώμη , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001

Τα υδραγωγεία μετέφεραν νερό στις πόλεις της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και ήταν απλωμένα σε ευρεία 13 έκταση. Η Ρώμη από μόνη της εξυπηρετούνταν από ένα δίκτυο από 11 υδραγωγεία . Ο ρόλος των γεφυρών ήταν να κρατούν το κανάλι ψηλά, ώστε να διατηρείται η ροή. Αλλού, το υδρευτικό σύστημα ήταν περιορισμένο, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτούνταν δομές τεράστιου ύψους και μήκους με σκοπό να μεταφέρουν νερό σε όλη την κοιλάδα. Το μεγαλύτερο ενιαίο υδραγωγείο χτίστηκε κατά τη βασιλεία του 14 Ανδριανού, με σκοπό να εξυπηρετήσει την Καρχηδόνα στη βόρεια Αφρική .

Το παράδειγμα της Pont du Gard Τα δύο πιο εντυπωσιακά ρωμαϊκά υδραγωγεία που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση είναι το Pont du Gard, στην πόλη Nîmes στη νότια Γαλλία και ένα στην πόλη Segovia στην κεντρική Ισπανία. Το τελευταίο, υπήρξε πρόταση από το Νομισματικό Ίδρυμα για να απεικονιστεί στο τραπεζογραμμάτιο των 5 Ευρώ. Αυτό, εκτείνεται σε πάνω από 800 μέτρα, αποτελείται από διπλή σειρά αψίδων -η κάθε μια πλάτους 5 μέτρων - και βρίσκονται η μια σειρά πάνω στην άλλη. Το συνολικό ύψος φτάνει στα 36 μέτρα. Η γέφυρα στη Segovia χτίστηκε υπό τις διαταγές του αυτοκράτορα Τραϊανού στις ου αρχές του 2 αιώνα μ.Χ. ως μέρος υδρευτικού συστήματος για να μεταφέρει νερό από τα βουνά Guadarrama στη Segovia- απόσταση 16 χιλιομέρων.

ου

Μετά και τη συμπλήρωση του 11 υδραγωγείου, το 226 μ.Χ, το συνολικό μήκος του υδρευτικού συστήματος που εξυπηρετούσε τη Ρώμη, υπολογιζόταν στα 560 km. Το 1/7 του συνολικού μήκους ήταν πάνω από το έδαφος. Βλέπε: David η J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 (1 έκδοση 1993) σελ. 23 14 Το μήκος του εκτείνεται στα 141km. Βλέπε: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 ,σελ. 23 52

Εικόνα 21 Tο υδραγωγείο Pont du Gard

Εικόνα 22 (αριστερά) : Tο υδραγωγείο της Segovia Εικόνα 23 (δεξιά) : Ξύλινη ρωμαϊκή γέφυρα

Η γέφυρα του Pont du Gard, είναι μνημειώδης. Αυτό μας μεταφέρει, ο Ελβετός φιλόσοφος Jean Jacques Rouseau , ο οποίος επισκεπτόμενος το μέρος και περνώντας κάτω από τη γέφυρα, έγραψε: «αισθάνθηκα να 15 χάθηκα σαν το έντομο, κάτω από το απέραντο αυτό έργο» . Χρονολογικά τοποθετείται έναν αιώνα νωρίτερα από την κατασκευή της Segovia και χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Αγρίππα περίπου το 19 π.Χ. , ως μέρος 16 ενός υδραγωγείου έκτασης 50 χιλιομέτρων. Η γέφυρα έχει μήκος 270 μέτρα, και μετέφερε το νερό κατά μήκος του ποταμού Gard - παραπόταμος του ποταμού Ροδανού. Το ύψος της 49 μέτρα, μεγαλύτερο από 17 οποιονδήποτε γοτθικό καθεδρικό ναό . Αποτελείται από 3 σειρές αψίδων η μια πάνω στην άλλη. Οι πρώτες δυο σειρές αποτελούνται από τοξωτά ανοίγματα συμμετρικά τοποθετημένα το ένα πάνω στο άλλο. Καθώς οι κεκλιμένες πλευρές της κοιλάδας απαιτούσαν από αυτά να καλύπτουν πολύ μεγαλύτερη απόσταση, στη ψηλότερη σειρά υπάρχουν 6 ανοίγματα για το πρώτο επίπεδο και 11 για το δεύτερο επίπεδο. Όλα τα ανοίγματα είναι εξαιρετικά πλατιά ακόμα και για τα ρωμαϊκά πρότυπα. Το νερό μεταφερόταν σε ένα βαθύ κανάλι, υπενδεδυμένο με κονίαμα, πάνω στο τρίτο επίπεδο της γέφυρας, το οποίο αποτελείται από 35 ομοιόμορφες αψίδες των 3,5 μέτρων. Οι πεσσοί έχουν το ίδιο πλάτος με το πλάτος των αψίδων, και αυτό δίνει την εντύπωση της συνεχούς τοιχοποιίας Όταν αναφερόμαστε σε ρωμαϊκές γέφυρες, έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε πέτρινες αψίδες, αλλά κάποτε αυτές ήταν ξύλινες. Με το πέρασμα των χρόνων καταστράφηκαν όλες. Η παρακάτω εικόνα απεικονίζει ένα τμήμα από την Στήλη του αυτοκράτορα Τραϊανού στη Ρώμη. Εκτός των άλλων η στήλη φέρει ανάγλυφο της γέφυρας που διέσχιζε τον ποταμό Δούναβη κοντά στη σημερινή Ρουμανία. Όπως παρατηρούμε, αυτή απαρτίζεται από πέτρινους πεσσούς και ξύλινα τόξα. Πάνω από τα τόξα διακρίνεται μια 18 δικτυωματική κατασκευή από ξύλινα στοιχεία.

Rousseau J. , Confessions, Κnopf 1992, σελ. 63 « felt lost like an insect in the immensity of the work» 16 David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 17 Όπ.σημ.16 18 Όπ.σημ.16 53

2.2.2 Τραπεζογραμμάτιο: 10 Ευρώ ος

ος

11 -12 αιώνας Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 24 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 25 (δεξιά) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Στο τραπεζογραμμάτιο των 10 Ευρώ, απεικονίζεται η είσοδος ενός ρωμανικού ναού. 54

Γενικά

Η ρωμανική αρχιτεκτονική ονομάστηκε έτσι γιατί βρισκόταν χρονικά, ανάμεσα στη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική και στην αρχιτεκτονική των νεότερων λατινικών πολιτισμών. Η έννοια του «ρωμανικού» εισήχθηκε για πρώτη φορά το 1823, και χαρακτήριζε τις γλώσσες που είχαν προκύψει από την λατινική γλώσσα, δηλαδή ρωμανικές γλώσσες. Κατά την πρώτη περίοδο, μέχρι το έτος 1000 μ.Χ, η αρχιτεκτονική και η τέχνη είχαν περιορισμένη ανάπτυξη. Ο αριθμός των μνημείων που έχουν σωθεί είναι ελάχιστος, πράγμα που οφείλεται τόσο στις μεταγενέστερες καταστροφές , όσο και στα ευτελή υλικά από τα οποία είχαν κτιστεί. Τα πιο σπουδαία από αυτά σχετίζονται με το όνομα του Καρλομάγνου, ο οποίος προσπαθώντας να ενισχύσει το γόητρο της κεντρικής εξουσίας και μιμούμενος τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου, επιχειρεί μια πολιτιστική ανανέωση με πολυμέρεια αλλά μικρή διάρκεια. Σε ένα αποδιοργανωμένο πολιτιστικό περιβάλλον, μεγάλη σημασία στις προσπάθειες αυτές είχαν τα ρωμαϊκά κατάλοιπα και οι ιδέες που έρχονταν από την Κωνσταντινούπολη. Συγχρόνως, μερικά στοιχεία των βορείων βάρβαρων λαών –κυρίως διακοσμητικά-άρχισαν να διεισδύουν και να αφομοιώνονται στην αρχιτεκτονική της περιόδου. Στη Ρώμη, οι αρχηγοί της δυτικής εκκλησίας πάπες, δεν έπαψαν ποτέ να επικαλούνται το παλαιό γόητρο της αυτοκρατορίας και κατά περίπτωση να προσπαθούν να το ξαναφέρουν στη ζωή. Στα χρόνια του Καρλομάγνου, γύρω στο 800 έγιναν αποκαταστάσεις παλαιοχριστιανικών βασιλικών τόσο στη Ρώμη, όσο και στη Ραβέννα και διακοσμήθηκαν με ψηφιδωτά -απομίμηση των παλαιοχριστιανικών. ος

ος

Κατά τη δεύτερη περίοδο -11 και 12 αιώνας- αναπτύσσεται σε ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο, η ρωμανική αρχιτεκτονική , άφησε μεγάλο αριθμό από επιβλητικά μνημεία που εκφράζουν το πνεύμα μιας σκοτεινής εποχής αλλά ταυτόχρονα μαρτυρούν την αφύπνιση των λαών της Ευρώπης. Πατρίδα του ρωμανικού στυλ θεωρείται η Γαλλία ,ο τόπος στον οποίο έχουμε τα περισσότερα και σπουδαιότερα μνημεία της εποχής. Στην Γερμανία ο ρωμανικός ρυθμός είναι ενιαίος παντού. Τα μνημεία της ρωμανικής περιόδου είναι σχεδόν όλα εκκλησίες και οχυρώματα. Η αρχιτεκτονική είναι στα χέρια του κλήρου και οι πρωτοβουλίες για κάθε μεγάλο έργο ξεκινούν από πρόσωπα εκκλησιαστικά ,κυρίως ηγούμενους μοναστηριών. Συνήθως, είναι πολύ δύσκολο να διακρίνει κανείς τον αρχιτέκτονα του έργου από τον επόπτη της ανεγέρσεως ή αυτόν που είχε την πρωτοβουλία της. Μένει αόριστο το ποσοστό 19 συμμετοχής των μοναχών στο κτίσιμο.

Kubach E. , Romanesque Architecture, Electa / Rizzoli, New York 1988, μτφρ. Abrams H., τιτ. πρωτ. , Architectura romana, Electa S.p.A, Milan 1972 55

Το παράδειγμα του Αββαείου Moissac

Εικόνα 26 (αριστερά) H νοτιοδυτική είσοδος του Αββαείου Moissac Εικόνα 27 (δεξιά) Τα σχέδια της εισόδου

ος

Το αββαείο Moissac (11 αιώνας) ήταν ένα μοναστήρι στο Moissac της νοτιο-δυτικής Γαλλίας. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η είσοδος που βρίσκεται στην νοτιο-δυτική πλευρά του κτιρίου και αποτελεί μια μνημειώδη κατασκευή που διαθέτουν πολλοί ρωμανικοί ναοί. Βασικής σημασίας στοιχεία των ρωμανικών ναών είναι οι πυλώνες. Πρόκειται για την μνημειώδη διάταξη που παίρνουν οι κύριες πόρτες στην πρόσοψη-μια ή τρεις είσοδοι-ή ενίοτε και στα άκρα του εγκάρσιου κλίτους στις πλάγιες πλευρές, διάταξη που εξελίσσεται ακόμα περισσότερο στους γοτθικούς ναούς. Είναι πιθανόν, η ιδέα του πυλώνος να έχει ως αφετηρία τις θριαμβευτικές αψίδες της ρωμαϊκής εποχής. Το σύστημα διαρθρώνεται ως εξής: ζεύγη κιόνων σε ελάχιστη απόσταση από τον τοίχο, πλαισιώνουν την είσοδο με τρόπο ώστε να αφήνουν άνοιγμα συνεχώς μικρότερο προς τα μέσα. Κατοψικά, προκύπτει μια συμμετρική κλιμακωτή διάταξη. Τόξα γεφυρώνουν τα ζεύγη κιόνων και διατάσσονται επίσης κλιμακωτά, διακοσμούμενα με φυτικά ή γεωμετρικά σχέδια. Η κύρια είσοδος έχει ευθύγραμμο άνοιγμα και από πάνω διαμορφώνονται 20 τα ημικυκλικά τόξα. Πάνω στη γενική διάταξη, υπάρχει πλήθος από παραλλαγές . Το κεντρικό άνοιγμα, μπορεί να γίνει διπλό με κατακόρυφο αξονικό στήριγμα –κάτι που συμβαίνει αργότερα στον γοτθικό ρυθμό. Σε άλλες περιπτώσεις αντί για πλευρικούς κίονες, διαμορφώνονται γλυπτοί ορθοστάτες ή ακόμα και αγάλματα. Τα τόξα όμως έχουν πάντοτε πλούσιο διάκοσμο, φυτικό ή γεωμετρικό. Τα τύμπανα περιέχουν συνήθως συνθέσεις με τον Ιησού Χριστό.

Μπούρας Θ. Χαράλαμπος, Ιστορία της αρχιτεκτονικής: Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, Μέλισσα, Αθήνα, 1999, σελ. 304 56

Εικόνα 28 Mια σειρά από αψίδες στο εσωτερικό του Καθεδρικού ναού του Cashel, Ιρλανδία Πηγή: Βλέπε Παράρτημα: 4.2.1 Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους καλλιτέχνες

Στην Ιταλία συναντώνται πυλώνες αρκετά διαφορετικοί. Θυμίζουν, πρόπυλα των ελλαδικών βυζαντινών ου ναών του 12 αιώνα και έχουν πλούσιο διάκοσμο, ρωμαϊκής εμπνεύσεως –σειρές από φύλλα ακάνθης. Τα τόξα κατά κανόνα ήταν ημικυκλικά στην ρωμανική αρχιτεκτονική και σπανιότερα διάθεταν μια μικρή ανύψωση.

Ο συμβολισμός του Ρωμανικού Ναού Σε πολλές μεσαιωνικές, γραπτές πηγές, αποκαλύπτουν ότι το νόημα του ρωμανικού ναού, αποδίδεται στο κτίριο της εκκλησίας και στα διάφορα τμήματά του. Για παράδειγμα, οι δώδεκα κολόνες ως στηρίγματα σε μια εκκλησία, θεωρήθηκαν ότι συμβολίζουν τους 12 Αποστόλους. Η σταυροειδής κάτοψη του ναού θεωρήθηκε αναπαράσταση του σταυρού του Χριστού. Ο αποκλίνων διαμήκης άξονας πολλών εκκλησιών 21 συμβολίζει το σκυμμένο κεφάλι του Ιησού Χριστού πάνω στον Σταυρό. Το ερώτημα που δημιουργείται από τους ιστορικούς της τέχνης και της αρχιτεκτονικής είναι αν και κατά πόσο, αυτές οι θεωρίες καθόρισαν ή επηρέασαν την μορφή του κτιρίου της εκκλησίας, ή αν ήταν συμπεράσματα θεολόγων ,εκ των υστέρων. Συγκεκριμένα, αποτελεί πρωτοβουλία του θεολόγου ή του αρχιτέκτονα να σχεδιάσει σταυροειδή κάτοψη; O κληρικός επέμενε να τοποθετηθούν 12 κολόνες στο εσωτερικό του ναού, ή προέκυψε υπολογίζοντας την απόσταση μεταξύ τους; Οι στρογγυλεμένες και θολωτές αψίδες, πράγματι είναι έτσι από μόνες τους ή δηλώνουν μεγαλείο και μεγαλοπρέπεια; Όποιος και αν είναι ο συμβολισμός, οι ρωμανικές εκκλησίες, συνήθως πολύ μεγαλύτερες από όσο οι ανάγκες που απαιτούσαν, κτίζονταν για να δοξάσουν τον θεό και συμβόλιζαν τη δύναμη και τους πόρους της εκκλησίας σε μια εποχή νέων εξορμήσεων μιας έντονα θρησκευόμενης κοινωνίας.

Kubach E. , Romanesque Architecture, Electa / Rizzoli, New York 1988, μτφρ. Abrams H., τιτ. πρωτ. , Architectura romana, Electa S.p.A, Milan 1972, σελ. 190-193 57

Οπίσθια όψη

Εικόνα 29 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 30 (δεξιά ) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Γέφυρα στα χρόνια του πρωίμου Μεσαίωνα.

Γενικά Η πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στη Δύση έφερε και το τέλος μιας μακράς εποχής επιτευγμάτων της μηχανικής, περιλαμβανομένου και της κατασκευής γεφυρών. ο Μέχρι τότε στην Περσία και την Κίνα χτίστηκαν κάποιες αξιόλογες γέφυρες πριν τον 12 αιώνα μ.Χ. Το 260 μ.Χ. πριν την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και ως συνέπεια μιας ήττας, ο Πέρσης ηγεμόνας Shapur I, ανάγκασε τους ρωμαίους αιχμαλώτους να κατασκευάσουν μια μεγάλη γέφυρα -Shushtar bridge - κατά μήκος του ποταμού Καρούν στην Περσία , στο σημερινό Ιράν. Χρησιμοποιώντας τις μεθόδους τους, οι ρωμαίοι αιχμάλωτοι κατασκεύασαν μια γέφυρα αποτελούμενη από 40 τόξα με συνολικό μήκος πάνω από 500μ. Μια πτυχή της ρωμαϊκής τεχνογνωσίας που δεν υιοθετήθηκε στην περίπτωση της Shushtar bridge, ήταν η χρήση 22 φρεατίων για τη θεμελίωση . Αντί αυτού χρησιμοποιήθηκαν πέτρινες προεξοχές ως βάσεις για τους πεσσούς της γέφυρας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τα υποστυλώματα της γέφυρας να γίνουν τόσο συμπαγή, που σε ορισμένα σημεία, η γέφυρα λειτουργούσε ως φράγμα.

Εικόνα 31 Shushtar bridge

Το πλάτος των υποστυλωμάτων της γέφυρας μείωνε το πλάτος του καναλιού. Συνεπώς, η ταχύτητα του νερού αυξανόταν και γύρω από τα υποστυλώματα συγκεντρωνόταν ρεύματα. Αυτό με τη σειρά του οδηγούσε στην αποσάθρωση του εδάφους και στον στροβιλισμό ρευμάτων γύρω από τα βάθρα που καταστρέφονταν με τον καιρό. Για να αντιμετωπίσουν αυτό πρόβλημα, οι ρωμαίοι χτίστες χρησιμοποιούσαν πέτρινες προεξοχές με μυτερό σχήμα, που λειτουργούσαν ως κυματοθραύστες και διασπούσαν τη συγκέντρωση νερού γύρω από τα στηρίγματα. Τις προεξοχές αυτές, παρατηρούμε και στη γέφυρα που εικονίζεται στο χαρτονόμισμα των 10Ευρω. Με θεμελίωση, στηρίγματα και κυματοθραύστες έτοιμους, οι ρωμαίοι κατασκεύαζαν τα τόξα. Για αυτή την ανάγκη, ένα ξύλινο καλούπι -«centering»- χτιζόταν έξω από τα στηρίγματα και ενίσχυε αυτά με την επάνω επιφάνεια των ξύλων να σχηματίζουν ακριβώς το απαιτούμενο ημικυκλικό σχήμα. Παράλληλα τόξα από πέτρα τοποθετούνταν στο καλούπι το ένα πίσω από το άλλο ώστε να δημιουργήσουν την αψίδα. Το ημικυκλικό σχήμα, σήμαινε ότι όλες οι σφηνοειδείς πέτρες, έπρεπε να κοπούν με τον ίδιο τρόπο. Κονίαμα δεν ήταν απαραίτητο για να τις συγκρατήσει. Καθώς τοποθετούσαν τον τελευταίο λίθο στο κέντρο, οι δυνάμεις 23 πίεσης, μαζί με τους καλοσχηματισμένους σφηνοειδείς λίθους, εξασφαλιζόταν η σταθερότητα. Οι ρωμαϊκές αψίδες ήταν ημικυκλικές. Σε μια ημικυκλική αψίδα, η περισσότερη ώθηση πηγαίνει κατευθείαν προς τα κάτω, σε σχέση με ένα επίπεδο άνοιγμα, το οποίο απαιτεί ισχυρή πλευρική αντιστήριξη 22

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 (1η έκδοση 1993), σελ. 20 23 David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 59

στα ακροβάθρα. Έτσι ο ρωμαίος μηχανικός μπορούσε να χτίζει τη γέφυρα σταδιακά - φρεάτιο, θεμελίωση, βάθρο, αψίδα- αντί να χρειαστεί να τοποθετήσει ολόκληρη την κατασκευή εξ΄αρχής. Στην γέφυρα που απεικονίζεται στο συγκεκριμένο τραπεζογραμμάτιο, διακρίνουμε και τα τόξα και την τοιχοποιία και τους κυματοθραύστες και όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής γεφυροποιίας. Μετά ος ος την κατάλυση της Αυτοκρατορίας, συνεχίστηκε ο ρωμαϊκό τρόπος κατασκευής. Τις περιόδους 11 -12 αιώνας, το ημικυκλικό ρωμαϊκό τόξο υιοθετήθηκε στη ναοδομία της ρωμανικής παράδοσης.

Το παράδειγμα της Pont d'Avignon

Μόνο με το χτίσιμο της γέφυρας Pont d'Avignon, στην πόλη Αβινιόν της Γαλλίας, που άρχισε το 1179 ήταν τότε που οι μηχανικοί του μεσαίωνα παρήγαγαν για πρώτη φορά μια γέφυρα που ταίριαζε με τα αριστουργήματα των Ρωμαίων. Το εκτεταμένο ναοδομικό πρόγραμμα το οποίο συνόδευε την θρησκευτική θέρμη της εποχής, στη Γαλλία, συμπεριλάμβανε εκτός από εκκλησίες, καθεδρικούς ναούς, μοναστήρια και γέφυρες. Η παροχή της γέφυρας θεωρούνταν πράξη θεοσεβής, πράξη φιλανθρωπίας. Οι θρησκευτικές παραγγελίες 24 καθιέρωσαν το κτίσιμο και τη διατήρηση γεφυρών και ξενώνων σε επικίνδυνες διασταυρώσεις. ου Σύμφωνα με τον Viollet-le-Duc , αρχιτέκτονας και ιστορικός του 19 αιώνα, η γέφυρα του Pont d'Avignon χτίστηκε από ένα μοναχό που ονομάζονταν Benoît και τον αδερφό του, κάτω από την καθοδήγηση μιας 25 ομάδας μοναχών που αργότερα έγιναν γνωστοί με το όνομα Les Frères du Pont- οι αδερφοί της γέφυρας . Ο τοπικός μύθος και κυρίως η Καθολική εκκλησία αποδίδουν τη γέφυρα σε έναν βοσκό με το όνομα Bénézet, ο οποίος είχε ένα όραμα το 1178, σύμφωνα με το οποίο διατάχθηκε από τον θεό να την χτίσει. Όταν ο επίσκοπος της Avignon απαίτησε ενδείξεις για την δική του, θεϊκή έμπνευση ο Bénézet σήκωσε έναν βράχο και τον κουβάλησε μέχρι τις όχθες του ποταμού, όπου θα χτιζόταν η γέφυρα. Είτε η πρωτοβουλία για την κατασκευή της ήταν από τον μοναχό, είτε από τον βοσκό που είδε σε όραμα τον θεό, οφείλουμε να σχολιάσουμε ότι η εκκλησία κατείχε πρωταρχικό ρόλο στην κοινωνία. Η εκκλησία και οι θεσμοί της όριζαν και αναλάμβαναν να κατασκευάσουν, εκτός από τους λατρευτικούς τους χώρους και υποδομές για το κοινωνικό σύνολο. Επίσης, οτιδήποτε διευκόλυνε την πορεία προς τους λατρευτικούς χώρους ήταν ρόλος της εκκλησίας.

Εικόνα 32 Τα αρχικά σχέδια της Pont d'Avignon Πηγή: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 24 25

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005, σελ. 87 Όπ. σημ. 24 60

Η γέφυρα του Pont d'Avignon υπήρξε τεράστιο κατόρθωμα. Με συνολικό μήκος στα 900μ. εκτείνεται σε μια μεγάλη ευθεία διασχίζοντας τον Ροδανό ποταμό. Το ύψος της είναι μεγάλο, αυτό επιτρέπει στη γέφυρα να αντέχει τις πλημμύρες της άνοιξης. Σήμερα έχουν διασωθεί μόνο τέσσερα τόξα από τη συνολική γέφυρα. Καταστροφές, πόλεμοι και φυσικά φαινόμενα όπως ο πάγος, κατέστρεψαν το μεγαλύτερο μέρος της. Παρόλο που εκ πρώτης όψεως, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η γέφυρα αντηχεί την ρωμαϊκή αρχιτεκτονική, η μορφή της εμπεριέχει ένα καινοτόμο στοιχείο. Τα τόξα, δεν είναι ημικυκλικά όπως είχαμε δει μέχρι στιγμής, αυτά είναι ελλειπτικά. Η καμπυλότητα του τόξου, καθώς παραμένει στρογγυλεμένη, γίνεται πιο αυστηρή καθώς πλησιάζει την κορυφή. Αυτό έχει ως επακόλουθο, οι πυλώνες της γέφυρας να είναι στενότερες σε σχέση με άλλες γέφυρες και οι αψίδες της να είναι ψηλότερες σε σχέση με τις ημικυκλικές ενώ ταυτόχρονα, διατηρείται το ίδιο άνοιγμα. Το οδόστρωμα της γέφυρας, όπως είναι επακόλουθο, υψώθηκε και προστατεύθηκε από τις πιθανές πλημμύρες της άνοιξης. Ο δημιουργός της γέφυρας, σύμφωνα με τον μύθο, απεβίωσε το 1184 και δεν πρόλαβε να δει τη γέφυρα να ολοκληρώνεται. Αργότερα αγιοποιήθηκε και η γέφυρα πήρε το όνομά του: Pont Saint-Bénézet. To σώμα του είναι θαμμένο μέσα στο παρεκκλήσι το οποίο έχει γίνει σημείο προσκυνήματος.

Εικόνα 33 (αριστερά) η Pont d'Avignon, όπως είναι σήμερα Εικόνα 34 (δεξιά) η Pont d'Avignon εκτεινόταν 900μ David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005

2.2.3

Τραπεζογραμμάτιο: 20 Ευρώ

ος

13os 14 αιώνας Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 35 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 36 (δεξιά ) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Πρόκειται για παράθυρο γοτθικού ναού. Στο τμήμα της αναπαράστασης που απεικονίζεται δεξιά, διακρίνουμε ένα τοξωτό τετράλοβο εγγεγραμμένο παράθυρο, με δυο δίλοβα ενδιάμεσα τόξα. Ανάμεσα στα τόξα εμπεριέχονται τρία εξάφυλλα και δυο τρίφυλλα. Τα χωρίσματα των παραθύρων είναι εξαιρετικά λεπτά. Τα υαλοστάσια διαθέτουν πλούσιο διάκοσμο. Στο τμήμα της αναπαράστασης που απεικονίζεται αριστερά, με αχνές γραμμές, διακρίνουμε σε προοπτικό, το σταυροθόλιο γοτθικού ναού. 62

Γενικά ο

Τον 13 και 14 αιώνα, στις χώρες της Δυτικής και Κεντρικής Ευρώπης, δεσπόζει ο γοτθικός ρυθμός. Το όνομα «γοτθικός», δόθηκε πολύ αργότερα, με πρόθεση μειωτική , από τους λογίους της Ιταλικής Αναγέννησης οι οποίοι έβλεπαν στη μεσαιωνική αρχιτεκτονική- αντίθετα από την δική τους αρχιτεκτονική- τα 26 στοιχεία των βάρβαρων λαών, των Γότθων . Η γοτθική τέχνη ξεκίνησε από την Γαλλία. Αργότερα έλαβε ο μεγάλη έκταση. Κατά κύριο λόγο εξέφρασε θρησκευτικές ιδέες. Είναι χαρακτηριστικό ότι αναβίωσε τον 19 27 αιώνα . Στον όψιμο μεσαίωνα το θρησκευτικό συναίσθημα είναι πολύ έντονο. Η Καθολική εκκλησία είναι πολύ ισχυρή και η δύναμη του Πάπα φτάνει κατά τον 13ο αιώνα στο μέγιστο, με την ανάμιξή του στα θέματα της κοσμικής εξουσίας. Η επιβλητική παρουσία της εκκλησίας και του Πάπα στις μητροπόλεις της Ευρώπης, οπτικοποιείται από τις αρχιτεκτονικές μορφές των γοτθικών ναών. Ο γοτθικός ρυθμός είναι κατά βάση, ο ρυθμός των μεγάλων καθεδρικών ναών. Η έννοια της κλίμακας εισάγεται αμέσως στον γοτθικό ναό. Από τη μια, η κλίμακα του ανθρώπου με χρηστικά στοιχεία όπως βαθμίδες, στασίδια, προσκυνητάρια και θωράκια, η κλίμακα του διακόσμου στις όψεις και από την άλλη μεριά, οι μεγάλες γενικές διαστάσεις του ναού. Μεγάλη σημασία έχουν οι άξονες στο εσωτερικό του ναού. 28 Αυτός που κυριαρχεί, είναι ο κατά μήκος άξονας καθώς και ο κατακόρυφος.

Εικόνα 37 Η εξέλιξη από το ρωμαϊκό ημικυκλικό τόξο, στο γοτθικό Proceedings of the 5th International Conference on Arch Bridges (ARCH’07), Madeira, Portugal, 2007, σελ. 626

Η «Θεωρία των βαρβάρων» υιοθετήθηκε από κύκλους Ουμανιστών. Στην βιογραφία του Brunelleschi , o Manetti έγραψε ότι : «η αρχιτεκτονική έπεσε σε παρακμή μετά το τέλος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Βάνδαλοι, οι Γότθοι, οι Λομβαρδοί, και οι Ούννοι έφεραν μαζί τους, τους δικούς τους ατάλαντους αρχιτέκτονες. Η αρχιτεκτονική βελτιώθηκε ελαφρώς, για λίγα χρόνια μετά τον Καρλομάγνο και στη συνέχεια έπεσε σε παρακμή για άλλη μια φορά μέχρι την εμφάνιση του Brunelleschi to 1419». Ο Filarete, ο οποίος έζησε από το 1400 ως το 1469 είχε τις ίδιες ιδέες. Αυτός έγραψε: «Καταραμένος ο άνθρωπος που ανακάλυψε την “μοντέρνα” αρχιτεκτονική». Με το όρο μοντέρνα αρχιτεκτονική, εννοούσε την γοτθική αρχιτεκτονική η οποία μέχρι τότε δεν είχε όνομα. Και ο Alberti θεωρούσε παρόλογο να απεικονίζεται η Ελένη ή η Ιφιγένεια με «γοτθικά» χέρια, δηλαδή με χέρια μιας ώριμης γυναίκας. Συγκεκριμένα, στο Ιταλικό κείμενο η ακριβής φράση είναι: «mani vecchizze e gotiche», αλλά ο Alberti στην λατινική έκδοση, το μετέφρασε: «seniles et rusticanae». Επομένως, καταλαβαίνουμε ότι το γοτθικό σήμαινε το ρούστικο, το χωριάτικο, το χονδροκομμένο, όπως θεωρούσαν τον λαό των Γότθων. Βλέπε: Frankl P., Gothic Architecture, Yale University Press, 2000 (1η έκδοση 1962), σελ. 260-263 27 Ο Victor Hugo στο πολύ γνωστό του έργο "Η Παναγία των Παρισίων" (Hugo V., Η Παναγία των Παρισίων, εκδόσεις Σμίλη, 2005, μτφρ. Χατζάκη Βάνα, τιτ.πρωτ., Notre Dame de Paris, 1831) μεταφέρει την γοτθική αρχιτεκτονική στο χώρο του Ρομαντισμού. Επίκεντρο του βιβλίου είναι ο καθεδρικός ναός του Παρισιού : Notre Dame. Ο Hugo περιγράφει με λεπτομέρεια την πολεοδομία της πόλης του Παρισιού την εποχή του Μεσαίωνα. Η τάση για την μελέτη του παρελθόντος και το γεγονός ότι η γοτθική τέχνη ήταν κατά μεγάλο μέρος δημιούργημα του γαλλικού πνεύματος, οδήγησε στην προώθηση των μεσαιωνικών σπουδών στη Γαλλία. 28 Μπούρας Θ. Χαράλαμπος, Ιστορία της αρχιτεκτονικής: Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, Μέλισσα, Αθήνα, 1999 63

To παράδειγμα του Καθεδρικού Ναού Amiens (1225-1236), Γαλλία

Εικόνα 38 Η πρόσοψη του Καθεδρικού Ναού Amiens

Επηρεασμένος από την Παναγιά των Παρισίων, ως προς την διάταξη της προσόψεως, είναι ο Καθεδρικός 29 Ναός της Αμιένης. Κατά τον Viollet-le-Duc, ο ναός της Αμιένης είναι ο «γαλλικός Παρθενών» και αποτελεί μια τυπική γοτθική μητρόπολη. Κτίστηκε κατά το διάστημα 1220-1288 και ο αρχιτέκτονας είναι ο Robert de Luzarches. Τα κωδωνοστάσια έχουν μείνει χωρίς βέλος και οριζόντια στοιχεία ενοποιούν την πρόσοψη. Τρεις τυπικοί γαλλικοί πυλώνες μορφώνουν το κάτω μέρος της, στον άξονα του μεσαίου από τους οποίους έχουμε το άγαλμα του περίφημου «ωραίου θεού της Αμιένης». Οι μεγάλες διαστάσεις της εκκλησίας -150 μέτρα, ύψος θόλων εσωτερικά 42,50 μ.-προσθέτουν μοναδικό μεγαλείο στον ναό του οποίου ο εσωτερικός χώρος θεωρείται ο ωραιότερος σε γοτθική εκκλησία. Το βέλος στην διασταύρωση των κεντρικών κλιτών είναι ξύλινο και υψώνεται 60 μέτρα ψηλότερα από την στέγη.

Ο συμβολισμός του γοτθικού ναού Ο σκοπός μιας εκκλησίας είναι να υποστηρίξει ένα χώρο λατρείας. Και το νόημα της ύπαρξης ενός χώρου λατρείας είναι να εξυπηρετήσει την πίστη. Επομένως για να κατανοήσουμε το νόημα ενός γοτθικού ναού, οφείλουμε να εξετάσουμε την Χριστιανική πίστη κατά τη διάρκεια που αναπτύχθηκε και η γοτθική αρχιτεκτονική. Ο γοτθικός ναός έχει τις ρίζες του στον ρωμανικό ναό. Ο γοτθικός ναός αποτελεί εξέλιξη του ρωμανικού. Οι απαιτήσεις της νέας εποχής, εγκαινίασαν καινοτομίες όσον αφορά το αρχιτεκτονικό πρόγραμμα της εκκλησίας. Για παράδειγμα, το μπροστινό μέρος του ναού, εκεί που κάθονται οι κληρικοί και η χορωδία , μεγάλωσε καθώς έπρεπε να καλύψει το ολοένα και αυξανόμενο αριθμό των κληρικών . Η επιμήκυνση μιας υπάρχουσας χορωδίας, ήταν η έκφραση των απαιτήσεων του ιερατείου. Μια δεύτερη αλλαγή που 29

Μπούρας Θ. Χαράλαμπος, Ιστορία της αρχιτεκτονικής: Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και την Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, Μέλισσα, Αθήνα, 1999, σελ. 371 64

εξέφρασε τις νέες απαιτήσεις, ήταν η έκθεση των νεοαποκτηθέντων λειψάνων στην αγία τράπεζα και η μεταφορά των παλιότερων λειψάνων από την κρύπτη στο εσωτερικό της εκκλησίας. Τρίτη καινοτομία, ήταν μερικά σκαλοπάτια μεταξύ του κτιρίου της κρύπτης και του κλίτους, του κυρίου μέρους του ναού. Το κτίριο της κρύπτης απλωνόταν μερικά σκαλοπάτια ψηλότερα από ότι το κλίτος. Το ιερατείο χρειαζόταν ένα είδος ορίου να χωρίζει αυτούς από τους πιστούς, προκειμένου να μην αποσπώνται από τις προσευχές τους. Όλα 30 αυτά συνέβαλαν στη διαμόρφωση τόσο του εσωτερικού χώρου όσο και του εξωτερικού. Παρόλο αυτά, η μορφή ενός κτιρίου δεν καθορίζεται μόνο από τις προθέσεις του ιερατείου. Ο αρχιτέκτονας προσπαθεί να πετύχει την καλύτερη αλληλεπίδραση ανάμεσα στις τελετουργικές λειτουργίες και στις κοσμικές. Οι μορφές των αψίδων , των τοίχων, των σταυροθολίων υπαγορεύονται από ειδικές λειτουργίες. Τα γοτθικά σταυροθόλια ακολουθούν στατικές αρχές. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι επίσης ο φωτισμός καθόρισε τη διάταξη, τις διαστάσεις και το σχήμα των ανοιγμάτων και παραθύρων. Όμως, τόσο οι προθέσεις του ιερατείου, όσο και οι προθέσεις των αρχιτεκτόνων ή των ανθρώπων που συνέβαλλαν στην ανέγερση του ναού, εξυπηρετούσαν ένα ανώτερο σκοπό. To σκοπό της θρησκείας. Οι Θεολόγοι κατά το μεσαίωνα ήταν πιο κοντά στη Νέα Διαθήκη, η οποία ήταν γεμάτη από συμβολισμούς. Μεταφορές και συμβολισμοί, χρησιμοποιούνταν για να εκφράσουν πνευματικά ζητήματα. Έπειτα, οι συμβολισμοί λάμβαναν την κατάλληλη αρχιτεκτονική μορφή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παρακάτω φράση από την Καινή Διαθήκη. Ο Ιησούς στην Καινή Διαθήκη λέει: « I am he door». Οι θεολόγοι κάνοντας 31 την σύγκριση μετέτρεψαν τo άνοιγμα και την είσοδο του ναού σε μια πνευματική είσοδο. Ο συγγραφέας, Kitschelt, προσπάθησε να αποδείξει ότι οι Χριστιανικές εκκλησίες της πρώιμης περιόδου συμβόλιζαν την Νέα Ιερουσαλήμ, βασιζόμενος σε μοτίβα δανεισμένα από τις ρωμαϊκές πόλεις. Η δυτική είσοδος υποτίθεται ότι συμβόλιζε την πύλη της πόλης, το κύριο μέρος του ναού συμβόλιζε ένα δρόμο με 32 αψίδες, οι τοίχοι συμβόλιζαν τους τοίχους των σπιτιών με τα παράθυρά τους, και η οροφή τον ουρανό. Βλέπουμε λοιπόν, πως το ιερατείο εκείνης της εποχής εκπαίδευε τον λαό να αντιλαμβάνεται τέτοιου είδους συμβολισμούς. Συμβολισμοί που αφορούσαν την γλυπτική ή την ζωγραφική ήταν εύκολα κατανοητοί. Μάλιστα, άγαλμα του Ιησού Χριστού τοποθετούνταν στην είσοδο ενός καθεδρικού ναού, έτσι ώστε για να μπει ο πιστός στο εσωτερικό του ναού, έπρεπε να προσπεράσει το άγαλμα. Ο συμβολισμός ήταν σαφής. Ένας χριστιανικός καθεδρικός ναός, έχει την ίδια ιδέα με έναν αρχαίο ελληνικό ή ρωμαϊκό ναό. Και την ίδια ιδέα με άλλο χώρο λατρείας κάθε φορά. Οι γοτθικοί ναοί προορίζονταν να είναι υπερφυσικοί. Υπερελογικοί. Ο σκοπός της οροφής των γοτθικών ναών και των θόλων των ναών της αρχαιότητας, χαρακτηρίζονταν από διακόσμηση , γλυπτική και ζωγραφική για να αναπαραστήσουν τον ουρανό. Η εκκλησία είναι ένα σύμβολο του θεού. Η εκκλησία είναι το βασίλειο του θεού. Οι αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις συνδέονται με την Αποκάλυψη ή την Καινή διαθήκη. Ο γοτθικός ναός είναι η Νέα Ιερουσαλήμ. Κάθε εκκλησία αντιπροσωπεύει τη Νέα Ιερουσαλήμ. Σύμφωνα με τη μορφολογία του κάθε ναού, η Νέα Ιερουσαλήμ μπορεί να είναι Βυζαντινή, Καρολλίγεια, Ρωμανική ή Γοτθική. Κάθε εκκλησία θα μπορούσε να συμβολίζει την Νέα Ιερουσαλήμ, όμως τότε: γιατί κάθε εκκλησία έχει διαφορετική μορφή;

Frankl P., Gothic Architecture, Yale University Press, 2000 Όπ. σημ 30 32 Όπ. σημ 30 31

H αρχιτεκτονική γλώσσα ερμηνεύει το νόημα. H αρχιτεκτονική είναι η αλληλεπίδραση της μορφής και του νοήματος. Το γοτθικό στυλ δημιουργήθηκε από καλλιτέχνες της περιόδου που ερμήνευσαν το νόημα των κτιρίων των ναών με μορφή. Η αντίληψη για το θεό έχει υποβληθεί πολλές αλλαγές. Από το πολυθεϊσμό στο μονοθεϊσμό και στην Χριστιανοσύνη, και οι μορφολογικές αλλαγές στη χριστιανική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική συνοδεύει τις αλλαγές αυτές με την αντίληψη του θεού σε σχέση με την Χριστιανική θρησκεία. Ο Οίκος του θεού, αλλάζει και η αλλαγή εκφράζει την αλλαγή στη συνείδηση στην αντίληψη του πιστού. Δεν είναι ο θεός που αλλάζει, αλλά η αντανάκλαση του στα μυαλά των πιστών. Το αντανακλώμενο νήμα στο μυαλού του πιστού είναι το θέμα με το οποίο ασχολείται η αρχιτεκτονική και η τέχνη. Το πώς αντιλαμβάνεται ο πιστός τον θεό αλλάζει ανά περιόδους και κάθε φορά τον ερμηνεύει διαφορετικά. Ο άνθρωπος της γοτθικής περιόδου αντανακλά τον θεό με γοτθικό τρόπο. Η γοτθική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, συμβολίζει την αντίληψη του θεού, εκείνη την περίοδο. Και η αντίληψη βασίζεται στη σχέση που έχει ο άνθρωπος με τον θεό.

Οπίσθια όψη

Εικόνα 39 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 40 (δεξιά ) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση

Αναγνωρίζοντας τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της γέφυρας, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για έργο της γοτθικής περιόδου.

