Groninger Ondernemers Courant (oktober 2018)

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Groninger Ondernemers Courant

Pagina 8 Dolf Liewes draagt florerend LCW over aan de volgende generatie

Al het nieuws ten dienste van de handel en economie van Groningen

Nieuws Nieuwe Sontplein krijgt meer en meer vorm Er wordt momenteel druk gewerkt aan de herinrichting van het Sontplein en omgeving. Ontwikkelaar KB Winkels is inmiddels gestart met de renovatie van de achterliggende keukenboulevard en ook voor de herontwikkeling van het voormalige pand van de Praxis staan de seinen op groen.

“De vergunningen zijn allemaal rond, dus we kunnen aan de slag”, aldus directeur Harold Beugelink van ontwikkelaar Aprisco.

Blader snel verder naar pagina 5 voor een impressie.

Bedrijven en gemeente zetten in op energietransitie; ‘Tijd voor daden!’

De gemeente heeft onlangs de nieuwe Routekaart gepresenteerd, waarin invulling wordt gegeven aan de ambitie om in 2035 een CO2-neutrale gemeente te zijn. Daarmee loopt Groningen voorop in Nederland als het gaat om de energietransitie. In Groningen werken inmiddels al veel ondernemingen aan het verduurzamen van hun bedrijf. Je leest meer over duurzaamheid in Groningen op pagina 6 en 7.

Spoorwegovergang Paterswoldseweg jaar dicht voor auto’s

Nieuw ‘Klimaatcentrum’ op Zernike Campus visitekaartje én impuls Groningse economie De opening van een groot Klimaatcentrum in Groningen zorgde voor veel aandacht in de landelijke en internationale media. Het betreft een centrum dat landen uit de hele wereld moet adviseren op het gebied van aanpassing aan klimaatverandering, met vestigingen in Rotterdam en Groningen. Het centrum werd op 17 oktober officieel geopend door de oud secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Ban Ki-moon. Maar wat betekent de komst van dit centrum voor Groningen?

Veel, heel veel, zo lijkt het in elk geval.

Het nieuwe centrum luistert officieel naar de Engelse naam Global Center on Adaptation en is ondergebracht in het meest duurzame gebouw van Groningen, dat van de Energy Academy Europe op de Zernike Campus. Vandaaruit zal de Groningse vestiging van dit Global Center on Adaptation landen wereldwijd gaan adviseren over de vraag hoe ze op de beste manier kunnen omgaan met klimaatverandering.

Bedrijven, scholen en organisaties aan en rond Paterswoldseweg hebben begin oktober bezoek gehad van medewerkers van Groningen Bereikbaar die kwamen informeren over de stremming van de spoorwegovergang bij de Paterswoldseweg. Die overgang is tot eind volgend jaar dicht voor auto’s en daardoor zijn de bedrijven minder goed bereikbaar. Hoe ze daarmee omgaan, lees je op pagina 14.

Dat Groningen samen met Rotterdam dit wereld-adviescentrum gaat runnen, is op de eerste plaats goed voor de naamsbekendheid van Groningen en de reputatie van Groningen op het gebied van duurzaamheid. Niet alleen blijft Ban Ki-moon betrokken bij het centrum, ook Bill Gates, en de hoogste baas van de Wereldbank, Kristalina Georgieva, zitten in het bestuur ervan.

RUG dankzij Poppema nu stuwende motor van de Groninger economie

Kroon op het werk De vestiging van het Klimaatcentrum lijkt een beetje de kroon op het werk

Hij was tien jaar lang dé baas van de Rijksuniversiteit Groningen en onder zijn leiding ontwikkelde de RUG zich als een stuwende motor van de Groninger economie. Onlangs nam hij afscheid als voorzitter van het college van bestuur. De Groninger Ondernemers Courant kreeg een afscheidsinterview en dat is te lezen op pagina 15.

Courant ook digitaal volgen.

Dat kan via de website: www.groc.nl.

U kunt zich er inschrijven voor onze mailnieuwsbrief.

nieuws ook in uw tijdlijn kunt volgen: www.facebook.com/groc.nl.

Inmiddels hebben al meer dan zesduizend ondernemers zich aangemeld!

van iedereen die zich de afgelopen tien tot vijftien jaar inspande om Groningen op de kaart te zetten op het gebied van duurzaamheid. Dat leidde toen onder meer tot de komst van een organisatie als Energy Valley, waarvan de resultaten niet altijd voor iedereen duidelijk waren. Energy Valley maakt nu onderdeel uit van de New Energy Coalition, ook gevestigd in het gebouw van de Energy Academy Europe, dat boordevol

Zo verzorgt kickbokser Rico Verhoeven de spectaculaire kick-off van het grootste ondernemersevent van het Noorden.

Tijdens de opening van de Promotiedagen vertelt Rico aan de hand van een beeldende presentatie hoe zijn carrière is verlopen en wat zijn filosofie en invulling van het beroep van topsporter inhoudt. Later geven ook astronaut André Kuipers en de Groningse acteur Marcel Hensema nog inspirerende lezingen.

U kunt de Groninger Ondernemers

een pagina op Facebook, zodat u ons

Foto: Hanzehogeschool

MartiniPlaza op 6 en 7 november weer in het teken van Promotiedagen

Volg het Groningse ondernemersnieuws ook online

Van de Ondernemers Courant is ook

Jaargang 5, editie 3

Rico Verhoeven

Twee dagen lang staat MartiniPlaza weer in het teken van het noordelijke bedrijfsleven. Op 6 en 7 november staan namelijk de Promotiedagen weer op het programma. Jaarlijks komen daar zo’n 600 standhouders en 25.000 bezoekers op af. Dit jaar heeft de organisatie drie grote sprekers weten te strikken.

Natuurlijk zijn ook dit jaar de stad-Groningse bedrijvenverenigingen weer aanwezig op de Promotiedagen. De VBNO, ZO en WEST hebben hun eigen netwerkstand, vlak bij elkaar en centraal in Expohal 1, en ook de GCC is aanwezig op de beurs. Op woensdag 7 november is er vanaf 16.30 uur een gezamenlijke netwerkborrel, waarbij ook de Groningen City Monitor wordt gepresenteerd.

Leden van de verenigingen kunnen zich via hun eigen club aanmelden.

ambitie is om duurzaamheid tot een belangrijk thema te maken. Mede door al deze initiatieven, en zeker dankzij de ambities van Rijksuniversiteit Groningen, Hanzehogeschool, provincie en de gemeente, heeft Groningen dan nu toch één wereldprijs in de wacht gesleept: dit ‘Global Center on Adaptation’.

