H εικόνα του εξωφύλλου: H Πίνα Mπάους σε καφέ. Πίσω της, στον τοίχο, αφίσα από την παράσταση Παλέρμο, Παλέρμο, στην οποία συμμετείχε και ο Δάφνις Kόκκινος.
Xατζηχρήστου 23 & Mακρυγιάννη 11742 / AΘHNA / T. 210 9282900
10 Πινα ΜΠαουΣ Eυρωπαία, τολμηρή, τρυφερή
14 Πετερ ΠαΜΠΣτ O άνθρωπος του χώρου 16 Λενα ΠΛατΩνοΣ Ζούμε μια νεοπλασματική κατάσταση - Είμαστε λίγο πριν την επανάσταση
18 ΘεοΔΩροΣ τερζοΠουΛοΣ 21 ΓιαννηΣ ΚουνεΛΛηΣ
Ο Προμηθέας είναι μέγας φονταμενταλιστής
Ο ιδεαλισμός είναι ντεμοντέ
24 RIMINI PROTOkOll - ΧεΛΓΚαρντ ΧαουΓΚ - ντανιεΛ ΒετΣεΛ O Προμηθέας έρχεται με το μετρό
27 kαετανο BεΛοζο
Kαετάνο Bελούδο
30 ΛευτερηΣ ΒοΓιατζηΣ ΣεΛ. 10 ΣεΛ. 27
Όλοι τρέχουν σε παραστάσεις sold out
34 ΒαΣιΛηΣ ΠαΠαΒαΣιΛειου Zούμε ένα παρατεταμένο πείραμα 37 ΓιαννηΣ ΚαΚΛεαΣ
Σκηνοθετώ; Όχι, ρίχνω μολότοφ
40 ABsOluTE ENsEMBlE – ΚριΣτιαν ΓιαρΒι Η μουσική είναι η πιο γνήσια θρησκεία
42 ΜιΛτοΣ ΠαΠαΣταΜου – ABsOluTE ENsEMBlE Αρκετά καλός συνάδελφος ο Μπαχ!
43 Κατριν ντιΒερεΣ
Aλλάξτε ζωή
46 ΚΩνΣταντινοΣ ΜαρΚουΛαΚηΣ - ΚαρυοΦυΛΛια ΚαραΜΠετη Aρσενικό - θηλυκό
50 Κατερινα ΠαΠαΓεΩρΓιου
Bαθιά, σκοτεινή άβυσσος
52 ΚΩνΣταντινοΣ ΚαρυΔηΣ - ΠεριΚΛηΣ ΚουΚοΣ - ΦαζιΛ ΣαΪ Συναντήσεις υπό την σκιά του Μπετόβεν
56 τζονα ΜΠοΚαερ
ΣεΛ. 46 2 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Δεν κουράζομαι να ψάχνω
59
ΦεΣτιΜΠαΛα H κατάρα του Tουταγχαμών
60
JuICY lIu Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ
61
sTAR WARs Τα άστρα
62
COMICs του Xρήστου Δημητρίου ΠEPIEXOMENA
[
Πίνα
H Eφημερίδα του Eλληνικού φεστιβάλ
Eιδική έκδοση για το πρόγραμμα του 2010 Nο 21 (4/2010) [8/7/2010] ISSN: 1791-1729
Πριν την εμφάνιση της Πίνα Μπάους στο κλασικό μπαλέτο βλέπαμε πράγματα πολύ απλά, δηλαδή κύκνους και κυκνάκια. Στον μοντέρνο χορό, πάλι, κυριαρχούσαν φιγούρες, σαν αριθμοί ή σαν νότες, χωρίς τίποτε το ανθρώπινο. Και ξαφνικά έρχεται η Πίνα, βγαίνει με το κομπινεζόν, λέει μια κουβεντούλα, τρώει ένα χαστούκι, κάνει δυο βηματάκια, κι όλος ο κόσμος βλέπει τον εαυτό του πάνω στη σκηνή. Δεν νομίζω ότι μπορώ να περιγράψω με ακρίβεια ποια είναι η αλήθεια του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Στις παραστάσεις της Πίνα, όμως, η αλήθεια είναι σ’ αυτές τις ανεπαίσθητες, τις απολύτως ανθρώπινες, αισθησιακές και συγκινητικές σκηνές, τις τόσο καθημερινές και τις τόσο απροσδόκητες… Ίσως αυτός είναι ο λόγος που την κάνει εξίσου σημαντική και επιδραστική όχι μόνο στον χορό: είναι ο άνθρωπος που, ξαφνικά, χωρίς κείμενο, ένωσε το παγκόσμιο θέατρο.
Έχει επηρεάσει περισσότερο από κάθε σκηνοθέτη ή χορογράφο τις αναπαραστατικές τέχνες. Ο Φεντερίκο Φελίνι, όταν γύριζε το φιλμ στο οποίο συνεργάστηκαν Και το πλοίο φεύγει, πήγαινε στις παραστάσεις της κάθε βράδυ. Το ίδιο έκανε κι ο Πέδρο Αλμοδόβαρ. Θυμάμαι, όταν πηγαίναμε για παραστάσεις στη Μαδρίτη, ο Πέδρο Αλμοδόβαρ ήταν κάθε βράδυ στο θέατρο. Αν έκανε δέκα παραστάσεις, ήταν και στις δέκα. Απορούσαμε πώς δεν ερχόταν και στις πρόβες. Όταν εκείνη έκανε τις χορογραφίες για την ταινία Μίλα της, για να την ευχαριστήσει, στο Φεστιβάλ που διοργανωνόταν στην έδρα της Πίνα Μπάους, στο Βούπερταλ και στο Έσεν, έφερε νέους καλλιτέχνες από την Ισπανία που δεν τους ξέραμε και το οργάνωσε εκείνος.
Όταν [η Πίνα] ήταν μικρή στο Ζόλινγκεν κι άκουγε βομβαρδισμούς κρυβόταν κάτω από τα τραπέζια. Αυτά τα τραπέζια έβαλε στη σκηνή, στο Café Müller, κι ανάμεσά τους έβαλε ανθρώπους να περπατούν, ανθρώπους που δεν ξέρεις πού πάνε, που έχουν χάσει τον μπούσουλα, που δεν ξέρουν αν θα βγουν απ’ την πόρτα. Όλη αυτή η αταξία τελικά έχει μια οργάνωση. Είναι η ανθρώπινη φύση: είμαστε χαμένοι, δεν ξέρουμε πού πάμε, αλλά την ίδια στιγμή είναι σαν να το έχουμε κάνει πρόβα. Αυτοί που δούλεψαν το 1978, την πρώτη φορά δηλαδή, στο Café Müller με την Πίνα Μπάους, δεν έφυγαν ποτέ, είναι 30 χρόνια μαζί. Αλλά κι αυτό έχει μεγάλη σημασία. Μετά την Πίνα Μπάους, η ηλικία του χορευτή δεν παίζει πια ρόλο. Άνθρωποι που είναι 55 χρόνων, ακόμα κι αν δεν μπορούν να χορέψουν όπως πριν, κάνουν κάτι άλλο. Κάθονται, π.χ., σε μια καρέκλα και ίσως αυτή η καρέκλα να είναι το πιο σημαντικό στοιχείο της παράστασης. Οι άλλοι χορευτές γυρίζουν σαν τρελοί γύρω γύρω, πηδάνε, ακροβατούν – και τα βλέμματα των θεατών να είναι πάνω σε αυτούς που κάθονται. Άλλαξε όλες τις προσεγγίσεις και στο θέατρο και στον χορό.
Διευθυντής Σύνταξης: Hλίας Kανέλλης Eπιμέλεια ύλης: Mαρία Bασιλάκη Σύνταξη: Έλια Aποστολοπούλου, Nικόλας Zώης, Kατερίνα Kόμητα, Kατερίνα Oικονομάκου, Nίκη Oρφανού, Aντώνης Σακελλάρης, Έλενα Xρηστοπούλου Συνεργάζονται: Κάλλια Αναγνωστάκη, Τηλέμαχος Αναγνώστου, Μαρία Λάμπρου, Μαρίλια Παπαθανασίου, Θανάσης Χειμωνάς, Kωστής Πιερίδης Kόμικς: Xρήστος Δημητρίου Φωτογράφοι: Bίκυ Γεωργοπούλου, Bασίλης Mαθιουδάκης Σχεδιασμός: Z-axis Δημιουργικό: Aνδρέας Pεμούντης Eκτύπωση: IPIΣ A.E.
]
Eλληνικό Φεστιβάλ A.E. Yπεύθυνος σύμφωνα με το νόμο: Γιώργος Λούκος
Διοικητικό Συμβούλιο Πρόεδρος: Γιώργος Λούκος Aντιπρόεδρος: Άγγελος Δεληβορριάς Mέλη: Τάκης Αράπογλου, Σάντρα Μαρινοπούλου Δάκης Ιωάννου, Νίκη Τζούδα, Λουκάς Τσούκαλης
MEΓAΣ XOPHΓOΣ
Είχε μια τεράστια δύναμη, αλλά ήταν και εξαιρετικά εύθραυστη – συχνά ένιωθες ότι ήταν σαν πεταλουδίτσα, που λίγο ακόμα θα πετάξει και μετά θα πάψει να πετάει. Ξαφνιαστήκαμε όταν πληροφορηθήκαμε το θάνατό της, αλλά πάλι ήταν και η φυσική έξοδος της Πίνα Μπάους – δεν θα μπορούσα να το φανταστώ διαφορετικά. [Πρό]περσι, 19 Ιουλίου, στην Επίδαυρο, το Μπαλέτο της Εθνικής Όπερας του Παρισιού ανέβασε τη χορογραφία της Ορφέας και Ευρυδίκη, κλασικό έργο πλέον που βασίζεται στην όπερα του Γκλουκ. Πριν την παράσταση τη ρώτησα: «Θα ανεβείς για το χειροκρότημα;». «Δεν μπορώ, δεν είναι η ομάδα μου» μου απάντησε. Επέμεινα ότι ο κόσμος είχε έρθει για εκείνη. Και όντως, όταν μπήκε στο θέατρο, το κοινό την αναγνώρισε και τη χειροκρότησε. Τελικά πείστηκε να ανεβεί στη σκηνή, αλλά μου είπε: «Δεν θα αντέξω, είμαι πολύ συγκινημένη».
XOPHΓOΣ
Ήταν μεγάλη έμπνευση για όλο τον κόσμο. Ήταν σαν φιγούρα από θέατρο σκιών. Την αποκαλούσαν το «θλιμμένο σώμα». Ήταν Ευρωπαία. Είχε χιούμορ, αγάπη, της άρεσε να ανακαλύπτει καινούργια μέρη, της άρεσαν το κρασί και το τσιγαράκι, επιδίωκε να δοκιμάζει νέες γεύσεις. Ήταν απλή και ανθρώπινη, έξυπνη και μορφωμένη. Ήταν σαν μια σκιά με μουσική, σαν πεταλούδα.
XOPHΓOI EΠIKOINΩNIAΣ
INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE
Την πρώτη χρονιά που την κάλεσα στο Φεστιβάλ δεν έβρισκε ημερομηνίες και είχα πει ότι θα αρνηθώ τη θέση αν δεν μπορέσει να έρθει. Άλλαξε τις ημερομηνίες τότε στο Παρίσι, πήρε τους χορευτές και ήρθε και παρουσίασε το Café Müller. Η σχέση μας ήταν φιλική, δεν την έβλεπα ποτέ επαγγελματικά. Βλέπαμε τις παραστάσεις, πίναμε ένα ποτήρι κρασί και ήμασταν στον παράδεισο. Γιώργος Λούκος
*Αντί εκδοτικού σημειώματος, αναδημοσιεύουμε σήμερα απόσπασμα από την αφήγηση του προέδρου του Φεστιβάλ, που δημοσιεύθηκε πέρυσι στην εφ (τχ. 16, 9/7/2009), με οδυνηρή αφορμή τον ξαφνικό θάνατο της χορογράφου, λίγες μέρες πριν, στις 30 Ιουνίου. Φέτος, το σχήμα που η ίδια ίδρυσε και διεύθυνε, το Χοροθέατρο του Βούπερταλ, συμμετέχει στο Φεστιβάλ Αθηνών με δυο χορογραφίες της Πίνα Μπάους, το Àgua (2001) και το Nefés (2003).
EDITORIAl
XOPHΓOΣ ΦIΛOΞENIAΣ
ME THN YΠOΣTHPIΞH
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 3
Aγαπητή EΦ... η φωτογραφία στο Φεστιβάλ το ΠροΓραΜΜα του ΔεΚαΠενΘηΜερου
8.7 έως 21.7.2010 Θεατρο Θέατρο Άττις - Θεόδωρος Τερζόπουλος – Αισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας 9 & 10 Ιουλίου 2010, 21:00
Γεια σας Είμαι ένας νέος φωτογράφος και θα ήθελα να επισημάνω από εδώ την ανάγκη να μπει η τέχνη της φωτογραφίας περισσότερο στο Φεστιβάλ. Και δεν είναι απαραίτητο να πιαστεί ένας ολόκληρος χώρος του φεστιβάλ για να γίνει μια έκθεση. Μπορούν κάλλιστα να οργανωθούν προβολές φωτογραφιών πάνω στους τοίχους των χώρων που ήδη φιλοξενούν τις εκδηλώσεις. Και δεν εννοώ φυσικά την Επίδαυρο. Για παρά-
δειγμα οι φοβεροί τοίχοι των χώρων της Πειραιώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να προβάλλουν φωτογραφίες νέων καλλιτεχνών που οι επισκέπτες του φεστιβάλ θα έχουν την ευκαιρία να βλέπουν πριν την παράσταση και στα διαλείμματα.
Ευχαριστώ Νίκος Καλομοίρης
Αμφι-Θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου – Σοφοκλή, Οιδίποδας Τύραννος Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 9 & 10 Ιουλίου 2010, 21:00 Θέατρο Εποχή 20.06 - Βασίλης Παπαβασιλείου Ο Τυχοδιώκτης... βασισμένος στον Χουρμούζη Πειραιώς 260, Χώρος Η΄ 11 - 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Η νέα ΣΚΗΝΗ - Λευτέρης Βογιατζής – Δημήτρη Δημητριάδη, Τόκος Πειραιώς 260, Χώρος Δ΄ 12 - 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Rimini Protokoll – Ντάνιελ Βέτσελ & Χέλγκαρντ Χάουγκ Ο Προμηθέας στην Αθήνα Ωδείο Ηρώδου Αττικού 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Εθνικό Θέατρο - Γιάννης Κακλέας – Αριστοφάνη, Λυσιστράτη Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 16 & 17 Ιουλίου 2010, 21:00
ΜουΣιΚη Κρατική Ορχήστρα Αθηνών - Βύρων Φιδετζής Αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη - Συμφωνία αρ. 4 «των Χορικών» Ωδείο Ηρώδου Αττικού 8 Ιουλίου 2010, 21:00 Η Λένα Πλάτωνος μελοποιεί Κωνσταντίνο Καβάφη Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 9 & 10 Ιουλίου 2010, 21:30 Συναυλία με τον Καετάνο Βελόζο Zii e Zie Ωδείο Ηρώδου Αττικού 12 Ιουλίου 2010, 21:00 Absolute Ensemble – Κρίστιαν Γιάρβι Absolute Bach Re-invented Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς) 13 Ιουλίου 2010, 21:00 Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ - Kωνσταντίνος Καρύδης Έργα Μπετόβεν, Σάι, Κούκου Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης 14 Ιουλίου 2010, 21:30 Absolute Ensemble – Κρίστιαν Γιάρβι – Αλκίνοος Ιωαννίδης – Μίλτος Παπαστάμου Absolute Hellenic Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 16 & 17 Ιουλίου 2010, 21:30
XOPOΣ Χοροθέατρο του Βούπερταλ – Πίνα Μπάους Água Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 7 - 9 Ιουλίου 2010, 21:00 Χοροθέατρο του Βούπερταλ – Πίνα Μπάους Nefés Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 13 - 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Τζόνα Μπόκαερ,Τζούντιθ Σάντσες Ρουίς & Ντάνιελ Άρσαμ Replica Πειραιώς 260, Χώρος Ε΄ 7 - 9 Ιουλίου 2010, 20:00 Κατρίν Ντιβερές Blowin’ Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης 10 - 12 Ιουλίου 2010, 21:00 Ομάδα χορού adLibdances - Κατερίνα Παπαγεωργίου Oh! Deep sea-corpus I Πειραιώς 260, Χώρος Ε΄ 12 & 13 Ιουλίου 2010, 20:00
4 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
ομίχλη στην Πειραιώς II Επειδή παρευρέθηκα κι εγώ στην εκδήλωση των Κινηματογραφιστών στην Ομίχλη που φιλοξένησε το Φεστιβάλ Αθηνών στις 17 Ιουνίου, θα ήθελα να τοποθετηθώ σχετικά με την επιστολή της κ. Hertha Neumann για το συγκεκριμένο θέμα που δημοσιεύθηκε στην εφ, 24.6.2010. Προφανώς, κυρία Neumann, είστε η μόνη θεατής της εκδήλωσης που ακούσατε και είδατε τους Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη να «κομπάζουν για την επαναστατικότητά τους» και να ζητούν «αναδιανομή του δημόσιου πλούτου». Ακόμα προφανέστερα, δεν ακούσατε ποτέ ότι οι συγκεκριμένοι «κομπαστές» ανακοίνωσαν στην συγκεκριμένη εκδήλωση την πρόθεση ίδρυσης πειραματικής-πιλοτικής σχολής κινηματογράφου που θα στηριχθεί στη δική τους αφιλοκερδή, εθελοντική εργασία, χωρίς καμία απαίτηση οικονομικής ή άλλης εμπλοκής της πολιτείας. Της ίδιας αυτής πολιτείας που υπόσχεται επί δυόμιση δεκαετίες ίδρυση Σχολής Κινηματογράφου χωρίς ποτέ αυτό να γίνεται πράξη. Ούτε ακούσατε ότι οι ίδιοι «κομπαστές-συνδικαλιστές» δεν ζητούν περισσότερα χρήματα από το κράτος, αλλά απαιτούν τα χρήματα που οι νόμοι αυτού του κράτους ορίζουν για τον κινηματογράφο του και που το ίδιο αυτό κράτος κλέβει ασύστολα χρόνια τώρα. Οι «καλλιτέχνες που δεν έχουν πάρει χαμπάρι σε τι κρίση βρίσκεται η χώρα», απείχαν τον περασμένο Νοέμβριο και τον περασμένο Μάρτιο από τα Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, αντίστοιχα, όπως απείχαν με τις ταινίες τους και από τα Κρατικά Κινηματογραφικά Βραβεία απαιτώντας από το κράτος «μιας χώρας που βρίσκεται σε κρίση» να τοποθετήσει τα –πολλά– χρήματα που εξοικονόμησε από αυτή την αποχή στην παραγωγή κινηματογραφικού έργου και όχι σε άχρηστες τελετές. Η πολιτεία δεν το έπραξε. Αυτές οι ταινίες που απείχαν, έργα «ομιχλωδών συνδικαλιστών», κατά τα γραφόμενά σας, έγιναν στην πλειονότητά τους με το τίποτα ή σχεδόν με το τίποτα. Και σας βεβαιώνω, ότι αν κάνετε τον κόπο να τις αναζητήσετε και να τις ανακαλύψετε, θα δείτε ότι οι σκηνοθέτες τους «είχαν να πουν κάτι και ήξεραν πώς να το πουν», ακριβώς όπως οι συνάδελφοί τους Γιώργος Λάν-
θιμος και Πάνος Χ. Κούτρας, στους οποίους αναφέρεστε επειδή τους γνωρίζετε λόγω της επιτυχίας των ταινιών τους στο εξωτερικό. Η αναφορά της Κατερίνας Ευαγγελάκου σε συναδέλφους που κάνουν ταινίες τα σαββατοκύριακα χωρίς χρήματα και χωρίς κρατική επιχορήγηση, που για σας αποτελεί την ανακάλυψη της πυρίτιδας, για μας που κάνουμε ταινίες στην Ελλάδα αποτελεί καθεστώς πάρα πολλά χρόνια. Όλες οι λεγόμενες «ταινίες δημιουργού» στην Ελλάδα γίνονται με μηδενική ή πενιχρή χρηματοδότηση από την πολιτεία και υπάρχουν χάρις στην αφιλοκερδή και, προσωπικά και οικονομικά, ζημιογόνα συμμετοχή σκηνοθετών, παραγωγών, ηθοποιών, καλλιτεχνικών συντελεστών και τεχνικών. Στη χώρα σας, αντίθετα, αυτές οι ταινίες γίνονται με την οικονομική αρωγή του κράτους και των ομόσπονδων κρατιδίων. Στη χώρα σας συμβαίνει αυτό που στην επιστολή σας προτρέπετε να μη συμβαίνει στην Ελλάδα: η πολιτεία στηρίζει τον Πολιτισμό γιατί τον θεωρεί θεμελιώδες αγαθό και συστατικό μιας υγιούς κοινωνίας. Σας προτείνω να προτείνετε στην κυβέρνησή σας και στις κυβερνήσεις των υπόλοιπων «ισχυρών» ευρωπαϊκών χωρών να σταματήσουν να υποχρεώνουν την Ελλάδα να αγοράζει πανάκριβα τα εξοπλιστικά και πολεμικά τους προϊόντα. Ίσως έτσι εξοικονομηθούν από την Ελλάδα τα χρήματα που χρειάζονται για Παιδεία και Πολιτισμό χωρίς κίνδυνο να τα λυμαίνονται «επιδοτούμενοι απο το Δημόσιο free lancers». Κι αν βρείτε κάποιο χρόνο ανάμεσα στο Βερολίνο, την Αθήνα και την Αστυπάλαια, αναζητήστε κι άλλες ελληνικές ταινίες εκτός απο αυτές που σας υποδεικνύει η δημοσιότητα. Θα έχετε μια ευκαιρία να διαπιστώσετε τι κινηματογράφος γίνεται σχεδόν με το τίποτα στην Ελλάδα, από κινηματογραφιστές που και έχουν να πουν κάτι και ξέρουν πώς να το πουν.
Μαργαρίτα Μαντά Σκηνοθέτις
Στείλτε την επιστολή σας στην ηλεκτρονική διεύθυνση: free_press01@greekfestival.gr
EΠIΣTOΛEΣ
EΠEIΔH H TEXNH EMΠNEETAI AΠO TH ZΩH
O δε είπε, «λεγεών» Από τη Ρούλα Γεωργακοπούλου
Δώδεκα ώρες στην Πειραιώς 260, στους Δαίμονες του Πέτερ Στάιν
© Eύη Φυλακτού
Σ
την ολοήμερη παράσταση του Πέτερ Στάιν Οι Δαίμονες, έκανα αυτό ακριβώς που ήθελα να αποφύγω: σχόλια και κριτικού τύπου κουβεντούλες με καφέ και κρουασάν ανάμεσα στα διαλείμματα, χάνοντας έτσι εντελώς τη γοητεία του σπάνιου αυτού θεατρικού campus. Είπα πολλά κι άκουσα ακόμη περισσότερα, όμως τα καλύτερα επιχειρήματα μου τα έδωσε ο άλλος, ο «μουγγός» εαυτός μου. Και ηλικιακά να το δει κανείς δεν περίμενα να πάθω την ίδια ταραχή, όπως τότε με την Ορέστεια των νταμαριών, αλλά σάμπως κι η Μαγνταλένα Κρίπα ήταν στην ίδια φυσική κατάσταση με την Πενθεσίλεια και τη Μήδεια της Επιδαύρου; Κι αν έπαιξε «εξωτερικά και βέκια», κι αν ο Σταυρόγκιν της παράστασης κούναγε το ρουθούνι του πιο συχνά κι από κουνέλι, τι σημασία έχει; Αναρωτιέμαι μάλιστα τι θα έκαναν στη θέση του ο Κιμούλης φερ’ ειπείν ή ο Λεμπεσόπουλος, αν έπρεπε να κρατήσουν το θεατρικό ενδιαφέρον ζωντανό επί οκτάωρο, και πέφτω στα ίδια. Επίσης θέλω να καταγγείλω τους νοσταλγούς των Δαιμονισμένων του Αλμπέρ Καμί αλλά και τον ίδιο τον Καμί για το θράσος του να βάλει χέρι εκεί όπου κάνει τζιζ, δηλαδή στη δραματουργία. Καταγγέλλω επίσης (με την καλή έννοια) αυτούς που συνέκριναν το θεατρικό ρίσκο που πήρε ο Στάιν με τις προσεκτικά φινιρισμένες μινιατούρες της Μνουσκίν. Μεταξύ μας, προτιμώ χίλιες φορές το πρώτο κι ας ξεκουρδίζεται πότε πότε ρυθμικά κι ας κάνουν τα ρουλεμάν των σκηνικών του περισσότερο θόρυβο κι από το Rex της Πανεπιστημίου. Ε, και; Αυτόν τον υπερφωτισμένο, τον ιταλιάνικο Ντοστογιέφσκι που είδα, δεν τον αλλάζω με τίποτα. Κι άλλο, κι άλλο!
ΜαΚαριοι οι ΠεινΩντεΣ… …ότι αυτοί χορτασθήσονται. Η ώρα του φαγητού, στο διάλειμμα της παράστασης, προσφερόταν για σχόλια. Όσοι όμως έπεσαν στην παγίδα της κριτικής και των συγκρίσεων με προηγούμενες θεατρικές εμπειρίες έχασαν τμήμα της θεατρικής απόλαυσης – που μπορεί να κρυβόταν ακόμα και στην απλή απόφαση των φιλότεχνων να υποβάλλουν τον εαυτό τους σε αυτή τη δωδεκάωρη δοκιμασία, που προϋποθέτει αφιέρωση και πίστη στη δύναμη της καλλιτεχνικής πράξης.
TO EΠOMENO ΔEKAΠENΘHMEPO Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος Αχαρνής Το αντιπολεμικό έργο του Αριστοφάνη δια χειρός Σωτήρη Χατζάκη, με τον Σταμάτη Κραουνάκη στο ρόλο του Δικαιόπολη (23-24 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου) Ήχοι του κόσμου – Συναυλία Κριστίνα Μπράνκο & Chocolate Quintet Το πορτογαλικό φάδο θα αντηχήσει γλυκά στη Μικρή Επίδαυρο με τη σύμπραξη των φωνών της Μαρίας Ζοάο και της Κριστίνα Μπράνκο (23-24 Ιουλίου, Μικρή Επίδαυρος) Εθνικό Θέατρο Ορέστης Ο θίασος του Γιάννη Χουβαρδά αναλαμβάνει ψυχολογικό δράμα του Ευριπίδη (30-31 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου) Εταιρεία Θεάτρου Χώρος Ερωφίλη – Άσκηση 2 & Γλέντι «Ερωτόκριτος» Ο Σίμος Κακάλας και η ομάδα Χώρος σε δυο ξεχωριστές βραδιές, όπου πειραματίζονται με την παραδοσιακή Ερωφίλη και στήνουν γλέντι με το ποίημα του Βιντσέντζου Κορνάρου, με χορό, τσικουδιά και φαγητό (30-31 Ιουλίου, Μικρή Επίδαυρος) Σαουμπίνε Οθέλλος Ο Τόμας Οστερμάγερ επιστρέφει στο Φεστιβάλ με την διαχρονική τραγωδία του Σαίξπηρ (6-7 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου) Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» Πλούτος-Πενίας θρίαμβος Ο Διαγόρας Χρονόπουλος μεταφέρει το έργο του Αριστοφάνη για τη διαφθορά και την ηθική φτώχεια (13-14 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου)
ΣXOΛIA
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 5
Πενήντα χρόνια μετά:
από μια κρίση σε μια άλλη Από τον Τηλέμαχο Αναγνώστου
Ο Μποστ, το όχι και τόσο μακρινό 1960, σάρκαζε την πολιτική μέσω των καλλιτεχνικών δρώμενων της εποχής του. Σήμερα, οι γελοιογραφίες του θα μπορούσαν να παραμένουν επίκαιρες.
T
ο 1960 είχε περάσει κιόλας μια δεκαετία από το τέλος του εμφύλιου πολέμου. Η Ελλάδα προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί. Στο πλαίσιο αυτής της ανασυγκρότησης, αναπτυσσόταν το τουριστικό πρόσωπο της χώρας και επιχειρούνταν να συνδυαστεί με την καλλιτεχνική εξωστρέφεια. Το Φεστιβάλ Αθηνών ήταν, εκείνα τα χρόνια, το κέντρο του κόσμου, η απόλυτη καλλιτεχνική (αλλά και κοσμική) γιορτή, το λάμπρυναν από τον μαέστρο Δημήτρη Μητρόπουλο ως το δίδυμο Νουρέγιεφ και Φοντέιν. Κι από κοντά το Φεστιβάλ Επιδαύρου, λίγο πριν παραδοθεί στη γοητεία της φωνής και του μύθου της Μαρίας Κάλλας, που το καλοκαίρι του 1961 παρουσίασε τη Μήδεια, την όπερα του Κερουμπίνι σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Τα δρώμενα του Φεστιβάλ Αθηνών δεν ήταν, βεβαίως, λαϊκό θέαμα. Τα χρόνια εκείνα, η μεγάλη λαϊκή διασκέδαση ήταν ο κινηματογράφος, τα θερινά γέννησαν αργότερα το νοσταλγικό «μ’ αγιόκλημα και γιασεμιά». Και βέβαια, η μουσική, οι λαϊκές εκδοχές της – ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Μάνος Χατζιδάκις, εκείνο το διάστημα, διεκδικούν το μεγάλο κοινό, με διαφορετικό ο καθένας αίτημα. Αλλά ενώ σιγά σιγά χτιζόταν ο μύθος της νέας εποχής, της προόδου, του κοσμοπολιτισμού και της ανάπτυξης, τα οικονομικά και τα πολιτικά πράγματα βάραιναν πάνω από τη χώρα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, πενήντα χρόνια πριν, η Ελλάδα βρέθηκε στη δίνη μιας οικονομικής κρίσης ίσως εξίσου σοβαρής με τη σημερινή. Η τότε κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή, προσπαθώντας να βρει χρήματα για δανεισμό, κτύπησε την πόρτα της Γερμανίας – ακριβέστερα, της τότε Δυτικής Γερμανίας. Τα υπόλοιπα μπορείτε να τα φανταστείτε. Ο Γερμανός υπουργός Οικονομίας της ομοσπονδιακής κυβέρνησης Κόνραντ Αντενάουερ και ο υπουργός Οικονομίας Λούντβιχ Έρχαρτ διαπραγματεύθηκαν με την ελληνική κυβέρνηση, που εκπροσωπήθηκε κυρίως από τον αντιπρόεδρο Παναγιώτη Κανελλόπουλο, για το ποσόν του δανείου, την ίδια στιγμή που η ελληνική κοινή γνώμη μεμφόταν τους Γερμανούς θεωρώντας δυσβάστακτους τους όρους. Την πιο γοητευτική μαρτυρία για εκείνα τα χρόνια τη δίνει ο Μποστ, ο σκιτσογράφος με την επιτηδευμένη μειξοκαθαρεύουσα και την ακόμα πιο επιτηδευμένη ανορθογραφία, το πρόσωπο που χρησιμοποιεί τα καλλιτεχνικά δρώμενα για να μιλήσει για την πολιτική κατάσταση. Η βινιέτα του, από το μακρινό 1960 που δημοσιεύουμε σήμερα, παραπέμπει σε λαϊκές μορφές καλλιτεχνικής δράσης, στο μελόδραμα-φουστανέλα Αστέρω, στο θεατρικό του Αλέκου Σακελλάριου Οι Γερμανοί ξανάρχονται (που έγινε και ταινία), στις Νύχτες της Καμπίρια, κινηματογραφικό σουξέ εκείνη την εποχή του Φεντερίκο Φελίνι… Ωστόσο, έστω και με τόσο μεγάλη απόσταση, ο σημερινός αναγνώστης της γελοιογραφίας καταλαβαίνει τις κωμικές αντιστοιχίες των δύο εποχών, καθώς και την αντιστοίχιση των ιδεολογικών κλισέ. Στο ταμείο, φερ’ ειπείν, που κάθεται ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, σήμερα ανέτως θα καθόταν η Αγγέλα Μέρκελ… s 6 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
ΣXOΛIA
Δυο επιφυλλίδες θηκαν στην εφημερίδα Τα Νέα. Η μία είναι της Άννας Δαμιανίδη, δημοσιεύθηκε στην καθημερινή της στήλη «Αναλώσιμα». Η άλλη υπογράφεται από τη Ρούλα Γεωργακοπούλου, δημοσιεύθηκε στη στήλη «Σε πρώτο ενικό». Τις αναδημοσιεύουμε.
© Nίκος Nικολόπουλος
θουσιώδεις κριτικές, είναι οι επιφυλλίδες που επισημαίνουν όψεις της μεγάλης καλλιτεχνικής γιορτής τις οποίες ενδεχομένως δεν έχουν καταφέρει να αντιληφθούν ούτε οι συντελεστές τους. Το προηγούμενο διάστημα, δυο τέτοιες επιφυλλίδες φιλοξενή-
© Chris Christodoulou
Η πραγματικότητα είναι πως ο ελληνικός Τύπος, ιδίως οι καθημερινές και οι εβδομαδιαίες εφημερίδες, συνήθως έχουν πολλές θετικές κρίσεις για τις παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών. Όμως, πάντα, τα ωραιότερα κείμενα, ωραιότερα κι από τις εν-
Μπολιβάρ! Κράζω το όνομά σου
ο φόβος των αποχωρισμών
Από την Άννα Δαµιανίδη
Από τη Ρούλα Γεωργακοπούλου
M
ια µέρα πριν από τη βόµβα στο υπουργείο, η επανάσταση είχε δώσει συναυλία στο Ηρώδειο. Η Ορχήστρα Σιµόν Μπολιβάρ είχε ξεσηκώσει και συγκινήσει βαθιά όσους την παρακολούθησαν. Αυτά τα παιδιά από τις παραγκουπόλεις της Βενεζουέλας συναγωνίζονται τη Φιλαρµονική του Βερολίνου, και σίγουρα η ευτυχία τους προσθέτει κάτι ανεπανάληπτο στα κλασικά µουσικά κοµµάτια που παίζουν. Κάτι που µπορεί να πει ακόµα και σε όσους δεν την ξέρουν και δεν θέλουν να τη µάθουν πόσο όµορφη είναι αυτή η µουσική, πόσο αξίζει να την ακούµε, να τη µαθαίνουµε, να την καλλιεργούµε και να της επιτρέπουµε να µας καλλιεργεί. Και ότι µπορεί να γίνει στόχος ανόδου, και µέσο ανόδου, από την αθλιότητα στον εξανθρωπισµό, αποδεικνύοντας ότι ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα, γιατί παντού υπάρχουν αυτιά να την ακούσουν και χέρια να την παίξουν. Τα φτωχόπαιδα της Βενεζουέλας ξεπέρασαν όλα τα εµπόδια, πέρασαν όλα τα στάδια µε τα αόρατα όπλα τους, άνοιξαν τις πόρτες, έριξαν τα σύνορα, για τον εαυτό τους και για όποιον µπορεί να µάθει και να εµπνευστεί. Αυτή η µουσική, αυτή που την έγραψαν κάποτε κάποιοι αυλικοί για κάποιους ισχυρούς, αυτή είναι το καλλιτεχνικό µέτρο. Ποτέ δεν αναλύθηκε αρκετά γιατί αυτή ειδικά να είναι ό,τι ανώτερο γράφηκε, αλλά δεν πειράζει. Φτάνει που υπάρχει αποτυπωµένη, φτάνει που την παίζουν παντού, τα φτωχόπαιδα στη Βενεζουέλα, τα ταλέντα στην Κίνα, τα πλουσιόπαιδα στην Ιαπωνία, τα δισέγγονα των συνθετών της στη Γερµανία και τα δισέγγονα των ποιµένων στην Ελλάδα. Αυτή η συναυλία στην Αθήνα ήταν πρωθύστερη απάντηση σε όσους προβληµατίζονται για την ανατροπή, την κρίση, τους ξεσηκωµούς, την αξία των θεσµών, την κατάλυσή τους, τα µέσα και τα αποτελέσµατα. Μπολιβάρ! Μπολιβάρ! Είσαι του Ρήγα Φεραίου παιδί.
E
πίτηδες διάλεξα το πρωί της 26ης Ιουνίου για να δω την παράσταση της Ξένιας Καλογεροπούλου. Η πανσέληνος εκείνης της μέρας σε συνδυασμό με την έκλειψη της σελήνης θα με θεράπευε, έλπιζα, μερικώς από τη χρόνια φεγγαροφοβία μου, εδώ όμως χρειαζόταν κάτι πιο δραστικό. Γι’ αυτό ζήτησα από τον τρίχρονο φίλο μου Βασίλη να με συνοδεύσει στο Ελα-έλα. Δέχτηκε διατηρώντας κάποιες επιφυλάξεις καθότι δεν είχε ξαναδεί θέατρο, αλλά σάμπως κι εγώ είχα ποτέ δει το φεγγάρι από τόσο κοντά; Η Καλογεροπούλου, η ευλογημένη αυτή γυναίκα, απάντησε στις ανάγκες και των δυο μας με τον πιο καίριο (θεατρικά) τρόπο. Το φεγγάρι που διαρκώς φεύγει κι έρχεται, αυτή η ανεξήγητη μανία του να δηλώνει παρόν-απόν νομίζω ότι στο παιδί λειτούργησε ανακουφιστικά. Το είδα στο χαμόγελό του όταν ο φωτεινός δίσκος εξαφανιζόταν από το παράθυρο του σκηνικού για να αφήσει ύστερα από λίγα δευτερόλεπτα το αποτύπωμά του στο πάτωμα, στο ταβάνι, στο μαξιλάρι, στην πιζάμα της πρωταγωνίστριας. Να θυμηθώ να τον ρωτήσω έπειτα είκοσι-τριάντα χρόνια, τότε που θα έχει επεξεργαστεί τα παιδικά του άγχη για την απώλεια και θα έχει τακτοποιήσει μέσα του τον φόβο των αποχωρισμών. Επειδή όμως όλα αυτά είναι ακόμη πολύ πρόωρα και επειδή η τέχνη δεν πληρώνει τοις μετρητοίς αλλά προτιμάει τις προθεσμιακές καταθέσεις, θα περιμένω.
Τα Νέα, 28 Ιουνίου 2010
Τα Νέα, 29 Ιουνίου 2010
ΣXOΛIA
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 7
Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας
το πείσμα της Βίκυς Μαραγκοπούλου Λίγο πριν την έναρξη του 16ου Διεθνούς Φεστιβάλ Xορού στην πρωτεύουσα της Mεσσηνίας, η καλλιτεχνική διευθύντρια κρατά υπό αντίξοες συνθήκες το επίπεδο και, επιπλέον, έχει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα: ολοκληρώνεται το κυρίως μέρος του Mεγάρου Xορού, που στόχο έχει να λειτουργήσει ως κυψέλη εξωστρέφειας και δημιουργικότητας. Aπό τον Nικόλα Zώη Φωτογραφία: Bίκυ Γεωργοπούλου
E
λληνικό Φεστιβάλ, δεν σημαίνει μόνο Αθήνα και Επίδαυρος. Σημαίνει επίσης διάλογο με πολιτιστικούς θεσμούς της περιφέρειας, που έχουν το δικό τους καλλιτεχνικό βάρος και στίγμα. Όπως το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, που παρά τις δυσκολίες και τα σκαμπανεβάσματα, κατάφερε να συζητιέται έξω από τα σύνορα και πλέον είναι έτοιμο να υποδεχθεί ένα νέο Μέγαρο Χορού στην πόλη του. Για όλα αυτά μας μιλάει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Καλαμάτας Βίκυ Μαραγκοπούλου.
Το Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας είναι ίσως το πιο πρωτοποριακό περιφερειακό φεστιβάλ της χώρας. Ποιο είναι το σταθερό του κριτήριο στην επιλογή των παραστάσεων; Δεν ξέρω αν είναι το πιο πρωτοποριακό. Σίγουρα είναι ένα φεστιβάλ που το αντικείμενό του είναι ο σύγχρονος χορός. Από τότε που ξεκίνησε παρουσιάζονται καλλιτέχνες που ανατρέπουν δεδομένα και προσφέρουν στον χορό κάτι απόλυτα ιδιοφυές και καινούργιο. Η πρωτοπορία σαν αυτοσκοπός καμιά φορά αποτελεί παγίδα και σε εγκλωβίζει. Είναι σημαντικό να παρουσιάζονται καλλιτέχνες με τόλμη και καινοτόμες προτάσεις, σταθερό κριτήριο όμως στην επιλογή των παραστάσεων είναι εκτός από την εφευρετικότητα, το θάρρος και κυρίως αυτό που εγώ θεωρώ αυθεντικό. Πολλά φεστιβάλ της περιφέρειας έχουν ως κίνητρο την προσωπική προβολή και την ψηφοθηρία. Το Φεστιβάλ Καλαμάτας πώς κατάφερε να
8 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #19
γλιτώσει από αυτόν τον κανόνα; Η ερώτηση είναι εύλογη για κάποιον που δεν γνωρίζει την πρόσφατη πολιτιστική ιστορία της πόλης. Ξεκινάει λίγο πριν τους μεγάλους σεισμούς, το 1986, όταν δήμαρχος ήταν ο Σταύρος Μπένος, ο οποίος είχε την απόλυτη πεποίθηση ότι ο πολιτισμός αποτελεί μέγιστη προτεραιότητα για την ανάπτυξη μιας πόλης. Στην Ελλάδα και στον κόσμο αποτελούν εξαίρεση οι πολιτικοί που σκέφτονται έτσι. Κάτι ακόμα πιο σπάνιο στον Σταύρο Μπένο ήταν ότι δεν θέλησε να περάσει τη δική του άποψη για τον πολιτισμό, πράγμα αρκετά συνηθισμένο. Θεώρησε ότι χρειάζεται συνεργασία και διάλογος με καλλιτέχνες και επιστήμονες. Δημιουργήθηκε έτσι στην Καλαμάτα μια διαφορετική κατάσταση, με πυρήνα τους μεγάλους τομείς της τέχνης: τα εικαστικά, τη μουσική και το χορό, και φυσικά το θέατρο. Διατέθηκαν γι’ αυτόν το σκοπό τα καλύτερα κτίρια της πόλης, χρησιμοποιήθηκαν οι πιο σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας, ενώ ένα μεγάλο μέρος των καλλιτεχνών που είχε συσπειρώσει ο Μάνος Χατζιδάκις στο Τρίτο Πρόγραμμα δούλεψαν, ανάμεσα σε άλλους, στην Καλαμάτα, στα σχολεία και στη διοργάνωση πρότυπων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Η εν πολλοίς ειδυλλιακή αυτή κατάσταση δέχθηκε βέβαια πολλούς κραδασμούς, αλλά οι βάσεις της ήταν τόσο ουσιαστικές και δυνατές που ορισμένες αρχές παρέμειναν αδιαπραγμάτευτες.
Μια φετινή καινοτομία είναι η πολιτική διευκόλυνσης του κοινού με ειδικές εκπτώσεις στα εισιτήρια. Ανάγκη, μεγαλοψυχία ή κοινωνικός χαρακτήρας του φεστιβάλ; Προσαρμογή στις καταστάσεις. Έτσι κι αλλιώς η τέχνη δεν μπορεί να απευθύνεται μόνο σε ανθρώπους που έχουν πολλά χρήματα να πληρώσουν. Δεν μπορώ να δεχθώ ότι τις ίδιες παραστάσεις που βλέπουμε στην Ελλάδα μπορεί να τις δει κάποιος στο εξωτερικό με πολύ φθηνότερα εισιτήρια. Θυμώνω όταν δεν γίνεται αντιληπτό ότι σε μια εποχή σαν τη σημερινή θα πρέπει δείξουμε αλληλεγγύη και σύνεση.
Το ΥΠΠΟΤ δίνει φέτος 300.000 €, από τα οποία οι 230.000 € αφορούν περσινές οφειλές. Πώς θα τα βγάλετε πέρα; Θα ακολουθήσει και δεύτερο πακέτο επιχορήγησης; Πράγματι, το φεστιβάλ έχει στη διάθεσή του από το Υπουργείο 70.000 € για φέτος. Θέλω να πιστεύω ότι θα υπάρξει
Πώς προέκυψε η ιδέα για το Μέγαρο Χορού; Όταν πριν 16 χρόνια ξεκίνησε το Φεστιβάλ Χορού με πρωτοβουλία του Υπουργείου Πολιτισμού, ο τότε υπουργός Θάνος Μικρούτσικος κατάλαβε ότι αν θέλεις να υλοποιήσεις με επιτυχία πολιτιστικούς θεσμούς στην περιφέ-
και δεύτερη δόση επιχορήγησης. Το ΥΠΠΟΤ με κάθε τρόπο έχει εκφράσει την εκτίμησή του στο θεσμό. Αν όμως δεν υπάρξει περαιτέρω οικονομική ενίσχυση θα υπάρξει πρόβλημα όχι μόνο στη φετινή διοργάνωση, αλλά φοβάμαι ότι ο θεσμός θα βλαφτεί και στο μέλλον. Πώς εξηγούνται τόσο μεγάλες οφειλές; Στην Ελλάδα, άλλο θέμα είναι αν θα εγκριθεί μια επιχορήγηση και άλλο το πότε και αν θα την πάρεις. Αυτό δημιουργεί πολύ μεγάλες ανωμαλίες, με αποτέλεσμα να σπαταλιέται μεγάλη ενέργεια, να δημιουργείται ψυχική κόπωση και εν τέλει να επιδρά αρνητικά στο καλλιτεχνικό έργο.