Γενικά ο

Οι πρώτες σωζόμενες μεσαιωνικές γέφυρες στη Δυτική Ευρώπη χτίστηκαν τον 12 αιώνα και έχουν έντονα χαρακτηριστικά ρωμανικού στυλ. Τα χαρακτηριστικά του σχεδιασμού τους και οι αρχιτεκτονικές μορφές επηρεάστηκαν από τις κοινωνικές, πολιτικές, θρησκευτικές συνθήκες της περιόδου καθώς και από μια συνεχή στρατιωτική απειλή. Ανάμεσα στις λειτουργίες της γέφυρας ήρθε να προστεθεί και ο αμυντικός της ρόλος. Η γέφυρα είχε το ρόλο να προστατεύει τα όρια της πόλης ή του κάστρου. Ως αποτέλεσμα, συχνά μετατρέπονταν σε ένα είδος φρουρίου με πύλες και αμυντικούς πύργους με πολεμίστρες. Τα κάστρα περιβάλλονταν από μια τάφρο και η είσοδος εξοπλιζόταν με μια ξύλινη κινητή γέφυρα. Ο επικοινωνιακός χαρακτήρας της γέφυρας ήταν δεδομένος. Σε πόλεις όπως την Αγγλία και τη Γαλλία του ου ο ο 12 -13 αιώνα, χτίστηκαν γέφυρες που έφεραν επάνω τους, εμπορικές λειτουργίες. Τον 13 -14 αιώνα, η αρχιτεκτονική μορφή των γεφυρών άλλαξε και σχετίστηκε με την ανάπτυξη του νέου αρχιτεκτονικού ρυθμού, του γοτθικού. Λειτουργικά συνέβησαν σημαντικές αλλαγές. Οι γοτθικές γέφυρες άλλαζαν μέσα στα χρόνια. Οι αλλαγές επιτάσσονταν στις λειτουργικές και οικονομικές απαιτήσεις της κατασκευής. Εκείνο το διάστημα συναντάμε, ποκίλες μορφές στα ανοίγματα. Οι ρωμαϊκές κατασκευές υπήρξαν η βάση για την κατασκευή γεφυρών στο μεσαίωνα. Τα ημικυκλικά τόξα στα ανοίγματα έγιναν οξυκόρυφα, αύξησαν το ύψος της γέφυρας, έκαναν περίπλοκη την κατασκευή και αύξησαν το κόστος. Στα τέλη της περιόδου, υπήρξε η προσπάθεια να μειωθεί ο διάκοσμος που έκανε την κατασκευή οικονομικά δαπανηρή. Η οξυκόρυφη αψίδα, πληρούσε δομικές δυνατότητες, οι οποίες δεν είχαν διευρυνθεί μέχρι την περίοδο κατασκευής γοτθικών ναών. Το ιδιαίτερο αυτό σχήμα της αψίδας, δεν χρησιμοποιούνταν μόνο για πόρτες, παράθυρα και ανοίγματα, αλλά επίσης πάνω σε αυτή τη δομική κατασκευή στηρίχθηκε και η ιδέα του σταυροθολίου με διαγώνιες τεθλασμένες νευρώσεις στην οροφή των ναών. Αυτό το σύστημα ανακούφισε τους τοίχους από το κύριο φορτίο της οροφής με αποτέλεσμα να ανοίξουν μεγάλες επιφάνειες βιτρώ. Για αυτό το λόγο η οξυκόρυφη αψίδα χρησιμοποιήθηκε ευρέως και στο κτίσιμο των γεφυρών. ου

Το παράδειγμα της Charles Bridge Οι πόλεις εκείνη την περίοδο είχαν αναπτύξει έντονη εμπορική δραστηριότητα. Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις δημιουργήθηκαν οδικά δίκτυα για να εξυπηρετήσουν αυτές τις ανάγκες. Η απαίτηση για ανθεκτικές κατασκευές προήλθε από δυο βασικές ανάγκες. Η πρώτη ήταν ισχυρή αντοχή της γέφυρας απέναντι στα φορτία . Η δεύτερη ανάγκη ήταν η προστασία από ακραίες καιρικές συνθήκες, όπως πλημμύρες την άνοιξη, και πάγος τον χειμώνα. Ένα τέτοιο παράδειγμα, ήταν η πόλη της Πράγας, η οποία διαιρείται πάνω από μισό χιλιόμετρο από την ταχεία ροή του ποταμού Μολβάδα. Αρχικά, στις αρχές του 12ου αιώνα, χτίστηκε μια ξύλινη γέφυρα η οποία σύντομα καταστράφηκε από πλημμύρες. Στην συνέχεια αντικαταστάθηκε από μια πέτρινη κατασκευή, γνωστή και ως Judith Bridge. Αυτή ολοκληρώθηκε το 1172 και υπήρξε τεράστιο κατόρθωμα της εποχής. 33 Δυστυχώς και αυτή καταστράφηκε από πλημμύρες το 1342 .

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 69

Εικόνα 41 Η Charles Bridge και στο βάθος o Kαθεδρικός ναός St. Vitus , στην Πράγα

Η παρούσα γέφυρα με το όνομα : Charles Bridge ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1357 από τον Βασιλιά Κάρολο IV . Παρόλο που η γέφυρα σήμερα φέρει το όνομά του, αυτή το απέκτησε μετά το 1870. Οι εργασίες για την γέφυρα ξεκίνησαν κάτω υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Peter Parler . Η κλίμακά της, είναι μνημειώδης. Το συνολικό της μήκος είναι 515.76μ, αποτελείται από 16 τόξα τα οποία ποικίλουν σε άνοιγμα με ένα εύρος ανάμεσα σε 16.62 μ και 23.38μ. Το οδόστρωμα διαθέτει ένα ευρύ πλάτος 10 μ. Οι πυλώνες της γέφυρας με το σφηνοειδές σχήμα τους, κυμαίνονται σε πάχος από 8,5 μέχρι 11 μ. είναι εξαιρετικά ογκώδεις ώστε να αντέχουν τον πάγο που καλύπτει τη γέφυρα τον χειμώνα. Αυτή έχει συνεχώς επισκευαστεί, τροποποιηθεί, και ενισχυθεί για μακρά χρονική περίοδο . Η γέφυρα φαίνεται να λειτουργεί ως σύνδεσμος ανάμεσα σε στυλ διαφορετικών περιόδων. Τα τόξα του είναι σχεδόν ημικυκλικά και ακολουθούν τον παραδοσιακό ρωμαϊκό τρόπο. Για τους πυλώνες θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μεσαιωνικοί κρίνοντας από το κοφτερό τους σχήμα που λειτουργεί και ως κυματοθραύστης. Η γέφυρα καταλήγει στην αριστερή όχθη σε δυο πύργους. Ο χαμηλότερος χρονολογείται ο τον 12 αιώνα και αποτελεί τμήμα της οχύρωσης της προηγούμενης κατασκευής της Judith Bridge. Το 1590 η γέφυρα ανακαινίστηκε σε αναγεννησιακό στυλ. Στο αντίθετο άκρο της γέφυρας χτίστηκε ένα πύργος ψηλότερος ώστε να ταιριάζει με το στυλ της παλιάς πόλης. Έτσι οι πύργοι ενσωμάτωσαν ανάμεσά τους, τέσσερις αιώνες αρχιτεκτονικής μορφής από το πρώιμο γοτθικό στυλ στο αναγεννησιακό. Αυτή την μορφολογική ιδιαιτερότητα ήρθε να προσθέσει ο εξωραϊσμός των στηθαίων με μπαρόκ αγάλματα αγίων το 1683.

Εικόνα 42 Οι δύο πύργοι που πλαισιώνουν την γέφυρα Charles Bridge

Τραπεζογραμμάτιο: 50 Ευρώ

2.2.4

ος

15 -16 αιώνας Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 43 (αριστερά) η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 44 (δεξιά ) η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου που θα κυκλοφορήσει το 2017 πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Πρόκειται για ένα παράθυρο της Αναγεννησιακής περιόδου. 72

Γενικά

Τον 15 αιώνα, στον αρχιτεκτονικό χάρτη της Ευρώπης, υπήρχαν δύο συστήματα, ανταγωνιστικά μεταξύ τους. Το γοτθικό, που είχε ήδη κυριαρχήσει σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, και είχε εκφραστεί με ποικίλους αρχιτεκτονικούς τρόπους και ένα άλλο αναγεννησιακό , που αναδυόταν και στηριζόταν στις κλασικές αρχές της αρχαιότητας. Το αναγεννησιακό στυλ , ξεκίνησε από την Τοσκάνη και διαδόθηκε σε ολόκληρη την Ιταλική χερσόνησο και από εκεί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Μέχρι τότε, το γοτθικό στυλ είχε προκύψει μέσα από πρακτική διαδικασία. Οι γνώσεις για την οικοδόμηση ενός καθεδρικού ναού, μεταδίδονταν προφορικά ,στο ίδιο το εργοτάξιο, από γενιά σε γενιά. Ήταν μια εξελικτική διαδικασία που αναπτύχθηκε σε φάσεις: πρώιμος ,ώριμος, όψιμος γοτθικός ρυθμός. Το σύστημα αυτό είχε οργανικό χαρακτήρα. Αντίθετα, το αναγεννησιακό στυλ, δεν καλλιεργήθηκε με βάση 34 τρέχουσες οικοδομικές πρακτικές. Αναπτύχθηκε με ορισμούς, επιχειρήματα και κείμενα.

Εικόνα 45 όψη παραθύρου (Μελέτη παραθύρου ιωνικού ρυθμού, στο Παλάτσο Φαρνέζε της Ρώμης, από τον Αντόνιο ντα Σανγκάλο τον νεότερο 1534-1546) πηγή:.Αρχιτεκτονική Θεωρία: Από την Αναγέννηση μέχρι Σήμερα, Γνώση , 2005, μτφρ. Μαρτινίδης Πέτρος , επιμ. Καρβέλης Σ, τιτ.πρωτ. Architectural Theory: From the Renaissance to the Present, Taschen, 2003, σελ. 151

Η παρακμή της αρχιτεκτονικής στον Μεσαίωνα παρακολούθησε τον μαρασμό των κλασικών και λατινικών αξιών. Οι ουμανιστές όμως, θέλησαν να αναστρέψουν την κατάσταση . Ανακάλυψαν ένα νέο δόγμα στα συγγράμματα του Βιτρούβιου. Οι περιγραφές των κλασικών μορφών που βρίσκονται στα βιβλία του Βιτρούβιου είναι αφιερωμένα στην ανοικοδόμηση των ναών. Από τα χρόνια, κιόλας του Βιτρούβιου, οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα δομικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής των ναών ως διακοσμητικά. Κίονες, τοίχοι και θόλοι αποτελούσαν φέροντα τμήματα ενός διοικητικού μεγάρου ή ενός θεάτρου. Tα ερείπια των ρωμαϊκών κτιρίων ενίσχυσαν την περιέργεια για το παρελθόν και τροφοδότησαν την επιθυμία των αρχιτεκτόνων να το ξεπεράσουν. H αναφορά στους ρυθμούς της ελληνορωμαϊκής αρχιτεκτονικής, ήταν βασικό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής της Αναγέννησης. Χρησιμοποιώντας τις 34

Αρχιτεκτονική Θεωρία: Από την Αναγέννηση μέχρι Σήμερα, Γνώση , 2005, μτφρ. Μαρτινίδης Πέτρος , επιμ. Καρβέλης., τιτ.πρωτ. Architectural Theory: From the Renaissance to the Present, Taschen, 2003 73

μαθηματικές αναλογίες που παρατηρούσαν στα μέλη των ρυθμών, οι αρχιτέκτονες ήθελαν να αποδείξουν ότι υπάρχει μια αρμονική αναλογία ανάμεσα στο έργο του ανθρώπου και στον κόσμο. O Filippo Brunelleschi (1377-1446) είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της ιταλικής Αναγέννησης. Καθόρισε πρώτος τους μαθηματικούς κανόνες της προοπτικής. Στα έργα του χρησιμοποιούσε τις πιο απλές μορφές, δηλαδή το τετράγωνο, τον κύβο, τον κύκλο και το ημισφαίριο. Ο Leon Battista Alberti (1404-1472), ήταν ένας αρχιτέκτονας και λόγιος που μετά την μελέτη του Βιτρούβιου, έγραψε σε πραγματεία : De re Aedificatoria (1440- 1472), τις αρχές της θεωρίας του για την αρχιτεκτονική. Ο Alberti, διέμενε στη Ρώμη και αφιέρωσε το βιβλίο του στον Πάπα Νικόλαο Έ, με τον οποίο διατηρούσε φιλικές σχέσεις . Επίσης, εργάστηκε για την παπική αυλή. Γι αυτόν, η αρχιτεκτονική έμοιαζε να συνιστά κατεξοχήν πολιτική δραστηριότητα εφόσον έβλεπε τους αρχιτέκτονες σαν άτομα που παρέχουν και διαφυλάσσουν τον πολιτισμό, προσφέροντας στην κοινότητα ασφάλεια και προστασία ώστε να δημιουργούνται οι συνθήκες για κοινωνική και διανοητική πρόοδο . Χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής της περιόδου, ήταν : ο τοίχος «με ανάγλυφες κολόνες» και η διαμόρφωση της επιφάνειας σύμφωνα με το ψευτοϊσόδομο σύστημα. Το ψευτοϊσόδομο σύστημα ήταν ένα σύστημα τοιχοποιίας, οι στρώσεις του οποίου, δεν είναι όλες ισοϋψείς, αλλά παρεμβάλλονται και άλλες χαμηλότερες στρώσεις. Όσον αφορά τον τοίχο «με ανάγλυφες κολόνες», κατά τη διάρκεια του διαφωτισμού ξεκινά μια σύγκρουση που αφορά από τη μια το δόγμα: «κίονες ως φέρουσα δομή» και από την άλλη : «κίονες ως διακοσμητικά επιθέματα» . Κριτικά δοκίμια κατήγγειλαν το αναγεννησιακό πρότυπο που θέλει διακοσμημένους κίονες στους τοίχους του, ως παραπλάνηση και υποκρισία. Το γεγονός ότι οι κίονες , προσποιούνται ότι στηρίζουν , έρχεται σε αντίθεση με το κλασικό ιδεώδες . Οι κίονες, όπως υποστήριξαν οι κριτικοί, οφείλουν να επιτελούν την λειτουργία που συνεπάγεται η μορφή τους, δηλαδή να αποτελούν 35 φέροντα στοιχεία όπως συνέβαινε στον ελληνικό ναό της αρχαιότητας.

Το παράδειγμα τoυ Ναΐσκου του Aγίου Πέτρου στο Μοντόριο, 1502, Pώμη

Στις αρχές του 15ου αιώνα εγκαταστάθηκε στη Ρώμη και υπό την ηγεμονία του Πάπα Ιούλιου Β΄ ο Bramante υλοποίησε τη μικρή εκκλησία του Aγίου Πέτρου στο Μοντόριο (Εικ. 1.33). Στο έργο αυτό εφαρμόζει την κυκλική μορφή, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί πολύ στη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική εγκαινιάζοντας έτσι ένα νέο τύπο εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τους κανόνες της προοπτικής, εντάσσει το κτήριο οπτικά και φυσικά στο κέντρο του χώρου που το περιβάλλει. Το έργο αυτό φανερώνει την επίδραση που είχαν στον Bramante τα σκίτσα των περίκεντρων εκκλησιών του Leonardo da Vinci, με τον οποίο συνδεόταν με φιλικούς δεσμούς, από την εποχή που και οι δύο δούλευαν για τον Λουδοβίκο Μόρο, στο Μιλάνο, στο τέλος 15ου αιώνα. Θεωρώντας τον κύκλο ως το τελειότερο γεωμετρικό σχήμα, η οργάνωση της κάτοψης ενός κτιρίου, με έμφαση στο κέντρο του χώρου, χρησιμοποιήθηκε από τον Bramante ως εργαλείο κατασκευαστικής, οπτικής ενοποίησης και κοσμολογικού συμβολισμού. Aργότερα, στην αρχιτεκτονική του Mανιερισμού, αυτή η πρωταρχική έννοια της ενότητας του χώρου θα αρχίσει να αμφισβητείται. Ο τύπος του 35

Αρχιτεκτονική Θεωρία: Από την Αναγέννηση μέχρι Σήμερα, Γνώση , 2005, μτφρ. Μαρτινίδης Πέτρος , επιμ. Καρβέλης , τιτ.πρωτ. Architectural Theory: From the Renaissance to the Present, Taschen, 2003 74

περίκεντρου κτιρίου, σε συνδυασμό με τις ισοσκελείς κεραίες ενός ελληνικού σταυρού, αποτέλεσε εξάλλου, την πρωταρχική πρόταση του Bramante για τη νέα μεγαλοπρεπή τρουλαία βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, η ανοικοδόμηση της οποίας ξεκίνησε κατ’ επιθυμία του Πάπα Ιούλιου του Β΄, το 1506 περίπου.

Εικόνα 46 O ναός του Aγίου Πέτρου στο Μοντόριο

Ο συμβολισμός του αναγεννησιακού λεξιλογίου Για τον Alberti, ο κίονας ήταν το πιο ωραίο στολίδι ενός κτίσματος. Θεωρούσε ότι είναι το επίκεντρο της αρχιτεκτονικής αισθητικής. Επηρεασμένος από το Κολοσσαίο, χρησιμοποίησε στην πρόσοψη του μεγάρου Rucellai, τρείς αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Τοποθέτησε τον τοσκανικό ρυθμό στο ισόγειο, τον κορινθιακό ρυθμό στον πρώτο όροφο και έναν πιο απλό κορινθιακό ρυθμό στον δεύτερο όροφο. Η πρόσοψη του κτιρίου, το στοιχείο του γείσου, ο διαχωρισμός της πρόσοψης σε τρία επίπεδα θυμίζει έντονα το Κολοσσαίο και κατ’επέκτασην την ελληνορωμαϊκή αρχιτεκτονική.

Εικόνα 47 (αριστερά) Κολοσσαίο Εικόνα 48 (δεξιά) Μέγαρο Rucellai 75

Η ιδέα του Alberti, για την πρόσοψη στο Tempio Malatestiano, προέρχεται από την Αψίδα Θριάμβου του Κωνσταντίνου που περιγράψαμε στο κεφ. 2.2.1 στο τραπεζογραμμάτιο των 5 Ευρώ.

Εικόνα 49 (αριστερά) η Αψίδα Θριάμβου του Κωνσταντίνου Εικόνα 50 (δεξιά) η πρόσοψη του Tempio Malatestiano

Παρομοίως, η πρόσοψη της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα στη Μάντοβα από τον Alberti, είναι ένα παράδειγμα χρήσης της ρωμαϊκής αψίδας.

Εικόνα 51 Η πρόσοψη της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα στη Μάντοβα

Όπως είδαμε πιο πάνω, ο Alberti και οι άλλοι αρχιτέκτονες της Αναγέννησης αντλούν την αρχιτεκτονική τους, από την αρχαιότητα. Πριν από την Αναγέννηση συμβολισμός του ρωμανικού και του γοτθικού ρυθμού ήταν προφανής. Το νόημα της μορφής οπτικοποιούνταν στις όψεις των ναών. Ο πλούσιος διάκοσμος και η γλυπτική στις όψεις, περιέγραφαν σκηνές από την Καινή Διαθήκη. Το οξυκόρυφο τόξο δήλωνε μια τάση προς τα επάνω, προς τον ουρανό, προς τον θεό. Πριν την Αναγέννηση, το νόημα της αρχιτεκτονικής γλώσσας αποκτούσε αξία εντός της αναπαράστασης. Τα κτίρια της Αναγέννησης αντίθετα, έλαβαν την αξία τους, αναπαριστώντας μια αρχιτεκτονική που είχε ήδη αξία. Τα αναγεννησιακά κτίρια λάμβαναν αξία και νόημα από τα κτίρια της αρχαιότητας. Ο συμβολισμός της αρχαιότητας χρησιμοποιήθηκε για να επιβεβαιώσει το νόημα του παρόντος.

Η πρόσοψη εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα στη Μάντοβα από τον Alberti είναι ένα από τα πρώτα παραδείγματα χρήσης των τύπων κτιρίων της αρχαιότητας για την κατάκτηση της επιβεβαίωσης και της εξουσίας. Ο ελληνικός κλασικός ναός της αρχαιότητας έχει την ίδια λειτουργία με την χριστιανική εκκλησία. Και οι δύο είναι χώροι λατρείας. Από μια άποψη, είναι αποδεκτό να αναβιώνεται η κλασική όψη του ναού, επειδή ου η λειτουργία του ναού στην αρχαιότητα με την λειτουργία της εκκλησίας του 15 αιώνα είναι παρόμοια. Όμως, όπως είπαμε και στο κεφ. 2.2.2 -στο Τραπεζογραμμάτιο των 20Ευρώ – για τον συμβολισμό του γοτθικού ναού, αυτό που δίνει νόημα στον χώρο λατρείας και επομένως μορφή, είναι η αντίληψη για τον θεό και τον άνθρωπο που διαφέρει ανά περίοδο ιστορικά. Ο Alberti, σχεδιάζοντας έναν κλασικότροπο ναό, προκειμένου να προοριστεί για μια χριστιανική εκκλησία, στην ουσία αμφισβητεί την εκκλησία και αμφισβητεί και τον ρόλο του θεού στη ζωή του ανθρώπου. Έτσι, η αψίδα θριάμβου στην πρόσοψη του Αγίου Ανδρέα στη Μάντοβα μεταφέρει ένα μήνυμα, δεν ενσαρκώνει το ίδιο το νόημά της.

Οπίσθια όψη

Εικόνα 52 (αριστερά) : η πρώτη έκδοση του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Εικόνα 53 (δεξιά) : η δεύτερη έκδοση του τραπεζογραμματίου που θα κυκλοφορήσει το 2017 πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Γέφυρα αναγεννησιακής περιόδου. 78

Γενικά ο

Τον 14 αιώνα στην Ιταλία και αργότερα, γύρω στον 15 αιώνα, στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες , άρχισαν να παρατηρούνται μεταβολές και στα μορφολογικά χαρακτηριστικά των γεφυρών. Στις ιταλικές πόλεις, η παρουσία ενός μεγάλου αριθμού αρχιτεκτονικών μνημείων της αρχαίας Ρώμης συνέβαλε στον επαναπροσδιορισμό της μορφής και των τεχνικών στοιχείων της γέφυρας. Συγκροτήθηκε ένα νέο στυλ γέφυρας, χτισμένη από πέτρα ή μάρμαρο που ακολουθεί τη μορφή ενός λόφου και αποτελείται από σκαλοπάτια.

Εικόνα 54 Rialto Bridge: ακολουθεί τη μορφή ενός λόφου και αποτελείται από σκαλοπάτια

Οι λειτουργίες που είχαν λάβει κατά το μεσαίωνα, ιδίως η λειτουργία της γέφυρας- αγοράς, έχουν διατηρηθεί και εκείνη την περίοδο. Η ολοένα και μεγαλύτερη άνθιση του εμπορίου καθώς και οι απαιτήσεις για περισσότερο ζωτικό χώρο που να στεγάζει τις νέες ανάγκες, καλύφθηκαν σε μεγάλο βαθμό και από τις γέφυρες. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, τα θεωρητικά έργα που γράφτηκαν από τον Alberti και τους άλλους θεωρητικούς, εκτός των άλλων, αφορούσαν και τον τρόπο κατασκευής γεφυρών.

Το παράδειγμα της Pons Augustus Ρωμαϊκές χτιστές γέφυρες έχουν διασωθεί, στις περισσότερες χώρες που ήταν κάποτε μέρος της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη Ρώμη, υπάρχουν παραδείγματα από την περίοδο της ακμής της. Ένα τέτοιο 36 παράδειγμα είναι η Pons Augustus στο Ρίμινι που χτίστηκε το 14 μ.Χ.

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 79

Εικόνα 55 Η γέφυρα Pons Augustus, στο Ρίμινι

Μέτρια σε κλίμακα, διαθέτει πέντε ανοίγματα μεταξύ 5, 1 μ και 4.1μ. Πάνω από τους πεσσούς διακρίνουμε κομψή διακόσμηση ,που παραπέμπει στα παράθυρα ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Διακρίνουμε 37 επίσης το γείσο και τους γεισίπους . Μια τέτοια γέφυρα φαίνεται ότι αποτέλεσε πρότυπο για τον Andrea Palladio, περίπου 1.500 χρόνια αργότερα, και συνεπώς επηρέασε τον σχεδιασμό γεφυρών και στα επόμενα χρόνια. Η επιστροφή στις αξίες του κλασικισμού συνεχίστηκε και με πολλούς και διαφορετικούς αρχιτέκτονες οι οποίοι σχεδίαζαν με βάση το Παλλαντιανό στυλ .

Εικόνα 56 Το σχέδιο μιας γέφυρας από: Quattro libri dell’architettura di Andrea Palladio

Γεις + πους, η δοκός που προεξέχει για να κρατήσει το γείσο 80

Τραπεζογραμμάτιο: 100 Ευρώ

2.2.5

ου

Αρχές 17 αιώνα εως τα μέσα του 18

ου

Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 57 η εμπρόσθια όψη του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Στην μπροστινή όψη του τραπεζογραμματίου των 100 Ευρώ, απεικονίζεται μια πύλη εισόδου. Παραπέμπει ου ου σε πύλη εισόδου εκκλησίας ή ανακτόρου, την περίοδο του 17 -18 αιώνα στον χώρο της Ευρώπης. 82

Γενικά Η πίστη στην αξία της κλασικής αντίληψης, έχει τις ρίζες της στην Αναγέννηση. Η πίστη αυτή αναβίωσε ου στα τέλη του 18 αιώνα με το κίνημα του Νεοκλασικισμού. Στο ενδιάμεσο διάστημα, κυριάρχησε στην Ευρώπη η καλλιτεχνική τάση που ονομάστηκε Μπαρόκ. Ο όρος Μπαρόκ- όπως και ο όρος Γοτθικός ρυθμός για τον οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω- ονομάστηκε έτσι για λόγους υποτίμησης ή περιφρόνησης. Άποψη που οφείλεται στην κυριαρχία της κλασικής αντίληψης. Η ετυμολογία του όρου Μπαρόκ, πιθανώς προέρχεται από την πορτογαλική λέξη barocco, που σημαίνει ακανόνιστο μαργαριτάρι και δηλώνει την έννοια του «ατελούς». ο ου Η τέχνη του Μπαρόκ περιγράφει κυρίως τον 17 αιώνα. Για την τέχνη του 18 αιώνα πιο σωστός είναι ο ου όρος του «Ροκοκό». Το Μπαρόκ πρωτοεμφανίζεται στα τέλη του 16 αιώνα, στην Ιταλία. Πόλος έλξης για τους καλλιτέχνες της εποχής ήταν η Ρώμη. Φλαμανδοί, Ολλανδοί και Γερμανοί καλλιτέχνες συνέρεαν στη Ρώμη για να γνωρίσουν την τέχνη της Αναγέννησης. Σύντομα, το ταξίδι στην Ιταλία άρχισε να θεωρείται απαραίτητο στοιχείο της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και να ενθαρρύνεται από τα αντίστοιχα ιδρύματα κάθε χώρας. Προς τα τέλη της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΔ’, το ενδιαφέρον για η Γαλλική τέχνη της εποχής άρχισε ο βαθμιαία να αυξάνεται. Τον 18 αιώνα, η Ιταλία και η Γαλλία τροφοδοτούσαν την υπόλοιπη Ευρώπη με τις καλλιτεχνικές εξελίξεις. ος ος Ο 17 και ο 18 αιώνας αποτελούν το απόγειο της απόλυτης μοναρχίας. Οι μοναρχίες καθώς και η Καθολική Εκκλησία ενθάρρυναν τις τάσεις για πληθωρικότητα και πολυτέλεια στην τέχνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρόμοιες τάσεις απουσιάζουν από την αστική και προτεσταντική Ολλανδία. Η Ιταλία ήταν την εποχή εκείνη πρότυπο για την υπόλοιπη Ευρώπη. Οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης, είχαν περάσει θρησκευτικές διαμάχες και θεωρούσαν την Ιταλία πρότυπο εκλεπτυσμένης ζωής και πολιτισμού. Οι ου παραγγελίες στους Ιταλούς αρχιτέκτονες του 17 αιώνα αφορούσαν κυρίως εκκλησίες. Επίσης, εκείνη την ο εποχή κτίζονταν επαύλεις. Η έπαυλη είχε τις ρίζες της, στην ρωμαϊκή εποχή. Τον 17 αιώνα, κυρίαρχη τάση στην αρχιτεκτονική των επαύλεων ήταν να δίνεται μνημειώδεις χαρακτήρας στο κυρίως κτίσμα και να προστίθενται αγάλματα και άλλα γλυπτά στους κήπους και το περιβάλλον. Ένα άλλο είδος κτίσματος που ου 38 γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση στην Ιταλία του 17 αιώνα ήταν το θέατρο.

Μπαζέν Ζ., Μπαρόκ και Ροκοκό, Υποδομή, Αθήνα 1995, μτφρ. Παππάς Α., τιτ. Πρωτ. Baroque and Rococo, Thames and Hudson, 1965 83

Το παράδειγμα της Εκκλησίας Dreifaltigkeitskirche

Tον 17 αιώνα, η εκκλησιαστική αρχιτεκονική, ήταν η κύρια μορφή της αρχιτεκτονικής που αναπτύχθηκε. Στις Καθολικές χώρες, αυτός ο ρόλος της αρχιτεκτονικής, συνεχίστηκε και τον 18ο αιώνα. Η εκκλησία ήταν επίσης αυτή που διαμόρφωνε τον αστικό χώρο γύρω της, με έναν τρόπο που είχε εγκαθιδρυθεί από τον Alberti και τον Palladio. Η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική του 17ου αιώνα έλαβε την παραδοσιακή μορφή της Bασιλικής εκκλησίας, η οποία και ήταν η κύρια μορφή εκκλησίας κατά τα χρόνια της Αναγέννησης. Η Μπαρόκ εκκλησία αναπαριστούσε την σταθερότητα του βασικού δόγματος και την ίδια στιγμή, τις δικές της δυναμικές μoρφές που στόχευαν στην πειστικότητα και την συμμετοχή. O Bernini ήταν αυτός που εισήγαγε την θεατρική διακόσμηση και τον δραματικό τόνο της εποχής. Ενώ ο Borromini και ο Guarini δημιουργούσαν αρχιτεκτονικές μορφές που κουβαλούσαν το εκφραστικό περιεχόμενο από μόνες τους. Στην ύστερη Μπαρόκ αρχιτεκτονική της Κεντρικής Ευρώπης, οι δύο προσεγγίσεις συγχωνεύτηκαν σε μια και έγιναν μια σύνθεση. Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο που είχε τις ρίζες του στην Ιταλία, μεταδώθηκε στην Κεντρική Ευρώπη κατά τη ου διάρκεια του 17 αιώνα από του Ιταλούς αρχιτέκτονες που ταξίδευαν. Ο Αυστριακός αρχιτέκτονας Johann Bernhard Fisher von Erlach, το 1686, έχοντας μελετήσει και έχοντας δουλέψει στην Ιταλία για 15 χρόνια, έφερε τη γνώση από τις δουλειές του Bernini και του Borromini. Οι δύο εκκλησίες που σχεδίασε στο Salzburg, 39 το 1694, φανερώνουν το υπόβαθρό του. Για την εκκλησία Dreifaltigkeitskirche , ο Fischer σχεδίασε μια ου γενική συμμετρική διάταξη, η οποία συναντάται στα περισσότερα μοναστήρια του 18 αιώνα. Το σχέδιο της εκκλησίας είναι ένα επιμήκες οβάλ σχέδιο, το οποίο ακολουθεί τον βασικό ρωμαικό τύπο. Η καμπύλη στην πρόσοψη με τα συνοδευτικά καμπαναριά, επαναλαμβάνουν τη γενική θέση του Borromini στην εκκλησία του S. Agnese στην Agone στη Ρώμη. Η διάρθρωση του κτιρίου είναι μια ενδιαφέρουσα σύνθεση της πρόσοψης της εκκλησίας του Βorromini και των μεμονομένων όγκων που σχεδίαζε ο Bernini.

Εικόνα 58 (αριστερά) η Εκκλησία της Dreifaltigkeitskirche Εικόνα 59 (δεξιά) η Εκκλησία της S. Agnese

Βλέπε: Παράρτημα, 4.2 Ο Διαγωνισμός του Ευρώ, 4.2.1 Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές 84

Έτσι, η εκκλησία, στο ισόγειο έχει συνεχόμενα ομοειδή παράθυρα, ενώ στο επάνω μέρος της, απελευθερώνεται από τα συνοδευτικά κτίρια. Ο γενικός σχεδιαστικός χαρακτήρας είναι καθορισμένος από τις σχέσεις ανάμεσα στα επίπεδα, τις καμπύλες προσόψεις και τις διακοσμημένες όψεις. Η εκκλησία Kollegienkirche,είναι πολύ πιο μεγάλη σε μέγεθος και εγκαινιάστηκε το 1707. Οι διαμήκεις και οι κάθετοι άξονες που σχεδίασε ο Fischer δημιουργούν έναν κατευθυνόμενο χώρο. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι ψηλές αναλογίες που κυριαρχούν και θυμίζουν Γοτθικό ναό. Για να το πετύχει αυτό, ο αρχιτέκτονας τοποθέτησε μια σειρά από ψηλά βάθρα. Ταυτόχρονα, το δι-αξονικό σχέδιο με τα τέσσερα θολωτά παρεκκλήσια ανάμεσα στον σταυρό, έχει τις ρίζες του στην Βυζαντινή αρχιτεκτονική. Η Πρόσοψη,προβάλλει μια παραλλαγή του θέματος της Dreifaltigkeitskirche. Ο κορμός της εκκλησίας χωρίζεται από τους πύργους με εσοχές, μια ιδέα του Bernini που είχε προτείνει σε σκίτσο για την ολοκλήρωση της πρόσοψης του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Η ενότητα επιτυγχάνεται μεμια σειρά από παραστάδες. Ο Fisher καταφέρνει να ενσωματώσει το ρωμαϊκό , βυζαντινό και μεσαιωνικό λεξιλόγιο της 40 αρχιτεκτονικής σε μια νέα μορφή.

Εικόνα 60 Η εκκλησία Kollegienkirche

Το νόημα της Μπαρόκ εκκλησίας Οι αντιλήψεις για την συγκεκριμένη εποχή , αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της θρησκευτικής Αντιμεταρρύθμισης. Η Μεταρρύθμιση ήταν εικονοκλαστική και κατηγορούσε τη ζωγραφική ως αμαρτωλή, γιατί έκανε τους ανθρώπους περισσότερο σκεπτικιστές και λιγότερο πιστούς. H Καθολική Εκκλησία αντίθετα, θεώρησε την εικόνα ως πολιτικό μέσον προώθησης των ιδεών της. Η τέχνη και η αρχιτεκτονική αποτέλεσαν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στη γη και τον ουρανό, τον θεό και τον άνθρωπο. Οι εικόνες έπρεπε να υπηρετούν τη χριστιανική πίστη, να είναι συναισθηματικά πειστικές και να λειτουργούν ως η βίβλος των αγραμμάτων. Έτσι, η αρχιτεκτονική θέλησε να εντυπωσιάσει, να συγκινήσει και να πείσει τον θεατή. Να πείσει, για την αγκαλιά της Ρωμαϊκής Εκκλησίας.

Norberg-Schulz C. , Late Baroque and Rococo Architecture, Electa Editrice/ Rizzoli, Milano 1980 85

Οπίσθια όψη

Εικόνα 61 η οπίσθια όψη του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση ου

ου

Πρόκειται για μια γέφυρα της περιόδου 17 -18 αιώνα.

Γενικά Το ελλειπτικό σχήμα της αψίδας, ο ανάγλυφος διάκοσμος με ανθρώπινες φιγούρες και άλλα μοτίβα, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά των γεφυρών αυτής τη περιόδου. Στη Γαλλία , επί το πλείστον, χτίστηκαν οι ο μεγαλύτερες γέφυρες τον 17 αιώνα. Σπουδαία, για αυτό το γεγονός, υπήρξε η συμβολή της «Royal Academy» στο Παρίσι που ιδρύθηκε το 1716. Τα έργα τους χαρακτηρίζονταν από συμμετρία, «άνοιγμα» του τόξου, κλασικές αναλογίες και διάκοσμο.

Το παράδειγμα της Pont de Neuilly

Εικόνα 62 Pont de Neuilly, 18ος αιώνας Πηγή: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005

ου

Υπό την επιρροή του Βασιλιά Louis του 14 , ένα εθνικό οδικό σύστημα έγινε προτεραιότητα στη Γαλλία, που οδήγησε το 1716 στην ίδρυση του πρώτου επαγγελματικού οργανισμού μηχανικών ,το Corps des Ponts et Chaussées. Και αργότερα, το 1747 η ανάγκη για εκπαίδευση μηχανικών οδήγησε στο πρώτο σχολείο μηχανικών το École nationale des Ponts et Chaussée, κάτω από την καθοδήγηση του γεφυροποιού Jean41 Rodolphe Perronet. Ο Perronet, το 1771 ξεκίνησε να χτίζει μια γέφυρα που διέσχιζε το ποταμό Σικουάνα στα βόρεια του Παρισιού. Αυτή έγινε γνωστή με το όνομα Pont de Neuilly. Αποτελούνταν από 5 ανοίγματα των 36,6μ το καθένα. Ο ίδιος θεωρούσε ότι η συνταγή της ρωμαϊκής ημικυκλικής αψίδας με αναλογίες άνοιγμα προς στήριγμα (άνοιγμα/στήριγμαα) 3/1, ήταν συντηρητική. Έτσι σχεδίασε αψίδες με ελλειπτικό σχήμα για να σηκώνουν μεγαλύτερη εγκάρσια δύναμη στα ακροβάθρα και σχεδίασε επίσης λεπτότερα στηρίγματα , με τέτοιο τρόπο ώστε να προσδώσει στη γέφυρα περισσότερο κομψό προφίλ αλλά και για μειωθεί το εμπόδιο στην ροή του ποταμού. Οι ελλειπτικές καμάρες αύξησαν το ύψος της γέφυρας εώς και 5 μέτρα σε σχέση με τις ημικυκλικές. Το οδόστρωμα ανέβηκε αρκετά σε σχέση με τη στάθμη του νερού. Οι πεσσοί έγιναν πιο λεπτοί από ποτέ, μόλις 4μ. Αυτός ο σχεδιασμός όμως, απαίτησε την ανέγερση ξύλινων καλουπιών για ολόκληρη την γέφυρα και την κατασκευή των ελλειπτικών τόξων ταυτόχρονα. Σε αντίθεση με παλαιότερες γέφυρες, των οποίων τα ημικυκλικά τόξα επέτρεπαν την ανεξάρτητη κατασκευή κάθε ανοίγματος.

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 87

Εικόνα 63 Pont de Neuilly

Η διάρκεια για την κατασκευή της γέφυρας διήρκησε ένα χρόνο. Τον Σεπτέμβρη του 1777, ο βασιλιάς ος Louis 15 με ιδιαίτερη ευθυμία διέσχισε πρώτος τη γέφυρα με την άμαξά του. Η γέφυρα στάθηκε όρθια για δυο αιώνες. Το 1956 κατεδαφίστηκε σε μια πράξη ιστορικού βανδαλισμού.

2.2.6

Τραπεζογραμμάτιο: 200 Ευρώ ου

Από τα μέσα του 19 αιώνα έως τις αρχές του 20

ου

Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 64 η εμπρόσθια όψη του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Πρόκειται για μια είσοδο. Το γυαλί και το μέταλλο, σε συνδυασμό με τις γραμμές, τις καμπύλες και τον διάκοσμο που θυμίζει μοτίβο από τη φύση, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το τραπεζογραμμάτιο των 200 Ευρώ, αναφέρεται στον πρώιμο Μοντερνισμό.

Γενικά ου

Στις αρχές του 19 αιώνα, η τεχνική της κατασκευής με τα παραδοσιακά υλικά, όπως πέτρα και ξύλο άλλαξε. Η Αγγλία και η Γαλλία κυρίως , πρωτοστάτησαν στην εξέλιξη των νέων υλικών. Οι πολλαπλές δυνατότητες των καινοτόμων υλικών είχαν ως αποτέλεσμα την ταυτόχρονη εξέλιξη της τεχνολογίας. Η επεξεργασία του σιδήρου ξεκίνησε αρχικά για να καλύψει τις ανάγκες των σιδηροδρόμων, όμως στη συνέχεια εισήχθηκε και στην κατασκευή των κτιρίων. Mέχρι αυτή την εποχή, τα μεταλλικά στοιχεία τα οποία κατασκευάζονταν με χειροποίητους τρόπους, χρησιμοποιούνταν ως μεμονωμένα εξαρτήματα στην κατασκευή των κτισμάτων. Με τη βιομηχανοποίηση της παραγωγής και της επεξεργασίας του χυτοσιδήρου, οι τιμές πέφτουν και η χρησιμοποίηση του γίνεται σε ευρεία κλίμακα. ου Στα μέσα του 19 αιώνα, η δυνατότητα παραγωγής χυτευτών αντικειμένων, δίνει νέα πνοή στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής. Αντικαθιστώντας τα παλιά υλικά με χυτοσίδηρο, τα κτίρια απέκτησαν μεγαλύτερη αντοχή. σίδηρος και αργότερα, γύρω στα 1890, το ατσάλι αντικαθιστούν τις φέρουσες επιφάνειες των τοίχων και τις μεγάλες πέτρινες κολώνες που στήριζαν τα κτίρια και επιτρέπουν την κατασκευή μεγάλων ανοιγμάτων και όλο και πιο ψηλών κτιρίων. Στην αρχή, οι κλασικές λεπτομέρειες των κιονόκρανων και των κλασικών μορφών μεταφέρονται στο μέταλλο, αλλά σιγά- σιγά οι μορφές άρχισαν να απλοποιούνται και να ακολουθούν πιο γραμμικά σχέδια. H χρησιμοποίηση του σε μεγάλες οροφές, όπως σε κλειστές αγορές και σε μουσεία, δημιούργησε τη δυνατότητα του κάθετου φωτισμού. Αυτός ο φωτισμός, που δεν δημιουργεί σκιές, απεδείχθη πολύ ευχάριστος για τους χώρους εργασίας αλλά και πολύ χρήσιμος στα θερμοκήπια, τα οποία γίνονται τόποι συγκέντρωσης και περιπάτου αληθινοί «κήποι του χειμώνα». Στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική, η Art Nouveau έδωσε πολλά εντυπωσιακά δείγματα σε όλες τις μεγαλουπόλεις. Κυριότεροι αντιπρόσωποι θεωρούνται στην Γαλλία ο H. Guimard (1895-1898), στην Αυστρία ο Otto Wagner (1841-1918), ενώ έφθασε στην ολοκληρωμένη της μορφή στις Βρυξέλλες. O Βέλγος αρχιτέκτονας Victor Horta (1861-1947), μεταφέρει στο σίδηρο και στις επιφάνειες των ξύλων την ελικοειδή μορφή και τις καμπύλες γραμμές των γιαπωνέζικων υδατογραφιών. Δημιουργεί μερικές από τις πιο επιτυχημένες αρχιτεκτονικές εκφράσεις της Art Nouveau. Η αρχιτεκτονική του χαρακτηρίζεται από τον ορθολογισμό της κατασκευαστικής δομής του κτιρίου, τη συνέχεια ανάμεσα στην κατασκευή και στα διακοσμητικά στοιχεία, την προσαρμογή του στιλιστικού λεξιλογίου στη χρήση των υλικών και την κυριαρχία της καμπύλης γραμμής. Το στιλ του δημιούργησε αρκετούς μιμητές, με αποτέλεσμα ολόκληρες γειτονιές στην πόλη των Βρυξελλών, να χαρακτηρίζονται από την αρχιτεκτονική του Horta.

To παράδειγμα του Palm House, Kew Gardens (1844-1848) Για το χαρτονόμισμα των 200 Ευρώ, τo Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα εξέδωσε προτάσεις προς τους σχεδιαστές όπως: το van Eetvelde house του Victor Horta, λεπτομέρεια σκάλας του Otto Wagner , το AEGTurbinenfabrik του Peter Behrens, το Casa Mila του Antoni Gaudi, το Palm House του Decimus Burton και το 42 Crystal Palace του Joseph Paxton. Θεωρούμε ότι τα πιο κοντινά παραδείγματα σε σχέση με το παράδειγμά μας, είναι το Crystal Palace και το Palm House.

Εικόνα 65 (αριστερά): van Eetvelde house , Victor Horta (δεξιά): Otto Wagner, λεπτομέρεια σκάλας, Βιέννη Πηγή: Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996

Εικόνα 66 (αριστερά) : Casa Mila, Βαρκελώνη, Antoni Gaudi Πηγή: Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996

Εικόνα 67 (δεξιά) : AEG- Turbinenfabrik, Βερολίνο, Peter Behrens Πηγή: Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996

Το θερμοκήπιο του Palm House στο Kew Gardens στο Λονδίνο, του Decimus Burton αποτελούσε μια ο ο καινοτόμα κατασκευή για τον 19 και τον 20 αιώνα και επίτευγμα της μηχανικής παραγωγής (πλάτος 32 m., μήκος 109 m. και ύψος 19m) . Η κατασκευή του βασίστηκε σε προκατασκευασμένα κομμάτια που μεταφέρθηκαν στο εργοτάξιο έτοιμα να τοποθετηθούν. Το σημαντικό είναι ότι, τα υλικά και η τεχνική που μέχρι τότε εφαρμόζονταν στα μεγάλα βιομηχανικά κτίρια, μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή κτιρίων με μεγάλες απαιτήσεις λειτουργικότητας και εμφάνισης.