Burgemeester Den Oudsten: ‘Keuze voor Groningen is logisch’ Burgemeester Peter den Oudsten toonde zich dan ook heel blij met de komst van het centrum, waar hij zelf ook hard achteraan had gejaagd. Al liet hij ook weten het best wel logisch te vinden dat de keuze mede op Groningen was gevallen. “Het voelt voor mij heel natuurlijk dat Groningen de vestigingsplaats is van het klimaatadaptatiecentrum.

Niet voor niets staat Groningen bekend als de plek in Nederland waar duurzaamheid en creativiteit hand in hand gaan. Groningen is een internationale stad en is daarmee aantrekkelijk voor velen: jong, vitaal, creatief, innovatief en multicultureel. Dankzij de meer dan vijftigduizend studenten - onze nieuwe generatie - is Groningen niet alleen de jongste, maar ook de slimste stad van Nederland.”

Samen met Rotterdam legde Groningen vorig jaar het beste plan op tafel om het Global Center te huisvesten. De ligging van Groningen, de al bestaande kennis en bedrijvigheid op het gebied van energie en klimaat en het internationale speelveld waar Groningse onderzoekers zich in bevinden, speelden een belangrijke rol in de keuze voor Groningen.

Bovendien kon het centrum zich in de Energy Academy Europe vestigen: het

duurzaamste onderwijsgebouw van Nederland, en dat was ook een pré.

Volgens de nieuwe directeur van het centrum, dr. Patrick Verkooijen, wordt er samengewerkt met experts en organisaties uit de hele wereld: “Door overheden, de private sector, burgers, intergourvermentele organisaties en kennisinstellingen samen te brengen kunnen we innovatieve oplossingen benadrukken. We zijn erg verheugd om onze partners in Groningen bij deze missie te betrekken.”

Bij de openingsceremonie in Groningen kondigde Verkooijen een nieuw Young Leaders-programma aan. Dit programma biedt kansen aan getalenteerde studenten om betrokken te zijn bij- en een bijdrage te leveren aan het werk van het Global Center.

Tweejaarlijks congres Ook voor het hotelwezen in Groningen is het nieuwe centrum mooi nieuws. Het is de bedoeling dat er iedere twee jaar een klimaat-biënnale komt waarin internationale voorbeelden over klimaatadaptatie en energietransitie worden geëxposeerd.

Nieuwe bedrijven Maar uiteindelijk is het vooral de bedoeling dat de New Energy Coalition, het nieuwe klimaatcentrum en andere Groningse initiatieven op het gebied van de energietransitie en duurzaamheid, daadwerkelijk gaan zorgen voor nieuwe bedrijvigheid. Dat gebeurt nu al en dat is een eerste stap in het waarmaken van de rol als voorloper, die Groningen nu toebedeelt heeft gekregen.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Economisch Nieuws Marja Doedens, voorzitter De Koepel - Economische Agenda

‘De Groningse economie versterken door te verbinden’

Trendship 2018: grootste techbeurs van Noord-Nederland prikkelt en inspireert

een stad”, zegt Doedens die als voorbeeld op het Mobiliteitsinnovatiecentrum wijst. “Vanuit de provincie en de gemeente is er, samen met de RuG, de Hanzehogeschool en Noorderpoort, het initiatief genomen tot de oprichting van een Mobiliteitsinnovatiecentrum, dat in het teken staat van mobiliteit en vervoer in de toekomst. Dat is vervolgens ook interessant voor ondernemers. De Koepelleden benaderen ondernemers uit hun netwerk met de vraag welke rol zij eventueel in zo’n centrum kunnen hebben.”

Marja Doedens. Foto: Jan Buwalda

“Voor een sterk economisch klimaat is het van belang dat onderwijs, ondernemers en de overheid samen optrekken, en de vruchten plukken van elkaars initiatieven”. Was getekend, Marja Doedens, de kersverse voorzitter van De Koepel - Economische Agenda van Groningen.

En met deze stelling omschrijft Doedens tegelijkertijd de voornaamste taak van ‘De Koepel - Economische Agenda’: het bevorderen van de samenwerking tussen de drie Groningse O’s, ondernemers, onderwijs en overheid. “En dat met als doel de economie in Groningen nog verder te versterken, en naar een hoger plan te tillen”, zegt Marja Doedens.

Doedens is in het dagelijks leven verantwoordelijk voor de operationele aansturing van het Groningse ICT-bedrijf Goldmund Wyldebeast & Wunderliebe en daarnaast is ze sinds twee jaar voorzitter Groningen van MKB Noord. En sinds september van dit jaar hanteert ze dus ook de voorzittershamer van De Koepel. Ze is daarmee de opvolger van Berjo Wortmann.

Om meteen maar een eventueel misverstand uit de weg te ruimen: De Koepel is géén uitvoeringsorgaan, maar een overlegorgaan, benadrukt de voorzitter.

“Het gaat ons vooral om het verbinden van partijen en het blootleggen van initiatieven. ”

Mensen die aan de touwtjes trekken ‘Ons’ zijn in dit geval de dertien personen die De Koepel telt. Naast de voorzitters van de vier bedrijvenverenigingen, zijn dat onder andere wethouder Economische Zaken Joost van Keulen, VNO NCW Noord-bestuurslid Nina Beswerda en Henk Pijlman, voorzitter van de College van het Bestuur van de Hanzehogeschool. “Samengevat: het gaat om mensen die aan de touwtjes trekken en die weten wat er op hun vakgebied en in hun branche gebeurt in de stad. Iedereen heeft een enorm netwerk, en weet wat er speelt in de stad.”

De deelnemers van De Koepel komen vier keer per jaar bijeen. “We spreken elkaar over initiatieven waarbij samenwerking van belang is, of toegevoegde waarde kan hebben”, verwoordt Doedens. “Neem bijvoorbeeld het initiatief van Noorderpoort om in Het Kasteel werkateliers in te richten. Daar is het onderwijs bij betrokken, de gemeente ook, maar het zou ook voor ondernemers heel interessant kunnen zijn om aan te haken.

Dáár ligt dan een taak voor De Koepel: op het attenderen en informeren van ondernemers over dit initiatief.”

Mobiliteit hoog op agenda Een onderwerp dat hoog op de agenda staat van het overlegorgaan is mobiliteit.