ρεια, που να έχουν όχι μόνο τοπική αλλά και διεθνή εμβέλεια, πρέπει να έχεις αντίστοιχη κτιριακή υποδομή. Αν όλα είχαν κυλήσει ομαλά, το έργο θα μπορούσε να είχε ολοκληρωθεί σε 4-5 χρόνια. Πολλές φορές βέβαια οι αναβολές αυτές έδωσαν στο έργο τη δυνατότητα βελτίωσης. Πλέον ολοκληρώνεται το κυρίως μέρος του (σκηνή, παρασκήνια, πλατεία), ενώ με το επόμενο πακέτο χρηματοδότησης, που ήδη εγκρίθηκε, θα ολοκληρωθούν οι βοηθητικοί χώροι. Είμαι ευχαριστημένη γιατί είναι ένα λιτό θέατρο, που δεν δίνει σημασία στην πολυτέλεια, αλλά στη λειτουργικότητα. Ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που έχει να αντιμετωπίσει; Τι σας ανησυχεί περισσότερο για το μέλλον του; Θα στενοχωριόμουν πολύ αν αυτός ο χώρος δεν αποκτήσει στίγμα και δεν χρησιμοποιήσει τις δυνατότητές του. Ας λάβουμε υπόψη μας ότι είναι το μοναδικό θέατρο στην Ελλάδα που έχει δημιουργηθεί με γνώμονα και προδιαγραφές για το χορό. Σε μια δημοκρατική κοινωνία όλα έχουν τη θέση τους, η σύγχυση και το αλαλούμ όμως καταστρέφουν. Ένας χώρος σαν το Μέγαρο Χορού καλό είναι να εξαντλήσει τις προοπτικές και το χαρακτήρα του. Μπορεί να φιλοξενήσει τα πάντα, αρκεί να έχει όραμα, προγραμματισμό και συνέπεια. Είναι επίσης σημαντικό να «ακούει» τα μηνύματα των καιρών του. Δεν έχει νόημα ένας χώρος που δεν είναι ζωντανός και δυναμικός, αλλά μουσειακός και αποστειρωμένος. Γιατί έχει σημασία η συζήτηση για την ιδανική μορφή διοίκησής του; Ένας καλλιτέχνης στο ξεκίνημά του δεν συνειδητοποιεί πόσο σημαντικό είναι ο
ΣXOΛIA
χώρος που δουλεύει και στεγάζει τα όνειρά του να διοικείται σωστά. Αυτό προσωπικά το κατάλαβα με τον καιρό, μέσα από τριβές και τα εμπόδια που συναντούσαμε και που θα μπορούσαμε να αποφύγουμε αν υπήρχε ένα σωστό θεσμικό πλαίσιο, το οποίο στη διάρκεια του χρόνου θα τηρούνταν και θα επιδεχόταν τροποποιήσεις με αποκλειστικό στόχο πάντα τη βελτίωση του έργου μέσα από την εμπειρία και την εξέλιξη του καλλιτεχνικού έργου. Πιστεύω ότι τώρα διαθέτουμε αρκετή η εμπειρία για να εκπονηθεί ένα αποτελεσματικό, ευφάνταστο, λιτό νομοσχέδιο, που θα ορίζει τη διοίκηση και λειτουργία του Μεγάρου Χορού, που θα επιτρέπει την αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και ταλέντου, και το οποίο στην ουσία θα είναι ένας είδος θεματοφύλακα των στόχων του. Για να συμβάλω στη σχετική συζήτηση ανέτρεξα σε βιβλία πολιτιστικής διαχείρισης και εξεπλάγην όταν είδα ότι άλλες χώρες έχουν λύσει εδώ και πάρα πολλά χρόνια, αιώνες θα έλεγα, θέματα που μας ταλανίζουν, όπως οι αρμοδιότητες και ο πολύτιμος ρόλος του καθενός. Στους εμπνευσμένους πολιτιστικούς χώρους στο εξωτερικό είναι δεδομένο ότι ο καθένας έχει να προσφέρει, και η προσφορά των μελών ενός οργανισμού πρέπει να συντονίζεται για τον ίδιο σκοπό και όραμα. Η συνέχεια και λειτουργία ενός θεσμού που δεν θα επηρεάζεται, δεν θα διαταράσσεται από αλλαγές προσώπων και θεσμικών παραγόντων είναι ένα ζητούμενο, είναι αυτό που τον βοηθά να αναπτύσσεται. Είναι θετικό ότι ο δήμαρχος της Καλαμάτας θεωρεί αναγκαία την ύπαρξη ενός διαφορετικού θεσμικού πλαισίου λειτουργίας του Μεγάρου Χορού, και με την αιτούμενη καλή συνεργασία και με το Υπουργείο Πολιτισμού πιστεύω ότι κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει. Το Μέγαρο Χορού μπορεί να γίνει ένα υπέροχο σπίτι όπου ο καλλιτέχνης θα έχει τις σωστές συνθήκες να μετουσιώνει όλο το ταλέντο και την «αναρχία» του σε δημιουργία. Δεν είναι αλήθεια ότι σε πολλές τέτοιες προσπάθειες η τοπική ηγεσία λειτουργεί αν όχι σαν μεγάλο εμπόδιο, τότε σίγουρα σαν μικρό βαρίδι; Ισχύει το ίδιο και για ένα τμήμα της τοπικής κοινωνίας της Καλαμάτας; Παρ’ όλο που η Καλαμάτα λειτούργησε διαφορετικά στον πολιτισμό από τις περισσότερες πόλεις, στην Ελλάδα είναι γνωστό ότι παρεμβάσεις υπήρξαν, υπάρχουν και φοβάμαι πως θα υπάρχουν πάντα από τις ηγεσίες. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πολλές φορές και οι καλλιτέχνες δεν είχαν ευθύνη όπου υπήρξαν προβλήματα. Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να συζητούμε ανοιχτά τα πάντα. Όλα να αξιολογούνται, αλλά και να προχωρούμε στην επεξεργασία τους. Όσον αφορά το Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και τη σχέση του με την τοπική κοινω-
ΣXOΛIA
Info 16ο Διεθνές Φεστιβάλ Xορού Kαλαμάτας 15 έως 22 Iουλίου Δέκα παραστάσεις από δημοφιλή ξένα και ελληνικά σχήματα, ανάμεσά τους το CCN-Ballet de Lorraine με χορογραφίες Γουίλιαμ Φορσάιθ και Mαγκί Mαρέν (15 και 16/7), η Άρτεμις Σταυρίδη με την παράσταση Άλλη μια ληθαργική σκονισμένη μέρα στο δέλτα του ποταμού, των Troubleyn-Γιαν Φαμπρ (16 kai 17/7), οι Ballets C de la B σε σκηνοθεσία Aλέν Πλατέλ, σε μια παράσταση αφιερωμένη στην Πίνα Mπάους (18/7) κ.ά. Πληροφορίες-εισιτήρια: www.kalamatadancefestival.gr και στα τηλέφωνα 27210 25190, 27210 25434
MI CAsA Es su CAsA νία, αυτό που σήμερα κατανοώ καλύτερα είναι ότι στην αρχή το Φεστιβάλ συνάντησε αντιδράσεις κυρίως για το καινοτόμο και νεωτερικό ύφος του. Πόσο μάλλον που όταν ξεκινήσαμε ο διεθνής σύγχρονος χορός ήταν σχεδόν άγνωστος στην Ελλάδα. Μου δίνει μεγάλη χαρά και αισιοδοξία όμως να βλέπω πως όταν υπάρχει συνέχεια και φροντίδα τα πράγματα αλλάζουν. Έχω πια την αίσθηση ότι η τοπική κοινωνία υπερασπίζεται και νιώθει δικό της το φεστιβάλ. Υπάρχει ανάγκη να επιστρατεύσουμε όλη την εφευρετικότητα και τη φαντασία μας ώστε να πείθουμε ότι η μόρφωση, ο πολιτισμός είναι αξίες ζωτικές και ακόμη πιο απαραίτητες στις δύσκολες εποχές της οικονομικής κρίσης. Μπορεί αυτή τη στιγμή να μην είναι ορατό, αλλά πιστεύω ότι θα βιώσουμε μία επιπλέον δυστυχία αν θεωρήσουμε ότι τα θέματα της τέχνης και του πολιτισμού μπορούν να παγώσουν μέχρι να περάσει η κρίση. Τι άλλο θα επιθυμούσατε για το Φεστιβάλ; Επιθυμούσα πάντα μια καλή στελέχωση. Τον πρώτο καιρό η έλλειψή της ήταν ίσως δικαιολογημένη και η ανάγκη να τα κάνουμε όλοι όλα προσέθετε κάτι στην προσωπικότητα του συγκεκριμένου φεστιβάλ. Έχουμε δει πολυπρόσωπους οργανισμούς που δεν απο-
H Bίκυ Mαραγκοπούλου ελπίζει ότι το Μέγαρο Χορού θα καταφέρει να γίνει «ένα υπέροχο σπίτι, όπου ο καλλιτέχνης θα έχει τις σωστές συνθήκες να μετουσιώνει όλο το ταλέντο και την “αναρχία” του σε δημιουργία». Aριστερά: H αφίσα του φετινού 16ου Διεθνούς Φεστιβάλ Xορού Kαλαμάτας.
δίδουν αντίστοιχα, όταν όμως κάτι αναπτύσσεται χρειάζεται σωστή στελέχωση. Έτσι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει πολύ περισσότερες πρωτογενείς παραγωγές, συμπαραγωγές, εκδόσεις, ακόμα και να αυξήσουμε περισσότερο τα έσοδά μας. Συχνά λέγεται ότι οι Έλληνες δεν είναι εργατικοί, δεν λέγεται όμως ότι στους Έλληνες επίσης υπάρχει και μεγάλη ενέργεια, ικανότητα, ταλέντα που δεν διοχετεύονται σωστά και ορθολογικά. Πόσο πραγματοποιήσιμη είναι η ιδέα ενός τμήματος χορού σε εκπαιδευτικό ίδρυμα της Καλαμάτας; Αυτό θα ήταν πολύτιμο. Η τέχνη έχει ανάγκη την έρευνα, τη θεωρία και την επιστήμη και είναι κρίμα μια πόλη με αυτό το καλλιτεχνικό έργο και υποδομές στο χορό να μην αναπτύξει και αυτόν τον τομέα. Πόσο απελευθερώνουν και πόσο περιορίζουν ένα καλλιτεχνικό φεστιβάλ οι κρατικές επιχορηγήσεις; Τι χαρακτηριστικά έχει η λεγόμενη «κρατι-
κοδίαιτη τέχνη»; Δεν αρνούμαι ότι η υπερβολική προστασία μπορεί να δημιουργήσει νωθρότητα. Γνωρίζω προσπάθειες με καταπληκτικές υποδομές, αλλά μικρό καλλιτεχνικό έργο και έλλειψη δημιουργικότητας. Ωστόσο, τα κονδύλια για τον πολιτισμό είναι ελάχιστα σε όλο τον κόσμο. Θα είμαι πάντα μέσα σε αυτούς που μάχονται ώστε ο πολιτισμός να έχει μεγαλύτερο μερίδιο στον προϋπολογισμό μιας χώρας. Και τι θα πει ο όρος «κρατικοδίαιτη τέχνη» σε μια χώρα που δεν αξιοποίησε με σύστημα και όραμα τον πολιτιστικό της πλούτο; Στο κράτος έγκειται να μεριμνά ώστε τα χρήματα που διαθέτει να αξιοποιούνται με τον καλύτερο τρόπο. Ελπίζω η οικονομική κρίση να μη γίνει άλλοθι για ακόμη λιγότερες παροχές στον πολιτισμό, αλλά ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε ότι ο πολιτισμός συμβάλλει όχι μόνο με ένα διαφορετικό τρόπο στην αναγνώριση προβλημάτων και δυσκολιών, που ποτέ άλλωστε δεν είναι μόνο οικονομικά, αλλά παράλληλα προσφέρει διεξόδους. s
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 9
ΠINA MΠAOYΣ ευρωπαία, τολμηρή, τρυφερή
E
νωσε την κλασική τεχνική με τη σύγχρονη. Εισήγαγε τη συγκίνηση ως αφηγηματικό μέγεθος στον σύγχρονο χορό. Ενέπνευσε πλήθος καλλιτεχνών από όλες τις τέχνες. Επηρέασε καθοριστικά τις performing arts, τον χορό, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη φωτογραφία. Κατάργησε τα σύνορα του χρόνου – στις χορογραφίες της υπήρχε χώρος εξίσου για εικοσάρηδες και για πενηνταπεντάρηδες. Εμπιστεύτηκε τους νέους, αλλά ταυτόχρονα δούλευε για δεκαετίες με τους ίδιους αφοσιωμένους ανθρώπους, στενούς συνεργάτες στο πλαίσιο μιας δημιουργικής ομάδας. Ευρωπαία, τολμηρή, τρυφερή. Ένα χρόνο μετά το θάνατο της Πίνα Μπάους, στις 30 Ιουνίου 2009, το δημιουργικό της όραμα παραμένει ζωντανό. Το Χοροθέατρο του Βούπερταλ συνεχίζει να είναι κυψέλη ζωής και οι στενοί συνεργάτες της συνεχίζουν να εργάζονται, είτε ανακαινίζοντας παλαιότερες χορογραφίες είτε αναζητώντας τις νέες φόρμες που θα εκφράσουν τις καινούργιες συνθήκες που γεννά η κοινωνική εξέλιξη. Το Φεστιβάλ Αθηνών, οι άνθρωποι του οποίου θεωρούσαν τιμή τους τη συνεργασία με την Πίνα Μπάους, παρουσιάζει δυο αξιομνημόνευτες χορογραφίες της, που δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ στη χώρα μας. Όχι in memoriam, αλλά, κυρίως, ως σύγχρονη προσπάθεια δημιουργικής κατανόησης της κουλτούρας του Άλλου, εν προκειμένω της Βραζιλίας αλλά και της Κωνσταντινούπολης, της «καθ’ ημάς Aνατολής». Επανεκκίνηση…
10 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
XOPOΣ
Θα ΘυΜοΜαΣτε Για Παντα Στιγμιότυπο από την παράσταση O υαλοκαθαριστής (1997). Δεξιά: H Πίνα Mπάους χορεύει στο Café Müller (1978).
Δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω καμία από τις κινήσεις που ήξερα
ο έργο της Γερμανίδας χορογράφου Πίνα Μπάους, που πέθανε σε ηλικία 69 ετών από καρκίνο, είχε μία αμφιλεγόμενη, συχνά βίαιη σκληρότητα. Παρ’ όλα αυτά, ως σκηνοθέτρια της δικής της ομάδας χορού στο Βούπερταλ, νότια της βιομηχανικής ζώνης του Ρουρ, ενέπνευσε ένα αφοσιωμένο κοινό που την ακολουθούσε εντός και εκτός και η επιρροή της αποδείχθηκε πολύ σημαντική. Η Μπάους ξεκίνησε τον χορό σε νεαρή ηλικία. Γεννήθηκε στο Σόλινγκεν της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Ήταν το τρίτο παιδί του Όγκουστ Μπάους, ιδιοκτήτη ενός μικρού ξενοδοχείου και ενός εστιατορίου, και της γυναίκας του Ανίτας. Ενώ οι γονείς της ήταν απορροφημένοι στη δουλειά, η νεαρή Πίνα έμαθε να ψυχαγωγείται μόνη της: κρυβόταν έως αργά κάτω από τα τραπέζια του εστιατορίου ή παρουσίαζε αυτοσχέδιες χορογραφίες για να διασκεδάζουν οι πελάτες.
Το ταλέντο της και η ασυνήθιστη φυσική ευλυγισία της δεν πέρασαν απαρατήρητα και στην ηλικία των 14 ετών γράφτηκε στην Ακαδημία Φόλκβανγκ του Έσεν, την οποία διεύθυνε τότε ο Κουρτ Γιος. Ο εξπρεσιονιστής χορογράφος, που το 1933 υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία, όταν αρνήθηκε να απολύσει τους Εβραίους χορευτές από την ομάδα του, έγινε ο μέντορας της Μπάους. Ανήκε στους πρωτεργάτες του Ausdruckstanz (εκφραστικού χορού), οι υποστηρικτές του οποίου πίστευαν στον συνδυασμό του χορού, της μουσικής και του θεάτρου σε μια παράσταση. Έτσι η μαθήτριά του ήρθε σε επαφή με μία ποικιλία καλλιτεχνικών μεθόδων. «Εκείνη την εποχή στη Φόλκβανγκ όλες οι τέχνες ήταν μαζί», δήλωσε η Μπάους στην εφημερίδα Guardian το 2002. «Όχι μόνο οι παραστατικές τέχνες, όπως η μουσική, η υποκριτική, η μίμηση ή ο χορός, υπήρχαν και ζωγράφοι, γλύπτες, σχεδιαστές, φωτογράφοι. Αν πήγαινες απλώς σε μια μικρή σχολή μπαλέτου, η εμπειρία θα ήταν εντελώς διαφορετική». Το 1959 η Μπάους έφυγε από τη Γερ-
12 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
μανία με υποτροφία για σπουδές στο Juilliard School της Νέας Υόρκης. Μόλις στα 18 της κι ένιωσε δέος από την εμπειρία. «Ήταν πολύ ντροπαλή και έκλαιγε πολύ», σύμφωνα με τη χορογράφο και φίλη της Ντόνια Φόιερ. Ήταν όμως ο κατάλληλος χώρος και η κατάλληλη στιγμή: μεταξύ των δασκάλων της στο Juilliard School ήταν ο Άντονι Τιούντορ και ο Χοσέ Λιμόν, και οι δύο χορογράφοι με χαρακτηριστικό ερευνητικό στυλ. Σύντομα η Μπάους άρχισε να χορεύει με τον Τιούντορ στη Μητροπολιτική Όπερα και με τον Πολ Τέιλορ στα Νέα Αμερικανικά Μπαλέτα. Όταν το 1960 ο Τέιλορ προσκλήθηκε να ανεβάσει το έργο Tablet στο Σπολέτο της Ιταλίας πήρε την Μπάους μαζί του. Με τη Φόιερ, όμως, και τον χορογράφο Πολ Σανασάρντο η Μπάους αποκάλυψε τις πραγματικές δυνατότητές της. Το 1961 οι τρεις συνεργάστηκαν σε δύο έργα. «Η Πίνα είχε ένα μεγάλο χάρισμα», σύμφωνα με τον Σανασάρντο. «Ήταν εξαιρετικά καλή χορεύτρια. Ο Τιούντορ ανέβασε αυτό το έργο στο Juilliard και η Πίνα χόρεψε ένα κομμάτι που λεγόταν “500
“
“T
Δεν ήθελα να μιμηθώ κανέναν,
Arabesques” στις πουέντ. Ήταν πολύ λυρική και είχε τρομερή ένταση». Το 1962, μετά την απώλεια βάρους που μπορεί να σχετιζόταν με κάποια διατροφική διαταραχή, η Μπάους επέστρεψε στο Έσεν και συνέπραξε με το Μπαλέτο Φόλκβανγκ του Γιος. Εκείνη τη χρονιά, αν και πολύ αδύνατη, ερμήνευσε τον ρόλο της Καρολίνας στο αριστούργημα του Τιούντορ Jardin aux Lilas (1936), με θέμα μια γυναίκα που ετοιμάζεται να παντρευτεί, όχι όμως από αγάπη. Υπό την απειλή της απόλυσης, πήρε βάρος, φρόντισε την υγεία της και σύντομα δούλευε ως βοηθός του Γιος. Το 1968 έκανε το πρώτο της έργο, Fragment, σε μουσική του Μπέλα Μπάρτοκ. Ακολούθησαν άλλα μικρά έργα, που σε όλα απέρριπτε τον εκφραστικό χορό ψάχνοντας τη δική της γλώσσα. «Δεν ήθελα να μιμηθώ κανέναν», είπε. «Δεν ήθελα να χρησιμοποιήσω καμία από τις κινήσεις που ήξερα». s Πληροφορίες για το κείμενο αντλήθηκαν από τη νεκρολογία της εφημερίδας Guardian για την Πίνα Mπάους.
XOPOΣ
© Paulo Pimenta
ΠεΣ το Σαν την Πινα Στιγμιότυπο από την παράσταση Oι επτά θανάσιμες αμαρτίες που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1976. Δεξιά: Aπό την Iεροτελεστία της άνοιξης (πρεμιέρα το 1975).
XOPOΣ
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 13
Πέτερ Παμπστ
© Iko Freese
O άνθρωπος του χώρου ειΚονεΣ ΒραζιΛιαΣ
© Ulli Weiss
Στιγμιότυπα από το Água, έργο που στηρίζεται στην εντύπωση από το Pίο, το Σάο Πάολο και την Mπαΐα. Πάνω, ο Πέτερ Παμπστ με την Πίνα Mπάους.
Σκηνογράφος της Πίνα Μπάους, ο Πέτερ Παμπστ κατασκευάζει σκηνικά που «δεν διηγούνται ιστορίες». Έχουν «σχεδιαστεί για να υποδέχονται τους χορευτές». Στη συνέντευξή του, θυμάται την Πίνα Mπάους αλλά δεν αναπολεί μόνο. Aντίθετα, βλέπει μπροστά.
A
πό το 1980 οι εικόνες του Πέτερ Παμπστ, τόσο δυνατές όσο και ευαίσθητες, παραμένουν αδιάσπαστα δεμένες με την αλλεπάλληλη μαγεία που πρόσφερε στο κοινό της η Πίνα Μπάους. Δύο από τα πιο γνωστά έργα του ρεπερτορίου της, το Vollmond (2006) και η Masurca Fogo (1998), είναι σε δική του σκηνογραφία. Mέσα στη συγκίνηση της τόσο πρόσφατης απώλειας, ο σκηνογράφος αναπολεί την πορεία του κοντά της.
Πώς συναντήσατε την Πίνα Μπάους; Τίποτα το ιδιαίτερα εντυπωσιακό. Στη δεκαετία του ’80 εργαζόμουν στο Μπόχουμ με τον σκηνοθέτη Πέτερ Ζάντεκ ως σκηνογράφος και σχεδιαστής κοστουμιών. O Πέτερ μου είπε ότι μια νέα χορογράφος έκανε πολύ εντυπωσιακά, ασυνήθιστα πράγματα στο Βούπερταλ. Πήγαμε λοιπόν και παρακολουθήσαμε μισή ώρα πρόβας της Ιεροτελεστίας της άνοιξης. Αυτό του ήταν αρκετό για να της παραγγείλει μια δουλειά πάνω στον Σαίξπηρ. Η Πίνα δέχτηκε. Εκείνη την εποχή δεν ετίθετο θέμα να δουλέψουμε μαζί, γιατί ο σύντροφός της Ρολφ Μπόρζικ έκανε τα σκηνικά στα έργα της, αλλά αυτή η εγγύτητα ήταν για μένα η ευκαιρία να περάσω ατελείωτες και πολύ πλούσιες βραδιές, να συζητώ μαζί της σε μια πολύ χαλαρή ατμόσφαιρα. Ένα δράμα σας φέρνει κοντά… Μια μεγάλη συμφορά, ο θάνατος του Ρολφ Μπόρζικ. Όλοι φοβόμασταν να τον διαδεχθούμε. Κι εγώ το ίδιο. Αλλά μέσα στη δυστυχία της έβρισκα πολύ συγκινητικό πόσο τη στήριζε, την πλαισίωνε η
14 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
ομάδα των χορευτών. Ήταν αξιολάτρευτοι και τη φρόντιζαν με έναν υπέροχο τρόπο. Ζήτησε και η ίδια να μου το προτείνουν αλλά και οι χορευτές μού έλεγαν: «Σε παρακαλούμε, έλα». Κι έτσι, το 1980, η Πίνα και εγώ ξεκινήσαμε να συνεργαζόμαστε στην παράσταση με τον τίτλο 1980. Πώς μπορείτε να χαρακτηρίσετε τη χορογραφική διαδικασία της Πίνα Μπάους; Στην αρχή κάθε έργου ούτε η Πίνα ούτε εγώ γνωρίζαμε ποια κατεύθυνση θα ακολουθούσαμε. Ήταν μια περιπέτεια, όπου όλα ήταν ανοιχτά. Σε έναν διάλογο σχεδόν χωρίς λόγια, όλα κτίζονταν για μένα αρχικά πάνω σε όσα αφουγκραζόμουν πολύ προσεκτικά από τα λόγια της Πίνα, όπως επίσης και από τις αντιδράσεις των χορευτών αλλά και όλης της ομάδας, από τον ξυλουργό ως τον σιδηρουργό του θεάτρου. Οι σκηνογραφίες σας αποτελούν πραγματικά τοπία. Το να δίνεις το στίγμα του έργου σου μέσα από τα σημεία
όπου συναντά τον ίδιο τον χορό (και όχι μέσα από εξωτερικά στοιχεία, όπως είναι η σκηνογραφία, ο φωτισμός) μπορεί να είναι εξίσου θεμιτό. Σωστά. Είμαι άλλωστε πεισμένος ότι ένα σκηνικό δεν μπορεί να διηγηθεί ιστορίες, αλλά να δημιουργηθεί, ανάλογα με το κάθε έργο, σαν ένας κόσμος ειδικά πλασμένος για να υποδεχθεί τους χορευτές. Τα σκηνικά μου δεν είναι ποτέ ρεαλιστικά. Έχουν απλά τη δική τους πραγματικότητα και δημιουργούν σημεία τριβής ανάμεσα στο πραγματικό και τη μυθοπλασία. Της άρεσε της Πίνα να μπαίνει σε αυτό το παιγνίδι και να πειραματίζεται με τον τρόπο με τον οποίο οι χορευτές αντιδρούσαν στους χώρους που πρότεινα. Τι είδους διάλογο κάνατε; Θα το επαναλάβω: στην αρχή ενός έργου της Πίνα δεν υπάρχει ποτέ τίποτα: ούτε κείμενο ούτε μουσική ούτε εικόνες. Τόσο εκείνη όσο κι εγώ έπρεπε να ανοίξουμε πόρτες για να ενεργοποιήσουμε και να προκαλέσουμε την αντίδραση του φαντασιακού των άλλων. Το να ανέχεσαι να μη γνωρίζεις τι θα απογίνει με την πα-
XOPOΣ
ειΚονεΣ ΚΩνΣταντινουΠοΛηΣ
ΠINA MΠAOYΣ
Στιγμιότυπο από την παράσταση Nefés (στα τουρκικά σημαίνει Aνάσα), που είναι φόρος τιμής στους Σούφι, στους δερβίσηδες, στον ανατολίτικο αισθησιασμό και στο χορό της κοιλιάς.
Info Χοροθέατρο του Βούπερταλ – Πίνα Μπάους Água
ράσταση και ποτέ να μη χάνεις την ελπίδα ότι κάτι θα συμβεί ήταν χρυσός κανόνας της δουλειάς μαζί της. Όσο δεν υπήρχε άμεση θετική αντίδραση από τη μεριά της, συμπέραινα ότι η ιδέα δεν ήταν καλή και ποτέ δεν υπερασπίστηκα ούτε μια πρότασή μου απέναντί της. Κάθε πράγμα ολοκληρώνεται, πρέπει να μάθει κανείς να έχει υπομονή για να ακολουθήσει τον ρυθμό της δημιουργίας, να συλλάβει και να αναδείξει τις δυνατότητές της. Από το 1980 μέχρι την τελευταία παραγωγή της Πίνα, η δημιουργική μας διαδικασία ποτέ δεν άλλαξε, το θέμα ήταν ποιος θα ξαφνιάσει πρώτα τον άλλο. Η κοινή αποδοχή αυτού του ρίσκου μπορούσε να μας ρίξει για καιρό σε βαθιά απελπισία. Αυτό ήταν το τίμημα για να μπορέσεις να φτάσεις στο τέλος στις πιο μεγάλες ελευθερίες κινήσεων (γέλιο).
τον άλλον είναι αυτό που προσδιορίζει καλύτερα τη σπάνια συνεργασία μας. Ποτέ δεν φορτώναμε στον άλλον την αφόρητη πίεση της ολοκλήρωσης του έργου. Ντρεπόμουν πάντα να της δείξω αυτό που είχα κάνει. Εκείνη ντρεπόταν σαν κοριτσάκι να μου δείξει την κατεύθυνση που είχε πάρει η δουλειά της. Εμπιστοσύνη και οικειότητα είχαν τον πρώτο ρόλο σε αυτόν τον τρόπο λειτουργίας. Κανένας δεν είχε το δικαίωμα να παρακολουθήσει πρόβα στη διάρκεια της δημιουργίας. Όταν η Πίνα ζητούσε κάτι από τους χορευτές της, δεν τους επέκρινε ποτέ για να μην μπλοκάρει κάτι που θα μπορούσε να προκύψει αργότερα. Και για μένα, το ίδιο ίσχυε. Με εκείνη μπορούσαμε να πούμε τα πάντα και να εκφράσουμε τα πάντα, σε ένα κλίμα απόλυτης οικειότητας και εμπιστοσύνης.
Μια συνεργασία που αψήφησε τη φθορά του χρόνου… Πέρα από την αγάπη και τη βαθιά φιλία που μας έδενε, το να μπορούμε για 29 χρόνια να ξαφνιάζουμε αδιάκοπα ο ένας
Πώς εξελίχθηκε ως καλλιτέχνις, από μια περίοδο πολύ εσωστρεφή σε προτάσεις πιο ελαφρές, πιο παιγνιώδεις; Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι πολλά πράγματα αλλάζουν με τον καιρό. Η
XOPOΣ
ομάδα υπάρχει εδώ και 37 χρόνια και σήμερα αποτελείται από μια νέα γενιά χορευτών. Θα ήταν παράξενο να δημιουργεί παρόμοια πράγματα με προσωπικότητες τόσο διαφορετικές. Ωστόσο τα φαινόμενα απατούν. Θυμάμαι ότι η Πίνα έκανε τα πιο κωμικά της έργα σε περιόδους δύσκολες γι’ αυτήν. Της συνέβη επίσης να είναι μια χαρά και να καταπιαστεί με βαριά και σοβαρά θέματα. Ήταν σαν αντίβαρο στη ζωή. Η Πίνα σχοινοβατούσε πάντα ανάμεσα στα αντίθετα. Για μια ολόκληρη γενιά θεατών, ο θάνατος της Πίνα Μπάους είναι ένα τεράστιο σοκ που αφήνει ένα ανεπανόρθωτο κενό. Για μένα είναι πολύ νωρίς να μιλήσω γι’ αυτό. Μερικές φορές μάλιστα έχω την αίσθηση ότι δεν έχει συμβεί ακόμα. s Aναδημοσίευση της συνέντευξης του Πέτερ Παμπστ στο περιοδικό Théâtre de la Ville, τεύχος Nοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2009. Mετάφραση: Πηνελόπη Hλιάσκου
Από τις πιο αισιόδοξες χορογραφίες της Πίνα Μπάους, ένας ύμνος στην ομορφιά της Βραζιλίας, σε συνοδεία τραγουδιών των Τομ Γουέιτς, Leftfield, Πι Tζέι Xάρβεϊ, Καετάνο Βελόζο, Ντέιβιντ Μπερν και άλλων. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 7 - 9 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €40 (Διακεκριμένη), €30 (Α’), €20 (Β’), €15 (Γ’), €10 (Φοιτητικό κ.α.)
Χοροθέατρο του Βούπερταλ – Πίνα Μπάους Nefés Μετά τη Βραζιλία, οι χορευτές του Χοροθεάτρου του Βούπερταλ επισκέπτονται την Κωνσταντινούπολη, όπως την έχει αποτυπώσει η Πίνα Μπάους με τη χορογραφία της. Ένα πορτρέτο της Πόλης γεμάτο με τις χαρακτηριστικές αντιθέσεις της. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη 13 - 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €40 (Διακεκριμένη), €30 (Α’), €20 (Β’), €15 (Γ’), €10 (Φοιτητικό κ.α.)
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 15
Σ
τις 9 και 10 Ιουλίου, η Λένα Πλάτωνος θα παρουσιάσει στο μικρό θέατρο της Επιδαύρου παλιότερα τραγούδια της καθώς και το νέο της άλμπουμ, όπου μελοποιεί Κωνσταντίνο Καβάφη. Ενόψει αυτών των πολυαναμενόμενων και από κάθε άποψη εξαιρετικά σπάνιων εμφανίσεών της, μας υποδέχτηκε στο σπίτι της στο Χολαργό και μας μίλησε για το ροκ, την ποίηση, τη μουσική πραγματικότητα και την πολιτική, λίγο πριν ξεκινήσει τις πρόβες για το πολύ απαιτητικό έργο της. Πείτε μου δυο λόγια για την παράσταση που ετοιμάζετε για την Επίδαυρο. Το ένα μέρος της θα αποτελείται από παλιότερα τραγούδια μου που θα τραγουδήσουμε με τον Γιάννη Παλαμίδα, τη Σαβίνα Γιαννάτου και τη Βικτόρια Μπότζικ. Εγώ για την ακρίβεια δεν θα τραγουδήσω, αλλά θα διαβάσω μερικά αποσπάσματα από τα Ημερολόγια. Το δεύτερο μέρος θα είναι τα μελοποιημένα ποιήματα του Καβάφη. Είναι ένα έργο που γράφτηκε αποκλειστικά για τον Γιάννη Παλαμίδα. Φορέθηκε σαν κοστούμι πάνω στη φωνή του Γιάννη. Επιλέξατε να μελοποιήσετε Καβάφη περίπου τρεις δεκαετίες μετά το δίσκο σας όπου μελοποιούσατε Καρυωτάκη. Είναι σαν να κλείνει ένα κύκλος με το τελευταίο σας άλμπουμ; Όχι. Δεν κλείνει κανένας κύκλος. Για την ακρίβεια ετοιμάζομαι να μελοποιήσω τα ποιήματα ακόμα ενός ποιητή, αλλά δεν θα σας αποκαλύψω το όνομά του. Και ο Καβάφης πώς σας προέκυψε; Όπως με βρήκε ο Καρυωτάκης έτσι με επέλεξε και ο Καβάφης. Γιατί αυτός με επέλεξε. Δεν είχα σχεδιάσει να μελοποιήσω τα ποιήματά του, μέχρι που ένα μεσημέρι με χτύπησε κάτι σαν κεραυνός. Σαν τους κεραυνούς που έπεφταν χτες όλο το βράδυ. Ήταν ηλεκτρισμός και με διαπέρασε. Από το πουθενά θα έλεγε κανείς, αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Οι εμπνεύσεις ποτέ δεν έρχονται από το πουθενά. Από το ασυνείδητο βγαίνουν στην επιφάνεια ή έρχονται εκ Θεού. Υπήρχε πάντα μέσα μου η ποίηση του Καβάφη. Έτσι όπως καθόμουν στην ησυχία του μεσημεριού, άκουσα τη λέξη Καβάφης μέσα μου. Και είπα, αυτό θα κάνεις. Ο Καβάφης είναι ένας οικουμενικός, ένας τεράστιος ποιητής. Πάντα με γοήτευε η γλώσσα του. Έχει μια αστείρευτη μουσικότητα. Σας δυσκόλεψε η μελοποίηση των ποιημάτων του; Κοίταξε, παλιότερα ο Καβάφης με τρόμαζε. Με φόβιζε η πεζογραφική του διάσταση. Νόμιζα ότι δεν μπορεί να μελοποιηθεί. Αλλά, παραδόξως, μου βγήκε πολύ φυσικά. Δεν το εκβίασα καθόλου, ήταν σαν οι νότες να υπήρχαν πάντα μέσα μου.
Τι σας εμπνέει για να γράφετε μουσική; Η έμπνευση είναι σαν μια ηλεκτροδιέγερση, σαν κατακλυσμός και ενόραση ταυτόχρονα. Αυτές οι τρεις έννοιες περιγράφουν τέλεια την υφή και τη σύσταση της έμπνευσης όταν με βρίσκει. Η μουσική τότε με κατακλύζει και μου προκαλεί ηλεκτρικές εκκενώσεις. Δεν έχω μια εικόνα, ένα τοπίο ή έναν άνθρωπο στο μυαλό. Η μουσική απλώς βγαίνει από μέσα μου ελεύθερα και ασυγκράτητα. Έχετε χαρακτηριστεί από πολλούς ως «ιέρεια της ελληνικής ηλεκτρονικής μουσικής». Πώς σας φαίνεται αυτό το «χρίσμα»; Δεν με ενοχλεί καθόλου. Μερικές φορές το βρίσκω αστείο. Κάπως με κολακεύει κιόλας, αλλά, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν μου αρέσουν καθόλου οι ταμπέλες. Ποτέ δεν τις επιδίωξα και τις βρίσκω περιοριστικές. Αλλά με κολακεύει η αγάπη που μου δείχνουν τα νέα παιδιά και καλλιτέχνες που κι εγώ τους θεωρώ σπουδαίους. Έχετε ένα σχετικά μικρό αλλά πολύ παθιασμένο κοινό που ορκίζεται στο όνομά σας. Πώς το εξηγείτε αυτό; Είναι ένα μυστήριο. Μάλλον πρέπει να οφείλεται στη μεταδοτικότητα και την ειλικρίνεια. Ποτέ δεν έκανα εκπτώσεις σε ό,τι ήθελα να εκφράσω. Μια ζωή έκανα επιλογές οι οποίες εξέφραζαν ένα κομμάτι του εαυτού μου. Και είμαι πλέον πολύ ήσυχη γι’ αυτό. Το Σαμποτάζ, οι Μάσκες ηλίου και το Γκάλοπ ήταν πρωτοποριακοί δίσκοι για το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, όταν κυκλοφόρησαν. Ήταν τελείως έξω από το κυρίαρχο ρεύμα στην ελληνική μουσική της εποχής. Συναντήσατε δυσκολίες για να τους κυκλοφορήσετε; Όχι, τα πράγματα ήταν εύκολα. Ήμουν υπό την προστασία του Χατζιδάκι και του Πατσιφά, ο οποίος μου έδειχνε κάτι σαν σχεδόν έρωτα. Αυτοί με βοήθησαν να ξεκινήσω. Αλλά, από κει και πέρα, προχωρούσα μόνη μου. Δεν είναι ότι τους άρεσαν όλα όσα έγραφα. Του Χατζιδάκι του άρεσαν πολύ η Λιλιπούπολη και ο Καρυωτάκης. Το Σαμποτάζ το αποδέχτηκε μετά από καιρό. Ο Πατσιφάς όταν έμπαινε στο στούντιο όπου ηχογραφούσαμε έλεγε: «Ωχ, τι θα ακούσουμε τώρα!», όμως δεν μου ζητήθηκε ποτέ από αυτούς και από την εταιρεία να κάνω πιο mainstream πράγματα. Και δεν θα τα έκανα κιόλας. Σε όλη μου τη ζωή στάθηκα τυχερή και μπόρεσα να αρνηθώ τα εμπορικά τραγούδια που δεν με ενδιέφεραν. Όταν έβγαλα αυτούς τους δίσκους εξέφραζα όλα αυτά που είχα μέσα μου. Την επιρροή του Χατζιδάκι, την ποίηση, τον σουρεαλισμό, τις κλασικές μουσικές σπουδές, αλλά και το ροκ. Γιατί από μικρή τρελαινόμουν για ροκ. Πηγαίναμε με τη μητέρα μου σινεμά και βλέπαμε ταινίες με τον Έλβις. Κάθε φορά που τραγουδούσε εγώ από τον ενθουσιασμό μου της τσιμπούσα το χέρι. Δεν μπορούσα να κάτσω ήσυχη
16 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
όταν άκουγα αυτή τη μουσική. Ήταν σκέτος ηλεκτρισμός. Πάντα άκουγα ροκ. Αλλά όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 πήγα στη Βιέννη και στο Βερολίνο για σπουδές δεν μπορούσα να ακούσω τίποτα άλλο. Θέλετε να μου μιλήσετε γι’ αυτή την εποχή; Τι να σου πω… Ήταν μια απίθανη εποχή. Ήταν ελεύθερος ο έρωτας. Κι εγώ ήμουν ένα χιπάκι. Όλοι έπαιρναν ναρκωτικά, ή καλύτερα είχαν αρχίσει να μας ντοπάρουν με ναρκωτικά. Εγώ δεν έπαιρνα, από μία διαίσθηση και ένα φόβο που δεν με άφηναν. Αλλά άκουγα συνεχώς ροκ, καινούργια τότε συγκροτήματα που ούτε που τα είχαμε ακουστά στην Ελλάδα. Εκτός από τους Led Zeppelin, είχα ενθουσιαστεί με τους Kraftwerk και τους White Noise. Ειδικά τους τελευταίους, που τους ανακάλυψα το ’71 στη Βιέννη, δεν μπορούσα να σταματήσω να τους ακούω. Ο δίσκος τους An Electric Storm έγινε το ευαγγέλιό μου. Αλλά το μεγαλύτερο σοκ το έπαθα όταν είδα ζωντανά τους Jethro Tull το 1973 στη Βιέννη. Αυτή η μουσική! Ο Ίαν Άντερσον να στέκεται στο ένα πόδι και να παίζει τη φλογέρα του σαν ξωτικό και από πίσω μια ηλεκτρική καταιγίδα… Αλλά αυτό που με σημάδεψε ήταν η αντίφαση της χρυσοποίκιλτης αίθουσας με τα κουρελιασμένα ρούχα των παιδιών των λουλουδιών. Αυτή η σύγκρουση ήταν σαν να αντικατόπτριζε τις δικές μου εσωτερικές αντιφάσεις και συγκρούσεις. Και επεκτάθηκε και στη ζωή μου. Τότε αποφάσισα ότι θέλω να γίνω μουσικός και να δίνω συναυλίες. Πώς είναι η ζωή σας σήμερα; Ήσυχη. Δεν βγαίνω πολύ. Κάθομαι στο σπίτι μου, κάνω βόλτες στο Χολαργό, έρχονται και με βλέπουν οι φίλοι μου. Ασχολούμαι με το MySpace και ψάχνω πράγματα στο Ίντερνετ. Μέσω του Διαδικτύου έχω κάνει πολλούς φίλους και έχω γνωρίσει καταπληκτικούς μουσικούς, Έλληνες και ξένους. Γνώρισα τους Night On Earth, την Έτεν, την Elina Q7. Πλέον αυτοί οι μουσικοί με επισκέπτονται στο σπίτι μου, καθόμαστε, μιλάμε και ακούμε μουσική. Είναι μια πολύ δημιουργική παρέα, που έρχονται και παίζουν τη μουσική τους και μου ζητάνε και τη γνώμη μου. Μάλλον με βλέπουν σαν γκουρού ή σαν τοτέμ. Πριν λίγο καιρό είχαν έρθει οι Κόρε Ύδρο, ο Λόλεκ, οι Electric Litany και ο Νίκος Χαλβατζής και τους έβαλα να ακούσουν τον καινούργιο μου δίσκο. Παρακολουθώ τη μουσική πραγματικότητα και συχνά με συνεπαίρνουν πράγματα που βγάζουν τα νέα παιδιά. Και μπορώ να σας πω ότι τα πράγματα σήμερα είναι πολύ πιο δύσκολα για αυτά τα παιδιά. Η μουσική βιομηχανία, και η κοινωνία γενικότερα, τα βιάζει, τα κάνει να ασφυκτιούν. Αυτή η συνεχής αναζήτηση του καινούργιου και του λαϊτμοτίφ είναι εξουθενωτική. Ψάχνουν συνεχώς για νέα προϊόντα, νέα πράγματα, νέες φωνές. Ζούμε μια σχεδόν νεοπλασματική κατάσταση.
Info Η Λένα Πλάτωνος μελοποιεί Κωνσταντίνο Καβάφη Η Λένα Πλάτωνος παρουσιάζει για πρώτη φορά στη Μικρή Επίδαυρο τη μελοποίηση της ποίησης του Καβάφη – η Σαβίνα Γιαννάτου και ο Γιάννης Παλαμίδας ερμηνεύουν. Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 9 & 10 Ιουλίου 2010, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Α’), €20 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €10 (Φοιτητικό κ.α.)
Από ό,τι καταλαβαίνω είστε σε μια συνεχή επαφή με όλα όσα συμβαίνουν στην κοινωνία και στην πολιτική. Μα η κοινωνία και η πολιτική είναι που δεν σε αφήνουν να αποτραβηχτείς. Ενημερώνομαι για όλα. Δεν βλέπετε τι γίνεται τώρα; Είμαστε λίγο πριν την επανάσταση. Όπου να ’ναι θα εκραγεί. Μόνο σε μια περίπτωση δεν θα γίνει, αν κρεμαστούν μόνοι τους από το σκοινί τους. Το περίμενα ότι θα φτάναμε εδώ που φτάσαμε. Τα σημάδια υπήρχαν από καιρό. Αυτά προσπαθούσα να πω στο Μη μου τους κύκλους τάρατε. Και δεν μιλάω μόνο για την Ελλάδα. Είδατε τι έγινε τις προάλλες στο Τορόντο; Χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους, καίγονταν περιπολικά, κουκουλοφόροι έσπαγαν βιτρίνες, ακριβώς όπως στην Ελλάδα. Πού; Στον Καναδά! Τη χώρα της ευμάρειας. Λένε πως μόνο η Φινλανδία θα τη γλιτώσει από την κρίση, αλλά και εκεί είναι καλύτερα; Εκεί μετριούνται κάθε πρωί για να δουν πόσοι αυτοκτόνησαν το βράδυ από την πολλή ευμάρεια. s
MOYΣIkH
“
ηΛεΚτριΚο ρευΜα H Λένα Πλάτωνος, σε πρόσφατη παρουσία της στο χώρο εκδηλώσεων του Iανού, στην Aθήνα, όπου παρουσίασε τα Hμερολόγια. Στο μεταξύ, έχει έτοιμη νέα δουλειά με μελοποιημένο Kαβάφη που, όπως λέει, «με χτύπησε κάτι σαν κεραυνός με την ποίησή του, όπως παλιότερα είχε συμβεί και με τον Kαρυωτάκη».