Βλέπε Παράρτημα: 4.2.1 Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές 92

Εικόνα 68 (αριστερά): Palm House, στο Kew Gardens Εικόνα 69 (δεξιά) : Crystal Palace

Ο συμβολισμός της μορφής

ου

Από τα μέσα του 19 αιώνα η διαφάνεια και το φως είναι τα σύμβολα της νέας εποχής. Ο συμβολισμός των νέων υλικών αφορά την απελευθέρωση του ανθρώπου από το βάρος του υλικού, το τέλος του διαχωρισμού ανάμεσα στο μέσα και το έξω, στο διαφανές και το αδιάφανο. Καθώς τα αυστηρά όρια του αρχιτεκτονικού έργου χάνονται, το αρχιτεκτονικό αντικείμενο ενώνεται με το περιβάλλον, και επιτρέπει σ’ αυτό ν’ αποτελέσει στοιχείο της ίδιας της αρχιτεκτονικής του. Στην προσπάθεια της αρχιτεκτονικής να καθορίσει μια σχέση ανάμεσα στη φύση και το περιβάλλον της, η χρήση του γυαλιού επιτρέπει μια ισορροπία, μια συνέχεια στο χώρο. Οι αντανακλάσεις του φωτός ξαναγεννούν την αρχιτεκτονική, το τεχνητό φως της μπορεί να της δώσει ξανά την υλική της υπόσταση.

Οπίσθια όψη

Εικόνα 70 η οπίσθια όψη του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Η σχεδιαστική αναπαράσταση στο χαρτονόμισμα των 200 Ευρώ, απεικονίζει μια χυτοσίδηρη μονότοξη γέφυρα.

Γενικά ος

Ο 19 αιώνας χαρακτηρίζεται από ταχεία ανάπτυξη της βιομηχανίας. Οι ανάγκες της περιόδου απαιτούν νέο οδικό δίκτυο και επομένως απαιτούν την κατασκευή μεγάλου αριθμού γεφυρών. Νέα υλικά, όπως μέταλλο ή και σκυρόδεμα χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση ανθεκτικών κατασκευών σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η μορφή των γεφυρών είναι συνήθως δικτυωματική εκείνο το διάστημα. H σιδηρόχυτη κατασκευή ήταν σαφώς ισχυρότερη από την λιθοδομή. Το νέο υλικό διέθετε μεγαλύτερη ανοχή στις δυνάμεις θλίψης. Συνεπώς, ο σχεδιασμός της γέφυρας άλλαξε. Το οδόστρωμα έγινε πλατύτερο και το συνολικό ύψος της γέφυρας μεγάλωσε. Τα τόξα, αντικαταστάθηκαν από λεπτές νευρώσεις και συνδέσεις της σιδηρογέφυρας. Μέσα σε λίγα χρόνια τέτοιου είδους γέφυρες σχεδιάζονταν και ανεγείρονταν αξιοποιώντας πλήρως τις δυνατότητες του νέου υλικού. Οι γέφυρες αντιπροσώπευαν πλήρως το πνεύμα της Βιομηχανικής Επανάστασης. Όπως είπε και ο Samuel Smiles: « Αυτό το εξαιρετικό μέταλλο είναι η ψυχή κάθε κατασκευής και η 43 κινητήριος δύναμη της πολιτισμένης κοινωνίας» .

To παράδειγμα της Craigellachie Bridge (1815, Βόρεια Σκωτία)

O Τhomas Telford (1757-1834) ήταν ένας αυτοδίδακτος και ευέλικτος μηχανικός της γενιάς του. Έχοντας εργαστεί σε Λονδίνο και Εδιμβούργο, ήταν επιθεωρητής δημοσίων έργων από το 1787. Η πρώτη του σημαντική γέφυρα ολοκληρώθηκε το 1792, περιείχε 3 ελλειπτικά ανοίγματα και ήταν κτισμένη από ψαμμίτη. Το 1795 σοβαρές πλημμύρες είχαν ως αποτέλεσμα να καταρρεύσει η παλιά Buildwas Bridge και έτσι αυτός βρήκε την ευκαιρία να σχεδιάσει μια άλλη, μεταλλική γέφυρα.

Εικόνα 71 Buildwas Bridge ( 1795) , του Τhomas Telford Πηγή: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 95

Με την αλλαγή του αιώνα, η προοπτικές του μεταλλικού τόξου φαίνονταν απέραντες. Στα τελευταία χρόνια της καριέρας του, ο Telford, κατασκευάζει ένα χυτοσίδηρο μονότοξο γεφύρι (1815). Η γέφυρα διασχίζει τον ποταμό Spey στο χωριό Craigellachie της Σκωτίας. Η συγκεκριμένη γέφυρα αποτελεί περιλαμβάνεται στα ιστορικά μνημεία της Σκοτίας καθώς πρόκειται για μια από τις πρώτες κατασκευές της κατηγορίας του.

Εικόνα 72 Σχέδια της Craigellachie Bridge πηγή: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005

Η γέφυρα διαθέτει ένα ενιαίο τόξο που εκτείνεται στα 46m και αποτελούσε πρότυπο για την εποχή του καθώς έφερε μια εξαιρετικά λεπτή αψίδα. Σε κάθε άκρο της δομής υπάρχουν δύο μεσαιωνικοί πυργίσκοι 15 μέτρων οι οποίοι διαθέτουν οδοντωτές επάλξεις. Μέχρι και το 1963 η γέφυρα χρησιμοποιούνταν τακτικά. Μετά δόθηκε για ανακαίνιση. Τα πλευρικά κιγκλιδώματα αντικαταστάθηκαν με νέα με τέτοιο τρόπο ώστε να μοιάζουν με τα πρωτότυπα. Τέλος η γέφυρα εμφανίζεται στο λογότυπο της εταιρίας Ζυθοποιίας Spey Valley.

Εικόνα 73 (αριστερά) : Η Craigellachie Bridge σήμερα Εικόνα 74 (δεξιά): To λογότυπο της εταιρίας ζυθοποιίας Spey Valley

2.2.7

Τραπεζογραμμάτιο: 500 Ευρώ

ος

20 αιώνας μέχρι σήμερα Εμπρόσθια όψη

Εικόνα 75 η εμπρόσθια όψη του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση

Αναγνώριση Από την όψη του εικονιζόμενου κτιρίου, θεωρούμε ότι πρόκειται για ένα κτίριο «υψηλής τεχνολογίας».

Γενικά Η αρχιτεκτονική της «Υψηλής Τεχνολογίας», εντάσσεται στην ευρεία έννοια του Μετα-Μοντερνισμού. Συγκεκριμένα, η High-tech αρχιτεκτονική ήταν μια εξέλιξη της βρετανικής μοντέρνας αρχιτεκτονικής στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Βασίστηκε στη μηχανική και την κατασκευή. Σημαδεύτηκε από την προτίμηση για ελαφριά υλικά και καθαρές επιφάνειες. Χαρακτηριστικό στοιχείο της όψης είναι είτε οι εκτεθειμένες δομές από χάλυβα και άλλα μέταλλα, είτε η αδιαπέραστη επιδερμίδα από γυαλί. Τα εκτεθειμένα στοιχεία στις όψεις αποτελούν ταυτοχρόνως και διακοσμητικά στοιχεία. Η High- tech αρχιτεκτονική ενσωματώνει τον τεχνικό εξοπλισμό του κτιρίου στη δομή του. Οι σκαλωσιές και η κατασκευή του κτιρίου σχεδιάζονται ως ενιαίο σύνολο. Το Ηigh- tech κτίριο, χαρακτηρίζεται επίσης από τεχνικά στοιχεία όπως περσίδες, ηλιακά κύτταρα τα οποία τοποθετούνται μαζί με μια επαναλαμβανόμενη ακολουθία. Για την αρχιτεκτονική της «Υψηλής Τεχνολογίας» η τεχνολογία είναι ένα μέσο, για να επιδειχθούν η πολυπλοκότητα στην άρθρωση επιφανειών και όγκων, ο μεγάλος τονισμός του κατασκευαστικού στοιχείου ή η έκθεση σε κοινή θέα του μηχανολογικού εξοπλισμού.

Το παράδειγμα του Berlaymont building- η έδρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους καλλιτέχνες εμπεριέχουν κτίρια όπως: Villa Savoye του Le Corbusier, Filandia Hall, Helsinki, Alvar Aalto, 1971, Paimio Sanatorium, Alvar 44 Aalto . Παρόλο αυτά, παρατηρώντας την αρχιτεκτονική μορφή στο χαρτονόμισμα των 500 Ευρώ, φαίνεται ότι κυριότερη πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη Robert Kalina υπήρξε το κτίριο των Βρυξελλών που είναι το 45 γραφειοκρατικό κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Berlaymont building.

Εικόνα 76 (αριστερά) : Filandia Hall, Alvar Aalto Πηγή: Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996

Εικόνα 77 (δεξιά): Paimio Sanatorium, Alvar Aalto Πηγή: Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996

Βλέπε: 4.2.1 Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές Durand H. R., Intresting Notes About Architecture, H. R. Durand and Co. Ltd Publishing, Rehoboth MA United States, 2006, σελ. 123 45

Η κατασκευή του Berlaymont building, το οποίο αποτελεί και γραφειοκρατικό κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις Βρυξέλλες, ξεκίνησε να χτίζεται το 1963 και ολοκληρώθηκε το 1969. Πρόκειται για ένα κτίριο τεράστιας κλίμακας σε σχέση με τα περιβάλλοντα κτίρια. Το 1995, αποφασίστηκε η ανακατασκευή του κτιρίου με στόχο να γίνει βιοκλιματικό. Η εταιρία “Berlaymont 2000” με αρχιτέκτονες τους Pierre Lallemand και Steven Beckers ανέλαβαν τον ανασχεδιασμό. Αρχικά, αφαίρεσαν το υλικό του αμιάντου, που θεωρούνταν επικίνδυνο για την υγεία και το αντικατέστησαν με άλλα υλικά περισσότερο οικολογικά, όπως για παράδειγμα το ξύλο. Όπου ήταν δυνατό, προτιμήθηκε ανοξείδωτος χάλυβας σε σχέση με το αλουμίνιο. Τα χρώματα που επιλέχθηκαν ήταν οικολογικά επίσης. Το σημαντικότερο όμως στοιχείο της αρχιτεκτονικής του κτιρίου που το κάνει ξεχωριστό για την μορφή του και την λειτουργία του, είναι η «ζωντανή πρόσοψη». Η παλαιότερη πρόσοψη του κτιρίου αφαιρέθηκε. Πλέον οι εργαζόμενοι μπορούν να ανοίγουν τις γυάλινες επιφάνειες της εσωτερικής επιδερμίδας της νέας διπλής πρόσοψης. Η εξωτερική επιδερμίδα της διπλής πρόσοψης βρίσκεται σε απόσταση ενός μέτρου από την εσωτερική και αποτελείται από κινούμενες γυάλινες περσίδες. Κάτω από χαμηλές θερμοκρασίες, η πρόσοψη λειτουργεί ως μια υψηλής τεχνολογίας «κουβέρτα», διατηρώντας τον ζεστό αέρα εντός του κτιρίου. Κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, η διπλή πρόσοψη, εμποδίζει την υπερθέρμανση του εσωτερικού του κτιρίου. Ακόμα, αυτή η στρατηγική των μηχανοκίνητων περσίδων επιτρέπει ή αποτρέπει αντίστοιχα το ηλιακό φως να εισέλθει στο κτίριο. Το σύστημα της πρόσοψης ελέγχεται μέσω ενός υπολογιστή που είναι συνδεδεμένος με ένα μικρό μετεωρολογικό σταθμό στην κορυφή του κτιρίου και αυτό επιτρέπει στις περσίδες να κινηθούν ανάλογα με την ηλιακή ακτινοβολία και την θερμοκρασία. Η «ζωντανή όψη» του συγκεκριμένου κτιρίου αποτελεί μια από τις αποδοτικότερες στο είδος της. Χάρη σε αυτή επιτυγχάνεται μέγιστη εξοικονόμηση 46 ενέργειας.

Εικόνα 78 (αριστερά): To Berlaymont building το 1975 Εικόνα 79 (δεξιά): To Berlaymont building, μετά την ανακατασκευή, όπως είναι σήμερα

Roger France, Jean-Francois. "The Berlaymont Building: The European Commission Headquarter Designed to be a First Example for the European New Energy Certificate" International Conference Saving energy in the building stock, 2005 100

Θεωρούμε ότι η ζωντανή πρόσοψη του κτιρίου του Berlaymont, το οποίο αποτελείται από γυάλινες περσίδες ,υπήρξε η κυριότερη πηγή έμπνευσης για τον σχεδιασμό της σχεδιαστικής αναπαράστασης στο χαρτονόμισμα των 500 Ευρώ.

Εικόνα 80 Περσίδες διαμορφώνουν την όψη του του κτιρίου

Ο Συμβολισμός της μορφής

Η μορφή της High-tech αρχιτεκτονικής, αποδίδεται αρχικά στα σύγχρονα υλικά και στις δυνατότητες που παρέχει για νέες μορφές κάθε τεχνολογική καινοτομία. Με τη συνεισφορά των νέων τεχνολογιών επιτρέπεται μια όλο και μεγαλύτερη ελευθερία στην οργάνωση των όγκων και στη δημιουργία μορφών, που μέχρι τότε δεν ήταν εφικτές. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής , βοήθησε στον σχηματισμό οργανικών μορφών.

101

Οπίσθια όψη

Εικόνα 81 η οπίσθια όψη του τραπεζογραμματίου πηγή: https://www.ecb.europa.eu/euro/banknotes/html/index.en.html

Σχεδιαστική αναπαράσταση 1

Σχεδιαστική αναπαράσταση 2

Αναγνώριση

Πρόκειται για καλωδιωτές γέφυρες. 102

Γενικά

Η καλωδιωτή γέφυρα, της οποίας το οδόστρωμα συνδέεται άμεσα μέσω καλωδίων με τους πυλώνες της γέφυρας – έχει διαφορά με την κρεμαστή γέφυρα- εμφανίστηκε στο προσκήνιο λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιδέα της σταθεροποίησης και της στήριξης μιας δοκού από σχοινιά από μια κάθετη υποστήριξη ξεκίνησε στην αρχαία Αίγυπτο που κατασκεύαζαν τα ιστιοφόρα τους. Πρωτόγονες γέφυρες διέθεταν κατάστρωμα το οποίο στηρίζονταν από σχοινιά ή κλαδιά αμπελιών. Το πρώτο σχέδιο των σύγχρονων χρόνων αποδίδεται στον Γερμανό Löscher, ο οποίος το 1784 δημοσίευσε 47 εικονογραφημένη μια καλωδιακή γέφυρα ,κατασκευή εξ’ ολοκλήρου από ξυλεία.

Εικόνα 82 Το πρώτο σχέδιο καλωδιωτής γέφυρας ( 1784) Πηγή:Walther R., Cable stayed Bridges, Thomas Telford Publishing, London 1999, σελ. 7

Ο John Roebling στη γέφυρα του Brooklyn (1883), ενσωμάτωσε τα καλώδια ώστε να στηρίζουν το οδόστρωμα άμεσα από τις κορυφές των πύργων. Διπλασιάζοντας έτσι τη δουλειά των καλωδίων. Τα καλώδια βοηθούν για να στηρίζουν αλλά και να κάνουν άκαμπτο το οδόστρωμα.

Walther R., Cable stayed Bridges, Thomas Telford Publishing, London 1999 103

Το παράδειγμα της Pont de Normandie

Εικόνα 83 Η Pont de Normandie

Η γέφυρα της Nορμανδίας, είναι μια καλωδιωτή γέφυρα που διασχίζει τις εκβολές του ποταμού Σικουάνα συνδέοντας την πόλη της Χάβρης (Le Havre) και την Ονφλέρ (Honfleur) στην Νορμανδία, στη βόρεια Γαλλία. Χτίστηκε από το 1989 ως το 1994. Ολόκληρη η κατασκευή σχεδιάστηκε από τον Michel Virlogeux και την κυβερνητική τεχνική εταιρεία SETRA. Παρά το γεγονός ότι η γέφυρα προορίζεται για την κυκλοφορία των αυτοκινήτων, υπάρχει μια στενή λωρίδα που επιτρέπει σε πεζούς και ποδηλάτες να διασχίσουν τη γέφυρα χωρίς να συναντήσουν τα διόδια, δωρεάν.

Εικόνα 84 Σχέδια της Pont de Normandie Πηγή: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005, σελ. 167 104

Η γέφυρα άνοιξε στις 20 Ιανουαρίου του 1995 και μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν η μεγαλύτερη καλωδιωτή γέφυρα στον κόσμο και κατείχε το ρεκόρ για τη μεγαλύτερη απόσταση μεταξύ δύο βάθρων. Το ρεκόρ αυτό χάθηκε αργότερα το 1999 από την γέφυρα Tatara στην Ιαπωνία. Το συνολικό μήκος της γέφυρας είναι 2 Km και διαθέτει και στις δύο πλευρές εκτεταμένες γέφυρες πρόσβασης. Η νότια γέφυρα πρόσβασης διαθέτει 11 ανοίγματα και η βόρεια 15. Το μεσαίο και κυριότερο άνοιγμα της γέφυρας είναι 23m. Η κυριότερη δυσκολία για την κατασκευή της γέφυρας υπήρξε ο άνεμος. Σε περίπτωση που έφτανε σε μια ορισμένη ένταση υπήρχε κίνδυνος κατάρρευσης της γέφυρας. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, τοποθετήθηκε μια συμπαγής μάζα 50 τόνων ως αντίβαρο που επέτρεπε στο οδόστρωμα να κινείται σε όποια 48 κατεύθυνση προκειμένου να απορροφώνται οι ταλαντώσεις.

David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005 105

ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩ

106

3.1 Ευρώ-φορέας ευρωπαϊκής ταυτότητας

3.1.1 Χρήμα και ταυτότητα

Το χρήμα είναι μέσο ανταλλαγής, μέτρο αξίας , πρότυπο προθεσμιακής πληρωμής και αποθήκευσης 1 πλούτου. Όμως το χρήμα δεν υπηρετεί μόνο οικονομικές λειτουργίες. Επιχειρεί να αποτελέσει σύμβολο ενός έθνους. Η απόφαση των δώδεκα μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης –το 1992 που υπογράφηκε η Συνθήκη 2 του Μάαστριχτ, συμμετείχαν 12 χώρες - να υιοθετήσουν ένα υπερεθνικό νόμισμα, θέτει προβληματισμό σχετικά με τη σχέση χρήματος και ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Πως, το χρήμα συνδέεται με την κοινή ταυτότητα;

ου

Πριν το δεύτερο μισό του 19 αιώνα το νομισματικό τοπίο , παγκοσμίως, ήταν κατακερματισμένο. Πολλοί ιδιωτικοί φορείς είχαν εκδόσει διάφορες μορφές χρημάτων. Πολλά εμπορεύματα συμπεριλαμβανομένου μέταλλα, γούνες, καπνός, ανταγωνίζονταν με κέρματα και χαρτονομίσματα για την εξυπηρέτηση παρόμοιων 3 λειτουργιών. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του εμφύλιου Αμερικανικού πολέμου, κυκλοφορούσαν 4 εντός του εδάφους των Ηνωμένων Πολιτειών περίπου 7000 διαφορετικά είδη συναλλάγματος. Παρόλο αυτά, ου κατά τη διάρκεια του 19 αιώνα, οι κυβερνήσεις σταδιακά καθιέρωσαν ενιαίο νόμισμα στα δικά τους 5 εδάφη. Μια σημαντική πτυχή αυτής της διαδικασίας, δηλαδή της νομισματικής ενοποίησης , ήταν ο ρόλος του χρήματος στη δημιουργία συλλογικής ταυτότητας μεταξύ των χρηστών του συγκριμένου εθνικού νομίσματος. Οι εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες ήταν πλέον αυτές που όριζαν την έκδοση και τη ρύθμιση των χρημάτων, εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός αυτό, προκειμένου να αυξήσουν τη δύναμη του κράτους τους. Κατόρθωσαν να δημιουργήσουν αίσθημα εθνικής και κοινωνικής συνοχής. Ο Benedict Anderson (1936 –2015), ιστορικός και πολιτικός επιστήμονας, έγινε γνωστός από το βιβλίο του 6 « Φαντασιακές κοινότητες» το οποίο εκδόθηκε το 1983 και διερευνούσε την προέλευση του εθνικισμού.

Οι οικονομολόγοι, ως χρήμα, ορίζουν οτιδήποτε περνά από χέρι σε χέρι για την πληρωμή αγαθών και υπηρεσιών. Συχνά συνδέεται με την πρόθεση να προσφερθεί πληρωμή προς άλλους και λαμβάνεται χωρίς ανάλυση ή κάποια άλλη ειδική δοκιμή της ποσότητας και της ποιότητας. Ο William Stanley Jevons (1835 – 1882), Άγγλος οικονομολόγος, συνοψίζει τις λειτουργίες του χρήματος σε τέσσερις: μέσο, μέτρο, πρότυπο, αποθήκευση. Βλέπε: Norman A., The story of money, Garden City, Sydney 1930, σελ. 69-70 2 How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank , Frankfurt 2007 3 Kaelberer M., “The euro and European identity: symbols, power and the politics of European monetary union”, Review of International Studies 2004, σελ. 163 4 Helleiner E, ‘Historicizing Territorial Currencies: Monetary Space and the Nation-State in North America’, Political Geography, 1999, σελ. 320 5 Όπ.σημ. 4 6 Οι φαντασιακές κοινότητες είναι έννοια που εισήγαγε ο Benedict Anderson, Βρετανός πολιτικός επιστήμονας και ιστορικός ειδικευμένος σε έθνη της νοτιοανατολικής Ασίας. O Anderson πιστεύει ότι ένα έθνος είναι μια κοινωνικά 107

Με τη φράση του: « Το χρήμα ίσως διαδραμάτισε κάποιο ρόλο στο σχηματισμό μιας φαντασιακής κοινότητας 7 και στην εδραίωση του εθνο-κράτους» , παραδέχεται ότι το χρήμα λειτούργησε ως πολιτικό εργαλείο για 8 διαμόρφωση του έθνους. Παρομοίως, και ο Benjamin Jerry Cohen , καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, υποστηρίζει ότι: «ο πολιτικός συμβολισμός , ήταν ένα από τα κυρίαρχα οφέλη που αποκτήθηκαν από τις κυβερνήσεις κατά τη διαδικασία της εθνικής νομισματικής 9 ενοποίησης». Το χρήμα ήταν ένα από τα στοιχεία που ένωσε τους πολίτες. Αυτοί, ταυτίστηκαν μεταξύ τους και προσδιορίστηκαν ως υπήκοοι του ίδιου κράτους. Ο γεωγραφικός προσδιορισμός του χρήματος, επέτρεψε στις κυβερνήσεις να δημιουργήσουν ένα έθνος και να προάγουν την έννοια της κοινότητας.

Επομένως, το κοινό χρήμα, ως εργαλείο βοήθησε τους πολίτες να αισθάνονται μέρος της ίδιας πολιτικής κοινότητας.

ου

Από το δεύτερο μισό του 19 αιώνα μέχρι το δεύτερο μισό του 20 αιώνα, κυριαρχούσε η αρχή: «ένα 10 κράτος- ένα νόμισμα» . Kατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα κράτη ήταν οι μοναδικοί εκδότες των χρημάτων και ασκούσαν αυτά αποκλειστικά τον εδαφικό έλεγχο. Όμως , από τότε μέχρι και σήμερα το νομισματικό τοπίο έχει αλλάξει. Οι εθνικές κυβερνήσεις δεν είναι πλέον σε θέση να ασκούν εδαφικό έλεγχο στα εθνικά τους νομίσματα. Ξένα νομίσματα και χαρτονομίσματα διαπερνούν τα εθνικά σύνορα και οι τοπικές αρχές επισκιάζονται από άλλες ανώτερες. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε έντονα με τη 11 δολαριοποίηση ορισμένων τόπων στον κόσμο και φυσικά με την εισαγωγή του Ευρώ.

κατασκευασμένη κοινότητα, την οποία φαντάζονται οι άνθρωποι που αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως μέλη αυτής της ομάδας. 7 Kaelberer M., “The euro and European identity: symbols, power and the politics of European monetary union”, Review of International Studies 2004, σελ 163 8 Benjamin J. Cohen είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Έχει διατελέσει μέλος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών από το 1991. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια, και πήρε διδακτορικό στα Οικονομικά το 1963. Εργάστηκε ως επιστημονικός οικονομολόγος της Federal Reserve Bank της Νέας Υόρκης (1962-1964) και στο παρελθόν δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (1964-1971), καθώς και στη Σχολή Νομικής και Διπλωματίας Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Tufts (1971-1991). Είναι ειδικός στην πολιτική οικονομία του διεθνούς χρήματος και χρηματοδότησης. Έχει γράψει 15 βιβλία και έχει κερδίσει πολυάριθμα βραβεία. Το 2000 πήρε το όνομά του Διακεκριμένου Ερευνητή του έτους, από το Διεθνές Τμήμα της Διεθνούς Ένωσης Μελετών Πολιτικής Οικονομίας. Βλέπε: UBC Institute of Asian Research http://www.iar.ubc.ca/Portals/0/documents/Poster_BJ%20Cohen.pdf 9 Cohen J. B., The Geography of Money, Cornell University Press, NY, 1998, σελ. 47 https://books.google.gr/books?id=UP67hpdE9rYC&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_atb#v=snippet&q=political%20 symbolim&f=false 10 Ο Benjamin J. Cohen υποστηρίζει ότι το έθνος -κράτος είναι η βάση του παγκόσμιου πολιτικού συστήματος. Με τα όρο « ένα κράτος-ένα νόμισμα» προσδιορίζει τη βάση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Κάθε κράτος έχει το δικό του μοναδικό νόμισμα. Μέσα στα σύνορα της χώρας, το νόμισμα κυκλοφορεί ελεύθερα. «Ένα κράτος-ένα νόμισμα» είναι η έννοια που περιγράφει τη νομισματική διακυβέρνηση που ασκείται μονοπωλιακά από κάθε εθνική κυβέρνηση εντός συγκεκριμένου εδάφους. Βλέπε στο βιβλίο του: Cohen J. B., The Geography of Money, Cornell University Press, NY, 1998 11 Το δολάριο είναι επίσημο νόμισμα εκτός από τις ΗΠΑ, στον Ισημερινό (από το 2000), στο Ελ Σαλβαδόρ (2001) και στο Ανατολικό Τιμόρ (2000). Όμως, και άλλες χώρες και εδάφη χρησιμοποιούν το δολάριο ως νόμισμα ανεπίσημα. Αυτές είναι: Βερμούδες, Βρετανικές Παρθένοι Νήσοι, Νήσοι Μάρσαλ, Ομόσπονδες Πολιτείες, Παλάου, Παναμάς. Βλέπε: BUREAU OF ENGRAVING AND PRINTING, U.S. Department of the Treasury 108

Με τη δημιουργία του Ευρώ, η συσχέτιση ανάμεσα σε κράτος και νόμισμα ανατράπηκε. Η Ευρώπη έλαβε το ρόλο του υπερ-κρατικού φορέα και το εθνικό νόμισμα μετατράπηκε σε κοινό, υπερεθνικό νόμισμα. Και ενώ, προηγουμένως είδαμε ότι το κοινό νόμισμα χρησιμοποιήθηκε ως πολιτικό εργαλείο για την κατασκευή εθνικής ταυτότητας, στην περίπτωση του Ευρώ, δημιουργείται το εξής ερώτημα: To Ευρώ , ως κοινό νόμισμα, συνέβαλλε στην ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ταυτότητας ή υπήρχε ήδη διαμορφωμένη ευρωπαϊκή ταυτότητα πάνω στην οποία στηρίχθηκε το Eυρώ; Ο Walter Benjamin στο έργο του «Arcades Project», μια συλλογή από κείμενα σχετικά με τη ζωή στην πόλη του Παρισιού τον 19ο αιώνα -που έγραψε μεταξύ 1927 και 1940- υποστηρίζει ότι: “is not the economic 12 origins of culture but “the expression of the economy in its culture” Και ο Georg Simmel προσθέτει: « το χρήμα πρώτα από όλα δηλώνει μια κοινωνική σχέση. Τα χρήματα δεν έχουν αντικειμενική υλική ποιότητα , αλλά είναι βασισμένα στην πεποίθηση των αγορών ‘ότι ορισμένα αντικείμενα-. Είτε είναι χρυσός, χαρτί-, αυτά έχουν ανταλλακτική αξία. Το χρήμα είναι βασισμένο στην 13 εμπιστοσύνη .

Μπορούμε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η σχέση ανάμεσα στο χρήμα και την ταυτότητα είναι αμοιβαία.

Από τη μια πλευρά, το κοινό νόμισμα κατασκευάζει ταυτότητες. Από την άλλη πλευρά, για να εδραιωθεί ορθά απαιτεί σε κάποιο βαθμό την ύπαρξη συλλογικής ταυτότητας μεταξύ των χρηστών του. Xρήμα και ταυτότητα λειτουργούν ως το αίτιο και το αποτέλεσμα την ίδια στιγμή. Η κοινή ταυτότητα οδηγεί σε κοινό νόμισμα, αλλά και το κοινό νόμισμα οδηγεί σε κοινή ταυτότητα. Το Ευρώ, είναι κατασκευή 12 χωρών. Μέχρι σήμερα το κοινό αυτό νόμισμα έχουν υιοθετήσει 19 χώρες από τις 28 που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τη δημιουργία της, στηρίχθηκε πάνω σε μια ευρωπαϊκή παράδοση που προϋπήρχε. Οι 28 χώρες αναγνώρισαν την κοινή τους καταγωγή , τις κοινές τους ρίζες και ανέπτυξαν μια σχέση εμπιστοσύνης , η οποία αργότερα θεσμοθετήθηκε και έφερε τη δημιουργία της ΕΕ. Επομένως, όταν κατασκευάστηκε το κοινό νόμισμα του Ευρώ, υπήρχε ήδη το απαιτούμενο επίπεδο διαμορφωμένης συλλογικής ταυτότητας. Υπήρχε η αναγνώριση του κοινού υπόβαθρου Παρόλο αυτά, θεωρούμε ότι το κοινό νόμισμα του Ευρώ έπαιξε διπλό ρόλο. Από τη μια πλευρά, επιβεβαίωσε την υπάρχουσα συλλογική ευρωπαϊκή ταυτότητα και από την άλλη ισχυροποίησε τους δεσμούς ανάμεσα στις 19 -πλέον- χώρες που το υιοθέτησαν. Η αρχή : «ένα κράτος- ένα νόμισμα», που αναφέραμε παραπάνω , θα μπορούσε να χαρακτηρίζει τη νέα συνθήκη μεταξύ των 19 χωρών. Το ενιαίο νόμισμα, λειτούργησε εννοιολογικά ως μια ομπρέλα που ήρθε να σκεπάσει τους πολίτες συγκεκριμένων χωρών και να τους κάνει υπηκόους στο ίδιο «Κράτος». Επομένως , συνέβαλε στην ενοποίηση της Ευρώπης ως μια πολιτικο-οικονομική μονάδα σε αντίθεση με τον εξωτερικό κόσμο. 12

Walter B., The arcades project, Harvard University Press, 1999, μτφρ., Tiedemann R., τιτ.πρωτ., Das Passagen-Werk, Suhrkamp Verlag , 1982, σελ. 460 «…the casual connection between economy and culture. What matters is the thread of expression. Ιt is not the economic origins of culture that will be presented, but the expression of the economy in its culture. At issue, in other words, is the attempt to grasp an economy process perceptible Ur-phenomenon from out of which proceed all manifestations of life in the arcades…» 13 Kaelberer M., “The euro and European identity: symbols, power and the politics of European monetary union”, Review of International Studies 2004, σελ. 162 109

Οι αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις που απεικονίζονται στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, προβάλλουν αυτή την ιδέα. Δηλαδή, επιχειρούν να δημιουργήσουν επιπλέον δεσμούς πάνω σε μια κοινή ευρωπαϊκή παράδοση. Κάθε απεικόνιση, από το τραπεζογραμμάτιο των 5 Ευρώ, μέχρι και το τραπεζογραμμάτιο των 500 Ευρώ –που καταργήθηκε πρόσφατα και αποτελούσε την μεγαλύτερη ονομαστική αξία- προβάλλει κοινά στοιχεία, κοινή ταυτότητα. Προβάλλει την αρχιτεκτονική που αναπτύχθηκε σε κοινό έδαφος και αργότερα αποτέλεσε το έδαφος της Ευρώπης. Το κοινό πολιτιστικό υπόβαθρο χρησιμοποιείται για να καθιερώσει ενιαίο οικονομικό χαρακτήρα . Όπως θα δούμε και στη συνέχεια οι εικόνες στο χρήμα είναι πολύ σημαντικές, καθώς προβάλλουν την πολιτιστική ταυτότητα των χρηστών της και διαμορφώνουν ενιαία συνείδηση μεταξύ τους.

110

3.1.2 Εικόνα και ταυτότητα

Το οικονομικό σύστημα σήμερα, έχει ενσωματωθεί σε μια παγκόσμια αγορά. Οι σχέσεις ανάμεσα σε έθνη, κράτη και χρήμα είναι απεδαφικοποιημένες. Αυτό σημαίνει ότι το χρήμα κυκλοφορεί όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε διεθνές. Η απεικόνιση σε αυτά, είναι πολύ σημαντική, καθώς αυτή η μικρή έντυπη εικόνα που βρίσκεται στη χρήμα διαδίδει εθνικές και υπερεθνικές ταυτότητες σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι απεικονίσεις των κερμάτων και των χαρτονομισμάτων αποτελούν λοιπόν, ευκαιρία για κάθε κράτος ή διακρατικό θεσμό προκειμένου να διαδώσει την ταυτότητά του και το όραμά του. Οι εικόνες παράγουν εθνικές αφηγήσεις σε μορφές που καθορίζονται από το κράτος. Παρέχουν τη χάραξη της πολιτικής του γραμμής. Περιλαμβάνουν προσωπογραφίες προέδρων, εθνικών ηρώων, καλλιτεχνών και άλλων προσώπων που προβάλλουν θετικά το έθνος. Απεικονίζουν σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Αναπαριστούν ιδέες όπως 14 Ελευθερία και Δικαιοσύνη. Αναφέρονται σε αξίες όπως: Παιδεία, Τουρισμός, Γεωργία, Ναυτιλία, Ιστορία. Οι εικόνες διαφημίζουν τη χώρα στο εξωτερικό. Το σημαντικό είναι να διαδίδουν, θετικά για την εθνική τους ταυτότητα, σύμβολα.

Εικόνα 85 O Αμερικάνικος Αετός στο Δολάριο, σύμβολο εξουσίας και δύναμης

Οι επιλογές των εικόνων επικεντρώνονται επί το πλείστον στο να αναδείξουν την ιστορία και την καταγωγή ενός έθνους. Όμως, εκτός από το να χρησιμοποιούνται για την αυτό-ερμηνεία του έθνους, υπάρχουν παραδείγματα που είτε οι εικόνες αυτές ήταν ουδέτερες είτε χρησιμοποιήθηκαν ως μέσο προπαγάνδας. Η μεταπολεμική Γερμανία, για παράδειγμα, εξέδωσε τραπεζογραμμάτια, τα deutschemark 15 ου notes, στων οποίων οι εικόνες αναφέρονταν στην εποχή πριν από τον Μπίσμαρκ -τέλη 19 αιώνα-, αναδεικνύοντας καλλιτέχνες ή επιστήμονες και όχι ιστορικά πρόσωπα, προκειμένου να προβάλλουν μια ήπια, 16 λιγότερο συγκρουσιακή ταυτότητα. Το δολάριο, αντίθετα, θεωρήθηκε πολλές φορές ότι στόχευε να προπαγανδίσει μέσω της απεικόνισης. Από τη μια απεικονίζεται ο Αμερικάνικος Αετός, σύμβολο εξουσίας και 17 δύναμης και από την άλλη τα ίδια τα κτίρια της τράπεζας που εκτός από την προβολή του αρχιτεκτονικού 14

Βλέπε : Παράρτημα 4. 1 Συνεντεύξεις Ο Μπίσμαρκ (1815 -1898) ένωσε την κατακερματισμένη Γερμανία, τη δεκαετία του 1870. Όταν ιδρύθηκε η Γερμανική Αυτοκρατορία το 1871, έγινε ο πρώτος της Καγκελάριος. Ο Μπίσμαρκ κατηγορείται σήμερα ότι προετοίμασε το έδαφος για τον ναζισμό. 16 Kaelberer M., “The euro and European identity: symbols, power and the politics of European monetary union”, Review of International Studies 2004, σελ. 164 17 Όπ.σημ. 16 15

111

τους ενδιαφέροντος, προήγαγαν το ισχυρό οικονομικό σύστημα που εξαπλωνόταν στην παγκόσμια αγορά. Τέλος, για την αποφυγή διπλωματικού επεισοδίου με την Τουρκία, η προσωπογραφία του Κολοκοτρώνη στις πέντε χιλιάδες δραχμές δεν εμπεριέχει το όπλο του, όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί από τους χαράκτες, καθώς 19 θεωρήθηκε κίνηση προπαγάνδας.

Εικόνα 86 Μια από τις πρώτες τράπεζες της Νέας Υόρκης, χτίστηκε το 1798 από τον αρχιτέκτονα George Doolet. Βρίσκονταν στη γωνία των οδών Wall και Walliams street. Το κτίριο της τράπεζας απεικονίστηκε σε διάφορες εκδόσεις του χαρτονομίσματος του Δολαρίου. Πηγή: Durand H. R., Intresting Notes About Architecture, H. R. Durand and Co. Ltd Publishing, Rehoboth MA United States, 2006, σελ. 123

Durand H. R., Intresting Notes About Architecture, H. R. Durand and Co. Ltd Publishing, Rehoboth MA United States, 2006, σελ. 123 Μια από τις πρώτες τράπεζες της Νέας Υόρκης, χτίστηκε το 1798 από τον αρχιτέκτονα George Doolet. Βρίσκονταν στη γωνία των οδών Wall και Walliams street. Το κτίριο της τράπεζας απεικονίστηκε σε διάφορες εκδόσεις του χαρτονομίσματος του δολαρίου. 19 Όπ. σημ 18 112

3.1.3 Ευρώ και ευρωπαϊκή ταυτότητα Το Ευρώ, ως οικονομικό σύμβολο και ως σύμβολο πολιτιστικής ταυτότητας συμβάλλει στην γεωγραφική ,πολιτική και πολιτιστική ενοποίηση. Ανεξάρτητα από τον οργανικό του σκοπό, που είναι η ρύθμιση των ανταλλαγών, λειτουργεί ως μια μορφή επικοινωνίας ανάμεσα στους ευρωπαίους πολίτες και ανάμεσα σε ευρωπαίους πολίτες και πολίτες άλλων Ηπείρων. Για την αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ τους επιλέχθηκε ως σύμβολο η αρχιτεκτονική. Γιατί όμως επιλέχθηκε η αρχιτεκτονική για να διαδραματίσει το ρόλο αυτό; Η απεικόνιση της αρχιτεκτονικής στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, αφενός αποδεικνύει την ύπαρξη συλλογικής ευρωπαϊκής ταυτότητας και αφετέρου αφηγείται το όραμα της Ευρώπης. Τα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, τα οποία εκδίδονται για όλες τις χώρες της νομισματική ένωσης έπρεπε να είναι αποδεκτά από όλους τους πολίτες της ζώνης του Ευρώ -σε αντίθεση με τα νομίσματα που διαθέτουν εθνικό χαρακτήρα και εκδίδονται με ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων. Για το λόγο αυτό έπρεπε να αποφευχθεί κάθε αναφορά σε συγκεκριμένη εθνικότητα. Η προκατάληψη που θα δημιουργούσε μια τέτοια επιλογή θα λειτουργούσε σε βάρος κάποιων εθνών. Οποιαδήποτε προσωπογραφία για παράδειγμα θα ταυτιζόταν αναπόφευκτα με κάποιο έθνος. Συνεπώς, επιλέχθηκε η αρχιτεκτονική για να εκπροσωπήσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα. Το Νομισματικό Ίδρυμα, θεώρησε ότι οι αρχιτεκτονικές παραστάσεις στα τραπεζογραμμάτια θα τόνιζαν την κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά. Ο Jean-Claude Trichet, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κατά τη δημιουργία της, δικαιολόγησε την επιλογή με τη φράση: «Εξάλλου, 20 τα διασημότερα κτίρια ή μνημεία της Ευρώπης είναι πιο γνωστά από ότι οι ηγέτες της» . Από την άλλη μεριά, παρατηρούμε μια προσπάθεια για κατασκευή ταυτότητας από την ΕΕ. Στην επίσημη έκθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για την παρουσίαση των τραπεζογραμμάτιων του ευρώ, αναφέρεται: « Τα παράθυρα και οι πύλες συμβολίζουν τα ανοιχτό πνεύμα και τη συνεργασία ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι γέφυρες συμβολίζουν τους δεσμούς που ενώνουν τους ευρωπαϊκούς λαούς μεταξύ 21 τους και τους δεσμούς της Ευρώπης με τον υπόλοιπο κόσμο.» Σύμφωνα με την επίσημη έκθεση, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, χρησιμοποιεί αρχιτεκτονικά θέματα με αλληγορικό τρόπο, προκειμένου να ερμηνεύσει την ταυτότητά της. Δηλαδή, οι γέφυρες φανερώνουν το κοινό ευρωπαϊκό υπόβαθρο και πύλες φανερώνουν το όραμά της για συνεργασία και οικονομική ενοποίηση. Φαίνεται ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επιδιώκει να κατασκευάσει κοινή οικονομική ταυτότητα .

Ανεξάρτητα από τους ισχυρισμούς της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, περί αλληγορικής ερμηνείας των πυλών και των γεφυρών, οι αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις όπως τις αναλύσαμε στο Κεφάλαιο 2, μαρτυρούν πολλά περισσότερα στοιχεία σχετικά με την ευρωπαϊκή ταυτότητα που προϋπήρχε και την ταυτότητα που επιχειρείται να κατασκευαστεί.

How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank, Frankfurt 2007, σελ. 18 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_became_our_moneyen.pdf 21 Heinonen A., The first euros, the creation and issue of the first euro banknotes and the road to the Europa series, Suomen Pankki and the European Central Bank, Finland 2014, σελ. 63 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/the_first_euros_2015en.pdf?5908b99c3d9ce222b74cb7d120e255c4 113

Η επιλογή της αρχιτεκτονικής είναι συνειδητή στο να αναδείξει την ταυτότητα που προϋπάρχει. Μια νομισματική ένωση προϋποθέτει ουσιαστικούς κοινούς δεσμούς : « η απουσία κοινής γλώσσας, κοινής 22 λειτουργικής αστικής τάξης, και κοινού δημοκρατικού κρατικού δικαίου είναι καταδικασμένη σε αποτυχία» . Κατάφερε επομένως η αρχιτεκτονική να καλύψει τα παραπάνω κενά και να γίνει το υπόβαθρο για μια επιτυχημένη κατασκευή; O Delanty, στο άρθρο του ισχυρίζεται ότι η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη αντανακλά την κοινή της ταυτότητά . Το παραπάνω επιχείρημα «Η αίσθηση ότι η αρχιτεκτονική αντανακλά την ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι ιδιαίτερα εμφανές στα κτήρια ορόσημα και στα μεγάλα κτήρια-μνημεία της Ευρώπης σήμερα. Δεύτερον, η ανάδυση μιας διακρατικής ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής προβάλλεται ως αντίθεση στην αμερικανική αρχιτεκτονική ,η οποία στερείται εθνικών αναφορών. ….Το τρίτο υπάρχουν στοιχεία εξευρωπαϊσμού των αστικών τοπίων όσον αφορά τον σχεδιασμό των ευρωπαϊκών πόλεων από τη 23 διεθνή αφρόκρεμα και όχι αποκλειστικά από ευρωπαίους αρχιτέκτονες.» Επομένως η αρχιτεκτονική προβάλλει την κοινή ταυτότητα. Με τα κτίρια ορόσημο, την κοινή αρχιτεκτονική σε σχέση με την αρχιτεκτονική που αναπτύχθηκε σε άλλες ηπείρους και το κοινό ευρωπαϊκό αστικό τοπίο. Η κοινή αρχιτεκτονική που αναπτύχτηκε θα μπορούσε να συνοψιστεί στην κοινή μορφή. Στο κοινό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής. Το αστικό τοπίο φαίνεται έχει τις ρίζες του από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τον τρόπο 24 που διαμορφώθηκε αργότερα. Τα κτίρια ορόσημο αφορούν τις πολιτικές πεποιθήσεις . Στο Ευρώ παρατηρούμε το κοινό λεξιλόγιο, και την έννοια της αστικότητας. Για κτίρια ορόσημο δεν θα μπορούσαμε να μιλήσουμε καθώς για λόγους προκαταλήψεων αποφεύχθηκε τέτοιου είδους απεικόνιση. Επομένως θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι συμβολισμοί που αποδεικνύουν μια υπάρχουσα διαμορφωμένη ευρωπαϊκή ταυτότητα συνοψίζεται σε 2 : 1. Κοινό λεξιλόγιο και 2. Κοινό αστικό ευρωπαϊκό τοπίο . Όσον αφορά την ταυτότητα που επιχειρείται να κατασκευαστεί όπως αναφέραμε νωρίτερα, όραμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαφαίνεται να είναι η δημιουργία μιας ενιαίας πολιτικο-οικονομικής μονάδας. Με βάση αυτό το πλαίσιο θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αρχιτεκτονική λαμβάνει μεταφορική σημασία εδώ. Δηλαδή θα μπορούσαμε να πούμε ότι η αρχιτεκτονική εδώ χρησιμοποιείται απλά και μόνο για να ορίσει χωρικά όρια. Έναν τόπο με κοινά στοιχεία που ορίζεται με πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο. Σε αυτό τα χωρικά όρια , χρησιμοποιείται ένα κοινό οικονομικό σύστημα. Από την αυτή την άποψη το σύστημα αυτό μοιάζει πολύ με το σύστημα με το οποίο λειτουργούσαν οι πόλεις –κράτη στην αρχαία Ελλάδα. Και από την άλλη, η αρχιτεκτονική ως έννοια οπτικοποιεί την πολιτική κατάσταση μιας πόλης, μιας χώρας, μιας διακρατικής ένωσης. Από υλικό στοιχείο γίνεται σύμβολο. Συμβολίζει εξουσία και δύναμη . Κατά μια έννοια θα μπορούμε να πούμε ότι η ΕΕ στην προσπάθεια της να κατασκευάσει ταυτότητα προάγει τη δύναμη της.