“Mobiliteit is een enorm belangrijk thema. Het gaat om bereikbaarheid, maar tegelijkertijd ook om de gastvrijheid van

De Koepel is er niet alleen om te verbinden, maar ook voor het doorspelen van kennis naar de achterban: het Groningse mkb. “Onlangs is er op een bijeenkomst van De Koepel de conceptversie van de gemeentelijke Omgevingsvisie ‘The Next City’ gepresenteerd, met daarin de fysieke plannen voor de stad Groningen voor de komende jaren: wat staat er te gebeuren, en waar? Het is voor alle partijen in De Koepel interessant om te zien wat er speelt, wat de plannen zijn en hoe het mkb daarop kan anticiperen. Het is aan De Koepel-leden die informatie door te spelen naar de achterban, en ook niet onbelangrijk in dit geval: opmerkingen en suggesties vanuit De Koepel zijn meegenomen in de verdere uitwerking van de Omgevingsvisie. Als Koepel verbinden we op die manier partijen, wat winst voor iedereen is.”

Daadkracht Als voorzitter is Marja Doedens vooral van plan daadkracht te tonen. “Ik wil vooral thematisch te werk gaan: per bijeenkomst één thema centraal stellen, zoals agri-food, huisvesting of de arbeidsmarkt. En dan spijkers met koppen slaan: huidige initiatieven en potentie identificeren, acties en te behalen resultaten vaststellen, en ons netwerk maximaal inzetten”, zegt ze. “Maar het belangrijkste blijft om te inventariseren welke initiatieven er zoal zijn, en welke partijen en organisaties daar dan bij kunnen aanhaken.”

Foto: Mike Breeuwer

Drones, Virtual Reality-games, robots die drankjes serveren en puzzels oplossen en zelfs de rollator van de toekomst, barstensvol snufjes. Het was op 18 oktober allemaal te zien én te beleven in MartiniPlaza, op dé techbeurs van Noord-Nederland: Trendship 2018. Zo’n 3500 duizend bezoekers lieten zich door de noviteiten en door internationaal bekende sprekers als ‘trendspotter extraordinair’ Magnus Lindkvist en techentrepreneur Jonas Kjellberg (onder meer Skype en Zalando) prikkelen en inspireren.

Trendship bestond dit jaar uit meerdere deelevents. Zo was het mainstage en de ‘playground’ ’s ochtends het domein van de nieuwe generatie, tijdens Trendship Talent. Ondertussen werd de Theaterzaal van MartiniPlaza bevolkt door ondernemers die bij de Trendship Academy hun licht opstaken over digitalisering en de daaruit voortkomende nieuwe businessmodellen.

Terwijl de studenten zich vermaakten met onder meer Kraantje Pappie, werd

in de naastgelegen Topsportlounge een publiek van ondernemers en beleids­ makers door de Provincie Groningen getrakteerd op een exclusief ochtendprogramma. Sprekers uit het onderwijs (GDBC, IT Academy Noord-Nederland, Noorderpoort), bedrijfsleven (IBM, Philips Drachten en theFactor.e/NOO) en de overheid (gedeputeerde Patrick Brouns) constateerden dat er al veel gedaan wordt om de tekorten op de noordelijke ICT-arbeidsmarkt te lijf te gaan, maar zagen ook nieuwe kansen tot samenwerking. ‘Samen kunnen we ervoor zorgen dat de digitale toekomst van Europa in Groningen ligt’, zo stelde de gedeputeerde zelfs.

In zowel het main event als het zijprogramma en op de playground klonk één belangrijk advies door: ‘Durf risico’s te nemen, alleen dan kom je verder’. Veel van de succesverhalen en technische innovaties die tijdens Trendship voorbij kwamen, hadden niet bestaan als de bedenkers en ontwikkelaars op het randje waren blijven staan zonder een sprong te wagen.

Website VBNO in een modern jasje

Northern Knowledge: vraagbaak voor ondernemers, met kennis van RUG, UMCG en Hanzehogeschool Northern Knowledge heeft twee hoofddoelen. Enerzijds functioneert het als een soort etalage, en toont voorbeelden van innovatie en ondernemerschap die tot stand kwamen met steun van een van de drie Groningse kennisinstellingen.

Annemieke Galema, directeur Northern Knowledge en Albert van der Kooij, Programmamanager Northern Knowledge. Foto: Jan Buwalda

Groningse bedrijven en ondernemers die een probleem hebben waar ze zelf niet zo een, twee, drie uitkomen of die wat hulp kunnen gebruiken bij innovatie, kunnen sinds kort een beroep doen op de kennis van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG), het UMCG of de Hanzehogeschool.

Dat kan dankzij bemiddeling van een nieuwe instelling die ervoor zorgt dat vragen vanuit noordelijke bedrijven op

het juiste bureau belanden. ‘Northern Knowlegde’ is de naam van deze unieke voorziening, gevestigd in een onlangs officieel geopend gebouw aan de Kadijk op de Zernike Campus Groningen.

Groningse bedrijven komen er nu al met de meest uiteenlopende vragen. Zoals: hoe kun je papier maken van gras? Of: hoe kun je de nieuwste 5G technologie inzetten in de landbouw?

Daarnaast wil Northern Knowledge een netwerk zijn waar partijen uit wetenschap, economie, maatschappij en onderwijs elkaar kunnen vinden en hun kennis kunnen delen. Door verbindingen tussen bestaande initiatieven en netwerken te faciliteren, wil Northern Knowledge eraan bijdragen dat kennis op díe plek komt waar bedrijven, overheden, instellingen en burgers er behoefte aan hebben. Zo dient kennis als grondstof voor innovatie, voor een gezonde, duurzame en sociaaleconomisch sterke noordelijke regio.

Wie vragen heeft of op zoek is naar de juiste contactpersoon binnen UMCG, RUG of Hanze, kan contact opnemen met Northern Knowledge in Start Up City aan de Kadijk 4, Zernike Campus in Groningen. Meer informatie: Northernknowledge.nl.

2

De nieuwe website van de Vereniging Bedrijven Noord Oost (VBNO) is klaar! De site heeft een modern jasje gekregen, maar heeft nog steeds de vertrouwde informatie. De komende jaren wordt de pagina steeds meer interactief en zal de bezoeker steeds opnieuw een reden geven om een bezoekje te brengen.

Terwijl de oude, vertrouwde website bleef draaien, bouwde YourMediaFactory achter de schermen een geheel nieuwe pagina. Bestaande informatie werd hergebruikt en geactualiseerd. Daarnaast werd een aantal nieuwe rubrieken toegevoegd. Waaronder een inlogpagina voor leden. Op deze pagina hebben VBNO-leden zelf de mogelijkheid de eigen gegevens te wijzigen en toe te voegen.

Een eigen omgeving waarin ledeninformatie wordt uitgewisseld en waarin leden actief geïnformeerd worden over speciale acties die bedrijven aanbieden.