© GGIA Photos Stream
“
“
Λένα Πλάτωνος
ζούμε μια νεοπλασματική κατάσταση είμαστε λίγο πριν την επανάσταση H Λένα Πλάτωνος ζει πια στο Xολαργό, έχει επιστρέψει στη μουσική, το κοινό που τη λάτρευε όχι μόνο την περίμενε αλλά και διευρύνεται... Kαι στο μεταξύ, η ποίηση του Kαβάφη, η οικουμενικότητα και η μουσικότητά της, συναντήθηκε με τη δική της παθιασμένη ιδιοσυγκρασία. Tα υπόλοιπα, στη Mικρή Eπίδαυρο. Aπό τον Aντώνη Σακελλάρη
MOYΣIkH
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 17
το αντιΠαΛον ΔεοΣ O Θόδωρος Τερζόπουλος αναζητά το «υλικό της ρήξης, της αμφισβήτησης, της επανάστασης», που θεωρεί ότι απουσιάζει από τη σημερινή κοινωνία.
Θεόδωρος τερζόπουλος
“
ο Προμηθέας είναι μέγας “ φονταμενταλιστής
«Η θερμοκρασία ανεβαίνει» με τη φωτιά που δίνει ο Προμηθέας στους ανθρώπους, κι ο Θεόδωρος Τερζόπουλος μιλά για όσα τον καίνε προσωπικά και καλλιτεχνικά.
Aπό το Νικόλα Ζώη Φωτογραφίες: Bασίλης Mαθιουδάκης
Info Θέατρο Άττις Θεόδωρος Τερζόπουλος Αισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης Το Φεστιβάλ «πάει» Ελευσίνα για πρώτη φορά. Έλληνες, Τούρκοι και Γερμανοί ηθοποιοί προσεγγίζουν τις οντολογικές και πολιτικές προεκτάσεις του Προμηθέα Δεσμώτη, και ο καλλιτέχνης Γιάννης Κουνέλλης καθορίζει καταλυτικά την παράσταση με ένα έργο του στη σκηνή. Μέρος του Κύκλου Προμηθέας του Φεστιβάλ. Παλαιό Ελαιουργείο Ελευσίνας 9 & 10 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό)
ΘEATPO
O
«διεθνής» σκηνοθέτης των εκατοντάδων παραστάσεων και δημιουργός του θεάτρου Άττις ανεβάζει και πάλι τον Προμηθέα Δεσμώτη. Με συμμάχους το Παλιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας, τον εικαστικό Γιάννη Κουνέλλη, που δημιούργησε ένα έργο για τη σκηνή, και ηθοποιούς από την Ελλάδα, την Τουρκία και τη Γερμανία. Αφορμή αυτή τη φορά είναι, όπως λέει, η ίδια η εποχή. Γιατί της λείπουν τα άλλοθι, τα υλικά, η παιδεία και κυρίως οι αιτίες για εξέγερση.
Είναι η τρίτη φορά που σκηνοθετείτε τον Προμηθέα Δεσμώτη. Την επιστροφή επέβαλε κάποιο χρέος ή μια ανανεωμένη προσέγγιση; Σίγουρα η προσέγγιση δεν είναι καινούργια ούτε είχα καμιά επιθυμία να επιστρέψω στο ίδιο θέμα. Η ιδέα είχε ακουστεί πριν τέσσερα χρόνια στην Επίδαυρο. Ήταν κάποιοι Γερμανοί φίλοι εκεί και τους πρότεινα να κάνουμε τον Προμηθέα μαζί με τον Γιάννη Κουνέλλη, στο εργοστάσιο του κάρβουνου στο Έσεν. Σκεφτήκαμε να κάνουμε ένα κύκλο, την «Προμηθειάδα». Και έτσι «μπλέξαμε» τους Rimini Protokoll και την
Τουρκάλα Σάικα Τεκάντ, προσπαθώντας να ξαναφωτίσουμε το θέμα του Προμηθέα, ο καθένας μέσα από τη δική του οπτική και με τα δικά του τα μέσα. Ποια διάσταση θα φωτίζει αυτή η εκδοχή; Στις προηγούμενες εκδοχές είχα δουλέψει με το οντολογικό ζήτημα και την πολιτική διάσταση του έργου. Πλέον με ενδιαφέρει το γεγονός ότι είμαστε σε μια εποχή καθοριστική για την εξέλιξη του ανθρώπου και των κοινωνιών. Είναι σαν να μπαίνουμε τώρα στον 21ο αιώνα, γιατί τώρα αντιλαμβανόμαστε τα χαρακτηριστικά του, τις ιδιαιτερότητές του και τα ζητήματά του. Είχαμε μια καθυστέρηση, η οποία συνέχιζε την προηγούμενη 30ετία, και όλα της τα άλλοθι: την ευημερία, την αριστερά, τη διεκδίκηση, το lifestyle, και όλο αυτό το μίγμα αντίθετων ζητημάτων, ιδεολογιών και τρόπων ζωής. Τώρα μπαίνουμε στην εποχή των μεγάλων αλλαγών, όπου επαναπροσδιορίζονται τα ζητήματα του ανθρώπου, των ιδεολογιών, της πολιτικής, των κυβερνήσεων και των κοινοβουλίων. Ποιος είναι ο αντικειμενικός στόχος της τελευταίας εκδοχής του Προμηθέα πάνω σε αυτά τα ζητήματα; Ποια ερωτήματα θέτει;
Ο Προμηθέας έδωσε στους ανθρώπους τη φωτιά, στην οποία εμπεριέχονται όλα τα καλά. Σήμερα όμως αυτή καίει τα πάντα. Η θερμοκρασία ανεβαίνει. Η γνώση κινείται πια στα επίπεδα του περιττού και όχι του χρήσιμου όπως στην κλασική παράδοση ή σε περιόδους όπου η σκέψη μπορούσε να λειτουργήσει καταλυτικά στην εξέγερση των ανθρώπων και των κινημάτων. Όλα αυτά τα καλά που μας έδωσε ο Προμηθέας τα κακοχρησιμοποιήσαμε και γι’ αυτό σήμερα πάθαμε όλα αυτά που πάθαμε. Ο Προμηθέας επίσης είχε ένα αντίπαλο δέος, τον Δία. Υπάρχει τώρα αντίπαλο δέος, αυτό που δημιουργεί τη ρήξη, τη ζύμωση και την εξέγερση; Λείπει λοιπόν το βασικότερο από τα προμηθεϊκά υλικά στη σύγχρονη εποχή. Το υλικό της ρήξης, της αμφισβήτησης, της επανάστασης. Δεν υπάρχει ο αντίπαλος, ο «άλλος», στην άλλη όχθη. Και πώς θα εντοπιστεί; Πιθανόν να γίνει αντιληπτός μέσα από τον κυβερνοχώρο και να πολεμηθεί μέσα από αυτόν. Όχι μέσα από τις λεγόμενες ταξικές συγκρούσεις και πάλη στο δρόμο. Πρέπει τα μέσα του ανθρώπου στον 21ο αιώνα να αλλάξουν εντελώς. Πιθανότατα η ρήξη μέσα από τη νέα τεχνολογία, τα νέα μέσα, ή αυτά τα μέσα που καλλιεργούνται και θα εμφανιστούν
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 19
Σ’ αΓαΠΩ, Μ’ αΓαΠαΣ Έλληνες, Γερμανοί, Τούρκοι: Ο Κύκλος Προμηθέας αναδεικνύει το «ερωτικό μίσος» που έχει ορίσει πολιτισμικά αυτό το «τρελό τρίγωνο», σημειώνει ο Τερζόπουλος.
τοι την αρχαιότητα, μετά την Τουρκοκρατία. Οι περιηγητές και οι αρχαιολόγοι είναι αυτοί που μας δείξανε ότι «καταγόμαστε» από τους Αρχαίους Έλληνες. Υπάρχει μια σχέση αγάπης και μίσους. Ή βαθιάς αγάπης, που επειδή δεν ολοκληρώνεται, προκύπτει το μίσος. Γιατί επιλέξατε το χώρο της Ελευσίνας; Δεν ήθελα να ξαναπάω στην Επίδαυρο. Αυτό το θέατρο πρέπει λίγο να ξεκουραστεί. Έχει φορτωθεί πολλά στην πλάτη του, πρέπει να αναπνεύσει και να το προσεγγίσουμε αλλιώς. Πρέπει να λειτουργήσει λίγο και η λήθη, για να επανέλθουμε με νέες ιδέες. Πήγα πέντε φορές, κατάλαβα ποιο είναι, ζυμώθηκα μέσα του, φτάνει. Στην Ελευσίνα ο χώρος είναι συγκλονιστικός. Είναι το Παλιό Ελαιουργείο μιας εργατούπολης, που από τις αρχές του 20ού αιώνα έχει πολύ ισχυρή εργατική τάξη και κίνημα. Δίπλα ακριβώς υπάρχει το εργοστάσιο των τσιμέντων του «Τιτάνα». Τιτάνας ήταν και ο Προμηθέας. Πιο πέρα, έχουμε τα τσιμέντα «Ηρακλής». Ο Ηρακλής δεν ήταν ο απελευθερωτής του; Έχουμε το λιμάνι και ένα νεκροταφείο πλοίων, απέναντι βλέπεις τη Σαλαμίνα και θυμάσαι τους Περσικούς Πολέμους. Από την αριστερή πλευρά είναι ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο και λίγο πιο πέρα είναι το Άβατον, η πύλη του Άδη. Όλες αυτές οι συγκλονιστικές ενέργειες είναι πολύ χρήσιμες για μια προσέγγιση «προμηθεϊκή».
σε μια εικοσαετία, να είναι το όπλο του νέου ανθρώπου, που γεννιέται αυτή τη στιγμή. Αποφορτισμένος από όλες τις ένοχες ή ενοχικές ιδεολογίες, αριστερές και δεξιές, τους εμφυλίους και τα κόμματα. Αυτός ο απενοχοποιημένος άνθρωπος σίγουρα θα χειριστεί ένα νέο εργαλείο, το οποίο δεν γνωρίζουμε ακόμα και το οποίο θα είναι ενταγμένο στη βασική του παιδεία. Όπως στη δική μου βασική παιδεία ήταν ο ελληνοχριστιανισμός, ο κομμουνισμός, οι εξορίες, οι εμφύλιοι και όλα αυτά που δημιουργούν έναν άνθρωπο πλεγματικό, βραχυκυκλωματικό, φορτωμένο με πράγματα που καθορίζουν τη ζωή και οπτική του και τον αγωνιστικό και δημιουργικό του δρόμο. Τι παράδειγμα δίνει ο Προμηθέας στον νέο αυτό άνθρωπο; Ο Προμηθέας είναι μέγας φονταμενταλιστής. Αυτή τη λέξη, μέσα από την ιστορία των τελευταίων ετών, την έχουμε παρερμηνεύσει. Τι ορίζει ο φονταμενταλισμός; Την απόλυτη πίστη, την απόλυτη αφοσίωση, τον απόλυτο αγώνα, την απόλυτη διαχρονική ρήξη και σύγκρουση με τον αντίπαλο. Αν ο κάθε ηττημένος δεν αποδεχθεί την ήττα του και δεν κάτσει στο σπιτάκι και στην ψευτοευημερία του, τότε θα υπάρξει ελπίδα. Αν ο ηττημένος άνθρωπος δε-
χθεί όλα τα δώρα που προμηθεύει το σύστημα, ο καπιταλισμός, που σαν τον χαμαιλέοντα αλλάζει διαρκώς μορφή, τότε θα γίνει ένα παθητικό ον. Θα αρχίσει να «αποανθρωπίζεται», να γίνεται ανθρωπόμορφος ή ζωόμορφος. Ο ηττημένος, όπως και ο Προμηθέας, αν δεν είναι σε εγρήγορση και δεν ακονίζει συνεχώς τα όπλα του, θα ηττηθεί για πάντα και θα μπει στις υπηρεσίες του εχθρού. Όπως οι ηττημένοι που ψευτοευημέρησαν και έζησαν με το άλλοθι του Ευρωπαίου, του αριστερού συντρόφου ή με οποιοδήποτε άλλο. Σε αυτή την παραγωγή οι ηθοποιοί είναι Έλληνες, Τούρκοι και Γερμανοί. Γιατί ακόμα και σήμερα αυτό το τρίγωνο έξω από το θέατρο είναι συχνά εύφλεκτο; Όταν δουλεύουμε υπάρχουν τρεις γλώσσες, ηχητικά εχθρικές μεταξύ τους. Αυτό και μόνο κάτι σημαίνει, άσχετα με την ιστορία των τριών χωρών. Υπάρχει ένα μίσος ερωτικό από όλους προς όλους. Τυχαίο είναι που φλερτάρει διαρκώς η Γερμανία με την Τουρκία; Τυχαίο είναι που οι Έλληνες αισθάνονται συχνά τους Τούρκους ως alter ego τους, και το αντίστροφο; Τυχαίο είναι ότι έχουμε αλληλοεπηρεαστεί εμείς οι τρεις, αυτό το τρελό τρίγωνο, πολιτισμικά; Μην ξεχνάμε ότι οι Γερμανοί αποκάλυψαν πρώ-
20 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Υπάρχει αυτό που πολλοί ονομάζουν ιερότητα ενός χώρου; Εγώ δεν πιστεύω στην ιερότητα. Δεν υπάρχει πιο ιερό πράγμα από τον αυτοσεβασμό και τον σεβασμό στον άλλον. Όταν αυτά λειτουργήσουν θα βρούμε και τη σχέση με τον οποιοδήποτε χώρο. Εγώ αισθάνομαι ιερότητα στο Παλιό Ελαιουργείο. Ιερότητα και ενέργεια αντιλήφθηκα στο Σεράγεβο, όταν παίξαμε εκεί πριν τη λήξη του πολέμου, μέσα στα γκρεμίσματα. Η ιερότητα σαν έννοια αρχαιολογική ή φιλολογική δεν με ενδιαφέρει. Αν δεν περάσει στο σώμα μου δεν μπορώ να την αντιληφθώ. Ιερότητα σημαίνει μια μέγιστη ποιοτική ενέργεια, η οποία ή σε διαπερνάει ή όχι. Πολλοί πάντως ενοχλούνται ακόμα, ειδικά όταν προσβάλλεται η «ιερότητα» του ίδιου του αρχαίου δράματος. Αυτό το έζησα πριν 25-30 χρόνια, με τις Βάκχες. Μετά την παράσταση των Δελφών όλοι οι Έλληνες, πέρα από τον Τσαρούχη και έναν-δύο ακόμα, θέλανε να με δολοφονήσουν. Φιλόλογοι κυρίως και κριτικοί. Η παράσταση είχε γίνει την περίοδο που δυνάμωνε ο λαϊκισμός στη χώρα και αναδύονταν αυτόκλητοι θεματοφύλακες της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς. Νομίζω ότι η τραγωδία ανανεώνεται μόνο όταν φωτίζεται από το φως της κάθε κοινωνικής και πολιτι-
κής πραγματικότητας, της κάθε γλώσσας και του κάθε πολιτισμού. Από την εμπειρία σας σε όλο σχεδόν τον κόσμο, ποιες διαφορές έχετε εντοπίσει στις αναγνώσεις που καθορίζονται από τις παραμέτρους της γλώσσας, του πολιτισμού και της εκάστοτε πραγματικότητας; Οι Ιάπωνες, έχοντας την παράδοση του «Νο» και του «Καμπούκι» και έχοντας ως εργαλεία τον εσωτερικό χρόνο, την αυτοσυγκέντρωση, την πειθαρχία, το ερμηνευτικό μέγεθος και το τελεστικό στοιχείο, προσεγγίζουν με εξαιρετικό τρόπο την αρχαία τραγωδία. Βλέποντας μια ιαπωνική παράσταση αμέσως μπορείς να αισθανθείς όλα αυτά που εμείς δεν αντιλαμβανόμαστε εύκολα. Το δέος και το φόβο που δεν φαίνονται μέσα από μία δυτικοευρωπαϊκή οπτική. Υπάρχουν εξαιρετικές γερμανικές προσεγγίσεις, αλλά ο κεντροευρωπαϊκός κλασικισμός εξόρισε τον Διόνυσο και τη γλώσσα, με όλα τα σαφή και ασαφή στοιχεία της. Αποδέχθηκε μόνο το απολλώνιο σκέλος, δηλαδή τον λόγο, γι’ αυτό και οι αποδόσεις του είναι λογοκρατούμενες. Αυτό μεταφέρθηκε και εδώ από το Max Reinhardt Seminar και καθόρισε τη λεγόμενη ελληνική άποψη στο αρχαίο δράμα. Η Παξινού ήταν η μόνη που μπορούσε να είναι μέσα στο λόγο και στην αιτία του, στην αποδόμησή του. Μπορούσε να μπαίνει στις σκοτεινές περιοχές των αιτίων, να υποσκάπτει τη λέξη και να την κάνει να εκρήγνυται. Στο αρχαίο κείμενο θα δει κανείς πολλά «ωιμέ», «οτοτοτοί», που ανήκουν σε έναν οργανισμό παλλόμενο και έτοιμο να εκραγεί. Και εκρήγνυται στα επιφωνήματα και τις φράσεις που δηλώνουν το τραγικό αδιέξοδο. Η γερμανική παράδοση δεν μπορεί να τα αντιληφθεί αυτά και τα κόβει από τις μεταφράσεις. Ποιες συμβουλές θα δίνατε στους νέους δημιουργούς για όλα αυτά; Θέλω να πω στους νέους ότι το Ελληνικό Φεστιβάλ φέρνει εξαιρετικά πράγματα, νέες ιδέες, σπουδαίους δημιουργούς. Όμως ο ευρωπαϊκός μεταμοντερνισμός, τον οποίο κοπιάρουν άγαρμπα οι νέοι Έλληνες, γεννήθηκε μέσα από τη μοντερνικότητα, η οποία είναι η έκρηξη του πυρήνα του κλασικού. Αυτό πρέπει να αντιληφθούν οι νέοι και να αναπτύξουν την κλασική παιδεία τους, να διαβάσουν για αυτήν και για τη μοντερνικότητα. Πρέπει να μελετήσουν πιο πολύ για να αντιληφθούν ότι αυτό που κάνει ο Οστερμάγερ είναι ένα γέννημα του πολιτισμού και της πορείας μιας χώρας και της Ευρώπης. Αυτό δεν συνέβη στην Ελλάδα. Με το να αντιγράφουν αλόγιστα δεν βοηθούν τον εαυτό τους και την εξέλιξή τους. Βλέπω προικισμένα παιδιά, που είναι προτιμότερο να συγκεντρωθούν στο αντικείμενό τους και στην κατεύθυνση της παιδείας. Γιατί το Φεστιβάλ τούς δείχνει αυτά τα ρεύματα και τους λέει «μάθετέ τα», όχι «αντιγράψτε τα». s
ΘEATPO
Ω, τι Μυτη! Σκίτσο από την αφίσα έκθεσης του Γιάννη Kουνέλλη στην γκαλερί Alfonso Artiaco, Nάπολι, 2009.
“
ο ιδεαλισμός
είναι ντεμοντέ
“
Γιάννης Κουνέλλης
Aπό τους δημιουργικότερους εκπροσώπους του κινήματος της Arte Povera, o διεθνής Έλληνας εικαστικός συνεργάζεται με τον Θεόδωρο Tερζόπουλο για τον Προμηθέα Δεσμώτη, αφήνοντας το δημιουργικό του ίχνος στην Eλευσίνα. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε εξηγεί γιατί «ο δημιουργός παίζει σαν χαρτοπαίκτης»... Kαι πολλά άλλα πράγματα.
Aπό τον Νικόλα Ζώη
ΘEATPO
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 21
δεμένη στην οικονομία. Ο Πικάσο όταν έκανε τις Δεσποινίδες της Αβινιόν ήταν στη Μονμάρτη μέσα σε μια παράγκα. Ο Βαν Γκογκ όταν πέθανε είχε πουλήσει νομίζω δύο κάδρα. Το πρόβλημα λοιπόν είναι άλλο. Η τέχνη γεννιέται όπως και η ποίηση και έχει τον ίδιο πάντα προορισμό: την ανθρώπινη κουλτούρα. Τα υπόλοιπα είναι δευτερεύοντα. Όταν υπάρχει μια ιδεολογία της οικονομίας βέβαια, φυσικά και η τέχνη μετατρέπεται σε ένα οικονομικό φαινόμενο με μεταβλητά χαρακτηριστικά. Αλλά δεν είναι αυτή η αρχή της ούτε το μέλλον της. Και από τι καλείται σήμερα να χειραφετήσει τους ανθρώπους; Δεν έχει αλλάξει κάτι σε σχέση με το παρελθόν. Πάρτε, για παράδειγμα, τη διαφορά της Αναγέννησης με τον Μεσαίωνα. Τότε ο άνθρωπος πέρασε από ένα Χριστό παθητικό σε έναν που ήταν νικητής και αυτό τότε άλλαξε τον κόσμο. Το κεφάλι του Χριστού μέχρι τότε ήταν γερμένο στο σώμα και με την Αναγέννηση στράφηκε ψηλά. Αυτό μεταμόρφωσε όλη την κοινωνία και κυρίως τις προοπτικές της. Ο φιλελευθερισμός γεννήθηκε σε αυτό ακριβώς το περικείμενο. Τέτοια σινιάλα, τέτοια μηνύματα μπορεί να δώσει η τέχνη και πάντα θα γίνεται κάτι αντίστοιχο.
ARTE POVERA Πάνω: Έργο του καλλιτέχνη από την έκθεσή του στην γκαλερί Lelong στο Παρίσι (2009). Aπέναντι: Aυτοπροσωπογραφία.
Π
ρωτεργάτης του κινήματος Arte Povera στην Ιταλία, αδιάκοπος ριζοσπάστης, δάσκαλος σε σχολές και πανεπιστήμια του εξωτερικού και, πάνω από όλα, δημιουργός. Ο Γιάννης Κουνέλλης έχει αφήσει το στίγμα του σε όλο τον κόσμο. Στην τελευταία του συνεργασία με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο το αφήνει και στην Ελευσίνα, με ένα έργο στη σκηνή του Προμηθέα Δεσμώτη.
Ο Προμηθέας Δεσμώτης ανεβαίνει σε ένα χώρο με ειδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά. Πόσο κοντά είναι αυτά στα δικά σας ενδιαφέροντα; Ο χώρος είναι ένα παλιό εργοστάσιο ελαιουργίας. Ήδη από τη δεκαετία του ’60 είχα αρχίσει να δουλεύω σε χώρους σαν κι αυτόν σε όλη την Ευρώπη. Έχω μαζί τους σχεδόν οικογενειακή συγγένεια. Με ενδιαφέρουν οι χώροι που είναι «έξω» στον κόσμο, σε μέρη όπου συμβαίνουν πράγματα και όχι οι χώροι όπως το απομονωμένο θέατρο της Επιδαύρου. Ποια είναι η δική σας «επέμβαση» στον Προμηθέα του Θεόδωρου Τερ-
ζόπουλου; Η δημιουργία μου δεν προέκυψε τόσο από το κείμενο ή τη σκηνοθετική προσέγγιση. Δεν είμαι έξω από το χαρακτήρα τους, η σκοπιά μου όμως δεν είναι τόσο σκηνογραφική ή εικονογραφική. Στον Προμηθέα έχω κάνει μια δουλειά που νομίζω ότι είναι κοντά στην έννοια της τραγωδίας γενικά και είναι δύσκολο, για να μην πω αδύνατο, να περιγράψω με λόγια το έργο που δημιούργησα για τη σκηνή. Αυτό που με ενδιέφερε περισσότερο δεν ήταν τα επιμέρους χαρακτηριστικά όσο η ίδια η φύση της τραγωδίας. Η τραγωδία είναι ένα ολόκληρο καλλιτεχνικό σημείο και δεν έχει καμία σχέση με το υπόλοιπο δράμα. Τα δράματα που καταπιάστηκαν με τις ιστορίες ενός σπιτιού ή τις περιπέτειες ενός προσώπου, άνδρα ή γυναίκας, δεν είναι σήμερα το ίδιο δυνατά όσο ήταν στην εποχή τους. Η τραγωδία με ένα παράξενο τρόπο επιζεί. Θα μπορούσα να πω ότι είναι το μέλλον. Η σημερινή οικονομική συγκυρία δεν μετατοπίζει το κέντρο βάρους των διάφορων μορφών τέχνης; Δεν κάνει κάποιες να φαίνονται ξεπερασμένες και άλλες πιο επίκαιρες; Στην πραγματικότητα, η τέχνη δεν είναι
22 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Πολλοί όταν μιλάνε για εσάς κάνουν λόγο για τη διεθνή εμβέλειά σας και το υψηλό κόστος των έργων σας. Σας ενοχλούν, σας κολακεύουν ή σας αφήνουν αδιάφορο αυτοί οι χαρακτηρισμοί; Εγώ είμαι ζωγράφος για τελείως διαφορετικούς λόγους. Όταν λέγονται αυτά όχι μόνο δεν θυμώνω, αλλά ούτε καν ενοχλούμαι. Δεν είναι αυτό το πρόβλημα, ούτε για μένα ούτε για κανέναν άλλο καλλιτέχνη. Δεν γίνεται να επικαλείσαι αυτές τις αιτίες για να μιλήσεις για ζωγραφική. Ποιο είναι το «πρόβλημα» της τέχνης και η αιτία να μιλάμε γι’ αυτήν; Όλη η τέχνη προέρχεται από μια αρχαία λογική. Ακόμα και η πιο ριζοσπαστική έχει τις ίδιες βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη φύση. Στον Μάλεβιτς, για παράδειγμα, δεν έχουν σημασία οι φουτουριστικές ιδέες του ή ο μοντερνισμός στο έργο του. Σημασία έχει η παράδοση που πηγάζει από τις εικόνες του και χύνεται στο μέλλον. Αυτό δίνει νόημα στα κάδρα του. Η τέχνη ήταν και θα είναι πάντα το ίδιο πράγμα και δεν μπορεί να αλλάζει κάθε φορά που αλλάζουν τα ερωτήματά μας γι’ αυτήν. Τέτοιες αλλαγές έχουν γλωσσολογική μόνο σημασία. Σήμερα συναντάει κανείς πολλές περιοδικές εκθέσεις και μπιενάλε σε όλο τον κόσμο. Ποια ήταν η τελευταία πραγματικά καινούργια καλλιτεχνική πρόταση που είδατε; Αυτό που προσπαθώ να σας εξηγήσω είναι ότι δεν υπάρχουν «τελευταίες» ή «καινούργιες» προτάσεις. Το 1960 είδα
μεγάλες ομαδικές εκθέσεις στην Ολλανδία και την Ελβετία, όπου για πρώτη ίσως φορά ήταν ενωμένοι οι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί καλλιτέχνες. Αυτό είχε μεγάλη ιδεολογική σημασία, και έδειχνε τι είναι στην πραγματικότητα ο καλλιτέχνης. Μια γενική μορφή, χωρίς αποκλειστικώς χωροχρονικά χαρακτηριστικά. Οπωσδήποτε γεννιόμαστε σε ένα χώρο και ζούμε με τις προϋποθέσεις της κουλτούρας του, πολύ γρήγορα όμως αυτό γίνεται μια υπόθεση διαλεκτική που μας κατευθύνει προς τους υπόλοιπους ανθρώπους, κάθε τόπου και χρόνου. Εσείς ποιες κατευθύνσεις θα δίνατε στους νέους δημιουργούς; Πιστεύω ότι χρειάζονται μια γενική συμπεριφορά στη ζωή, μια γενική στάση. Ο καλλιτέχνης είναι μια μορφή που δεν πρέπει να περιορίζεται από εμπλεκόμενα και αλλότρια συμφέροντα. Οι νέοι πρέπει να έχουν μεγαλύτερο ιδεαλισμό, παρ’ όλο που καταλαβαίνω ότι ο ιδεαλισμός είναι όλο και πιο ντεμοντέ. Είναι όμως απαραίτητος για να βγάλεις προς τα έξω την ποίηση που έχεις μέσα σου. Τη δεκαετία του ’60 βρήκατε εκφραστική αξία σε ευτελή και καθημερινά υλικά. Σήμερα οι νέοι αναζητούν διέξοδο στις ευκολίες της ψηφιακής τεχνολογίας και στις δυνατότητες του διαδικτύου. Είναι συγκρίσιμες οι δύο καταστάσεις; Από αυτό που βλέπω γύρω μου, δεν νομίζω ότι οι νέοι ασχολούνται σήμερα περισσότερο με τα εκφραστικά μέσα που περιγράφετε. Η τεχνολογία δεν είναι μια μέθοδος αναζήτησης και ελπίζω οι νέοι καλλιτέχνες να έχουν αναζητήσεις άλλου τύπου. Ακόμα και η γέννηση ενός νέου είδους κριτικής είναι και αυτή μια αναζήτηση, ενώ η τεχνολογία είναι απλά μια υπόθεση. Η τεχνολογία του Καραβάτζιο, λόγου χάρη, είναι και η ιδεολογία του. Και κάποιος μπορεί να φτιάξει ένα κάδρο με τον τρόπο που φτιαχνόταν πάντα και να φέρει επανάσταση στον κόσμο. Οι ανησυχίες της ζωγραφικής, της φωτογραφίας ή της video art υπάρχουν εδώ και δεκαετίες. Όλες οι διαφορετικές εκδοχές έκφρασης έχουν μια όμοια υπόσταση στο βάθος, όλα τα εκφραστικά μέσα έχουν και μέλλον και παρελθόν και δεν επιβάλλουν μόνο αυτά τον τρόπο αναζήτησης του κάθε δημιουργού. Ο κάθε ζωγράφος, ο κάθε δημιουργός, βγαίνει στον κόσμο με ερευνητικό εργαλείο τη γλώσσα του. Το μέλλον της τέχνης λοιπόν δεν βρίσκεται ούτε στα νέα ρεύματα ούτε στις νέες προσεγγίσεις της; Το μέλλον ήταν πάντα στον δημιουργό, που δεν δρα μονάχα ως πρόσωπο με προκαθορισμένη μορφή. Ο δημιουργός είναι ένας ανήσυχος άνθρωπος, που παίζει σαν χαρτοπαίκτης. Και μπορεί να χάσει ή να κερδίσει, να ζήσει ή να πεθάνει, ψάχνοντας όμως πάντα για την καινούργια φόρμα. s
ΘEATPO
COME As YOu ARE 100 Aθηναίοι υποδύονται τους εαυτούς τους επί σκηνής στην παράσταση των Rimini Protokoll. Kαι πριν προσέλθουν στο Hρώδειο, φωτογραφίζονται στο Σύνταγμα.
Rimini Protokoll
ο Προμηθέας έρχεται με το μετρό Από τη Νίκη Ορφανού Φωτογραφίες: Eύη Φυλακτού
Πώς έρχεται ο Προμηθέας στη σύγχρονη Aθήνα; Mε αστικό, με μετρό, με τα πόδια... Oι Rimini Protokoll, αυτή τη φορά, φωνάζουν 100 Aθηναίους να προσεγγίσουν με τον δικό τους τρόπο τον πανάρχαιο μύθο, πιστεύοντας ότι έτσι θα μιλήσουν για τους εαυτούς τους, τις ζωές τους, την πραγματικότητα. Στη συνέντευξή τους, ο Nτάνιελ Bέτσελ και η Xέλγκαρντ Xάουγκ εξηγούν την ιδιοτυπία του βαθιά πολιτικού θεάτρου τους.
H
γνωριμία τους ξεκίνησε από τα θρανία του Ινστιτούτου Εφαρμοσμένων Θεατρικών Σπουδών του Γκίσεν. Ανήσυχοι, με πάθος για ένα θέατρο που ασχολείται με το εδώ και το τώρα και αποφασισμένοι να πάρουν ρίσκα πραγματικά και όχι μόνο στα λόγια,
οι ευρηματικοί Γερμανοί Ντάνιελ Βέτσελ, Χέλγκαρντ Χάουγκ και Στέφαν Κέγκι (Ελβετός ο τελευταίος) έκαναν αισθητή την παρουσία τους, ως Rimini Protokoll τη δεκαετία του 2000, με ένα είδος ρεαλιστικού θεάτρου (Theater der Zeit) εντελώς δικό τους. «Αναζητούμε πάντα προκλήσεις, μας αρέσει η έρευνα, θέλουμε να είμαστε κοντά στην κοινωνία, στο τι συμβαίνει σήμερα γύρω μας. Έχουμε συνήθως τσου-
24 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
βάλια ιδέες. Τις συζητάμε και αποφασίζουμε σε ποιες να εστιάσουμε. Κάποιες φορές δουλεύουμε όλοι μαζί, άλλες πάλι χωριζόμαστε ανάλογα με το τι μας απασχολεί τη δεδομένη στιγμή. Με τον Ντάνιελ δουλεύουμε συχνά με κείμενα, ενώ ο Στέφαν μάλλον τα αποφεύγει. Η συνεργασία μας είναι ανοιχτή και πάντα δημιουργική», εξηγεί η Χέλγκαρντ Χάουγκ. Με το νέο τους πρότζεκτ Ο Προμηθέας στην Αθήνα – Με 100 κατοίκους της
Αθήνας, οι Rimini Protokoll ανακατεύουν δύο διαφορετικές τους συνταγές, δηλαδή τη μελέτη πάνω σε κείμενο και τη στατιστική έρευνα, και καταλήγουν με ένα από τα πιο συναρπαστικά θεατρικά εγχειρήματα του φετινού φεστιβάλ: καλούν 100 Αθηναίους (και φυσικά το κοινό) να τολμήσουν τη δική τους προσέγγιση στον μύθο του Προμηθέα. Η παράσταση είναι μέρος του Kύκλου Προμηθέας.
ΘEATPO
Χέλγκαρντ Χάουγκ δεν έχει πλάκα χωρίς ρίσκο Ξέρατε κάποιους από τους 10 ανθρώπους που επιλέξατε αρχικά; Ξέραμε ήδη έναν από τους δέκα, τον Γιάννη. Είχε συμμετάσχει στο πρώτο μας πρότζεκτ στην Αθήνα, στο Θησείο πριν από χρόνια. Ξέρω ότι φροντίζει αρχαιολογικούς χώρους με την ευλάβεια ενός παπά για την εκκλησία του. Μας είπε διάφορες ιστορίες για τη δουλειά του, για τις συμβουλές που δίνει στους τουρίστες όταν επιμένουν να βάζουν το αντηλιακό τους δίπλα στα αρχαία. Αυτός είναι ο μόνος από τους δέκα που ξέραμε. Και για τους υπόλοιπους 90 συμμετέχοντες γνωρίζετε μόνο τα στοιχεία των αναφορών γι’ αυτούς; Ναι. Τους βρήκαμε αρχικά χρησιμοποιώντας στατιστικά στοιχεία – κι αυτό
ήταν αληθινή περιπέτεια. Τα κριτήρια ήταν η ηλικία, το φύλο, η περιοχή διαμονής, η εθνικότητα και η οικογενειακή κατάσταση. Κάναμε λίστες και εντοπίσαμε τους ανθρώπους που ταίριαζαν και που αποτελούσαν αντιπροσωπευτικό δείγμα των ανθρώπων της πόλης. Έχουμε και 4 ανθρώπους που δεν ήταν μέρος της στατιστικής, που είναι εκτός έρευνας, καθώς δεν είναι εγγεγραμμένοι, που είναι, θα έλεγαν κάποιοι, «εισβολείς». Στην έρευνα μας βοήθησε πολύ η ελληνική ομάδα μας (Ανέστης Αζάς, Γιολάντα Μαρκοπούλου, Χριστίνα Πολυχρονιάδου), που πήραν τις συνεντεύξεις, τους φωτογράφησαν κι ετοίμασαν αναφορές. Έπειτα δουλέψαμε με συγκεκριμένες ερωτήσεις. Για παράδειγμα: Πώς θα αντι-
© Hanna Lippmann
Πώς μπορεί ένας καλλιτέχνης να πείσει 100 διαφορετικούς «κανονικούς» ανθρώπους να μοιραστούν μαζί του το όραμά του;
δρούσες αν είχες εξουσία; Πόσο πεπεισμένος είσαι γι’ αυτή την άποψή σου; Πώς θα αντιδρούσες στην πίεση των άλλων; Πόση δύναμη νομίζεις ότι έχεις απέναντι στο κράτος; Κάποιοι δίνουν απαντήσεις στην παράσταση, κάποιοι αντιδρούν με «ναι» ή «όχι». Όπως και στις αστικές δημοκρατίες σήμερα. Ναι, ακριβώς! Αν και στην πραγματι-
κότητα στις σύγχρονες δημοκρατίες τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πηγαίνουν καν να ψηφίσουν, βολεύονται στην απαξίωση της πολιτικής στο σύνολό της. Στη σκηνή δεν μπορείς να το κάνεις αυτό, δεν μπορείς να κρυφτείς. Πρέπει να πάρεις θέση. Πρέπει να εκτεθείς. Κι είναι πολύ ενδιαφέρον να παρατηρείς. Οπωσδήποτε δεν μπορείς να παρατηρείς ταυτόχρονα 100
ντάνιελ Βέτσελ Eλάτε να παίξετε τον εαυτό σας Υπάρχει πολιτικό μήνυμα στο ότι υποδύεσαι τον Προμηθέα, τον ήρωα που αντιστέκεται στην εξουσία, σε μια περίοδο έντονων κοινωνικών και πολιτικών αναταραχών; Ναι, νομίζω ότι η κυρίαρχη ιδέα στο έργο είναι η αντίσταση: αντίσταση απέναντι στην εξουσία, αλλά κι απέναντι στα δικά σου όρια. Δεν θα το περιόριζα σε στενές πολιτικές αναλύσεις, τις βρίσκω απλοϊκές. Ένα σπουδαίο έργο όπως αυτό είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα πολιτικό μήνυμα. Πάντως, πρέπει να προσθέσω ότι το κείμενο ήταν εκεί πριν από το πρότζεκτ. Το Φεστιβάλ μάς κάλεσε και το έθεσε μπροστά μας. Νομίζω ότι η δική μας δουλειά στέκεται απέναντι στις άλλες δύο του κύκλου «Προμηθέας», σε αντίθεση με αυτές – ή τουλάχιστον έτσι υποψιάζομαι. Βέβαια δεν ξέρω τι ακριβώς έχει κάνει ο Τερζόπουλος με το έργο. Εκτιμώ τη δουλειά του, αλλά φαντάζομαι ότι η δική του προσέγγιση, όπως και η σκέψη και ο στόχος, είναι εντελώς διαφορετικά από τα δικά μας.
Γιατί δέχτηκαν να συμμετάσχουν; Γιατί τους κάναμε τη σωστή ερώτηση! Αντί να τους ρωτήσουμε αν θέλουν να συμμετάσχουν σε μια παράσταση βασισμένη στον Προμηθέα Δεσμώτη, κείμενο το οποίο ίσως αγνοούσαν οι περισσότεροι, τους ρωτήσαμε: «Θέλετε να συμμετάσχετε σε ένα θεατρικό πρότζεκτ για το οποίο δεν χρειάζεται παρά να είστε ο εαυτός σας;». Κι αυτοί δέχτηκαν. Πόσες φορές άλλωστε έχεις τη δυνατότητα να είσαι ο εαυτός σου επί σκηνής; Κι εμείς, από την άλλη, δεν αναζητούσαμε την ποιητική αλήθεια, αλλά τη στατιστική αλήθεια. Το όλο εγχείρημα είναι ένα μεγάλο focus machine.
Γιατί θα δούμε 100 Αθηναίους στη σκηνή; Μας ενδιαφέρει πόσο κοντά βρίσκονται οι καθημερινοί σημερινοί άνθρωποι σ’ αυτήν την αλληγορία του Προμηθέα. Πώς την καταλαβαίνουν, πώς τη μεταφράζουν στη δική τους πραγματικό-
Τι νομίζεις ότι κέρδισαν μέχρι στιγμής; Σκέφτηκαν πολύ αν είναι μ’ αυτή την πλευρά ή την άλλη. «Βλέπω τον εαυτό μου έτσι ή τον βλέπω αλλιώς;». Αυτό τους απασχόλησε όλους. Κι όλοι δημιουργούσαν μια δήλωση ανάλογη. Κάποιες από αυτές τις δηλώσεις θα τις ακούσουμε επί
ΘEATPO
τητα. Κι όλο αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν δεν έχεις 100 τυχαίους Αθηναίους, αλλά 100 προσεκτικά επιλεγμένους (από τα στοιχεία της απογραφής του 2001, τα οποία ανανεώσαμε κατά το δυνατόν), που να αποτελούν ένα ακριβές στατιστικό δείγμα των κατοίκων της Αθήνας.
© Hanna Lippmann
Tι μπορεί να πει ο Προμηθέας στον σύγχρονο Έλληνα; O σύγχρονος Έλληνας θα δώσει μόνος την απάντηση.
σκηνής, ενώ άλλες όχι. Επίσης ασχολήθηκαν με ερωτήσεις φαινομενικά πιο ουδέτερες, με αφορμή το κείμενο, όπως, για παράδειγμα, το χτίσιμο ναών. Αν οι ίδιοι έκτιζαν ναούς σήμερα, θα ήταν για ποιον λόγο; Σε τι πιστεύουν; Με όλα αυτά, κατά μία άποψη, ένα μέρος του πρότζεκτ έχει ήδη συντελεστεί πριν από την παράσταση. Ποια είναι η διαφορά του να εκφράζουν τις απόψεις τους επί σκηνής μπροστά σε κοινό, με το να τις μοιράζονται με τους φίλους τους σε ένα καφέ; Το ότι εκτίθενται; Η έκθεση έχει σχέση με την αλήθεια; Είναι πολύ μεγάλο πράγμα να μιλάς για την αλήθεια. Μάλιστα, όσο πιο κοντά την κοιτάς, όπως στο θέατρο ή στην εκκλησία ή (ίσως για τους πολιτικούς μόνο πλέον) στη Βουλή, τόσο πιο περίπλοκη γίνεται. Δύσκολο να βγάλεις άκρη.
Κι όταν αντί για εκκλησία ή τη Βουλή έχουμε το Ηρώδειο; Εδώ τα πράγματα αλλάζουν. Το Ηρώδειο είναι σημαντικός χώρος, με μεγάλη μουσική μνήμη. Ένα μέρος για μεγάλα συναισθήματα. Το να βάζεις τις μικρές φωνές εκεί είναι ένα ενδιαφέρον πείραμα. Δείχνεις ότι κι αυτοί έχουν δύναμη, και όχι μόνο οι μεγάλοι τραγουδιστές. Βέβαια, συνήθως όταν έχουμε πολλούς στη σκηνή λειτουργούν ως μάζα, κάνουν όλοι μαζί τα ίδια πράγματα: χτυπούν παλαμάκια, τραγουδούν, λειτουργούν σαν τον αρχαίο χορό. Εδώ δεν έχουμε αυτό. Έχουμε ποικιλία φωνών και απόψεων, έχουμε διαφορετικότητα. Αυτό είναι ένα διαφορετικό κόνσεπτ και δημιουργεί ένα διαφορετικό συναίσθημα. Οπωσδήποτε είναι δύσκολο να ακούσεις 100 ανθρώπους. Αλλά κι αυτό λέει πολλά για τη δημοκρατία όπως λειτουργεί σήμερα.
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 25
*
AΚουραΣτοι ΔηΜιουρΓοι
ηθοποιοί, αλλά οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας.
Στιγμιότυπα από παλιότερες παραστάσεις των Rimini Protokoll Πάνω: Airport Kids (2008) Kάτω: Radio Muezzin (2008), που είδαμε πέρυσι στην Aθήνα, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Aθηνών.
Info Rimini Protokoll – Ντάνιελ Βέτσελ & Χέλγκαρντ Χάουγκ Ο Προμηθέας στην Αθήνα Η πρωτοποριακή ομάδα του θεάτρουντοκουμέντου Rimini Protokoll διερευνά την επίδραση της αρχαίας τραγωδίας στο σήμερα. 100 Αθηναίοι –διαφορετικών φύλων, ηλικιών, κοινωνικών τάξεων και πολιτικών πεποιθήσεων– ανεβαίνουν στη σκηνή και ταυτίζονται με κάποιο από τα πρόσωπα του έργου. Μέρος του Κύκλου Προμηθέας του Φεστιβάλ. Ωδείο Ηρώδου Αττικού 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €30 (Α’, Β, Γ’), €15 (Άνω Διάζωμα). Και Φοιτητικό Ατέλεια στο Άνω Διάζωμα
ανθρώπους. Η εμπειρία μου λέει ότι το καλύτερο είναι να προσπαθείς να προσηλωθείς σε πέντε ανθρώπους ή δέκα το πολύ και να τους παρατηρείς. Να προσπαθείς να διακρίνεις τη διαδικασία τού να δίνεις μια απάντηση. Βέβαια, ο κάθε θεατής έχει και τον εαυτό
του να σκεφτεί: Τι θα έκανα αν ήμουν εκεί πάνω, τι θα απαντούσα, ποια θέση θα στήριζα; Πώς θα ένιωθα; Θα υπάρχουν κομμάτια από τον Προμηθέα Δεσμώτη; Το κείμενο θα υπάρχει ως subtext. Όσοι το γνωρίζουν θα δουν στην παράσταση τη δομή του έργου, θα δουν το δράμα. Επίσης, οι επί της σκηνής δηλώνουν ποια είναι η πιο σημαντική φράση γι’ αυτούς από το κείμενο, με ποια νιώθουν ότι σχετίζονται περισσότερο. Αλλά δουλεύουμε πολύ και πάνω στη φράση: «Δεν είμαι ο Προμηθέας αλλά…». Αυτό μου αρέσει ιδιαιτέρως. Δηλώνει ότι δεν είμαστε 100% κάτι αλλά πολλά πράγματα μαζί. Τι σημαίνει, νομίζεις, για τους εκατό, το να εκτίθενται μπροστά σε κοινό; Το να είσαι στη σκηνή και να μιλάς για τον εαυτό σου σε κάνει πιο συνειδητοποιημένο απέναντι στο ποιος είσαι και ποιος είναι ο ρόλος σου. Είναι σημαντικό για τους ανθρώπους να βγαίνουν από το συνηθισμένο και ασφαλές περιβάλλον τους και να βρίσκονται κάπου αλλού, με τη γνώση όμως ότι βρίσκονται αλλού. Είναι σαν να φέρνεις τον εαυτό σου και την ουσία σου πάνω στη σκηνή, να τη φοράς σαν να είναι ένας ρόλος.