Delanty G. & Jones Paul R., “European identity and architecture”, European Journal of Social Theory 2002, σελ. 455 Όπ.σημ.22 24 Όπ.σημ.22 23

114

3.2 Οι Συμβολισμοί

3.2.1 Το Ευρώ βασίστηκε στην κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα:

3.2.1.1 Συμβολισμός της μορφής –Κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής

Όπως αναλύσαμε στο 2 Κεφάλαιο, το τραπεζογραμμάτιο με την μικρότερη ονομαστική αξία -5 Ευρώφέρει την εικόνα μιας ρωμαϊκής αψίδας θριάμβου και μιας γέφυρας που αποτελούσε τμήμα του υδραγωγείου που μετέφερε νερό στην πόλη της Ρώμης. Και οι δύο αρχιτεκτονικές κατασκευές, αλλά και γενικότερα η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική επηρεάστηκε από τα αρχαία ελληνικά πρότυπα. Τα χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, οι Ρωμαίοι αντλούσαν επιρροές από τον πολιτισμό των Ετρούσκων. Τα λίγα αξιόλογα κτίρια που υπήρχαν στην περιοχή, είχαν σχεδιαστεί από χέρια Ετρούσκων ή από έναν μικρό αριθμό Ελλήνων χτιστών. Η αλλαγή από την πρωτόγονη Ετρουσκική μορφή των κτιρίων, στην αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική, έγινε εξαιτίας της κατάκτησης των ελληνικών κρατιδίων από τους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι έφερναν στην Ιταλία, έλληνες καλλιτέχνες και τεχνίτες με σκοπό να κατασκευάσουν ναούς, θέατρα και άλλα κτίρια. Στα νέα κτίσματα, υιοθετήθηκαν οι ελληνικοί ρυθμοί ενώ συνδυάστηκαν και με ετρουσκικά στοιχεία. Ο συνδυασμός της στήλης με την αψίδα γέννησε ένα νέο σύστημα μορφών. Τα νέα αυτά μορφολογικά χαρακτηριστικά, γέννησαν την ρωμαϊκή αρχιτεκτονική. Οι Ρωμαίοι ενσωμάτωσαν πλήρως την ελληνική κλασική αρχιτεκτονική εκείνη την περίοδο. Ο ελληνικός κλασικός ναός υπήρξε το υπόβαθρο για τα θρησκευτικά, στρατιωτικά και δημόσια κτίρια των Ρωμαίων. ου

ου

Τα κτίρια της περιόδου 11 -12 αιώνα που επικράτησαν, ήταν θρησκευτικά και συνδέονταν με το όνομα του Καρλομάγνου. Η ρωμανική αρχιτεκτονική, χρησιμοποιούσε τα ύστερο-ρωμαϊκά ερείπια ως ο πρότυπα. Τα αξιόλογα κτίρια τον 12 αιώνα, κτίζονται κυρίως στο πνεύμα αναβίωσης των ρωμαϊκών προτύπων. Η Ρώμη ήταν εστία διατήρησης των αξιών του ρωμαϊκού παρελθόντος. Οι καταβολές της ρωμανικής τέχνης εντοπίζονται αφενός στην κλασική και παλαιοχριστιανική παράδοση και αφετέρου στη διακοσμητικότητα της τέχνης των γερμανικών φύλων που είχαν κατακλύσει την Ευρώπη . Ο γοτθικός ναός με τη σειρά του, έχει τις ρίζες του στο ρωμανικό ναό. Ο γοτθικός αποτελεί εξέλιξη του τελευταίου. Μπορεί να απομακρύνθηκε από τα ύστερο-ρωμαϊκά πρότυπα, όμως το υπόβαθρό του παραμένει ρωμαϊκό. Εξάλλου, το σύστημα με το οποίο διαρθρωνόταν ο γοτθικός ρυθμός ήταν αναλογικό, όπως εκείνο ενός κλασικού ναού. Ο πλούσιος διάκοσμος, βέβαια, έδινε στον ναό την πνοή ενός ζωντανού οργανισμού. Εκτός όμως από το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο και ο συμβολισμός του πήγαζε από τον αρχαίο κλασικό ναό. Ένας χριστιανικός Καθεδρικός ναός, είχε την ίδια ιδέα με έναν αρχαίο ελληνικό ή ρωμαϊκό ναό. Όλοι τους ήταν τόποι λατρείας. Προορίζονταν να είναι υπερφυσικοί, υπερελογικοί. Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο λειτουργούσε προς αυτή την κατεύθυνση. Οι γοτθικοί καθεδρικοί ναοί αντιπροσώπευαν ένα είδος μικρόκοσμου και το επιβλητικό αρχιτεκτονικό ύφος εξυπηρετούσε στην μετάδοση του θρησκευτικού μηνύματος της μεγαλοσύνης του Θεού σε αντιδιαστολή με την ταπεινότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

115

ου

Οι καλλιτέχνες του 15 αιώνα, όπως αναλύσαμε, στράφηκαν στην έρευνα για τον κόσμο και άρχισαν να απομακρύνονται από τον μεσαιωνικό θρησκευτικό δογματισμό. Με επίκεντρο τον άνθρωπο και τον χώρο του, άρχισαν να εξερευνούν τον αρχαίο κόσμο. Έτσι προσηλώθηκαν στις ιδέες, τις μορφές και τις αξίες της κλασικής αρχαιότητας. Η αρχιτεκτονική, βεβαίως, υπήρξε άμεση έκφραση των ιδεών αυτών. Βασικό γνώρισμα της αρχιτεκτονικής της Αναγέννησης, ήταν η αναφορά στους ρυθμούς της ελληνορωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Η πιο σημαντική πηγή πληροφοριών για την αρχιτεκτονική της αρχαιότητας ήταν το κείμενο του Ρωμαίου αρχιτέκτονα, του Βιτρούβιου. Tα ερείπια των ρωμαϊκών κτιρίων υπήρξαν πηγή έμπνευσης για τους Ουμανιστές. Η αναβίωση του κλασικού λεξιλογίου της αρχιτεκτονικής είναι διάχυτη αυτή την περίοδο. Ο Alberti «τοποθετεί» την ρωμαϊκή αψίδα -που αναλύσαμε στο τραπεζογραμμάτιο των 5 Ευρώ- σε μια χριστιανική εκκλησία που σχεδιάζει. Η δυτική όψη της Tempio Malatestiano (1450), στο Ρίμινι, θα μπορούσε να είναι μια παραλλαγή της αψίδας θριάμβου του Κωνσταντίνου. Αλλά και η εκκλησία του San Sebastiano (1460) ,στην Μάντοβα θυμίζει μια σειρά από εκκλησίες με τρούλο, που έχουν κάτοψη ελληνικού σταυρού. Οι καλλιτέχνες την περίοδο του μπαρόκ προσπάθησαν να αποδεσμευτούν από την αυστηρότητα του κλασικού ρυθμού που καθιερώθηκε στην Αναγέννηση. Ο καλλιτέχνης του μπαρόκ, επιδίωξε να αποδώσει την πολυπλοκότητα του κόσμου και για το λόγο αυτό έδωσε ιδιαίτερη σημασία στα συναισθήματα. Ο κλασικός καλλιτέχνης από την άλλη, επιδίωξε να αποδώσει την ανθρώπινη φύση απλή, σε άνθηση και ευεξία και για τον λόγο αυτό δημιούργησε απλές και σαφείς συνθέσεις. Παρόλη τη δραματικότητα, η ιεραρχημένη σύνθεση των όγκων και η αρμονία μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του κτιρίου αναδεικνύουν την κλασικότητα του Μπαρόκ. Το κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής είναι φανερό και προβάλλεται με δύναμη και ένταση. Το Μπαρόκ θεωρείται καλλιτεχνική τάση, συμπληρωματική προς το κλασικό. Τα κτίρια της περιόδου χρησιμοποιούν το αρχαίο ελληνικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής με συναίσθημα, έτσι ώστε να μας πείσουν για αυτό που θέλουν να προβάλλουν, δηλαδή: την ανίκητη δόξα του Βασιλιά Louis και την καθολική αγκαλιά της Ρωμαϊκής Εκκλησίας. Στο χαρτονόμισμα των 200 Ευρώ, προβάλλεται, μέσω της εικόνας της εισόδου, η «Νέα Τέχνη». H Art Νouveau γεννήθηκε στην Ευρώπη, ως αντίδραση προς τις ιστορικές αρχιτεκτονικές μορφές του παρελθόντος. Η μεγαλύτερη αντίδραση όμως ήταν έναντι των μορφών που είχαν προκύψει από το βιομηχανικό στυλ της Αγγλίας. Οι καλλιτέχνες επιδίωξαν να απομακρυνθούν από το κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής και να στραφούν στα μοτίβα της φύσης. Τα νέα και σύγχρονα υλικά της εποχής, διαδραμάτισαν πολύ σημαντικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση. Μπορεί, ο Αυστριακός αρχιτέκτονας Otto Wagner και ο Bέλγος Victor Horta, να εκμεταλλεύτηκαν τα νέα υλικά για να δημιουργήσουν μορφές εμπνευσμένες από τις γιαπωνέζικες τέχνες, ο Γερμανός αρχιτέκτονας Peter Behrens και ο Γάλλος Auguste Perret, χρησιμοποίησαν αυτά τα υλικά για να επαναφέρουν δυναμικά το κλασικό λεξιλόγιο στην αρχιτεκτονική τους. Τόσο οι πολυκατοικίες του Perret, όσο και τα βιομηχανικά κτίρια του Behrens, χαρακτηρίζονταν από τις βασικές αρχές της συμμετρίας, της αναλογίας , της καθαρότητας της γραμμής της κλασικής αρχιτεκτονικής. O Le Corbusier, o οποίος εργάστηκε στα γραφεία και των δυο αρχιτεκτόνων που αναφέραμε παραπάνω, θεώρησε ότι θα πρέπει να αποχωριστεί αυτό το πλαίσιο του κλασικού σχεδιασμού και να αφήσει τις βιομηχανικές μορφές να μιλήσουν από μόνες τους. Ο ίδιος ηγήθηκε ενός κινήματος που λεγόταν «Καθαρότητα». Στα «Πέντε σημεία για μια νέα αρχιτεκτονική» , πρεσβεύει απλότητα των μορφών και 116

ελευθερία της μορφής. Παρόλα αυτά, το μοντέλο ανθρώπου που σχεδίασε, το γνωστό “Modulor”, βασίστηκε σε ένα σύστημα χρυσών τομών και περιείχε τις κλασικές αρχές της γεωμετρίας και της αρμονίας των μελών. Ο Μοντερνισμός, στην προσπάθειά του, να αποστασιοποιηθεί από την παράδοση, επιχείρησε να αφαιρέσει τις μορφές που παρέπεμπαν σε κλασικότροπη τεχνοτροπία. Με την διαδικασία της αφαίρεσης, περιόρισε το παραδοσιακό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής. Με αυτό τον τρόπο, εισήγαγε το καινοτόμο, το καινούριο, το πρωτοποριακό. Tο 1966, ο Robert Venturi δημοσίευσε το βιβλίο με τίτλο: «Περιπλοκότητα και Αντίφαση στην Αρχιτεκτονική» . Σε αυτό το μανιφέστο, ο Venturi, αναφέρει ότι ο κόσμος μπορεί να γίνει καλύτερος μέσα από την πολυπλοκότητα και ο αρχιτέκτονας πρέπει να ξαναβρεί τις χαμένες αξίες της αρχιτεκτονικής. Ο ίδιος είχε ταξιδέψει στη Ρώμη και επιδίωκε την επιστροφή στο παραδοσιακό. Η κριτική στον Μοντερνισμό, ο οποίος πίεζε για καινοτομία και πρωτοπορία, είχε ως αποτέλεσμα τα χρόνια από τον Venturi μέχρι και σήμερα να επικρατεί πνεύμα ελευθερίας και ο καλλιτέχνης ή ο αρχιτέκτονας να αντλεί έμπνευση από όποια εποχή θέλει και από όπου επιθυμεί.

Το κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής είναι αυτό που γεννήθηκε με την ανέγερση του αρχαίου ελληνικού ναού και μέσω διαφόρων τάσεων, εκφράσεων και παραλλαγών του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου μας ακολουθεί μέχρι και σήμερα. Η υιοθέτηση των κλασικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής της αρχαίας Ελλάδας, από του Ρωμαίους, έγινε η αρχή προκειμένου η κλασική γλωσσά της αρχιτεκτονικής να διαδοθεί σε όλους τους πολιτισμούς. Αρχικά, μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κληρονομήθηκε στους λαούς της Ευρώπης, και έπειτα μεταδόθηκε με παραλλαγές του λεξιλογίου σε όλο τον κόσμο. Στον Ευρωπαϊκό χώρο, η ρωμαιοκαθολική εκκλησία, επηρέασε σε πολύ σημαντικό βαθμό τη μορφή της αρχιτεκτονικής αναπαράστασης. Το κλασικό λεξιλόγιο ενώθηκε με τη θρησκευτική παράδοση και ανάλογα κάθε φορά, τη σχέση εκκλησίας- ανθρώπου, θεού- ανθρώπου και το ποιος βρίσκεται στο επίκεντρο, οι όψεις λάμβαναν την κατάλληλη μορφή. Σε κάθε περίπτωση, τα μηνύματα και οι συμβολισμοί που ήθελε η καθολική εκκλησία να μεταδώσει οπτικοποιούνταν μέσω της αρχιτεκτονικής. Επίσης η οπτικοποίηση των μηνυμάτων της εκκλησίας, δεν πραγματοποιούνταν μόνο μέσω των ναών, των μοναστηριών ή άλλων θρησκευτικών κτιρίων. Κάθε δημόσιο κτίριο, γέφυρα ή άλλου είδους δημόσια υποδομή γινόταν ευκαιρία οπτικοποίησης της δύναμης της εκκλησίας. Το σίγουρο είναι ότι τα κτίρια από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, επιδίωκαν να αποκτήσουν νόημα μέσω της κλασικότροπης μορφής τους. Τα κτίρια της Αναγέννησης, λάμβαναν εμφανώς αξία από την μια αρχιτεκτονική που είχε ήδη αξία: την ελληνορωμαϊκή αρχιτεκτονική. Ο γοτθικός και ο ρωμανικός ναός , διέθεταν ρωμαϊκό υπόβαθρο τόσο σε συμβολικό επίπεδό –τόπος λατρείας- όσο και σε μορφολογικό –ως εξέλιξη της ύστερο-ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής- όμως λάμβαναν άμεση αξία από αυτό που προέβαλλαν στις όψεις τους. Το μπαρόκ χρησιμοποίησε το κλασικό λεξιλόγιο που όμως το εξέφρασε με μεγαλύτερο δράμα. Ο Μοντερνισμός, στην προσπάθεια να πείσει για το καινούριο και το διαφορετικό επινόησε την διαδικασία της αφαίρεσης. Βέβαιο είναι ότι όλες οι αρχιτεκτονικές μορφές δεν ξέφυγαν ποτέ από την κλασικότροπη παράδοση.

117

3.2.1.2 Ευρώπη ως αστικότητα

Στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, απεικονίζονται από την μια πλευρά: αψίδα, είσοδοι και παράθυρα Καθεδρικών ναών, πύλες, παράθυρα σύγχρονων οικοδομημάτων. Και όλα αυτά συνδυάζονται με μια γέφυρα στην οπίσθια όψη τους. Ο συνδυασμός των δύο αυτών στοιχείων, δηλαδή ο συνδυασμός των δύο όψεων για το καθένα χωριστά, θα μπορούσε να περιγράφει την εικόνα μιας πόλης. Από τη μια, έχουμε το στοιχείο του κατοικείν , και από την άλλη το στοιχείο της ενοποίησης και της επικοινωνίας μεταξύ αυτών που κατοικούν. Υπό αυτήν την άποψη, τα τραπεζογραμμάτια δηλώνουν τον τρόπο με τον οποίο αστικοποιήθηκε η Ευρώπη. Γέφυρες Σύμφωνα με τον Martin Heidegger: « το κατοικείν είναι ο τρόπος με τον οποίο οι θνητοί είναι πάνω στη 25 γη». O Heidegger συνδέει το κατοικείν με την γη, τον ουρανό, τις θεότητες και τους θνητούς. Σύμφωνα με τον ίδιο οι θνητοί κατοικούν: καθόσον σώζουν την γη, καθόσον δεξιώνονται τον ουρανό ως ουρανό, καθόσον προσδοκούν τις θεότητες ως θεότητες, καθόσον άγουν την ιδιαίτερη ουσία τους προς ένα καλό 26 θάνατο. H άνθρωπος καλλιεργεί τη γη , με τη λέξη γη, περιλαμβάνονται τα φυτά, τα ύδατα, τα ζώα. Ο ουρανός είναι η θολωτή στέγη. Σε αυτόν εναλλάσσονται η μέρα, η νύχτα, οι εποχές και δηλώνoνται τα φυσικά φαινόμενα. Μιλώντας για θεότητες αναφέρεται στη σχέση του ανθρώπου με το θείο. Και τέλος οι θνητοί είναι οι άνθρωποι. Είναι αυτοί που θνήσκουν ,που πεθαίνουν. Όλα αυτά είναι το κατοικείν. Και συνεχίζει: «Το κτίζειν είναι κατ’ουσίαν κατοικείν», «δεν κατοικούμε επειδή έχουμε κτίσει, αλλά και 27 έχουμε κτίσει, καθόσον κατοικούμε, δηλαδή είμαστε ως οι κατοικούντες». Το κτίζειν και το κατοικείν συνδέονται με τη σχέση μέσου και σκοπού. Το κατοικείν είναι ο σκοπός και το κτίζειν είναι το μέσο. Το κτίζειν είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνει ο άνθρωπος την καθημερινότητα, την εμπειρία , το «σύνηθες» πάνω στη γη. Η ανέγερση ενός ναού δηλώνει την ανάγκη του ανθρώπου να κατοικήσει – είναι αυτό που λέει ο Heidegger,ότι οι θνητοί κατοικούν εφ΄ όσον προσδοκούν τις θεότητες ως θεότητες. Όμως, κάθε κτίσμα συνδέεται με την έννοια του κατοικείν; Κτίσματα όπως είναι η γέφυρα, ο αυτοκινητόδρομος, ο σιδηροδρομικός σταθμός φανερώνουν και ταυτόχρονα οργανώνουν το παραπάνω τετραμερές - γη, ουρανός, θεότητες, θνητοί - δημιουργώντας τη βασική προϋπόθεση της συνύπαρξης και της επαφής με τους άλλους. Όπως επισημαίνει και πάλι ο Heidegger: «…αυτό που συμβαίνει πρωταρχικά δεν είναι το γεγονός ότι η γέφυρα στήνεται σε έναν τόπο, 28 αλλά το γεγονός ότι από την ίδια την γέφυρα γεννιέται καταρχάς ένας τόπος» .

Heidegger Μ., Κτίζειν, κατοικείν,σκέπτεσθαι, εκδόσεις Πλέθρον, 2008, μτφρ. Ξηροπαίδης Γ., τιτ.πρωτ. Bauen Wohnen Denken, Klett-Cotta, 2004 26 Όπ. σημ.25 σελ. 39-40 27 Αρχιτεκτονική Θεωρία: Από την Αναγέννηση μέχρι Σήμερα, Γνώση , 2005, μτφρ. Μαρτινίδης Πέτρος, Επιμ . Καρβέλης , τιτ.πρωτ. Architectural Theory: From the Renaissance to the Present, Taschen, 2003, σελ. 27 28 Heidegger Μ., Κτίζειν, κατοικείν,σκέπτεσθαι, εκδόσεις Πλέθρον, 2008, μτφρ. Ξηροπαίδης Γ., τιτ.πρωτ. Bauen Wohnen Denken, Klett-Cotta, 2004 σελ 51 118

Οι γέφυρες, τα αεροδρόμια, τα στάδια, οι δρόμοι, τα φράγματα, οι αγορές είναι κτίσματα, αλλά δεν είναι 29 κατοικίες . Μπορούμε να κατανοήσουμε από τα λεγόμενα του, ότι οι γέφυρες είναι κτίσματα που προκαλούν τη γέννηση ενός τόπου, ενός άστεως. Τέτοιοι χώροι, προσλαμβάνουν ουσία από άλλους χώρους και τόπους. Είτε συμβάλλοντας στη γέννηση τους, είτε συμβάλλοντας στην ενοποίησή τους. Από την αρχαιότητα η ανοικοδόμηση των γεφυρών συνέβαλλε στην ανάπτυξη τω πόλεων. Οι κάτοικοι των πρώτων άστεων έδιναν τεράστια σημασία στην ανέγερση των γεφυρών, καθώς ήταν ένα οικοδόμημα που λειτουργούσε για το κοινό όφελος όλων. Κατασκευάζονταν για το κοινωνικό σύνολο. Γιατί, εκτός από το γεγονός ότι διευκόλυναν τις επικοινωνίες, συνέβαλαν στην κατασκευή των συστημάτων ύδρευσης, χρησιμοποιήθηκαν για λόγους προστασίας -ως οχυρωματικές κατασκευές- και διευκόλυναν την διέλευση σε απροσπέλαστα εδαφικά εμπόδια. Ταυτόχρονα, οι γέφυρες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση του τοπίου στο οποίο ανεγέρθησαν. Γέφυρες που χτίστηκαν σε πόλεις όπως η Ρώμη, η Βενετία, το Λονδίνο, η Βιέννη αποτέλεσαν αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία του αστικού ιστού τους. Πόλεις που διασχίζονταν από ποτάμια και λίμνες δεν θα μπορούσαν να είχαν σχηματιστεί χωρίς αυτές.

Η πόλη κατά τα ρωμαϊκά χρόνια Οι αψίδες θριάμβου διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση της ρωμαϊκής πόλης. Αψίδες ου Θριάμβου άρχισαν να αντικαθιστούν τις απλές τοξωτές πύλες της πόλης, την εποχή του Αυγούστου, τέλη 1 ου αιώνα π.Χ μέχρι αρχές 1 αιώνα μ.Χ. Αυτές επίσης, σχημάτιζαν την είσοδο περίκλειστων χώρων, όπως ήταν οι αγορές. Η αψίδα του θριάμβου, σημάδεψε τη μορφή της πόλης. Εκτός των άλλων διαμόρφωσε και το οδικό δίκτυο, καθώς τοποθετούνταν σε μεγάλες εθνικές οδούς. Η ανέγερσή τους σε σημαντικούς δρόμους της αυτοκρατορίας, πραγματοποιούνταν με την ευκαιρία της διέλευσης ενός αυτοκράτορα από τον συγκεκριμένο δρόμο. Η ανέγερση σε πόλεις και σε επαρχίες γινόταν προς τιμήν της επίσκεψης του 30 σπουδαίου αυτοκράτορα σε αυτές. Ο συμβολισμός τους, ήταν πολύ σημαντικός για την ανάδειξη της πόλης. Αυτές, εκτός από την εντυπωσιακή αρχιτεκτονική τους μορφή, περιείχαν και μια πολιτική υποδήλωση. Δήλωναν την ιμπεριαλιστική και πολιτική νίκη των αυτοκρατόρων της πόλης. Για να περάσει κάποιος μέσα στην πόλη , έπρεπε να περάσει κάτω από την είσοδο –αψίδα θριάμβου. Αυτό γινόταν για να τιμήσει τον «μύθο ενός υπερβατικού καθεστώτος». Αυτή την υποδήλωση, θέλησαν να αναβιώσουν οι αρχιτέκτονες του μπαρόκ 31 αργότερα, προκειμένου να προσδώσουν και στις δικές τους πόλεις κύρος και δύναμη.

Όπως είδαμε στο κεφάλαιο 2, κάποιες γέφυρες στο μεσαίωνα εκτός από αγορές, έφεραν επάνω τους και κατοικίες. Εκτός από κτίσματα επικοινωνίας λειτουργούσαν και ως κτίσματα που έφεραν κατοικίες. 30 Kostof S., The City Shaped: Urban Patterns and Meanings Through History, Thames & Hudson Ltd, London, 1999 (1η έκδοση 1991), σελ. 267 31 Το μήνυμα του ιμπεριαλισμού θέλησαν να περάσουν και οι Βρετανοί, τοποθετώντας αψίδες θριάμβου στην Βομβάη, στο Νέο Δελχί και σε άλλα μέρη της Ινδίας για να «γιορτάσουν» την ηγεμονία τους πάνω σε αυτή το 1931. Το ίδιο έκανε και ο Μουσολίνι το 1940, στις πόλεις της Βορείου Αφρικής που κατέλαβε. Ο ίδιος θέλησε να αναβιώσει την αρχαία ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τοποθετώντας αψίδες θριάμβου σε Σομαλία και Τρίπολη. Και στις δυο περιπτώσεις ο συμβολισμός της αψίδας ήταν αυτός που υιοθετήθηκε από τους κατακτητές. Βλέπε: Kostof S., The City Shaped: Urban Patterns and Meanings Through History, Thames & Hudson Ltd, London, 1999 (1η έκδοση 1991), σελ. 269 119

Εικόνα 87 Ρωμαϊκό υδραγωγείο και Αψίδα θριάμβου Πηγή: Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999, σελ. 89

Οι αρχαίες πόλεις χτίζονταν συνήθως σε μέρη όπου υπήρχε άφθονο νερό. Η Ρώμη ήταν μια τέτοια περιοχή. Αρχικά, το νερό προμηθεύονταν από διάφορες πηγές, πηγάδια, όμβρια ύδατα και τον ποταμό ο Τίβερη και συγκεντρώνονταν σε δεξαμενές. Από τον 4 αιώνα π.Χ., όμως, η Ρώμη άρχισε να επεκτείνεται με ταχύτατους ρυθμούς. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της, αύξησε και τις ανάγκες της για παροχή νερού. Εφόσον ελάχιστα σπίτια είχαν την πολυτέλεια του τρεχούμενου νερού, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν εκατοντάδες ιδιωτικά και δημόσια λουτρά. Τα πρώτα δημόσια λουτρά στη Ρώμη υδροδοτούνταν από το υδραγωγείο Άκουα Βίργκο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 19 π.Χ. Ο κατασκευαστής του, Μάρκος Αγρίππας, στενός φίλος του Καίσαρα Αυγούστου, διέθεσε μεγάλο μέρος της τεράστιας περιουσίας του για να 32 επισκευάσει και να επεκτείνει το δίκτυο ύδρευσης της πόλης.

Εικόνα 88 (αριστερά) o τρόπος λειτουργίας του ρωμαϊκού υδραγωγείου Εικόνα 89 (δεξιά) γέφυρα υδραγωγείου, ανάμεσα σε βουνά Πηγή: Βιτρούβιος, Περί αρχιτεκτονικής, Βιβλία VI-X, Πλέθρον ,μτφρ. Λέφας Π, τιτ.πρωτ. De Architecture, σελ. 202

Το νερό από τα υδραγωγεία, το οποίο έρεε ασταμάτητα, αφού διέτρεχε τα λουτρά, κυλούσε στους υπονόμους, απομακρύνοντας διαρκώς τόσο τα λύματα όσο και τις ακαθαρσίες από τα δημόσια αποχωρητήρια των λουτρών. Επιπλέον, τα υδραγωγεία, τα λουτρά και όλες αυτές οι εγκαταστάσεις χρειάζονταν συντήρηση και προστασία. Σε κάποια δεδομένη στιγμή, η πόλη της Ρώμης απασχολούσε περίπου 700 άτομα για τη φροντίδα τους. Από το στάδιο του σχεδιασμού κιόλας, υπήρχε πρόνοια για τη συντήρηση των υδραγωγείων. Η ύπαρξη όλων αυτών των υποδομών – υδραγωγεία, λουτρά, δημόσιες εγκαταστάσεις- αποδεικνύουν τη ύπαρξη ενός ιδιαίτερα προηγμένου αστικού ιστού. Η ολοένα και μεγαλύτερη συγκέντρωση του πληθυσμού 32

στις πόλεις της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας οδήγησε σε μια σειρά από αλυσιδωτές ενέργειες προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των πολιτών.

Η πόλη κατά το μεσαίωνα Οι ρωμαϊκές πόλεις της ύστερης αρχαιότητας κατέληξαν σε ερείπια λόγω επιδρομών από βάρβαρα φύλα. Η ζωή σε αυτές δεν έσβησε τελείως, συνεχίστηκε σε χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Οι χριστιανικές κοινότητες ανέλαβαν την κατασκευή κάποιων κτιρίων και την ανακατασκευή παλαιότερων δημόσιων κτιρίων. Οι πόλεις της ρωμανικής περιόδου ιδρύθηκαν πάνω στα συντρίμμια των ρωμαϊκών οικισμών. Το χαρακτηριστικό των ρωμανικών πόλεων ήταν η κατασκευή τειχών, που θεωρούνταν αναγκαία για την προστασία τους. Έτσι η αρχιτεκτονική μορφή των περισσότερων πόλεων διαμορφώθηκε κάτω από την πίεση της ανάγκης για οχύρωση. Το τετράγωνο, κυκλικό ή ημικυκλικό σχήμα των τειχών διαμόρφωνε αντίστοιχα και το δίκτυο των δρόμων. Σπουδαία κτίρια της περιόδου, υπήρξαν κοινοτικά κτίρια, εκκλησίες, μοναστήρια και δημαρχεία. Αυτά τοποθετούνταν ομαδοποιημένα είτε σε σειρά, είτε σε οικοδομικά τετράγωνα. Παρόλο αυτά δεν υπήρχαν πολεοδομικοί κανόνες. Διακρίνεται όμως, μια ιδιαίτερη προτίμηση για ρύθμιση των Καθεδρικών ναών, των μοναστηριών, των εκκλησιών. Σε πόλεις όπως στη Τζιρόνα της Ισπανίας (Girona Cathedral , ξεκίνησε να χτίζεται το 1015) , Λον της Γαλλίας ( Laon Cathedral , 1052–1095) , Λίνκολν της Αγγλίας (Lincoln Cathedral , ξεκίνησε να χτίζεται το 1088 ) , οι Καθεδρικοί ναοί τοποθετούνταν σε μια επιβλητική θέση , με μεγαλύτερο 33 υψόμετρο σε σχέση με την υπόλοιπη πόλη, συχνά στο κέντρο της. Στα ύστερα μεσαιωνικά χρόνια συνέχισαν οι Καθεδρικοί ναοί να βρίσκονται στο επίκεντρο του αστικού τοπίου. Με εξαίρεση κάποιων δημόσιων κτιρίων, οι Καθεδρικοί ναοί ήταν τα ψηλότερα και μεγαλύτερα ου ου κτίρια της πόλης. Στο διάστημα μεταξύ 13 αιώνα και 14 αιώνα ανεγέρθηκαν Καθεδρικοί ναοί, οι οποίοι ήταν τα μεγαλύτερα κτίρια εώς τότε και παραμένουν εώς και σήμερα σε αρκετές ευρωπαϊκές πόλεις. Η συγκρουσιακή σχέση μεταξύ Καθεδρικού ναού και πόλης φαινόταν περισσότερο εκείνα τα χρόνια, που ο πληθυσμός ήταν μικρότερος και που δεν είχε συμβεί ακόμη η βιομηχανοποίηση της Ευρώπης. Οι γοτθικοί Καθεδρικοί ναοί σχεδιάστηκαν για να αυξήσουν τη δύναμη του γαλλικού βασιλείου. Αποτέλεσαν δηλαδή, ένδειξη της ισχυρής εξουσίας του βασιλείου στην Ευρώπη. Και όπως είπαμε και στο Κεφάλαιο 2, επίσκοποι και κληρικοί που διέμεναν στους ναούς ήταν κάτω από την εξουσία του βασιλιά. Η ανάγκη του βασιλιά να αναδειχθεί μέσα από αυτά τα οικοδομήματα, οδήγησαν τους αρχιτέκτονες, όχι απλά να χαράσσουν τον απαραίτητο χώρο για το κτίσιμο του ναού ,αλλά να χαράσσουν και επιπλέον χώρο ώστε ο ναός να φαίνεται ολόκληρος. Το οπτικό πεδίο γύρω από το ναό έπρεπε να είναι καθαρό. Αυτό εκφράστηκε στο σχεδιασμό , κυρίως στα ύστερα χρόνια του μεσαίωνα και στα πρώιμα χρόνια της Αναγέννησης. Γέφυρες και δρόμοι κατασκευάζονταν εκείνη την περίοδο. Παρόλο αυτά, το οδικό δίκτυο δεν ήταν αποτέλεσμα αστικού σχεδιασμού της πόλης. Οι δρόμοι ορίζονταν από το πώς διαμορφώνονταν οι οικισμοί. Πρότυπο για την διαμόρφωση της πόλης αποτελούσαν οι Καθεδρικοί ναοί. Η πόλη οριζόταν από αυτούς.

Kubach E. , Romanesque Architecture, Electa / Rizzoli, New York 1988, μτφρ. Abrams H., τιτ. πρωτ. , Architectura romana, Electa S.p.A, Milan 1972, σελ. 182-184 121

Εικόνα 90 Θέα από τον Καθεδρικό ναό και τη γέφυρα στο Ρήνο ποταμό, στην πόλη Basel της Ελβετίας. Ο Καθεδρικός ναός (Basel's Cathedral) ξεκίνησε να χτίζεται το 1019 μ.Χ. Η γέφυρα κατασκευάστηκε : 1225–1226. Το σχέδιο είναι του Matthäus Merian, και το σχεδίασε το 1654. Πηγή: David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, London, 2005

H πόλη στα χρόνια της Αναγέννησης

Καθώς τα δημόσια κτίρια πολλαπλασιάζονταν , το αστικό τοπίο μεταμορφωνόταν. Σε κάποιο βαθμό η επίδραση ήταν τυχαία. Αλλά έγιναν και σκόπιμες προσπάθειες να διαμορφωθεί η εμφάνιση των πόλεων. Μερικοί αρχιτέκτονες συνέλαβαν την ιδέα της ιδανικής πόλης. Η ιδέα ήταν, οι πόλεις να χτίζονται ολόκληρες. Ο Filarete οραματίστηκε την ιδανική πόλη της Sforzinda ,η οποία θα είχε Καθεδρικό ναό, δημόσια κτίρια και φρούρια τοποθετημένα σε ένα τέλειο αρμονικό σύνολο. Στη Ρώμη, μια ομάδα από Πάπες, οι οποίοι ακολούθησαν την θριαμβευτική επιστροφή στην πόλη του Martin V το 1420, προσανατόλισαν τις προσπάθειές τους, στην ανάπτυξη της πόλης γύρω από τη φιγούρα του Αγίου Πέτρου, ως ιδρυτή του Βατικανού. Από το 1590, η Ρώμη είχε μετατραπεί σε μια πόλη με λεωφόρους και ανοιχτούς χώρους, διακοπτόμενοι από κρήνες , στοές και αγάλματα. Με αυτή τη μορφή, έγινε πρότυπο για μεγάλες πρωτεύουσες της βόρειας Ευρώπης. Οι μεγάλες πλατείες και λεωφόροι του Παρισιού και του Λονδίνου οφείλουν την έμπνευσή τους στη Ρώμη.

122

Εικόνα 91 θέα από την Βασιλική Εκκλησία του Αγίου Πέτρου (ξεκίνησε να χτίζεται το 1506) και την γέφυρα Ponte Umberto I (ξεκίνησε να χτίζεται το 1885) στον Τίβερη, που ενώνει την πλατεία Piazza di Ponte Umberto I με την Piazza dei Tribunali στη Ρώμη. H Βασιλική του Αγίου Πέτρου κυριαρχεί στην γραμμή του ορίζοντα.

Η ποιότητα της σχεδιαστικής τελειότητας, συλλήφθηκε στην τοιχογραφία με το όνομα Ιδανική πόλη, στο Παλάτι των Δόγηδων (Ducal Palace), πιθανότατα από τον Piero della Francesca. Πρόκειται για μια ψυχρή, αφηρημένη, φανταστική και ουτοπική πόλη . Αυτά τα επιχειρήματα στην πολεοδομία, άνοιξαν το μονοπάτι σε ένα νέο τρόπο σκέψης σχετικά με τον αστικό σχεδιασμό και την οργάνωση σε μια εποχή, που οι πρίγκιπες διοικούσαν από τις περιφρουρημένες πόλεις τους και θεωρούσαν χρήσιμο να στήσουν πόλεις σε λιμάνια, ή 34 να περιφρουρήσουν πόλεις ως σύμβολο του δικού τους ελέγχου.

Εικόνα 92 Αγνώστου, Ιδανική Πόλη, Ελαιογραφία σε ξύλο

King M., The Renaissance in Europe , Laurence King Publishing, London 2003, σελ. 119-120 123

Η πόλη στη περίοδο του Μπαρόκ Το πρότυπο της αψίδας , που λειτουργεί ως διαμορφωτής αστικού χώρου, υιοθετήθηκε από τους αρχιτέκτονες της Μπαρόκ περιόδου προκειμένου να οργανώσουν και να σχεδιάσουν τις πόλεις τους. Η πρωτεύουσα ήταν το κέντρο των δυνάμεων που εκτείνονταν πέρα από τα όρια. Αυτό έγινε σημείο αναφοράς για ολόκληρο τον κόσμο και με αυτό τον τρόπο μειώθηκαν πολλά μικρότερα κέντρα που μετατράπηκαν σε επαρχιακή κατάσταση. Το πρότυπο πόλης ήταν η Ρώμη, η οποία ήδη από τα αρχαία 35 χρόνια , λειτουργούσε ως caput mundi , δηλαδή ως πρωτεύουσα του κόσμου.

Εικόνα 93 Η Πλατεία του Aγίου Πέτρου, G.L.Bernini

Κατά τη διάρκεια της “Counter-Reformation” – ή αλλιώς “Catholic Reformation” δηλαδή, Θρησκευτική Μεταρρύθμιση - η παλιά πόλη αποκαταστάθηκε και ο Πάπας Sixtus V, προγραμμάτισε μια πλήρη συστηματοποίηση του αστικού ιστού. Αυτός, προσπάθησε να ενσωματώσει τα θρησκευτικά σημεία εστίασης - μέσα από ένα σύστημα ευθείων δρόμων- εμποτίζοντας ολόκληρη την περιοχή της πόλης με ιδεολογικές αξίες. Ο δυναμισμός και ο ανοιχτός χαρακτήρας της πρωτεύουσας , έτσι, εκφράστηκε από εσωτερική δομή. Ενώ τα ρωμαϊκά σημεία εστίασης ,ήταν θρησκευτικά μνημεία, το Παρίσι έδωσε αυτό τον ρόλο στις πλατείες. Οι απλές γεωμετρικές μορφές επικεντρώνονταν στο άγαλμα του ηγεμόνα. Έτσι, ο απόλυτος ηγεμόνας ήταν το πραγματικό επίκεντρο.

Norberg-Schulz C. , Late Baroque and Rococo Architecture, Electa Editrice/ Rizzoli, Milano 1980, σελ. 25, “ The City’’ Η Ρώμη θεωρούνταν η πρωτεύουσα του τότε γνωστού κόσμου: Eυρώπης, Βορείου Αφρικής, Νοτιοδυτικής Ασίας. 36 Η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ή Μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα, ήταν ένα θρησκευτικό κίνημα του 16ου αιώνα, που συνέβη στην Ευρώπη και ίδρυσε τον Προτεσταντισμό ως τρίτο μεγάλο κλάδο του Χριστιανισμού. Ο Προτεσταντισμός πήγασε από την αντίθεση με την Καθολική Εκκλησία και τις πρακτικές της. https://www.britannica.com/event/Counter-Reformation 124

Η Σύγχρονη πόλη

Εικόνα 94 (αριστερά) Απεικόνιση του αστικού τοπίου μιας σύγχρονης πόλης. Στο κέντρο η γέφυρα. Εικόνα 95 (δεξιά) Απεικόνιση μιας σύγχρονης πόλης με ουρανοξύστες και γέφυρα

ου

Στα μέσα του 19 αιώνα, η δυνατότητα παραγωγής χυτευτών αντικειμένων, βοήθησε στην εξέλιξη της αρχιτεκτονικής. Στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης, κυρίως στην Αγγλία και στη Γαλλία, όπου η βιομηχανική ανάπτυξη βρισκόταν σε ακμή, ξεκίνησε η εκμετάλλευση του χυτοσιδήρου σε κατασκευές που απαιτούσαν το «γεφύρωμα» μεγάλων επιφανειών και ανοιγμάτων. Σε κτίσματα όπως εργοστάσια, αποθήκες και οι γέφυρες, αντικαταστάθηκε το ξύλο με σίδηρο. Έτσι οι κατασκευές έγιναν περισσότερο ανθεκτικές. Η κατασκευή των πρώτων σιδερένιων γεφυρών πραγματοποιήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες των σιδηροδρομικών γραμμών. Οι απαιτήσεις για μήκος, μέγεθος, άνοιγμα των γεφυρών αποτέλεσαν σημεία συναγωνισμού ανάμεσα στους κατασκευαστές και τους σχεδιαστές και οδήγησαν σε συνεχείς βελτιώσεις τόσο των γεφυρών, όσο και της τεχνολογίας του υλικού. Οι γέφυρες αποτέλεσαν τις πρώτες εφαρμογές της νέας τεχνολογίας. Έργα των μηχανικών, βασίστηκαν στην εξέλιξη της τεχνικής των υλικών και αποτέλεσαν τα πρώτα δείγματα τεχνολογικών εφαρμογών του μέλλοντος. Σήμερα, η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει προσφέρει πολλές δυνατότητες στην κατασκευή έργων υποδομής. Το αστικό τοπίο στις μητροπόλεις, διαμορφώνεται από υπερσύγχρονους ουρανοξύστες, ψηλά κτίρια και γέφυρες τελευταίας τεχνολογίας.