De nieuwe look en feel van de website trekt aandacht. Dat de vereniging trots is op haar gebied, wordt duidelijk uit de fraaie foto’s. De logovormen en -kleuren komen op verschillende manieren tot uiting. Regelmatig worden nieuwsitems, blogs en evenementen toegevoegd. Bezoekers van vbno.info zullen zich welkom voelen om regelmatig langs te surfen.

Contact opnemen gaat gemakkelijk via de website. Om meer informatie over VBNO of over een lidmaatschap bij de vereniging in te winnen. Of om suggesties door te geven of projecten aan te melden. De realisatie van de nieuwe website is mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van Het Fonds.

Je vindt de nieuwe website dus op www.vbno.info.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Economisch Nieuws ‘Startup in residence is een mooi voorbeeld van innovatief aanbesteden’ Acht startups zijn via Startup in Residence aan de slag gaan met vraagstukken vanuit de gemeente en provincie. Ze proberen op een originele manier oplossingen te bedenken voor die vraagstukken.

Voor de beginnende ondernemers kan het programma leiden tot opdrachten en daarmee tot een vliegende start voor hun bedrijf doordat de gemeente op treedt als eerste klant. Ze krijgen gedurende vijf maanden ook nog eens intensieve begeleiding om hun oplossingen te bedenken voor hele uiteenlopende problemen, zoals het verlagen van het energieverbruik op de Campus, het op juiste manier vinden van personeel of het beter gebruik maken van ‘online’ door winkeliers.

Het programma is medio september gestart. Na vijf maanden heeft de gemeente de kans om de oplossing in te kopen en de startup op deze wijze een snelle start te bezorgen. Startup in Residence in Groningen is een programma van Founded in Groningen in samenwerking met Campus Groningen, Groningen Seaports, de Provincie Groningen en Gemeente Groningen.

Jan Potkamp, hoofd inkoop bij het Shared Service Center (SSC) van de gemeente: “Als gemeentelijke overheid heb je een andere verantwoordelijkheid dan een commerciële inkoper. Doelstelling is om met ons inkoopbeleid maatschappelijk toegevoegde waarde te realiseren. Onderdeel daarvan is dat onze uitgaven neerslaan in stad en regio, maar het omvat ook zaken als social return, duurzaamheid en het stimuleren van innovatie.”

Een mooi voorbeeld van het stimuleren van innovatie is Startup in Residence.

“Bijzonder aan deze vorm van aanbesteden is dat wij normaal gesproken aan leveranciers vragen om een specifiek product of dienst te leveren. We geven in feite de oplossing aan van een vraagstuk aan, en de leverancier moet onderbouwen hoe hij daar invulling aan geeft.

Bij Startup in Residence is het aan de potentiële leveranciers om te onderbouwen wat volgens hen de beste oplossing is voor ons vraagstuk. Als de gemeente van mening is dat een startup inderdaad een werkbare oplossing te bieden heeft, volgt de gunning. Het is dus in feite vergelijkbaar met een tender, met dit verschil dat wij als opdrachtgever niet vooraf weten welk eindresultaat er bereikt gaat worden. Dat is een redelijk unieke vorm van aanbesteden.”

Marktdialoog als innovatie voor MKB-vriendelijk aanbesteden Startup in Residence geeft behalve aan stimuleren van innovatie ook invulling aan een ander aspect van het gemeentelijke inkoopbeleid: MKB-vriendelijk aanbesteden om het lokale MKB alle kansen te bieden een opdracht te verkrijgen. Een nieuwe aanpak hiervoor is de marktdialoog. Lourens Wijnen, inkoopadviseur bij de gemeente: “Concreet betekent dit dat we vóór het formuleren van de aanbesteding samen met het lokale MKB kijken we of we geen onmogelijke eisen stellen en hoe ook kleine(re) bedrijven invulling kunnen geven aan onze criteria van de aanbesteding.”

De marktdialoog is onlangs voor het eerst in praktijk gebracht voor de aanbesteding van het gemeentelijke bomen-

Jan Potkamp en Lourens Wijnen. Foto: Jan Buwalda

onderhoud. “Samen met Haren en Ten Boer gaat het om het onderhoud van zo’n 120.000 bomen, een grote opdracht die wij aan moeten besteden. In de loop der jaren hebben we als gemeente met een groot aantal groenbedrijven zaken gedaan. Die bedrijven, groot en klein, hebben we uitgenodigd voor een gesprek.”

Social return en duurzaamheid Belangrijk gespreksonderwerp was de invulling van de criteria social return en duurzaamheid. “Bij elke gemeentelijke aanbesteding moet een bepaald percentage van de aanbestedingssom ingezet worden voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Ondernemers moeten hiervoor overleggen met Werk in Zicht, het samenwerkingsverband van gemeenten, UWV en SW-bedrijven

in Groningen en Noord-Drenthe. De ondernemers vertelden dat ze best leerlingen van praktijkopleidingen wilden inschakelen, maar dat de aanwas daar maar heel dun is. Dat betekent dat wij voor deze aanbesteding in overleg gaan met Werk in Zicht, die kijkt wat andere mogelijkheden zijn, ook voor de kleine groenbedrijven met maar één of twee mensen in dienst.”

Voor de invulling van duurzaamheid is gekozen voor de weg van de geleidelijkheid. “Hiervoor geldt dat bedrijven de tijd krijgen om bijvoorbeeld hun apparatuur of voertuigen te vervangen door elektrische apparaten. Ze doen een concrete belofte op dit punt en krijgen een jaar de tijd om die belofte in te lossen. Hiermee voldoen wij als Inkoop aan onze taak, om het duurzaamheidsbeleid van de gemeente te effecturen én

het lokale MKB, inclusief de éénpitters, de kans bieden een opdracht binnen te slepen, ook bedrijven die weinig of geen ervaring hebben met aanbestedingstrajecten.”

Aanbestedingskalender Op gemeente.groningen.nl/aanbestedingen zijn alle lopende en voorgenomen aanbestedingen te vinden. Het verslag van zo’n overleg wordt gepubliceerd als bijlage bij de aanbesteding. “Daar kunnen ondernemers ook alle eisen vinden op het gebied van SROI, duurzaamheid, bedrijfsvoering en innovatie. Verder publiceren wij al onze aanbestedingen op Tenderned.” Ondernemers die vragen hebben over een bepaalde aanbesteding, kunnen altijd terecht bij het SSC Inkoop via inkoop@groningen.nl of tel. 0503679370.

Eric Bos, voorzitter GCC

Groningen City Club wil inspireren en gaat met leden ‘op ontdekkingsreis’ Het leven is een avontuur. En de detailhandel is momenteel al helemáal een avontuur. Zeker in deze tijden van digitale omwentelingen, verkopen via internet of het passen van kleding met behulp van virtual reality.