26 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Λένε ψέματα; Προσπαθούν να δώσουν μια καλύτερη εικόνα του εαυτού τους; Όταν κάναμε ένα σχετικό πρότζεκτ στη Βιέννη, ρωτήσαμε τους «ειδικούς» (έτσι ονομάζουμε τους επιλεγμένους που συμμετέχουν σε παράσταση) ποιοι από αυτούς ήταν υπέρ της θανατικής ποινής. Υπήρξαν δέκα άνθρωποι που έδωσαν καταφατική απάντηση. Πάντα ξέρεις ότι υπάρχει ένα ποσοστό που υποστηρίζει ακραίες θέσεις, αλλά το να βλέπεις αυτούς τους ανθρώπους μπροστά σου είναι διαφορετικό από το να διαβάζεις μια στατιστική στην εφημερίδα. Να βλέπεις το πρόσωπό τους, να βλέπεις ποιοι είναι. Με κάποιο τρόπο το θέλουμε αυτό, θέλουμε να εκτεθούν και να τιμωρηθούν με αυτόν τον τρόπο. Οπωσδήποτε κάποιοι προσπαθούν να καμουφλάρουν τα πράγματα, κάποιοι λένε ψέματα ή προσποιούνται. Κάποιοι αλλάζουν γνώμη. Κάποιοι μάλιστα αλλάζουν γνώμη μετά την πρώτη παράσταση, είτε γιατί φοβήθηκαν είτε γιατί το ξανασκέφτηκαν. Και μερικοί μπορεί να μην εμφανιστούν και καθόλου! Στην Αθήνα δεν θα έχουμε βέβαια τέτοια φαινόμενα, καθώς θα δώσουμε μόνο μια παράσταση! Bάζετε κι ένα καθρέφτη μπροστά στο κοινό μέσα από αυτή τη διαδικασία; Ναι, σίγουρα. Το είδαμε να συμβαίνει στη Βιέννη αλλά και στο Βερολίνο. Και θα συμβεί και στην Αθήνα. Είναι αδύνατο να μην αναρωτηθείς πολύ σοβαρά: Ποιος είμαι μέσα σ’ αυτό το γκρουπ των μέσων Αθηναίων; Κι αυτή είναι ίσως η σημαντικότερη πλευρά της παράστασης, γιατί βάζει το πλαίσιο για μια ουσιαστική επικοινωνία με το κοινό. Δεν είναι ότι απλώς τους δείχνεις κάτι, το οποίο μπορούν να σκεφτούν έπειτα στο σπίτι τους. Δεν μπορούν παρά να το σκεφτούν εκείνη την ίδια στιγμή, μαζί με τους 100. Μεγάλο ρόλο σ’ αυτό παίζει το γεγονός ότι το κοινό γνωρίζει ότι αυτοί που βρίσκονται στη σκηνή δεν είναι
Δεν έχει ρίσκο και για σας αυτό το εγχείρημα; Μπορείτε να είστε βέβαιοι ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν όπως περιμένετε; Δεν έχει πλάκα χωρίς ρίσκο. Βέβαια, με τις παραστάσεις στη Βιέννη και το Βερολίνο, ξέρουμε ότι δουλεύει. Έχουμε αποδείξει την ιδέα. Αλλά το ρίσκο υπάρχει πάντα – και αυτό είναι που μας ενθουσιάζει. Πρέπει να υπάρχει ρίσκο για όλους, αυτό είναι σαφές για κάθε μας εγχείρημα. Το τελευταίο που θα θέλαμε είναι να μπορούμε να γράψουμε εξαρχής σε ένα κομμάτι χαρτί τι θα πετύχουμε! Η αληθινή επικοινωνία είναι ανοιχτή, και αφήνει παραθυράκια, πίσω πόρτες, σκάλες εξόδου… Τα θέλουμε όλα αυτά, γιατί όλα είναι επιλογές. Βάζουμε διαρκώς το κοινό να σκέφτεται: ποιος είναι ο ρόλος μου στη δημοκρατία ή και στην οικονομία, πώς αντιμετωπίζω την ηλικία μου, πώς νιώθω για τον θάνατο; Θέλουμε τις απόψεις του κόσμου. Υποτίθεται ότι το έχουμε αυτό και στην τηλεόραση, αλλά είναι στην πραγματικότητα μεγάλο ψέμα. Η τηλεόραση εκθέτει τους ανθρώπους, μπορεί και να τους βγάλει γυμνούς αν αυτό σημαίνει τηλεθέαση. Αλλά τα σόου και τα ριάλιτι τους δίνουν κείμενα ήδη γραμμένα, δεν τους δίνουν στ’ αλήθεια τη δυνατότητα να μιλήσουν. Κι από την άλλη, το κοινό βρίσκεται προστατευμένο στο σπίτι του, να γελάει με τη γελοιοποίηση των άλλων. Η διαδικασία του πρότζεκτ μας είναι εντελώς διαφορετική και στοχεύει όχι στο να τους εκθέσει, αλλά να τους κάνει δυνατούς. Το θέατρο σε δυναμώνει; Ναι. Το θέατρο είναι ο χώρος όπου θέτεις τα ερωτήματα που σε καίνε και μπορεί να πάρεις και απαντήσεις. Σε περίοδο κρίσεως, μάλιστα, οι άνθρωποι το αντιλαμβάνονται περισσότερο αυτό. Μπορεί οι επιχορηγήσεις να κόβονται, να μην υπάρχουν χρήματα να κάνεις μια παραγωγή. Αλλά από την πλευρά του κοινού η κρίση είναι κέρδος. Γίνεται σαφές ότι το θέατρο ανοίγει ένα πεδίο πολιτικό. Ότι αντί να κάτσεις μόνος σου σπίτι να βλέπεις τηλεόραση, μπορείς να βρεθείς στον ίδιο χώρο με ανθρώπους που έχουν ανάλογους προβληματισμούς και να μοιραστείς κάτι μαζί τους. Αυτό που συνέβη στην Αργεντινή με την κρίση του 2001 είναι ότι οι τέχνες ενισχύθηκαν, οι άνθρωποι ενδιαφέρθηκαν περισσότερο για την ανταλλαγή. Δεν έμειναν σπίτι να βλέπουν διαφημίσεις για ακριβά αυτοκίνητα. Πιστεύω ότι το ίδιο θα συμβεί και στην Ελλάδα – το ελπίζω! Ξαναγυρνώντας στον Προμηθέα, ποια είναι η πιο σημαντική φράση για σένα από το έργο; Χμ, με τσάκωσες. Αυτό είναι δύσκολο. Δεν το ’χω σκεφτεί. Πάντα αναρωτιέμαι τι θα απαντήσουν οι άλλοι. Πρέπει να το σκεφτώ. Πρέπει να το σκεφτώ. s
ΘEATPO
καετάνο Bελόζο
kαετάνο
Bελούδο Όπου και να τραγουδά, όποια γλώσσα και να μιλά, το κοινό δεν δυσκολεύεται να καταλάβει τον Καετάνο Βελόζο και να τον ακολουθήσει στις μουσικές του αναζητήσεις. Η φωνή του αρκεί για να καλύψει όλα τα κενά.
Της Μαρίλιας Παπαθανασίου
“
Info
Δυστυχώς δεν μιλώ ελληνικά. Αυτή τη φορά όμως ίσως πω μερικά πράγματα στα αγγλικά, γιατί θέλω να με καταλάβει το κοινό, έχω τουλάχιστον ένα πράγμα που θέλω να καταλάβει το κοινό.
Συναυλία με τον Καετάνο Βελόζο Zii e Zie Ο εξαιρετικός Βραζιλιάνος μουσικός Καετάνο Βελόζο έρχεται για μια πολυαναμενόμενη συναυλία στο Ηρώδειο, όπου θα παρουσιάσει τον καινούργιο του δίσκο Zii e Zie και θα ταξιδέψει το κοινό με τις τροπικάλια, ροκ, ποπ, μπόσα νόβα και σάμπα μελωδίες του.
“
Σ
κηνή πρώτη: Φθινόπωρο του 1999, η αίθουσα του λονδρέζικου ξενοδοχείου Claridge’s είναι γεμάτη δημοσιογράφους, κυρίως Ευρωπαίους, αλλά και μερικούς Βραζιλιάνους. Σε λίγο θα αρχίσει η συνέντευξη Τύπου για την ιστορική συναυλία της Σελεσάο, της «Εθνικής Βραζιλίας» του τραγουδιού, την επόμενη μέρα, στο Royal Albert Hall, με τίτλο Desde que o samba e samba (Από τότε που η σάμπα είναι σάμπα). Η πόρτα ανοίγει, οι καλλιτέχνες εμφανίζονται ένας ένας, ο Σίκο Μπουάρκε, ο Ζιλμπέρτο Ζιλ, η Γκαλ Κόστα, μεταξύ άλλων. Τελευταίος μπαίνει ένας μικρόσωμος λεπτός άνδρας, με σιλουέτα εφηβική και σκούρο σταράτο δέρμα. Χαμογελά και η αίθουσα φωτίζεται. «Ααααα!», κάνουν οι δημοσιογράφοι, γοητευμένοι από το εξαίσιο χαμόγελο. «Μα αυτός είναι τόσο νέος», ψιθυρίζει έκπληκτος ο Ιταλός συνάδελφος δίπλα μου, «δεν μπορεί να είναι 57 ετών». Ο συνάδελφος είχε δίκιο. Ο Καετάνο Bελόζο, από τους διασημότερους και πιο ταλαντούχους μουσικούς της Βραζιλίας, μοιάζει στ’ αλήθεια με έφηβο. Μιλάει τέλεια αγγλικά με βραζιλιάνικο επιτονισμό και είναι σαν να ακούμε μουσική. Προλαβαίνει τις ερωτήσεις όλων και λέει ότι είναι συγκινημένος που βρίσκεται στο Λονδίνο – εδώ έζησε δύο χρόνια εξόριστος, στα τέλη της δεκαετίας του 1960, όταν ως εμπνευστής του καλλιτεχνικού κινήματος Tropicalia θεωρήθηκε επικίνδυνος ανατροπέας από τη στρατιωτική δικτατορία της Βραζιλίας, η οποία τον συνέλαβε και τον φυλάκισε για ένα τρίμηνο, όπως και το φίλο του, τον Ζιλμπέρτο Ζιλ, επίσης σπουδαίο μουσικό και μετέπειτα υπουργό Πολιτισμού της κυβέρνησης Λούλα. Την επόμενη μέρα η Σελεσάο (της
Ωδείο Ηρώδου Αττικού 12 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €40 (Α’), €30 (Β’), €20 (Γ’), €15 (Άνω Διάζωμα). Και Φοιτητικό.
μουσικής) έδωσε ρέστα στη σκηνή του Άλμπερτ Χολ, οι θεατές επευφημούσαν όρθιοι, άσημοι και διάσημοι. Ανάμεσά τους κι ο Πέδρο Αλμοδόβαρ, ο οποίος αν και σιχαίνεται τα αεροπλάνα είχε ταξιδέψει επί τούτου στο Λονδίνο για να θαυμάσει το φίλο του Καετάνο, με τον οποίο συνεργάστηκε αργότερα στην ταινία του Μίλα της (2002), όπου ο Bελόζο ερμηνεύει, σπαρακτικά είναι η αλήθεια, το κλασικό μεξικανικό τραγούδι «Cucurrucucu Paloma». Ανάμεσα στις συγκλονιστικές εικόνες της βραδιάς συγκαταλέγεται επίσης η στιγμή που ο Καετάνο Bελόζο μόνο με την κιθάρα του τραγούδησε την μπαλάντα «Coracao Vagabundo» (Περιπλανώμενη καρδιά) με το κοινό να κρατά την αναπνοή του. Σκηνή δεύτερη: Καλοκαίρι του 2005, Ρίο ντε Τζανέιρο. Το ιστορικό κλαμπ Canecao, το αποκαλούμενο λίκνο της σάμπα, είναι γεμάτο κόσμο. Αύγουστο μήνα, τουλάχιστον χίλιοι άνθρωποι έχουν μαζευτεί εδώ, μέσα στον τροπικό χειμώνα, για να ακούσουν ένα ιστορικό γκρουπ, τους Cor do Som (Το χρώμα του ήχου), τα μέλη του οποίου επανασυνδέθηκαν μετά από χρόνια. Το κοινό είναι ενθουσιώδες, κάθεται όμως ήσυχα και απολαμβάνει τη μουσική, πίνοντας ποτά στα τραπέζια, μέχρι που εμφανίζεται στη σκηνή ένας καλλιτέχνης σε «έκτακτη συμμετοχή» – σωστά μαντέψατε, ο Καετάνο Bελόζο. Και γίνεται χαμός. Το πλήθος τον φωνάζει με το μικρό του όνομα, χειροκροτεί προτού ακούσει τα πρώτα ακόρντα στην κιθάρα και ο Bελόζο ανταποδίδει τις τιμές παίζοντας τραγούδια του που θεωρούνται κλασικά, όπως το «Leaonzinho» (Λιονταράκι). Βλέποντας τα ευτυχισμένα πρόσωπα γύρω μου καταλαβαίνω γιατί είναι πράγματι τόσο σπουδαίος ο Bελόζο: είτε παίζει εδώ στην έδρα του, το τροπικό Ρίο ντε Τζανέιρο, είτε στο βροχερό Λονδίνο, το κοινό ανταποκρί-
28 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
ΜουΣιΚη
Με ροΚ ΔιαΘεΣη O Kαετάνο Bελόζο με τους μουσικούς του Πέντρο Σα (κιθάρα), Pικάρντο Nτίας Γκόμες (μπάσο-πλήκτρα), Mαρσέλο Kαλάδο (ντραμς). Aπέναντι: O ακούραστος μουσικός υπόσχεται μια βραδιά γεμάτη σάμπα και ροκ ήχους.
νεται με τον ίδιο ενθουσιασμό, μαγεύεται τόσο από τη μουσική όσο και από τη θεϊκή φωνή του. Μήπως αυτό δεν είναι το χαρακτηριστικό των πραγματικά σπουδαίων καλλιτεχνών; Είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο Καετάνο Bελόζο δεν θα δυσκολευτεί να κατακτήσει το κοινό του και στην Αθήνα, όπου εμφανίζεται στις 12 Ιουλίου στο Ηρώδειο. Στην επικοινωνία μας μαζί του, μέσω Διαδικτύου, λίγες μέρες πριν από την άφιξή του στην ελληνική πρωτεύουσα, μας λέει ότι δεν ξέρει ποιο είναι το κλειδί για να ξεπεράσει το εμπόδιο της γλώσσας. Όταν τον ρώτησα γιατί όταν εμφανίστηκε το 2007 στο Θέατρο Badminton –για πρώτη φορά στην Ελλάδα– είχε προτιμήσει να μιλήσει στο κοινό στα πορτογαλικά, μας λέει ότι τότε δεν είχε πολλά να πει, εκτός από τα τραγούδια του, και μίλησε στη γλώσσα του γιατί «δυστυχώς δεν μιλώ ελληνικά. Αυτή τη φορά όμως ίσως πω μερικά πράγματα στα αγγλικά, γιατί θέλω να με καταλάβει το κοινό, έχω τουλάχιστον ένα πράγμα που θέλω να καταλάβει το κοινό». Εν αναμονή λοιπόν… Στην Αθήνα ο Bελόζο θα παρουσιάσει πρώτα απ’ όλα τον τελευταίο του δίσκο με τον ιταλικό τίτλο Zii e Zie, μίγμα σάμπας και ροκ, που εμπνεύστηκε και δημιούργησε εξ ολοκλήρου στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Διάλεξε τον τίτλο
MOYΣIkH
που σημαίνει «Θείοι και θείες», για το «αινιγματικό» του περιεχόμενο, μια αναφορά στα παιδιά των δρόμων του Ρίο και του Σάο Πάολο, τα οποία σε προσφωνούν θείο και θεία όταν σε πλησιάζουν για να ζητιανέψουν. Σε αυτόν το δίσκο ο καλλιτέχνης επανέρχεται στις πολιτικές του ρίζες, τραγουδώντας, σε ένα πολύ ρυθμικό τραγούδι, για τη στρατιωτική βάση του Γκουαντάναμο στην Κούβα και για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους Αμερικανούς. Προσοχή όμως, ο Καετάνο Bελόζο δεν είναι αντιαμερικανός – πώς θα μπορούσε άλλωστε, όντας ο ίδιος γέννημα-θρέμμα μιας χώρας-μωσαϊκό σαν τη Βραζιλία, όπως άλλωστε είναι και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Bελόζο λατρεύει την αμερικανική μουσική και τον αμερικανικό κινηματογράφο. Το 2003 κυκλοφόρησε έναν δίσκο με τίτλο Foreign Sound, όπου διασκεύασε τραγούδια του Γκέρσουιν και του Έρβιν Μπερλίν, του Πρινς και του Μπομπ Ντίλαν, τον οποίο, όπως μας είχε εκμυστηρευτεί σε συνέντευξή του για το Βήμα της Κυριακής το 1998, αγαπά ιδιαίτερα και για τον οποίο αισθάνεται δέος. Σήμερα λέει ότι οι μουσικές του προτιμήσεις εκτείνονται από τους Βρετανούς Portishead, την Ισπανίδα τραγουδίστρια φλαμένκο Μπουίκα, τον Πορτογάλο τραγουδιστή του
φάδο, Αντόνιο Ζαμπούζο, τους Rabotnik, ένα καινούργιο γκρουπ του Ρίο, τους babe, terror, ένα γκρουπ του Σάο Πάολο που εξελίχθηκε σε μουσικό φαινόμενο μέσω του Ίντερνετ. Όσο για το τέλος της μουσικής βιομηχανίας, το οποίο προφητεύουν ορισμένοι, λέει ότι δεν τον ενδιαφέρει πλέον ιδιαίτερα. Προερχόμενος από μια γενιά που το ταλέντο, άντε και λίγη τύχη, ήταν η βασική προϋπόθεση για να επιτύχει ένας μουσικός, και μάλιστα σε μια χώρα με τεράστια μουσική παράδοση όπως η Βραζιλία, ο Bελόζο υποκλίνεται στο ταλέντο των μουσικών και όχι στους μάνατζερ της μουσικής βιομηχανίας. Το 2003, σε συνέντευξη για το περιοδικό Κ της Καθημερινής μας έλεγε ότι «μετά τους Beatles, η μουσική βιομηχανία γιγαντώθηκε, έγινε πανίσχυρη. Υπάρχουν πολλοί σήμερα που παράγουν μουσική και που συμπεριφέρονται σαν Ρωμαίοι αυτοκράτορες. Και αυτό είναι πολύ κουραστικό». Ο Καετάνο Bελόζο δεν επιδιώκει να έχει σχέσεις ούτε με την εξουσία της μουσικής βιομηχανίας, ούτε με την πολιτική εξουσία. Δεν θα δεχόταν ποτέ πολιτικό αξίωμα, όπως ο φίλος του Ζιλμπέρτο Ζιλ που έγινε υπουργός. Το 2002, ο Bελόζο είχε ψηφίσει τον Λούλα, τον πρώην εργάτη που εξελέγη πρόεδρος της χώρας του. Μετά από οκτώ
χρόνια στην εξουσία, ο Λούλα δεν θα είναι υποψήφιος στις εκλογές του ερχόμενου φθινοπώρου στη Βραζιλία, καθώς το σύνταγμα, κατά τα αμερικανικά πρότυπα, του το απαγορεύει. Ο Λούλα πραγματοποίησε τομές, όμως η κυβέρνησή του πνίγηκε στα σκάνδαλα, τα οποία δεν κατάφεραν να αγγίξουν τον ίδιο: το ποσοστό της δημοτικότητάς του φτάνει το 80%. Γιατί θα θυμούνται οι Βραζιλιάνοι τον Λούλα; Ο Καετάνο Bελόζο δεν δίνει προφανή απάντηση: «Θα τον θυμούνται για πάντα. Και καλύτερα, αν στο εξής κρατηθεί μακριά από την εξουσία. Κάτι που όμως δεν θεωρώ πιθανό». Στις 12 Ιουλίου στο Ηρώδειο θα αντηχήσει η βελούδινη φωνή ενός Βραζιλιάνου εφήβου που πριν από μερικές δεκαετίες έβλεπε στην πόλη όπου γεννήθηκε, στο μακρινό Σάντο Αμάρο της Μπαΐα, την πιο παγανιστική από όλες τις πολιτείες της Βραζιλίας, ελληνικές ασπρόμαυρες ταινίες, όπως η Ηλέκτρα και το Κορίτσι με τα μαύρα του Κακογιάννη – η δεύτερη τον είχε μαγέψει με τον ρεαλισμό της. Σε λίγες μέρες ο Καετάνο Bελόζο θα συναντηθεί με τη σημερινή εικόνα της Ελλάδας, το σημερινό κοινό της, που σε καιρούς κρίσης έχει μεγαλύτερη ακόμη ανάγκη να ακούσει εξαιρετική, σπάνια μουσική. s #19 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 29
ΘεΣειΣ Κι αντιΘεΣειΣ Το έργο Tόκος του Δημήτρη Δημητριάδη τράβηξε τον Λευτέρη Βογιατζή για την αντίθεση ανάμεσα στα θέματα και το περιβάλλον γύρω τους, ανάμεσα στην επιφάνεια και την ουσία.
Λευτέρης Βογιατζής
“ παραστάσεις η κάθε
νεόπλουτη τρέχει σε
“
soldout
Το 2006 η Αντιγόνη του Λευτέρη Βογιατζή έκλεισε το Φεστιβάλ Επιδαύρου για να προσκληθεί στη συνέχεια στα φεστιβάλ Festwochen της Βιέννης, Les nuits de la Fourvière της Λυών και στο Festival d’Automne στο Παρίσι. Φέτος επιστρέφει στο θέατρο της Πειραιώς 260, αυτή τη φορά με ένα έργο του Δημήτρη Δημητριάδη, τον Τόκο. Από την Έλια Αποστολοπούλου Φωτογραφίες: Bίκυ Γεωργοπούλου
#21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 31
Σ
υναντηθήκαμε ένα βράδυ, ήπιαμε ένα ποτό και συζητήσαμε για την παράσταση και για πολλά άλλα. Πριν καν τον ρωτήσω για το έργο με προλαβαίνει και μου ζητάει να μην το κάνω. Επιμένω όμως, καθώς πρόκειται για ένα νέο, άγνωστο έργο του Δημήτρη Δημητριάδη. Δεν έχει έτοιμες απαντήσεις, γιατί για τον Λευτέρη Βογιατζή μια συνέντευξη είναι μια συνάντηση που του δίνει την αφορμή να συζητήσει για θέματα που δεν έχει την ευκαιρία να αναφερθεί στην καθημερινότητά του. Πήγε στη Βιέννη να σπουδάσει ιατρική, τελικά έγινε ηθοποιός και σκηνοθέτης, αλλά θα ήθελε να είχε γίνει μουσικός. Μιλήστε μου λίγο για το έργο που ανεβάζετε. Κάθε μέρα η ιστορία αλλάζει, γιατί ανακαλύπτονται κάποιες λεπτομέρειες που δημιουργούν άλλες προοπτικές. Υπάρχει ο χώρος μιας αυλής, ο οποίος στην παράστασή μας είναι η άκρη ενός κτήματος σε ένα προάστιο. Μια λαϊκή μικροαστική συντροφιά έχει μαζευτεί εκεί να γιορτάσει τη γέννηση του παιδιού της υιοθετημένης κόρης του ζευγαριού ταυτόχρονα με τα γενέθλιά της. Το έργο έχει σχέση με τον κόσμο της νύχτας, που αντιπροσωπεύουν οι γονείς της κοπέλας. Τα ονόματα των ηρώων έχουν πραγματική αφετηρία και παραπέμπουν σε παλιότερες εποχές, σε ονόματα της νύχτας, ονόματα παλιών μουσικών, τραγουδιστών, συνθετών. Ένα άλλο ζευγάρι αντιπροσωπεύει την πολιτική πλευρά· ο σύζυγος είναι ανώτερος υπάλληλος κάποιου υπουργείου σχετικού με την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών. Υπάρχει ένας σύνδεσμος του κράτους με τον κόσμο της νύχτας, που αποκαλύπτεται σιγά σιγά μέσα στο έργο. Εκείνο το βράδυ, ο παιδικός φίλος του νεαρού γαμπρού της οικογένειας τινάζει στον αέρα όλη τη βραδιά και προκαλεί την καταστροφή κάθε ψευδαίσθησης σε σχέση με τις αντιλήψεις μας για το τι σημαίνει καλό ή σωστό στη ζωή. Υπάρχει, εξάλλου, η μακρινή απειλή ενός δολοφόνου εγκύων γυναικών. Κάποια στιγμή η κοπέλα κατεβαίνει κρατώντας στην αγκαλιά της το παιδί της νεκρό. Το έργο έχει και στοιχεία θρίλερ, τα οποία σχετίζονται και με τους τρόπους που έρχονται στην επιφάνεια όλα τα πράγματα που ενώνουν ή χωρίζουν αυτούς τους ανθρώπους: προδοσία, ζήλεια, κακία, απωθημένα. Θα μπορούσε να πει κανείς επιφανειακά ότι το έργο είναι εναντίον κάθε γέννησης, κάθε δημιουργίας. Υπάρχει κάτι ακραίο, το οποίο μπορεί κανείς να το συναντήσει και στην πραγματική ζωή. Αυτό δεν σημαίνει ότι εγώ ή ο συγγραφέας είμαστε κατά της γέννησης. Το χρησιμοποιεί όμως για να εκφράσει ότι η ζωή είναι συμβιβασμένη μέσα σε καταστάσεις που μοιάζουν με θάνατο. Το έργο αυτό μου δίνει την αίσθηση ότι ζούμε μέσα σε έναν ύπνο.
Εννοείτε ότι δεν έχουμε συνείδηση της πραγματικότητας; Όχι μόνο. Είμαστε σε πλήρη άγνοια αναφορικά με το ποιοι είμαστε. Ακόμα και η μεγαλύτερη σιγουριά κάποια στιγμή κλονίζεται. Σήμερα μπορεί να πίνουμε ένα ωραίο ποτό και να κάνουμε μια ωραία συζήτηση, αλλά κανείς δεν ξέρει πως είμαστε μόνοι μας, σε τι χάος κολυμπάει το μυαλό μας. Δεν θέλω να το παρουσιάσω σαν κάτι φοβερό, αλλά αυτή είναι η πραγματικότητα του καθενός. Επειδή όμως είναι δυσάρεστη την προσπερνάμε και πιστεύουμε ότι τα ευχάριστα έχουν νόημα. Υπάρχουν πραγματικότητες που αν είχαμε αποδεχθεί ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός. Δεν κάνει κακό όμως να τις υποπτευόμαστε, να τις αφήνουμε να μας επηρεάζουν και να μην τις απωθούμε. Το χιούμορ συνορεύει πολύ με την απελπισία. Το να βλέπεις την καλή πλευρά μιας κακής κατάστασης είναι απλώς μια καθυστέρηση στο να δεις την πραγματικότητα. Η καλή πλευρά εξυπακούεται σε όλα τα πράγματα και δεν πρέπει να την εξαίρουμε. Οι κακές μας πλευρές έχουν ενδιαφέρον. Έχει χιούμορ η παράσταση; Προσπαθώ. Δεν είναι ένα ανοιχτό χιούμορ, αλλά μουντό. Δεν έχει πλάκα, έχει χιούμορ. Πώς ήρθατε σε επαφή με το κείμενο του Δημητριάδη; Ο Δημητριάδης είναι πάρα πολύ ενδιαφέρων συγγραφέας. Τον γνωρίζω πολλά χρόνια και ήθελα να συνεργαστώ μαζί του. Η ιδιοτυπία των έργων του και οι τεχνικές δυσκολίες της σκηνικής πραγμάτωσής τους, με τα πάρα πολλά πρόσωπα και τα πολύπλοκα σκηνικά, δεν μου επέτρεψαν νωρίτερα να ασχοληθώ με τη δουλειά του. Είχαμε μια πρώτη συνάντηση, διαβάσαμε το έργο κάποιες φορές και βασισμένος σε αυτές τις συναντήσεις του έδωσε μια δεύτερη μορφή. Συνήθως ο Δημητριάδης αναφέρεται σε πιο αστικά περιβάλλοντα κι αυτό είναι το μοναδικό του έργο που αποτελεί εξαίρεση. Υπάρχει μια αντίθεση ανάμεσα στην επεξεργασία του θέματος και στο περιβάλλον όπου διαδραματίζεται· οι συμπεριφορές δεν περιορίζονται στην απεικόνιση του λαϊκού περιβάλλοντος. Mε τράβηξε η αντίθεση ανάμεσα στην επιφάνεια και την ουσία. Τα προβλήματα είναι για μένα μια εισαγωγή στις δυσκολίες που παρουσιάζει αυτός ο συγγραφέας. Θέλω σίγουρα να κάνω και μια δεύτερη δουλειά με τον Δημητριάδη. Πρόκειται για ένα έργο εντελώς διαφορετικό. Εδώ υπάρχουν όλες οι πλευρές της ρητορικής του συγγραφέα. Νιώθω από τη μία πιεσμένος και εγκλωβισμένος μέσα στις δυσκολίες και από την άλλη ευχάριστα περίεργος για το υλικό που έχω επιλέξει. Είμαι περίεργος να δω πού μπορεί να με βγάλει. Σας δυσκόλεψε η γλώσσα του Δημητριάδη; Η γλώσσα είναι η μεγάλη δυσκολία του
32 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
έργου. Υπάρχει μια επιφάνεια γραφικότητας που αναφέρεται σε όλη την παράδοση των ελληνικών έργων που γίνονται σε αυτό το λαϊκό περιβάλλον. Αυτός είναι ένας κίνδυνος. Η δυσκολία της γλώσσας υπάρχει σε όλα τα έργα του Δημητριάδη και αποτελεί εμπόδιο να ανέβει ένα έργο του με ζωντανό τρόπο. Είναι η πρώτη φορά που ανεβάζετε παράσταση στην Πειραιώς. Πώς σας φαίνεται ο χώρος; Δεν τον ξέρω. Θα έχουμε δύο μέρες, όπου θα πρέπει να γίνει μια καινούργια κερκίδα, να τοποθετηθεί κάτω χώμα και ξερά χόρτα, να φροντίσουμε τους φωτισμούς και τον ήχο και να κάνουμε και πρόβες. Ένας χώρος λογαριάζεται σε σχέση με την πράξη που γίνεται μέσα. Δουλεύετε συχνά με σταθερό καστ ηθοποιών. Από πού προκύπτει αυτή η επιλογή; Όσο μπορώ επιδιώκω να συνεργάζομαι με τους ίδιους ανθρώπους, γιατί κατά κάποιον τρόπο επαναφέρω προβλήματα της δουλειάς συχνά. Βέβαια ποτέ δεν φτάνεις στο σημείο να είναι όλα λυμένα. Προτιμώ να είμαι με ανθρώπους με τους οποίους έχω συνεργαστεί. Έχω όμως και την περιέργεια. Φέτος λοιπόν συνεργάζομαι με ηθοποιούς με τους οποίους η συνεργασία είναι η πρώτη μας φορά. Πώς είναι να παίζετε και να σκηνοθετείτε παράλληλα; Είναι πολύ δύσκολο. Δεν ξέρω τι θα έκανα φέτος αν έπαιζα κιόλας. Στην αρχή δεν το καταλάβαινα. Όσο περνούν τα χρόνια γίνεται όλο και πιο δύσκολο, γιατί είμαι απόλυτος και από τις δύο πλευρές και αυτά δεν συνδυάζονται. Δεν μπορώ να ψάχνω και ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης ταυτόχρονα. Πρέπει να έχω μεγαλύτερη σιγουριά. Αντί μεγαλώνοντας να ξέρεις πιο πολλά, ξέρεις πιο λίγα. Απαλλάσσεσαι από την υπεροψία της νιότης. Μόνο οι δειλοί είναι σίγουροι. Όσο πιο ειλικρινής είσαι τόσο πιο εύκολα παραδέχεσαι ότι γνωρίζεις λίγα. Aσχολείστε με δύο έργα ταυτόχρονα. Mε το Θερμοκήπιο του Χάρολντ Πίντερ και με τον Tόκος του Δημήτρη Δημητριάδη. Περνάτε μια έντονα δημιουργική περίοδο; Το Θερμοκήπιο προχώρησε πολύ σε πρόβες και σταμάτησε γιατί έπρεπε να αρχίσουν εκείνες για τον Τόκο στο Φεστιβάλ. Αυτό δεν το έχω ξανακάνει στη ζωή μου και μου στοίχισε πάρα πολύ. Κάτι τέτοιο μπορεί να σε αποσταθεροποιήσει, γιατί δεν κάνω πρόβες για να ανεβάσω ένα έργο. Δεν ξέρω να ανεβάζω έργα, ξέρω να τα ψάχνω. Γι’ αυτό και δεν έχω ανεβάσει πάρα πολλά. Τελικά αποδείχθηκε ότι ο χρόνος αυτός ήταν απαραίτητος, γιατί ο σκηνικός χώρος που απαιτείται για την παράσταση είναι ίσως από τους πιο δύσκολους που
έχουν γίνει για το θέατρο της Οδού Κυκλάδων. Υπάρχουν ορισμένες ιδιαιτερότητες στον τρόπο που δουλεύω και χρησιμοποιώ το χώρο, που δεν μου επιτρέπουν να είμαι ακριβής στους χρόνους. Και τώρα θα ήθελα άλλους δύο μήνες λόγω των συνθηκών. Οι υπάρχουσες συνθήκες περιλαμβάνουν οικονομικούς περιορισμούς, υλικά, πνευματικά και ψυχικά αποθέματα, ηθοποιούς, συνεργάτες. Έχει έρθει ποτέ η στιγμή που ολοκληρώσατε τις πρόβες και δεν θα χρειαζόσασταν μέρα παραπάνω; Όχι. Οι συνθήκες όμως το φέρνουν έτσι που πρέπει να σταματήσω, άρα είμαι υποχρεωμένος να το δεχτώ. Οπότε δεν χρειάζομαι μέρα παραπάνω. Διάβασα ότι θα θέλατε να είχατε γίνει μουσικός. Α, ναι! Δεν έχω σπουδάσει μουσική, αλλά έχω μια πολύ στενή σχέση με τη μουσική από μικρός. Ο κυριότερος λόγος ήταν ο αδελφός μου, που τελικά έγινε τενόρος. Λόγω της σχέσης μου με τη μουσική διά του αδελφού μου απέκτησα αυτή τη μουσικότητα στην αντίληψη. Σε ηλικία 12-14 χρονών με υποχρέωνε να κάνουμε ντουέτα. Ήξερα απ’ έξω άπειρες άριες, από τις ιταλικές ιδίως όπερες. Ακόμα και σήμερα θυμάμαι τα λόγια στα ιταλικά. Αν είχα γίνει πιανίστας θα είχα πολύ μεγαλύτερη κυριότητα πάνω στον εαυτό μου και στο υλικό μου απ’ ό,τι τώρα που είμαι υποχρεωμένος να τα κάνω αυτά μέσα από άλλους. Μερικές φορές είναι αβάσταχτο. Ξαφνικά κατέχεσαι από μία ανάγκη να γίνουν τα πράγματα – είναι κάτι που σε πνίγει. Όταν όμως πετυχαίνεις κάτι και αυτό έχει μια ροή, μια μουσικότητα, σε αποζημιώνει απόλυτα. Πρωταγωνιστείτε στην ταινία Τα οπωροφόρα της Αθήνας του Νίκου Παναγιωτόπουλου, στηριγμένη στο ομώνυμο βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου. Ποια είναι η σχέση σας με το σινεμά; Έχω κάνει ταινίες κυρίως με τον Νίκο Παναγιωτόπουλο, που είναι φίλος μου και τον εκτιμώ πάρα πολύ. Το κάνω κέφι το σινεμά στο επίπεδο που ασχολούμαι. Δεν θα ήθελα όμως να ασχοληθώ περισσότερο. Έχει ενδιαφέρον, αλλά το σινεμά και το θέατρο είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι. Η ευκολία με την οποία μεταπηδούμε από το ένα στο άλλο δεν κάνει καλό. Ο ηθοποιός στο σινεμά δεν έχει την ίδια ευθύνη. Στο θέατρο ο πολύ καλός ηθοποιός είναι ένας αληθινός δημιουργός. Η ίδια η φύση του σινεμά δεν επιτρέπει την απόλυτη δημιουργία. Στο σινεμά αν δεν πετύχει μια σκηνή την ξαναγυρίζεις, ενώ στο θέατρο δεν ξέρεις αν κάθε βράδυ θα πετύχει. Αυτό είναι καταπληκτικό. Έχετε σκεφτεί ποτέ να σκηνοθετήσετε για το σινεμά; Παλιότερα ήθελα να σκηνοθετήσω μια
ΘEATPO
Info Η νέα ΣΚΗΝΗ - Λευτέρης Βογιατζής Δημήτρη Δημητριάδη, Τόκος Ο Λευτέρης Βογιατζής σκηνοθετεί το έργο του Δημήτρη Δημητριάδη, ένα οικογενειακό δράμα για τη γέννηση, το θάνατο, τη ζωή και τη γονιμότητα. Πειραιώς 260, Χώρος Δ΄ 12 - 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)
υΠνοΣ Και ΘανατοΣ Σαν να ζούμε μέσα σ’ έναν ύπνο, βιώνοντας μικρούς θανάτους, νιώθει ο Λευτέρης Βογιατζής να αναδύεται μέσα από το έργο του Δημητριάδη.
ιστορία του Παπαδιαμάντη, τα Μαύρα κούτσουρα, αλλά το εγκατέλειψα, γιατί έχω μεγάλη δυσκολία να ανταποκριθώ στις 24 ώρες της μέρας. Κρίμα, γιατί ήθελα πολύ να το κάνω αυτό. Βλέπετε τηλεόραση; Δεν έχω χρόνο να δω. Αλλά όταν βλέπω ανακαλύπτω πόσο επικίνδυνη είναι. Δεν μπορώ να την κλείσω, κάνω συνέχεια ζάπινγκ. Βλέπω κάτι βλακείες και δεν μπορώ να σταματήσω. Ποια είναι η σχέση σας με το Ίντερνετ; Δεν έχω καμία σχέση, γιατί δεν μπορώ να μάθω εύκολα πια. Όπως δεν μπορώ να μάθω να οδηγώ και αυτοκίνητο. Έχει αλλάξει το κοινό του θεάτρου; Η τηλεόραση και ειδικά ο νεοπλουτισμός δημιουργούν νέες συνθήκες και ένα άλλο κοινό. Το κοινό αυτό έχει μια άνεση, έναν εγωισμό, μια άγνοια ορισμένων άγραφων, απαράβατων νόμων που διέπουν τη σχέση του θεατή με την παράσταση. Είναι σαν να είναι σπίτι τους και να απαιτούν. Είναι η λογική του «πληρώνω, άρα κάνω ό,τι θέλω»; Έχεις κάθε δικαίωμα να έχεις τη γνώμη σου, αλλά μέσα από τη συμμετοχή. Υπάρχουν θεατές που έρχονται σε κάποια θέατρα γιατί το θεωρούν ένα «πρέπει». Άπειρες φορές έχω δει έναν
ΜουΣιΚη
θεατή στην πρώτη σειρά να κουνάει το πόδι του. Επειδή στο θέατρο της Οδού Κυκλάδων η απόσταση είναι κοντινή, έχω πιάσει το πόδι, το έχω ακινητοποιήσει, έχει σοκαριστεί, πολλές φορές έχει καταλάβει, άλλες φορές όχι και μόλις βγάζω το χέρι συνεχίζει. Καμιά φορά επιμένω και δεύτερη και τρίτη φορά. Πολλοί άνθρωποι είναι ανάμεσα σε κόσμο και νομίζουν ότι ο κόσμος υπάρχει μόνο γι’ αυτούς. Έτσι δεν μπορεί να υπάρξει συμβίωση. Είναι αξιολύπητοι. Εσείς σε ποιο κοινό απευθύνεστε; Εγώ απευθύνομαι πάντα σε έναν αόρατο θεατή, ο οποίος έχει όλα τα χαρακτηριστικά του ιδανικού θεατή: καταλαβαίνει, κρίνει αυστηρά, είναι καλοπροαίρετος και θέλει να συμμετέχει όσο δεν τον κοροϊδεύουν. Ο θεατής μου αντιπροσωπεύει όλους τους θεατές και χάρις σε αυτόν θεωρώ όλους τους θεατές δύσκολους, έντιμους, δίκαιους. Ο θεατής είναι ένας καλλιτέχνης της παρακολούθησης, καθώς εφευρίσκει τον ιδανικότερο τρόπο να παρακολουθήσει και να μην αποσπαστεί η προσοχή του. Αλλιώς δεν είναι θεατής. Όπως και όταν διαβάζουμε λογοτεχνία, σιγά σιγά γινόμαστε καλοί αναγνώστες. Και ο θεατής πρέπει να καταβάλει κάποια προσπάθεια. Σε μια περίοδο κρίσης ποιος είναι ο ρόλος του θεάτρου;
Το θέατρο είναι ένας τόπος συνάντησης με πάρα πολλές προεκτάσεις. Έχουμε ρεκόρ θεατρικών σκηνών στην Αθήνα, όταν μάλιστα δεν είμαστε και πολύ θεατρόφιλο κοινό. Μπορεί η κρίση να αποτελέσει μια ευκαιρία για ξεκαθάρισμα; Δεν νομίζω. Το θεωρώ θεμιτό να υπάρχουν πολλές θεατρικές σκηνές. Εφόσον επιβιώνουν, με όποιον τρόπο, καλώς υπάρχουν. Ξεχωρίσατε κάποια παράσταση του Φεστιβάλ; Είδα μία παράσταση που για μένα δικαιολογεί την ύπαρξη του Φεστιβάλ, τον Τζον Γαβριήλ Μπόρκμαν σε σκηνοθεσία Τόμας Οστερμάγερ. Αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το ύψιστο σημείο που μπορεί να φτάσει ένα θέατρο. Ταράχτηκα από τον τρόπο που η παράσταση με έμπασε μες στο έργο, από τη διάθεση των ηθοποιών να αποποιηθούν οτιδήποτε θα τους αποσπούσε από την απόλυτη συγκέντρωση. Είναι υπόδειγμα παράστασης. Τα εισιτήρια των παραστάσεών σας είναι ήδη εξαντλημένα. Αυτό δεν σημαίνει τίποτε. Δεν πρέπει να επηρεαζόμαστε από αυτά, είναι λάθος. Η κάθε πρώην μικροαστή νεόπλουτη των βορείων προαστίων πηγαίνει σε sold out παραστάσεις. Όπως όταν
ήμασταν μικροί και μας έλεγαν οι δικοί μας: «Να πας να δεις αυτή την ταινία, στοίχισε 20 εκατομμύρια δολάρια». Είναι η ίδια αντίληψη, όπως με τα αστεράκια και τις βαθμολογίες στις κριτικές. Οι κριτικοί υποκύπτουν στην εμπορικότητα και βαθμολογούν, ειδικά στον κινηματογράφο. Από την ώρα που ο κριτικός δεν διαλέγει αυτό που θα κρίνει δεν είναι κριτικός, είναι μικροεπαγγελματίας. Αν σας έλεγαν ότι έχουν πουληθεί τρία εισιτήρια, θα το αντιμετωπίζατε με τον ίδιο τρόπο; Όχι, αλλά κι αυτό είναι λάθος. Αν δηλαδή σε μία παράσταση που έχει δέκα θεατές αποφασίσεις να βγεις, θα παίξεις ανάλογα; Είναι μια ικανοποίηση, αλλά δεν είναι σημαντικό. Ο πολύς κόσμος όταν μάθει ότι μια παράσταση είναι sold out τρέχει σαν τρελός. Θα συνεχίζατε να κάνετε αυτή τη δουλειά αν βλέπατε ότι μετά από κάποιες προσπάθειες δεν έχει ανταπόκριση στον κόσμο; Δεν το ξέρω. Όμως είδα μια παράσταση με δέκα θεατές –όλοι με προσκλήσεις– ενός σκηνοθέτη, με τη δουλειά του οποίου δεν θα έλεγα εν γένει ότι συμφωνώ, και ήταν αναμφισβήτητα η πιο σημαντική παράσταση που είδα φέτος. Θα έπρεπε αυτός ο άνθρωπος να μην κάνει παραστάσεις; s
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 33
Βασίλης Παπαβασιλείου
Aπό την Kατερίνα Kόμητα Φωτογραφίες: Bασίλης Mαθιουδάκης
“
“
ζούμε ένα παρατεταμένο πείραμα
Όταν μιλάει ο Βασίλης Παπαβασιλείου (που σκηνοθετεί τον Tυχοδιώκτη... βασισμένο στον Xουρμούζη), για την τέχνη, τη ζωή, το θέατρο της πολιτικής ή το πολιτικό θέατρο ή, ακόμα ακόμα, και για το ποδόσφαιρο, πέφτει ένα πολύ δυνατό φως πάνω στα πράγματα. Το αντέχουμε; 34 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
ΘEATPO
ΓυρΩ ΓυρΩ οΛοι
Info
O Bασίλης Παπαβασιλείου (στο κέντρο) καθοδηγεί τους ηθοποιούς του στην κατασκευή του σκηνικού της παράστασης. Aπό αριστερά και δεξιόστροφα: Θανάσης Δήμου, Γιώργος Γιαννακάκος, Xρόνης Παυλίδης, Bασίλης Xαλακατεβάκης, Δημήτρης Παπανικολάου, Hλίας Zερβός.