125

3.2.2 Το ευρώ επιχειρεί να κατασκευάσει ευρωπαϊκή ταυτότητα:

Σχετικά με την ταυτότητα που επιχειρείται να κατασκευαστεί από την δημιουργία του Ευρώ, η αρχιτεκτονική που απεικονίζεται στα τραπεζογραμμάτια αποκτά μεταφορική σημασία. Θεωρούμε λοιπόν, ότι αφενός συμβολίζει τη λειτουργία της Ευρώπης ως «πόλη-κράτος», δηλαδή μια ενιαία οικονομικοπολιτική μονάδα και αφετέρου επιχειρεί να συμβολίσει την δύναμη και την ισχύ της.

3.2.2.1 Ευρώπη ως «πόλη-κράτος»

Όπως είδαμε στον προηγούμενο συμβολισμό, οι αρχιτεκτονικές παραστάσεις απεικονίζουν τον τρόπο με τον οποίο αστικοποιήθηκε η Ευρώπη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτές –οι αρχιτεκτονικές παραστάσεις – φέρονται στα τραπεζογραμμάτια, στο χρήμα δηλαδή. Χρήμα σημαίνει φορέας ανταλλαγής. Στις πρωτόγονες οικονομίες, ανταλλάσσονταν προϊόντα, αντικείμενα ή άλλα υλικά αγαθά. Στη συνέχεια, όμως, το χρήμα έλαβε αυτή την ανταλλακτική ιδιότητα. Τα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, συμβολίζουν τον φορέα ανταλλαγής. Η αρχιτεκτονική συμβολίζει την αστικότητα. Αν προσπαθήσουμε να συνδέσουμε τις δυο έννοιες μεταξύ τους, θα δούμε ότι αυτές μαζί, μας οδηγούν στην έννοια του άστεως. Η αρχιτεκτονική συμβολίζει τα κτίρια, τις υποδομές, την πόλη. Κάθε πόλη, για να λειτουργήσει , αναπτύσσει στο εσωτερικό της, ένα σύστημα δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές μπορεί να αφορούν την ανταλλαγή υλικών αναγκών, μπορεί να αφορούν την ανταλλαγή υπηρεσιών. Η εξασφάλιση υλικών αγαθών και η εξασφάλιση υπηρεσιών πραγματοποιείται με το χρήμα. Σύμφωνα με τον Max Weber, στο άρθρο του Die Stadt το 1921, η πόλη είναι ένας πυρήνας οικισμών στον οποίο τα σπίτια βρίσκονται πάρα πολύ κοντά –συχνά τοίχο με τοίχο- και ο αριθμός των κατοίκων είναι τόσο μεγάλος που ο ένας κάτοικος δεν γνωρίζει τον άλλον. Σε οικονομικό επίπεδο, η πόλη χαρακτηρίζεται από τον καταμερισμό της εργασίας έτσι ώστε οι αστοί (city-dwellers), να αγοράζουν ένα μέρος από αγαθά που χρειάζονται στην αγορά της πόλης. Αυτά τα αγαθά, παράγονται τόσο από ανθρώπους που ζουν μέσα στην πόλη, όσο και από ανθρώπους που ζουν στις αγροτικές περιοχές με σκοπό να πωλούνται στην αγορά. Με την αστικοποίηση ο άνθρωπος εγκαταλείπει την οικονομία της επιβίωσης - κάθε νοικοκυριό παράγει τα πάντα που χρειάζεται μόνο του - και εντάσσεται σε ένα άλλο οικονομικό σύστημα στο οποίο ο καθένας παράγει ένα πράγμα και αγοράζει το άλλο 37 που παράγει κάποιος άλλος. Έτσι σύμφωνα με τον Weber διακρίνονται δυο είδη πόλεων. Η πρώτη είναι η καταναλωτική πόλη (consumer city) και η άλλη είναι η παραγωγική πόλη ( producer city). Στην καταναλωτική πόλη, η οικονομία έχει κατεύθυνση να ικανοποιεί τα συμφέροντα των καταναλωτών της και οι καταναλωτές της είναι κατά συνέπεια η άρχουσα τάξη της πόλης. Η καταναλωτική πόλη συνδέεται με την οικονομία της επιβίωσης

To άρθρο Die Stadt , του Weber δεν το βρήκα, αλλά διάβασα για αυτό μέσα από το βιβλίο: Hansen M. H., Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State ,Oxford University Press , 2006, σελ. 85 126

άμεσα. Στην παραγωγική πόλη, οι τεχνίτες και οι έμποροι αποτελούν την άρχουσα τάξη. Θεωρείται ότι είναι μια πολιτική κοινότητα με τα παρακάτω χαρακτηριστικά: 1. προστατεύεται από τείχη, 2. διαθέτει αγορά, 3. έχει δικούς της νόμους -που ξεκινούν από τα δικά της δικαστήρια- και έχει δικούς της πολιτικούς 39 θεσμούς 4. διαθέτει αυτονομία. 40

Υπάρχει μια επικρατούσα άποψη ότι η οικονομία της πόλης-κράτους , ήταν οικονομία επιβίωσης. 41 Δηλαδή οι πόλεις-κράτη της αρχαιότητας ήταν καταναλωτικές πόλεις. όμως, το μοντέλο που προάγει ο Weber για την πόλη-κράτος, είναι αυτό της παραγωγικής πόλης. ο

Η ανάπτυξη της πόλης-κράτους, ξεκίνησε τον 8 αιώνα π.Χ. Σημαντικά γεγονότα οδήγησαν σε κοινωνικές εξελίξεις και μετασχηματισμούς. Πρόκειται κυρίως για τον αποικισμό που διεύρυνε το χώρο της εγκατάστασης και δραστηριότητας των Ελλήνων και προοδευτικά οδήγησε στη δημιουργία ος ος του θεσμού της πόλης-κράτους. Κατά την κλασική περίοδο, 5 και 4 αιώνας π.Χ. η κοινωνική οργάνωση των ελληνικών πόλεων είναι περισσότερο σταθερή. Ο όρος πόλη-κράτος αφενός δηλώνει έναν ορισμένο χώρο και αφετέρου δηλώνει μια οργανωμένη κοινότητα ανθρώπων κάτω από μια εξουσία. Τα 42 χαρακτηριστικά της κατά την κλασική περίοδο ήταν τα εξής : 1.

Από άποψη γεωγραφική, διαμορφωνόταν συνήθως σε ένα χώρο, κέντρο άσκησης της εξουσίας, τειχισμένο τις περισσότερες φορές, που ονομαζόταν πόλις ή άστυ. Σε μια ευρύτερη περιοχή γύρω απ' αυτόν, βρίσκονταν καλλιεργήσιμοι , διάσπαρτοι, μικρότεροι οικισμοί: οι κώμες, που ήταν η ύπαιθρος χώρα. Τα τείχη της Αθήνας, αποτελούσαν ένα από τα σημαντικότερα ορόσημά της. Αυτά όριζαν την έννοια του «άστεως» και της υπαίθρου, αυτά διαμόρφωναν την ταυτότητα της πόλης. Συμβόλιζαν την έννοια του ασφαλούς «εμείς» και του άγνωστου «άλλου».

Η Αγορά, στην αρχαία Αθήνα ήταν τόπος των εμπορικών συναλλαγών. Υπήρχαν πολλά καταστήματα γύρω από την περίμετρό της. Οι τεχνίτες πουλούσαν τα προϊόντα τους απευθείας από τα εργαστήριά τους. Οι αγρότες έφερναν τα αγαθά τους για να τα πουλήσουν στους καταναλωτές στην αγορά. 43 Υπήρχαν και μεσάζοντες , οι κάπελοι . Η αγορά αποτέλεσε πολιτικό και διοικητικό κέντρο της πόλης. Εκτός από τις εμπορικές συναλλαγές, εκεί βρίσκονταν δημόσιες υπηρεσίες και δικαστήρια.

Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί: o μονάρχης και η αυλή του ή η κατηγορία αστών που κατέχουν γη στην ύπαιθρο, ζουν στην πόλη και καταναλώνουν μόνο ό,τι παράγει η γη τους. Βλέπε: Hansen M. H., Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State ,Oxford University Press , 2006, σελ. 85-86 39 Hansen M. H., Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State,Oxford University Press , 2006, σελ. 85-86 40 Ο όρος διατυπώθηκε στην Αγγλία κατά τον 19ο αιώνα και χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα για τις πόλεις κράτη της αρχαίας Ελλάδας, της Φοινίκης και της αρχαίας Ιταλίας, καθώς επίσης και για πόλεις της μεσαιωνικής Ιταλίας. Βλέπε: http://www.britannica.com/topic/city-state 41 Όπ. σημ. 64 42 Πληροφορίες για την λειτουργία των πόλεων-κρατών, αντλήσαμε από τα βιβλία: 1. Κόννολλυ Π., Ντοτζ Χ., Η αρχαία Πόλη : H ζωή στην Αθήνα και στη Ρώμη , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001, μτφρ. Λεβεντοπούλου Μ., τιτ. Πρωτ., The Ancient City: Life in Classical Athens and Rome, Oxford University Press, 1998, 2. Camp M. , Η αρχαία Αγορά της Αθήνας: Οι ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2005, μτφρ. Κλεώπα Μ., τιτ.,πρωτ., The Athenian Agora: Excavations in the Heart of Classical Athens, Thames and Hudson, London, 1986 43 Κόννολλυ Π., Ντοτζ Χ., Η αρχαία Πόλη : H ζωή στην Αθήνα και στη Ρώμη , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001, μτφρ. Λεβεντοπούλου Μ., τιτ. Πρωτ., The Ancient City: Life in Classical Athens and Rome, Oxford University Press, 1998, σελ. 22 127

Από άποψη οργανωτική, οι κάτοικοι της πόλης-κράτους, δηλαδή οι πολίτες, συμμετείχαν με μικρότερο ή μεγαλύτερο ποσοστό στη λήψη των αποφάσεων. Έτσι, ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και η συμμετοχή ή μη των πολιτών σ' αυτήν, όριζε το πολίτευμα. Κάθε πόλη-κράτος είχε διαφορετικό πολίτευμα.

Τρεις βασικές επιδιώξεις , που παράλληλα αποτελούσαν και προϋποθέσεις για την ύπαρξης της πόληςκράτους ήταν :η ελευθερία, η αυτονομία και η αυτάρκεια. Οι πολίτες αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους υπερασπίζοντας την ελευθερία της πόλης και έχτιζαν τείχη για να προστατευτούν, συνέβαλλαν στη διακυβέρνηση της πόλη με νόμους που οι ίδιοι είχαν θεσπίσει για να επιτύχουν την αυτονομία της , και τέλος συμμετείχαν στην παραγωγή για να καλύψουν τις ανάγκες τους και να ενισχύσουν την αυτάρκεια της πόλης τους. 44

Στην αρχαία Αθήνα, το νόμισμα καθιερώθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. Η βασική αθηναϊκή νομισματική μονάδα ήταν η αργυρή δραχμή, που είχε βάρος 4,36 γρ. Όλες οι ονομαστικές αξίες από την μικρότερη, μέχρι την μεγαλύτερη – το τάλαντο ισοδύναμο με 6.000 δραχμές- είχαν στην πρόσθια όψη τους την κεφαλή της θεάς Αθηνάς και στην οπίσθια την κουκουβάγια. Τότε ξεκίνησαν και οι πρώτες τραπεζικές συναλλαγές στην 45 αρχαία Αθήνα. Θεωρούμε, ότι η κατασκευή του κοινού νομίσματος του Ευρώ, υποδηλώνει με την μεταφορική σημασία, το όραμα των κατασκευαστών της να λειτουργεί η Ευρώπη ως μια πόλη-κράτος. Το Ευρώ καθιερώθηκε το 2002. Κάποιες χώρες ενώθηκαν κάτω από ένα οικονομικό σύστημα, και τότε ξεκίνησαν οι τραπεζικές συναλλαγές μεταξύ τους. Το χρήμα, δηλώνει την κοινή οικονομική ταυτότητα και η αρχιτεκτονική που απεικονίζεται σε αυτό, αναπαριστά αλληγορικά την πόλη. Σχετικά με τα πέντε χαρακτηριστικά της πόλης-κράτους που προαναφέραμε, παρατηρούμε και στα πέντε ομοιότητες με την λειτουργία της Ευρώπης: 1.

Οι πόλεις- κράτη, συνήθιζαν να έχουν τείχη. Βεβαίως, δεν είχαν όλες οι πόλεις της αρχαιότητας τείχη, αλλά οι περισσότερες οχυρώνονταν για να προστατευθούν από αυτούς που αποκαλούσαν «άλλους» . Τα τείχη ήταν έργα υποδομής που ξεχώριζαν και έθεταν όρια μεταξύ Αθηναίων και ανθρώπων από άλλες πόλεις- κράτη. Η Ευρώπη δεν διαθέτει τείχη, προφανώς. Όμως, επιχειρεί με το κοινό νόμισμα να ισχυροποιήσει τους δεσμούς των κρατών της, σε σχέση με τα άλλα κράτη, εκτός Ευρώπης. Τόσο ο θεσμός της ΕΕ, όσο και ο θεσμός της νομισματικής ένωσης θέτουν νοητά χωρικά και εδαφικά όρια. Διαμορφώνουν την ταυτότητα του «εμείς» και των «άλλων».

Κόννολλυ Π., Ντοτζ Χ., Η αρχαία Πόλη : H ζωή στην Αθήνα και στη Ρώμη , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001, μτφρ. Λεβεντοπούλου Μ., τιτ. Πρωτ., The Ancient City: Life in Classical Athens and Rome, Oxford University Press, 1998, σελ. 47 45 Οι τραπεζίτες χρησιμοποιούσαν τη Νότια Στοά, τοποθετώντας τα τραπέζια των συναλλαγών κάτω από τη στοά με τη διπλή κιονοστοιχία. Δάνειζαν χρήματα με μεγάλο τόκο, 12% το μήνα. Το επίσημο νομισματοκοπείο της Αθήνας βρίσκονταν ακριβώς δίπλα από την κρήνη. Είχε χτιστεί την ίδια περίπου εποχή με τη στοά και ίσως να συνδέονταν μεταξύ τους. Βλέπε: Κόννολλυ Π., Ντοτζ Χ., Η αρχαία Πόλη : H ζωή στην Αθήνα και στη Ρώμη , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001, μτφρ. Λεβεντοπούλου Μ., τιτ. Πρωτ., The Ancient City: Life in Classical Athens and Rome, Oxford University Press, 1998, κεφ. Οι τραπεζικές συναλλαγές , σελ. 47 128

Ως Αγορά, στην αρχαία Αθήνα, ορίζονταν το πολιτικό, διοικητικό και εμπορικό-οικονομικό κέντρο. Ως αγορά, μπορεί να θεωρηθεί το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της Ευρώπης που βρίσκεται στις Βρυξέλλες. Εκεί βρίσκεται το γραφειοκρατικό κέντρο της, τα κτήρια διοίκησης, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που ορίζει το ενιαίο οικονομικό σύστημα.

Στην αρχαία Αθήνα, υπήρχαν νόμοι που όριζαν το πολίτευμά της. Η Ευρώπη δεν διαθέτει ένα πολίτευμα. Κάθε κράτος- μέλος της νομισματικής ένωσης του Ευρώ, διαθέτει τη δική του κυβέρνηση. Όμως, η ΕΕ συνολικά, εξασφαλίζει κοινούς νόμους μεταξύ των κρατών της. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα, ότι οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διασχίζουν τα σύνορα από το ένα ευρωπαϊκό κράτος στο άλλο, ελεύθερα σε αντίθεση με τον τρόπο που διασχίζουν τα σύνορα σε άλλα κράτη εκτός της ΕΕ. Επομένως, βλέπουμε την προσπάθεια δημιουργίας μια ενιαίας πολιτικής ταυτότητας.

Τέλος, ο Weber, θεωρεί ότι σε μια παραγωγική πόλη, η οικονομία λειτουργεί ως εξής: ο καθένας παράγει ένα πράγμα και αγοράζει το άλλο που παράγει κάποιος άλλος. Αυτά τα αγαθά ανταλλάσσονται στην αγορά της πόλης. Με αυτό το σύστημα λειτουργούσε η πόλη-κράτος και εξασφάλιζε την αυτονομία της και την αυτάρκειά της. Παρομοίως, στα κράτη που συμμετέχουν στη νομισματική ένωση, έχει επιβληθεί να παράγουν συγκεκριμένα αγαθά, και να αγοράζουν τα άλλα αγαθά που χρειάζονται, από άλλα κράτη που τα παράγουν. Έτσι, η Ευρώπη επιχειρεί να διασφαλίσει την αυτάρκεια της σε σχέση με την παγκόσμια αγορά.

Βέβαια, στο σημείο αυτό, οφείλουμε να σημειώσουμε και τις διαφορές . Οι ελληνικές πόλεις μπορεί να ήταν αυτόνομες και ανεξάρτητες η μια από την άλλη, μπορεί να διέθεταν διαφορετική κρατική εξουσία και πολίτευμα, όμως κατά βάση διέθεταν κοινό εθνικό υπόβαθρο, κοινή γλώσσα. Οι λαοί της Ευρώπης μιλούν πολλές και διαφορετικές γλώσσες. Επίσης, όταν μιλάμε για πόλη - κράτος, εννοούμε έναν περιορισμένο αριθμό ανθρώπων. Αν όμως, κρίνουμε με οικονομικά και πολιτικά κριτήρια διαπιστώνουμε τις παραπάνω ομοιότητες. Γενικά, παρατηρούμε ότι οι κατασκευαστές του Ευρώ, επιχειρούν να διαμορφώσουν ενιαία ταυτότητα μεταξύ των μελών τους. Αυτό σημαίνει ότι το όραμά τους, συνοψίζεται στο ενιαίο οικονομικοπολιτικό σύστημα που λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένα εδαφικά όρια. Με αυτό το κατασκεύασμα επιθυμούν να ανταγωνιστούν την παγκόσμια αγορά.

129

3.2.2.2 Αρχιτεκτονική –σύμβολο δύναμης και εξουσίας

Αναφερόμενοι στις πόλεις-κράτη, αξίζει να σχολιάσουμε το γεγονός ότι κάθε πόλη- κράτος , έδινε διαφορετική σημασία στην εικόνα της. Κάποιες πόλεις ανέπτυξαν σε υψηλό επίπεδο την αρχιτεκτονική των κτιρίων τους, ενώ κάποιες άλλες δεν ενδιαφέρθηκαν να επενδύσουν οικονομικά σε αυτή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η συγκρουσιακή εικόνα ανάμεσα στην αρχαία Αθήνα και στην αρχαία Σπάρτη. Η αρχαία Αθήνα θέλησε να οπτικοποιήσει την οικονομική της δύναμη, μέσω της αρχιτεκτονικής. Αντίθετα, η αρχαία Σπάρτη προτίμησε να επιδείξει την στρατιωτική της δύναμη. Τα λόγια του Θουκυδίδη που περιγράφουν αυτή τη διαφορά είναι χαρακτηριστικά: «Τὸ ὅτι αἰ Μυκῆναι ἦσαν μικραί, ἤ κάθε ἄλλη πόλις τοῦ τότε καιροῦ φαίνεται σήμερον ἀσήμαντος, δεν εἶναι ἀποχρῶν λόγος ὁπως ἀρνηθῇ κανεὶς να πιστεύσῃ ὅτι ἡ κατά τῆς Τροίας ἐκστρατεία ὐπῆρξεν ὄσον μεγάλη λέγεται ἀπὸ τοὺς ποιητὰς καὶ παριστάνεται ἀπὸ τὴν παράδοσιν. Διότι, ἐὰν ἡ πόλις τῶν Λακεδαιμονίων ἤθελεν ἐρημωθῆ καὶ δὲν ἀπέμεναν παρά οἱ ναοὶ καὶ τὰ θεμέλια τῶν ἄλλων οἰκοδομημάτων, οἱ μεταγενἑστεροι, μετὰ πάροδον πολλοῦ χρόνου, νομίζω, δὲν θὰ ἐπίστευαν ὅτι ἡ δύναμίς της ὑπῆρξεν ἀνάλογος πρὸς τὴν φήμην της. Καὶ, ἐν τούτοις, οἱ Λακεδαιμόνιοι ὄχι μόνον ἑξουσιάζουν ἀμέσως τὰ δύο πέμπτα τῆς Πελοποννήσου, ἀλλὰ και ἔχουν τὴν ἀρχηγίαν τοῦ ὑπολοίπου αὐτῆς καὶ πολλῶν συμμάχων ἐκτὸς αὐτῆς. Ἐφόσον, ἐν τούτοις, ἡ πόλις τῆς Σπάρτης οὔτε ἕνα συνοικισμόν ἀπετέλεσε ποτέ, οὔτε πολυτελεἴς ναούς καὶ οἰκοδομάς ἕκτισεν, ἀλλὰ κατοικεῖται κατά κώμας, σύμφωνα μὲ τὴν παλαιὰν συνήθειαν τῆς Ελλάδος, ἡ δύναμίς της θὰ ἐφαίνετο ὑποδεεστέρα τῆς πραγματικἤς. Ἐνῶ, ἐὰν ἡ πόλις τῶν Ἀθηνῶν ἐπάθαινεν ὁμοίαν συμφοράν, ἡ δὑναμίς της, κρινομένη ἀπὸ τὴν ἁπλῆν ἐξωτερικὴν ἐμφάνισιν, θὰ ἐφαίνετο, νομίζω, διπλασία τῆς πραγματικῆς. Δὲν εἶναι λοιπόν ὀρθὸν νὰ εἴμεθα δύσπιστοι, οὔτε ν' ἀποβλέπωμεν εἰς τὴν ἐξωτερικὴν ἐμφάνισιν τῶν πόλεων μᾶλλον παρὰ εἰς τὴν δύναμίν των, ἀλλὰ πρέπει νὰ θεωροῦμεν ὅτι ἡ κατὰ τῆς Τροίας ἐκστρατεία ὑπῆρξε μὲν μεγαλητέρα ἀπὸ τὰς προηγουμένας, ὑπολείπεται ὅμως τῶν σημερινῶν, ἐὰν πρέπῃ να πιστεύσωμεν καὶ έδῶ τὰ ποιήματα τοῦ Ὁμήρου. Διότι, μολονότι εἶναι φυσικὸν να ὑποθέσωμεν ὅτι οὖτος ὡς ποιητὴς μεγαλοποιεἵ διὰ τῆς φαντασίας του τὴν ἐκστρατείαν ὅμως καὶ πάλιν φαίνεται αὔτη ὑποδεεστέρα. Καθόσον, ἀπὸ τὰ χίλια διακόσια πλοῖα, ποὺ ἔλαβαν μέρος εἰς τὴν ἐκστρατείαν, περιγράφει τὰ μὲν τῶν Βοιωτῶν ὡς ἔχοντα ἑκατόν εἴκοσι ἄνδρας ἕκαστον, τὰ δὲ τοῦ Φιλοκτήτου πενῆντα, μνημονεύων οὕτως, ὡς πιστεύω, τὰ μεγαλήτερα καί τὰ μικρότερα πλοῖα. Ἐν πὰσῃ περιπτώσει, δὲν μνημονεύει ἄλλου μεγέθους πλοῖα εἰς τὸν κατάλογόν του. Ὅτι, ἐξ ἄλλου, ὅλοι οἱ ἄνδρες τοῦ πληρώματος ἦσαν κωπηλάται συγχρόνως καὶ μάχιμοι, ἀναφέρει ἐν σχέσει πρὸς τὰ πλοῖα τοῦ Φιλοκτήτου, ὅταν παριστάνῃ ὅλους τους κωπηλάτας ὡς τοξότας. Ἐπιβάται, ἐξ ἄλλου, ἐκτός τῶν βασιλέων καὶ τῶν κυριωτάτων ἐκ τῶν ἐν τέλει, δὲν εἶναι πιθανὸν νὰ ἐπέβαιναν εἰς τὰ πλοῖα πολλοί, λόγῳ ἰδίως ὅτι ἔμελλαν νὰ διαπλεύσουν τὸ πέλαγος μετά τοῦ πολεμικοῦ υλικοῦ ἐντός πλοίων, τὰ ὁποῖα δὲν εἶχαν κἄν κατάστρωμα, ἀλλά ἤσαν κατεσκευασμένα κατά τὸν παλαιὸν τρόπον, προσομοιάζοντα μᾶλλον πρὸς τὰ πειρατικά. Ἐὰν λοιπὸν λάβωμεν τὸν μέσον ὅρον μεταξὺ τῶν μεγαλητέρων καὶ μικροτέρων πλοίων, οἱ ἐκστρατεύοντες δὲν φαίνεται νὰ ἦσαν πολλοί, λαμβανομένου ὑπ' ὄψιν ὅτι οὗτοι προήρχοντο ἀπὸ ὅλα συγχρόνως τὰ μέρη της Ἑλλάδος».

Ο Θουκυδίδης (455-399 π.Χ. ), έμεινε στη ιστορία γνωστός, για τη συγγραφή της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου. Το έργο του Ιστορίαι , είναι το πρώτο έργο που αφηγείται με τεκμηριωμένο 46

H.S. Jones & J.E. Powell, Θουκυδίδου Ιστορίαι Ι–ΙΙ, Μτφρ. Ε.Κ. Βενιζέλος, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1960 (1940) ο Bλέπε: βιβλίο 1 , κεφ. 10, πργ.2 130

τρόπο τα γεγονότα του Πελοποννησιακού Πολέμου (431 - 404 π.Χ.) μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης. Στο παραπάνω απόσπασμα, λέει ότι, ενώ η δύναμη της Σπάρτης ήταν πολύ μεγάλη καθώς εξουσίαζε μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου. Παρόλο αυτά, φαινόταν να είναι υποδεέστερη σε σχέση με τη δύναμη της Αθήνας, λόγω της έλλειψης λαμπρών οικοδομημάτων στην πόλη της. Αντίθετα, η Αθήνα είχε δώσει πολύ μεγάλη σημασία στην εικόνα της πόλης της. Διέθετε δημόσια κτίρια, ναούς και είχε αναπτύξει ένα οργανωμένο και σχεδιασμένο άστυ. Η εξωτερική της εμφάνιση, που λέει ο Θουκυδίδης χαρακτηριστικά, παραπλανούσε και νόμιζε κανείς πως ήταν πιο ισχυρή από την πόλη της Σπάρτης, η οποία ήταν οργανωμένη σε κώμες –δηλαδή, διάσπαρτους ,μικρούς οικισμούς- όπως στην παλαιότερη από εκείνη την εποχή , Ελλάδα. Επομένως η οπτικοποίηση μέσω της αρχιτεκτονικής δείχνει τη δύναμη μιας πόλης. Τα λεγόμενα του Θουκυδίδη αποκτούν μεγαλύτερη σημασία, αν σκεφτούμε ότι δεν είχε λάβει κάποια αρχιτεκτονική παιδεία ο ίδιος, επομένως η κρίση του είναι καθαρή και αμερόληπτη. Οι εικαστικές τέχνες , η αρχιτεκτονική και οι εικόνες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στον αρχαίο κόσμο. Τα ου μεγάλα οικοδομικά έργα στην Αθήνα, που άρχισαν κυρίως μετά τα μέσα του 5 αιώνα π.Χ από τον Περικλή, αποτέλεσαν απόδειξη για τη δύναμη και την επιτυχία της Αθήνας. Το αρχιτεκτονικό περίβλημα της πόλης, έκανε εντύπωση και σε ξένους και σε Αθηναίους. Η Αθήνα αντλώντας οικονομικούς πόρους από το ταμείο της Αθηναϊκής συμμαχίας, ήθελε να περάσει το μήνυμα ότι αυτή κατείχε την πρωτοκαθεδρία σε σχέση με τις άλλες πόλεις-κράτη. Αργότερα, στη Ρώμη του Αυγούστου –κυβέρνησε από το 27 π.Χ. έως το 14 μ.Χ - οι εικαστικές τέχνες και η αρχιτεκτονική υποτάχθηκαν στην υπηρεσία της πολιτικής του εξουσίας, όπως συνέβη και στην αρχαία Αθήνα. Πριν τα χρόνια του Αυγούστου, η ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε εξαντληθεί από εμφύλιες συγκρούσεις που κράτησαν έναν αιώνα περίπου. Ο Αύγουστος όμως προώθησε ένα πρόγραμμα ανοικοδόμησης δημόσιων κτιρίων και ναών που να ανταποκρίνονται στο μεγαλείο της αυτοκρατορίας του. Ο Αύγουστος κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του, ήταν ο βασικός χορηγός της οικοδομικής δραστηριότητας. Αλλά, πλάι σε αυτόν υπήρχαν και ακόμη αρκετοί άλλοι επιφανείς που κατασκεύαζαν ναούς και δημόσια κτίρια. Ο αμοιβαίος ανταγωνισμός ώστε να υπερνικήσει ο ένας τον άλλον και στρέψει στον μέγιστο δυνατό βαθμό την προσοχή του στο δικό του έργο, γέννησε ακόμα περισσότερες σχεδιαστικές ιδέες, 47 πλουσιότερη διακόσμηση και υβριδικές μορφές. Για τον Αύγουστο, οποιαδήποτε εικόνα εξυμνούσε την ηγεμονία του, λειτουργούσε ως ένα σύστημα επικοινωνίας. Και αυτό το σύστημα επικοινωνίας που διαμορφωνόταν από την κρατική εξουσία, προκαλούσε δημόσιο διάλογο ανάμεσα στον ηγεμόνα και στον λαό της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στο δημόσιο διάλογο έμπαιναν και τα νομίσματα. Οι προγραμματικές σειρές των νομισμάτων του Αυγούστου, συμβόλιζαν την υπόσχεση που είχε δώσει ότι θα αποκαταστήσει το κύρος και την ισχύ της αυτοκρατορίας. Για παράδειγμα, το 36 π.Χ είχε υποσχεθεί ότι θα ανακατασκευάσει το Βουλευτήριο, όπως και έκανε. Στη συνέχεια το ανακατασκευασμένο Βουλευτήριο, 48 απεικονίστηκε σε νόμισμα.

Εικόνα 96 δεξιά: η πρόσοψη του Βουλευτηρίου αριστερά : δύο τιμητικά μνημεία για τη νίκη του Αυγούστου επί του Σέξτου Πομπηίου (τρόπαιο και ασπίδα) πηγή: Zanker P., The Power of Images in the Age of Augustus, The University of Michigan Press, United States, 1988, μτφρ., Shapiro Alan, τιτ.πρωτ. , Augustus und die Macht der Bilder, C.H. Beck, München 1987, σελ. 88

Σε αντίθεση με τα υπερφορτωμένα και δυσανάγνωστα νομίσματα της περιόδου πριν από τον Αύγουστο, 49 της Ελεύθερης Πολιτείας ή αλλιώς Ρωμαϊκής Δημοκρατίας , η σαφήνεια και η απλότητα των νέων 50 παραστάσεων στα νομίσματα επιδίωκαν να προκαλέσουν την προσοχή. Οι πολλές επιγραφές, με εξαίρεση το όνομα του εξυμνούμενου, έλλειπαν. Οι εικόνες μιλούσαν από μόνες τους.

Εικόνα 97 δεξιά: στο νόμισμα (σύμφωνα με το βιβλίο: The Power of Images in the Age of Augustus) αναφέρεται το όνομα ενός μέλους των 7 ιερέων που είχαν την ευθύνη των θρησκευτικών συνεστιάσεων. Τα σύμβολα δεξιά και αριστερά είναι σύμβολα νίκης. Το Α, αντιστοιχεί στο augur που σημαίνει οιωνοσκόπος. Το Χ συμβολίζει ένα από τους 10 ιεροποιούς. αριστερά: πορτραίτο του ύπατου Κάλδου. Πηγή: Zanker P., The Power of Images in the Age of Augustus, The University of Michigan Press, United States, 1988, μτφρ., Shapiro Alan, τιτ.πρωτ. , Augustus und die Macht der Bilder, C.H. Beck, München 1987, σελ. 89

Με τον όρο Ρωμαϊκή Δημοκρατία (Λατιν.: Res publica Romanorum) ορίζεται η περίοδος της ρωμαϊκής ιστορίας κατά την οποία οι Ρωμαίοι εκδιώκοντας τον τελευταίο βασιλιά τους τον Ετρούσκο: Λεύκιο Ταρκύνιο, εγκαθίδρυσαν το πολίτευμα της res publica. Η περίοδος αυτή της δημοκρατίας, ξεκινά με την εκθρόνιση του τελευταίου Ετρούσκου βασιλιά της Ρώμης, του Ταρκύνιου του Υπερήφανου το 509 π.Χ. και τελειώνει με την επικράτηση του Αυγούστου επί του Μάρκου Αντώνιου στη ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ. Tα παλαιότερα ιστορικά εγχειρίδια προτιμούσαν τον όρο Ελεύθερη Πολιτεία. Βλέπε: Zanker P., The Power of Images in the Age of Augustus, The University of Michigan Press, United States, 1988, μτφρ., Shapiro Alan, τιτ.πρωτ. , Augustus und die Macht der Bilder, C.H. Beck, München 1987 50 Όπ. σημ. 49 132

Εικόνα 98 Χάλκινα νομίσματα, αναπαριστούν αψίδες θριάμβου, για τις νίκες του Κλαύδιου στην Βρετανία και στη Γερμανία. Χρονολογούνται το 4651 π.Χ Πηγή: Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999, σελ. 191

Εικόνα 99 Ρωμαϊκά υδραγωγεία σε ρωμαϊκά νομίσματα Πηγή: Tameanko M., Monumental Coins: Buildings & Structures in Ancient Coinage, Krause Publications, USA 1999, σελ. 191

Τα ρωμαϊκά νομίσματα έφεραν εικόνες από αψίδες θριάμβου, υδραγωγεία, αστικά τοπία, προσόψεις σπουδαίων κτιρίων. Αυτή η γλώσσα επικοινωνίας που αναπτύχθηκε μέσω του χρήματος αποσκοπούσε σε δύο βαθύτερα νοήματα: 1.

Πρώτον, η εικαστική γλώσσα της πόλης, και η απεικόνισή της στον φορέα ανταλλαγής, στόχευε στην εξύμνηση του αυτοκράτορα. Το νόμισμα ήταν ένα αντικείμενο που κυκλοφορούσε τόσο εντός όσο και εκτός των ορίων της Αυτοκρατορίας, επομένως ο στόχος ήταν να διαδοθεί η δύναμή του μέσω αυτής της μικρής εικόνας. Εξάλλου, δεν ήταν μόνο το χρήμα, η αρχιτεκτονική ή οι τέχνες που ακολουθούσαν και εξυμνούσαν τον αυτοκράτορα. Κάθε εικόνα στην καθημερινή ζωή των πολιτών επιχειρούσε να προπαγανδίσει τη δύναμή του. Απλοί πολίτες, μέσα από την ένδυσή τους και την 51 κώμη τους, προσπαθούσαν να μιμηθούν τον ηγεμόνα.

Δεύτερον, η απεικόνιση της αρχιτεκτονικής στο ρωμαϊκό νόμισμα, ήταν και ένα στοιχείο που εξυμνούσε εκτός από τον αυτοκράτορα, τον ελληνικό κλασικό πολιτισμό. Για την εποχή των ρωμαίων, ο ελληνικός πολιτισμός αποτελούσε πρότυπο πολιτισμού. Φαινόταν στα μάτια τους, ως

ένα είδος αναγέννησης. Συνέδεσε τον ρωμαϊκό πολιτισμό με υψηλές αξιώσεις και γενικευμένη 52 ευημερία. Η αρχιτεκτονική, περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη, διαπλέκεται με τις πολιτικές διεργασίες της κοινωνίας και συνδέεται με την άσκηση εξουσίας. Είναι ένα δημόσιος διάλογος ανάμεσα σε πολίτες και 53 ηγέτες. O γερμανός κοινωνιολόγος Ulrich Beck (1944-2015), υποστήριξε ότι : « η αρχιτεκτονική είναι η 54 πολιτική με τούβλα και κονίαμα» . Θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να επισημάνει, ότι η αρχιτεκτονική διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών οραμάτων. Οι πολιτικές αποφάσεις, οι κοινωνικές δομές, οι αξίες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης μεταφράζονται μεταφορικά σε αρχιτεκτονική. Τα βιβλία της αρχιτεκτονικής αντικατοπτρίζουν την πολιτική και την κοινωνία, έστω και αν δεν αναφέρονται άμεσα σε αυτές. Με την μεταφορική σημασία, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι οι αρχιτεκτονικές παραστάσεις στα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, απεικονίζουν αυτό ακριβώς: οπτικοποιoύν τη δύναμη της Ευρώπης. Πιστεύουμε ότι τα τραπεζογραμμάτια του Ευρώ, επιχειρούν να «εξυμνήσουν» την Ευρώπη, όπως ακριβώς τα ρωμαϊκά εξυμνούσαν την ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η αναφορά του τραπεζογραμματίου των 5 Ευρώ, στην αψίδα του Θριάμβου και στο ρωμαϊκό υδραγωγείο δεν είναι τυχαία. Φανερώνει αφενός το υπόβαθρο της Ευρώπης που συνδέεται με την ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αφετέρου εξυμνεί την ίδια την Αυτοκρατορία. Το τραπεζογραμμάτιο, μιμείται τα ρωμαϊκά νομίσματα. Υδραγωγείο απεικονιζόταν τότε στα ρωμαϊκά νομίσματα, υδραγωγείο απεικονίζεται και τώρα στο τραπεζογραμμάτιο. Η όψη του Ευρώ, χρησιμοποιεί την όψη του ρωμαϊκού νομίσματος για να μεταφέρει μήνυμα, το μήνυμα του παρελθόντος. Όπως ακριβώς, η αναγεννησιακή αρχιτεκτονική χρησιμοποίησε το κλασικό λεξιλόγιο για να μεταφέρει το μήνυμα του παρελθόντος και να αποκτήσει νόημα στο παρόν της. Το μήνυμα συνοψίζεται στην εξύμνηση της πολιτικής δύναμης. Παρομοίως και τα άλλα τραπεζογραμμάτια, δηλώνουν τον τρόπο με τον οποίο απέκτησε δύναμη και κύρος η Ευρώπη. Οι Καθεδρικοί ναοί κατά τον Μεσαίωνα, ήταν ο ισχυρότερος τόπος στην πόλη. Ήταν ο χώρος του Κλήρου, και μέσω αυτού ασκούσε την εξουσία του ο βασιλιάς. Στο αστικό τοπίο , φαινόταν ξεκάθαρα η υπεροχή τους, σε σχέση με την κλίμακα της υπόλοιπης πόλης. Η αναγεννησιακή αρχιτεκτονική χρησιμοποίησε το κύρος της αρχαιότητας για να το μεταφέρει στην εποχή της. Όμοια και το τραπεζογραμμάτιο των 50 Ευρώ, μεταφέρει το ίδιο μήνυμα. Τα σύγχρονα οικοδομικά επιτεύγματα που απεικονίζονται στις μεγαλύτερες ονομαστικές αξίες των 200 και 500 Ευρώ φανερώνουν την τεχνολογική εξέλιξη και τη δύναμη της Ευρώπης να κυριαρχεί στα σύγχρονα πράγματα. Η καλωδιωτή γέφυρα αποδεικνύει την πρωτοπορία της σε αυτά.

Zanker P., The Power of Images in the Age of Augustus, The University of Michigan Press, United States, 1988, μτφρ., Shapiro Alan, τιτ.πρωτ. , Augustus und die Macht der Bilder, C.H. Beck, München 1987 53 O κοινωνιολόγος Ulrich Beck γεννήθηκε τις 15 Μαίου του 1944 στο Στολπ / Πόµερν και µεγάλωσε στο Aνόβερο. Ξεκίνησε τις σπουδές του στις νοµικές επιστήµες το 1966, στο Φράιµπουργκ. Στη συνέχεια στράφηκε στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία και στις πολιτικές επιστήµες φοιτώντας στο Πανεπιστήµιο του Mονάχου, όπου και αναγορεύτηκε σε διδάκτορα της κοινωνιολογίας το 1972. Έχει πλούσιο επιστηµονικό και συγγραφικό έργο, στο οποίο ανοίγει το διάλογο, στο πλαίσιο των κοινωνικών επιστηµών, για τα προβλήµατα που κυριαρχούν στις αναπτυγµένες δυτικές κοινωνίες κατά την ύστερη νεωτερικότητα. Ο Ulrich Beck έχει παρουσιάσει ενδιαφέρουσες αναλύσεις για το πώς λειτουργούν οι μοντέρνες κοινωνίες και ο σύγχρονος κόσμος. http://www.24grammata.com/wp-content/uploads/2015/01/Ulrich-Beck-24grammata.com_.pdf 54 Delanty G. & Jones Paul R., “European identity and architecture”, European Journal of Social Theory 2002,σελ. 463 134

135

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

136

Ξεκινήσαμε την έρευνά μας, σε μια προσπάθεια να απαντήσουμε στα ερωτήματα και τους προβληματισμούς που μας γεννήθηκαν παρατηρώντας τα χαρτονομίσματα του Ευρώ. Το πρώτο ερώτημα που προέκυψε από την παρατήρηση των χαρτονομισμάτων, ήταν για ποιο λόγο γίνεται αναφορά σε στοιχείο του χώρου, πάνω στο χρήμα. Έπειτα, η διαπίστωση ότι πρόκειται για αφηρημένες αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις μας οδήγησε στη σκέψη ότι πρόκειται για κάποιο συμβολισμό που κρύβεται πίσω από αυτές. Ποιος όμως είναι ο συμβολισμός; Και έπειτα, γιατί επιλέχθηκε η αρχιτεκτονική ως θεματική για να προβληθεί στο Ευρώ; Πως αυτό συνδέεται με την ευρωπαϊκή ταυτότητα ; Το χρήμα χρησιμοποιεί εικόνες για να αποκτήσει ταυτότητα. Τα κέρματα και τα τραπεζογραμμάτια εκμεταλλεύονται και τις δύο όψεις για προβάλλουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Όταν μια χώρα εκδώσει ένα νόμισμα, τότε είναι πολύ σημαντικό να απεικονίσει σε αυτό, την εθνική της ταυτότητα. Οι εικόνες παράγουν εθνικές αφηγήσεις σε μορφές που καθορίζονται από το κράτος. Παρέχουν τη χάραξη της πολιτικής του γραμμής. Περιλαμβάνουν προσωπογραφίες προέδρων, εθνικών ηρώων, καλλιτεχνών και άλλων προσώπων που προβάλλουν θετικά το έθνος. Απεικονίζουν σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Αναπαριστούν ιδέες όπως Ελευθερία και Δικαιοσύνη. Αναφέρονται σε αξίες όπως είναι η Παιδεία, ο Τουρισμός, η Γεωργία, η Ναυτιλία, η Ιστορία. Οι εικόνες διαφημίζουν τη χώρα στο εξωτερικό. Το σημαντικό είναι να διαδίδουν, θετικά για την εθνική τους ταυτότητα, σύμβολα. Οι απεικονίσεις των κερμάτων και των χαρτονομισμάτων αποτελούν λοιπόν, ευκαιρία για κάθε κράτος ή διακρατικό θεσμό προκειμένου να διαδώσει την ταυτότητά του και το όραμά του. Προκειμένου να κατανοήσουμε σε βάθος, ποιος είναι ο συμβολισμός των αρχιτεκτονικών αναπαραστάσεων στο Ευρώ, εξετάσαμε το κάθε τραπεζογραμμάτιο ξεχωριστά και ως προς τις δύο όψεις. Στο τραπεζογραμμάτιο με την μικρότερη ονομαστική αξία -5 Ευρώ- παρατηρήσαμε ότι στην μπροστινή όψη εικονίζεται μια σχεδιαστική αναπαράσταση που παραπέμπει σε ρωμαϊκή αψίδα Θριάμβου και στην πίσω όψη εικονίζεται σχέδιο που παραπέμπει σε γέφυρα ρωμαϊκού υδραγωγείου. Και τα δύο αυτά οικοδομήματα στην ουσία υμνούν την ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι Ρωμαίοι, μέσω της αρχιτεκτονικής , μετέδωσαν τα φώτα και τον πολιτισμό τους σε όλο τον κόσμο. Το 5Ευρω δηλώνει το υπόβαθρο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Το χαρτονόμισμα των 10 Ευρώ, δηλώνει την νέα εποχή. Η κοινή παραδοχή για την γέννηση της Ευρώπης λαμβάνει χώρα εκείνη την περίοδο. Ο Καρλομάγνος κατάφερε και ενοποίησε ολόκληρο το δυτικο-ρωμαϊκό Κράτος. Το Βασίλειό του, έγινε το ισχυρότερο βασίλειο, μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και μετά το Σχίσμα των εκκλησιών ,ο ίδιος έγινε ο συνεχιστής δυτικής χριστιανο-ρωμαϊκής παράδοσης. Το 10 Ευρώ αναπαριστά την είσοδο ενός ρομανικού ναού, σαν αυτούς που κατασκευάζονταν επί εποχής της Kαρολλίγειας αυτοκρατορίας. Η γέφυρα που εικονίζεται, εντάσσεται και αυτή στο πλαίσιο της περιόδου ος ος (11 -12 αιώνας) . Η μεγάλη επίδραση της καθολικής εκκλησίας στον άνθρωπο του Μεσαίωνα, αποτυπώνεται τα επόμενα χρόνια στους -τεραστίων διαστάσεων- γοτθικούς ναούς και στον πλούσιο διάκοσμο των προσόψεων τους. Τόσο οι εκκλησίες όσο και οι γέφυρες ή οποιοδήποτε άλλο δημόσιο έργο στην πόλη, υποτάσσονταν στις επιταγές της εκκλησίας. Αυτό ακριβώς, φανερώνεται στο τραπεζογραμμάτιο των 20 Ευρώ. Στην πρώτη έκδοση των 20 Ευρώ, εικονίζεται μόνο το παράθυρο γοτθικού ναού. Όμως στην δεύτερη έκδοση, πίσω από το παράθυρο, εικονίζεται και το σταυροθόλιο γοτθικού ναού. Στα 50 Ευρώ, φαίνεται ξεκάθαρα η επιστροφή στις αξίες του κλασικισμού. Ο Ουμανισμός της Αναγέννησης οδήγησε τους ανθρώπους να προσηλωθούν στις ιδέες, τις μορφές και τις αξίες της κλασικής αρχαιότητας . Η 137

αρχιτεκτονική της περιόδου φανερώνει αυτό τον θαυμασμό για τον αρχαίο κόσμο. Οι Ουμανιστές εργάστηκαν πάνω στην ελληνορωμαϊκή αρχιτεκτονική και εμπνευστήκαν ώστε να δημιουργήσουν ένα νέο στυλ, το Αναγεννησιακό. ος Ο 16 αιώνας χαρακτηρίστηκε από την αντίδραση της Καθολικής Εκκλησίας στην Μεταρρύθμιση που εισήγαγε ο Λούθηρος. Το συναίσθημα, η επιβλητικότητα, η υπερβολή και η θεατρικότητα ήταν στοιχεία της τέχνης του Μπαρόκ που λειτούργησαν ως μέσο πολιτικής και θρησκευτικής προπαγάνδας υπέρ της Καθολικής εκκλησίας. Η πύλη εισόδου που εικονίζεται στο χαρτονόμισμα των 100 Ευρώ, αποκαλύπτει τις παραπάνω αναταραχές της εποχής. Οι γέφυρες εντάσσονταν και αυτές στο θρησκευτικό πλαίσιο της εποχής και για τον λόγο αυτό διακοσμούνταν είτε με αγάλματα βασιλέων, είτε και με αγάλματα Αγίων. ος Ο 19 αιώνας, χαρακτηρίζεται από την βιομηχανική επανάσταση. Τα τεχνικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά της εισόδου που εικονίζεται στην μπροστινή όψη των 200 Ευρώ, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα έργο που εντάσσεται στο κίνημα της Art Νouveau. Η Art Nouveau, άνθισε ου ου στον ευρωπαϊκό χώρο στα τέλη του 19 αιώνα με αρχές 20 . Οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν το γυαλί και το σίδηρο για να δημιουργήσουν ανάλαφρες μορφές που ενσωμάτωσαν στοιχεία της φύσης. ο Στα 500 Ευρώ, παρουσιάζεται η αρχιτεκτονική της Ευρώπης από τον 20 αιώνα μέχρι και σήμερα. Παρατηρούμε ότι στην αρχιτεκτονική αναπαράσταση που απεικονίζεται, έχει εγκαταλειφθεί κάθε διάκοσμος. Τα στοιχεία που απαρτίζουν την όψη του κτιρίου είναι οι τετράγωνες μορφές και οι γυάλινοι τοίχοι.