Het is veel beter om die nieuwe ontwikkelingen goed te bekijken, dan om met de armen over elkaar de kat uit de boom te gaan kijken. Dat vindt althans de Groningen City Club die komend najaar veel uiteenlopende activiteiten gaat organiseren om haar leden zowel over veel van deze nieuwe ontwikkelingen te informeren als te inspireren.

“Wij vinden als Groningen City Club dat we de retail mee moeten nemen in de ontdekkingsreis om toekomstbestendig te

worden. Denk aan uiteenlopende zaken als story-telling, klantgerichtheid en het gebruik maken van technische innovatie.

Als je nu niet aanhaakt, dan loop je heel snel achter. Wij willen juist vooroplopen in Groningen. En daarom staat eigenlijk álles waar we dit najaar mee bezig zijn in het teken van inspiratie”, aldus Eric Bos, voorzitter van de Groningen City Club.

Bijeenkomsten tijdens Let’s Gro en Promotiedagen Zo organiseert Groningen City Club op donderdag 1 november een informatieve bijeenkomst voor haar leden over de toekomst van de retail tijdens Let’s Gro. Ook is er een bijzonder evenement op dinsdag 6 november tijdens de Promotiedagen. Op maandag 19 november staat er een Inspiratiereis naar Leidsche Rijn op de agenda,

terwijl op dinsdag 20 november de algemene ledenvergadering volledig in het teken staat van vernieuwingen in de retail.

‘Retail of the Future’ Wat de eerste bijeenkomst betreft: deze is op 1 november gewijd aan het thema ‘Retail of the Future’. Deze bijeenkomst is georganiseerd door de Groningen City Club in het kader van Let’s Gro, samen met Bedrijvenvereniging WEST, Gemeente Groningen en de Nederlandse Raad van Winkelcentra (NRW). Tijdens de interactieve bijeenkomst zullen verschillende thema’s die betrekking hebben op de toekomstige ontwikkelingen binnen de branche de revue passeren. Sprekers tijdens deze bijeenkomst zijn: • Linda Annink (directeur/eigenaar Urban Solutions) met ‘Laat zien en vertel wie je bent’ • Tom Kikkert met ‘Transactie & Attractie’ • Kim Ellerman (Business Consultant bij Q&A) met ‘Digitale innovatie’ Aansluitend aan deze discussiebijeenkomst zal er een stadswandeling plaatsvinden: de Retail Safari. Deze zal voortborduren op de thema’s die tijdens de discussie naar voren zijn gekomen. Tijdens deze Retail Safari worden vernieuwende winkels bezocht.

Promotiedagen: ‘Retail2030’ Dinsdagavond 6 november organiseert de

Impressie Leidsche Rijn

3

Eric Bos. Foto: Jan Buwalda

GCC tijdens de Noordelijke Promotiedagen de bijeenkomst ‘Retail2030’, midden op de beursvloer, in de arena van de Promotiedagen. Spreker is Frank Quix, Managing Director bij Q&A. Dat is een toonaangevend onderzoeks- en adviesbureau dat betrokken is geweest bij de totstandkoming van het Rapport Retail 2030, een document waarin de veranderingen tussen nu en 2030 in de detailhandel worden beschreven.

Inspiratiereis Leidsche Rijn en winkel van de toekomst Maandag 19 november organiseert de GCC voor haar leden en andere belangstellenden een inspiratiereis naar het nieuwe winkelcentrum Leidsche Rijn Centrum. Dat is het indrukwekkende nieuwe winkelcentrum nabij Utrecht dat in mei werd geopend, en al ‘het tweede

stadshart van Utrecht’ genoemd. De GCC neemt haar genodigden mee naar tal van nieuwe winkelconcepten. Behalve aan het winkelcentrum Leidsche Rijn staat er ook een bezoek aan de winkel van de toekomst van Q&A in Amersfoort op het programma.

Algemene Ledenvergadering “En als kers op de taart is er dinsdag 20 november dan nog de Algemene Ledenvergadering”, vertelt Eric Bos glunderend. Want die ledenvergadering is deels in de nieuwe Jumbo Vers Markt in de Euroborg. De belangstellenden krijgen daar dan meteen een rondleiding. Vervolgens is de reguliere ledenvergadering dan in Kinepolis, een van de nieuwste bioscopen van Groningen.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Martini Trade Park ‘Werken in het Stadspark’: Kwaliteitsverbetering Martini Trade Park via concrete gebiedsdeals

MyOffice Groningen Stadspark succesvolle werkformule op Martini Trade Park

Leandra Troost (l) en Lotte de Vries (r), businesscenter manager Foto: Jan Buwalda

Artist impression Urhahn

‘In een visie kun je niet werken’: daarom wordt op Martini Trade Park hard gewerkt aan zogenaamde gebiedsdeals, concrete uitwerkingsprojecten van de visie voor dit kantorenpark. De visie is opgesteld door stedenbouwkundig bureau Urhahn, in opdracht van Martini­ Plaza, Bedrijvenvereniging WEST en de gemeente Groningen. De eerste gebiedsdeal is inmiddels concreet: pandeigenaren in het noordoostelijk deel van Martini Trade Park gaan samen met Urhahn aan de slag met een collectief parkeerplan.

De visie voor Martini Trade Park gaat onder meer over slimmere mobiliteit, collectieve faciliteiten, vergroenen van het middengebied, een grotere functiemix, aansluiting op het Stadspark, herinrichting van de L. Springerlaan en een andere ‘branding’ van dit gebied.

Voor de verwezenlijking van deze visie is gekozen voor gebiedsdeals, concrete en behapbare deelprojecten die in kleine en soms wat grotere stappen toewerken naar de realisatie van een duurzaam en

dynamisch werk- en leefmilieu. Klaas Holtman, voorzitter van WEST: “Door de concrete plannen van MartiniPlaza, de opwaardering van het Stadspark, de ombouw van de zuidelijke ringweg en de ontwikkeling van het stationsgebied is het perspectief voor Martini Trade Park verder verbeterd. De visie die er nu ligt, heeft als uitgangspunt dat partijen die niet of nog niet mee willen doen, niet meer bepalend zijn voor de voortgang in het proces. Met de wisseling van eigenaren van een aantal gebiedsbepalende panden zien we nu al versnelling in de aanpak van het parkeerterrein aan de oostzijde van Martini Trade Park.”