Θέατρο Εποχή 20.06 Βασίλης Παπαβασιλείου Ο Τυχοδιώκτης... βασισμένος στον Χουρμούζη Ο Βασίλης Παπαβασιλείου σκηνοθετεί κι ερμηνεύει τον επώνυμο ρόλο στο σατιρικό έργο του Μιχαήλ Χουρμούζη, κάνοντας απευθείας σύνδεση με την Ελλάδα του 1835, του παρόντος και του μέλλοντος. Πειραιώς 260, Χώρος Η΄ 11 - 15 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €25, €20 (Μειωμένο), €15 (Φοιτητικό)
H
συζήτηση με τον Βασίλη Παπαβασιλείου μου υπενθύμισε τη βασική αιτία για την οποία κάνω αυτή τη δουλειά: για τη χαρά και την εμπειρία της συνάντησης, γιατί όπως πολύ καλύτερα το λέει εκείνος «γι’ αυτό συναντιόμαστε με τους ανθρώπους, για να αλλάξουμε τον τόπο όπου υποτίθεται βρίσκουμε τον εαυτό μας· αυτό είναι το πρόσταγμα του διαλόγου».
Ο Τυχοδιώκτης… βασισμένος στον Χουρμούζη, ο τίτλος της παράστασης είναι αρκετά αινιγματικός. Διαφωτίστε μας. Ο Τυχοδιώκτης του Χουρμούζη είναι ένα κείμενο σατιρικό του 1835, το οποίο αναφέρεται στην περίοδο της πρώτης
ΘEATPO
Βαυαροκρατίας και στηλιτεύει τα δεινά τα οποία επέφερε η κατάσταση αυτή. Είναι ένα κείμενο που ανακαλύφθηκε εκ νέου την περίοδο της πρόσφατης δικτατορίας και παρουσιάστηκε τότε, από τη θεατρική ομάδα του Κολεγίου Αθηνών, ενώ μετά τη Μεταπολίτευση το 1974 παίχθηκε από το Ελεύθερο Θέατρο στην Αθήνα. Ξέρετε, η έναρξη των προβών μας συνέπεσε με την ανακοίνωση ότι η Ελλάδα έχασε την εθνική της κυριαρχία. Έτσι, αναζητήσαμε τον κατάλληλο τρόπο που θα προσεγγίζαμε αυτό το κείμενο που μιλούσε για την πρώτη Βαυαροκρατία, την ώρα που εγκαινιαζόταν μεταφορικά η δεύτερη. Στην παράσταση το κείμενο του Χουρμούζη διατηρείται σε μεγάλο βαθμό, αλλά διαθλάται μέσα από μια συνθήκη την οποία επινοήσαμε: επί σκηνής βλέπουμε 7 «κηδεμόνες» της χώρας το έτος 2021. Είναι η χρονιά με την οποία συμπληρώνονται 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 και παράλληλα η χρονιά που το έργο τους ολοκληρώνεται. Έτσι, λοιπόν, οι κηδεμόνες, στο πλαίσιο μιας τελετής, αποχαιρετούν την Ελλάδα τιμώντας παράλληλα το «γενάρχη» τους, όπως αποκαλούν τον πρώτο επαγγελματία σωτήρα της νεώτερης Ελλάδας, που δεν είναι άλλος από τον Τυχοδιώκτη του Χουρμούζη. Το έργο το είχατε επιλέξει πριν από την υπαγωγή της χώρας στο ΔΝΤ; Το έργο αυτό το συζητούσα και πριν από πέντε χρόνια. Τώρα πια σκέφτομαι πόσο διαφορετική θα ήταν η προσέγγιση αν είχε ανεβεί τότε. Από αυτή την άποψη λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, το νέο ιστορικοπολιτικό πλαίσιο συνάντησε ή ενεργοποίησε τη δύναμη που λέγεται Χουρμούζης κι αυτό εγώ το θεωρώ μια ευτυχή σύμπτωση, έναν θετικό οιωνό. Ξέρετε, ενίοτε η ιστορία κάνει επιδρομές πολύ βάρβαρες. Στο παρελθόν οι δικοί μας άνθρωποι έχουν γνωρίσει τέτοιες επιδρομές και μάλιστα πολύ βίαιες, όπως ήταν η Μικρασιατική Καταστροφή, η Ανταλλαγή των Πληθυσμών, ο Εμφύλιος Πόλεμος. Οι νεότερες γενιές, μετά τη δικτατορία και την εγκα-
θίδρυση της δημοκρατίας το 1974, είχαμε έναν αδιατάρακτο βίο. Αυτή είναι η πρώτη φορά που υφιστάμεθα ένα είδος επιδρομής της ιστορίας. Αυτές οι «επιδρομές της ιστορίας» έχουν κάποια ιστορική νομοτέλεια; Η ιστορία είναι ένας τυχοδιωκτικός μηχανισμός, γιατί έχει από πίσω της παρασκήνια, δυνάμεις, συμφέροντα, συσχετισμούς που ενεργοποιούνται υπό προϋποθέσεις. Παράγει αποτελέσματα τα οποία έχουν τρομακτικές επιπτώσεις στους ανθρώπους, που ένα ωραίο πρωί μαθαίνουν ότι πρέπει να ξεριζωθούν από το μέρος που έζησαν για δύο χιλιάδες χρόνια και να μεταφερθούν κάπου αλλού, στο άγνωστο. Αυτό το στοιχείο της ιστορίας, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, είχε περάσει στο παρασκήνιο. Στις μέρες μας, η οικονομία κατά μία έννοια είναι η βασίλισσα των καιρών και η πολιτική η θεραπαινίδα της. Έμελλε λοιπόν να δούμε το προϊόν του πολέμου της οικονομίας με την πολιτική. Την ώρα που εμείς, κυρίως τη δεκαετία του 1990 και του 2000, απολαμβάναμε ένα είδος ευδαιμονισμού, υπνωτισμένοι πιστέψαμε ότι δεν διεξάγεται πόλεμος. Όμως ο πόλεμος ήταν εδώ και είναι εδώ. Πριν από μια δεκαετία είχαν ρωτήσει τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ ποια θα είναι η εικόνα του κόσμου στο μέλλον, με δεδομένη την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος και την υποτιθέμενη εγκαθίδρυση της δημοκρατίας παντού. Τότε λοιπόν ο Χόλμπρουκ είχε απαντήσει ανοιχτά και επί λέξει: «μεταξύ πολιτικών συμμάχων, οικονομικός πόλεμος». Στην Ελλάδα τελικά τι απέτυχε; Το κράτος, η οικονομία ή μήπως ο πολιτισμός; Η Ελλάδα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση. Σήμερα όλοι λένε ότι μας έχουν μετατρέψει σε πειραματόζωα. Επιτρέψτε μου να πιστεύω πως η Ελλάδα γεννήθηκε ως κράτος μέσα σε έναν δοκιμαστικό σωλήνα και ουσιαστικά επί 180 χρόνια ζούμε ένα παρατεταμένο πείραμα που πέρασε από διά-
φορες φάσεις, πολλές από τις οποίες ήταν και πάρα πολύ οδυνηρές και αιματηρές. Η ελληνική ιστορία είναι η ιστορία ενός μορφώματος το οποίο επιβλήθηκε ως κρατική οντότητα έξωθεν, διότι, όπως ξέρετε, στρατιωτικά ο αγώνας του 1821 χάθηκε. Οι ξένοι ήταν εκείνοι που επέβαλαν το κράτος, γιατί το χρειάζονταν ως μια σφήνα στο μαλακό υπογάστριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτό λοιπόν το οποίο δεν πέτυχε ποτέ η Ελλάδα ήταν να συστήσει κράτος. Φυσικά, μετά τη Μεταπολίτευση, μπαίνοντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την τότε ΕΟΚ, πιστέψαμε ότι είμαστε κανονικοί. Όμως τα κριτήρια με τα οποία μπήκαμε στην ΕΕ ήταν απολύτως πολιτικά, αφού η γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής του 1978 ήταν αρνητική για την ένταξή μας. Τότε ήταν που ο Καραμανλής χρειάστηκε να κάνει πολλές κινήσεις σε επίπεδο κορυφής ώστε να εισέλθουμε σε μια χορεία κρατών που είχαν άλλη ιστορία, άλλη εμπειρία, άλλες αφετηρίες. Όταν μιλάμε λοιπόν για ελληνικό κράτος το κάνουμε κατ’ ευφημισμόν; Τα διαπιστευτήρια τα είχαμε δώσει με το καλημέρα σας, με την έλευση του Καποδίστρια το 1828. Όταν ήρθε, κάποιοι είπανε: «κοίταξε, εμείς λέγοντας “κάνουμε Επανάσταση” εννοούσαμε ότι θα γινόμασταν χαλίφηδες στη θέση του χαλίφη. Αυτό που ονομάζεις εσύ “κράτος”, δεν υπάρχει εδώ· εδώ υπάρχουν κοτζαμπάσηδες και τσιφλίκια…». Αν θέλετε να δείτε κράτος κοιτάξτε τη Δύση. Εκεί που το κράτος νομιμοποιήθηκε ως διαιτητής στον εμφύλιο πόλεμο του χριστιανισμού· όταν η αστική τάξη το χρειάστηκε με την έναρξη της σφαγής μεταξύ μεταρρυθμιστών και αντιμεταρρυθμιστών, καθολικών και προτεσταντών. Στην Ελλάδα δεν ίσχυσε ποτέ αυτή η αναγκαιότητα διαιτησίας, γιατί εδώ είχαμε και εξακολουθούμε να έχουμε επικρατούσα θρησκεία. Και δεν υπήρξε ούτε μια περίοδος της νεότερης ελληνικής ιστορίας που να πλησιάσαμε, έστω και λίγο, την έννοια του κράτους;
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 35
O σκηνοθέτης και ηθοποιός Bασίλης Παπαβασιλείου, τα βάζει με τους Έλληνες τυχοδιώκτες.
Υπήρξε ένα διάστημα χοντρικά 50 χρόνων, από τον πειραματισμό του Ελευθέριου Βενιζέλου μέχρι τη δικτατορία, όπου διαμορφώθηκε μια κουλτούρα διοίκησης, δημοσιοϋπαλληλίας στελεχών, ένα είδος κράτους τέλος πάντων. Λειψό βέβαια, λόγω και των πολιτικών παθών και του Εμφυλίου. Και αυτή η κουλτούρα όμως τραυματίστηκε με τη δικτατορία και καταστράφηκε με τη Μεταπολίτευση. Και η Ελλάδα μπορεί να μην απέκτησε ποτέ κράτος, αλλά χρησιμοποίησε αυτό που ονομάζουμε «κράτος» για να αποκαταστήσει τους κοινωνικά αδύναμους στην περίοδο της Μεταπολίτευσης – αλλιώς, διόρισε δημοσίους υπαλλήλους. Όμως αυτά ήταν αιτήματα του Χουρμούζη το 1830 απέναντι στους Βαυαρούς, όταν υπήρχαν όντως θύματα, ανάπηροι αγωνιστές, όταν με την άφιξη του Καποδίστρια στην Αίγινα το νησί φιλοξενούσε 100.000 ανθρώπους, χήρες και ορφανά. Μετά από 150 χρόνια, όταν έγινε η συμβολική αποκατάσταση, τα θύματα δεν ήταν πραγματικά αλλά μεταφορικά. Ήταν ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας που βρισκόταν εκτός του πολιτικού και του κοινωνικού παιγνίου. Και προκειμένου να αποκατασταθούν αυτοί, δημιουργήθηκε ένα κράτος το οποίο αυτή τη στιγμή διεκδικεί παγκοσμίως κάποιες πρωτιές.
Πού βρισκόμαστε σήμερα; Σήμερα έχουμε να τα δούμε όλα από την αρχή. Και γι’ αυτό τα λόγια που ακούμε γύρω μας από τους επίσημους εκπρόσωπους του πολιτικού θεάτρου δεν φτάνουν, είναι κούφια, αναφέρονται σε άλλο χρόνο. Είναι σαν οι πολιτικοί να παίζουν στη σοφίτα του Αμόρε, ενώ κάποιος έχει μεταφέρει το σκηνικό στο θέατρο του Διονύσου. Κι αυτοί συνεχίζουν να παίζουν... Κατά τη γνώμη μου, με τις τελευταίες εξελίξεις έκλεισε το πρώτο μέρος του βιβλίου που ονομάζεται νεοελληνικό κράτος. Τι πολιτικούς χρειαζόμαστε τώρα; Ή τι είδους πολίτες; Α, να ένα ερώτημα! Τι είδους αρετή δηλαδή χρειαζόμαστε για να δομηθεί η συνύπαρξη των ανθρώπων. Αυτή είναι μια πολύ μεγάλη συζήτηση, γιατί, πέραν των άλλων, το αποτέλεσμα όλης αυτής της διαχείρισης της Μεταπολίτευσης είναι ότι στη βάση του δόγματος «ο σώζων εαυτόν σωθείτο», του «έλα μωρέ, στην Ελλάδα έτσι γίνονται τα πράγματα», στη βάση της ατομικής απληστίας και της ασύστολης φοροδιαφυγής, πραγματικά δεν ξέρω εάν διασώζεται ο πυρήνας αυτής της αναγκαιότητας για συνύπαρξη μεταξύ μας. Δηλαδή δεν ξέρω αν θέλουμε να συνυπάρχουμε.
36 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Δηλαδή η απληστία διάβρωσε τον κοινωνικό ιστό στην Ελλάδα; Αυτά τα φαινόμενα που έγιναν καθημερινότητα και τα αποδεχθήκαμε, τα «φακελάκια», η νομιμοποίηση των αυθαιρέτων και πόσα ακόμα, είναι φαινόμενα ύπουλης βίας που διαβρώνουν τις συνειδήσεις. Οπότε, πριν δούμε τι είδους πολίτες χρειαζόμαστε θα πρέπει να δούμε τι είδους πολίτες γίναμε όλοι μας. Αυτή τη δουλειά ο Φρόιντ την ονομάζει «εργασία του πένθους». Καλούμαστε λοιπόν να επιδοθούμε σε αυτή την εργασία, που μπορεί να αποδειχθεί πολύ δημιουργική. Αυτή την αποτυχία θα τη χρεωθούμε μόνο εμείς; Για πρώτη φορά οι Έλληνες μπορούν υπερηφάνως να δηλώσουν ότι έχασαν από τον εαυτό τους. Από το 1974 και μετά είμαστε μόνοι μας. Δεν είχαμε από πάνω μας κανέναν Γλίξμπουργκ, κανέναν Γερμανό, κανένα Ρώσο ή Αμερικανό – ακόμα κι αν η Αμερική είναι παντού. Ο Νίτσε λέει ότι κάποιος γίνεται καλύτερος άνθρωπος όταν πει: «Εγώ φταίω για αυτό· δεν θα μου το πάρεις αυτό το λάθος· αυτό το λάθος το έκανα εγώ!». Γι’ αυτό και νομίζω ότι αυτή είναι μια πολύ σημαντική ευκαιρία για τους Έλληνες, παρότι πάει κόντρα στην κουλτούρα του θύματος που καλλιεργήθηκε εντέχνως στον τόπο μας. Ότι δηλαδή οι Έλληνες είναι πάντα τα θύματα της ιστορίας, των πολέμων, των συσχετισμών των Δυνάμεων, και πως ποτέ δεν υπήρξαν θύτες. Αυτή η αυτοθυματοποίηση της κοινωνίας των Ελλήνων νομίζω ότι ήταν ένας από τους παράγοντες που συνετέλεσαν σε αυτή την εξέλιξη των πραγμάτων. Είναι προϊόν και αίτιο μαζί. Μιλώντας για εθνική αποτυχία, θα αλλάξω τελείως το σκηνικό της συζήτησης και θα πάω σε έναν άλλο τομέα που προσφάτως αποτύχαμε ως έθνος: στο ποδόσφαιρο. Θυμάμαι ότι στα κείμενα που γράφατε στην Καθημερινή κάνατε συχνές αναφορές στο ποδόσφαιρο. Παρακολουθείτε, είστε φίλαθλος; Βεβαίως. Μάλιστα όταν έπαιζα μικρός ήμουν πολύ σκληρός παίχτης. Ήμουν αμυντικό χαφ και είχα την ευθύνη να μαρκάρω τον δημιουργικό παίχτη της άλλης πλευράς· αλλιώς ήμουν ο καταστροφέας του παιχνιδιού των άλλων. Αυτό δηλαδή που έχει κάνει δόγμα η Εθνική Ελλάδος. Το ποδόσφαιρο είναι κάτι που μου αρέσει και το παρακολουθώ. Μάλιστα μου αρέσει να το χρησιμοποιώ μιλώντας μεταφορικά στους ηθοποιούς. Για παράδειγμα, τους λέω ότι δεν μπορεί να έχει ο καθένας μια μπάλα από μόνος του. Ότι η μπάλα είναι μία και οι παίχτες –βγάλε τους δύο τερματοφύλακες– είναι 20. Ένας όμως θα έχει στα πόδια του την μπάλα· οι άλλοι 19 κινούνται, κλείνουν ή δημιουργούν χώρους, κι άλλες φορές ένας ικανός τεχνίτης ποδοσφαιριστής, με μια μεγάλη πάσα, τροποποιεί
τη συνθήκη του χώρου, δημιουργεί δηλαδή μια άλλη σκηνή. Αυτό το στοιχείο της δημιουργίας είναι που λείπει από τη σημερινή Εθνική μας. Ένα ακόμα που λέω στους ηθοποιούς μου είναι πως, καλώς ή κακώς, ένας θα βάλει την μπάλα στα δίχτυα. Οι άλλοι όμως έχουν φροντίσει να του δώσουν την μπάλα με τον καλύτερο τρόπο, ώστε να απελευθερώσουν τη δική του κίνηση για να υπάρξει το αποτέλεσμα. Αντίστοιχα πράγματα συμβαίνουν και στο θέατρο. Στον Χουρμούζη, για παράδειγμα, είμαστε και οι επτά ηθοποιοί επί σκηνής, μαζί από την αρχή μέχρι το τέλος, γιατί τελικά ο σκηνικός πρωταγωνιστής είναι ο χορός. Εκεί στηρίξαμε τη δική μας προσέγγιση στο έργο αυτού του σπουδαίου αγωνιστή, συγγραφέα και ανθρώπου που ήταν ο Χουρμούζης· στην παρουσία όχι πρωταγωνιστών, αλλά ενός χορού που βρίσκεται στη σκηνή σχεδόν επί δύο ώρες. Τα κείμενα που γράψατε για την εφημερίδα κυκλοφόρησαν σε βιβλίο με έναν αινιγματικό τίτλο. Αλήθεια, τι εννοείτε λέγοντας Το δύσκολο ανάμεσα; Το δύσκολο ανάμεσα είναι η ζωή. Ξέρετε, αυτό το οποίο κάνουμε πάντα θα υπολείπεται σε σχέση με αυτό που κουβαλάμε και πάντα θα κινούμαστε ανάμεσα στους ρόλους μας και στα φορτία που κουβαλάει η ψυχή μας. Όλοι μπορούμε πολύ περισσότερα από αυτά που τελικά κάνουμε. Αυτό το φορτίο το αξόδευτο που μας συνοδεύει φτιάχνει την προϋπόθεση είτε καταρράκωσης είτε ένδοξου μετασχηματισμού αυτού που λέμε ζωή. Κι αυτό ισχύει για τον τελευταίο από εμάς. Ο έσχατος πληβείος είναι μια ανθρώπινη οντότητα που θα κάνει στη ζωή του το ένα δισεκατομμυριοστό της δυνατότητάς του. Το πώς διαχειρίζεται αυτή την άρρητη συνθήκη μέσα στην οποία κολυμπάει, το πώς μπορεί να αντέχει αυτά που κουβαλάει και δεν κάνει, αυτό ορίζει το πώς ζει. Διότι ο άνθρωπος μπορεί και αυτά που δεν κάνει. Κι, αλήθεια, πώς τα κουβαλάς αυτά; s
“
Είναι σαν
οι πολιτικοί να παίζουν
“
kουΒαΛΩνταΣ τη ζΩη
στη σοφίτα του Αμόρε, ενώ κάποιος έχει
μεταφέρει το σκηνικό στο θέατρο του Διονύσου
ΘEATPO
«ΠαΣΧουΜε αΠο ΧιουΜορ» O Γιάννης Kακλέας παραδίδει μαθήματα κωμωδίας και αυτοσαρκασμού.
Σκηνοθετώ; Όχι, ρίχνω μολότοφ Από την Kατερίνα Oικονομάκου Φωτογραφία: Βασίλης Μαθιουδάκης
“
“
Γιάννης Κακλέας
Mε ποιον τρόπο μπορεί η σχέση ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα να μιλήσει σκληρά και αποκαλυπτικά για την κοινωνία; Τι σχέση έχει η απουσία του ερωτισμού με τη βία της πόλης; Και τι σχέση με τον ερωτισμό το έργο του Αριστοφάνη; Επιχειρώντας μια νέα ανάγνωση της Λυσιστράτης, ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας ανεβάζει μια παράσταση που στοχεύει να ανοίξει ξανά τη συζήτηση για την ποιητική ιδιοφυΐα του μεγάλου σατιρικού της αρχαιότητας. ΘEATPO
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 37
τον πόλεμο με αστεία; Tο αστείο έχει αξία λοιπόν μόνο όταν σατιρίζει κανείς σημαντικά πράγματα, έως και ιερά. Γιατί τότε είναι άστοχο να εμπλουτίσει κανείς το κείμενο του Αριστοφάνη με σκυλάδικα ή ευτελή τραγούδια; Όπως θα ήταν άστοχο στον Ευριπίδη να χρησιμοποιήσουμε τα τραγούδια μιας τραγουδίστριας σε σκυλάδικο που θρηνεί για την καψούρα της. Στη μια περίπτωση, του Ευριπίδη, δεν τολμούμε καν να το σκεφτούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα σκυλάδικο όσο θρηνεί η Εκάβη, ενώ στην περίπτωση του Αριστοφάνη είναι έως και ζητούμενο. Βέβαια, αυτή η επιλογή σχολιάζει εμάς, όχι τον Αριστοφάνη. Έλα όμως που το κοινό έχει εκπαιδευτεί κι έχει ταυτίσει τον Αριστοφάνη με το κιτς και την ευκολία.
AτιΜεΣ ΓυναιΚεΣ
Δ
εν χρειάζεται δικαιολογία για να αποφασίσει σήμερα ένας σκηνοθέτης να ανεβάσει Λυσιστράτη – είτε σήμερα είτε οποτεδήποτε, λέει ο Κακλέας, όταν θέτω το πρώτο, προβλέψιμο αλλά απολύτως εύγλωττο ερώτημα. Είναι ένας συγγραφέας-παλίμψηστο, προσθέτει, και όσο περισσότερο ξύνεις και ψάχνεις τόσο περισσότερα βρίσκεις. Ο σκηνοθέτης, που μέσα από τις περίφημες παραστάσεις του Τεχνοχώρου μύησε μια ολόκληρη γενιά θεατρόφιλων στα κόμικς και μια χούφτα από λάτρεις των κόμικς στη θεατρική εμπειρία, έχει μια ιδιαίτερη, προσωπική αίσθηση για το περιεχόμενο και την επιδραστικότητα του χιούμορ. «Η Λυσιστράτη είναι ένα από τα καλύτερα έργα του Αριστοφάνη, γραμμένο με μια εμπειρία είκοσι χρόνων πολέμου. Ο Αριστοφάνης είναι ένας συγγραφέας που εκτιμώ πολύ, και αστείος και εκρηκτικός και σκληρός και πολιτικός και ταυτόχρονα ουτοπιστής. Και ως απόλυτο τέκνο μιας συγκεκριμένης δημοκρατίας είχε όλα τα θετικά και τα αρνητικά εκείνης της συγκεκριμένης δημοκρατίας. Πράγμα που σημαίνει ότι δικαιούται, μετά από μια καταστροφή όπου τα νιάτα της Αθήνας έχουν πεθάνει, να ονειρεύεται έναν καινούργιο κόσμο. Tο θέμα είναι, όμως, ότι ο Aριστοφάνης ανεβαίνει ακόμα και σήμερα με την ηχώ των παραστάσεων του 1980, όπου υπερίσχυσε το πανηγύρι και η διάθεση να γλεντήσουμε. Κατά τη δική μου άποψη είναι ένας συγγραφέας πολύ πιο ολοκληρω-
O Bασίλης Xαραλαμπόπουλος (αριστερά) και ο Kωνσταντίνος Tσερκάκης ανακαλύπτουν τη θηλυκή τους πλευρά.
μένος, πολύ πιο βαθύς. Πολιτικός συγγραφέας και ιδιαίτερα προκλητικός, χάρη στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιεί τη σάτιρα. Εμείς, για λόγους που δεν έχουν να κάνουν με το έργο του, αλλά με εμάς αποκλειστικά, αποφασίσαμε ότι ο Aριστοφάνης απλώς είναι διασκεδαστικός». Δηλαδή τον έχουμε υποτιμήσει; Ναι, θα μπορούσες να το πεις αυτό. Ενώ οι αρχαίοι τραγικοί έχουν αναλυθεί διεξοδικά, ο Αριστοφάνης παραμένει ένας συγγραφέας τον οποίο δεν έχουν ψάξει ακόμη. Aς είμαστε ειλικρινείς, ποτέ δεν πέρασε από την ανυποληψία στο σεβασμό. Γι’ αυτό και με τη μεγαλύτερη ευκολία στις παραστάσεις του Αριστοφάνη μπορεί να δει κανείς να εντάσσεται ένα τραγούδι της Eurovision ή ένα οποιοδήποτε άλλο σαχλοτράγουδο, ή να περάσουν αναφορές σε οποιονδήποτε επίκαιρο χοντρό, ψηλό ή ανόητο πολιτικό, γιατί πιστεύουμε ότι το κείμενο του Αριστοφάνη είναι ανοιχτό τοπίο. Τη στιγμή που δεν θα σκεφτόμασταν ποτέ να επικαιροποιήσουμε μια τραγωδία του Ευριπίδη. Επίσης, φαίνεται ότι ο Αριστοφάνης χρειάζεται πάντα ένα άλλοθι. Με την έννοια ότι χρειάζεται ο σκηνοθέτης να τοποθετήσει την παράσταση σε μια εποχή θριάμβου, του 1930, του 1920, του 1890, με φουστανέλες ή σε μια ουτοπική εποχή, σε μια ατμόσφαιρα που ανακαλεί ένα τσίρκο. Όλα όσα περιγράφετε λένε κάτι για τη δική μας σχέση με το χιούμορ και τον αυτοσαρκασμό;
38 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Μα μήπως δεν είμαστε σοβαροφανής κοινωνία; Έχουν χιούμορ οι πολιτικοί μας; Έχουν χιούμορ οι πανεπιστημιακοί μας; Έχουν χιούμορ οι άνθρωποι της εξουσίας στη χώρα μας; Έχω ζήσει χρόνια στην Αγγλία και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι εκεί οι άνθρωποι έχουν χιούμορ, όσο κι αν εμείς τους θεωρούμε ξενέρωτους. Eμείς πάσχουμε από έλλειψη χιούμορ. Ένα από τα πράγματα με τα οποία μας αρέσει να γελάμε, π.χ., είναι τα κουσούρια των άλλων. Αυτό, όμως, είναι το τελευταίο σκαλί του χιούμορ. Και σίγουρα, για να γυρίσω πάλι στον Αριστοφάνη, ο τρόπος που ανεβαίνει συνήθως καθρεφτίζει το επίπεδο του χιούμορ που έχουμε ως λαός. Άλλωστε, γενικά στη χώρα μας η κωμωδία έχει τη σφραγίδα της ανυποληψίας. Ανάμεσα στον Γούντι Άλεν και μια συγκινητική σαπουνόπερα… Όχι, ας μην το πάμε εκεί. Ας το πάμε στο ότι το κλάμα, η λύπη ή ο πόνος προέρχονται από ένα τραγικό συμβάν, το οποίο μπορεί να καθορίσει την ίδια μας τη ζωή. Ενώ το γέλιο είναι μια γλυκιά πολυτέλεια για να μπορέσουμε να υπερβούμε καταστάσεις και να μπορέσουμε να διοχετεύσουμε λιγάκι την ενέργεια του μυαλού μας, προκειμένου να επικοινωνήσουμε. Είναι πιο επικοινωνιακό στοιχείο το γέλιο. Και απαραίτητο. Βέβαια, έχει διαφορά από το σαχλό και τη σαπουνόπερα, από το επιδερμικό και το μελό. Το αστείο είναι πολύ σοβαρή υπόθεση. Ο Αριστοφάνης είναι σατιρικός συγγραφέας, που χρησιμοποιεί το γέλιο για να μιλήσει για τρομακτικά και σοβαρά θέματα. Πώς να μιλήσει κανείς για
Εσείς πώς χειρίζεστε τον άγνωστο Aριστοφάνη, όπως τον λέτε, στη δική σας σκηνοθεσία της Λυσιστράτης; Το έργο είναι στην ουσία άγνωστο∙ αν ρωτήσει κανείς τον κόσμο τι είναι η Λυσιστράτη, είναι πολύ πιθανό να ακούσει πως το θέμα είναι ότι κάποια στιγμή οι γυναίκες αποφάσισαν να πάρουν την εξουσία, έτσι από το τίποτε, ότι άρχισαν να διακωμωδούν τους άνδρες… Ενώ στην πραγματικότητα; Στην πραγματικότητα έχουμε μια πόλη, την Αθήνα, κατεστραμμένη, χωρίς άνδρες. Διότι οι άνδρες συνεχίζουν ακόμη βλακωδώς να διοχετεύουν όλη την ενεργητικότητα και τη σεξουαλική επιθυμία τους στον πόλεμο. Έχουμε ορφανές γυναίκες, χωρίς το άλλο τους μισό. Απελπισμένες πια, αποφασίζουν ότι εφόσον οι άνδρες νομίζουν ότι δεν τις έχουν ανάγκη, θα απέχουν από το κρεβάτι. Σαν να λένε, ελάτε λοιπόν να μετρηθούμε τώρα – ως ένστικτα, ως κοινωνία, ως αρσενική πλευρά, ως θηλυκή πλευρά, για να δούμε πώς μπορούμε να έρθουμε κοντά. Αυτό είναι ένα δρώμενο, είναι μια τελετουργία. Κάπως έτσι ξεκινούσαν όλες οι τελετές ευγονίας, για να φτάσουμε στα ανθεστήρια και να ανθίσει η γη. Όμως, αυτή δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Περνάει μέσα από σκοτεινά λαγούμια, περνάει μέσα από θάνατο, μέσα από το όνειρο, μέσα από την απόλυτη παρεξήγηση. Μέχρι να φτάσουμε στο σημείο να βρούμε μια καινούργια ισορροπία αρσενικού και θηλυκού, δηλαδή να συνθηκολογήσουμε για να δούμε από εκεί πέρα πώς θα εξελιχθεί το μέλλον, μέχρι να χαθεί και πάλι η ισορροπία. Γιατί οι κοινωνίες είναι αντιερωτικές έτσι κι αλλιώς. Η ελληνική κοινωνία, για παράδειγμα, με ποιον τρόπο είναι αντιερωτική; Η Αθήνα είναι μια βίαιη κι ως εκ τούτου μια αντιερωτική πόλη. Στην Αθήνα και μια βόλτα να κάνεις σου έρχεται να σκοτώσεις άνθρωπο, κι όχι μόνο έναν. Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας. Ολόκληρο το λεκανοπέδιο είναι ένα βίαιο λεκανοπέδιο, πυκνοκατοικημένο,
ΘEATPO
Καψτε τα Σουτιεν ΣαΣ! Δεξιά, ο Λαέρτης Mαλκότσης/Λαμπετώ ακούει την αυθάδη Λυσιστράτη του Bασίλη Xαραλαμπόπουλου (δεξιά). Kάτω: Όλα τα κορίτσια του Γιάννη Kακλέα.
το οποίο μόνο σχιζοφρένεια και τρέλα μπορεί να προκαλέσει. Σ’ αυτή την πόλη μόνο μικρές εστίες ερωτισμού μπορούν να υπάρξουν, όπως και δημιουργικές μυστικές σχέσεις πολύ κλειστών κύκλων. Για μένα η πρόβα είναι μια τέτοια εστία, η συνάντηση μιας ομάδας καλλιτεχνών που μοιράζονται έναν κοινό στόχο. Αυτή θεωρώ ερωτική διαδικασία, πέρα από την ερωτική επιθυμία που έχω για έναν άνθρωπο που αγαπάω. Γιατί πολλές φορές δεν αγαπάμε κιόλας. Kαι ποια νομίζετε ότι είναι η σχέση της σημερινής Aθήνας που περιγράφετε με την Aθήνα του Aριστοφάνη; Ο Αριστοφάνης γράφει ενώ η πόλη μετράει τον εικοστό χρόνο του πολέμου. Ο πόλεμος είναι πια καθημερινή διαδικασία. Οι Αθηναίοι δεν βλέπουν μάχες, αλλά τη διαφθορά, τη βία, την παρακμή, την ηθική κατάπτωση, θέλουν απλώς να επιβιώσουν. Αυτά βλέπει ο Αριστοφάνης. Εδώ, σήμερα –γιατί η παράσταση παίζεται τώρα– γνωρίζουμε πολύ καλά τι σημαίνει βία, τι σημαίνει καταστολή, τι σημαίνει θάνατος στις ανθρώπινες σχέσεις. Βιώνουμε έναν πόλεμο άλλου τύ-
που. Και η παράσταση γι’ αυτόν τον πόλεμο ενδιαφέρεται. Για να το κάνω ακόμη πιο συγκεκριμένο, ενδιαφέρεται πολύ για τη σχέση του άνδρα και της γυναίκας, για την κατάρρευση του ανδρόγυνου όπως περιγράφεται στο Συμπόσιο του Πλάτωνα. Και ενώ είναι μια προσωπική σχέση, μπορεί να μιλήσει για την κοινωνία. Και την παράσταση τη διαπερνάει ένα νεαρό ζευγάρι, μέσα από τη σχέση των οποίων παρακολουθούμε και την πορεία της Λυσιστράτης. Γιατί κρατούν άνδρες τους γυναικείους ρόλους; Οι γυναικείοι ρόλοι των επεισοδίων παίζονται από άνδρες ηθοποιούς σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε τη γυναικεία ψυχολογία μέσα από το ανδρικό σώμα. Το εγχείρημα έχει και τη σοβαρή και την αστεία πλευρά. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να αποφασίσει ένα ανδρικό
ΘEATPO
σώμα να επιχειρήσει ένα ταξίδι και στο σώμα αλλά και στην ψυχοσύνθεση της γυναίκας. Yπάρχουν όμως και οι γυναίκες, που λειτουργούν σε δεύτερο, φαντασιωτικό επίπεδο, το οποίο κινεί μυστικά την παράσταση και εμφανίζεται στα χορικά για να μας πει μια άλλη ιστορία. Yπάρχουν δηλαδή οι άνδρες που υποδύονται τις γυναίκες και βιώνουν μια εμπειρία, και ταυτόχρονα υπάρχει η αλήθεια της παράστασης που είναι η γυναικεία φύση, η οποία βιώνει επίσης με τον τρόπο της την έλλειψη και την επιθυμία για τον έρωτα. Θα συνεχίσω να σας ρωτώ για το σήμερα. Για τη σημερινή επικαιρόητα του Aριστοφάνη... Επειδή καλό είναι να μην έχουμε μνήμη χρυσόψαρου, ας θυμηθούμε ότι πριν από ενάμισι χρόνο η Αθήνα καιγόταν. Και δεν καιγόταν χωρίς λόγο. Δολοφό-
νησαν ένα παιδί. Ξαφνικά διαπιστώσαμε ότι πτώχευσε και το κράτος. Ξαφνικά διαπιστώσαμε ότι πτώχευσε και ο πολιτικός λόγος. Πόσο ξαφνικά πια; Αυτά έχουν συμβεί. Η ρήξη και η σκληρή κοινωνία είναι πραγματικότητες εδώ και χρόνια. Τώρα κάποιοι ξύπνησαν και λένε ότι δεν πάμε καλά. Δεν πάμε καλά εδώ και πάρα πολύ καιρό. Για να επιστρέψω στο κείμενο, πρέπει να πω ότι και ο Αριστοφάνης έβλεπε ότι το πράγμα τείνει προς την τυραννία – το έχει και στο έργο, ότι όλα αυτά τα εξυφαίνουν οπαδοί της τυραννίδος. Δεν υπάρχει πιο φανερό μονοπάτι για την έλευση του φασισμού από την έλλειψη του ερωτισμού, τη λαγνεία της ομογενοποίησης και της συγχρονισμένης αισθητικής. Αυτή η έλλειψη ανοίγει το δρόμο προς τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Κι ο Αριστοφάνης αυτό το βλέπει, το διαισθάνεται. Πώς σας φαίνεται που σας χαρακτηρίζουν ανατρεπτικό σκηνοθέτη; Θα ήθελα να είμαι ανατρεπτικός∙ με κολακεύει ο χαρακτηρισμός. Έχω ασχοληθεί συστηματικά με τα κόμικς και με γοητεύουν ιδιαίτερα – και η οικονομία, η εξυπνάδα, η αιχμηρότητα, αλλά και το βάθος τους. Γιατί έφτασα εκεί; Γιατί δεν με ικανοποιούσε μια συμβατική θεατρική ανάγνωση των κειμένων. Όταν διαβάζω ένα κείμενο προσπαθώ να δω τη δυναμική που έχει και αυτό συνήθως φέρνει φόρμες που ανατρέπουν προκατασκευασμένες αντιλήψεις για τις παραστάσεις. Αυτό άλλοτε πετυχαίνει,
άλλοτε όχι. Από την άλλη, επειδή είμαι πολιτικοποιημένος, προσέχω τα κείμενα που περιγράφουν και αναδεικνύουν μια κοινωνική βία, την αρρώστια την οποία και εγώ προσπαθώ να βγάζω στην επιφάνεια, γι’ αυτό συχνά οι παραστάσεις μου είναι βίαιες. Κι αυτή η επιδίωξη της συνύπαρξης του αιχμηρού αστείου και μιας βίαιης πραγματικότητας ίσως καμιά φορά φτιάχνει μια μολότοφ. Έτσι όμως αγαπάω το θέατρο, το αγαπάω εκρηκτικά. Οι παραστάσεις που κάνω θα ήθελα να είναι αμφιλεγόμενες. s
Info Εθνικό Θέατρο - Γιάννης Κακλέας Αριστοφάνη, Λυσιστράτη Ο Βασίλης Χαραλαμπόπουλος φοράει το φουστάνι της επαναστάτριας Λυσιστράτης, εκβιάζοντας τους άντρες με ερωτική αποχή προκειμένου να σταματήσει ο πόλεμος. Η αυθάδικη, αιχμηρή κωμωδία του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Κακλέα. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 16 & 17 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €45 (Α’), €25 (Β’), €15 (Άνω Διάζωμα). Φοιτητικό κ.ά.
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 39
Info Absolute Ensemble – Κρίστιαν Γιάρβι Absolute Bach Re-invented Το δημοφιλές συγκρότημα Absolute Ensemble ταράσσει τα νερά στο χώρο της κλασικής μουσικής με τις τολμηρές πρωτότυπες συνθέσεις του. Στην παράσταση στο Μουσείο Μπενάκη πειραματίζονται με τις συνθέσεις Inventions του Μπαχ – guest εμφανίσεις από τους φίλους και συνεργάτες τους, Μίλτο Παπαστάμου στο βιολί και Δημήτρη Παπαθεοδώρου στο πιάνο. Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς) 13 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €15, €10 (Φοιτητικό)
“
η μουσική είναι η πιο γνήσια θρησκεία
Από την Έλενα Χρηστοπούλου
“
Absolute Ensemble – Κρίστιαν Γιάρβι
Ο μαέστρος του ανατρεπτικού μουσικού σχήματος Absolute Ensemble Κρίστιαν Γιάρβι μιλά για το πώς θα μας ταξιδέψει σε πρωτόγνωρα τοπία, καθώς θα αυτοσχεδιάζει με τον Μπαχ και την ελληνική μουσική.
O
Κρίστιαν Γιάρβι σπούδασε κλασική μουσική, αγαπώντας ταυτόχρονα –και άφοβα– τον Φρανκ Σινάτρα, τους Beatles, τους ABBA και τους RunDMC. Αντί να δηλώσει όμως αποκλειστικότητα σε ένα μουσικό στρατόπεδο, αποφάσισε πολύ απλά να αφοσιωθεί σε όλες ανεξαιρέτως τις μουσικές του αγάπες. Μαζί με τους εξίσου τολμηρούς συμφοιτητές του δημιούργησε το Absolute Ensemble, ένα πολυδιάστατο μουσικό σχήμα, που με βάση την κλασική μουσική δημιουργεί πρωτότυπες συνθέσεις χωρίς να φοβάται να συνοδεύσει την κουβανέζικη ή την αραβική μουσική με τζαζ, ροκ ή μέταλ στοιχεία και σκρατσαρίσματα δίσκου, πραγματοποιώντας συνεργασίες με διαφορετικού στυλ καλλιτέχνες, όπως ο Νίτιν Σόνι και ο Άρβο Περτ. Μπορεί οι δυο παραστάσεις του στην Ελλάδα (Bach ReInvented και The Hellenic Project) να είναι διαφορετικές, αλλά ο Κρίστιαν Γιάρβι υπόσχεται να δώσει και στις δυο τον απόλυτο εαυτό του.