Έχοντας πλέον αναλύσει κάθε τραπεζογραμμάτιο ξεχωριστά, στο 3 Κεφάλαιο αναλύουμε τους συμβολισμούς στο χαρτονόμισμα του Ευρώ. Όπως είπαμε και παραπάνω, κάθε κράτος ή διακρατικός θεσμός, επιδιώκει μέσω της εικόνας του νομίσματος να διαδώσει την ταυτότητα του και το όραμά του. Η ταυτότητα ενός κράτους ή διακρατικού θεσμού, προκύπτει από το υπόβαθρο που ήδη υπάρχει και χαρακτηρίζει τον πολιτισμό του. Πρόκειται για την ιστορία του. Ένα κράτος ή ένας θεσμός όμως, δεν επιδιώκουν μέσω του νομίσματος να προβάλλουν μόνο την εθνική τους ταυτότητα, το πολιτισμό ή τον τουρισμό. Μέσω του νομίσματος εκφράζονται στόχοι, επιθυμίες επιδιώξεις και οράματα. Το Ευρώ, είναι το νόμισμα που προβάλλει και τις δύο αντιλήψεις. Αφενός προβάλλει την 1. κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, αφετέρου 2. επιδιώκει να γίνει πολιτικό εργαλείο ενοποίησης. Το κοινό χρήμα ως εργαλείο βοηθά τους πολίτες να αισθάνονται μέρος της ίδιας πολιτικής και οικονομικής κοινότητας. Ο στόχος της αρχιτεκτονικής- έτσι όπως παρουσιάζεται στα τραπεζογραμμάτια- να προβάλλει την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα, πραγματοποιείται με δύο τρόπους . Αυτό που μπορούμε να δούμε καθαρά, σε όλες τις αναπαραστάσεις είναι το 1α. κλασικό λεξιλόγιο της αρχιτεκτονικής. Οι ρωμαίοι χρησιμοποίησαν ως υπόβαθρο την ελληνική κλασική αρχιτεκτονική και οι λαοί της Ευρώπης αργότερα, σε κάθε έκφανση του πολιτισμού τους , χρησιμοποίησαν ως υπόβαθρο, την ρωμαϊκή αρχιτεκτονική. Άλλο στοιχείο της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας ήταν 1β. ο τρόπος με τον οποίο αστικοποιήθηκε η Ευρώπη. Το πρώτο αστικό δίκτυο διαμορφώθηκε στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Σε αυτό συνέβαλλαν οι αψίδες θριάμβου που διαμόρφωναν την είσοδο της πόλης και τα ρωμαϊκά υδραγωγεία που μετέφεραν νερό στο άστυ, στην Ρώμη. Η εμπρόσθια όψη του χαρτονομίσματος των 5 Ευρώ σε συνδυασμό με την οπίσθια δείχνει αυτό ακριβώς. Στο ίδιο πλαίσιο λειτουργούν και τα υπόλοιπα χαρτονομίσματα.

138

Όσον αφορά, την δεύτερη αντίληψη ότι το Ευρώ, επιδιώκει να γίνει πολιτικό εργαλείο ενοποίησης, εδώ η συμβολή της αρχιτεκτονικής λαμβάνει μεταφορική σημασία. σήμερα η Ευρωπαϊκή Νομισματική ένωση επιδιώκει να λειτουργεί πολιτικά και οικονομικά σε στενά όρια, όπως λειτουργούσαν κάποτε οι 2α. πόλεις-κράτη . Η αρχιτεκτονική, περισσότερο από κάθε άλλη τέχνη, διαπλέκεται με τις πολιτικές διεργασίες της κοινωνίας και συνδέεται με την άσκηση εξουσίας. Είναι ένα δημόσιος διάλογος ανάμεσα σε πολίτες και ηγέτες. Είναι η πολιτική με τούβλα και κονίαμα. Με αυτή την έννοια, η αρχιτεκτονική διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτικών οραμάτων. 2β. Είναι σύμβολο εξουσίας και ελέγχου.

139

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

140

4.1

Συνεντεύξεις

4.1.1 Γεώργιος Σταματόπουλος - Ο σχεδιαστής των ελληνικών κερμάτων του Ευρώ

Εικόνα 100 Ο Γιώργος Σταματόπουλος, χαράκτης της Τράπεζας της Ελλάδος, κρατά μεγεθυσμένο αντίγραφο του κέρματος των δύο ευρώ, που σχεδίασε ο ίδιος, με σκοπό την έκδοση αναμνηστικού κέρματος για την επέτειο των 30 ετών από τον Ιούνιο του 1985, οπότε υιοθετήθηκε ως επίσημο έμβλημα της Ε.Ε. η γνωστή σημαία

Βιογραφικό Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963. Το 1982 εισάχθηκε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, όπου σπούδασε γλυπτική με καθηγητές τον Γ. Νικολαΐδη και τον Θ. Παπαγιάννη. Το 1984 βραβεύτηκε με χρηματική υποτροφία του Ι.Κ.Υ. Τελείωσε τις σπουδές του με άριστα το 1988. Το 1995 εργάστηκε στο μουσείο γλυπτών της Ακρόπολης. Το 1996 κατόπιν διαγωνισμού ανέλαβε να φιλοτεχνεί νομίσματα και μετάλλια για λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδας. Έργα του βρίσκονται σε δημόσιους χώρους και ιδιωτικές συλλογές. Ο καλλιτέχνης αντλεί έμπνευση από τον φυσικό κόσμο, κυρίως από μορφές ζωής του αέρα, της γης και της θάλασσας. Στην τελευταία του δουλειά κυριαρχούν μεταξύ άλλων τα ψάρια, οι μέλισσες, τα μυρμήγκια, τα πουλιά, τα λουλούδια και οι κορμοί δέντρων, σε καμπυλόγραμμα σχήματα με διάφορες παραλλαγές. Πρώτες ύλες στη δουλειά του είναι το ξύλο, ο μπρούντζος, το μάρμαρο και τα κεραμικά, ενώ συγχρόνως πειραματίζεται με νέα υλικά, όπως ο πολυεστέρας.

141

Καλλιτεχνικές δραστηριότητες    

1999: Φιλοτέχνηση της Ελληνικής Όψης των κερμάτων του Ευρώ. 2008: Πρώτο βραβείο για τον Σχεδιασμό του επετειακού Ευρώ κέρματος για τα 10 χρόνια της Ο.Ν.Ε. 2009: Διεθνές διακρίσεις για τον σχεδιασμό BLISTER και αναμνηστικών νομισμάτων. 2011: Σχεδιαστής της αναμνηστικής σειράς για τα Special Olympics

Εικόνα 101 Στα νομίσματα, αποτυπώνονται τα αρχικά του καλλιτέχνη που τα φιλοτέχνησε

Συνέντευξη

Στούρα Α. : Καλησπέρα, εργάζεστε στην Τράπεζα της Ελλάδος ; Σταματόπουλος Γ. : Εργάζομαι στο Εθνικό Νομισματοκοπείο για λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδος. Στούρα Α. : θα ξεκινήσω από τα αναμνηστικά νομίσματα. Έχετε σχεδιάσει τα αναμνηστικά 2 € ; Σταματόπουλος Γ. : Έχω σχεδιάσει δύο νομίσματα , ιδιαίτερα συμβολικά, τα οποία μάλιστα βραβεύτηκαν και από την Κομισιόν και κυκλοφορούν ως 2 € . Στούρα Α. : Γνωρίζω το ένα αναμνηστικό, που βγήκε το 2009. Σταματόπουλος Γ. : To 2009 είναι το ένα. Το έχετε δει; Είναι με ένα ανθρωπάκι, είναι λίγο πρωτόλειο σχέδιο αλλά έχει μια πολύ μεγάλη συμβολική δύναμη. Δηλαδή, τι θέλω να πω: Είναι ένα ανθρωπάκι, το οποίο συμβολίζει την αρχέγονη συναλλαγή του ανθρώπου που ήταν σε είδος. Αυτό περικλείεται μέσα σε ένα περίγραμμα ενός αρχαίου νομίσματος, δηλαδή μιας αρχαίας κοπής, που συμβολίζει την επινόηση της νομισματικής μονάδας, και εν συνεχεία, αυτό κρατάει το σύμβολο του Ευρώ. Αυτό συμβολίζει το σήμερα. Είναι μια πορεία στο χρόνο, μέσα από ένα σύμβολο. Και νομίζω ότι ο συμβολισμός ήταν που έδωσε το 142

βραβείο στο νόμισμα αυτό. Τα νομίσματα βέβαια, όπως καταλαβαίνετε, είναι ένα μικρό κομμάτι μετάλλου όπου στην ουσία, με πολύ λίγα πράγματα, πρέπει να πεις πάρα πολλά. Αυτό είναι πολύ δύσκολο. Είναι πολύ δύσκολο να το πετύχουμε. Για το λόγο αυτό, μπορώ να πω ότι είναι μια ιδιαίτερη τέχνη η οποία υπόκειται και σε περιορισμούς που έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι το νόμισμα είναι ένα χρηστικό αντικείμενο. Έχει χρησιμότητα πέρα από την εικαστική του αξία.

Εικόνα 102 Το αναμνηστικό νόμισμα (2€), σχεδιασμένο από τον Γ. Σταματόπουλο

Στούρα Α. : Το νόμισμα φέρει εικόνες που προβάλλουν εθνικά σύμβολα. Η επιλογή των θεμάτων που θα απεικονιστούν κάθε φορά, είναι δική σας; Σταματόπουλος Γ. : Το νόμισμα, υπόκειται σε κάποιους περιορισμούς. Δηλαδή, για παράδειγμα, θα πρέπει να μπεί οπωσδήποτε ένα εθνόσημο, πρέπει να μπει οπωσδήποτε η φράση: « Ελληνική Δημοκρατία», πράγμα που σε περιορίζει λίγο στην μηχανική λειτουργία. Εγώ θα ήθελα πολλά νομίσματα να μην γράφουν τίποτα, για παράδειγμα. Θα ήθελα απλά μέσα από το σχέδιο να δείχνουν τα πάντα. Δεν μπορώ όμως να το κάνω. Από την άλλη, όμως, είναι και μια πρόκληση ότι έχοντας αυτούς τους περιορισμούς, “στίβεις” το μυαλό σου για να βγάλεις κάτι ενδιαφέρον και εκεί έγκειται και η μαγεία αυτής της τέχνης που λέγεται νόμισμα. Στούρα Α.: H τέχνη που λέγεται «νόμισμα», διαφέρει πολύ από την χαρακτική; Σταματόπουλος Γ. : Στην νομισματική τέχνη, συγχέουμε τον χαράκτη με τον γλύπτη. Επειδή παλαιότερα οι μήτρες σκαλίζονταν σε φυσικό μέγεθος κατευθείαν στο ατσάλι, είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αυτό είναι χαρακτική. Αλλά δεν είναι χαρακτική, είναι γλυπτική στην ουσία. Πρόκειται δηλαδή, για ανάγλυφο. Το ανάγλυφο έχει κάποιες άλλες ιδιαιτερότητες. Είναι ένας κλάδος της γλυπτικής. Η χαρακτική είναι άλλο πράγμα. Είναι, αυτό που βλέπουμε κατά κόρον στα χαρτονομίσματα. Παίρνουμε μια εικόνα, με γραμμές που λέγονται χαρακτικές λύσεις ,προσπαθούμε να δώσουμε τόνους και να δώσουμε και μια αναγλυφικότητα πάνω στο χαρτί, χαράσσοντας αυτές τις γραμμές σε μια μεταλλική πλάκα. Αυτό είναι η καθαρά χαρακτική τέχνη. Η χαρακτική στα χαρτονομίσματα είναι και αυτή μια ιδιαίτερη χαρακτική, είναι η χαρακτική: Πιρέν –έτσι λέγεται. Υπόκειται και αυτή σε κάποιους περιορισμούς, όσον αφορά, το πώς θα αποδοθεί ένα αντικείμενο. Και είναι και μια επίπονη διαδικασία η χαρακτική 143

χαρτονομίσματος. Είναι επίπονο να απεικονίσεις μια αναπαράσταση με χαρακτικές λύσεις και γραμμές, χαράσσοντας σε μια πλάκα, όπου στην ουσία αυτό γίνεται με φακό. Στούρα Α.: Σε ποια κλίμακα σχεδιάζετε; Σταματόπουλος Γ. : Σχεδιάζουμε σε μακέτα 1 προς 6, κατά μέσο όρο. Αν δουλεύουμε για ένα νόμισμα το οποίο είναι πάρα πολύ μικρό, τότε δουλεύουμε σε 1 προς 10. Ανάλογα δηλαδή. Αν πρόκειται να γίνει ένα νόμισμα 40άρι, θα κάνουμε πράγματα που δεν θα κάναμε σε ένα νόμισμα μικρότερο. Αλλά εκεί μπαίνει και η τεχνολογική εξέλιξη του νομίσματος. Πριν από 200 χρόνια, σκαλιζόταν η μήτρα σε φυσικό μέγεθος. Οι αρχαίες μήτρες των νομισμάτων σκαλίζονταν σε φυσικό μέγεθος. Για αυτό βλέπεις ότι έχουν ένα υψηλό ανάγλυφο. Γιατί αυτό το ανάγλυφο των 2 δεκάτων, δεν μπορούσε να επιτευχθεί με την τότε τεχνολογία ,δηλαδή με το χέρι. Από τη στιγμή που εφευρέθηκε ο παντογράφος, τότε λύθηκαν κάποια προβλήματα. Ο παντογράφος έδωσε την δυνατότητα στον καλλιτέχνη να δουλέψει σε μεγαλύτερο μέγεθος έτσι ώστε με την σμίκρυνση μετά ,να πάρει ένα πολύ πιο λεπτομερές αποτέλεσμα σε σχέση με το αποτέλεσμα που έπαιρνες παλιά με την μήτρα που χαρασσόταν στο χέρι. Στούρα Α.: Ζητήματα που αφορούν την ασφάλεια του νομίσματος ή του χαρτονομίσματος καθορίζουν και τη μορφή του σχεδίου; Σταματόπουλος Γ. : Σαφώς. Το ανάγλυφο στην ουσία, είναι η ασφάλεια του κέρματος. Φτιάχνοντας ένα ανάγλυφο δεν μπορώ να το επαναλάβω ξανά. Αν, δηλαδή, δούλευα το ίδιο θέμα, δεν θα έβγαινε το ίδιο ακριβώς. Θα έβγαινε κάτι παρόμοιο άλλα όχι το ίδιο. Οι κλίμακες που χρησιμοποιούμε, ποικίλουν. Τώρα, με την τεχνολογία τρίτης γενιάς, με πραγματοποιείται μέσω υπολογιστών , εγώ φτιάχνω ένα πρόπλασμα γύψινο, και αυτό πάει σε ένα τρισδιάστατο σκάνερ, από το οποίο παίρνει ένα αρχείο του ανάγλυφου μου, και μετά μέσω ενός τρισδιάστατου προγράμματος ,στήνω όλο το νόμισμα στον υπολογιστή. Βάζω δηλαδή, τα υπόλοιπα στοιχεία: τα γράμματα, αν είναι το σχέδιο τελείως γραμμικό, τα γραμμικά σχήματα και τα γεωμετρικά σχήματα, με το χέρι ήταν πολύ δύσκολο να γίνουν, ενώ τώρα οι υπολογιστές σου δίνουν άλλες δυνατότητες στο να κάνεις γεωμετρικά σχήματα μεγάλης ακρίβειας. Μπορείς δηλαδή να κάνεις οφθαλμαπάτες και άλλα που δεν μπορούσες να τα κάνεις με την παραδοσιακή μέθοδο. Και αφού έχεις το αρχείο πλέον , του έτοιμου νομίσματος, πηγαίνεις σε ένα μηχάνημα υποβιβασμού, το οποίο διαβάζει αρχείο, δεν διαβάζει πρόπλασμα. Ένα αρχείο το οποίο περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία του νομίσματος. Είναι το νόμισμα, τελειοποιημένο. Ένα αρχείο τρισδιάστατο. Και μετά ανάλογα με το μηχάνημα που θα έχεις, θα πάρεις και το αποτέλεσμα που προσδοκάς. Τώρα πρόσφατα πήραμε ένα μηχάνημα, το οποίο αντί να χαράσσει με εργαλείο-το κοντύλι- χαράσσει με laser. Αυτό έχει πολύ μεγάλη λεπτομέρεια. Δηλαδή, μπορεί να σου χαράξει σε λεπτομέρεια nano. Αυτό μπορεί να κάνει μικρο-νομίσματα, όπως τα cents. H τεχνολογία πλέον έχει φτάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα όσον αφορά, την απόδοση, την λεπτομέρεια, και τις δυνατότητες. Στούρα Α.: Όταν σας λένε να φτιάξετε ένα σχέδιο για το νόμισμα, σας περιορίζουν ή σας αφήνουν ελεύθερους όσον αφορά την ακριβή σχεδίαση; Σας κατευθύνουν; Σταματόπουλος Γ. : Αν μας πουν : φτιάξε τον Κολοκοτρώνη, θα φτιάξω τον Κολοκοτρώνη. Βέβαια εγώ, έχω μια αρχή πάνω σε αυτό. Θα φτιάξω τον Κολοκοτρώνη, αλλά δεν έχω περιορισμό στο πως θα τον φτιάξω. Μπορεί να βρω ένα πορτραίτο του, μπορεί να βρω μια φιγούρα του και να τον φτιάξω όπως εγώ νομίζω. 144

Εκτός αν μου πούνε πολύ αυστηρά, φτιάξε αυτή την φωτογραφία. Γίνεται και αυτό. Μου το έχουν πει στο παρελθόν. Αυτό το διάστημα, φτιάχνουμε μια σειρά αναμνηστικών ασημένιων νομισμάτων που έχει ως θέμα: Φιλόσοφοι. Το θέμα αυτό το δουλεύουμε εδώ και 6-7 χρόνια. Στούρα Α.: Αυτό το θέμα, το δουλεύετε στο πλαίσιο του Eυρώ; Σταματόπουλος Γ. : Αυτά είναι αναμνηστικές σειρές, συλλεκτικές σειρές, που απευθύνονται σε συλλέκτες και βγαίνουν περιορισμένα αντίτυπα. Θα βγουν 2.000 ασημένια νομίσματα, των 10 ευρώ που απευθύνονται σε συλλέκτες. Αυτά, έχουν ονομαστική αξία, μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις, αλλά στην πραγματικότητα η αξία τους είναι πολλαπλάσια από την ονομαστική αξία που αναφέρουν επάνω. Όσον αφορά λοιπόν, τα θέματά τους, μας είπαν να φτιάξουμε τον τάδε φιλόσοφο, αλλά, το πώς θα τον φτιάξω εγώ, είναι στην δική μου, αρμοδιότητα. Δεν μου δίνει κάποιος μια φωτογραφία και μου λέει, φτιάξε αυτό. Για αυτό το λόγο έχω μια ελευθερία, όσον αφορά το πώς θα αποδώσω εγώ, τις μορφές. Μπορώ να πάρω τις μορφές από μια προτομή, μπορώ όμως, συμβουλευόμενος διάφορες πηγές να φτιάξω ένα πορτραίτο που θα το έχω σκεφτεί εγώ. Για παράδειγμα, είχα φτιάξει κάποτε ένα πορτραίτο του Αρχιμήδη που δεν υπήρχε κάπου. Έτσι και αλλιώς δεν υπήρχε πορτραίτο του Αρχιμήδη το οποίο να είναι διαπιστωμένο, επομένως, διάβασα κάποιες πληροφορίες και έφτιαξα ένα πορτραίτο. Κάπως έτσι δουλεύουμε τα θέματα. Μπορεί βεβαίως να υπάρχει και κατευθυντήριος γραμμή. Αν υπάρχει ως θέμα ο τουρισμός, εκεί εγώ μπορώ να σχεδιάσω ελεύθερα.

Στούρα Α.: Στα νομίσματα του Ευρώ, έχετε απεικονίσει: στο 2€ - την αρπαγή της Ευρώπης, στο 1€ -την «σοφή» κουκουβάγια, στα 10, 20, 50 cents- προσωπογραφίες και στα 1,2,5 cents- καράβια. Ποιος ο συμβολισμός αυτών των απεικονίσεων; Σταματόπουλος Γ. : Ο στόχος είναι να δηλώνουν εθνική ταυτότητα. Όταν φτιάξαμε τα Ευρώ, μας έδωσαν κατευθυντήριες γραμμές. Δηλαδή, τα 2 μεγαλύτερα νομίσματα θα είχαν θέμα την αρχαία Ελλάδα και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, τα 3 ενδιάμεσα θα έπρεπε να είναι κάποιες προσωπικότητες, και τα 3 μικρότερα νομίσματα έπρεπε να είχαν θέμα την ναυτιλία. Η ναυτιλία συμβολίζει μια παραδοσιακή αξία της χώρας. Χαρακτηρίζει την Ελλάδα. Σκέφθηκα ότι το 1€, θα έπρεπε να έχει τη βαρύτητα από άποψη αξίας και αποδοχής όσο το αρχαίο τετράδραχμο της Αθήνας, το οποίο κυκλοφορούσε και σε άλλες πόλεις-κράτη της Αρχαίας Ελλάδας. Το κέρμα των 2€ , έπρεπε να έχει και πάλι μια αναπαράσταση που να αντιπροσωπεύει την αρχαία εποχή και να συνδέεται με τη σημερινή, διαχρονικά. Φτιάξαμε γύρω στα 30 σχέδια, μετά πέρασαν από μια επιτροπή και αυτή η επιτροπή κατέληξε στις τελικές μακέτες. Στούρα Α.: Και όσον αφορά τις προσωπογραφίες, γιατί έγινε η επιλογή των: Βενιζέλου , Καποδίστρια και Ρήγα Φεραίου; Σταματόπουλος Γ. : Πρόκειται για αποφάσεις σε επίπεδο υπουργών, σε επίπεδο κυβέρνησης. Στις επιτροπές έγιναν πολλές προτάσεις, για παράδειγμα να απεικονίζονται άλλες προσωπικότητες, όπως ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ή ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Δεληγιάννης και άλλοι. Κατ’ αρχάς έγινε ο χρονικός διαχωρισμός, δηλαδή αποφασίστηκε να μη συμπεριληφθούν στις απεικονίσεις πολιτικές 145

προσωπικότητες μετά τον Πόλεμο, ενώ δεν μπορούσε να παραληφθεί ο Ρήγας Φεραίος ως προσωπικότητα εμπνευστή, οραματιστή και πρωτεργάτη μιας ενοποιημένης Ευρώπης. Στούρα Α.: Γνωρίζω ότι έχετε ασχοληθεί μόνο με τα κέρματα του Ευρώ, παρόλο αυτά θα ήθελα να σας ρωτήσω αν έχετε κάποια άποψη για τα χαρτονομίσματα. Όπως θα γνωρίζετε, οι αρχιτεκτονικές απεικονίσεις στα χαρτονομίσματα τα του Ευρώ είναι αφηρημένες –προφανώς για να μην ταυτίζονται με ένα συγκεκριμένο έθνος- ποια η άποψή σας για τα χαρτονομίσματα; Σταματόπουλος Γ. : Θεωρώ ότι υπήρχε μεγάλη προσοχή ώστε να μην εμφανιστεί κάποια εθνική ταυτότητα μέσα από τα χαρτονομίσματα και να είναι κάτι που να χαρακτηρίζει όλη την Ευρώπη. Για αυτό θεωρώ, ότι ο Kalina κέρδισε τον διαγωνισμό. Το έργο του Kalina, είχε έντονο συμβολισμό, για αυτό πήρε το βραβείο. Στούρα Α.: Ποιος θεωρείτε ότι ήταν αυτός ο έντονος συμβολισμός; Σταματόπουλος Γ. : Οι γέφυρες που απεικονίζονται στην πίσω όψη επιχειρούν να συμβολίζουν την συναδέλφωση των λαών. Ότι δηλαδή η Ευρώπη θέλει να λειτουργεί ως μια χώρα. Ασχέτως, αν στην πράξη είναι διαφορετικοί οι στόχοι. Θεωρώ ότι ο Kalina ήθελε να δείξει την συμφιλίωση των λαών. Επίσης δείχνει ότι τα έθνη έχουν κοινή κουλτούρα. Συμβολίζει ότι η Ευρώπη θέλει να γίνει μια εθνική οντότητα που έχει μια κοινή ιστορία από όπου αντλούνται όλα αυτά τα θέματα που απεικονίζονται στο Ευρώ. Στούρα Α.: Λέτε λοιπόν, ότι προβάλλει κοινό υπόβαθρο, κοινή ιστορία: την Ευρωπαϊκή ιστορία. Σταματόπουλος Γ. : Ακριβώς, γιατί και η Ελληνική ιστορία θεωρείται ευρωπαϊκή , αν θεωρήσουμε ότι η Ευρώπη πάει προς μια ολοκλήρωση και εθνική πλέον. Αν θεωρήσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θελήσει να γίνει : οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, τότε η Ευρώπη έχει μια εθνική υπόσταση κατά κάποιο τρόπο. Αυτό, προσπάθησε ο καλλιτέχνης να δώσει. Από τη μια ήταν οι ρυθμοί, που δείχνουν την κοινή ιστορία σε βάθος χρόνου και αυτό απεικονίστηκε μέσω της αρχιτεκτονικής. Τα θέματα της αρχιτεκτονικής ήταν και πιο εύκολα να απεικονιστούν στο χαρτί, θεωρώ. Στούρα Α.: Γιατί επιλέχθηκε η αρχιτεκτονική για να αναδείξει την ευρωπαϊκή ταυτότητα; Σταματόπουλος Γ. : Τα σχήματα τα γεωμετρικά είναι λίγο «αβανταδόρικα» θα μπορούσαμε να πούμε. Δηλαδή, ταιριάζουν και στην αυστηρότητα που έχει ένα χαρτονόμισμα. Το χαρτονόμισμα εμπνέει συντηρητισμό. Ασχέτως αν έχουν βγει χαρτονομίσματα πολύ μοντέρνα –και πριν το Ευρώ, και το Ευρώ θεωρείται μοντέρνο χαρτονόμισμα- παρόλο αυτά, οι ρυθμοί και η αρχιτεκτονική εμπνέει μια σταθερότητα, μια αυστηρότητα, μια στιβαρότητα πάνω σε αυτό που θέλει ένα χαρτονόμισμα να προτάξει. Στούρα Α.: Τι εννοείτε με τον όρο : μοντέρνο χαρτονόμισμα; Σταματόπουλος Γ. : Έχεις παρατηρήσει ότι στο Ευρώ, δεν απεικονίζονται πορτραίτα. Παλαιότερα όμως, υπήρχε ένας άγραφος νόμος, μια πεπατημένη. Πάντα έμπαινε ένα πορτραίτο. Το πορτραίτο, ήταν στοιχείο ασφαλείας. Μας το επέβαλλαν πολλές φορές σε εμάς τους χαράκτες. Αυτό γιατί είναι δύσκολο να αντιγραφεί ένα πορτραίτο σε σχέση με ένα γεωμετρικό σχήμα. Ενώ, ένα πορτραίτο σε ένα χαρτονόμισμα, ένα 146

τοπίο, ένα εικαστικό σχέδιο είναι πιο δύσκολο να αντιγραφεί από έναν παραχαράκτη. Τα γεωμετρικά σχήματα, παραχαράσσονται πιο εύκολα. Στο παρελθόν ειδικά, πολύ εύκολα. Τα παλιά χαρτονομίσματα ακολουθούσαν μια πεπατημένη. Όπου έβλεπες ένα πορτραίτο είτε ήταν ήρωας της χώρας, είτε πολιτικός ,είτε ιδρυτής, κάποιος επιστήμονας, έμπαινε στα χαρτονομίσματα και τα πορτραίτα πλαισιώνονταν από κτίρια ή ίδρυμα ή τα ίδια τα κτίρια της τράπεζας. Καμιά φορά έβαζαν και εκκλησίες. Το γεγονός ότι το Ευρώ είναι πιο μοντέρνο, εννοούμε ότι πέταξε από επάνω, τις πεπατημένες αρχές και έγινε πιο συμβολικό. Δεν είναι άμεσο, είναι συμβολικό. Οι γέφυρες και οι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί λειτουργούν συμβολικά. Αυτό εννοώ όταν λέω μοντέρνο χαρτονόμισμα. Στούρα Α.: Πιστεύετε όμως ότι ένα αρχιτεκτονικό θέμα μπορεί να παραχαραχθεί πιο εύκολα; Σταματόπουλος Γ. : Όσον αφορά την χαλκογραφία ναι. Αλλά τώρα έχουν μπει άλλα στοιχεία στα χαρτονομίσματα που αντισταθμίζουν τη χαρακτική λύση ενός πορτραίτου με άλλου είδους ασφάλειες που είναι πολύ αποτελεσματικές. Για παράδειγμα, τα ιριδίζοντα μελάνια, το χαρτί, το ολόγραμμα, όλα αυτά είναι ασφάλειες οι οποίες αντισταθμίζουν ένα απλό πορτραίτο που είναι δύσκολο να παραχαραχθεί και για αυτό το λόγο γίνονται τώρα ίσως, πιο απλές αναπαραστάσεις. Βέβαια, σήμερα χαρακτικά πλέον, μπορούν να γίνουν και με υπολογιστές, χωρίς να παρέμβει το χέρι του καλλιτέχνη στην ατσάλινη πλάκα. Παλιά ένα χαρτονόμισμα έπαιρνε 2-3 μήνες. Τώρα με τους υπολογιστές έχουμε μεγαλύτερες δυνατότητες και επίσης ελαχιστοποιείται και ο χρόνος. Στούρα Α.: Εσείς θεωρείτε ότι πετυχαίνουν τον στόχο τους, αυτές οι αφηρημένες απεικονίσεις; Πετυχαίνουν να προβάλλουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα; Κάποιοι πολιτικοί- συγκεκριμένα ο κ.Βαρουφάκης* σε μια συνέντευξή του, είχε πει, ότι οι αρχιτεκτονικές αναπαραστάσεις δεν πετυχαίνουν να προβάλλουν την ευρωπαϊκή ταυτότητα, επειδή ακριβώς, είναι αφηρημένες. Εσας ποια είναι η άποψή σας; *O κ. Βαρουφακης στο www. Lifo.gr έγραψε: « Είναι δυνατόν, η ήπειρος με τη μεγαλύτερη πολιτιστική παραγωγή της Οικουμένης, με αρχιτεκτονική παράδοση που καθορίζει την παγκόσμια αισθητική, να αναθέτει σε κάποιους γραφίστες τον σχεδιασμό ανύπαρκτων, ανώδυνων, μέτριας ποιότητας και χαμηλής αισθητικής σχεδίων για να κοσμήσουν αυτά τα κοινά χαρτονομίσματα με τα οποία συναλλάσσονται οι κληρονόμοι μιας τόσο βαριάς αισθητικής κληρονομιάς; Κι όμως! Αυτό ακριβώς επέλεξαν οι ιθύνοντες της Κεντρικής «μας» 55 Τράπεζας.» Σταματόπουλος Γ. : Τα εικαστικά ζητήματα, τις περισσότερες φορές είναι υποκειμενικά. Το να αρέσει σε κάποιον και το αν δεν αρέσει είναι υποκειμενικό θέμα. Αν κάποιος είναι γνώστης μπορεί να καταλάβει αν ένα νόμισμα είναι «ωραίο» ή αν δεν είναι. Πολλές φορές ένα έργο εικαστικό έχει και πολλές ερμηνείες. Το κοινό που θα το δει, μπορεί να βρει και άλλα στοιχεία επάνω. Ο καλλιτέχνης δίνει το έναυσμα ώστε να προβληματιστεί ο θεατής και να βγάλει πολλά πράγματα μέσα από ένα έργο. Προσωπικά τα χαρτονομίσματα του Ευρώ, μου αρέσουν ως σύλληψη. Είναι απλά. Θεωρώ ότι πετυχαίνουν τον συμβολισμό που θέλει ο καλλιτέχνης να περάσει. Ο κύριος Βαρουφάκης έχει αυτή την γνώμη, το κατανοώ, αλλά δεν πρέπει να συγχέουμε τις απόψεις που έχουμε για την πολιτική με το αν ένα σχέδιο είναι καλό ή δεν είναι. Εγώ 55

http://www.lifo.gr/mag/columns/6850 147

συμφωνώ με τις απόψεις του Βαρουφάκη σχετικά με την Ευρώπη. Γιατί δεν είναι Ευρώπη πλέον αυτό που ζούμε. Όμως το εικαστικό αποτέλεσμα ενός χαρτονομίσματος, είναι άλλη υπόθεση. Ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης (Kalina) είχε κάποιους περιορισμούς. Και κάθε καλλιτέχνης δουλεύει με βάση αυτούς τους περιορισμούς. Και μετά, έχοντας αυτούς τους περιορισμούς, έβγαλε ένα αποτέλεσμα, το οποίο ήταν αυτό. Και ήταν καλό, σε σχέση με τους περιορισμούς που είχε. Αν δεν είχε κανένα περιορισμό, ίσως να έφτιαχνε κάτι άλλο. Ίσως να ήταν χειρότερο το αποτέλεσμα. Είναι θέμα, κοινωνικό καμιά φορά, αλλά εγώ πιστεύω είναι και θέμα κατά πόσο είσαι γνώστης της τέχνης. Στούρα Α.: θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με την πρόταση που έκανε η ελληνική ομάδα στον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Ευρώ. Επιλέγουν να απεικονίσουν π.χ. τον έφηβο των Αντικυθήρων στα 5 Ευρώ, καθεδρικούς ναούς στα 20 Ευρώ κ.τ.λ. Γιατί έγιναν αυτές οι επιλογές των θεμάτων; Σταματόπουλος Γ. : Αυτές οι επιλογές των θεμάτων προέκυψαν βάση περιορισμών που τέθηκαν από τον διαγωνισμό. Όλες οι ομάδες είχαν περίπου τους ίδιους περιορισμούς. Βέβαια δεν είχαν πει στους περιορισμούς, δεν θα βάλουμε πορτραίτο επειδή τα πορτραίτα παραπέμπουν κάπου. Τώρα επειδή τα δικά μας σχέδια παρέπεμπαν κάπου, είναι ο λόγος που πιστεύω δεν προχώρησαν τόσο ψηλά στον διαγωνισμό. Παρά το γεγονός ότι πήγαν καλά και ήταν τα μόνα που εκείνη την εποχή είχαν σχεδιαστεί στο χέρι, -πράγμα πολύ δύσκολο γιατί οι μακέτες που είχαν δοθεί τότε ήταν σχεδιασμένες στο χέρι με ξυλομπογιά τη στιγμή που άλλοι είχαν δουλέψει στον υπολογιστή-σαφώς και είχαν εντυπωσιάσει τότε και τους κριτές κτλ., το πρόβλημα ήταν ότι ξεφύγανε, και δεν τήρησαν κάποιους περιορισμούς. Για αυτό δεν τον πήραμε τον διαγωνισμό. Ο έφηβος των Αντικυθήρων και άλλα στοιχεία παρέπεμπαν σε ελληνική παράδοση. Αυτοί δεν ήθελαν κάτι τέτοιο. Αυτοί ήθελαν κάτι το οποίο να φανερώνει ξεκάθαρα ότι : αυτό είναι Ευρώπη. Στούρα Α.: Στις προτάσεις που κατατέθηκαν, υπήρχαν και άλλα σχέδια, που έμπαιναν στην κατηγορία «αφηρημένα σχέδια». Συγκεκριμένα, είχα δει ένα σχέδιο που απεικόνιζε ψάρια. Θεωρώ ότι η αρχιτεκτονική φανερώνει περισσότερο ξεκάθαρα τον ευρωπαϊκό πολιτισμό σε σχέση με το θέμα των ψαριών. Σταματόπουλος Γ. : Εγώ θεωρώ ότι η αρχιτεκτονική, είναι γλυπτική σε πολύ μεγάλες διαστάσεις. Στην ουσία η αρχιτεκτονική έχει και χρηστικότητα. Δεν είναι ένα τεράστιο γλυπτό που μόνο το βλέπεις. Το κτίριο έχει χρησιμότητα και βεβαίως ανάλογα με την χρήση αποκτά μορφή το κτίριο. Ο αρχιτέκτονας έχει και αυτός κάποιους περιορισμούς και κάποιες ελευθερίες, ανάλογα. Εγώ πιστεύω ότι η αρχιτεκτονική είναι γλυπτική σε τεράστιες διαστάσεις. Αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον αλλά είναι δύσκολο να το εφαρμόσεις. Στούρα Α.: Έχω ήδη ξεκινήσει την έρευνα και έχω διαπιστώσει ότι στα 5 Ευρώ, για παράδειγμα, απεικονίζεται μια γέφυρα , τμήμα του ρωμαϊκού υδραγωγείου. Παραπέμπει δηλαδή στην ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Σταματόπουλος Γ. : Φυσικά και παραπέμπουν κάπου. Δεν θα μπορούσαν να είναι τελείως αφηρημένες. Ξεκινάμε αρχικά από ρωμαϊκά σύμβολα, μετά πάμε στα μεσαιωνικά. Ασχέτως αν δεν είναι κομμάτια από υπαρκτά μνημεία, απλούστατα είναι ένα σχέδιο που συμβολίζει τους ρυθμούς. Δεν δείχνει την Ακρόπολη, δεν δείχνει το Κολοσσαίο , δείχνει σχηματικά αρχιτεκτονικούς ρυθμούς επειδή ο καλλιτέχνης είχε αυτούς τους περιορισμούς. Και είχε αυτούς τους περιορισμούς προκειμένου να βγει ένα ευρωπαϊκό νόμισμα και όχι 148

ένα νόμισμα με ευρωπαϊκή χροιά. Μπορεί το χαρτονόμισμα που να έδειχνε το Κολοσσαίο να ήταν και το πιο όμορφο νόμισμα. Όμως δεν θα ήταν ευρωπαϊκό. Στούρα Α.: Εννοείτε ότι οι περιορισμοί μπήκαν από το Νομισματικό Ίδρυμα με σκοπό να κατευθύνουν τα θέματα απεικόνισης. Σταματόπουλος Γ. : Κατανοείς λοιπόν γιατί επιλέχθηκε η αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική, ήταν και είναι αυτό που έχει να δείξει ο κάθε πολιτισμός μιας χώρας. Οι αρχαίοι έλληνες έδειχναν την αρχιτεκτονική τους και την γλυπτική τους. Μέχρι σήμερα η αρχιτεκτονική συμβολίζει και προβάλλει την ταυτότητα ενός έθνους. Η αρχιτεκτονική είναι πάρα πολύ σημαντική. Βέβαια γνώμη μου είναι, ότι την αρχιτεκτονική σήμερα την ανταγωνίζεται η τεχνολογία. Αλλά αυτά συμβαδίζουν. Αν δεις το Camp που φτιάχνει η apple για παράδειγμα, βλέπεις τεχνολογία και αρχιτεκτονική μαζί. Συνδέονται στενά. Είναι αυτά τα δύο που πιστεύω χαρακτηρίζουν τα έθνη και τους πολιτισμούς. Ίσως τα εικαστικά, η γλυπτική και η χαρακτική ,αυτά με τα οποία ασχολούμαι εγώ, δεν απασχολεί τον κόσμο, όπως απασχολεί, η εμβληματική αρχιτεκτονική και τεχνολογία. Εγώ, τι κάνω; Εργάζομαι στο εργαστήριό μου και βγάζω κάποιους προβληματισμούς μου, οι οποίοι προβληματισμοί απασχολούν ένα συγκεκριμένο κοινό. Και αυτό το κοινό, αν θέλει το βλέπει ή αν θέλει δεν το βλέπει. Η τεχνολογία όμως, και η αρχιτεκτονική είναι μέσα στη ζωή μας. Και η τέχνη είναι στη ζωή μας αλλά διαφορετικά. Εξαρτάται από το αν χρειαζόμαστε κάτι, και πόσο το χρειαζόμαστε. Στούρα Α.: Με αφορμή τα λεγόμενά σας: ποια η σχέση τέχνης και τεχνολογίας; Αλλάζουμε θέμα βέβαια. Σταματόπουλος Γ. : Με έχει απασχολήσει αυτό το ζήτημα. Πολλές τίθεται το ερώτημα: ο καλλιτέχνης κάνει την τεχνολογία ή η τεχνολογία κάνει τον καλλιτέχνη; Αν δηλαδή ο υπολογιστής έχει υποκαταστήσει τον καλλιτέχνη. Η άποψή μου, πάνω σε αυτό, είναι ότι ο υπολογιστής και το μολύβι είναι ένα μέσο. Ο εγκέφαλός μου σχεδιάζει. Ο εγκέφαλός μου ,θα δώσει τις εντολές στον υπολογιστή και στο μολύβι. Με τον υπολογιστή φυσικά, έχω άλλες δυνατότητες. Για παράδειγμα, όλοι οι σπουδαίοι καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με την τεχνολογία που τους έδινε η εποχή τους. Και ο Leonardo Da Vinci και ο Φειδίας. Και λέω για τον Φειδία γιατί χρησιμοποιούσε ατσάλι. Εφ’ όσον είχε εφευρεθεί το ατσάλι, δεν θα σκάλιζε με τον χαλκό. Είναι η τεχνολογία που σου δίνεται κάθε φορά. Σήμερα, εγώ χαράσσω με laser. Είναι μια τεχνολογία που μου δίνεται και δεν την είχα στο παρελθόν για να μπορέσω να υλοποιήσω κάποια πράγματα που θέλω. Δυστυχώς ή ευτυχώς η τεχνολογία μπαίνει στη ζωή μας και έγκειται στον καθένα, το πώς θα την χρησιμοποιήσει για να έχει ένα αποτέλεσμα. Εγώ έχω δουλέψει και με το χέρι και με το ποντίκι του υπολογιστή. Πριν ξεκινήσω να δουλεύω στην Τράπεζα, ήμουν χειρώνακτας. Μετά ξεκίνησα να δουλεύω με το ποντίκι. Αν δεν είχα δουλέψει με το χέρι δεν θα ήξερα τι εντολές να δώσω στο μηχάνημα. Η δική μου γενιά –είμαι 53 χρονών-είναι τυχερή γιατί έχει δουλέψει με το χέρι και έχει μπροστά του και την τεχνολογία. Ο νέος δεν έχει το background του χειρώνακτα. Χειρώνακτας, είναι αυτός που δημιουργεί άμεσα με το χέρι. Αν βρεθείς –όπως εγώ-μεταξύ δυο γενεών που συμβαίνουν τεράστιες τεχνολογικές αλλαγές, τότε μπορείς να χρησιμοποιήσεις και τα δύο για να κάνεις πολύ καλά και ποιοτικά πράγματα.