Collectief voor kwaliteit De huidige parkeersituatie is bijna alle eigenaren en gebruikers een doorn in het oog. Vanwege de onoverzichtelijke situatie, met slagbomen voor elk ‘eigen’ parkeergebiedje, maar ook omdat de totale capaciteit niet efficiënt gebruikt wordt. Op piekmomenten van Martini­ Plaza staat de garage helemaal vol, terwijl er bij de bedrijven volop ruimte is

en andersom. Efficiënter gebruik en een aantrekkelijke inrichting van de parkeerplaatsen is een van de gebiedsdeals, die concreet op het noordoostelijk deel van Martini Trade Park nu opgepakt wordt door de eigenaren.

‘Werken in het Stadspark’ Een belangrijk onderdeel van de visie is om het werkgebied aan te sluiten bij het Stadspark. MartiniPlaza heeft al eerder plannen aangekondigd om de verbinding te willen leggen met het groen van het Stadspark, inclusief het parkeerdek.

Die ambitie wordt door andere eigenaren en gebruikers gedeeld. Dit is bij uitstek een gebiedsdeal die niet van vandaag op morgen gerealiseerd zal zijn. Maar alle betrokken partijen zijn het er wel over eens: de gezamenlijke aanpak, privaat, publiek en publiek/ privaat, moet ertoe leiden dat Martini Trade Park een aantrekkelijk woonwerkklimaat krijgt en houdt, ook als de economie en de markt verandert. Een toekomstbestendig stadsdeel, onder het motto ‘Werken in het Stadspark’.

MyOffice Groningen Stadspark heeft de deuren geopend op 1 juli van dit jaar. Net als in de eerste vestiging in Groningen, op Winschoterdiep 50, loopt de verhuur van de werkplekken naast het Stadspark als een trein.

Leandra Troost, eigenaar van MyOffice, en Mario Peters, eigenaar van de panden, zijn de ondernemers achter deze succesvolle werkformule. MyOffice, opgericht begin 2017 in Zwolle, heeft in 18 maanden tijd zo’n 50.000 m2 kantoorruimte getransformeerd tot aantrekkelijke en zeer gewilde werklocaties.

Voor een werkplek in MyOffice kun je kiezen uit drie varianten. Leandra Troost: “MyVirtual zorgt voor de professionele beantwoording of doorverbinden van de telefoon en biedt een zakelijk postadres. MyFlex betekent dat je elke dag gebruik kunt maken van onze flexplekken en al onze voorzieningen, zoals MyCanteen. Met MySpace heb je een eigen kantoor, volledig uitgerust zodat je alleen je eigen laptop hoeft mee te nemen. De huur start met 6 maanden en is daarna per maand opzegbaar.

Daarbij is alles inbegrepen, de receptie, gastvrouw in de persoon van Lotte de Vries, MyCanteen en MyBike, als je liever op de fiets naar een afspraak gaat.”

MyCanteen op de begane grond, met een fraai uitzicht op het Stadpark, staat open voor alle bewoners van het Martini Trade Park. “Voor zakelijke besprekingen is er bovendien ons Meetingcenter,

geschikt voor 4 tot 40 personen en voorzien van alle faciliteiten.”

Ontzorgen Een van de pijlers onder het succes is het ontzorgen van de huurders. “Voor de inrichting hebben we drie voorbeeldkantoren waar je naar believen uit kunt kiezen en mee kunt combineren. Geen gedoe met een verhuizing dus. En mede daardoor is ook de korte opzegtermijn mogelijk. Onze huurders hoeven zich geen zorgen te maken over apparatuur, alles wordt door ons geregeld inclusief bijvoorbeeld de aanschaf van printerpapier. Het is allemaal inbegrepen, zodat je alleen maar bezig hoeft te zijn met je business.”

Community in een mooie omgeving MyOffice Groningen Stadspark biedt haar huurders alle mogelijkheden voor samenwerking en contact met collega’s.

“Fysiek in de vorm van bijvoorbeeld de pantry en een zitje op elke verdieping, maar we organiseren ook netwerkbijeenkomsten in MyCanteen. Het deel uitmaken van zo’n community is een steeds belangrijker aspect van een aantrekkelijke werkomgeving. De kwaliteit van de buitenruimte speelt daarin ook een belangrijke rol, wat betreft parkeren voor fiets en auto, maar zeker ook wat betreft groen en uitloopmogelijkheden.

De nabijheid van het Stadspark is dan ook een echte meerwaarde hier.” Zie voor alle mogelijkheden www.my-office.nl

Een nieuw entreegebied voor MyOffice Groningen Stadspark Het pand van MyOffice Groningen Stadspark heeft een volledige makeover gekregen. Maar daar blijft het niet bij. Pandeigenaar Mario Peters heeft samen met de familie Draaijer, eigenaren van Leonard Springerlaan 37 en Nexus, eigenaar van nummer 31, plannen om hun gezamenlijke voorterrein aan te pakken.

Artist impression Urhahn

“Het is nu een rommelige verzameling parkeerplaatsen, met gekke hekjes en een slechte bewegwijzering. Kortom geen goede afspiegeling van de kwaliteit waar MyOffice en Martini Trade Park voor staat. Het plan is om al onze ‘postzegels’ samen te voegen tot één gezamenlijk parkeerterrein met één inen uitgang. We kunnen het terrein fraai inrichten, met een mooie fietsenstalling en bijvoorbeeld laadpalen voor de elektrische auto’s. Als we dit terrein gezamenlijk exploiteren, realiseren we niet 4

alleen de optimale bezetting, maar profiteren we allemaal van een mooie entree, een goed visitekaartje voor klanten en eigen mensen.”

Durven ondernemen De aanpak van het voorterrein sluit aan bij de aanpak die Mario Peters en Leandra Troost hanteren in hun MyOffice-concept. “Daar zijn we uiteindelijk ondernemers voor: je moet ook durven ondernemen en durven investeren. Een belangrijke misvatting bij vastgoedmakelaars is dat ze denken dat huurders de potentie van een locatie wel kunnen zien, ook al moet er nog veel aan gebeuren. Kijk naar dit pand. Het heeft drie jaar leeg gestaan, omdat de eigenaar pas wilde investeren als er een huurder was. Wij pakken het andersom aan. Het gaat om alle aspecten samen die het werken in MyOffice zo leuk maakt, de faciliteiten, de flexibiliteit, de sfeer en

de omgeving. MyCanteen bijvoorbeeld functioneert echt als huiskamer van dit park: de omzet komt nu al voor het merendeel van bezoekers van buiten ons pand. We investeren in alle voorzieningen die huurders willen hebben, zodat het een coole, prettige werkomgeving is waar ze graag verblijven. Daar krijgen onze huurders energie van en dat geeft ons ook weer energie.”