Έρχεστε στην Αθήνα με τις συνθέσεις Inventions του Μπαχ. Τι ήταν αυτό που σας έκανε να θέλετε να πειραματιστείτε μαζί τους; Αρχικά να αναφέρω πως οι Inventions (Εφευρέσεις στα ελληνικά) παίζονται συνήθως από φοιτητές όταν αρχίζουν να μαθαίνουν πιάνο. Αν και προσεγγίζονται συνήθως ως κάτι σπουδαστικό, είναι στην πραγματικότητα συνθέσεις. Μπορεί να μην είναι ολοκληρωμένες κατά μία έννοια, αλλά είναι πλήρη έργα. Επίσης, είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις, γιατί ο τίτλος του πρότζεκτ είναι Εφευρίσκοντας εκ νέου τον Μπαχ, που σημαίνει να επανεφεύρουμε τις εφευρέσεις! Στην ουσία, χρησιμοποιούμε τον Μπαχ ως αφετηρία και τον κατευθύνουμε προς διαφορετικά μουσικά είδη και στυλ, προσεγγίζοντας και αποδίδοντάς τον με διαφορετικούς τρόπους. Πρόκειται για νέες συνθέσεις από τους Absolute Ensemble, με τη μουσική του Μπαχ ως πρώτη ύλη. Ακόμα κι αν κανείς δεν γνώριζε ή δεν διάβαζε τίποτα για τη ζωή σας, γίνεται αμέσως προφανές μέσα από τη δου-
MOYΣIkH
λειά σας πως σας αρέσει να ακούτε όλων των ειδών τις μουσικές. Τι μουσική ακούτε αυτές τις μέρες; Ποια είναι η τελευταία σας μανία ή ανακάλυψη; Τον τελευταίο καιρό ακούω πάρα πολλή κέλτικη μουσική, αλλά επίσης και αρκετή βαλκανική. Είναι ένα συγκρότημα που λέγονται Balkan Beat Box και μάλιστα έβγαλαν τώρα έναν καινούργιο δίσκο τον οποίο λατρεύω! Άρα είναι ο σωστός συγχρονισμός που έρχεστε τώρα στην Αθήνα. Απολύτως! Η ελληνική μουσική ανήκει στα αγαπημένα μου είδη και ανυπομονώ πραγματικά να παίξω μαζί με τον Αλκίνοο (Ιωαννίδη) και το Μίλτο (Παπαστάμου) στο ελληνικό πρότζεκτ μας. Το οποίο είναι τελείως πρωτότυπο, πρέπει να πω, και συνδυάζει το ελληνικό μουσικό στοιχείο με έθνικ όργανα και κλασική μουσική. Αυτό είναι και κάτι που αγαπώ στους Absolute Ensemble, είναι ταυτόχρονα τρεις μπάντες μαζί – big band, ορχήστρα δωματίου και ροκ συγκρότημα. Στη Μικρή Επίδαυρο θα κάνουμε μια ελληνική ροκ κλασική συναυλία δωματίου! Μιας και το αναφέρατε, θα θέλατε να πείτε κάτι ακόμα για τη συναυλία στη Μικρή Επίδαυρο; Ξέρω ότι δεν σας αρέσουν οι κατηγοριοποιήσεις, αλλά ποιο κομμάτι του εαυτού σας –προσωπικότητα, συναισθήματα, γούστο– καλύπτει η ελληνική μουσική; Η μουσική καταφέρνει, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, να εξηγήσει κάτι ή να σε κάνει να νιώσεις κάτι που δεν μπορείς να ανιχνεύσεις λεκτικά ή οπτικά. Είναι το «καθήκον» της, αν θες, να συνδέσει το συναισθηματικό με το πνευματικό κομμάτι μας. Αυτό ίσως είναι και το πιο υπέροχο στοιχείο της μουσικής. Θέλω να ελπίζω πως με το ελληνικό πρότζεκτ θα καταφέρουμε να αγγίξουμε τα συναισθήματα του κόσμου, όπως δεν θα ήταν δυνατό ποτέ να κάνουμε με κάποιον άλλον τρόπο πέραν της μουσικής. Πρόκειται για κάτι εντελώς προσωπικό για κάθε ακροατή, άρρηκτα συνδεδεμένο με την ξεχωριστή αντίληψη και πραγματικότητά του. Μέσα στο γενικότερο θρησκευτικό τοπίο του κόσμου η μουσική είναι η πιο γνήσια θρησκεία. Είναι εκείνο
που σε συνδέει άμεσα με αυτό που δεν μπορεί να εξηγηθεί – που είναι στην ουσία ο Θεός. Φαίνεται σαν να έχετε καλύψει τα περισσότερα μουσικά είδη που υπάρχουν∙ από την τζαζ και την αραβική μουσική στη λάτιν, τη ροκ και τη χιπ χοπ. Τι έχει απομείνει να κάνετε; Υπάρχει κάποιο χρυσό δισκοπότηρο που δεν έχετε αγγίξει ακόμα; Δεν υπάρχει χρυσό δισκοπότηρο! Κάθε φορά που φτιάχνω μουσική επί σκηνής, με εξαιρετικούς μουσικούς, όπως είναι οι Absolute Ensemble ή ο Αλκίνοος και ο Μίλτος, κρατάω στα χέρια μου κι από ένα δισκοπότηρο! Συνδυάζεις όλα αυτά τα διαφορετικά συστατικά και δημιουργείς κάτι τελείως μοναδικό και καινούργιο, ελπίζοντας πως θα επικοινωνήσεις με τον κόσμο. Αυτός είναι κι ο ρόλος της μουσικής στην κοινωνία. Έχεις τη δυνατότητα να έρθεις σε επαφή με ανθρώπους και να τους ταξιδέψεις, να τους πας σε ένα μέρος στο οποίο δεν έχουν πρόσβαση υπό κανονικές συνθήκες στην καθημερινή τους ζωή. Ο πατέρας σας (Νέμε Γιάρβι, πρώην μουσικός διευθυντής της Εθνικής Όπερας και της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της Εσθονίας) και ο αδερφός σας (Πάαβο Γιάρβι, μουσικός διευθυντής της Ορχήστρας του Παρι-
σιού) είναι κι αυτοί μαέστροι, αν και κάνουν διαφορετικά πράγματα. Βλέπετε να υπάρχει κάποιο κοινό στοιχείο στον τρόπο με τον οποίο εργάζεστε; Ο καθένας κάνει τα δικά του. Με τον αδερφό μου, για παράδειγμα, έχουμε τελείως διαφορετικές προσεγγίσεις, αλλά και τελείως άλλο στυλ στον τρόπο με τον οποίο διευθύνουμε. Αλλά υπάρχει ένα κοινό στοιχείο που μοιραζόμαστε και αυτό έχει να κάνει με το τι νέο υπάρχει εκεί έξω. Θέλουμε να ενώσουμε τα νέα με τα παλιά στοιχεία. Νιώθουμε την ανάγκη να δώσουμε ζωή σ’ αυτά τα κομμάτια και όλοι μοιραζόμαστε την άποψη πως η μουσική δεν πρέπει να παίζεται με τον τρόπο που παιζόταν παλιά. Δεν έχει νόημα απλά να διατηρείς τις νότες του παρελθόντος, αλλά πρέπει να τις ζωντανεύεις σήμερα. Και αυτό δεν αφορά μόνο την κλασική μουσική. Δεν θέλουμε σε καμία περίπτωση να στριμώξουμε την κλασική μουσική σε γκέτο. s
Μια ροΚ ορΧηΣτρα Aπέναντι, ο Kρίστιαν Γιάρβι στους δρόμους της αγαπημένης του Nέας Yόρκης. Kάτω, ο μαέστρος μαζί με τα υπόλοιπα μέλη των Absolute Ensemble.
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 41
“
Μίλτος Παπαστάμου – Absolute Ensemble
“
αρκετά καλός συνάδελφος ο Μπαχ!
Από την Έλενα Χρηστοπούλου Φωτογραφία: Bασίλης Mαθιουδάκης
Ο Έλληνας βιολιστής Μίλτος Παπαστάμου σπούδασε, και έπινε κι αυτοσχεδίαζε, μαζί με τα μέλη των Absolute Ensemble στη Νέα Υόρκη. Μερικά χρόνια και μια διακεκριμένη μουσική πορεία μετά, συναντά επιτέλους τους φίλους του σε εγχώρια εδάφη, όχι ως ξεναγός, αλλά ως επίτιμος καλεσμένος στις συναυλίες τους στο Μουσείο Μπενάκη και τη Μικρή Επίδαυρο.
T
ο βιολί πώς και το διάλεξες απ’ όλα τα μουσικά όργανα; Ο πατέρας μου έπαιζε βιολί και η μητέρα μου βιόλα. Δεν με πίεσαν, απλά ήταν σχεδόν αυτονόητο για μένα. Μπορεί όταν είσαι μικρός να λες κάποια πράγ- ματα αψήφιστα, αλλά ο σωστός τρόπος για να διαλέξεις το μουσικό σου όργανο πρέπει να είναι αυθαίρετος. Εμένα με τράβαγε από μικρός το βιολί – το αγαπώ.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον τρόπο με τον οποίο περιγράφει ο Πάτρικ Ζίσκιντ στο βιβλίο του Το κοντραμπάσο τη σχέση μίσους-αγάπης που έχει αναπτυχθεί μεταξύ του μουσικού και του κοντραμπάσου του. Εσύ τι σχέση έχεις με το βιολί σου; Εννοείται ότι υπάρχουν τα σκαμπανεβάσματα στη σχέση. Για να γίνεις επαγγελματίας μουσικός πρέπει να γίνεις πολύ καλός, σαν να ασχολείσαι με τον πρωταθλητισμό. Βγαίνεις, παίζεις, σε κρίνουν, κρίνεις κι εσύ τον εαυτό σου. Έτσι απαιτείται μια πειθαρχία, την οποία πολλές φορές δεν την αντέχεις και κάνεις ανταρσία εναντίον της. Έχει τα πάνω και τα κάτω της η σχέση, όπως οποιαδήποτε μακρόχρονη ανθρώπινη σχέση. Συγχρόνως οι καλλιτέχνες παίρνουμε πολύ προσωπικά οποιαδήποτε κρίση έχει να κάνει με τη δουλειά μας, γιατί η δουλειά μας είμαστε εμείς. Αν κάποιος σου πει ότι παίζεις φάλτσα, είναι σαν να σου βρίζει το σπίτι.
Info Absolute Ensemble – Κρίστιαν Γιάρβι Αλκίνοος Ιωαννίδης Μίλτος Παπαστάμου Absolute Hellenic Ελληνική μουσική παράδοση, τζαζ, κλασική μουσική, έθνικ όργανα και αυτοσχεδιασμοί σε μια ιδιαίτερη σύμπραξη ανάμεσα στον Κρίστιαν Γιάρβι και τους Absolute Ensemble με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, το Μίλτο Παπαστάμου και τον Βαγγέλη Καρίπη.
ABsOluTElY HEllENIC O Mίλτος Παπαστάμου κάνει σκέρτσα πίσω από ένα από τα ιδιαίτερα, χειροποίητα βιολιά του Nίκου Mπρα.
Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου 16 & 17 Ιουλίου 2010, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Α’), €20 (Β’ - Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €10 (Φοιτητικό κ.α.)
42 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Εσύ πώς αντιμετωπίζεις αυτή την έκθεση, έχεις δυσκολευτεί; Φυσικά έχω δυσκολευτεί. Καταρχήν, αν πρέπει να πας σε οντισιόν για να περάσεις είτε σε σχολείο είτε σε διαγωνισμό βιολιού, μπαίνεις σ’ έναν ανταγωνιστικό στίβο, από τον οποίο πολύ δύσκολα βγαίνεις αλώβητος. Είναι καλό να τα βλέπουμε τα πράγματα από μακριά κι ενδεχομένως να μη μας επηρεάζουν τόσο, αλλά όταν είσαι μικρός είναι πολύ δύσκολο. Ιδίως όταν το κάνεις με αφοσίωση, είναι μια επένδυση την οποία εκβιάζεις να αποδώσει – και στην ουσία εκβιάζεις τον εαυτό σου. Κι αυτό ζημιώνει. Τίποτε δεν βοηθάει περισσότερο από το να είσαι χαλαρός. Πώς είχες γνωριστεί με τα μέλη των Absolute Ensemble και πώς είχε προκύψει η συνεργασία σας και η δημιουργία του σχήματος; Συμμαθητές και συν-πότες στο Manhattan School of Music ήμασταν! Ο συνθέτης Τζιν Πρίτσκερ μαζί με τον μαέστρο Κρίστιαν Γιάρβι και μερικούς ακόμα φίλους ήταν ο πυρήνας. Ανάμεσά μας ήταν και ο εξαιρετικός πιανίστας Δη-
μήτρης Παπαθεοδώρου, ο οποίος θα είναι ο κύριος Έλληνας σολίστ της βραδιάς στο Μουσείο Μπενάκη. Αυτό είναι το ωραίο στα πανεπιστήμια στο εξωτερικό. Δημιουργούνται κοινότητες ανθρώπων που αγαπούν το ίδιο πράγμα. Κάπως έτσι βρισκόμασταν, πηγαίναμε στο μπαρ, γυρίζαμε, πιάναμε τα όργανα, τζαμάραμε, κάναμε συναυλία σε καφέ ή παίζαμε κλασική μουσική ως κουαρτέτο. Πώς θα περιέγραφες τον Κρίστιαν Γιάρβι και τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει; Είναι περίεργο να χαρακτηρίσεις κάποιον τον οποίο ξέρεις από πιτσιρικά. Πάντα θυμάμαι ένα καλό, ευγενικό και κεφάτο παιδί, χαλαρό ακόμα και στη δουλειά, και πολύ αποτελεσματικό. Κι αυτός είναι ένας εξαιρετικός συνδυασμός. Να μην πρέπει να σε βάλει ο άλλος στη μέγγενη για να βγει η δουλειά, αλλά να βγαίνει και μάλιστα ακόμα καλύτερα. Τι σου αρέσει περισσότερο στον Μπαχ και ποιο είναι αυτό που χαίρεσαι που θα «πειράξεις» στη μουσική του; Άμα σου πω ότι ακόμα δεν ξέρω τι θα πειράξω! Ξέρω ότι θα κάνω κάποιους αυτοσχεδιασμούς, αλλά δεν ξέρω ακόμα πού θα γίνει ακριβώς, σε ποιο σημείο του προγράμματος. Μέχρι να γίνει η πρόβα δεν ισχύει τίποτα. Πολλές τελικές αποφάσεις παίρνονται επιτόπου. Όσον αφορά τον Μπαχ, αρκετά καλός συνάδελφος! Έχει και πολλές επιτυχίες! (γελάει) Τι διαφορετικό θα έχει η παράσταση στη Μικρή Επίδαυρο; Θα κάνουμε το Hellenic project με ένα ρεπερτόριο πολύ διαφορετικό. Οι ενορχηστρώσεις έχουν γίνει μέσα σε ένα νεοϋορκέζικο πνεύμα, αλλά έχουν μπολιαστεί με ένα ελληνικό πνεύμα το οποίο φέρνουμε ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Βαγγέλης Καρίπης, που θα παίζει κρουστά, κι εγώ. Είναι ένα στοίχημα για μας, γιατί θέλουμε η ελληνικότητα να καταφέρει να σταθεί – και για μας και για τους άλλους. Να αναφέρω σ’ αυτό το σημείο ότι κάποια περίεργα βιολιά που παίζω τα έχει φτιάξει ο Έλληνας οργανοποιός Νίκος Μπρας. Πρόκειται για πολύ ιδιαίτερα όργανα, με ξεχωριστές δυνατότητες και ιδιαίτερα ηχοχρώματα. Τι σας έχει φέρει κοντά με τον Αλκίνοο Ιωαννίδη; Είχαμε παίξει το 1997 στη Μικρή Επίδαυρο κάποια κυπριακά κομμάτια. Κι εκεί δέσαμε και μουσικά και φιλικά. Είναι ένας άνθρωπος που αγαπώ πολύ, μου αρέσει αυτό που κάνει και είναι η καλύτερή μου να συνεργάζομαι μαζί του! s
MOYΣIkH
Κατρίν ντιβερές
αλλάξτε ζωή
Aπό τη Νίκη Ορφανού
6 Aρχές 20 λεπτών η καθεμιά, 4 Σχήματα των 3 λεπτών, σε μια παράσταση 1 ώρας και 10 λεπτών, που περιέχει 3 Aρχές και 3 Σχήματα. Ένα θέαμα οργανωμένο σαν μαθηματικός τύπος που δίνει έμφαση στη σωματικότητα, στο αίσθημα, στην ανατροπή. Aς ακούσουμε την Kατρίν Nτιβερές.
ΠροΚΛηΣειΣ Σκηνή από τη χορογραφία της Kατρίν Nτιβερές, Blowin’. Mεταξύ νοήματος και συναισθήματος, η Γαλλίδα χορογράφος δίνει την αέναη μάχη με το κοινό γούστο, τον κομφορμισμό, τη γραφειοκρατία, τις ετοιματζήδικeς ιδέες και με το χρόνο.
T
ο τυχαίο και ο αυτοσχεδιασμός αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία της εκπληκτικής δουλειάς της Κατρίν Ντιβερές Blowin’. Η ίδια, ωστόσο, ως χορογράφος δεν αφήνει τίποτα στην τύχη. Από το ξεκίνημα της καριέρας της έως σήμερα, η Γαλλίδα δημιουργός είναι σε συνεχή ανάπτυξη του δικού της χορογραφικού ιδιώματος, χωρίς να επαναπαύεται ποτέ σε μανιέρες, κεκτημένα και «δάφνες». Στη συνέντευξη που ακολουθεί, η Κατρίν Ντιβερές μας εξηγεί τη σύλληψη αλλά και τη διαδικασία σύνθεσης του έργου της που θα δούμε στην Αθήνα, περιγράφει το δημιουργικό καθώς και το πολιτικό τοπίο που αφορά τον χορό στη Γαλλία σήμερα και προσφέρει τροφή για έμπνευση και προβληματισμό στους νέους χορογράφους, και όχι μόνον σ’ αυτούς. Το Blowin’ φαίνεται να βασίζεται πάνω σε ιδιαίτερα περίπλοκες αρχές και διαδικασίες. Κι όμως, είναι απλό να καταλάβει κανείς τη λογική του. Δουλέψαμε πάνω σε 6 Αρχές και 4 Σχήματα. Κάθε μια από τις Αρχές πατάει πάνω σε φυσικούς νόμους, τα μαθηματικά και την επιστήμη. Έτσι, έχουμε την Αντίθεση, την Ενότητα, τη Συσσώρευση, τη Μεταμόρφωση, την Αρχή Ying (εσωτερική ενέργεια, με την οποία οι Ασιάτες συνδέουν το θηλυκό, τη Γη, το υγρό, το οριζόντιο, τη γονιμότητα, την υποδοχή, το γλυκό κ.λπ.) και την Αρχή Yang (εξωτερική ενέργεια, το κάθετο, το αρσενικό, ο ουρανός, η δύναμη κ.λπ.). Κάθε Αρχή, που διαρκεί περίπου 20 λεπτά, αναπτύσσεται σε σχέση με τον χώρο, με τις δυναμικές, τις σχέσεις μεταξύ των χορευτών, τη σχέση των χορευτών με τους μουσικούς, αλλά και τη σχέση όλων των συντελεστών με τους θεατές. Οι κανόνες του παιχνιδιού είναι πολύ συγκεκριμένοι. Κάθε Αρχή είναι μια βάση αυτοσχεδιασμού για τους χορευτές και τους μουσικούς, με κάποια προκαθορισμένα σημεία «συνάντησης» – αν και δεν είναι από την αρχή γνωστό σε ποια στιγμή θα εμφανιστούν αυτά τα σημεία.
Δεν τρομοκρατεί αυτό τους χορευτές; Και πώς λύνονται τα πρακτικά προβλήματα που δημιουργούνται, όπως οι φωτισμοί; Είναι αλήθεια ότι αυτός ο τρόπος δουλειάς απαιτεί μεγάλη ακρίβεια από μέρους των χορευτών, ώστε να ξέρουν πότε να δράσουν και πότε να μη δράσουν. Πρέπει δηλαδή να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την κατάλληλη στιγμή για όλα. Να μπορούν να ζήσουν το μετέωρο, το στιγμιαίο, να καταλαβαίνουν ταυτόχρονα την κατάσταση που δημιουργείται, να είναι έτοιμοι να γεμίσουν ή να εκκενώσουν τον χώρο κατ’ αντιστοιχία αυτού που η κάθε Αρχή θέτει ως κανόνα του παιχνιδιού. Όσο για τους φω-
τισμούς, βέβαια δεν μπορούν να είναι προκαθορισμένοι, καθώς παίζουν επίσης με τη στιγμή και την κατάσταση που υπάρχει επί σκηνής. Αλλά οι προκλήσεις είναι που δίνουν αξία σε κάτι. Αναφέρατε και 4 Σχήματα. Τι ακριβώς είναι αυτά; Τα σχήματα, σε αντίθεση με τις Αρχές, είναι δημιουργημένα ως «ιντερμέδια» φιξαρισμένα. Κάποια είναι σόλο, άλλα εκτελούνται από ζευγάρι ή και περισσότερους χορευτές. Σε αυτά το ζητούμενο είναι να καλλιεργηθεί μια αφηγηματική πλευρά, πυκνή, εγγεγραμμένη στο φαντασιακό και την ιστορία της Τέχνης. Πρόκειται για τη Νοσταλγία, τον Έρωτα, τον Λυρισμό και το Γκροτέσκο. Κάθε Σχήμα διαρκεί 3 λεπτά και συνοδεύεται από μουσική ηχογραφημένη και προκαθορισμένη. Αν και οι ενότητες είναι περίπου 15, η κάθε παράσταση παρουσιάζει, για 1 ώρα και 10 λεπτά περίπου, 3 Αρχές και 3 Σχήματα. Είναι δηλαδή ένα θέαμα «α λα καρτ»; Ναι, γιατί όχι; Ο προγραμματιστής μπορεί να διαλέξει τις Αρχές και τα Σχήματα που επιθυμεί σε κάθε παράσταση και να παίξει με τη σειρά που θα παρουσιαστούν. Ήταν αυτός ένας τρόπος για μένα να εμπλέξω τους προγραμματιστές στην καλλιτεχνική ευθύνη και να πάω ως το τέλος το θέμα του αυτοσχεδιασμού, του ρίσκου. Δυστυχώς ελάχιστοι καλλιτεχνικοί υπεύθυνοι/προγραμματιστές ανταποκρίνονται και συμμετέχουν σε αυτό το παιχνίδι! Ευτυχώς οι θεατές είναι συνήθως πιο ανοιχτοί στα ρίσκα. Προβλέπει και γι’ αυτούς κάποιον ειδικό ρόλο η παράσταση; Βεβαίως! Η σχέση με το κοινό είναι κάτι παραπάνω από σημαντική και αυτό πρέπει να βρίσκουμε τρόπους να το τιμούμε. Το σκηνογραφικό στήσιμο της παράστασης έχει φτιαχτεί έτσι ώστε να μπορεί να φιλοξενήσει 20 ως 50 θεατές επί σκηνής. Οι χορευτές σε κάποιες από τις Αρχές βρίσκονται σε φυσική επαφή με τους θεατές, τους προσκαλούν να χορέψουν κ.λπ. Δυστυχώς, στην Αθήνα η σκηνή του Ιδρύματος Κακογιάννη που μας δόθηκε είναι πολύ μικρή και έτσι δεν θα έχουμε το κοινό επί σκηνής – κάτι που θα συμβεί για πρώτη φορά από τη δημιουργία του έργου το 2007 και το οποίο με στενοχωρεί ιδιαίτερα. To Blowin’ είναι μια δουλειά πάνω στη σχέση του χορού με τη μουσική. Πολλοί σημαντικοί σύγχρονοι χορογράφοι εστίασαν τις προσπάθειές τους στο να απελευθερώσουν τον χορό από τη μουσική, στο να του δώσουν αυτοδυναμία. Πιστεύετε ότι αυτή η αυτοδυναμία του χορού είναι τελικά κατακτημένη; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Ήδη από τις δεκαετίες του 1930 και του 1940 υπήρξαν σημαντικές προσπάθειες για την ανεξαρτητοποίηση και τη χειραφέτηση του χορού, για την αποτίναξη των
44 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
δεσμών του με τη μουσική. Σίγουρα η αναγνώριση της χορογραφικής σύνθεσης ως αυτόνομης Τέχνης δεν ήταν ποτέ εύκολη υπόθεση και ούτε έχει τελειώσει. Πέρασε, από τη μια, μέσα από τη ρήξη με την αφηγηματικότητα, το «λιμπρέτο» της μπαρόκ όπερας και μετά του ρομαντισμού, του κλασικισμού κ.λπ., και, από την άλλη, μέσα από τη ρήξη με τη θλιβερή αντίληψη του χορού ως εικονογράφησης, ως συνοδείας που «υπηρετεί και αναδεικνύει» τα μουσικά έργα. Οπωσδήποτε σήμερα μια χορογραφία μπορεί να αγνοήσει τον ήχο, και η καθοριστική εξέλιξη εδώ των τελευταίων 80 χρόνων είναι ότι ένας χορογράφος αποφασίζει, επιλέγει τη φύση, το είδος της σχέσης που θέλει με έναν συνθέτη, με τον ήχο και με τη μουσική γενικότερα. Αυτό είναι βέβαια μια επανάσταση. Γιατί η σχέση χορού και μουσικής αναποδογύρισε: είναι τώρα η χορογραφία που ζητά ή καλεί, που έχει το πάνω χέρι. Το είδος και ύφος της χορογραφικής σύνθεσης καθορίζει το είδος της μουσικής, εάν κριθεί ότι η οποιαδήποτε μουσική είναι αναγκαία για το συγκεκριμένο κομμάτι. Αν όμως η πρωτοκαθεδρία της μουσικής έναντι του χορού αποτελεί πλέον παρελθόν, σε τι απαντάτε με το Blowin’; Το ότι αποφάσισα να μπω στη διαδικασία Blowin’ οφείλεται στο ότι στο μέσο της δεκαετίας του 1990, ενώ ακολουθούσα με πείσμα τη συνθετική μου δουλειά στη χορογραφία, μια γενιά χορευτών και χορογράφων βρέθηκαν να επανανακαλύπτουν ξεχασμένες δομές από τους πειραματισμούς της δεκαετίας του 1960 στην Αμερική, δηλαδή το «περιθώριο» της εποχής (όπως της Ιβόν Ράινερ και Σιμόν Φόρτι). Κι έτσι, ενώ τη δεκαετία του 1980 είχαμε επιτέλους την ευκαιρία να βρούμε μια ουσιαστική αυτονομία και σε θεσμικό επίπεδο για τη χορογραφική δουλειά σε σχέση με τον τομέα της Μουσικής (στη Γαλλία μάλιστα που είναι μια χώρα με πολύ δυνατή πολιτιστική πολιτική), τα πράγματα περιπλέχθηκαν. Γιατί αυτοί οι νέοι χορογράφοι, σε αντίδραση σε αυτό που θεσμικά γινόταν στη Γαλλία επί 15 χρόνια, για την αναγνώριση της Τέχνης της Χορογραφίας και τη δημιουργία υποδομών ικανών να στηρίξουν την αντίστοιχη δημιουργία στο ίδιο επίπεδο με αυτό του Θεάτρου –το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω δεν φτάσαμε ποτέ, ούτε στη Γαλλία, ούτε και αλλού–, επαναστάτησαν κατά του «ωραίου χορού» και πειραματίστηκαν με αυτό που ονομάστηκε «μη-χορός»! Και σήμερα ένας μεγάλος αριθμός αυτών των χορογράφων διευθύνει τα Εθνικά Κέντρα Χορογραφίας! Ευτυχώς, αυτό τώρα αρχίζει να χαλαρώνει, καθώς ο χρόνος θέτει πολύ απλά και φυσικά τους κανόνες του παιχνιδιού σε όλα, και στην τέχνη και στη ζωή: υπάρχουν κύκλοι που επιστρέφουν, τα αληθινά γεγονότα είναι σπάνια! Κυρίως όσον αφορά τους καλλιτέχνες.
Υπήρξατε κι εσείς διευθύντρια ενός μεγάλου κέντρου. Ναι. Τα χρόνια μου στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Εθνικού Χορογραφικού Κέντρου της Ρεν και της Βρετάνης μου έμαθαν πολλά: πρώτα απ’ όλα να είμαι πιο ανοιχτή στο να ακούω. Το θέμα του μοιράσματος του χώρου μεταξύ ομάδων, που τώρα αποτελεί αποστολή των Χορογραφικών Κέντρων, ξεκίνησε σχεδόν με δική μου πρωτοβουλία, στην αρχή, το 1995. Είμαι χαρούμενη που βοήθησα να μεγαλώσει το συγκεκριμένο Χορογραφικό Κέντρο και που άφησα στον διάδοχό μου ένα εργαλείο σε πλήρη λειτουργικότητα, χρήσιμο, με σημαντικά οικονομικά μέσα και πόρους, που δεν είχα όταν ξεκινούσα. Αλλά η μάχη δεν έχει τελειώσει, οι μόνιμοι εχθροί ζουν και βασιλεύουν. Οι μόνιμοι εχθροί είναι οι… οι θεσμικοί επιτηρητές: η Περιφέρεια, η Πόλη, το Κράτος. Πώς μπορείς να κάνεις σωστή δουλειά όταν συνεχώς καλείσαι να εξηγείς την «αφανή» καθημερινή εργασία και την αναγκαιότητα περαιτέρω ανάπτυξης ενός Χορογραφικού Κέντρου; Γιατί για έναν χορογράφο σίγουρα τα μέσα παραγωγής είναι σημαντικά, με σημαντικότερη έγνοια αυτή του χώρου. Ένας σκηνοθέτης μπορεί να
XOPOΣ
OΔHΓIEΣ ΠPOΣ NAYTIΛΛOMENOYΣ Oι συμβουλές της Kατρίν Nτιβερές: Nα αντιστέκεστε, παραμείνετε εύθραυστοι στη δουλειά σας, καλλιεργήστε δύναμη κι αδυναμία, αγαπήστε και συναντήστε μεγάλους δασκάλους της τέχνης: η χορογραφία είναι μια μοναχική περιπέτεια και, ταυτόχρονα, μια συλλογική υπόθεση. Στη φωτογραφία, ακόμα ένα στιγμιότυπο από το Blowin’.
σκεφτεί και να δουλέψει στο γραφείο του. Ένας συγγραφέας μπορεί να δουλέψει ακόμα και στο υπνοδωμάτιό του. Όχι όμως και ένας χορογράφος με τους χορευτές του. Αλλά βέβαια ο Κάζουο Όνο χόρευε σε 15 επί 2! Προς τα εκεί βλέπω να οδεύουμε και πάλι, άλλωστε… Όσον αφορά τη δουλειά σας και μόνο, τι σας απασχολεί ιδιαίτερα; Για περισσότερα από 28 χρόνια έδειξα ιδιαίτερο σεβασμό στη γραφή, στην κατασκευή ενός ιδιώματος που να περνάει ταυτόχρονα από τη δύναμη της ποίησης και του φαντασιακού, στην αλήθεια των παραστατικών τεχνών, δηλαδή τη σκηνή. Αλλά αυτό απασχολούσε τους καλλιτέχνες ήδη από την αρχαιότητα! Είμαι ωστόσο πολύ προσεκτική στο θέμα της σκέψης που συνοδεύει μια γραμματική του σώματος. Και, βέβαια, με απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα του αυτοσχεδιασμού. Από το 2007 θέλησα να «αναψηλαφήσω» το θέμα αυτό, αφενός για να θέσω εμένα την ίδια σε αμφισβήτηση, να ανατρέψω τους κώδικές μου και αφετέρου για να συνεχίσω τη σε βάθος δουλειά με τους χορευτές μου: δουλειά συνεχούς επανεξέτασης των δεδομένων μας, κάτι που είναι η φύση κάθε καλλιτέχνη, ερμηνευτή ή δημιουργού. Ο
XOPOΣ
αυτοσχεδιασμός είναι ένα από τα συστατικά στοιχεία της δημιουργικής διαδικασίας, αλλά δεν τον είχα ποτέ χρησιμοποιήσει ως τελικό στόχο και κινητήρια δύναμη της παράστασης. Ποιες συμβουλές θα δίνατε σε ένα νέο χορογράφο; Δεν έχω καμιά συμβουλή να δώσω σε ένα νέο χορογράφο παρά μόνο μία: άλλαξε ζωή! Και, κυρίως, πριν κάνεις το οτιδήποτε, έχε μια καλή γνώση του χορού και της τέχνης γενικά, για να μην επαναλαμβάνεις επ’ άπειρον –μαζί με τόσους άλλους– αυτό που από άγνοια θεωρείται «ανακάλυψη»! Θα του έλεγα, επίσης, να μην ακούει κανένα, να αντιστέκεται, να διατηρήσει κάτι το εύθραυστο στη δουλειά του, να καλλιεργήσει δύναμη και αδυναμία, να αγαπήσει και να συναντήσει μεγάλους δασκάλους της τέχνης, να καταλάβει ότι η χορογραφία είναι μια μοναχική περιπέτεια, μια μοναξιά ζωής και ταυτόχρονα μια μεγάλη συλλογική περιπέτεια και άρα, πάντα, πολιτική… Ποιες συμβουλές δεχτήκατε εσείς από τους δασκάλους σας όταν ξεκινούσατε; Όταν ξεκίνησα ήμουν κοριτσάκι και τότε τα πράγματα ήταν απλά: τα κοριτσάκια σπούδαζαν πιάνο και χορό και τα
αγοράκια έπαιζαν ποδόσφαιρο! Ξεκίνησα λοιπόν την καλλιτεχνική μου «πορεία» στα 5. Είχα πολλούς δασκάλους, αλλά όλα άλλαξαν όταν πήγα με υποτροφία στην Ιαπωνία. Πέντε μήνες με τον Δάσκαλο Κάζουο Όνο, που πέθανε στα 103 του χρόνια πριν λίγες εβδομάδες, εξανέμισαν εντελώς όλη την ως τότε παιδεία που είχα συγκεντρώσει. Κρατάω από αυτόν μια βάση σταθερή και ανεξίτηλη στη δουλειά μου. Αλλά μαθαίνουμε τόσα από τους άλλους, ακόμα και τους κακούς δασκάλους. Τους είμαι βαθιά υπόχρεη! Πρέπει, ωστόσο, κανείς να βρει τον δρόμο του, τη μοναδικότητά του και ταυτόχρονα να μένει δεκτικός και να προσέξει να μην εγκλωβιστεί σε μια μέθοδο, ένα στυλ, μια γνώση, να μένει κανείς ανήσυχος, σε εγρήγορση! Εσάς τι σας κρατάει τελικά σε εγρήγορση; Το πώς να κρατηθώ! Πώς να συνεχίσω, πώς να μείνω επιθετική για να συνεχίσω να δημιουργώ – με δεδομένη την αδυναμία της πολιτιστικής πολιτικής στην Ευρώπη και αλλού, που τη γνωρίζω καλά και εκ των έσω. Πώς να αντισταθώ στις μόδες και να είμαι προσεκτική με τις καινούργιες φόρμες και ταυτόχρονα να μένω ανοικτή και να διατηρώ την περιέργειά μου. Πώς
να συνεχίσω με τον χορό να δημιουργώ ένα σύνδεσμο μεταξύ νοήματος και συναισθήματος… Κι αυτά είναι, τελικά, τα πιο σημαντικά. s
Info Κατρίν Ντιβερές Blowin’ Η ανυπότακτη χορογράφος Κατρίν Ντιβερές διευθύνει 8 χορευτές και 2 μουσικούς επί σκηνής σε μια πορεία γύρω από το τυχαίο, γεμάτη αυτοσχεδιασμούς και πειραματισμούς με τη ζωντανή μουσική. Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης 10 - 12 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό)
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 45
Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης Καρυοφυλλιά Καραμπέτη
αρσενικό θηλυκό Aπό την Κάλλια Αναγνωστάκη Φωτογραφίες: Bίκυ Γεωργοπούλου
Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης Καρυοφυλλιά Καραμπέτη: το μοιραίο όσο και «ασυνήθιστα» ερωτικό ζευγάρι του νεότερου Οιδίποδα Τυράννου στην ιστορία των Επιδαυρίων μιλά για τον αγώνα των Ελλήνων ηθοποιών να διαπεράσουν τα σύνορα της τέχνης τους και καταλήγει σε προσωπικές εξομολογήσεις.
Info Αμφι-Θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου Σοφοκλή, Οιδίποδας Τύραννος Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης αναλαμβάνει για πρώτη φορά το ρόλο του Οιδίποδα και η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη για πρώτη επίσης φορά το ρόλο της Ιοκάστης, στην υπέρτατη τραγωδία του Σοφοκλή, όπου ο Οιδίποδας δεν καταφέρνει να γλιτώσει από την προδιαγεγραμμένη μοίρα του και σκοτώνει πατέρα, παντρεύεται μητέρα και αυτοτυφλώνεται. Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου 9 & 10 Ιουλίου 2010, 21:00 Εισιτήρια: €50 (Διακεκριμένη), €40 (Α’), €30 (Β’- Θέσεις χωρίς αρίθμηση), €20 (Άνω Διάζωμα). Φοιτητικό κ.ά.
ΣοΦοΚΛηΣ ΦροΪντ Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης και η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη πάνε κόντρα στα ταμπού και βουτάνε κατευθείαν στην καρδιά του πιο διάσημου συμπλέγματος.
M
ιλά δίχως φόβο αλλά με πολύ πάθος για το ρόλοογκόλιθο του Οιδίποδα Τυράννου, που ήρθε απρόσμενα να τον συναντήσει στα 40 του μόλις χρόνια. Κι ακόμη για τη λαϊκότητα της Επιδαύρου, τις υποκριτικές ταμπέλες και την απατηλή εικόνα του «μέσου θεατή». Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης δεν κρύβεται πίσω από δήθεν μετριοφροσύνες. Αυτοσυστήνεται ως «μαξιμαλιστικό ον» και ηθοποιός «υψηλών ταχυτήτων» που ανα-
“
ζητά το κατάλληλο μέσο για να κάνει η τέχνη του το γύρο του κόσμου. Περίμενες πως ο Οιδίποδας Τύραννος θα έρθει τόσο νωρίς στην καριέρα σου; Όχι, και πάντα αναρωτιόμουν γιατί ο ρόλος δεν ερμηνεύεται από ηθοποιούς νεαρότερης ηλικίας, δεδομένου πως ο ήρωας είναι εκεί γύρω στα σαράντα όταν διαδραματίζονται τα γεγονότα της συγκεκριμένης τραγωδίας. Όσο παράταιρο είναι να ’χεις έναν γερασμένο Άμλετ και μια Γερτρούδη που δεν πείθει πως ενδιαφέρεται ακόμη για το σώμα της και το σεξ, άλλο τόσο περίεργο είναι να βλέπεις εξαιρετικές ηθοποιούς να υποδύονται την Ιοκάστη
ρουσιάζοντας ταυτόχρονα δυο ήρωες με σάρκα και αίμα.
Δυο χρόνια μετά την αριστοφανική παράσταση ΒατραΧ που δίχασε κοινό και κριτικούς, αισθάνεσαι πως η συνεργασία σου με τον «κλασικό» σκηνοθέτη του Αμφι-Θεάτρου Σπύρο Ευαγγελάτο λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας στην αναμέτρησή σου με το ρόλο; Καταρχήν δεν επικυρώνει κανείς την ταυτότητά του έπειτα από είκοσι χρόνια στη σκηνή. Ή έχεις ταυτότητα ή δεν έχεις. Ούτε πιστεύω σε διαφορές που έχουν να κάνουν με γενιές ή φόρμες. Η ταξινόμηση των ανθρώπων, στο θέατρο και παντού, προέρχεται από την ανάγκη μας να μπορούμε εύκολα και γρήγορα να επιλέγουμε ποιος είναι μαζί μας και ποιος εναντίον μας. Προσωπικά έχω δει εμπνευσμένες παραστάσεις από μεγαλύτερης ηλικίας σκηνοθέτες, όπως και πολύ συντηρητικές από νεότερους. Σημασία έχει να σεβαστείς το χώρο της Επιδαύρου που, κατά βάση, είναι λαϊκό θέατρο αφού απευθύνεται σε 10.000 θεατές. Οι ΒατραΧ δεν ήταν μια στρυφνή παράσταση. Απλώς λειτούργησαν με τρόπο προβοκατόρικο, βασισμένοι στην ιδέα του ότι δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε το αρχαίο δράμα όπως ήταν στην εποχή του. Η τωρινή είναι πιο αναγνώσιμη, με την έννοια πως λέει καθαρά την ιστορία. Δίχως γλώσσα φορμαλιστική ή πειραματικού τύπου λεκτικές αποδομήσεις.
Σε αντίθεση πάντως με κείνον, για να χαριτολογήσω, φαίνεται πως ανήκεις στην κατηγορία των ανθρώπων που αρέσκονται να προκαλούν τη μοίρα τους. Έχεις καταπιαστεί με πολλά και αμφιλεγόμενα πράγματα, από τηλεοπτικά ριάλιτι μέχρι και την πολιτική. Κάποτε ένας δάσκαλός μου με είχε αποκαλέσει «πολυπράγμονα τσαπατσούλη». Δεν είναι πως θέλω να τα κάνω όλα. Απλώς έχω μια πολύ ευρεία γκάμα ενδιαφερόντων. Είμαι μαξιμαλιστικό ον. Θεωρώ αντιπροσωπευτικότερη την κρίση ενός φίλου πριν δυο χρόνια που μου είπε: «Έχεις πολύ καλό reprise αλλά όχι πολλές αντοχές». Κι είχε δίκιο. Πέφτω με τα μούτρα σε ό,τι με εξιτάρει. Αν όμως είναι κάτι που δεν με δεσμεύει επαγγελματικά, μπορεί κάποια στιγμή απλώς να μην το βλέπω. Πολλές φορές στο θέατρο αισθάνομαι ότι «στενεύομαι». Αναγνωρίζω βέβαια ότι αυτό που κάνω είναι η δουλειά μου, είμαι καλός σ’ αυτήν, εξαιτίας της κερδίζω αποδοχή και χρήματα και καθόλου δεν τη φτύνω. Αλλά με ενδιαφέρει πολύ όλος ο κόσμος.
Σε προβληματίζουν ωστόσο οι αντιδράσεις του κοινού; Το κοινό θέλει τα πάντα. Έχει αποδειχθεί πως μπορεί να λατρέψει μια αποδομητική παράσταση εξίσου με κάποια περισσότερο «προσιτή». Στην πραγματικότητα κανείς μας δεν είναι ο μέσος θεατής. Ένα όμως είναι σίγουρο, πως η αποδοχή του εξαρτάται από την ποιότητα του τελικού αποτελέσματος μιας δουλειάς. Θεατρική παράσταση, σινεμά, σίριαλ, τηλεπαιχνίδι, ό,τι και να ’ναι αυτό, πρέπει να είναι αντάξιο των λόγων για τους οποίους φτιάχτηκε. Πόσο σε αγγίζει ο Οιδίποδας; Αντιλαμβάνομαι την ευφυΐα του, τη διάθεσή του να λύσει τα όποια προβλήματα με τη χρήση της λογικής, την αλαζονεία του μέσα στην καλή του προαίρεση όπως και τη συντριβή του, αλλά θεωρώ πως κανείς σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να ταυτιστεί απόλυτα μ’ αυτόν το ρόλο-ογκόλιθο. Το ζητούμενό μας ήταν να διατηρήσουμε το αναγκαίο για το είδος και το χώρο μέγεθος του έργου, πα-
Την πολιτική την έχεις πάρει σοβαρά; Με ενδιαφέρει η επαφή με τον κόσμο και με ανθρώπους που διαθέτουν ποιότητα σκέψης. Όμως, ποτέ δεν είδα τον εαυτό μου στα πολιτικά έδρανα. Ούτε και σκέφτομαι να αλλάξω καριέρα. Το θέατρο εξακολουθεί να σε ενθουσιάζει; Όχι πάντα. Γι’ αυτό και εξακολουθώ να ψάχνομαι. Από το 2004 κι έπειτα δουλεύω αρκετά λιγότερο απ’ ό,τι πριν, παρότι ως πατέρας θα έπρεπε να επιδιώκω το αντίθετο. Ό,τι κάνω πλέον στο θέατρο θέλω να με αφορά προσωπικά, να έχω κάτι να πω. Θα σε ενδιέφερε μια διεθνής καριέρα; Δεν είναι κάτι που ως Έλληνας ηθοποιός μπορώ να κερδίσω. Πιο πολύ θα μ’ άρεσε να εξασκώ την τέχνη μου ανά τον κόσμο. Να έχω την αίσθηση πως τον βλέπω περισσότερο. Εξ ου και το «σαμπάτικαλ» στο Λος Άντζελες –για να δω πώς λειτουργεί η περίφημη βιομηχανία του κινηματογράφου– την εποχή που ακολούθησε τον Άμλετ και τον Ιππόλυτο. Μου άρεσε που βρέθηκα στον Παναμά όταν έκανα το «Survivor». Και θα ήμουν ευτυχής αν μια ταινία με ταξίδευε στην Αλάσκα ή αν είχαμε τη δυνατότητα να παίξουμε τον Οιδίποδα στο εξωτερικό. s
είμαι μαξιμαλιστικό ον
48 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
“
Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης
στην ηλικία που κανονικά θα ’πρεπε να έχουν εγγόνια.
ΘEATPO
“ “
“
Πάντα
επιδιώκω να είμαι όσο το δυνατό μη αναγνωρίσιμη.
Καρυοφυλλιά Καραμπέτη
“E
ζηλεύω την ιζαμπέλ ιπέρ
ίναι από τις ελάχιστες ηθοποιούς της γενιάς της που έχουν κάνει «διατριβή» στην αρχαία τραγωδία (δέκα πρωταγωνιστικοί ρόλοι τα τελευταία 15 χρόνια, πλάι σε σκηνοθέτες Έλληνες και ξένους, «λόγιους» και μη, από Βολανάκη και Στάιν μέχρι τον σημερινό Ευαγγελάτο), όμως η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη εξακολουθεί συνειδητά να την αντιμετωπίζει με το βλέμμα της πρωτάρας. Λίγο πριν την παρθενική της εμφάνιση σαν Ιοκάστη, η καταξιωμένη ερμηνεύτρια μιλά με αφοπλιστική ειλικρίνεια για το τι ψάχνει πλέον –και ανέκαθεν έψαχνε– στο θέατρο. Τις μανιέρες που αδίκως της προσάπτουν, τη μοιραία τυποποίηση και τον ευρωπαϊκό αποκλεισμό της ελληνικής σκηνής.
Το αρχαίο δράμα είναι είδος που απαιτεί εξειδίκευση ή όλοι μπορούν να το ερμηνεύσουν; Απαιτεί μεγάλη τεχνική κατάρτιση και εσωτερικό μέγεθος. Να γυμνάζεις αδιάκοπα σώμα και φωνή. Δεν είμαι εναντίον τού να δοκιμάζονται οι ηθοποιοί σε τέτοιου είδους ρόλους. Ακόμη όμως κι αν είσαι η Μέριλ Στριπ, θα χρειαστείς στήριξη και καθοδήγηση από έναν σπουδαίο σκηνοθέτη για να τα βγάλεις πέρα μαζί τους. Ο τρόπος ερμηνείας τους είναι ένα τεράστιο ζήτημα που ανακύπτει κάθε καλοκαίρι λόγω των αντιδράσεων του κοινού απέναντι στις όποιες νεωτε-
ΘEATPO
ριστικές «αναπαραστάσεις» του είδους. Στην πραγματικότητα κανείς μας δεν ξέρει πώς πρέπει να ερμηνεύεται η αρχαία τραγωδία. Όλοι αυτό ψάχνουμε, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε όχι. Όταν όμως για τις ανάγκες του Φεστιβάλ τα ίδια έργα ανεβαίνουν και ξανανεβαίνουν, είναι δεδομένο πως εξαιτίας της πολυπλοκότητάς τους θα υπάρξουν πολλές και διαφορετικές αναγνώσεις τους. Σε ενοχλούν οι αρνητικές αντιδράσεις του κοινού της Επιδαύρου; Μου θυμίζουν τους χούλιγκαν. Δεν θα κάνω κοινωνική ανάλυση του φαινομένου, αλλά θεωρώ πως θα ’πρεπε το κοινό να αντιλαμβάνεται ότι η Επίδαυρος δεν είναι γήπεδο όπου πας για να εκτονωθείς. Σε δυσκόλεψε η πρώτη σου «Ιοκάστη»; Η Ιοκάστη ζει το τερατώδες και το αδιανόητο πάνω στη σκηνή. Είναι η τραυματισμένη μητέρα ενός παιδιού καταδικασμένου πριν από τη γέννησή του να πεθάνει. Στην απόλυτη απόγνωσή της, όταν διαπιστώνει πως δέχτηκε ως εραστή το σώμα που βγήκε από τη μήτρα της, επιλέγει την αυτοκτονία –στην πραγματικότητα την πρακτική επισφράγιση ενός προαναγγελθέντος θανάτου–, σε αντίθεση με τον Οιδίποδα που επιμένει να ζει. Το θέμα που τίθεται, από το ίδιο το έργο, δεν είναι απλώς να φτάσεις στην αυτογνωσία μέσα από την πορεία προς την αυτοσυνείδηση, αλλά και το πώς επιβιώνεις μετά. Η δοσολογία της συγκίνη-
σης που αντιστοιχεί σ’ αυτό το «πώς» είναι και η τεράστια δυσκολία του ρόλου.