149

Στούρα Α.: Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι άλλο; Σταματόπουλος Γ. : Θα σου πω, παλιά ο Απάρτης –ο Απάρτης ήταν ένας πολύ μεγάλος καλλιτέχνης, γλύπτης και καθηγητής στην Σχολή Καλών Τεχνών-ρώτησε τους φοιτητές του : «τι είναι σχέδιο». Πολλοί απάντησαν: η γραμμή, η φωτοσκίαση. Αυτός απάντησε: «σχέδιο είναι η γνώση περί ανθρώπων, πραγμάτων και καταστάσεων» . Είπε: «εγώ θα σου δώσω το μέσον, εσύ θα χρησιμοποιήσεις αυτό το μέσον για να κάνεις αυτό που θες εσύ» . Το σχέδιο, η φωτοσκίαση, είναι το μέσον. Τώρα που είσαι στη σχολή να το εκμεταλλευτείς και να σχεδιάζεις με το χέρι. Στούρα Α.: Είπατε πριν ότι η ελληνική ομάδα σχεδίασε τα χαρτονομίσματα στο χέρι, πόσο χρόνο πήρε περιπου η σχεδίαση; Σταματόπουλος Γ. : κάθε μακέτα είχε ένα μήνα δουλειά. Ξεκινήσαμε με μια προμακέτα, και κάθε φορά προσθέταμε λεπτομέρειες στις επόμενες μακέτες. Πέρασε ένας μήνας μέχρι την τελική μακέτα ενός χαρτονομίσματος. Αυτό επειδή την κάναμε στον χέρι.

150

4.1.2 Ιωάννης Γουρζής- Αναπληρωτής καθηγητής, Α’ εργαστηρίου Χαρακτικής ΑΣΚΤ

Εικόνα 103 Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης

Βιογραφικό Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953. Σπούδασε χαρακτική και Τεχνική Φορητών Εικόνων-Τοιχογραφία στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα. Από το 1984-1992 εργάστηκε ως χαράκτης στο Νομισματοκοπείο της Τράπεζας της Ελλάδος. Από το 1992 μέχρι και σήμερα διδάσκει Χαρακτική στην Α.Σ.Κ.Τ. Έχει πραγματοποιήσει πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις.

Eπαγγελματικές δραστηριότητες      

1979-1985: Συμμετοχή σε 40 ομαδικές εκθέσεις, ζωγραφική εικόνων και ναών 1984: Μετά από διαγωνισμό αποκτά θέση χαράκτη στο Νομισματοκοπείο. Παραιτείται το 1992. 1991-1992: Διδάσκει χαρακτική στη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών του Δ.Βόλου 1992: Διδάσκει ξυλογραφία σε σεμινάριο της Ένωσης Ελλήνων Χαρακτών. 1997: Διδάσκει χαρακτική σε σεμινάριο στο Παιδαγωγικό του Α.Π.Θ. 1992: Εως σήμερα διδάσκει Χαρακτική στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα.

151

Συνέντευξη Στούρα Α.: Διάβασα από το προσωπικό σας Blog, ότι δουλεύατε στο νομισματοκοπείο Αθηνών όσο ήταν η δραχμή. Αργότερα με το Eυρώ συνεχίσατε να δουλεύετε εκεί; Γουρζής I. : Στο νομισματοκοπείο δούλεψα δώδεκα χρόνια. Αργότερα, παραιτήθηκα για να έρθω εδώ (στο τμήμα χαρακτικής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών). Έμεινα λίγα χρόνια θεωρώ. Το μικρότερο χρονικό διάστημα που οφείλει να δουλέψει ένας χαράκτης σε νομισματοκοπείο είναι 8-10 χρόνια. Κάθε τόσα χρόνια, αντικαθίσταται το χαρτονόμισμα για λόγους ασφαλείας. Στούρα Α.: Όπως συμβαίνει αυτή την περίοδο με το χαρτονόμισμα του Eυρώ. Γουρζής I.: Ακριβώς. Και για να γίνει αυτή η εργασία, να αντικατασταθεί το χαρτονόμισμα, απαιτείται πολύς χρόνος. Για την χάραξη μια νέας όψης χαρτονομίσματος χρειάζονται 24 μήνες. Και εννοώ μόνο τη μια όψη. Το καλοκαίρι που τέθηκε ζήτημα δραχμής, θα έπρεπε να έχουμε μπροστά μας τουλάχιστον 7 μήνες για να τυπωθεί. Με την προϋπόθεση ότι θα πάρουμε τις παλιές μήτρες, θα αλλάξουμε χρώμα και το σχέδιο που ήταν στις 50 δραχμές θα το τυπώσουμε στις 100 δραχμές, διότι διαφορετικά δεν θα είχε αντίκρισμα. Στούρα Α.: Με αφορμή το θέμα που ανοίξατε σχετικά με το σχέδιο, θα ήθελα να σας ρωτήσω: Το σχέδιο που επιλέγετε ως απεικόνιση σε κάποιο χαρτονόμισμα, είναι δική σας απόφαση; Από πού αντλείτε θέματα; Γουρζής I.: Εμείς κάνουμε προτάσεις, στη συνέχεια τα παίρνει η περιφέρεια Αττικής και μετά περνάμε από αξιολογήσεις, νομικές διαδικασίες. Στο τέλος αποφασίζεται ποια πρόταση θα κρατήσουν. Τα θέματα αναφέρονται σε αξίες. Αυτές είναι: Παιδεία, Τουρισμός, Γεωργία, Ναυτιλία, Ιστορία. Για παράδειγμα είχε παρθεί η απόφαση, το χαρτονόμισμα των 100 δραχμών να έχει ως θέμα την Παιδεία, το χαρτονόμισμα των 50 ευρώ την Ναυτιλία, των 200 δραχμών την Ιστορία. Στούρα Α.: Ποιος είναι ο συμβολισμός των απεικονίσεων αυτών στο χρήμα; Γουρζής I.: Κυρίως ο συμβολισμός της εθνικής ταυτότητας είναι εκείνο που έρχεται να κοσμήσει και τα τραπεζογραμμάτια και τα γραμματόσημα. Γιατί είναι πράγματα που κυκλοφορούν όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε διεθνές. Kαι το βασικότερο είναι ότι ξεκινά από την κρατική μηχανή, δεν μπορείς να έχεις οτιδήποτε. Στην ουσία διαδίδεις την εθνική σου ταυτότητα μέσα από μια μικρή έντυπη εικόνα. Η δραχμή ήταν από τα καλύτερα χαρτονομίσματα στον κόσμο. Στούρα Α.: Από ποια άποψη εννοείτε; Γουρζής I.: Από άποψη αισθητικής και χάραξης. Όλα τα νομισματοκοπεία έχουν πάνω κάτω τις ίδιες μηχανές, τις ίδιες υποδομές. Για τα κέρματα κάθε χρόνο το νομισματοκοπείο μας, κερδίζει βραβείο. Είτε τα αναμνηστικά κέρματα είτε τα κανονικά.

152

Στούρα Α. : Απεικονίσεις με αρχιτεκτονικά θέματα έχετε σχεδιάσει; Γουρζής I.: Έχω σχεδιάσει βινιέτες με θέματα κίονες, αλλά κυρίως χαράσσω προσωπογραφίες. Η αρχιτεκτονική ,για παράδειγμα, προβάλλει το παρελθόν μας. Το θέμα του «Τουρισμού» διαφημίζει τη χώρα στο εξωτερικό. Δίνει μηνύματα προς τα έξω. Ακόμα και σύμβολο προπαγάνδας μπορεί να γίνει το σχέδιο στο χρήμα. Στο παρελθόν είχαμε κάνει μια πρόταση, στην οποία απεικονιζόταν ο Κολοκοτρώνης με το πιστόλι του. θεωρήθηκε προπαγάνδα, μας ανάγκασαν να αφαιρέσουμε το πιστόλι από τη σύνθεση, διότι θα θεωρούνταν εχθρική πράξη προς την Τουρκία. Στούρα Α. : Πως ξεκινάτε να σχεδιάσετε; Γουρζής I.: Επιλέγουμε υλικό (πληροφοριακό) που ήδη υπάρχει. Προσωπογραφίες που βρίσκουμε από εγκυκλοπαίδειες, εικόνες κοινά αποδεκτές, σημαντικές. Μαζεύουμε το υλικό μας και κάνουμε ανασυνθέσεις. Τα προσαρμόζουμε. Εγώ, φωτογραφίζω το υλικό, βάζω ριζόχαρτο, και μετά με μολύβι κάνω ένα σκαρίφημα. Σήμερα τα παιδιά κάνουν τη σύνθεση μέσω photoshop. Στούρα Α. : Πως χαράσσουν στη σύγχρονη εποχή; Ο kalina που σχεδίασε τα τραπεζογραμμάτια του Eυρώ δεν είναι χαράκτης, αλλά γραφίστας. Γουρζής I.: Σήμερα χρησιμοποιείται το πρόγραμμα “Corel Draw”. Υπάρχουν προγράμματα μόνο για νομισματοκοπεία. Αυτή τη στιγμή ένα κέρμα, φτιάχνεται τελείως διαφορετικά από ότι φτιαχνόταν ένα κέρμα επί της εποχής μου. Μιλάμε για 23 χρόνια πριν. Έχει βγει τεχνολογία αιχμής μόνο για τα νομισματοκοπεία. Στούρα Α. : Πως ένα σχέδιο, το μεταφέρετε σε τόσο μικρή κλίμακα; Πως αντιμετωπίζετε τους κίονες για παράδειγμα; Τους αποδίδετε με κάθε λεπτομέρεια; Γουρζής I.: Ακριβώς, αποδίδω κάθε λεπτομέρεια. Διότι η πρακτική ποια είναι: Πως το κάνω μικρό; Εγώ έχω το σχέδιό μου γραμμικό. Αυτό το μικραίνω στο μέγεθος που θέλω “φωτογραφικά”. Στούρα Α. : Tο υδατογράφημα το σχεδιάζετε εσείς; Γουρζής I.: Το υδατογράφημα καθώς και οτιδήποτε εσωτερικό είναι από την παραγγελία του χαρτιού του. το υδατογράφημα είναι παραγγελία του κάθε νομισματοκοπείου της κάθε χώρας, όταν πρόκειται για τοπικό νόμισμα, στο εργοστάσιο που παραγγέλνει το χαρτί. Αυτό που βλέπεις ως ένα χαρτί (δείχνει το 5ευρω) στην ουσία είναι δυο χαρτιά σαν σάντουιτς. Μέσα κλείνει: την μεταλλική γραμμή, το υδατογραφημα. Αυτό το κάνει το εργοστάσιο του χαρτιού με την παραγγελία που του δίνουν. Δεν έχουν όλες οι χώρες εργοστάσια χαρτιού. Υπάρχουν συγκεκριμένες χώρες. Μόνο για παραγγελίες νομισματοκοπείων . Και πρέπει να έχει τους κανόνες ασφαλείας. Να ιριδίζει η μάζα του χαρτονομίσματος, η σφραγίδα (υδατογράφημα). Η σφραγίδα τι είναι γνωρίζεις (δείχνοντας το υδατογράφημα). Είναι ένα μικρό ανάγλυφο, το οποίο καθώς περνάει τα φύλλα του χαρτιού, συμπιέζεται, και όπου συμπιέζεται είναι ποιο ανοιχτόχρωμο. Επι της ουσίας, είναι μια σφραγίδα ανάγλυφη. Για παράδειγμα έχεις μια σιδερένια σφραγίδα και την πιέσεις σε μια χαρτοπετσέτα , εκεί που είναι εξώγλυφα τα στοιχεία της σφραγίδας, η χαρτόμαζα δεν θα συμπιεστεί? Θα 153

γίνει πιο πυκνή. Αυτό λοιπόν είναι το μαύρο που σου έλεγα πριν. Αυτά που θα συμπιεστούν και θα γίνουν πιο πυκνά είναι τα μαύρα του υδατογραφήματος. Τα άλλα είναι γκρίζα.

154

4.2 Ο Διαγωνισμός του Ευρώ 4.2.1

Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τους σχεδιαστές

Οι προτάσεις του Νομισματικού Ιδρύματος για προαιρετική χρήση από τουs σχεδιαστές, έχουν δημοσιευθεί στο λεύκωμα: “ Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996” και την 56 ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Επεξεργαστήκαμε το υλικό και το ταξινομήσαμε σε πίνακες.

Αρχαιότητα Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

Ο Έφηβος των Αντικυθήρων, λεπτομέρεια μπρούντζινου αγάλματος, ανώνυμος καλλιτέχνης

Ο Έφηβος του Μαραθώνα, λεπτομέρεια μπρούντζινου αγάλματος, ανώνυμος καλλιτέχνης

Αρχαία προτομή αγνώστου άνδρα, ανώνυμος καλλιτέχνης

Selection of Portraits and Architectural features, European Monetary Institute, 1996 https://www.ecb.europa.eu/euro/pdf/preparation/Appendix_2_design_brief.pdf?61852ea6fbf9a150cb7d647be21eba06 Οι εικόνες είναι απευθείας από την πηγή, δεν φέρουμε ευθύνη για την κακή ποιότητα. 155

Προτομή πυγμάχου από την αρχαία Ολυμπία

Πήλινο ειδώλιο, άγνωστης κυρίας, ανώνυμος καλλιτέχνης

Πήλινο ειδώλιο: Μουσικός από την Αίγινα, άγνωστος καλλιτέχνης

Άγνωστο άγαλμα, άγνωστος καλλιτέχνης

Προτομή ηνίοχου

Αρχιτεκτονική Εικόνες 1

Περιγραφή Το Υδραγωγείο της Segovia , Σεγόβια, Iσπανία

156

Αψίδα του Κωνσταντίνου, Ρώμη, Ιταλία

Ναός της Ήρας, Paestum, Καμπανία , Ιταλία

Nαός της Segesta , Σικελία

“Maritime Theatre”

Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου

Ο Ναός του Ηφαίστου, Θησείο , Αθήνα

157

11ος -12ος αιώνας Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

Κεφάλι από άγαλμα στον Καθεδρικό ναό της Astorga, Ισπανία. (Limestone head of an OLD Testament figure) Κεφάλι από ασβεστόλιθο, ανήκει πρόσωπο από την Παλαιά Διαθήκη

Η κεφαλή του “Gennaio” από τον Benedetto Antelami

“The candle bearer”, μπρούτζινο άγαλμα, 12 αιώνας, άγνωστος καλλιτέχνης, Εrfurt, Γερμανία

“La primavera” , Benedetto Antelami

Πορτραίτο άγνωστου αρχιτέκτονα, γλυπτό από άγνωστο καλλιτέχνη

ος

158

Πίνακας: “Martirio de Santa Catalina”, άγνωστος καλλιτέχνης , Συλλογή Mateu, Βαρκελώνη

“Plectrudis”, γλυπτό από άγνωστο καλλιτέχνη

“The Heda knight”, γλυπτό από άγνωστο καλλιτέχνη

Αρχιτεκτονική Εικόνες

Περιγραφή ος

Κόγχη Καθεδρικού ναού Lund, 12 αιώνας , Σουηδία

Mια σειρά από αψίδες στο εσωτερικό του Καθεδρικού ναού του Cashel, Ιρλανδία

159

Mια σειρά από αψίδες στην είσοδο του Αββαείο Moissac, Γαλλία

μια σειρά από αψίδες στο εσωτερικό του Αββαείου του Mont Saint Michel, Γαλλία

Κόγχη του Καθεδρικού ναού Speyer, Γερμανία

O Πύργος του Timahoe, Ιρλανδία

160

13ος -14ος αιώνας Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

Κεφάλι το οποίο αποδίδεται στον Ιταλό γλύπτη Nicola Pisano, Καθεδρικός ναός Siena Duomo, Τοσκάνη, Ιταλία

Άγαλμα κάποιου άνδρα, ανώνυμος καλλιτέχνης, Καθεδρικός Nαός του Στρασβούργου

Εργάτης, συμβολίζοντας τον Νοέμβριο, Καθεδρικός Ναός της Notre Dame, Παρίσι

Το πορτραίτο ενός «falconer» (ο άνθρωπος που εκπαιδεύει γεράκια για κυνήγι), έργο του Petrus Christus

Άγαλμα του Αυτοκράτορα Ekkehard, στον Καθεδρικό Ναό Naumburg, Γερμανία

161

«The Reliquary Bearer» (αυτός που φέρει την λειψανοθήκη) , Φλαμανδός ανώνυμος ο ου καλλιτέχνης, 2 μισό του 15 αιώνα, Μουσείο Condé

Άγαλμα του Αγίου Florian, λεπτομέρεια από το «kefermarkt altar» (1490-1496) , Αυστρία

Άγαλμα του Αγίου Theodor, στον Καθεδρικό Ναό Chartres, Γαλλία

Αρχιτεκτονική Εικόνες

Περιγραφή

Μπροστινή θέα των πυλών του Καθεδρικού Ναού Amiens (1225-1236) , Γαλλία

To Αββαείο του Kilkenny , Ιρλανδία

Δυτική όψη του Καθεδρικού Ναού Exeter (1328-1375) , Αγγλία

162

Άποψη από το εσωτερικό του Καθεδρικού Ναού και Μητροπολιτικής Εκκλησίας του Αγίου Πέτρου στη Υόρκη της Αγγλίας, γνωστό και ως «York Minster» (1291-1341)

Άποψη από το εσωτερικό του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Ανδρέα, γνωστός και ως: «Wells Cathidral» (1192-1230) , Αγγλία

Πύλη της Αγίας Άννα στον Καθεδρικό Ναό Chartres, Γαλλία

163

15ος -16ος αιώνας Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

Πορταίτο άγνωστης γυναίκας από τον Sebastiano del Piombo

Πορτραίτο άγνωστης γυναίκας , ανώνυμος καλλιτέχνης

Πορτραίτο άγνωστης γυναίκας, ανώνυμος καλλιτέχνης

«The Taylor» 1570, Giovanni Battista Moroni, Εθνική Gallery, Λονδίνο

Πορτραίτο ενός άνδρα, Lorenzo di Credi

164

Πορτραίτο ενός άνδρα, Francesco Salviati

Πορτραίτο άγνωστης γυναίκας, Bartolomeo Suardi

Αρχιτεκτονική Εικόνες

Περιγραφή

O Nαός του Aγίου Πέτρου στο Μοντόριο, 1502, Pώμη

Περίστυλος στοά του Palazzo de Conservatori, Ρώμη, Ιταλία

Nossa Senhora da Conceição, αρχιτέκτονας ο João de Castilho, Πορτογαλία

165

Santa Maria delle Grazie , (Dome), Filippo Brunelleschi, Φλωρεντία, Ιταλία

Alhambra, Pedro Machuca, Γρανάδα, Ισπανία

Κιονόκρανα σχεδιασμένα από τον Michelangelo

La piazza del Campidoglio, Michelangelo, Ρώμη, Ιταλία

166

17ος -18ος αιώνας Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

Άγνωστη γυναίκα (1663), Jan de Bray

άγνωστη γυναίκα , Carel de Moor (1656- 1738)

άγνωστος καλλιτέχνης,άγνωστος ζωγράφος

πορτραίτο άγνωστου άνδρα, Nicolas Maas

Πορτραίτο άγνωστου άνδρα, Frans Hals

167

Πορτραίτο άγνωστου άνδρα, Nathaniel Horne

ζωγράφος Jean-Antoine Watteau

άγνωστη γυναίκα, άγνωστος καλλιτέχνης

Αρχιτεκτονική Εικόνες

Περιγραφή

πρόσοψη της Βασιλικής Εκκλησίας Neumünster (1711-1716) στην πόλη Würzburg, Γερμανία

Καθολική Εκκλησία Dreifaltigkeitskirche (αρχές 18 αιώνα) , Γερμανία

Πρόσοψη του pavilion Amalienburg (1734-1739), Munich

ου

168

Rubens House (1610-1615) , θέα από την αυλή, Βέλγιο

Casa dei Filippini, Francesco Borrimini, Ρώμη

Sant’ Andrea delle Fratte, Francesco Borromini, Ρώμη

St. Niklas Church, Πράγα, Τσεχία

Santa Maria dei Sette Dolori, Francesco Borromini, Ρώμη

169

19ος -20ος αιώνας Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

Φωτογραφία νεαρής γυναίκας, Hugo Erfurth

φωτογραφία άγνωστης γυναίκας, άγνωστος φωτογράφος

Monsieur de Pachtere, Edouard Agneessens, 1874

“apache man”, άγνωστος καλλιτέχνης

πορτραίτο άγνωστης γυναίκας , άγνωστος φωτογράφος

170

πορτραίτο άγνωστου άνδρα, άγνωστος φωτογράφος

φωτογραφία άγνωστου άνδρα, Otero y Aguirre

φωτογραφία άγνωστου αγοριού, άγνωστος φωτογράφος

Αρχιτεκτονική Εικόνες

Περιγραφή

van Eetvelde house , Victor Horta

σιδηροδρομικός σταθμός στο Helsinki, Eliel Saarnien

Victor-Emmanuel Gallery, Milan, Guiseppe Mengoni

171

Otto Wagner, λεπτομέρεια σκάλας, Βιέννη (1841-1918)

γέφυρα Clifton στο Avon, Αγγλία, μηχανικός: Isambard Brunel

AEG- Turbinenfabrik, Βερολίνο, Peter Behrens

Casa Mila, Βαρκελώνη, Antoni Gaudi

Kew Gardens ,Palm House (1844-1848), Decimus Burton

Crystal Palace (1851 , Joseph Paxton

172

20ος αιώνας-σήμερα Προσωπογραφίες Εικόνες

Περιγραφή

φωτογραφία μιας ιταλικής οικογένειας, Robert B. Carrington

φωτογραφία ενός γιατρού, August Sander

o Clergyman και η γυναίκα του, August Sander

τραπεζικός υπάλληλος, August Sander

Τoni Van Eyck, August Sander

173

οικογένεια αγροτών, August Sander

αυτοπορτραίτο, Joseph Kutter (1894-1941)

Jose-Carlos, φωτογραφία από τον Humberto Rivas

Αρχιτεκτονική Εικόνες

Περιγραφή

Schroder House, Gerrit Rietvelt, Utrech, 1924

Villa Savoye,Poissy, Le Corbusier

174

Filandia Hall, Helsinki, Alvar Aalto, 1971

Notre Dame du Haut, Ronchamps, Le Corbusier

Paimio Sanatorium, Alvar Aalto

Bauhaus, Dessau

Palazzetto dello Sport, Rome

Lawn Tennis Club, Δουβλίνο, Stephenson, Gibney

175

4.2.2

Οι Προτάσεις που κατατέθηκαν στον διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Ευρώ

Παρακάτω ακολουθούν όλες οι προτάσεις που κατατέθηκαν στο διαγωνισμό για τον σχεδιασμό του Ευρώ από τους καλλιτέχνες. Στα πλαίσια της έρευνας, επεξεργαστήκαμε το λεύκωμα : “euro banknote 57 design exhibition, European Central Bank, Frankfurt 2003” και ταξινομήσαμε τις προτάσεις σε πίνακες.

Πρόταση 1: Guglielmo

Savini

Cotignola, Ιταλία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

5 ευρώ

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: κεφαλή αθλητή / έργο της σχολής του Λυσίππου Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία από ρωμαϊκούς ναούς και υδραγωγεία

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή αγάλματος από τον καθεδρικό ναό της Αστόργκα (Ισπανία) /αρχιτεκτονικά στοιχεία της ρωμαϊκής περιόδου Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία της ρωμαϊκής περιόδου/ στο βάθος σχηματική παράσταση ναού ρωμανικού ρυθμού

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή της Madonna Annunciata από έργο του Domenico di Nicolò/ στο βάθος σχηματική αναπαράσταση του Castello Visconteo (Πάβια) Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία γοτθικής περιόδου

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή άγνωστης γυναίκας, έργο ανώνυμου καλλιτέχνη / αρχιτεκτονικά στοιχεία της αναγεννησιακής περιόδου Οπίσθια όψη: πύλη, απόδοση σκίτσου του Giulio Romano

euro banknote design exhibition, European Central Bank, Frankfurt 2003 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_catalogueen.pdf

176

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία νέου, έργο του Simon Vouet /αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία της εποχής του μπαρόκ Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση πύλης ρυθμού μπαρόκ/ στο βάθος πρόσοψη μπαρόκ παλατιού

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή από φωτογραφία του Hugo Erfurth/ τo Kew Gaerdens Palm House στο Λονδίνο / σχηματοποιημένο δείγμα αρχιτεκτονικής του σιδήρου και του γυαλιού Οπίσθια όψη: στοιχεία της αρχιτεκτονικής του σιδήρου και του γυαλιού, με φόντο σχηματική παράσταση της οικίας του αρχιτέκτονα John Sloane στο Λονδίνο

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή παιδιού /σκαρίφημα μοντέρνου κτιρίου Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία της μοντέρνα περιόδου

177

Πρόταση 2 :

Giovanni Pino

Νάπολη, Ιταλία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ο έφηβος των Αντικυθήρων/ Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση αψίδων ρωμαϊκού υδραγωγείου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωποποίηση του μηνός Ιανουαρίου, έργο του Benedetto Antelami/ Βαπτιστήριο της Πάρμας Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία της ρωμανικής εποχής

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Η Δικαιοσύνη, από γλυπτό του Giovanni di Balduccio da Pisa (ναός Sant’ Eustorgio, Μιλάνο) Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία της γοτθικής περιόδου

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία πριγκίπισσας, έργο του Jean Hey (Maitre de Moylins)/ Metropolitan Museum, Νέα Υόρκη Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία από την Αναγέννηση

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή, έργο του Mass

Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία της εποχής του μπαρόκ

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία της Madame Moitessier/έργο του Ενκγρ/ Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον Οπίσθια όψη: στοιχεία της αρχιτεκτονικής του σιδήρου και του γυαλιού

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή παιδιού Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία 178

Μαρία Αντωνάτου, Αρετή Μιχελιουδάκη, Νίκος Νικολάου, Ιωάννης Πιπίνης, Περικλής Σωτηρίου Πρόταση 3:

Αθήνα

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: ο Έφηβος των Αντικυθήρων/ Το θέατρο της Επιδαύρου και Ιωνικό κιονόκρανο Οπίσθια όψη: το υδραγωγείο της Σεγκόβια (Ισπανία)/ Τμήμα του ναού του Ηφαίστου δωρικού ρυθμού) στην Αθήνα/ Κορινθιακό κιονόκρανο

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή ανδριάντα, έργο του Benedetto Antelami, από τον καθεδρικό ναό της Πάρμας/ Εσωτερικό του ναού του San Miniato στη Φλωρεντία Οπίσθια όψη: τμήμα του καθεδρικού ναού της Πίζας

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή ανδριάντα, αγνώστου καλλιτέχνη, από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου/ Τμήμα του παρεκκλησίου του καθεδρικού ναού της Ρεμς Οπίσθια όψη: τμήμα της πύλης του καθεδρικού ναού της Αμιένης

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας κατά την τεχνοτροπία της ιταλικής σχολής (αγνώστου καλλιτέχνη)/ Κίονας σε σχέδιο του Μιχαήλ Αγγέλου/ διακοσμητικός ρόδακας για δάπεδο/ ξυλογραφία του Ντύρερ Οπίσθια όψη: Ροτόντα του Αγίου Πέτρου, Ρώμη, έργο του Μπραμάντε/ Ανάγλυφο, έργο του Antonio del Pontassive, από την κόγχη του Μωυσή (με βάση σχέδιο του Μιχαήλ Αγγέλου)/ Πλατεία Καπιτωλίου, έργο του Michelangelo

179

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή άγνωστης γυναίκας, έργο του Jan de Bray, 1663/ Πρόσοψη του ναού Dreifaltigkeitskirche, Μόναχο Οπίσθια όψη: τμήμα πρόσοψης του Neumünster στο Βίρτσμπουργκ (Γερμανία)

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία του Monsieur de Pachtere, έργο του Edouard Agneessens, 1874/ Εσωτερική σκάλα από το Crystal Palace του Λονδίνου, 1851 Οπίσθια όψη: τμήμα της μεγάλης αίθουσας των βασιλικών θερμοκηπίων του Laeken, Βρυξέλλες/ Τμήμα,της Galleria Vittorio Emanuele II στο Μιλάνο/ Λεπτομέρεια στοιχείου στήριξης από την «Αίθουσα των μηχανών» (Halle des machines) στη διεθνή έκθεση των Παρισίων το 1862

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: « Ο ιερωμένος», φωτογραφία του August Sander/ Εσωτερικό της Villa Savoye του Le Corbusier στο Poissy Οπίσθια όψη: τμήμα της οικίας Schröder του αρχιτέκτονα Gerit Rietveld, Ουτρέχη, 1924/ Τμήμα της Villa Savoye στο Poissy

180

Πρόταση 4 :

Robert Ballagh

(1 πρόταση)

Δουβλίνο

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή εμπνευσμένη από αγάλματα της κλασικής περιόδου/ Στο βάθος, κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού με έλικες και ακάνθους Οπίσθια όψη: νομίσματα της κλασικής εποχής/ Στο βάθος κάτοψη αμφιθεάτρου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή γυναίκας με μεσαιωνική περιβολή/ Στο βάθος παράθυρο σε σχήμα ρόδακα Οπίσθια όψη: ξυλόγλυπτο της ρωμανικής εποχής με φόντο κάτοψη ναού της ίδιας περιόδου

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άνδρα με τουρμπάνι ,που το έφεραν στη Δύση οι σταυροφόροι/ Στο βάθος, εξωτερικό αντέρεισμαχαρακτηριστικό γοτθικό στοιχείο Οπίσθια όψη: βιτρώ ,με φόντο κάτοψη γοτθικού καθεδρικού ναού

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία γυναίκας/ Στο βάθος αναγεννησιακά κτίσματα Οπίσθια όψη: τα βασικά αρχιτεκτονικά εργαλεία: ο κανόνας, ο γνώμονας και ο διαβήτης ,με φόντο κάτοψη αναγεννησιακού κτιρίου

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία με στοιχεία της εποχής μπαρόκ-ροκοκό/ Στο βάθος αρχιτεκτονικά στοιχεία Οπίσθια όψη: μικροσκόπιο ρυθμού ροκοκό με φόντο κάτοψη μπαρόκ ναού

181

200 ευρώ

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή γυναίκας εμπνευσμένη από την ακαδημαϊκή προσωπογραφία του 19ου αιώνα και σχέδιο κτιρίου της ίδιας περιόδου Οπίσθια όψη: διακοσμητικό στοιχείο από χυτοσίδηρο με φόντο κάτοψη κτιρίου Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφίες /προοπτικό φανταστικής πόλης του 20ου αιώνα Οπίσθια όψη: σχέδιο κελύφους κτιρίου/ Στο βάθος κατασκευή θολωτής στέγης που σχεδιάστηκε με τη βοήθεια σύγχρονων σχεδιαστικών εργαλείων

182

Πρόταση 5:

Robert Ballagh (2η πρόταση) Δουβλίνο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: σαλιγκάρι

Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ψάρι, σύμβολο γονιμότητας και σοφία/ Δίχτυα ψαρέματος που συμβολίζουν τα πρώτα ταξίδια των εξερευνητών Οπίσθια όψη: υδρόγειος ευρωπαϊκής κατασκευής, σε ανάμνηση της επιτυχίας των πρώτων θαλασσοπόρων

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κουκουβάγια, σύμβολο της σοφίας Οπίσθια όψη: ουράνιοι χάρτες που προβάλλουν σπουδαίες αστρονομικές ανακαλύψεις

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ελάφι, ρωμαϊκό σύμβολο του κυνηγιού και αλληγορία της σύνεσης Οπίσθια όψη: η εξέλιξη της γραπτής επικοινωνίας-από τις σκηνές κυνηγιού της ζωγραφικής των σπηλαίων στις ρωμαϊκές επιγραφές και στα κινητά τυπογραφικά στοιχεία.

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: καβούρι Οπίσθια όψη: η συμβολή της Ευρώπης στην εξερεύνηση των βυθών.

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μέλισσα, σύμβολο εργατικότητας, αγνότητας και αθανασίας, γνωστή για τις κατασκευαστικές της ικανότητες Οπίσθια όψη: ευρωπαϊκά κτίρια και άλλες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες

183

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σαλαμάνδρα του νερού Οπίσθια όψη: φιάλες καταδύσεως, μια ευρωπαϊκή εφεύρεση που έκανε δυνατή την εξερεύνηση των βυθών

184

Πρόταση 6 : Erik

Bruun

Viborg, Φιλανδία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: πουλιά, αηδόνι Οπίσθια όψη: φύση

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: έντομα, πεταλούδα Οπίσθια όψη: βλάστηση

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: θαλάσσια πανίδα Οπίσθια όψη: καθαρά νερά

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: οικολογικές καλλιέργειες Οπίσθια όψη: αιολική ενέργεια, καθαρές μορφές ενέργειας

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: δάση

Οπίσθια όψη: φωτοσύνθεση, οξυγόνο

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μπεκάτσα (Scolopax Rusticola) Οπίσθια όψη: ηλιακή ενέργεια

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: απολιθώματα

Οπίσθια όψη: ύδατα, πλαγκτόν, άλγες

185

Πρόταση 7 : Daniel

Bruun, Johanna Bruun

Espoo, Φιλανδία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: o Έφηβος των Αντικυθήρων / αναπαράσταση του Παρθενώνα. Οπίσθια όψη: τμήμα από το πρόπυλο του Παρθενώνα /κάτοψη του Ηραίου της Σάμου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: άγαλμα που παριστάνει την άνοιξη/ κρύπτη του παρεκκλησίου της Notre Dame στη Χάγη Οπίσθια όψη: κάτοψη της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στο Saint-Séverin Condroz

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδριάντας από τον καθεδρικό ναό του Στρασβούργου, εσωτερικό του York Minster Οπίσθια όψη: τομή και κάτοψη του καθεδρικού ναού της Αμιένης

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας, λεπτομέρεια από την «άφιξη των πρεσβευτών», έργο του Vittore Carpaccio, 1520 Οπίσθια όψη: λεπτομέρεια από την «άφιξη των πρεσβευτών» και το Palazzo Farnese (Ρώμη), έργο του αρχιτέκτονα Antonio da Sangallo του νεώτερου

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άγνωστου άνδρα, προοπτική άποψη κτιρίου με περιστύλιο Οπίσθια όψη: To Schloss Pfünz, έργο του αρχιτέκτονα Mauritio Pedetti, 1790

186

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Φωτογραφία γυναίκας / εσωτερικό τράπεζας στη Βιέννη, έργο του Otto Wagner, 1905 Οπίσθια όψη: τομή και προβολή στέγης κτιρίου από σίδηρο

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: το περίπτερο της Γερμανίας που σχεδίασε ο Mies van der Rohe για τη διεθνή έκθεση της Βαρκελώνης, 1929 Οπίσθια όψη: το μέγαρο Neckermann στη Φραγκφούρτη, έργο του E. Eiermann, 1958-61

187

Πρόταση 8 :

Reinhold Gerstetter (1η πρόταση) Leonberg, Γερμανία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή από ρωμαϊκό ανάγλυφο του 130 μ.Χ., Ρώμη.

Οπίσθια όψη: τμήμα από το υδραγωγείο της Σεγκόβια (Ισπανία) /κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού με έλικες και φύλλα ακάνθου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή με βάση γλυπτό του Benedetto Antelami « La Primavera» (η άνοιξη), από τον καθεδρικό ναό της Πάρμας

Οπίσθια όψη: τμήμα του καθεδρικού ναού του Spreyer (ρωμανικού ρυθμού) /είσοδος με περιστύλιο σε ρωμανικό ρυθμό

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: o Άγιος Φλωριανός από γλυπτό αγνώστου καλλιτέχνη ,λεπτομέρεια από την Αγία Τράπεζα του Kefermarkt Οπίσθια όψη: ο καθεδρικός ναός της Αμιένης/ αέτωμα πρώιμου γοτθικού ρυθμού με τρίλοβο ως υπέρθυρο/ Παράθυρο σε σχήμα ρόδακα από την Παναγία των Παρισίων (Notre Dame)

188

50 ευρώ

Εμπρόσθιο όψη: μορφή με βάση την «Προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας» του Sebastiano del Piombo Οπίσθια όψη: τμήμα του θόλου της Santa Maria del Fiore (Φλωρεντία), του Filippo Brunelleschi/ Αναγεννησιακό αψιδωτό παράθυρο ενσωματωμένο σε λαξευτή λιθοδομή (Pallazzo Gondi, Φλωρεντία)

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή με βάση την « Προσωπογραφία ηλικιωμένου άνδρα» του Michiel van Miervelt Οπίσθια όψη: τμήμα από την πρόσοψη του Neumünster στο Βίρτσμπουργκ, μπαρόκ συμμετρικό διακοσμητικό στοιχείο, γύψινες και ξύλινες διακοσμήσεις

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή άγνωστου άνδρα από φωτογραφία

Οπίσθια όψη: τμήμα σκάλας σε σχέδιο του Otto Wagner/ Τμήμα χαλύβδινης σκάλας της ίδιας περιόδου

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: άνδρας και γυναίκα από φωτογραφία του August Sander Οπίσθια όψη: τμήμα της οικίας Schröder του αρχιτέκτονα Gerit Rietveld, Ουτρέχτη, 1924/ Πολυκατοικία, έργο του Walter Gropius, 1925

189

Πρόταση 9 : Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Reinhold Gerstetter (2η πρόταση) Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή από ρωμαϊκό ανάγλυφο του 130 μ.Χ., Ρώμη

Οπίσθια όψη: φωτογραφία της δυτικής Ευρώπης από δορυφόρο

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή με βάση το άγαλμα “La Primavera”(άνοιξη), έργο του Benedetto Antelami, καθεδρικός ναός της Πάρμας Οπίσθια όψη: φωτογραφία της κεντρικής Ευρώπης από δορυφόρο

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή με βάση το άγαλμα του Αγίου Φλωριανού (άγνωστου καλλιτέχνη), λεπτομέρεια από την Αγία Τράπεζα του ναού Kefermarkt Οπίσθια όψη: φωτογραφία της βόρειας Ευρώπης από δορυφόρο

190

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή με βάση την Προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας του Sebastiano del Piombο

Οπίσθια όψη: φωτογραφία της ανατολικής Ευρώπης από δορυφόρο

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία του Michiel van Miervelt

Οπίσθια όψη: φωτογραφία της βόρειας Ευρώπης από δορυφόρο

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: φωτογραφία άγνωστου άνδρα

Οπίσθια όψη: φωτογραφία της βόρειας Ευρώπης από δορυφόρο

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: άνδρας και γυναίκα, φωτογραφία του August Sander Οπίσθια όψη: φωτογραφία της νότιας Ευρώπης από δορυφόρο

191

Πρόταση 10 :

Hannu Järviö, Karin Mörck-Hamilton Oulu, Φιλανδία

Εμπρόσθια όψη

Goteborg, Σουηδία

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή εμπνευσμένη από τον Απόλλωνα του Μπελβεντέρε/ Ιωνικό κιονόκρανο / ρωμαϊκό μωσαϊκό Οπίσθια όψη: δωρικός ναός στην Κόρινθο και το θέατρο της Επιδαύρου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή εμπνευσμένη από ρωμανικά γλυπτά της νότιας και κεντρικής Ευρώπης/ Κιονόκρανο και πύλη ρωμανικού ρυθμού ενσωματώνονται στο χαλκογραφικό μοτίβο Οπίσθια όψη: κρύπτη από την κεντρική Ευρώπη και πύλη από τη νότια Ευρώπη Εμπρόσθια όψη: γοτθικό κιονόκρανο / δείγμα γοτθικής αρχιτεκτονικής

20 ευρώ

Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονική λεπτομέρεια και στέγη γοτθικού ρυθμού

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σχέδιο αντιπροσωπευτικό του αναγεννησιακού ιδιώματος στην αρχιτεκτονική/ Πρόσοψη εμπνευσμένη από τον Καθεδρικό ναό της Πιέντσα (Ιταλία) του Bernardo Rossellino και προβολή θόλου Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονική της Αναγέννησης

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: έργο του Johann Jacob Schubler/ διακοσμητικά στοιχεία με άνθη Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονική της κεντρικής Ευρώπης με κωδωνοστάσια ρυθμού Μπαρόκ / διακοσμητικό διάφραγμα από σφυρήλατο σίδηρο

192

200 ευρώ

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: περιστρεφόμενη σκάλα από χυτοσίδηρο / μοτίβο εμπνευσμένο από βιτρώ της κεντρικής Ευρώπης Οπίσθια όψη: θερμοκήπιο από σίδηρο και γυαλί /μοτίβο εμπνευσμένο από τη χειροτεχνία της κεντρικής Ευρώπης Εμπρόσθια όψη: ισομετρικό σχέδιο φονξιοναλιστικού σπιτιού εμπνευσμένο από το Diamond House του αρχιτέκτονα John Hejduk Οπίσθια όψη: η οικία Schroder, έργο του αρχιτέκτονα Gerrit Rietveld, Oυτρέχτη, 1924

193

Πρόταση 11:

Luís Filipe de Abreu

(1 πρόταση)

Tοrres Novas, Πορτογαλία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη Δεν υπάρχει περιγραφή

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

194

Πρόταση 12 : Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Luís Filipe de Abreu

(2 πρόταση)

Οπίσθια όψη

Δεν υπάρχει περιγραφή

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

195

500 ευρώ

196

Πρόταση 13 : Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

John Stevenson Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή της κλασικής περιόδου

Οπίσθια όψη: κιονοστοιχία κλασικού ρυθμού

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή ρωμανικού ρυθμού

Οπίσθια όψη: αψίδα και κίονες ρωμανικού ρυθμού

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή γοτθικού ρυθμού

Οπίσθια όψη: γοτθικό παράθυρο

197

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή αναγεννησιακού ρυθμού Οπίσθια όψη: αναγεννησιακή κόγχη σε σχήμα αχιβάδας

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή ρυθμού μπαρόκ/ροκοκό

Οπίσθια όψη: αψιδωτή είσοδος ρυθμού μπαρόκ

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία γυναίκας

Οπίσθια όψη: αψιδωτή στέγη από σίδηρο και γυαλί, συνηθισμένη σε σταθμούς και στοές

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή βρέφους που συμβολίζει το μέλλον της Ευρώπης

Οπίσθια όψη: περιστρεφόμενη σκάλα κατασκευασμένη από σύγχρονα υλικά

198

Πρόταση 14 : Stuart

Rost

Fleet, Ηνωμένο Βασίλειο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: έθνος-λαόςχώρες-πόλεις-κωμοπόλεις Οπίσθια όψη: φυσικά παζλνιφάδες χιονιού-κρυσταλλικά σχήματα

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ιστορίαδακτύλιοι κορμών δεντρώναπολιθώματα Οπίσθια όψη: γλώσσα-τύποι γραμμάτων-γραπτή επικοινωνία

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κατασκευέςγεωλογικά στρώματα-ορυκτάδομικά υλικά Οπίσθια όψη: ύφασμα-ίνες

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: υπολογιστέςδυαδικός κώδικαςηλεκτρονικά μηχανήματα Οπίσθια όψη: μηχανήματαμηχανικά στοιχεία και εξαρτήματα

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: φωςχρωματικό φάσμα-χρώμα και μελάνι Οπίσθια όψη: ήχος-μουσικήτόνος

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κύτταραόργανα-ανθρώπινο σώμα Οπίσθια όψη: μόριαηλεκτρόνια -άτομα

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: χρόνοςφάσεις της σελήνης-έτη-ώρεςλεπτά-δευτερόλεπτα Οπίσθια όψη: το σύμπαν- ο σχηματισμός του ήλιου-οι πλανήτες του ηλιακού συστήματος 199

Πρόταση 15 : Εμπρόσθια όψη

Colin Braun Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Ο Έφηβος του Μαραθώνα και κλασική δάδα Οπίσθια όψη: Ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο και κλασικό διακοσμητικό στοιχείο

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή αγάλματος, έργο του Benedetto Antelami από τον καθεδρικό ναό της Πάρμας / διακοσμητικό στοιχείο ρωμανικού ρυθμού Οπίσθια όψη: κίονες από το αββαείο Konigsglutter στη Γερμανία

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ο Άγιος Φλωριανός, λεπτομέρεια από την Αγία Τράπεζα του ναού του Kefenmarkt (1490-96) /γοτθικό ακιδωτό επιστέγασμα Οπίσθια όψη: εσωτερικό του Καθεδρικού ναού Wells και πρωτόγραμμα από γοτθικό χειρόγραφο

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία ράφτη, έργο του Giovanni Batista Moroni(1750) /αναγεννησιακό ρόπτρο από την Ιταλία Οπίσθια όψη: η ροτόντα του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, έργο του Mπραμάντε, 1502 /αναγεννησιακός θόλος.