MyOffice is al op zoek naar een derde vestiging in Groningen. Daarnaast wordt MyOffice ook als franchise-formule in de markt gezet. En er zijn nog andere ambitieuze plannen. “Ik kan er nog niet alles over vertellen, maar we zijn bezig om een volstrekt nieuwe formule te ontwikkelen voor een hybride woon-werkvorm, echt een primeur voor Nederland.” Daarover later meer.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Bedrijventerreinen / MKB Evenement werd voor het eerst georganiseerd door OTP

OpenStad050 blijkt prima middel om nieuw personeel te werven De bedrijvendag OpenStad050 begint zich tot een gevestigde traditie in Groningen te ontwikkelen. Zaterdag 29 september werd OpenStad - waarbij bedrijven hun deuren open zetten voor het publiek en familie of kennissen van medewerkers - voor de derde keer gehouden, en de initiatiefnemers en deelnemende bedrijven waren aan het eind van de dag dík tevreden.

Opmerkelijk is dat het evenement ook steeds meer een functie krijgt die niet was voorzien: namelijk als een unieke manier om nieuw personeel te werven. Werkzoekenden kunnen tijdens OpenStad vrijblijvend een kijkje nemen bij bedrijven waar ze misschien willen werken.

“Het was een geweldige dag! Het evenement waar in totaal veertig bedrijven aan deelnamen, trok veel meer publiek dan vorig jaar. Het OTP - dat het evenement dit jaar voor het eerst op ons verzoek organiseerde - heeft uitstekend werk verricht!”, zegt Rick Meijer, voorzitter van de stichting Bedrijvendag OpenStad.

Stork. Foto: OTP

Surveillance op P+R-terreinen: minder inbraken Beveiligingsbedrijf CRUON houdt sinds afgelopen september een oogje in het zeil op de P+R-terreinen in Groningen, en met succes: sinds er gesurveilleerd wordt, is het aantal auto-inbraken op deze parkeerterreinen merkbaar gedaald.

Volgens Nico Borgman, verenigings­ manager van bedrijvenvereniging WEST, werd er in augustus regelmatig ingebroken in auto’s die op een van de P+R-terreinen rondom de stad stonden geparkeerd. “Met het invoeren van de surveillances is het aantal inbraken op deze parkeerterreinen behoorlijk afgenomen”, zegt hij.

Stainkoeln. Foto: OTP

OTP is een organisatie die als doel heeft om onderwijs, overheid en bedrijfsleven met elkaar te verbinden, onder meer door het organiseren van evenementen zoals ChecktheBizz en Carrousel. “Wij vonden het een uitdaging om OpenStad dit jaar te organiseren. Het is prachtig om onze Stadjers door de organisatie van OpenStad te laten zien wat voor mooie ondernemingen er in Groningen zijn, en wat er gemaakt,

uitgevonden of uitgevoerd wordt. Daarnaast konden wij door het organiseren van dit evenement onze contacten met de bedrijven versterken”, zegt Gerrit van Bruggen, accountmanager van OTP. Een ander sterk punt dit jaar was de samenwerking met de scholen en de inzet van studenten bij de organisatie. Zo werden vanuit de Hotelschool van het Noorderpoort gastheren en gastdames ingezet.

En vanuit ROC Menso Alting (opleiding commercieel en secretarieel) studenten ingezet om enquêtes af te nemen onder de bezoekers.

De surveillancerondes worden uitge­voerd in opdracht van de Bedrijfsbeveiliging Omgeving Groningen (BBOG). Dat is een samenwerkingsverband van de gemeente, de politie, de veiligheidsregio en de bedrijvenverenigingen in de stad.

CRUON surveilleert sinds twee jaar al op de bedrijventerreinen in de stad, maar omdat de P+R-terreinen in de stad veel door forensen worden gebruikt om de hinder door wegwerkzaamheden

te omzeilen, is besloten ook deze parkeerterreinen in de nachtelijke rondes door de stad mee te nemen. “Ze zijn tenslotte een belangrijk verlengstuk van de bedrijvenlocaties in de stad”, zegt Borgman.

De beveiligers van CRUON rijden ’s nachts in meerdere auto’s door de stad Groningen. “Elke auto neemt daarbij een ander deel van de stad voor zijn rekening. En een bedrijventerrein als het Hoendiep, waar ook in de avonduren nog veel bedrijvigheid is, wordt dan vaker meegenomen dan een terrein als Westpoort, dat niet alleen rustiger is, maar waar ook camera’s hangen.”

Tijdens de surveillancerondes wordt volgens Borgman op van alles gelet.

“Wie rijdt er bijvoorbeeld ’s nachts op een bedrijventerrein rond? En wat heeft hij of zij daar te zoeken? CRUON is niet alleen alert op het voorkomen van diefstallen en inbraken, maar net zo goed op handel in drugs en gestolen voertuigen en het dumpen van vuil”, aldus Borgman. “Zodra de beveiligers iets verdachts zien, wordt het kenteken genoteerd en de politie gebeld.”

De eerste reacties van bezoekers en deelnemende bedrijven zijn al binnen en deze zijn positief. En ook OTP kijkt terug op een zeer geslaagde organisatie. Binnenkort wordt het evenement geëvalueerd met bestuur en deelnemende bedrijven en zal er gekeken worden hoe het evenement OpenStad050 een prominente plek kan krijgen op de evenementenkalender van de stad Groningen.

Nieuwe Sontplein krijgt meer en meer vorm Er wordt momenteel druk gewerkt aan de herinrichting van het Sontplein en omgeving. Ontwikkelaar KB Winkels is inmiddels gestart met de renovatie van de achterliggende keukenboulevard en ook voor de herontwikkeling van het voormalige pand van de Praxis staan de seinen op groen. “De vergunningen zijn allemaal rond, dus we kunnen aan de slag”, aldus directeur Harold Beugelink van ontwikkelaar Aprisco.

In het L-vormige pand aan de zuidoostkant van het parkeerplein komen een vestiging van woonwinkelketen Kwantum en sportwinkel Decathlon. “Het bestaande pand wordt als het ware he-

lemaal uitgekleed en vervolgens komt er een nieuwe schil omheen”, aldus Beugelink. “Het deel waar de Decathlon in komt, zeg maar de lange poot van de L, wordt volledig babyblauw en de rest wordt oranje, de huiskleur van Kwantum.”

Er is volgens Beugelink expres gekozen voor een kleurrijk geheel. “Daarmee willen we instant attentiewaarde creëren, zonder dat er nog allerlei banners en vlaggen nodig zijn”, legt hij uit. “Net als we destijds met de Bauhaus even verderop hebben gedaan. De huiskleuren zijn eigenlijk wit met rode accenten, maar om het gebouw meer op te laten vallen hebben we gekozen om dat om te

draaien. Met het oranje van Kwantum is dat niet nodig, dat springt er wel uit, maar Decathlon is normaal gesproken wit met blauwe accenten. Dat draaien we hier dus net even om.”