θέατρο έξω τολμά να είναι πολύ πιο πειραματικό απ’ ό,τι στην Ελλάδα.
Φημίζεσαι πάντως για τις δωρικές σου ερμηνείες. Ελπίζω να μην εννοείς τη λέξη μανιέρα. Στενοχωριέμαι όταν μου την προσάπτουν, όπως φέτος που κάποιος έγραψε ότι ήμουν έξω απ’ αυτήν. Γιατί πάντα επιδιώκω να είμαι όσο το δυνατό μη αναγνωρίσιμη. Ακόμη και στην τραγωδία για την οποία υπάρχουν πολλές και αντιφατικές απόψεις: άλλοι ζητάνε την υπερβολική συγκίνηση κι άλλοι θεωρούν πως πρόκειται για μέγεθος διανοητικό κι όχι συγκινησιακό. Προσπαθώ να πατώ στην κόψη του ξυραφιού κι αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο.
Θα σε ενδιέφερε μια καριέρα στο εξωτερικό; Κανείς στην Ευρώπη δεν μας ξέρει. Να πάω και να χτυπήσω πόρτες; Ποιος είναι αυτός ο σκηνοθέτης που θα τον ενδιέφερε να πάρει μια Ελληνίδα ηθοποιό; Μετακλήσεις ξένων σκηνοθετών μόνο φορείς όπως το Εθνικό μπορούν να κάνουν. Έτσι προέκυψε η συνεργασία μου με τον Στάιν (σ.σ.: τη σκηνοθέτησε στο ρόλο της Κλυταιμνήστρας στη σοφόκλεια Ηλέκτρα το 2007 από το Εθνικό), αλλά κι αυτή ήταν στην ελληνική γλώσσα. Το Φεστιβάλ από μόνο του δεν το έχει κάνει. Καλεί τον Οστερμάγιερ να ανεβάσει έργα αλλά χωρίς Έλληνες ηθοποιούς…
Θεωρείς ωστόσο πως έχεις τυποποιηθεί στο δράμα; Αν βρισκόταν ένας πολύ καλός σκηνοθέτης να με διδάξει, θα έλεγα «ναι» σε μια εξαιρετική κωμωδία. Δυστυχώς το περσινό πείραμα με τη Στρίγγλα απέτυχε γιατί δεν λειτούργησε η χημεία μεταξύ των συντελεστών με τον δημιουργικό τρόπο που εγώ θα επιθυμούσα. Αισθάνεσαι γεμάτη από ρόλους; Θα ήταν ύβρις να πω ότι έχω απωθημένα. Ανήκω στην πολύ μικρή κατηγορία των ηθοποιών που έχουν παίξει όλα όσα έχουν επιθυμήσει. Νιώθω ευλογημένη. Όμως δεν παύω να ζηλεύω την Ιζαμπέλ Ιπέρ, γιατί θεωρώ πολύ πιο συμπαντικές τις δικές της ερμηνείες από τις δικές μου. Γιατί ζηλεύω τις συνεργασίες της. Γιατί το
Και με τους ρόλους στη ζωή πώς τα πας; Σου λείπει μια δική σου οικογένεια; Αν μου έλειπε θα την είχα δημιουργήσει. Ο γάμος και τα παιδιά δεν ήταν ποτέ επιλογή μου. Η θεατρική ομάδα; Είναι γνωστό ότι κατάγεσαι από αυτές. Δεν έχω καμιά δυσκολία να λειτουργήσω ως freelancer, αλλά αισθάνομαι πως κολυμπώ στα νερά μου όταν μοιράζομαι με άλλους μια κοινή γλώσσα, μια κοινή μέθοδο και στόχους. Κάποτε το συνάντησα στο Ανοιχτό Θέατρο και την Πειραματική Σκηνή Τέχνης και τώρα ξανά στην ομάδα ΝΑΜΑ με την οποία θέλω να συνεχίσω τη συνεργασία μου. s
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 49
Κατερίνα Παπαγεωργίου
βαθιά, σκοτεινή
άβυσσος
Η Κατερίνα Παπαγεωργίου κάνει στάση στο νησί της Καλυψώς για να στήσει ένα χορό γύρω από το χρόνο, τη μνήμη, τον άνθρωπο και την άβυσσο.
χ
Από την Έλενα Χρηστοπούλου
ορεύτρια και χορογράφος, η Κατερίνα Παπαγεωργίου επιστρέφει στο Φεστιβάλ Αθηνών με την παράσταση Oh! Deep sea-corpus I. Έχοντας συνεργαστεί στο παρελθόν με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου και τον Κωνσταντίνο Ρήγο, δημιουργεί εδώ και σχεδόν μια δεκαετία έργα με την ομάδα της adLibdances. Με ευγένεια και προσοχή, μας μίλησε για το πώς την ενέπνευσε η Καλυψώ, για τη σχέση κβαντομηχανικής, χορού και Οδύσσειας (!), αλλά και για το πώς έχει καταφέρει να κερδίσει χρόνια ψυχανάλυσης χορεύοντας. Μου αρέσει πολύ ο τίτλος Oh! Deep sea-corpus I, αλλά δυσκολεύομαι να τον αποδώσω στα ελληνικά. Το Oh! μ’ αρέσει γιατί με παραπέμπει σε κάτι σκανταλιάρικο, αλλά μετά με προβληματίζει ο συνδυασμός λέξεων και παύλας: Ένα θαλάσσιο σώμα στα βαθιά; Βαθιά θάλασσα – μια συλλογή; Πώς το εννοείς; Καταρχήν ο τίτλος εμπνέεται από τον ίδιο τον τίτλο του έπους Ο-δύ-σσεια ή όπως αποδίδεται στα αγγλικά: O-dy-ssey. Κάπως έτσι προκύπτει το «Οh! Deep sea», από γλωσσολογική ή ακόμη και από μουσική πλευρά. Επίσης, καθώς σκοπός μου δεν είναι να αναπαραστήσω την εκάστοτε ραψωδία, αλλά περισσότερο να αντλήσω από την καθεμιά τα ίχνη που πιστεύω ότι έχει νόημα να εκτεθούν, σε σχέση με το ανθρώπινο κοινω-
Info νικό είδος, ο τίτλος αποκτά και μια πιο πολιτική χροιά. Ένας τέτοιος τίτλος εκφράζει τη σχέση του ανθρώπου με αυτό που δεν μπορεί να ορίσει, ενώ την ίδια στιγμή γίνεται ανθρώπινος μόνο εξαιτίας αυτής της απροσδιόριστης σχέσης. Το Oh! Deep sea-corpus I είναι ο άνθρωπος και η άβυσσος. Το «Οh!» είναι ο θαυμασμός μας γι’ αυτή τη σχέση μεγεθών. Ο τίτλος έχει δραματουργική ακρίβεια για όλο το έργο∙ ήταν μάλιστα έμπνευση του δραματουργού και συνεργάτη Νίκου Φλέσσα. Έμπνευσή σου είναι η Καλυψώ. Τι σε έλκει σ’ αυτήν; Η επιλογή ήταν σημείο αναφοράς. Στην Καλυψώ εντοπίζω τα δύο πολύ σημαντικά θέματα του χρόνου και της μορφής. Η ραψωδία ορίζεται από μια βραδύτητα, μια αναστολή του χρόνου. Στο χώρο αυτόν της επιβράδυνσης ξεπροβάλλει η μορφή της Καλυψώς, που επαληθεύεται όμως από τον παρατηρητή Οδυσσέα. Η ακινητοποιημένη στο χρόνο Καλυψώ ενεργοποιεί τη δική μου θέση, καθώς ταυτίζομαι με ένα πρόσωπο που δεν είμαι εγώ. Ταυτόχρονα κοιτάζω να δω τον παρατηρητή που συνέλαβε τη μορφή της. Με έναν τρόπο με βοηθάει να εντοπίσω τη δική μου υποκείμενη, καλλιτεχνική, πολιτική υπόσταση. Στο δελτίο Τύπου της παράστασης αναφέρεται το εξής: «Οδύσσεια είναι κάθε μορφή ταξιδιού που ενώ ξετυλίγεται στον χώρο σκοντάφτει στον χρόνο». Θες να μας πεις ένα-δυο παραπάνω λόγια γι’ αυτό;
50 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
Διαβάζοντας τη μετάφραση της Οδύσσειας του Μαρωνίτη, η οποία πρέπει να επισημάνω πως είναι εξαιρετική, κράτησα αυτή τη φράση για να μελετήσω και να ερευνήσω μαζί με τους συνεργάτες μου ένα ολόκληρο έργο. Θεωρώ ότι η φράση αυτή εμπεριέχει τις δομές «της σύγχρονης Φυσικής». Εννοώ ότι μετατοπίζει τις αυτονόητες έννοιες σε μια σφαίρα πιο κοντά ας πούμε στην κβαντομηχανική. Τι σχέση έχει τώρα η κβαντομηχανική με το χορό και την Οδύσσεια; Έχει στο θέμα της αφήγησης, δεν υπάρχει γραμμικότητα. Γενικότερα στη δουλειά σου σε απασχολούν οι έννοιες του χρόνου και της μνήμης. Γιατί συγκεκριμένα αυτές οι δυο θεματικές; Ποια διάστασή τους προσεγγίζεις με τις χορογραφίες σου; Ο χρόνος και η μνήμη θεωρώ ότι είναι ταυτόσημες έννοιες∙ ίσως μπορείς να πεις ότι ο χρόνος είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκφράζεται η μνήμη ως κώδικας ή vice versa. Αυτό που για μένα μέσα από τη χορογραφία ορίζεται ως «χώρος» και «κίνηση». Αυτό με πάει κάπου... Ένα στοιχείο στην ιστορία της Καλυψώς είναι οι δυνητικές μαγικές της ικανότητες – μπορεί να μην τη βλέπουμε να εφαρμόζει κάποια μαγεία, αλλά γνωρίζουμε ότι αν θέλει μπορεί να το κάνει. Για παράδειγμα, προσπαθεί να πείσει τον Οδυσσέα να παραμείνει μαζί της, λέγοντάς του ότι θα τον κάνει αθάνατο, αλλά δεν το κάνει ποτέ. Υπάρχει κάτι στο χορό ή στη χορογραφία που να μην το βλέ-
Ομάδα χορού adLibdances Κατερίνα Παπαγεωργίου Oh! Deep sea-corpus I Η ανερχόμενη χορογράφος Κατερίνα Παπαγεωργίου (adLibdances) μελετά τις χρονικές διαστάσεις της Οδύσσειας με έμπνευση την Καλυψώ, και τη σχέση της με τη μνήμη και τις μορφές. Πειραιώς 260, Χώρος Ε΄ 12 & 13 Ιουλίου 2010, 20:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό)
πεις ακριβώς αλλά να ξέρεις ότι υπάρχει πάντα εκεί; Ναι, βέβαια, το είναι, υπαρκτό και άπιαστο, κλεισμένο κάτω από τη μάσκα του φαίνεσθαι. Όταν μπορώ να αρθρώσω την προσωπική μου σχέση με το είναι και το φαίνεσθαι μέσα από τη χορογραφία αισθάνομαι σαν να έχω κερδίσει δέκα χρόνια ψυχανάλυσης – εκεί ακριβώς είναι η μαγεία που αναφέρεις. Πώς ακριβώς συνδέονται όλα τα παραπάνω με τη σκηνογραφία της Τερέζας Χαν, που έχει εμπνευστεί από την εγκατάσταση του Μαρσέλ Ντισάμπ στη διεθνή έκθεση σουρεαλισμού το ’38; Δεν είχε πάει καθόλου το μυαλό μου προς το σουρεαλιστικό στοιχείο μέχρι να διαβάσω αυτή την πληροφορία. Δεν εμπνευστήκαμε από το σουρεαλιστικό στοιχείο του έργου, άλλωστε αυτό προκύπτει όχι από το ίδιο το έργο αλλά από τη χωροχρονική συγκυρία του στη συγκεκριμένη έκθεση. Εδώ θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε την πραγματιστική
ΧοροΣ
© Iωάννης Pουμελιώτης
του πλευρά, μεταβάλλοντάς το σε απτό σημείο αναφοράς για τη χορογραφία.
ζει η ιδέα της διπλής πατρίδας, η μια για δουλειά και η άλλη για νοσταλγία.
Ο αριθμός 1 στον τίτλο αφήνει την εντύπωση της συνέχειας. Προς τα πού θα ’θελες να κινηθείς με το συγκεκριμένο έργο στο μέλλον; Το Οh! Deep-sea είναι ένα έργο μακροχρόνιου προγραμματισμού, με περιοδικούς σταθμούς (παραγωγές) και κοινό παρανομαστή τα επεισόδια της Οδύσσειας. Το Corpus I ορίζει την αρχή μιας σειράς έργων βασισμένων στις ραψωδίες της Οδύσσειας – θα υπάρχει ανάλογα και Corpus II και Corpus III, μέχρι η συνέχεια αυτή να συγκρουστεί με μια άλλη θεματική ή συγκυρία που θα τη μετασχηματίσει ή θα τη μετατοπίσει.
Έχεις σπουδάσει κοντά στην Τρίσα Μπράουν, η οποία φέτος συμμετέχει κι εκείνη στο Φεστιβάλ. Θα πας να τη δεις; Τι σου έχει μείνει περισσότερο από τη συνεργασία σας; Δεν έχω σπουδάσει κοντά στη Τρίσα Μπράουν, έχω σπουδάσει στον χώρο που έφερε το πνεύμα της Τρίσα Μπράουν. Ήμουν υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright και η επιλογή μου σαν χώρος σπουδής ήταν το στούντιο της Τρίσα Μπράουν. Ήμουν πιο κοντά με τους χορευτές της, καθώς τα μαθήματα τεχνικής και ρεπερτορίου γίνονταν από αυτούς. Αυτή ήταν εκεί ενίοτε, ανάλογα με τις αναγκαιότητες της ομάδας∙ σπάνια την έβλεπες, αλλά όταν συνέβαινε ήταν ωραίο να βλέπεις μπροστά σου μια τόσο σημαντική πηγή για την ιστορία του μεταμοντέρνου χορού.
Ζεις και εργάζεσαι στο Βερολίνο τα τελευταία χρόνια. Χορεύεις διαφορετικά όταν βρίσκεσαι εκεί; Κι αν ναι, με ποιον τρόπο; Θα έλεγα ότι χορεύω το ίδιο παντού∙ αυτό που αλλάζει εδώ είναι ίσως η δημιουργική διαδικασία: με συγκεντρώνει περισσότερο η πόλη του Βερολίνου. Επίσης έχω feed-back πάνω στη δουλειά μου και για μένα αυτό είναι σημαντικό. Απλά είμαι από αυτούς που τους ταιριά-
XOPOΣ
Με το προηγούμενο έργο σου Lang αναρωτιόσουν «τι απομένει για να χορευτεί»; Τι απομένει λοιπόν για να χορευτεί; Ίσως η ουσιαστική σχέση μας με μεγαλύτερα μεγέθη. s
Στα ΔιΧτυα τηΣ ΚαΛυψΩΣ H Kατερίνα Παπαγεωργίου (στην κορυφή), εμπνέεται από την Oδύσσεια. Kάτω, στιγμιότυπο από την παράστασή της, Moment.
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 51
Συναντήσεις υπό την σκιά του Μπετόβεν Από τον Aντώνη Σακελλάρη
Σ
τις 14 Ιουλίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών η κορυφαία Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ υπό τη διεύθυνση του Κωνσταντίνου Καρύδη θα ερμηνεύσει έργα του Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν, του Περικλή Κούκου και του Φαζίλ Σάι. Θα είναι μια βραδιά που θα συναντηθούν Ανατολή και Δύση, παρελθόν και
μέλλον, τζαζ και κλασική μουσική. Τα ονόματα που θα συντελέσουν σε αυτή την εμφάνιση την κάνουν ένα από τα μουσικά γεγονότα του καλοκαιριού. Η πολυπληθής Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ είναι ένα από τα πλέον συζητημένα και μοναδικά κλασικά σχήματα της εποχής μας. Είναι δημιούργημα του Κλαούντιο Αμπάντο και 40 μουσικών από 20 χώρες. Έχει εμφανιστεί σε αμέτρητα κοντσέρτα «από τον Βόρειο Πόλο μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα». Η συλλογική οργά-
νωση και λειτουργία της την έχουν καταστήσει υπόδειγμα για τον ορχηστρικό χώρο στην Ευρώπη. Ο Κωνσταντίνος Καρύδης, μόνιμος κάτοικος Γερμανίας, στα 36 του χρόνια είναι ένας από τους πλέον ανερχόμενους αρχιμουσικούς στην Ευρώπη. Ο Περικλής Κούκος, με αξιόλογες παρουσίες στο διεθνές στερέωμα και μακρά θητεία σε μερικούς από τους σημαντικότερους πολιτισμικούς οργανισμούς της χώρας, συνεισφέρει με το εσωτερι-
κής έντασης ψυχόδραμα Ιn Memoriam, αφιερωμένο στον δάσκαλο όλων των Ελλήνων συνθετών Γ. Α. Παπαϊωάννου. Ο Φαζίλ Σάι θα ερμηνεύσει ο ίδιος ως σολίστας το πρωτότυπο 2ο κοντσέρτο του με τίτλο Ο δρόμος του μεταξιού. Αλλά πρώτα θα ακούσουμε την εκτέλεση του τρίτου κοντσέρτου της Έβδομης Συμφωνίας του μέντορα και εμπνευστή όλων των συντελεστών της μοναδικής αυτής συναυλίας, του Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν.
Κωνσταντίνος Καρύδης
© Tilbert Weigel
Γκασταρμπάιτερ για την τέχνη αναλόγια. Και θεωρείται πλέον ως ένας από τους πιο ανερχόμενους μουσικούς διευθυντές στην Ευρώπη, με συνεχείς εμφανίσεις με τις σημαντικότερες ορχήστρες του κόσμου. Τον πετύχαμε στο σπίτι του στο Μόναχο, λίγες μόνο ώρες αφού είχε επιστρέψει από το Λονδίνο, όπου διεύθυνε ένα κοντσέρτο στο Κόβεντ Γκάρντεν. Η κούραση τον έκανε εξαιρετικά λακωνικό, αλλά απάντησε στα περισσότερα από τα ερωτήματα που του θέσαμε. Καλημέρα, κύριε Καρύδη, έχετε αρκετά φορτωμένο πρόγραμμα. Ναι, δεν έχω παράπονο. Εγώ το επιδίωξα.
Ο Κωνσταντίνος Καρύδης είναι μόνιμος μαέστρος στο Gartnerplatz Theater του Μονάχου. Στα 36 του χρόνια έχει να υπερηφανεύεται ότι έκανε το όνειρό του πραγματικότητα. Από την παιδική του ηλικία ήθελε να ασχοληθεί μόνο με την κλασική μουσική. Ανιψιός του αείμνηστου Μιλτιάδη Καρύδη, από μικρός ήταν χωμένος μέσα στις παρτιτούρες και τα
Σας μένει ελεύθερος χρόνος; Πολύ λίγος. Αλλά απολαμβάνω πραγματικά αυτό που κάνω. Δεν μπορώ να πω ότι έχω κάνει θυσίες για την τέχνη, δεν με απασχολεί. Στο κάτω κάτω, το θεωρώ και λίγο καλλιτεχνικό κλισέ όλο αυτό, «πόσο έχω θυσιαστεί για την τέχνη». Εγώ πάντα αυτό ήθελα να κάνω και αυτό έκανα. Και αφιερώθηκα ολοκληρωτικά για να το καταφέρω. Δεν νιώθω ότι θυσίασα κάτι για την τέχνη. Θα μας πείτε δυο λόγια για τη συναυλία που θα δώσετε; Θα διευθύνω την Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ και θα παίξουμε το τρίτο κοντσέρτο της Έβδομης Συμφωνίας του Μπετόβεν, ένα έργο πολύ φρέσκο και εξωστρεφές. Τα υλικά που χρησιμοποιεί
52 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
ο Μπετόβεν σε αυτό το έργο είναι ξεκάθαρα νεανικά. Είναι πολύ ζωντανός ο χορευτικός χαρακτήρας που θέλει να προσδώσει στο έργο. Η νεανικότητα είναι, νομίζω, και το συνδετικό στοιχείο όλων των έργων της βραδιάς. Το κοντσέρτο του Φαζίλ Σάι, ας πούμε, γράφτηκε σε πολύ νεαρή ηλικία, θα το λέγαμε πρωτόλειο. Παρ’ όλα αυτά, είναι πολύ ενδιαφέρον, ιδιαίτερα ως προς τα πιανιστικά μέρη του, τα οποία παίζει με μεγάλη δεξιοτεχνία ο ίδιος, φτιάχνοντας εφέ που του δίνουν μια μοναδική ανατολίτικη ατμόσφαιρα. Αλλά και το έργο του δασκάλου μου, του Περικλή Κούκου, παρά τον θρηνητικό του χαρακτήρα, χαρακτηρίζεται από μια έντονη νεανικότητα, που δεν οφείλεται μόνο στο ότι γράφτηκε όταν ο Κούκος ήταν σε νεαρή ηλικία, αλλά και από τα πρωτοποριακά στοιχεία του έργου, τη στροφή στην τονικότητα και την Αρχαία Ελλάδα. Τι σας κρατάει στη Γερμανία; Ήρθα το 1995 για σπουδές και έμεινα μέχρι σήμερα για επαγγελματικούς και προσωπικούς λόγους. Στη Γερμανία μου δόθηκαν περισσότερες ευκαιρίες να ασχοληθώ με αυτό που αγαπάω απ’ ό,τι θα μου δίνονταν στην Ελλάδα. Εδώ έχω αρκετά πράγματα να κάνω και οι Γερμανοί είναι γνώστες της κλασικής μουσικής. Επομένως, αν είσαι ικανός, σε τιμούν και σε σέβονται. Τι διακρίνει έναν καλό μαέστρο από έναν μέτριο;
Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Ο μαέστρος είναι ο μοναδικός μουσικός σε μια ορχήστρα ο οποίος δεν έχει κάποιο όργανο που ηχεί. Έχει μόνο τα χέρια του. Και όσο και να τα κουνάει δεν βγάζουν κανέναν ήχο. Το έργο του είναι να παρακινεί τους μουσικούς να παίζουν όσο καλύτερα μπορούν και όσο πιο κοντά στην άποψη που έχει ο ίδιος για το έργο που ερμηνεύεται. Βασικό γνώρισμα ενός καλού μαέστρου, εκτός από μια καλή σφαιρική γνώση του έργου, είναι να επιτυγχάνει μια καλή επικοινωνία με τους μουσικούς της ορχήστρας. Η ικανότητα να πείθει, καθώς και μια ταπεινότητα απέναντι στους ανθρώπους που τελικά θα ερμηνεύσουν αυτό που έχει στο μυαλό του. Έχει τύχει να διευθύνετε έργα που δεν τα πιστεύετε ή που δεν σας αρέσουν; Όχι, μέχρι στιγμής έχω σταθεί τυχερός και δεν έχουν υπάρξει έργα που δεν μου αρέσουν, ακόμα και όταν είναι παραγγελία κάποιας φιλαρμονικής. Όλα τα έργα τα αντιμετωπίζω με την ίδια σοβαρότητα. Ευτυχώς όμως έχω διατηρήσει το δικαίωμα να ανεβάζω έργα που τα θεωρώ κορυφαία. Εκτός από κλασική μουσική ασχολείστε με διαφορετικά μουσικά είδη; Όχι, αλλά ακούω πολύ διαφορετικά πράγματα, τζαζ, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, γενικά ό,τι μου κινεί το ενδιαφέρον, χωρίς περιορισμούς ως προς το είδος. s
MOYΣIkH
Περικλής Κούκος
ταλέντα υπάρχουν. λεφτά;
Τι από όλα δηλώνετε, κύριε Κούκο; Άνεργος. Αλλά όχι άεργος. Δεν δηλώνω κάποιο επάγγελμα. Ασχολούμαι με ό,τι βρω. Εντάξει, πέρα από την πλάκα, συνθέτης είμαι. Τα υπόλοιπα τα έκανα γιατί ήθελα να προσφέρω στην τέχνη και τον τόπο. Επίσης δηλώνω και διευθυντής των εθνικών ωδείων, που δεν είναι κρατική θέση. Δηλαδή πρέπει να έχεις κάτι να επιδείξεις για να σε κρατήσουν εκεί. Πέρα από τη μουσική, αυτή είναι η ασχολία που με γεμίζει περισσότερο, το να είμαι κοντά σε νέα παιδιά, να μοιράζομαι τις αγωνίες τους και να παίρνω από την ενέργειά τους. Και όση δουλειά κι αν έχω πάντα βρίσκω χρόνο για τα παιδιά. Αυτή η σχέση μαθητή-δασκάλου είναι σχέση ζωής. Για μένα ο σημαντικότερος δάσκαλος ήταν ο Γ. Α. Παπαϊωάννου. Μιλήστε μας γι’ αυτόν. Ήταν αυτός που με ενέπνευσε να γίνω μουσικός και να εξελιχθώ όπως εξελίχθηκα. Το έργο που θα ανέβει στη συναυλία είναι ένα πένθιμο εμβατήριο στη μνήμη του. Διατηρεί την κλασική αρχιτεκτονική, αλλά χωρίς ιδιαίτερες φανφάρες. Προσπάθησα να δώσω σε αυτή τη σύνθεση έναν πολύ τρυφερό και εσωτερικό παλμό. Είναι γραμμένη για ορχήστρα εγχόρδων και σόλο βιολί. Το έγραψα τη μέρα που έμαθα τα νέα για το θάνατο του δασκάλου μου. Τότε ζούσα στο Λονδίνο. Ήταν μια πολύ βροχερή και σκοτεινή μέρα. Κάποια στιγμή το πρωί χτύπησε το τηλέφωνο και μου είπαν τα δυσάρεστα. Σχεδόν αμέσως έκατσα στο πιάνο κι άρχισα να παίζω το In Memoriam. Ήταν ο τρόπος
MOYΣIkH
μου να θρηνήσω αυτόν το μεγάλο Έλληνα. Ήταν ο Παπαϊωάννου ο δάσκαλος όλων των σύγχρονων Ελλήνων συνθετών; Σίγουρα ήταν. Ήταν αυτός που μας ενέπνευσε και μας έμαθε τη σύγχρονη μουσική και σκέψη. Αυτός πρώτος εισήγαγε τα ατονάλ στοιχεία στη διδασκαλία μας, σε μια εποχή τελείως συντηρητική και κλασικίζουσα. Όσοι μαθητές του έγιναν μετέπειτα δάσκαλοι οι ίδιοι προσπάθησαν να κρατήσουν το βασικότερο χαρακτηριστικό του, την ανυπόκριτη αγάπη του και τον σεβασμό του απέναντι στα παιδιά. Εμείς ήμασταν πιτσιρίκια και αυτός μας μιλούσε στον πληθυντικό. Αυτή η αυστηρή αστική ευγένεια ήταν το βασικότερο χαρακτηριστικό του. Όταν σε μάλωνε, ήταν τόσο κομψός που χρειαζόσουν ιδιαίτερη ευστροφία για να καταλάβεις ότι δεν τα πήγες και πολύ καλά. Πώς συνδυάζετε τόσες ασχολίες; Το έχω συνηθίσει πλέον. Η πιο σκληρή περίοδος ήταν όταν ήμουν διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Εκεί είχα να διαχειριστώ, εκτός από τα έργα που ανεβάζαμε, και τις πολύ λεπτές ισορροπίες με τόσους εργαζόμενους και τόσα σωματεία. Η Εθνική Λυρική Σκηνή πάντα ήταν ριγμένη από την πολιτεία. Επί της δικής μου θητείας και λίγο μετά βάλαμε κάποια πετραδάκια για να βγει από την αφάνεια και δεν νομίζω ότι καταφέραμε λίγα. Τουλάχιστον κάναμε τη λυρική τέχνη λαϊκό είδος, όπως πρέπει να είναι. Όμως αυτή τη στιγμή η Λυρική Σκηνή βρίσκεται σε κρίση. Θέλω να πιστεύω ότι, έστω την τελευταία στιγμή θα διασωθεί, ότι η πολιτεία θα της δώσει επιτέλους την προσοχή που της αρμόζει. Όταν καταλήφθηκε από διαδηλωτές στην εξέγερση του Δεκέμβρη πώς αισθανθήκατε; Τι να σου πω; Προβληματίστηκα. Ούτε με εξόργισε ούτε με στενοχώρησε. Νεότερος έχω περάσει και εγώ από αναρχικές διαδικασίες και ξέρω ότι η αλήθεια δεν είναι ούτε στη μία ούτε στην άλλη πλευρά. Είμαι σίγουρος όμως ότι κάθε κίνηση πρέπει να δίνει λύσεις. Ακόμα και οι πολύ σκληρές μορφές διεκδίκησης μπορούν να προβάλουν κάποιο ζήτημα. Πρέπει όμως πάντα να έχουν κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Και η συγκεκριμένη κίνηση ήταν μάλλον άστοχη. Και μετά γίνατε πρόεδρος του Φεστιβάλ. Στην Εθνική Λυρική Σκηνή μου πρότειναν να ανανεώσω τη θητεία μου, αλλά τους είπα «όχι, ευχαριστώ, δεν θα πάρω». Ξέ-
© Bασίλης Mαθιουδάκς
Το έργο του Περικλή Κούκου InMemoriam, αφιερωμένο στο δάσκαλό του Γ. Α. Παπαϊωάννου, θα παρουσιαστεί μαζί με ένα κοντσέρτο του Μπετόβεν και άλλο ένα του Φαζίλ Σάι από την Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ και υπό τη διεύθυνση του «διεθνούς» Έλληνα μαέστρου Κωνσταντίνου Καρύδη στο Μέγαρο Μουσικής. Ο Περικλής Κούκος έχει διατελέσει αντιπρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, μέλος του Δ.Σ. και έφορος της Στέγης Καλών Τεχνών και Γραμμάτων, καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και καλλιτεχνικός διευθυντής και πρόεδρος του Ελληνικού Φεστιβάλ. Είναι καθηγητής και έφορος του Εθνικού Ωδείου και του Ωδείου Αθηνών. Επίσης, είναι και συνθέτης κλασικής μουσικής. Μια Κυριακή πρωί μας υποδέχθηκε στο σπίτι του, στο φωτεινό αίθριο όπου γράφει μουσική, μας κέρασε ελληνική πορτοκαλάδα, έβγαλε το κομπολόι του, ήπιε μια ρουφηχτή γουλιά καφέ και ξεκίνησε να μας μιλά για μουσική, διδασκαλία και αξιώματα.
ρεις, είμαι από τους ανθρώπους που αναλαμβάνουν μια θέση όταν πιστεύουν ότι έχουν να προσφέρουν κάτι. Δεν πήρα ποτέ τίποτα από αυτές τις θέσεις. Έτσι έγινε και με το Φεστιβάλ. Ανέλαβα τη θέση, πρόσφερα ό,τι είχα να προσφέρω για μια τετραετία και έφυγα σαν κύριος. Με ρωτούσαν τότε οι δημοσιογράφοι γιατί φεύγω και αν έχει συμβεί κάτι και τους έλεγα «ρε παιδιά, έχουμε και άλλες δουλειές». Δεν ήθελα να αγκαλιάσω την καρέκλα και να μην την αφήνω. Μια θητεία είναι αρκετή για να προτείνεις όσα έχεις να προτείνεις. Μετά, απλά ανακυκλώνεσαι. Βλέπετε διαφορές ανάμεσα στο Φεστιβάλ τότε και το Φεστιβάλ τώρα; Ο φίλος μου ο Λούκος είχε αναμφισβήτητα πολλές επιτυχίες μέχρι τώρα. Έχει καταφέρει να ανοίξει το Φεστιβάλ στα νέα παιδιά, να το κάνει ακουστεί στο εξωτερικό. Μερικές από τις μετακλήσεις ξένων καλλιτεχνών είναι σπουδαίες. Επίσης έχει κερδίσει πολλά ακόμα στοιχήματα, όπως το να μας συστήσει καινούργιους χώρους σαν το παλιό εργοστάσιο στην Πειραιώς. Το κράτος πρέπει να βοηθήσει την τέχνη; Βεβαίως! Είναι ιστορική ανακρίβεια να πιστεύει κανείς ότι το κράτος δεν έχει
ρόλο στη στήριξη της τέχνης. Μια κοινωνία δεν μπορεί να πάει μπροστά μόνο με ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Πάντα η ζωγραφική και η μουσική είχαν ανάγκη από προστάτες, από μαικήνες. Ο Μιχαήλ Άγγελος πληρωνόταν από εκκλησίες και ο Μότσαρτ διασκέδαζε τα παλάτια. Είμαι όμως εναντίον του κρατισμού και των κρατικοδίαιτων καλλιτεχνών. Είναι άλλο πράγμα ως πολιτεία να συντηρείς καλλιτέχνες και άλλο να υποστηρίζεις θεσμούς. Ποια η άποψή σας για την ελληνική μουσική πραγματικότητα; Ταλέντα υπάρχουν, παρά την ελλιπή μουσική εκπαίδευση, σε όλους τους χώρους και σε όλα τα επίπεδα. Από σολίστες μέχρι ορχήστρες και ροκ μπάντες. Όλοι αυτοί οι νέοι άνθρωποι ψάχνουν διέξοδο για το ταλέντο τους και κάποιος πρέπει να τους βοηθήσει σ’ αυτή την κατεύθυνση. Δεν ξέρω ποιος θα το κάνει βέβαια, αφού το κράτος αδιαφορεί και οι δισκογραφικές εταιρείες φυτοζωούν. Ζούμε τα τελευταία χρόνια της μουσικής βιομηχανίας. Επαναλαμβάνω όμως, το ταλέντο και η τέχνη ακμάζουν και δεν βρίσκονται μόνο στην κλασική μουσική, αλλά και στην ποπ, στη λαϊκή μουσική και στο ροκ. Γιατί, ξέρεις, ακούω και ροκ. Μικρότερος ήμουν φανατικός ροκάς. Έπαιζα πλήκτρα στο «On The Rocks», στη Βάρκιζα. s
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 53
Συναντήσεις υπό την σκιά του Μπετόβεν Φαζίλ Σάι
Σούπερ σταρ α λα τούρκα Μπαίνει στην αίθουσα φορώντας τη μαύρη φαρδιά πουκαμίσα του. Υποκλίνεται και τινάζει το κεφάλι του για να βγάλει από τα μάτια του τις φράντζες. Στο πρόσωπο του είναι ζωγραφισμένο ένα περιπαικτικό μειδίαμα. Σαν να λέει στο κοινό που έχει κατακλύσει την πολυτελή αίθουσα: «Μην περιμένετε από μένα σοβαρότητα. Εμένα με ενδιαφέρει η τέχνη, όχι η προσποίηση». Κάθεται στο μακρύ πιάνο και τεντώνει τα δάχτυλά του. Δεν είναι τα λεπτεπίλεπτα δάχτυλα ενός πιανίστα, είναι κοντά και δυνατά. Καμπουριάζει πάνω στα πλήκτρα. Δεν χρησιμοποιεί παρτιτούρες. Είναι σαν το κοντσέρτο που θα ερμηνεύσει να το έχει παίξει χιλιάδες φορές. Ξεκινάει να παίζει και το πρόσωπό του κι ολόκληρο το σώμα του δονείται και συσπάται στους ήχους που βγάζει το πιάνο. Χαμογελά, κάνει γκριμάτσες και δαγκώνει τα χείλια του. Εκείνη τη στιγμή είναι μόνος του με τη μουσική. Δεν υπάρχει η αίθουσα, δεν υπάρχουν οι κυρίες με τις γούνες και οι κύριοι με τις γραβάτες. Σε κάποιο κρεσέντο σηκώνεται από το σκαμνί. Σαν να βλέπεις τον Τζέρι Λι Λιούις. Στην αίθουσα όμως δεν ακούγεται ροκ εν ρολ. Ο Φαζίλ Σάι παίζει το «Ρόντο α λα τούρκα» του Μότσαρτ τόσο παθιασμένα και τόσο γρήγορα που νομίζεις ότι ακούς τζαζ. Η μουσική για τον Φαζίλ Σάι είναι μια γιορτή. Φαίνεται ότι την απολαμβάνει με όλες του τις αισθήσεις. Γιατί η μουσική είναι όλη του η ζωή. «Η μουσική είναι υπεύθυνη για τις χαρές και τις λύπες μου». Γεννήθηκε στην Άγκυρα το 1970. Το οικογενειακό του περιβάλλον ήταν αφιερωμένο στη δημιουργία. Ο συγγραφέας πατέρας του τον μύησε στη μουσική και την τέχνη γενικότερα. «Άκουγα κλασική μουσική από δύο χρονών και μετά προσπαθούσα να την παίξω σε παιδικά πιάνα και ξυλόφωνα». Σπούδασε πιάνο και σύνθεση στο κρατικό Τουρκικό Ωδείο και
στην ηλικία των 17 κέρδισε μια υποτροφία που τον οδήγησε να σπουδάσει για 5 χρόνια στο Ινστιτούτο Ρόμπερτ Σούμαν, στο Ντίσελντορφ, υπό την καθοδήγηση του Ντέιβιντ Λίβαϊν. Από το 1992 ως το 1995 σπούδασε στο Ωδείο του Βερολίνου. Μονίμως μεταξύ Νέας Υόρκης, Βερολίνου και Κωνσταντινούπολης, ταξιδεύει αδιάκοπα. Οι προσκλήσεις για εμφανίσεις δεν σταματούν ποτέ. «Αυτό που μετράει για μένα είναι πως παίζω. Είτε είμαι στο Κάρνεγκι Χολ του Λονδίνου είτε στην πλατεία ενός τουρκικού χωριού αυτό που έχει σημασία είναι μόνο η ποιότητα». Έχει παίξει ως σολίστας με τις μεγαλύτερες φιλαρμονικές του κόσμου. Στην αρχή της καριέρας του το κλασικό κοινό δυσφορούσε με το στήσιμό του πάνω στη σκηνή. Είχε κατηγορηθεί για επιδειξιμανία και συμπεριφορά ροκ σταρ. Πλέον, θεωρείται ένας από τους καλύτερους πιανίστες στον κόσμο. Εκτός από εξαιρετικός σολίστας όμως, διακρίνεται και στη σύνθεση. «Η σύνθεση με βοηθά στην κατανόηση των μεγάλων κλασικών έργων». Τα έργα του ξεκινούν από την κλασική φόρμα και δανείζονται ρυθμούς και ατμόσφαιρες από την τζαζ, τη new age και την παραδοσιακή τουρκική μουσική. Γράφει μουσική παντού, εκμεταλλεύεται και την τελευταία στιγμή του ελεύθερου χρόνου του. «Συνθέτω παντού, όλη την ώρα. Έχω γράψει μουσική στο αεροδρόμιο, στο αυτοκίνητό μου, τη μέρα και τη νύχτα. Ακολουθώ την έμπνευση και η έμπνευση με ακολουθεί. Μερικές φορές είναι σαν ένα όραμα. Ξαφνικά ακούω μουσική να παίζει στο μυαλό μου και αυτά τα είκοσι δευτερόλεπτα μπορούν να εξελιχθούν σε ένα ολόκληρο κοντσέρτο». Δεν περιορίζει το ταλέντο του στη συμφωνική μουσική. Πειραματίζεται με τα όρια μεταξύ τεχνικού υπόβαθρου και αυτοσχεδιασμών που φέρνουν στο
54 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
μυαλό τις κινήσεις δερβίσηδων και την ηλεκτρισμένη πολυπολιτισμική ατμόσφαιρα της Κωνσταντινούπολης. Όταν παίζει τα δικά του κομμάτια στο πιάνο, με το ένα χέρι παίζει τα πλήκτρα και με το άλλο κρατάει τις χορδές στο εσωτερικό, φτιάχνοντας εφέ που μοιάζουν με τους ήχους του νέι που άκουγε μικρός από τους λαϊκούς οργανοπαίχτες της Ανατολίας. Οι ήχοι αυτοί έχουν καταγραφεί στην ψυχή του Φαζίλ Σάι και δεν προσπαθεί να τους καταπνίξει. «Η Τουρκία βρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Εγώ ανήκω στον δυτικό τρόπο σκέψης. Όταν όμως γράφω μουσική, είναι η Ανατολή αυτή που βγαίνει από την ψυχή μου». Μέσα από τη μουσική αναδύεται το χαρμάνι των αρωμάτων των τουρκικών πόλεων και η τζαζ πολυρυθμία. «Δεν ξέρω πια αν είμαι ένας Τούρκος που προσπαθεί να ρίξει γέφυρες με τη δυτική σκέψη ή αν είμαι ένας Δυτικός που κοιτάει προς ανατολάς». Το 2000 σχημάτισε με τον βιρτουόζο του νέι Κούντσι Έργκουνερ το World Jazz Quartet. Με το κουαρτέτο αυτό περιόδευσαν στα μεγαλύτερα world και τζαζ φεστιβάλ, μεταξύ των οποίων και στο τζαζ φεστιβάλ του Μοντρέ, όπου γνώρισαν αποθεωτική υποδοχή. Ανάμεσα στα σπουδαιότερα έργα του, καταγράφονται το ορατόριό του Ναζίμ, βασισμένο στην ποίηση του Ναζίμ Χικμέτ, το Black Hymns, το οποίο συνέθεσε όταν ήταν μόνο 16 ετών, και το ορατόριο Requiem for Metin Altiok. Τα έργα του είναι αμέτρητα. Πρόκειται άλλωστε για ένα άλλοτε παιδί-θαύμα που έχει μετεξελιχθεί πλέον σε μια ιδιοφυΐα της παγκόσμιας μουσικής, του οποίου το ταλέντο ξεπερνά τα στεγανά ενός συγκεκριμένου είδους και τα όποια γεωγραφικά ή πολιτιστικά σύνορα. Πριν δύο χρόνια, μια δήλωσή του έγινε
Info Ορχήστρα Δωματίου Μάλερ Kωνσταντίνος Καρύδης Έργα Μπετόβεν, Σάι, Κούκου Μια συναυλία που ενώνει την Ανατολή με τη Δύση, με τον «διεθνή» Κωνσταντίνο Καρύδη στο πηδάλιο μιας από τις δυναμικότερες ευρωπαϊκές ορχήστρες. Σολίστ ο πληθωρικός Τούρκος πιανίστας και συνθέτης Φαζίλ Σάι. Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης 14 Ιουλίου 2010, 21:30 Εισιτήρια: €30 (Διακεκριμένη), €20 (Α’), €15 (Β’), €10 (Γ’), €5 (Φοιτητικό κ.α.)
εθνικό θέμα στην Τουρκία. Απογοητευμένος από την ισλαμική στροφή της γείτονος, δήλωσε ότι σκέφτεται πλέον σοβαρά να εγκαταλείψει διά παντός τη χώρα. Ο Φαζίλ Σάι από τότε έγινε κάτι σαν σύμβολο για τους υπέρμαχους του εκσυγχρονισμού και του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Τουρκίας. Ο ίδιος ανασκεύασε τη δήλωσή του, αλλά πλέον η περίπτωσή του αναφέρεται στις ίδιες προτάσεις με αυτήν του Ορχάν Παμούκ. Πλέον είναι πολύ προσεκτικός όταν δίνει συνεντεύξεις και η πρώτη παράκληση του ατζέντη του είναι «όχι ερωτήσεις πολιτικού περιεχομένου, παρακαλώ». Τελευταίος του στόχος είναι να διαδώσει τη μουσική στις υποβαθμισμένες περιοχές του πλανήτη και να κάνει τα παιδιά που δεν είχαν την ευκαιρία να ακούσουν τους μεγάλους κλασικούς να αισθανθούν την ομορφιά αυτών των αριστουργημάτων. «Πάντα έχω στο μυαλό μου τις προσπάθειες του Ελ Σιστέμα στη Βενεζουέλα και του Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Η μουσική πρέπει να γίνει όχημα για να ενώνονται οι άνθρωποι και να ξεπερνούν τη δυστυχία. Έχω παίξει πολλές φορές σε φτωχά χωριά της Ανατολίας, όπου τα παιδιά δεν έχουν ακούσει ποτέ τους κλασική μουσική. Η ανταπόκριση που είχα ήταν ανεπανάληπτη. Όπως έγραψε και ο Πάμπλο Καζάλς, όταν εξηγούσε πώς αποφάσισε να παίζει σε εργοστάσια για τους εργάτες, η μουσική δεν ανήκει μόνο σε αυτούς που μπορούν να αγοράσουν εισιτήριο για ένα κοντσέρτο, ανήκει σε όλους». s
MOYΣIkH
© Marco Borggreve
Μια ερΩτιΚη ΣΧεΣη O Φαζίλ Σάι παίζει πιάνο με το πάθος εφήβου που ερωτεύεται παράφορα πρώτη φορά.