200

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άγνωστης γυναίκας, έργο του Jan de Bray, 1663 Οπίσθια όψη: πρόσοψη του ναού Dreifaltigkeitskirche (Μόναχο), αρχές του 18ου αιώνα / διακοσμητικό στοιχείο σε ρυθμό μπαρόκ/ροκοκό

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία του Monsieur de Pachtere, έργο του Edouard Agneessens, 1874 / αρχιτεκτονικό στοιχείο. Οπίσθια όψη: περίτεχνη σκάλα στη Βιέννη, έργο του Otto Wagner / η κρεμαστή γέφυρα Clifton πάνω από το φαράγγι του Avon, σε σχέδιο του Isambard Kingdom Brunel

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία της ηθοποιού Tony van Eyck, φωτογραφία του August Sander Οπίσθια όψη: το Lawn Tennis Club στο Δουβλίνο, έργο των Stephenson και Gibney

201

Πρόταση16 : Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Terry Thorn Οπίσθια όψη Δεν υπάρχει περιγραφή

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

202

Πρόταση 17 :

Jaap Drupsteen

Hasselt, Ολλανδία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

10 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Όλα τα τραπεζογραμμάτια της σειράς αποτελούν κολλάζ από τις εποχές και τους ρυθμούς της Ευρώπης και απεικονίζουν δομικά και διακοσμητικά στοιχεία. Οι χρωματικές διαβαθμίσεις και οι μονόχρωμες επιφάνειες ενσωματώνουν τα πιο σύγχρονα χαρακτηριστικά ασφαλείας κατά των παραχαράξεων.

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

203

Πρόταση 18 :

Miguel Angel Plaza

Μαδρίτη, Ισπανία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Η φιλοσοφική, πνευματική και ηθική κληρονομιά του ελληνικού πολιτισμού,με έμφαση στην αρμονία και τη γαλήνη της κλασικής περιόδου

10 ευρώ

Η επίδραση της θρησκείας στην κοινωνία του μεσαίωνα

20 ευρώ

Η εξέλιξη της γραφής και της μετάφρασης

50 ευρώ

Ανθρωπιστικές αξίες

100 ευρώ

Άνθιση των τεχνών και ιδιαίτερα της μουσικής

200 ευρώ

Πρόοδος της βιομηχανίας και της τεχνολογίας, η εφεύρεση της φωτογραφίας και τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου

500 ευρώ

Ισότητα των φύλων, εξέλιξη των επικοινωνιών, μοντέρνα αρχιτεκτονική

204

Πρόταση 19 : Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

10 ευρώ

Miguel Angel Plaza Οπίσθια όψη

Περιγραφή

Εμπρόσθιες όψεις: τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα δημιουργούν μια νέα βάση για την οικοδόμηση της Ευρώπης και τη στήριξη των δομών της

Οπίσθιες όψεις: κύκλοι και επάλληλα σχήματα

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

205

Πρόταση 20 : Johann

Müller

Μόναχο, Γερμανία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Προσωπογραφία Ρωμαίας

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Ο μήνας Ιανουάριος, έργο του Benedetto Antelami, Βαπτιστήριο της Πάρμας

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Προσωπογραφία του Jobst Seyfried, έργο του Rueland Frueauf του Πρεσβύτερου

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Προσωπογραφία γυναίκας, άγνωστου καλλιτέχνη

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: H Luise Ulrike της Πρωσίας, βασίλισσα της Σουηδίας, 1720-82, αγνώστου καλλιτέχνη

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Ο Carl Friedrich Voigt, χαράκτης νομισμάτων, φωτογραφία του August Sander

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Προσωπογραφία της ηθοποιού Tony van Eyck, φωτογραφία του August Sander

206

Πρόταση 21 : Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Alain Guérault Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: μορφή επιφανούς Ρωμαίου και σκαλιστό φύλλο ακάνθου Οπίσθια όψη: ελεύθερη απόδοση στοιχείων από τη Villa Hadriana (Ιταλία,130 μ.Χ)

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία ευγενούς συζύγου του Μεσαίωνα Οπίσθια όψη: το αββαείο της Notre Dame στη Bernay , Γαλλία

20 ευρώ

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άνδρα με μεσαιωνική περιβολή, 14ος αιώνας, Γαλλία Οπίσθια όψη: παράθυρο γοτθικού ρυθμού/ Στο βάθος, αναπαράσταση αντηρίδας από το Duomo του Μιλάνου Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία γυναίκας με αναγεννησιακή περιβολή Οπίσθια όψη: ο ναός του San Μichele στη νήσο Μουράνο της Βενετίας

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άνδρα από την εποχή του φλαμανδικού μπαρόκ Οπίσθια όψη: κίονες από το ναό του Αγ. Ιωάννου στην Πράγα

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία Γαλλίδας, τέλη 19ου αιώνα Οπίσθια όψη: βοτανικός κήπος ,Γαλλία

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία άνδρα με ενδυμασία της δεκαετίας του ‘30 Οπίσθια όψη: δύο κατοικίες σχεδιασμένες από τον J.P.P. Oud,Ρότερνταμ/ H οικία Schroder, έργο του αρχιτέκτονα Gerit Rietveld, Ουτρέχτη, 1924 207

Πρόταση 22 :

Istituto Poligrafico e Zecca dello Stato S.p.A. (1η πρόταση)

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

10 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: κεφαλή αγάλματος της κλασικής περιόδου/ Ελεύθερη απόδοση του υδραγωγείου της Σεγκόβια, Ισπανία Οπίσθια όψη: ελεύθερο σχέδιο ρωμαϊκού μωσαϊκού. Γρύπας της κλασικής περιόδου Εμπρόσθια όψη: μορφή γυναίκας με βάση στοιχεία της γαλλικής ρωμανικής περιόδου και ρωμανικά διακοσμητικά στοιχεία Οπίσθια όψη: άποψη του αββαείου του Κλουνύ

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μορφή άνδρα και αρχιτεκτονικά στοιχεία από τη γοτθική περίοδο Οπίσθια όψη: γοτθικά αρχιτεκτονικά στοιχεία με βάση παλάτι της Βενετίας και το κάστρο του Μάρμπουργκ

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Προσωπογραφία γυναίκας της Αναγέννησης Οπίσθια όψη: άποψη αναγεννησιακού ανακτόρου

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή από την εποχή του μπαρόκ/ Μεταλλικό ομοίωμα του ηλιακού συστήματος Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικό στοιχείο από ναό ρυθμού μπαρόκ

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή Οπίσθια όψη: ατμομηχανή του 19ου αιώνα

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: αγόρι και κορίτσι με ενδυμασίες από τις αρχές του 20ου αιώνα Οπίσθια όψη: σχολείο στο Cergy-Pontoise, Παρίσι

208

Πρόταση 23 : Istituto Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Poligrafico e Zecca dello Stato S.p.A. Οπίσθια όψη

(2 πρόταση) Περιγραφή

Εμπρόσθια όψη: κεφαλή Έλληνα αθλητή Οπίσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από τα 12 αστέρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σχηματική παράσταση μεσαιωνικού αετού Οπίσθια όψη: φανταστικά σχέδια

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μεσαιωνικό κράνος Οπίσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από μεσαιωνικά γράμματα του αλφαβήτου

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από την κλασική τέχνη Οπίσθια όψη: φανταστικά σχέδια

100 ευρώ

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από μικρό ναπολιτάνικο γλυπτό ρυθμού μπαρόκ με θέμα τον Άγιο Γεώργιο Οπίσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από το γλυπτό του Mπερνίνι «Η έκσταση της Αγίας Τερέζας», 1647-52 Εμπρόσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από το γυναικείο πρόσωπο Οπίσθια όψη: φανταστικά σχέδια

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανθρώπινο καλειδοσκόπιο Οπίσθια όψη: σχέδιο εμπνευσμένο από τη μοντέρνα αρχιτεκτονική 209

Πρόταση 24 :

Inge Madlé

Άμστερνταμ, Ολλανδία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: κατοικία, αρχιτεκτονική επηρεασμένη από το ολλανδικό ρεύμα του De Stijl

Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση μοντέρνων αρχιτεκτονικών στοιχείων

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μια από τις πρώτες γέφυρες από χυτοσίδηρο

Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση γέφυρας από χυτοσίδηρο

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ασημένιο αγγείο ρυθμού μπαρόκ/ροκοκό

Οπίσθια όψη: Κάτοψη κτιρίου από την ίδια περίοδο

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σπουδές ανατομίας, που αντανακλά την αναζήτηση της γνώσης, χαρακτηριστικό στοιχείο του πνεύματος της Αναγέννησης

210

Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένο πολεοδομικό σχέδιο

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παράθυρο γοτθικού ναού/ Τα μοτίβα στο δάπεδο είναι αντιπροσωπευτικά της περιόδου Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση κάτοψης καθεδρικού ναού

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: λεπτομέρεια από χειρόγραφο μοναχού “CC” (ο αριθμός 200 με λατινικά ψηφία)

Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση κιονοστοιχίας με κελτικά και σκανδιναβικά χαρακτηριστικά

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπείο και μοτίβα από την ελληνική αγγειογραφία

Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση αμφιθεάτρου και μοτίβα από ελληνικά αγγεία

211

Πρόταση 25 :

Ernst and Lorli Jünger Ηanau, Γερμανία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: μαρμάρινο γλυπτό, μωσαϊκό και βάση κίονα Οπίσθια όψη: κιονόκρανο και τμήμα κλασικού αμφιθεάτρου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: πέτρινο γλυπτό, δάπεδο, μυθικό πλάσμα Οπίσθια όψη: κιονόκρανο και τοξωτές στοές ρωμανικού ρυθμού

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ξυλόγλυπτο και ξύλινη οροφή, ράβδος με σφαιρικό ομοίωμα του ηλιακού συστήματος Οπίσθια όψη: στύλος, τμήμα από γοτθικό παράθυρο

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ζωγραφικά ,ανάγλυφα διακοσμητικά και αχιβάδα Οπίσθια όψη: περιστύλιο, αίθουσα με τοξωτή πύλη

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ζωγραφικά και γύψινα στοιχεία

Οπίσθια όψη: κιονόκρανο και σκάλα

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: φωτογραφία/ στοιχείο από σφυρήλατο σίδηρο/ κοσμήματα Οπίσθια όψη: ξύλινος στύλος, βιομηχανικό κτίριο, διάφραγμα από σφυρήλατο σίδηρο

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: φωτογραφία/διακόσμηση τοίχου/ ασεμπλάζ κύβων Οπίσθια όψη: τμήματα προσόψεων/χαρακτηριστικά δείγματα μοντέρνας αρχιτεκτονικής 212

Πρόταση 26:

Klaus Michel, Sanne Jünger Μόναχο, Γερμανία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Παιχνίδια και χοροί

10 ευρώ

Φαγητό και εθνική κουζίνα

20 ευρώ

Μορφολογία εδάφους

50 ευρώ

Κλίμα και καιρός

100 ευρώ

Γλώσσα και επικοινωνία

200 ευρώ

Φιλοσοφία και θρησκεία

500 ευρώ

Δικαιοσύνη και εμπόριο

213

Πρόταση 27: Renato

Manfredi

Castelnovo né Monti, Ιταλία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: μορφή εμπνευσμένη από τα ορειχάλκινα αγάλματα του Riace και από τον Ηνίοχο των Δελφών/ Ιωνικό κιονόκρανο, ρωμαϊκή αψίδα και τοίχος Οπίσθια όψη: πύλη εμπνευσμένη από τα ρωμαϊκά μνημεία της Β. Αφρικής, κορινθιακό κιονόκρανο και υδραγωγείο Εμπρόσθια όψη: η εποχή της ακμής του μοναχισμού. Μορφή μοναχού, εμπνευσμένη από εικονογραφημένα χειρόγραφα. Ρωμανικά αρχιτεκτονικά στοιχεία Οπίσθια όψη: μοναχός, λεπτομέρεια από εικονογραφημένο χειρόγραφο. Πύλη και ανάγλυφο εμπνευσμένο από αρχιτεκτονικά μοτίβα της βόρειας Ιταλίας Εμπρόσθια όψη: γλυπτό εμπνευσμένο από γαλλικό άγαλμα γοτθικού ρυθμού/ Ρόδακας και κίονες ναού Οπίσθια όψη: εσωτερική άποψη γαλλικού καθεδρικού ναού Εμπρόσθια όψη: φλαμανδική προσωπογραφία της Αναγέννησης και στύλος από ανάκτορο της Φλωρεντίας Οπίσθια όψη: προοπτικό σχέδιο αυλής εμπνευσμένο από την Πινακοθήκη Uffizi στη Φλωρεντία/ Αστρολάβος, ανεμολόγιο πυξίδας και ανάγλυφο διακοσμητικό εμπνευσμένο από φλωρεντινό μοτίβο

214

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία ρυθμού μπαρόκ/ έλικες από γαλλικές γύψινες διακοσμήσεις/ πτυχωτό ύφασμα/ χαρακτηριστικό στοιχείο της μπαρόκ εικονογραφίας Οπίσθια όψη: εσωτερικό αυστριακής βιβλιοθήκης / Αγγελούδι ρυθμού μπαρόκ / εσωτερικό ναού

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: άνδρας / σκάλα και παραπέτο εμπνευσμένα από τα Art Deco κτίρια του Victor Horta στις Βρυξέλλες Οπίσθια όψη: ανθοδοχείο/ίριδες/ εσωτερικό εργοστασίου Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία/ στοιχεία σύγχρονης αρχιτεκτονικής

500 ευρώ

Οπίσθια όψη: κεραία τηλεπικοινωνιών/ βιομηχανικό κτίριο

215

Πρόταση 28:

Sandrine-Ludmilla Jung

Niederhelfenschwil, Ελβετία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: ο συνεχής μετασχηματισμός των πόλεων της Ευρώπης Οπίσθια όψη: πολιτισμικός και αρχιτεκτονικός συγκρητισμός

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: οι δεσμοί του ανθρώπου με τη γη Οπίσθια όψη: κατεργασία πολύτιμου λίθου που συμβολίζει διαμόρφωση της Ευρώπης

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η γυναικεία μορφή που συμβολίζει τη συναίνεση και την υπομονή Οπίσθια όψη: ο πλούτος της ευρωπαϊκής θαλάσσιας ζωής

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ο χρόνος ως αέναη κινητήρια δύναμη της ζωής Οπίσθια όψη: λαμπτήρες

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η γαλήνη του φυσικού κόσμου

Οπίσθια όψη: άνθος ίριδας που ανοίγει, σύμβολο του νέου νομίσματος που ανοίγεται στην Ευρώπη

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η πολυποίκιλη χλωρίδα και πανίδα της Ευρώπης και οροσειρές Οπίσθια όψη: σοφία και αποφασιστικότητα

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: πανευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της έρευνας Οπίσθια όψη: η σελήνη και ο οραματισμός του μέλλοντος

216

Πρόταση 29 : Mark

Scovell

Windsor, Ηνωμένο Βασίλειο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: διακοσμητικά μοτίβα από αρχιτεκτονική /αγγειογραφία/διακόσμηση/υφα ντουργία της κλασικής περιόδου Οπίσθια όψη: κιονόκρανο/γλυπτό /στο βάθος απεικονίζεται εσωτερικός χώρος

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή / διακοσμητικά στοιχεία από διαζώματα και κιονόκρανα Οπίσθια όψη: αψίδες/κίονες /κηροπήγιο εμπνευσμένα από ρωμανικούς ναούς του 12ου αιώνα

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή/ ξυλόγλυπτα ναών Οπίσθια όψη: κιονόκρανο/ παράθυρα /ξυλόγλυπτα από το εσωτερικό γοτθικού ναού

50 ευρώ

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία γυναίκας/ Μοτίβα από έργα του Filippo Brunelleschi (1377-1446) /εκκλησία στην Πάντοβα Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση εσωτερικού μεγάρου στη Ρώμη/ διάζωμα με μετάλλια του Μπραμάντε Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία γυναίκας που παραπέμπει σε πίνακες του Γκένσμπορο, Ρούμπενς και Βαττώ Οπίσθια όψη: ναός και στύλος σιδερένιας καγκελόπορτας

217

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Προσωπογραφία άνδρα/σφυρήλατα κιγκλιδώματα /άστρο που παραπέμπει στην τεχνική “opus sectile” Οπίσθια όψη: φωτογραφίες από εσωτερικό χώρο σιδηροδρομικού σταθμού

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: προσωπογραφία γυναίκας σε στυλ Art Nouveau Οπίσθια όψη: αρχιτεκτονικό σχέδιο /αφηρημένα σχήματα εμπνευσμένα από τον Le Corbusier/ αφηρημένα ακτινωτά μοτίβα

218

Πρόταση 30:

Pierrette Lambert

Poitou, Γαλλία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: ανθέμια λωτού

Οπίσθια όψη: Ιωνικός, δωρικός και κορινθιακός ρυθμός

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: αρχιτεκτονικά στοιχεία ρωμανικής περιόδου Οπίσθια όψη: σχηματική παράσταση με κωδωνοστάσια, στύλους από αββαεία και βασιλικές ρωμανικού ρυθμού

20 ευρώ

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γοτθικά αρχιτεκτονικά στοιχεία/ εικογραφημένα χειρόγραφα Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένο εσωτερικό ναού /εξωτερικά αντερείσματα, εμπνευσμένα από γοτθικούς καθεδρικούς ναούς Εμπρόσθια όψη: διακοσμητικά στοιχεία από αναγεννησιακές ταπισερί Οπίσθια όψη: αναγεννησιακοί κίονες και πλαίσια παραθύρων

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: διακοσμητικά στοιχεία ρυθμού μπαρόκ

Οπίσθια όψη: κίονες ρυθμού μπαρόκ

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: στοιχεία εμπνευσμένα από κιγκλιδώματα και παράθυρα Οπίσθια όψη: μοτίβο εμπνευσμένο από κισσούς

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σχηματική παράσταση στοιχείων εσωτερικής διακόσμησης και σιντριβάνι Οπίσθια όψη: δείγματα μοντέρνας αστικής αρχιτεκτονικής

219

Πρόταση 31 :

Brigitte Matoul, Benoît Grégoire, Véronique Boland (1η πρόταση) Liège, Βέλγιο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο και κλασικοί κίονες

Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο και κίονες ρωμανικού ρυθμού Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο και γοτθικοί κίονες Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

220

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο και αναγεννησιακοί κίονες Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο και κίονες ρυθμού μπαρόκ/ροκοκό Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο / σιδερένιοι στύλοι Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: παιδικό πρόσωπο /στύλοι από μπετόν Οπίσθια όψη: σχηματοποιημένη αεροφωτογραφία ευρωπαϊκού τοπίου

221

Πρόταση 32:

Brigitte Matoul, Benoît Grégoire, Véronique Boland (2η πρόταση)

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: τεχνολογικές καινοτομίες και επικοινωνία

Οπίσθια όψη: βουνά

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: πρόοδος των μαθηματικών και της φυσικής Οπίσθια όψη: λόφοι και κοιλάδες

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η εξερεύνηση του διαστήματος

Οπίσθια όψη: φυσικά τοπία

222

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η εξέλιξη του ανθρώπου Οπίσθια όψη: ύπαιθρος

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η εξέλιξη της προστασίας του περιβάλλοντος

Οπίσθια όψη: χωριά

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: καλλιτεχνικές εξελίξεις

Οπίσθια όψη: πόλεις και ποτάμια

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η πρόοδος της επιστήμης και της ιατρικής

Οπίσθια όψη: λιμάνια και θάλασσα

223

Πρόταση 33 :

Maryke Degryse

Roeselare, Βέλγιο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή TΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Εμπρόσθια όψη: μικροσκόπιομόριο DNA Οπίσθια όψη: κάρτα μνήμης ηλεκτρονικού υπολογιστή/ ενδείξεις σκεδασίμετρου (μετεωρολογικό όργανο)

10 ευρώ

ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑ Eμπρόσθια όψη: από το επίπεδο τυπογραφικό πιεστήριο στις δορυφορικές επικοινωνίες Οπίσθια όψη: ραδιοκύματα, γράμματα του αλφαβήτου /δίκτυα μεταφορών

20 ευρώ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ Εμπρόσθια όψη: σημαντικά ευρωπαϊκά νομίσματα ανά τους αιώνες Οπίσθια όψη: γρανάζια/ηλεκτρομαγνήτες/ αεροτουρμπίνες / εργοτάξιο

50 ευρώ

ΠΟΙΚΙΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ

100 ευρώ

ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΥΡΩΠΗ

Εμπρόσθια όψη: ατομικές, περιφερειακές και πολιτισμικές διαφορές Οπίσθια όψη: λαϊκοί χοροί και αργαλειός

Εμπρόσθια όψη: βελανιδιά και λουλούδια Οπίσθια όψη: κηρήθρα, βατομουριές / φυσικό τοπίο

224

200 ευρώ

Η ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ

500 ευρώ

Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Εμπρόσθια όψη: η υδρόγειος και χρονικές ζώνες Οπίσθια όψη: πυξίδα /παράσταση που παραπέμπει στην αναπτυξιακή βοήθεια

Εμπρόσθια όψη: εσωτερικό του κτιρίου του Ευρωκοινοβουλίου (Palais de L’Europe) στο Στρασβούργο/Ανθρώπινα δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες Οπίσθια όψη: το περιστέρι της ειρήνης

225

Πρόταση 34:

Patricia Vouez, Monique Golaire Brussels, Βέλγιο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: ο νόμος του Κέπλερ για την ελλειπτική κίνηση των πλανητών /άστρα / φύλλα βελανιδιάς Οπίσθια όψη: αστρολάβος

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: οι μελέτες του Φρέσνερ για την ανάκλαση και τη διάθλαση του φωτός/ Επίσης απεικονίζεται μια πασχαλίτσα Οπίσθια όψη: αστρολάβος/ κοχλίας / αστρονομικό πολυόργανο

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ψάρια / το φαινόμενο της υγροποίησης Οπίσθια όψη: κλεψύδρα /μοχλοί

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: μέλισσες που επικοινωνούν /κηρήθρα Οπίσθια όψη: ηλιακό ρολόι/ τροχαλία/ αστρονομικός πίνακας με τις φάσεις της σελήνης

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: περιστέρια / φωλιά πουλιών

Οπίσθια όψη: μεταλλικό ομοίωμα του ηλιακού συστήματος / γρανάζια

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: στροβιλώδης γραμμή/ γάτες /φλοιός δέντρου Οπίσθια όψη: ρολόι τσέπης/ μαγνητισμός /μηχανισμός σύγχρονου ρολογιού χειρός

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: αντίδραση στη συσκευή σωματιδίων αυξημένης ενέργειας/ απολιθώματα και ο άνθρωπος Οπίσθια όψη: ραδιοτηλεσκόπιο/ πυρηνική αντίδραση /λεπτομέρεια από διάγραμμα ηλεκτρικού κυκλώματος 226

Πρόταση 35: Kenneth

Ponsaers, Nathalie Paquot

Huy & Wilrijk, Βέλγιο

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

10 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: διακοσμητική ταινία με ανθέμια λωτού Οπίσθια όψη: φύλλο ακάνθου/ λεπτομέρεια από ιωνικό κιονόκρανο/ διακοσμητικά σχέδια Εμπρόσθια όψη: τμήμα ρωμανικής πύλης/ διακοσμητικό διάζωμα με μοτίβα φύλλων Οπίσθια όψη: τμήματα από ρωμανικό κιονόκρανο και πύλη/ διακοσμητικό διάζωμα με τοξοειδή μοτίβα

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ρόδακες και τμήμα από διακοσμητικό διάζωμα με οξυκόρυφες αψίδες Οπίσθια όψη: τμήματα από παράθυρο σε σχήμα ρόδακα/ πύλη /επιτοίχια επιγραφή

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Κόγχη σε σχήμα αχιβάδας/ μανιεριστικές διακοσμήσεις Οπίσθια όψη: αχιβάδα/ πέτρινη περιστρεφόμενη σκάλα / εραλδικός κρίνος (fleur-de-lis)

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: στοιχεία ροκοκό

Οπίσθια όψη: πρόσοψη βασιλικής εκκλησίας/ ελικοειδής κίονας/ τμήμα οροφής και κιγκλίδωμα

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ξυλόγλυπτο σε στυλ Art Nouveau και βιτρώ Οπίσθια όψη: τμήμα βιομηχανικού κτιρίου/ σιδεριά σε στυλ Art Nouveau/ διάζωμα / διακοσμητικά σχέδια

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: σχέδια με τεθλασμένες γραμμές σε στυλ Art Deco Οπίσθια όψη: σχέδιο σε στυλ Art Deco 227

Πρόταση 36 :

Robert Kalina

Βιέννη, Αυστρία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Η νικητήρια πρόταση

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

228

500 ευρώ

229

Πρόταση 37 : Robert Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Kalina (2η πρόταση) Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθιες όψεις: η ονομαστική αξία χρησιμοποιείται ως εικαστικό στοιχείο και τονίζεται μέσα από το δάπεδο που παραπέμπει στην ψηφιακή τέχνη

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

Οπίσθια όψη: πάνω στο δάπεδο των τραπεζογραμματίων που κοσμείται με αφηρημένα μοτίβα ψηφιακής τέχνης, ο κύκλος των αστεριών ολοκληρώνεται και σχηματίζει την ευρωπαϊκή σημαία

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

230

Πρόταση 38: Robert

Deodaat Emile (Ootje) Oxenaar The Hague, Ολλανδία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ Δεν υπάρχει περιγραφή

10 ευρώ

20 ευρώ

231

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

232

Πρόταση 39 :

Roger Pfund

Βέρνη, Ελβετία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: σκηνή από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο τον οποίο περιέγραψε ο Θουκυδίδης/ επίσης απεικονίζεται ο Περικλής του χρυσού αιώνα Οπίσθια όψη: ανάγλυφο από ελληνική ζωφόρο/ Ο ναός της Ομόνοιας στον Ακράγαντα (5ος αιώνας) και το θέατρο της Επιδαύρου

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: απεικόνιση της Ελοίζας και του Αβελάρδου Οπίσθια όψη: το εσωτερικό της βασιλικής εκκλησίας της Αγίας Μαγδαληνής/ Ρωμανικό δάπεδο από την Καταλονία

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: οι απαρχές της τυπογραφίας και η Βίβλος του Γουτεμβέργιου/ επίσης, απεικονίζεται ο Θωμάς ο Ακινάτης, Ιταλός θεολόγος και φιλόσοφος Οπίσθια όψη: υπερώο χορωδίας από τον καθεδρικό ναό της Αμιένης/ παράθυρο σε σχήμα ρόδακα από την Παναγιά των Παρισίων

233

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η γένεση της χαρτογραφίας/ Έρασμος (14691536), Ολλανδός ουμανιστής/ Η ιπτάμενη μηχανή του Λεονάρντο ντα Βίντσι

Οπίσθια όψη: η ροτόντα του Αγίου Πέτρου στο Μοντόριο (1502)/ Σχέδιο της Πλατείας του Καπιτωλίου στη Ρώμη, έργο του Μιχαήλ Άγγελου

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: η πρώτη εφημερίδα/ ο Σαίξπηρ (Άγγλος θεατρικός συγγραφέας)/ ανάγλυφο από κόγχη του μοναστηριού Melk (1738)/ αερόστατο Οπίσθια όψη: θόλος από το ναό Wieskirche στη Γερμανία (1750) /θόλος από το Παρεκκλήσιο της Ιεράς Σινδόνης στο Τορίνο

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: απεικονίζεται ο Γκαίτε, Γερμανός ποιητής/ το Χρηματιστήριο του Άμστερνταμ, έργο του αρχιτέκτονα Η.P. Berlage / ατμομηχανή

Οπίσθια όψη: θερμοκήπια από το Kew Gardens στην Αγγλία (1850)

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: Αϊνστάιν, Γερμανός φυσικός/πλάγια όψη του Κέντρου Πομπιντού/αερόστατο

Οπίσθια όψη: το Paimio Sanatorium στη Φινλανδία (1930)/σχηματική παράσταση κτιρίου

234

Πρόταση 40 : Εμπρόσθια όψη

Roger Pfund (2η πρόταση) Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ Δεν υπάρχει περιγραφή

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

500 ευρώ

235

Πρόταση 42 :

Enric Satué Llop Ισπανία

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Ορχηστρίδες από την κλασική εποχή

10 ευρώ

Δείγμα ρωμανικής ζωγραφικής

20 ευρώ

Δείγμα γοτθικής γλυπτικής

50 ευρώ

Αναγεννησιακή λογοτεχνία

100 ευρώ

Μουσική που συμβολίζει την εποχή μπαρόκ/ροκοκό

200 ευρώ

500 ευρώ

236

Πρόταση 43 : Εμπρόσθια όψη

Enric Satué Llop (2η πρόταση) Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ

Σύμβολα βασικών αγαθών

10 ευρώ

Σύμβολα της βιολογίας

20 ευρώ

Αστρολογικά σύμβολα

50 ευρώ

Σύμβολα από τον χώρο των συγκοινωνιών

100 ευρώ

Τυπογραφία

200 ευρώ

Μαθηματικά σύμβολα

500 ευρώ

Η γλώσσα της μουσικής

237

Πρόταση 44:

Andrew Ward

Keighley, Ηνωμένο Βασίλειο

Εμπρόσθια όψη

Οπίσθια όψη

Περιγραφή

5 ευρώ Δεν υπάρχει περιγραφή

10 ευρώ

20 ευρώ

50 ευρώ

100 ευρώ

200 ευρώ

238

500 ευρώ

239

Πρόταση 45:

Yves Zimmermann, Ana Alavedra Logroño, Iσπανία

Εμπρόσθια όψη 5 ευρώ

Οπίσθια όψη

Περιγραφή Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή της κλασικής περιόδου

Οπίσθια όψη: ελληνορωμαϊκός ναός

10 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή της ρωμανικής περιόδου Οπίσθια όψη: ρωμανικός ναός

20 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή της γοτθικής περιόδου Οπίσθια όψη: γοτθικός ναός

50 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή της αναγεννησιακής περιόδου Οπίσθια όψη: αναγεννησιακό κτίριο

100 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή της περιόδου μπαρόκ/ροκοκό Οπίσθια όψη: ναός ρυθμού μπαρόκ/ροκοκό

200 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: ανδρική μορφή και αρχιτεκτονική σιδήρου και γυαλιού Οπίσθια όψη: δείγμα αρχιτεκτονικής του σιδήρου και του γυαλιού

500 ευρώ

Εμπρόσθια όψη: γυναικεία μορφή , 20ος αιώνας Οπίσθια όψη: κτίριο του 20ου αιώνα

240

4.3 φωτογραφικό υλικό από την επιτόπια έρευνα 4.3.1

Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος

Φωτογραφικό υλικό από το χώρο του μουσείου:

241

Τραπεζογραμμάτια με αρχιτεκτονικές απεικονίσεις:

242

Προσχέδια τραπεζογραμματίων:

Φωτογραφικό υλικό από την αίθουσα του Ευρώ:

243

244

4.3.2 Νομισματικό μουσείο της Αθήνας

Νομισματικό μουσείο της Αθήνας Ρωμαϊκά νομίσματα με αρχιτεκτονικές απεικονίσεις:

245

246

4.3.3 Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τραπέζης Κτίρια Ελληνικών Τραπεζών:

Σφραγίδες:

Τυπογραφικές μηχανές:

247

Θυρίδα:

διαδικασία παραγωγής τραπεζογραμματίων:

248

Βιβλιογραφία Στην ελληνική γλώσσα:

   



       

΄Αρνολντ Χάουζερ, Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης. Αναγέννηση, Μανιερισμός, Μπαρόκ, μτφρ. Τ. Κονδύλης, Εκδόσεις Κάλβος 1980 Αρχιτεκτονική Θεωρία: Από την Αναγέννηση μέχρι Σήμερα, Γνώση , 2005, μτφρ. Μαρτινίδης Πέτρος, επιμ. Καρβέλης Σ., τιτ.πρωτ. Architectural Theory: From the Renaissance to the Present, Taschen, 2003 Βαλερύ Π. , Για την Ευρώπη και τον πολιτισμό , Ευθύνη, Αθήνα 2007 Γκιζό Φ. , Η Ιστορία του Πολιτισμού στην Ευρώπη, Εκδόσεις Στοχαστής, Αθήνα 2004, μτφρ. Λυκούδης Μ., τιτ. Πρωτ., Histoire de la civilization en Europe, Depuis la chute de l’ Empire Romain jusqu’ a la Révolution Française Κόννολλυ Π., Ντοτζ Χ., Η αρχαία Πόλη : H ζωή στην Αθήνα και στη Ρώμη , Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2001, μτφρ. Λεβεντοπούλου Μ., τιτ. Πρωτ., The Ancient City: Life in Classical Athens and Rome, Oxford University Press, 1998 Μεννένγκα Ι. (Επιμ.), Νομίσματα και νομισματική, Υπουργείο Πολιτισμού και Νομισματικό Μουσείο, Αθήνα 1996 Μορέν Εντγκάρ, Να σκεφτούµε την Ευρώπη, Εξάντας 1991 Μπαζέν Ζ., Μπαρόκ και Ροκοκό, Υποδομή, Αθήνα 1995, μτφρ. Παππάς Α., τιτ. Πρωτ. Baroque and Rococo, Thames and Hudson, 1965 Νοταράς Γ., Τo Ελληνικό Χαρτονόμισμα : Μια Διαδρομή 1822-2002, Ιστορικό Αρχείο Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 2005 Delanty G., Επινοώντας την Ευρώπη, Ιδέα, ταυτότητα, πραγματικότητα, Εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα 2010, μτφρ. Μπαχάρας Γ., τιτ. Πρωτ. , Inventing Europe: Idea, Identity, Reality, MacMillan Press LTD, 1995 H.S. Jones & J.E. Powell, Θουκυδίδου Ιστορίαι Ι–ΙΙ, Μτφρ. Ε.Κ. Βενιζέλος, Αθήνα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1960 (1940) Heidegger Μ., Κτίζειν, κατοικείν,σκέπτεσθαι, εκδόσεις Πλέθρον, 2008, μτφρ. Ξηροπαΐδης Γ., τιτ.πρωτ. Bauen Wohnen Denken, Klett-Cotta, 2004 Smith P., Πολιτισμική θεωρία, μια εισαγωγή, Κριτική, Αθήνα 2006

Στην αγγλική γλώσσα:    

Burke P., Did Europe exist before 1700? , History of European Ideas, 1980 Cohen Benjamin J., The Future of Global Currency: The Euro Versus the Dollar Edition, Routledge Taylor and Francis Group, New York 2011 Cottrell Philip L., Notaras G., & Tortella G., From the Athenian Tetradrachm to the Euro: Studies in European Monetary Integration , Ashgate, USA 2007 David J. Brown, Bridges: Three Thousand Years of Defying Nature, Octopus Publishing Group Ltd, η London, 2005 (1 έκδοση 1993) 249

                   

Durand H. R., Intresting Notes About Architecture, H. R. Durand and Co. Ltd Publishing, Rehoboth MA United States, 2006 Escritt Stephen, Art nouveau, London Phaidon Press 2000 Frankl P., Gothic Architecture, Yale University Press, 2000 (1η έκδοση 1962) Ghirardo D., Architecture after Modernism, Thames and Hudson Ltd, 1996, κεφ: «The search for theory» Hansen M. H., Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State ,Oxford University Press , 2006 Julio Carlo Argan, The Baroque Age, Rizzoli 1989 King M., The Renaissance in Europe , Laurence King Publishing, London 2003 Kostof S., The City Shaped: Urban Patterns and Meanings Through History, Thames & Hudson Ltd, η London, 1999 (1 έκδοση 1991) Kubach E. , Romanesque Architecture, Electa / Rizzoli, New York 1988, μτφρ. Abrams H., τιτ. πρωτ. , Architectura romana, Electa S.p.A, Milan 1972 Norberg-Schulz C. , Late Baroque and Rococo Architecture, Electa Editrice/ Rizzoli, Milano 1980 Norman A., The story of money, Garden City, Sydney 1930 Roland Barthes, The Eiffel Tower and Other Mythologies, Hill and Wang New York, 1983, μτφρ. Richard Howard τιτ.πρωτ., La Tour Eiffel, Delpire Editeur, Paris, 1964 Rougemont , The idea of Europe, Νέα Υόρκη-Λονδίνο 1966 Summerson J., The Classical Language of Architecture, Thames & Hudson Ltd, London, 1996 T.S Eliot, The Classics and the Man of Letters, Λονδίνο, 1978 Uhlfelder E.(Edit.), The Origins of Modern Architecture, Dover Publication, INC, New York, 1998 Walter B., The arcades project, Harvard University Press, 1999, μτφρ., Tiedemann R., τιτ.πρωτ., Das Passagen-Werk, Suhrkamp Verlag , 1982 Westphal C. [Edit.], Art nouveau, Koln Konemann 1997 Williams S., Tourism: The experience of tourism, Routledge, USA, 2004 Zanker P., The Power of Images in the Age of Augustus, The University of Michigan Press, United States, 1988, μτφρ., Shapiro Alan, τιτ.πρωτ. , Augustus und die Macht der Bilder, C.H. Beck, München 1987

Στην γαλλική γλώσσα:    

Hazard P., La crise de la conscience européenne 1680-1715 , Références, 1994 Kultermann U., Architecture contemporaine, Éditions Albin Michel, Paris 1969 (1η έκδοση 1967) Panofsky E., Architecture gothique et pensée scolastique, Les éditions de Minuit, 1967 Sylvain Gouguenheim, Aristote au Mont Saint-Michel: Les racines grecques de l’Europe Chrétienne, Édition du Seuil, Paris, 2008

250

Περιοδικά:    

Heij H., “Designing banknote identity”, DNB Occasional studies Vol.10/No.3 , De Nederlandsche Bank N.V, Amsterdam 2012 Heij H., “Public feedback for better banknote design 2”, DNB Occasional studies Vol. 5/No. 2, De Nederlandsche Bank N.V, Amsterdam 2007, σελ.22 Hill P.V., “Buildings and monuments of Rome as coin types, addenda”, Numismatic Chronicle 1987 vol. 147 Trell L.B, “Architecture on Ancient Coins” , Archaeology , 1976 vol. 29, Number 1

Άρθρα:  

 

Delanty G. & Jones Paul R., “European identity and architecture”, European Journal of Social Theory 2002,σελ. 463 Fornäs J. , "Reading the €uro: Money as a medium of transnational identification." , Report Series , Linköping University Electronic Press, (Department of Culture Studies - Tema Q), Norrköping Sweden, 2007 Hymans, J.E.C. "Money for Mars? The euro banknotes and European identity." The year of the Euro: The cultural, social, and political import of Europe’s common currency 2006 Kaelberer M., “The euro and European identity: symbols, power and the politics of European monetary union”, Review of International Studies 2004

Λευκώματα:  

  

Basar S, Truby S [Επιμ.], The World of Madelon Vriesendorp, paintings, postcards, objects,games, Architectural Association Publications, 2008 Camp M. , Η αρχαία Αγορά της Αθήνας: Οι ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2005, μτφρ. Κλεώπα Μ., τιτ.,πρωτ., The Athenian Agora: Excavations in the Heart of Classical Athens, Thames and Hudson, London, 1986 How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central Bank , Frankfurt 2007 Ministries of National Economy and Finance, National Cash Changeover Plan, Bank of Greece, Athens 2001 Έκθεση ευρώ, ένα νόμισμα για την Ευρώπη, ιστορία του χρήματος, πρόδρομες μορφές ευρώ από την αρχαιότητα ως σήμερα, Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Υπουργείο Πολιτισμού ΜακεδονίαςΘράκης, Θεσσαλονίκη 2001

251

Διαδικτυακές πηγές: 

School of Art Design History , Postcard Modernism: 1931-1950 | The Twenty-Fourth Annual Voorsanger Symposium , 23 Απριλίου 2015 , Jeffrey L. Meikle , Postcard Modernism: Landscapes, Cityscapes, and American Visual Culture, 1931-1950 , Cooper Hewitt, Smithsonian Design Museum, Lecture Hall https://www.youtube.com/watch?v=bx4z89RMkE4



Κοτζαµάνης Β., Η ΕΕ27, η τρίτη δηµογραφική δύναµη του πλανήτη, σελ. 33 http://www.demography-lab.prd.uth.gr/Papers/2_KOTZAMANIS%20EE_2009.pdf



Cohen J. B., The Geography of Money, Cornell University Press, NY, 1998, σελ. 47 https://books.google.gr/books?id=UP67hpdE9rYC&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_atb#v=sni ppet&q=political%20symbolim&f=false



How the euro became our money, a short history of the euro banknotes and coins, European Central η Bank, Frankfurt 2007, σελ. 10, πργ. 4 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/euro_became_our_moneyen.pdf



The selection of a theme for the European Banknotes Series, Theme Selection Advisory Group, Μay 1995 https://www.ecb.europa.eu/euro/pdf/preparation/Theme_report.pdf?468744df90c76d4424a311b3d ce9d51f

252

253