Δεν κουράζομαι να ψάχνω Aπό τη Νίκη Ορφανού
Oι καταξιωμένοι δεν αντιγράφουν, ψάχνουν. Tο ίδιο φρονώ ότι οφείλουν να κάνουν και οι νέοι. O χορευτής, χορογράφος και καλλιτέχνης νέων μέσων Tζόνα Mποκάερ στρέφει με τη νέα του δουλειά Replica την προσοχή του στη μνήμη και την απώλειά της.
το ΜεΣο Δεν εναι το ΜηνυΜα
© Michael Hart www.hartharthart.com
O Tζόνα Mποκάερ (απέναντι) πιστεύει περισσότερο στη σύλληψη ιδεών παρά στα ίδια τα μέσα, αν και τα αξιοποιεί δεόντως.
τζόνα Μποκάερ
O
Info Τζόνα Μποκάερ, Τζούντιθ Σάντσες Ρουίς & Ντάνιελ Άρσαμ Replica Ο χορογράφος και καλλιτέχνης μέσων Τζόνα Μποκάερ στήνει μαζί με τη χορεύτρια Τζούντιθ Σάντσες Ρουίς και τον εικαστικό Ντάνιελ Άρσαμ ένα παιχνίδι που προκαλεί το θεατή, θολώνοντας τα όρια μεταξύ του εικονικού και του πραγματικού. Πειραιώς 260, Χώρος Ε΄ 7 - 9 Ιουλίου 2010, 20:00 Εισιτήρια: €20, €10 (Φοιτητικό)
Τζόνα Μποκάερ δεν είναι ένας ακόμη (νέος και χαριτωμένος) Νεοϋορκέζος χορευτής. Το ξεχωριστό του ταλέντο του εξασφάλισε, στα 18 του μόλις χρόνια, μια θέση στο περιζήτητο Merce Cunningham Dance Company. Χωρίς να χάσει χρόνο, κι ενώ συσσώρευε στο ντουλάπι του πλήθος βραβείων για τις ερμηνευτικές του επιδόσεις, σπούδασε παραστατικές τέχνες και κατόπιν δίδαξε τον εαυτό του ψηφιακά μέσα και τρισδιάστατο animation. Όλα αυτά τον έσπρωξαν στην αναζήτηση και την ανάπτυξη μιας ιδιαίτερης χορογραφικής γραφής, που βασίζεται πάνω στην σχέση του ανθρώπινου σώματος με τις νέες τεχνολογίες. Εκτός όμως από διεθνώς αναγνωρισμένος χορογράφος, ο Τζόνα Μποκάερ έχει αναπτύξει και έντονη δράση ως ακτιβιστής καλλιτέχνης, πρωτοστατώντας στην ίδρυση κέντρων και προγραμμάτων για την υποστήριξη των νέων δημιουργών. Το Replica που θα απολαύσουμε στην Αθήνα είναι μια συνεργασία του Τζόνα Μποκάερ με την επί σειρά ετών χορεύτρια της Trisha Brown Dance Company Τζούντιθ Σάντσες Ρουίς και τον γνωστό εικαστικό Ντάνιελ Άρσαμ. «Με ενδιαφέρουν κυρίως οι συνεργασίες», λέει ο Μποκάερ, «γιατί βγάζουν στην επιφάνεια την ικανότητα να συμπάσχουμε». Τι εξερευνάς με το Replica; Τη μνήμη. Και την απώλεια μνήμης. Τις διαδικασίες της: πώς εμφανίζεται και πώς εξαφανίζεται. Τις μανιέρες της, τους μηχανισμούς απομνημόνευσης. Την κίνηση και την εμπειρία. Τη σχέση της μνήμης με το σώμα. Αυτό υπήρξε το θέμα μας και ταυτοχρόνως το εργαλείο δουλειάς μας. Ξεκινήσαμε μια σειρά χορογραφιών με την Τζούντιθ, όπου ο ένας αντέγραφε τον άλλον. Σαν να δίνεις ζωή σε ένα ακίνητο σώμα, μέσα από τη μίμηση. Έτσι δημιουργήσαμε αυτή τη δομή, όπου αυτή εκτελεί κάτι, εγώ εκτελώ κάτι άλλο κι έπειτα επαναλαμβάνουμε από μνήμης όσα μπορούμε. Με αυτόν τον τρόπο συνθέσαμε διάφορα χορογραφικά σχήματα και μοντέλα. Μας πήρε γύρω
στον έναν χρόνο δουλειάς. Στην παράσταση χρησιμοποιούμε μόνο το 30% περίπου του υλικού που προέκυψε. Τι μένει όταν η μνήμη χάνεται; Ένα παιχνίδι ανακάλυψης του κόσμου. Τα ξεχνάς όλα, ιστορία και παράδοση σβήνονται, και ως καλλιτέχνης είσαι ελεύθερος να παραγάγεις καινούργιο υλικό, να ξεκινήσεις από την αρχή, να ανακαλύψεις. Να επανεφεύρεις. Και ίσως μέσα από το παιχνίδι να εφευρίσκεις όντως κάτι καινούργιο ή να βλέπεις το παλιό με καινούργιο τρόπο. Και ο τίτλος αναφέρεται στη μίμηση; Ναι, έχει να κάνει με το ότι στην παράσταση αντιγράφουμε ο ένας τον άλλον. Αλλά μιλάει και για τον κόσμο ως καθρέπτη: τι είναι πραγματικότητα και τι ψευδαίσθηση; Τι είναι σώμα και τι είναι σκιά; Μπορεί κανείς να δει και πολιτική χροιά σ’ αυτή τη δουλειά, αν θέλει. Αλλά εμείς δεν τη σκεφτήκαμε έτσι. Έχεις συνηθίσει να διαβάζεται η δουλειά σου με τρόπο διαφορετικό από τις προθέσεις σου; Μόνο η παραδοσιακή αφήγηση εξασφαλίζει σε ένα βαθμό, μεγάλο ή μικρό, ότι το κοινό θα καταλάβει με συγκεκριμένο τρόπο τη δουλειά σου. Αλλά αυτή η δουλειά δεν έχει αφηγηματικό νήμα, αυτό προσπαθήσαμε να το αποφύγουμε και η Τζούντιθ και εγώ. Είναι περισσότερο αφαιρετική. Αυτό που κάναμε σ’ αυτή τη χορογραφία είναι ότι ιχνογραφήσαμε σενάρια που όντως μπορούν να διαβαστούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Μάλιστα, όταν πρωτοπαρουσιάστηκε η παράσταση στη Νέα Υόρκη, έγραψαν γι’ αυτήν ότι είναι μυθολογική – κι άλλοι ότι μιλάει για το σύνδρομο της Ηλέκτρας. Κι εμείς κοιταχτήκαμε και είπαμε: «Ωραίο ακούγεται, αλλά σίγουρα δεν είχαμε αυτό στο μυαλό μας όταν συνθέσαμε τη χορογραφία!». Πάντως, δεν απορρίπτω το θέμα της αφήγησης, όπως άλλοι χορογράφοι. Με απασχολεί μάλιστα για το πρότζεκτ που σκέφτομαι να ετοιμάσω αμέσως μετά και που θα βασίζεται σε πολύ συγκεκριμένες ιστορίες.
© Michael Hart www.hartharthart.com
τετραΓΩνιζονταΣ τον ΚυΒο O Tζόνα Mποκάερ και η Tζούντιθ Σάντσες-Pούις σε ένα στιγμιότυπο από την παράσταση.
Το Replica πρωτοπαρουσιάστηκε σε ένα μουσείο, έτσι δεν είναι; Στο Νέο Μουσείο της Νέας Υόρκης. Είναι μια δουλειά site specific; Ναι, κατά κάποιο τρόπο, αν και λειτουργεί άνετα και πέραν του συγκεκριμένου χώρου. Μου αρέσει να χορογραφώ για συγκεκριμένους χώρους, γιατί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ενσωματώνονται στο κομμάτι. Επίσης, το γεγονός ότι ήταν σε μουσείο, είχε να κάνει με την ίδια τη σύλληψη. Οι δυο φιγούρες παίζουν με τις διαστάσεις ενός λευκού κύβου, που παραπέμπει στους τοίχους ενός μουσείου. Ο κύβος σιγά σιγά μεταμορφώνεται, αλλοιώνεται και μετατρέπεται τελικά σε black box θεάτρου. Για να δημιουργήσω αυτή την αίσθηση έκανα χρήση πολυμέσων και προβολών. Συχνά χρησιμοποιώ νέες τεχνολογίες στις χορογραφίες μου. Η ιδέα για το οπτικό κομμάτι μας ήρθε πολύ νωρίς, και ο Ντάνιελ Άρσαμ έκανε εξαιρετική δουλειά. Τη μουσική έγραψε για μας ένας νέος, πολύ ταλαντούχος Έλληνας συνθέτης, ο Αλέξης Γεωργόπουλος.
Έχεις πράγματι συνεργαστεί με πολλούς διάσημους καλλιτέχνες. Ναι, και αυτό που εκτιμώ ιδιαίτερα σ’ αυτούς είναι ότι, αν και είναι καταξιωμένοι, ωστόσο συνεχίζουν να αναζητούν το καινούργιο. Προσπαθούν πάντα να ανακαλύψουν πράγματα, να είναι πρωτοποριακοί, να διευρύνουν τα όριά τους. Να ερευνούν ασταμάτητα. Είναι απόλαυση να το βλέπεις αυτό. Και, για μένα, τονίζει και τη σπουδαιότητα του να έχεις συνεργασίες με μεγαλύτερους ανθρώπους, απ’ όλους τους τομείς της τέχνης. Βλέπεις ότι δεν κουράζονται ποτέ να ψάχνουν και αυτό είναι το καλύτερο μάθημα για κάθε νέο καλλιτέχνη. Οι καταξιωμένοι καλλιτέχνες δεν αναζητούν... καταξιωμένες ιδέες ή συνταγές, όπως συμβαίνει συχνά με τους νεότερους.
Θεωρείς ότι τα νέα μέσα προσφέρουν τη δυνατότητα της ανανέωσης της γλώσσας του χορού; Ως media artist ο ίδιος, ομολογώ ότι η χορογραφική μου προσέγγιση καθορίζεται έντονα από το οπτικό φαντασιακό πεδίο. Αλλά τα μέσα είναι πάντα μέσα και μόνο, και μπορούν να χρησιμοποιη-
Κοιτώντας πίσω, ακολούθησες την πορεία που φανταζόσουν; Σε καμία περίπτωση! Είχα κι εγώ τα όνειρά μου, όπως κάθε νέος καλλιτέχνης, αλλά ποτέ δεν φαντάστηκα ότι θα μου δινόταν η ευκαιρία να συνεργαστώ με καλλιτέχνες όπως ο Κάνινγκαμ ή ο Ρόμπερτ Ουίλσον, ούτε και ότι θα συνέ-
θούν οργανικά ή όχι. Το σημαντικό είναι πάντα η σύλληψη και όχι τα μέσα. Επίσης σημαντική είναι η σύμπραξη με καλλιτέχνες άλλων πεδίων (εικαστικούς, μουσικούς κ.λ.π.), ιδίως όταν αυτή είναι ισότιμη, όπως συμβαίνει στο Replica.
58 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
χιζα να συνεργάζομαι μαζί του για τόσα πρότζεκτ. Λέγεται ότι ο Ρόμπερτ Ουίλσον είναι μάλλον αντικοινωνικός και δεν μιλάει εύκολα. Στην πραγματικότητα είναι γλυκός άνθρωπος και θα έλεγα ότι συνεννοούμαστε περίφημα. Μάλιστα προχτές στο τηλέφωνο μου είπε κι ένα αστείο! Εκτός από καλλιτέχνης, έχεις πρωτοστατήσει στη δημιουργία χώρων για τους ανερχόμενους και μη προνομιούχους καλλιτέχνες. Το πιο δύσκολο για τους καλλιτέχνες στη Νέα Υόρκη είναι να βρουν χώρους στους οποίους να μπορούν να εργάζονται με τις σωστές συνθήκες, χωρίς πολλά έξοδα. Ένα από τα βασικά προβλήματα είναι οι τιμές των ενοικίων, αλλά και το ίδιο το κόστος ζωής. Εγώ πήγα στο Μπρούκλιν για να ξεκινήσω ένα χώρο (Center for Performance Research), καθώς εκεί ήταν πιο φτηνά αλλά και πιο υποβαθμισμένα, και ολίγον επικίνδυνα. Αλλά συγκεντρώθηκαν πολλοί καλλιτέχνες γύρω απ’ αυτόν τον χώρο, στον οποίο κάναμε τα πάντα σιγά σιγά μόνοι μας. Πλέον μπορούμε να τον παραχωρούμε σε νέους καλλιτέχνες με πολύ μικρό κόστος, κάτι που τον έκανε κέντρο πιλοτικό για την πόλη. Στην Ευρώπη επικρατεί γκρίνια για τις επιχορηγήσεις που όλο και μειώ-
νονται. Αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι γνωστό πως δεν είχατε ποτέ ιδιαίτερη κρατική βοήθεια. Πώς τα καταφέρνετε; Δεν έχω πάρει ποτέ χρήματα από την κυβέρνηση, αλλά πάντα υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Αυτό που είναι καθοριστικό στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο νόμος που προβλέπει φοροαπαλλαγές για τις επιχειρήσεις και τα ιδρύματα που συνεισφέρουν χορηγικά στην τέχνη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι νέοι καλλιτέχνες να μπορούν να απευθύνονται σε επιχειρηματικούς ομίλους και ιδρύματα για χρηματοδότηση, κάτι που εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές. Διότι αυτές οι χορηγίες χαρακτηρίζονται φιλανθρωπικό έργο και όλες οι ομάδες και σχήματα έχουν νομική μορφή (μη κερδοσκοπική), που τους καθιστά αποδέκτες φιλανθρωπικών συνεισφορών. Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά με την Ευρώπη, ότι κάθε χορευτική ομάδα εδώ είναι ένα ανεξάρτητο όχημα που πρέπει μόνο του να βρει τον τρόπο να εξασφαλίσει τα καύσιμά του, δηλαδή να βρει πόρους, αλλά και να οργανώσει όλη του τη δραστηριότητα: χώρο για πρόβες, οργάνωση παραστάσεων, διαφήμιση για το κοινό κ.λ.π. Είναι καλύτερα έτσι τα πράγματα; Ποιος ξέρει; Δεν μπορώ να απαντήσω με βεβαιότητα. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι για πρώτη φορά φέτος τηρώ τις προϋποθέσεις για να καταθέσω αίτηση για κρατική επιχορήγηση για την επόμενη δουλειά μου. s
XOPOΣ
Φεστιμπάλα Aποκλειόμενοι από το Mουντιάλ, ο Mαραντόνα και ο Nτούνκα, κάπως άγαρμπα, προσγειώθηκαν στο πύρινο έδαφος της πραγματικότητας, μαθαίνοντας ότι δεν αρκεί ο μύθος για να κερδίζει κανείς στη ζωή του. Tο ποδοσφαιρικό υπερθέαμα είναι και ένα διδακτικό σόου. Από τον Θανάση Χειμωνά
η κατάρα του
Tουταγχαμών ΤΟΤΕ Στις 4 Νοεμβρίου 1922 ο Βρετανός αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ ανακάλυψε τον τάφο του θρυλικού φαραώ της Αιγύπτου, Τουταγχαμών. Ο τάφος αυτός ήταν ο μοναδικός στην περιοχή που βρέθηκε ασύλητος – γεγονός που ενίσχυσε την φήμη για μια μυστηριώδη κατάρα που θα έπεφτε στα κεφάλια αυτών που θα τολμούσαν να διαταράξουν τον ύπνο του ιστορικού Αιγύπτιου ηγέτη. Πράγματι, δεν πέρασε παρά ελάχιστος καιρός και ένας ένας οι αρχαιολόγοι-τυμβωρύχοι που συμμετείχαν στην επιχείρηση άρχισαν να εγκαταλείπουν τον μάταιο τούτο κόσμο με ποικίλους μυστηριώδεις τρόπους…*
ΤΩΡΑ Μουντιάλ 2010, ο άσος της Ακτής Ελεφαντοστού Ντιντιέ Ντρογκμπά περνάει σαν σταματημένη σύσσωμη την ιταλική άμυνα και πλασάρει ψηλοκρεμαστά προς το κενό τέρμα. Η πατρίδα του αλλά και ολόκληρη η αφρικανική ήπειρος ετοιμάζεται να πανηγυρίσει. Να πάρει επιτέλους τη μεγάλη ρεβάνς από την υπεύθυνη για αιώνες σκλαβιάς και αποικιοκρατίας λευκή φυλή. Η μπάλα κατευθύνεται προς τα δίχτυα αλλά… Αλλά ο Ιταλός άσος Φάμπιο Καναβάρο με ένα εκπληκτικό ανάποδο ψαλίδι την διώχνει πριν περάσει την γραμμή και γίνεται εθνικός ήρωας. Το «ψαλιδάκι» του γίνεται χορός και η μεγάλη επιτυχία C’e Cannavaro, C’e Capitano τρομερό σουξέ από Iταλιάνο ευτραφή τροβαδούρο. Τελευταία λεπτά του αγώνα ΑγγλίαΓαλλία και ο επιθετικός των «Λιονταριών», Γουέιν Ρούνεϊ κάνει λάθος πάσα, πάνω στον Γάλλο Φρανκ Ριμπερί ο οποίος ξεχύνεται στην αντεπίθεση. Περίλυπος ο Ρούνεϊ φαντάζεται τι θα ακολουθήσει. Την φρικτή απογοήτευση που θα πέσει στην χώρα του με αποτέλεσμα ακόμη και την κατάρρευση του βρετανικού χρηματιστηρίου. Βλέπει τον εαυτό του χοντρό και πάμπτωχο και δεν μπορεί να τ’αντέξει. Παίρνει που λέτε φόρα και με ένα εκπληκτικό τάκλιν κλέβει την
MΠAΛA
μπάλα από τον Ριμπερί. Γίνεται πλέον εθνικός ήρωας, χρίζεται ιππότης από την Βασίλισσα και όλα τα νεογέννητα αγγλάκια παίρνουν το όνομά του. Σε αγώνα της Βραζιλίας ο «πολύς» (για αρκετούς λόγους) Ροναλντίνιο αδειάζει έναν έναν τους αντιπάλους του με μια θεαματική «σταυρωτή» ντρίμπλα η οποία και αυτή γίνεται χορός (το ξέρω, το έχω παρακάνει με την ποδοσφαιρική ορολογία και όσοι από εσάς δεν πολυασχολείστε με την μπάλα θα πρέπει, στο διάλειμμα της Πίνα Mπάους, να μπείτε στο Google για να καταλάβετε τι εννοώ).
επέζησαν μέχρι τον δεύτερο γύρο πριν αποχαιρετήσουν κι αυτοί τη διοργάνωση, με τον δεύτερο να απολαμβάνει ένα χορταστικό 1-4 από την (κορυφαία!) Εθνική Γερμανίας. Ο δε Ροναλντίνιο υπήρξε ο πιο κακότυχος απ’ όλους καθώς δεν πήγε καν στο Μουντιάλ. Κόπηκε από την Eθνική Βραζιλίας γιατί κρίθηκε υπέρβαρος…
κατάρες υπάρχουν παντού και πρέπει πάντα να είμαστε προσεκτικοί. Εσείς, θεωρείτε τυχαίο πως ο Μάκβεθ, ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά έργα όλων των εποχών (το οποίο όμως θεωρείται πως φέρνει παροιμιώδη κακοτυχία), δεν φιγουράρει πουθενά στο φετινό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών;
αΣΦαιροΣ O Kακά, είδωλο της Eθνικής Bραζιλίας. Δεν έβαλε ούτε ένα γκολ σε αυτό το Mουντιάλ.
RONAL’ DOH! Σε παιχνίδι της Πορτογαλίας ο σούπερ σταρ Ρονάλντο, αφού έχει ήδη ντριμπλάρει τον Χόμερ Σίμπσον (είναι ήρωας καρτούν, όχι ποδοσφαιριστής) ετοιμάζεται να εκτελέσει ένα φάουλ γνωρίζοντας πως αν ευστοχήσει ένα τεράστιο άγαλμα θα ανεγερθεί προς τιμήν του στο κέντρο της Λισσαβόνας και η ζωή του θα γίνει ταινία με πρωταγωνιστή τον Μεξικάνο ζεν πρεμιέ Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ. Όλα αυτά τα παιχνίδια φυσικά δεν έχουν διεξαχθεί ποτέ. Πρόκειται απλώς για την –εκπληκτική– διαφήμιση εταιρείας αθλητικών ειδών (πώς λέμε «αναψυκτικό τύπου κόλα») που άρχισε να προβάλλεται λίγο πριν ξεκινήσει το Μουντιάλ. Εδώ θα πείτε παραξενεμένοι: «Καλά, τρελάθηκε τελείως ο Χειμωνάς; Στην αρχή μάς μιλάει για τον Τουταγχαμών και μετά περιγράφει μια ποδοσφαιρική ρεκλάμα; Τι σχέση έχει; Κι όμως φίλοι μου. Έχει. Όλοι όσοι ενεπλάκησαν στο παραπάνω διαφημιστικό σποτ έπεσαν θύματα μιας ανάλογης κατάρας με αυτήν που αποδεκάτισε τον Κάρτερ και την παρέα του! Όλοι τους βέβαια χαίρουν άκρας υγείας – στο South Africa 2010 όμως έζησαν την προσωπική τους Αϊτή. Ο Καναβάρο ήταν ίσως ο χειρότερος παίκτης της Ιταλίας και είδε την χώρα του να αποκλείεται στον πρώτο γύρο της διοργάνωσης για πρώτη φορά από το 1974. Ανάλογη τύχη είχε και ο Ντρογκμπά, ενώ Ρονάλντο και Ρούνεϊ
Ποιος είναι άραγε αυτός ο ποδοσφαιρόφιλος Τουταγχαμών που καταράστηκε την αφρόκρεμα του Παγκοσμίου Φουτμπόλ; Θαρρώ πως δεν θα το μάθουμε ποτέ. Το γεγονός όμως είναι πως
* Μετά από εκτενή έρευνά μου στο Ίντερνετ διαπίστωσα πως η ιστορία για την κατάρα του Τουταγχαμών είναι μούφα. Ελάχιστοι από τους αρχαιολόγους πέθαναν και αυτοί είχαν καβαντζώσει τα 70. Συγγραφική αδεία όμως προτίμησα να κάνω το κορόιδο.
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 59
JUICY LIU
© Xάρης Mπίλιος
Στον υπέροχο κόσμο του Eλληνικού Φεστιβάλ
Πανό στο Ηρώδειο; Πανό στο Ηρώδειο! Στη συναυλία του Ντέμη Ρούσσου, φανατική θαυμάστρια σήκωσε το πανό σαν λάβαρο: «Demis I Love You». Ήταν, σίγουρα, παλιά θαυμάστρια, ενθουσιασμένη από την εμφάνιση του Παιδιού της Αφροδίτης, που είχε να εμφανιστεί στην Ελλάδα 37 χρόνια. Χωρίς κελεμπία (επειδή και τα κιλά είναι πια λιγότερα), αλλά με λευκά λινά, παπούτσια κόκκινα, φουλαράκι και άσπρα γένια και μαλλιά, ο Ντέμης επέστρεψε πανηγυρικά στη σκηνή. Ο χρόνος πανδαμάτωρ, αλλά όταν τραγουδάει όσο και να χτυπάει την πόρτα του εκείνος δεν την ανοίγει. Η βραδιά του Ντέμη ήταν η πιο καλτ βραδιά του φετινού φεστιβάλ. Ένα γυναικείο κουαρτέτο εγχόρδων, τρία βιολιά και ένα βιολοντσέλο, υποδέχτηκε το κοινό παίζοντας ένα ποτ-πουρί του Ντέμη, σαν να έπαιζαν τις Παραλλαγές του Γκόλντμπεργκ, του Μπαχ. Πολύ κουλτουριάρικη πινελιά σε μια βραδιά στην οποία δόθηκε έμφαση στο «Ντρίγκι, ντρίγκι μάνα μου» (ό,τι κι αν λέει κανείς, σουξεδάρα, που αρέσει ακόμα περισσότερο στην Ελλάδα λόγω του ελληνικού ρεφρέν) και που τελείωσε με τον Μιχάλη Χατζηγιάννη να άδει «Que sera, sera»… Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει. Χαλαρώστε κι απολαύστε. Ακόμα και τον Μάη του 1968 θυμήθηκε ο Ντέμης Ρούσσος στη συναυλία του. Όταν μάλιστα τελείωσε το κομμάτι «It’s five ο’clock», από κείνα τα χρόνια, τον έπιασαν οι αναμνήσεις: «Οι πέτρες έπεφταν βροχή…», είπε από το μικρόφωνο. Τότε ενθουσιάστηκε μια γκρούπι, που φώναξε: «Αυτά είναι τα ωραία σου»! Κι έτσι, είχαμε κι ένα ποτ πουρί για την επανάσταση. Βενσερέμος. «Τι γυναίκα. Τι ηθοποιός. Τι θέατρο!». Ότι η Ιζαμπέλ Ιπέρ έχει φανατικούς Έλληνες οπαδούς δεν ήταν άγνωστο. Το ότι κέρδισε με την ερμηνεία της στην κατά Οστερμάγιερ διασκευή του Λεωφορείου ο Πόθος ακόμα και πολύ δύσκολους θεατές, ίσως και να μην ήταν απολύτως αναμενόμενο, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την πολεμική που ασκήθηκε στην παράσταση στη Γαλλία. Όσοι έκλεισαν τ’ αυτιά στην πολεμική αυτή (και έκλεισαν εγκαίρως εισιτήριο) κέρδισαν.
60 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY #21 [8 Iουλίου 2010]
CAN’T sTOP fAllINg IN lOVE Γεια σου Nτέμη με τα κορίτσια σου.
Το βράδυ της συναυλίας της ορχήστρας Σιμόν Μπολιβάρ, όταν οι μουσικοί άρχισαν να πετάνε στη σκηνή τα χρωματιστά (με τα χρώματα της Βενεζουέλας) πανωφόρια τους στο κοινό του Ηρωδείου, στήθηκα σε στρατηγικό σημείο και περίμενα. Κάποια στιγμή αισθάνθηκα ότι με κόβει με το μάτι ένας ωραίος Λατινοαμερικάνος. Δεν ήταν ψευδαίσθηση. Με σημάδεψε και μου έστειλε στα χέρια το πανωφόρι του. Το έβαλα στην επόμενη συναυλία στο Ηρώδειο, στην Πέμπτη Συμφωνία του Μάλερ από την Concertgebouw του Άμστερνταμ, όταν κάποια στιγμή φοβήθηκα ότι θα βρέξει. Πίστευα ότι θα μου φέρει γούρι. Αλλά οι Ευρωπαίοι μουσικοί αυτής της ορχήστρας είναι πολύ βυθισμένοι στη μουσική, δεν έχουν μάτια για το κοινό τους. Κι αφού δεν τους περισσεύει ματιά, σιγά μην τους περίσσευε πανωφόρι… (Πάντως, οι Ευρωπαίοι με μάγεψαν, όπως οι Ολλανδοί μάγεψαν τους θεατές του αγώνα Βραζιλία-Ολλανδία 1-2 στο Μουντιάλ). Θα ξαναπάω στο Ηρώδειο, στον χαριτόβρυτο Καετάνο. Κουκουρουκουκού Παλόμα!
kOΣMIkOTHTEΣ
To tip του αστρολόγου Όσο πιο σοφός είσαι, τόσο πιο εύκολα συγχωρείς
STAR WARS Τα άστρα & οι προτάσεις του δεκαπενθημέρου – 2 σε 1 Από τον Άγγελο Γκαγκάριν
Κριός (21 Μαρτίου - 19 Απριλίου)
Ταύρος (20 Απριλίου - 20 Μαΐου)
Είσαι μαχητής, παίζεις καλά το παιχνίδι του ανταγωνισμού και τις περισσότερες φορές καταφέρνεις να κερδίζεις τις μάχες που δίνεις. Ίσως όμως σου διαφεύγει πως σχεδόν κάθε νίκη μπορεί κάλλιστα να είναι πύρρεια… Και το χειρότερο, δυστυχώς, είναι πως τις περισσότερες φορές δεν μαθαίνουμε ποτέ τι είναι αυτό που χάσαμε στην προσπάθειά μας να κερδίσουμε κάτι άλλο. Από την άλλη, έχεις καταλάβει ότι ο νικητής πάντα θα τραβά πάνω του τα βέλη της ζήλιας όσων νίκησε και επιπλέον τη δυσαρέσκεια όσων «ξέχασε» στη διάρκεια της προσπάθειάς του να νικήσει. Κι ακόμα πως θα ισχύει πάντα αυτό που λένε όλοι οι λαοί, σε όλες τις γλώσσες, ότι δηλαδή «υπάρχει πολλή μοναξιά στην κορυφή». Ναι, καλά το κατάλαβες: Όλη αυτή η εισαγωγή προσπαθεί να σε προετοιμάσει για το σοβαρό ενδεχόμενο να κληθείς να πληρώσεις σύντομα το τίμημα της επιτυχίας.
Εδώ και καιρό το κυρίαρχο θέμα που απασχολεί το μυαλουδάκι σου είναι η οικογένεια. Κι όχι άδικα· πρόκειται για ένα κομμάτι ζωτικής σημασίας για εσένα, ένα τομέα πολύ σημαντικό που μπορεί να καθορίζει την ισορροπία σου, μη σου πω και την ψυχική σου υγεία. Τα τελευταία χρόνια σε έχουν αλλάξει έτσι ώστε να μην περιμένεις και πολλά από την τύχη σου. Την ίδια ώρα όμως έχουν σφυρηλατήσει τη θέλησή σου να πετύχεις το στόχο σου και να αποκτήσεις τη ζωή που ονειρεύτηκες. Αυτό που σε δυναμώνει είναι η αυτοεκτίμησή σου και η ικανότητά σου να ελπίζεις δυνατά και να πιστεύεις σε μια ανώτερη δύναμη (ονόμασέ την εσύ όπως θέλεις) που στέκει πάντα στο πλευρό των δικαίων. Κι έχεις δίκιο. Οι συνθήκες ωρίμασαν για να σου δοθεί αυτό που ζητάς, ό,τι κι αν είναι αυτό: ένας/μια σύζυγος, ένα παιδί, ή το να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα που ταλανίζει την οικογένειά σου.
Θέατρο: Εθνικό Θέατρο - Γιάννης Κακλέας Αριστοφάνη, Λυσιστράτη 16 & 17 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Χορός: Kατρίν Nτιβερές Blowin’ 10 - 12 Ιουλίου, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Λέων (23 Ιουλίου - 22 Αυγούστου) Και πάλι η κόλαση είναι οι άλλοι, τα πρόσωπα που σε συντροφεύουν. Σύντομα θα κληθείς να λάβεις τις αποφάσεις που καθυστερείς εδώ και καιρό γιατί φοβάσαι τον συναισθηματικό αντίκτυπο που θα έχουν. Μη βιαστείς να αποφασίσεις. Πάρε το χρόνο σου. Πριν καταλήξεις να αποκλείσεις πρόσωπα από τη ζωή σου, δημιούργησε στο μυαλό σου έναν εικονικό χωρισμό για να δεις αν μπορείς να το αντέξεις ή, ακόμα καλύτερα, ζήτησέ τους λίγη απόσταση για να μπορέσεις να σκεφτείς απερίσπαστος. Μια δεύτερη γνώμη μπορεί να είναι πολύτιμη, αρκεί το πρόσωπο που θα επιλέξεις να συμβουλευτείς να ξέρει τις πραγματικές σου ανάγκες και παράλληλα να μπορεί να βλέπει καθαρά. Παρ’ όλα αυτά, ο πιο σοφός σύμβουλος και ο μεγαλύτερος σύμμαχος σε τούτη την απόφαση είναι η καρδιά σου. Αν την ακολουθήσεις, το μέλλον σου προδιαγράφεται αισιόδοξο και το χαμόγελο θα επιστρέψει στα χείλη σου. Μουσική: Η Λένα Πλάτωνος μελοποιεί Κωνσταντίνο Καβάφη 9 & 10 Ιουλίου, Μικρό Θέατρο Αρχαίας Επιδαύρου
Παρθένος (23 Αυγούστου - 22 Σεπτεμβρίου) Αυτόν τον καιρό θέλεις να δώσεις στους άλλους πολύ περισσότερα, όμως βαθιά μέσα σου σε τρώει η αμφιβολία αν τελικά η βοήθεια που θέλεις να προσφέρεις θα εκτιμηθεί ή, ακόμα ακόμα, αν ο άλλος θα σου επιτρέψει να τον βοηθήσεις. Το αν τελικά θα προσφέρεις ή όχι έχει δευτερεύουσα σημασία. Το σημαντικό σε αυτή τη φάση είναι πως αισθάνεσαι πανίσχυρος και γεμάτος εσωτερική δύναμη. Η ατομική ενέργεια, στην επιστήμη της φυσικής αλλά και στην ψυχολογία, απαιτεί να χρησιμοποιηθεί έξυπνα: δεν πρέπει ούτε να τη χαραμίσεις, ούτε να τη στρέψεις εναντίον σου. Ο τομέας των οικονομικών είναι ένα ακόμα κομμάτι της ζωής σου που απαιτεί προσοχή. Παρότι με μεγάλη προσπάθεια έχεις καταφέρει να σιγουρέψεις το εισόδημά σου (όσο μπορεί ένα εισόδημα να είναι σίγουρο στις μέρες μας) μπορεί να προκύψουν επιπλέον έκτακτα έξοδα. Χορός: Tζόνα Mποκάερ, Tζούντιθ Σάντσες-Pούις & Nτάνιελ Άρσαμ Replica 7 - 9 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Ε΄)
Δίδυμοι (21 Μαΐου - 21 Ιουνίου)
Καρκίνος (22 Ιουνίου - 22 Ιουλίου)
Από τη μια είναι οι υποχρεώσεις μας και όλα εκείνα τα πρόσωπα (φυσικά και νομικά) μου μας τις υπενθυμίζουν: ο προϊστάμενος, η τράπεζα, ο γονιός, ο δάσκαλος και φυσικά οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι. Κι από την άλλη είναι η ίδια η ζωή που ώρες ώρες ουρλιάζει «ζήσε με», υπενθυμίζοντάς μας τη μεγαλύτερη από όλες τις υποχρεώσεις μας. Το αμέσως επόμενο διάστημα θα έχεις την ευκαιρία να ζήσεις τη ζωή σου στο κόκκινο. Δυνατά, γειωμένα, όπως σπάνια έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε. Μην αφήσεις την ευκαιρία να πάει χαμένη, όσο κι αν σε πιέζουν τα χρέη και οι κάθε είδους οφειλές σου. Προσπάθησε να ξεχωρίσεις τα επείγοντα από τα σημαντικά και ασχολήσου με όλη σου την ψυχή με τα δεύτερα. Με δυο λόγια, αυτή την περίοδο αξίζει να επενδύσεις στην ίδια σου τη ζωή. Θέατρο: Αμφι-Θέατρο Σπύρου Α. Ευαγγελάτου Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννος 9 & 10 Ιουλίου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Ζυγός (23 Σεπτεμβρίου - 23 Οκτωβρίου) Πολύ συχνά όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα πρόβλημα νιώθουμε ότι πρέπει να επιστρατεύσουμε όλη μας την εξυπνάδα και την ψυχική δύναμή μας· ότι πρέπει να λειτουργήσουμε ως επιστήμονες για να δώσουμε μια απάντηση. Κάνουμε ασκήσεις επί χάρτου, προϋπολογισμούς, γράφουμε τα υπέρ και τα κατά, μετράμε τους συμμάχους μας. Κι όμως, τις περισσότερες φορές δεν χρειάζεσαι όλη αυτή η επιστημονική αντιμετώπιση για να δώσουμε λύσεις στα καθημερινά προβλήματα. Αρκεί ένα χαμόγελο ή μια ευγενική χειρονομία και ως διά μαγείας η λύση δίνεται και όλα αλλάζουν προς το καλύτερο. Αυτή την περίοδο τα φλέγοντα θέματά σου θα οξυνθούν. Αυτά είναι τα κακά νέα. Τα καλά είναι πως για να τα αντιμετωπίσεις δεν χρειάζεται να καταστρώσεις κάποια ιδιαίτερη στρατηγική. Χρειάζεται να έχεις μια σίγουρη, ήρεμη και καθησυχαστική φωνή όταν τα διαπραγματεύεσαι…
Είναι φορές που ακόμα κι εμείς τα μεγάλα παιδιά δεν μπορούμε παρά να συνεχίζουμε να αναρωτιόμαστε τι είναι αυτό που πραγματικά αξίζει στη ζωή. Σε τι οφείλουμε να επενδύσουμε. Στις επόμενες ημέρες η ζωή από μόνη της θα σου δείξει ότι το κομμάτι που αξίζει την προσοχή σου είναι η σχέση σου με τους άλλους ανθρώπους. Ετοιμάσου για μεγάλες αλλαγές σε προσωπικό επίπεδο, που θα λειτουργήσουν ως θεμέλια για ακόμα μεγαλύτερες που θα έρθουν μετά το καλοκαίρι. Το τοπίο αλλάζει, κινείται και σε μεταφέρει σε περιοχές άγνωστες, στις οποίες θα κληθείς αρχικά να επιβιώσεις και στη συνέχεια να επανεφεύρεις τον εαυτό σου. Στοιχεία της φύσης σου, όπως η τάση σου να επιβάλλεις τις επιθυμίες σου ή να απομονώνεσαι στο βασίλειό σου σαν άλλος σαιξπηρικός ήρωας όταν οι άλλοι σε απογοητεύουν, απλώς θα δυσκολέψουν την προσαρμοστικότητά σου στις νέες συνθήκες.
Μουσική: Absolute Ensemble - Kρίστιαν Γιάρβι Absolute Bach Re-invented 13 Ιουλίου, Μουσείο Μπενάκη
Θέατρο: Η νέα Σκηνή - Λευτέρης Βογιατζής Δημήτρη Δημητριάδη, Τόκος 12 - 15 Ιουλίου, Πειραιώς 260 (Χώρος Δ΄)
Ιχθύς (19 Φεβρουαρίου - 20 Μαρτίου)
Αιγόκερως (22 Δεκεμβρίου - 19 Ιανουαρίου)
Υδροχόος (20 Ιανουαρίου - 18 Φεβρουαρίου)
Είναι πολλές οι φορές που αναγκάστηκες να συμβιβαστείς, να κλείσεις τα μάτια και να συνεχίσεις να συνυπάρχεις με ανθρώπους που αποδείχθηκαν κατώτεροι των περιστάσεων. Ένας από τους λόγους που υπαγόρευσαν αυτή την επιλογή σου είναι και η βαθιά ανάγκη σου να γίνεσαι δάσκαλος, μέντορας, γκουρού ανθρώπων, ίσως μόνο και μόνο για να εισπράττεις τον θαυμασμό στα μάτια τους. Κι ενώ όλα αυτά τα χρόνια πραγματικά τόνωνες το εγώ σου μέσα από αυτή τη διαδικασία, την ίδια ώρα εσύ ο ίδιος παρέμενες στάσιμος, αφού στη ζωή σου δεν υπήρχε χώρος για να χωρέσουν οι δικοί σου δάσκαλοι, οι δικοί σου μέντορες. Η εποχή απαιτεί να αναθεωρήσεις το μοντέλο ζωής που έχεις επιλέξει. Για να σ’ το πω απλά, θα πρέπει να κάνεις αυτό ακριβώς που σιχαίνεσαι: να ζοριστείς και μάλιστα σχεδόν σε όλους τους τομείς της ζωής σου. Μην πυροβολείς τον αγγελιαφόρο.
Όλοι μας συνηθίζουμε να ευχόμαστε να μας δοθεί μια πολύ καλή ευκαιρία για να μπορέσουμε να αλλάξουμε τη ζωή μας. Ζητάμε να δημιουργηθούν οι ιδανικές συνθήκες για να μπορέσουμε να κάνουμε την υπέρβαση και να αγγίξουμε επιτέλους το όνειρό μας. Αντί γι’ αυτό όμως, εκείνο που πραγματικά θα έπρεπε να ευχόμαστε είναι να μας δοθεί το δώρο της ορθής κρίσης· το χάρισμα να μπορούμε να διακρίνουμε τις ευκαιρίες κι η δύναμη να κάνουμε τις επιλογές μας απαλλαγμένοι από τα μεγάλα μας πάθη. Τούτο το διάστημα είναι κρίσιμο: αν καταφέρεις να κάνεις τις σωστές επιλογές θα δημιουργήσεις από μόνος σου τη μεγάλη ευκαιρία που περιμένεις. Ευχήσου να έχεις την απαιτούμενη σοφία και την ωριμότητα που απαιτεί το καθαρό μυαλό.
Μπορεί να μη σου περνά από το μυαλό καν, παρ’ όλα αυτά είναι πολλοί εκείνοι που διατηρούν την κατάλληλη θερμοκρασία στη ζωή τους, δημιουργώντας γύρω τους ένα προστατευτικό κουκούλι από φαντασιώσεις· που βρίσκουν καταφύγιο στο όνειρο, στο παραμύθι, στην ασάφεια. Για όλους αυτούς εσύ θα λειτουργήσεις σαν «ο μανιακός δολοφόνος με τον ρεαλισμό». Γιατί η τετράγωνη λογική σου σε συνδυασμό με την επιμονή σου να λες τα πράγματα όπως έχουν, μπορεί πολύ άνετα να φέρει τους άλλους στα όριά τους. Δεν θα σου έλεγα ποτέ να αλλάξεις τον ορθολογισμό σου, γιατί αυτός είναι το δικό σου προστατευτικό κουκούλι. Συνήθισε λοιπόν να σκέφτεσαι με τον δικό σου τρόπο, ζήσε στον κόσμο σου και άσε τους άλλους να ζήσουν στο δικό τους. Αν πάλι αποφασίσεις να συνεχίσεις να τους υπενθυμίζεις τις σκληρές αλήθειες, προετοιμάσου να δεις πολλές πλάτες.
Θέατρο: Θέατρο Άττις Aισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης 9-10 Ιουλίου, Παλαιό Eλαιουργείο Eλευσίνας
ZΩΩΔIA
Μουσική: Συναυλία Kαετάνο Bελόζο, Zii e Zie 12 Ιουλίου, Ωδείο Hρώδου Aττικού
Σκορπιός (24 Οκτωβρίου - 21 Νοεμβρίου)
Τοξότης (22 Νοεμβρίου - 21 Δεκεμβρίου)
Χορός: Xοροθέατρο του Bούπερταλ Πίνα Mπάους Nefés 13 - 15 Ιουλίου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη
Εδώ και καιρό προσπαθείς να δώσεις λύσεις σε προβλήματα που σε υπερβαίνουν. Μια δύσκολη και εξαιρετικά απαιτητική σχέση έχει φέρει στην επιφάνεια άγχος και αβεβαιότητα. Και παρότι προσπαθείς ειλικρινά και βάζεις τα δυνατά σου, δυστυχώς δεν καταφέρνεις να βρεις την άκρη, και το χειρότερο είναι πως κανείς δεν ακούει τις δικαιολογίες που προσπαθείς να ψελλίσεις. Τα πράγματα δεν προχωρούν, απλώς γιατί οι συνθήκες είναι ακατάλληλες, κι έτσι καμιά προσπάθεια, όσο μεγάλη και καλή κι αν είναι, δεν μπορεί να φέρει καλά αποτελέσματα. Πολύ σύντομα θα καταλάβεις ότι δεν αξίζει να μάχεσαι άλλο και θα παραδώσεις τα όπλα σου. Τότε ακριβώς θα μπορέσεις να «μπεις στα παπούτσια» προσώπων η συμπεριφορά των οποίων σε προβλημάτισε στο παρελθόν. Για μια ακόμα φορά ισχύει το «πρέπει να πάθεις για να μάθεις».
Μουσική: Ορχήστα Δωματίου Mάλερ Kωνσταντίνος Καρύδης Έργα Mπετόβεν, Σάι, Κούκου 14 Ιουλίου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης
Αυτή την περίοδο πρέπει να αφιερώσεις όλη σου την προσοχή και τη σκέψη στο να σχεδιάσεις τις μελλοντικές κινήσεις σου. Ωστόσο, για διάφορους λόγους όλο και πιο συχνά στρέφεσαι στο παρελθόν προσπαθώντας να αναλύσεις τι πήγε στραβά. Αυτό είναι ό,τι χειρότερο μπορείς να κάνεις στον εαυτό σου, κυρίως γιατί αυτού του είδους οι σκέψεις πάντα μας κάνουν να χάνουμε την αυτοεκτίμησή μας. Όσο πιο ξεκάθαρος είσαι για το μέλλον σου, όσο πιο αποφασισμένος είσαι για το τι θέλεις να σου συμβεί από εδώ και στο εξής, τόσο πιο δυνατά θα το έλξεις. Κι αν αυτό που θέλεις εξαρτάται από άλλους ανθρώπους, θα δεις ότι κατά έναν μυστήριο τρόπο αυτοί σιγά σιγά θα μεταστραφούν και θα συντονιστούν με την επιθυμία σου. Με άλλα λόγια, δεν χρειάζεται να πείσεις τους άλλους, τον εαυτό σου χρειάζεται να πείσεις. Ύστερα όλα τα άλλα θα έρθουν μόνα τους. Θέατρο: Rimini Protokoll - Nτάνιελ Bέτσελ & Xέλγκαρντ Xάουγκ Ο Προμηθέας στην Αθήνα 15 Ιουλίου, Ηρώδειο
[8 Iουλίου 2010] #21 ΦEΣTIBAΛ AΘHNΩN & EΠIΔAYPOY 61
Xρήστος Δημητρίου