Als alle projecten straks zijn afgerond, moet er rond het Sontplein een winkelgebied met drie goed toegankelijke parkeerpleinen liggen. Hoe die precies worden ingericht is nog even de vraag.

“Als het aan ons ligt, wordt het hele gebied een blauwe zone, waar je met een parkeerschijf twee uur gratis kunt parkeren. Maar het is nog even afwachten of de gemeente daarmee instemt”, aldus Beugelink.

Nieuw bestemmingsplan Zernike Campus voorziet in mix van bedrijven en onderwijs op de hele Campus Het voorontwerp van het nieuwe bestemmingsplan voor de Zernike Campus is onlangs in procedure gebracht. Naar verwachting wordt het nieuwe bestemmingsplan in het voorjaar van 2019 door de gemeenteraad vastgesteld. De grootste verandering is dat het bestemmingsplan het hele gebied van de Zernike Campus omvat en geen onderscheid meer maakt tussen bedrijventerrein en het onderwijsgebied van Hanze en RUG. Dit past bij de visie van één Zernike Campus waarin een mix van bedrijven en onderwijs mogelijk is die elkaar versterken. De partijen op de Campus (RUG, Hanze, gezamenlijke bedrijven en onderwijs) hebben een aantal jaren geleden deze koers ingezet en deze is erg succesvol. De Campus is de snelst groeiende campus in Nederland en de op een na grootste campus qua totale werkgelegenheid. Dit blijkt uit het deze zomer verschenen rapport van adviesbureau Buck Consultants International

5

(BCI), dat is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het Netwerk Kennissteden Nederland.

Voor nieuwe bedrijven die zich op de Zernike Campus willen vestigen, geldt dat ze een duidelijke affiniteit moeten hebben met de Campus. De meeste grond die nog beschikbaar is op het noordelijke deel van de Campus is eigendom van de gemeente. Die geeft alleen kavels uit aan bedrijven die een bijdrage willen leveren aan de samenwerking tussen onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven. Hiervoor is door de samenwerkende partijen op de Campus een toetsingskader opgesteld.

In combinatie met de herinrichting van de Zernikelaan moet dit leiden tot een levendige Campus waar bedrijven en onderwijs nauw samenwerken, in een omgeving waar het prettig toeven is.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Duurzame stad Wethouder Mattias Gijsbertsen roept iedereen op om ‘mee te doen’

‘Het bedrijfsleven speelt een heel belangrijke rol in het behalen van onze duurzaamheidsdoelen’ De stad Groningen wil in 2035 helemaal CO2-neutraal zijn. Dat is een zeer forse ambitie, maar het is echt mogelijk. Echter is daarvoor wel de hulp nodig van het bedrijfsleven. “Die speelt een heel belangrijke rol in het behalen van onze duurzaamheidsdoelen”, zegt wethouder Mattias Gijsbertsen (GroenLinks) in een interview met de Groninger Ondernemers Courant.

Onlangs werd een speciale Routekaart gepresenteerd in aanwezigheid van het bedrijfsleven, het onderwijs en grote organisaties en instellingen. Het is als het ware een handleiding om Groningen in 2035 inderdaad CO2-neutraal te krijgen. “Er is tijdenlang over gepraat, maar nu moeten we ook echt aan de slag”, zegt Gijsbertsen.

“Er ontstaat steeds meer draagvlak in de samenleving voor het versnellen van de energietransitie. Dit is dé tijd! We kunnen het hier gaan waarmaken.”

Groningen is voorloper Volgens Gijsbertsen is Groninger een voorloper in de energietransitie. “We hebben hier ook de kennis en de kunde. Ik vind dan ook dat we zeker op de goede weg zijn. Kijk bijvoorbeeld naar ontwikkelingen op het gebied van zonne-energie.

Het aantal zonnepanelen in de stad was dit jaar verdubbeld ten opzichte van vorig jaar tot ruim 230.000. Willen we onze doelen halen, dan hebben we in 2035 zo’n 2,7 miljoen zonnepanelen nodig voor het opwekken van 60 procent van onze be-

nodigde elektriciteit. Als tussendoel hebben we nu 700.000 zonnepanelen in 2023 staan. Dat achten we haalbaar, maar er moet nog heel veel gebeuren.”

“De huidige doelstellingen en programma’s kunnen niet de complete opgave tot stand brengen. Daarom hebben we dus ook een nieuwe Routekaart opgesteld. Het is belangrijk dat we hier snel mee aan de slag gaan. Maar ook dat het Rijk ons gaat ondersteunen door de juiste maatregelen te treffen in het Klimaatakkoord. Bijvoorbeeld met financieringsmogelijkheden, maar ook met financiële ondersteuning van de wijkenergieaanpak”, vervolgt Gijsbertsen.

Rol van het bedrijfsleven Het bedrijfsleven speelt in het behalen van de duurzaamheidsdoelen een hele belangrijke rol. “Bedrijven, instellingen en industrie gebruiken samen ruim 40 procent van de energie”, zegt Gijsbertsen. “We hebben ook niet voor niets samen met hen, en dan heb ik het over 39 partners, de Routekaart opgesteld. Die samenwerking is voor de toekomst erg belangrijk om kennis uit te wisselen, goede voorbeelden te delen en wellicht zelfs energie met elkaar te delen. Bij bedrijven kan er bijvoorbeeld nog veel energie worden bespaard.

Een van de doelen is dat bedrijven in 2035 voor hun verwarming 30 procent minder energie gebruiken. En dat we dan gebruik maken van het warmtenet, warmte koude installaties of andere duurzame bronnen.”

Mattias Gijsbertsen. Foto: Jan Buwalda

Regelingen Het is nu dus ook zaak dat bedrijven zelf ook gaan inzetten op het behalen van duurzaamheidsdoelen. “Bedrijven moeten aan de slag met besparing op hun warmtevraag, door bijvoorbeeld te isoleren”, zegt Gijsbertsen. “En nog niet elk bedrijf is goed op de hoogte van alle regelingen en subsidies, zoals de SDE+ regeling, die hiervoor zijn. Daarom hebben we ook

Bedrijven en gemeente zetten in op energietransitie; ‘Tijd voor daden!’

“Heel Nederland staat voor een grote opgave als het om duurzame energie gaat. Het is onze gezamenlijke verantwoordelijkheid om juist hier in Groningen te laten zien dat we deze energietransitie willen maken. Laten we elkaar daarin scherp houden en concrete deals sluiten.”

Deze oproep deed Mattias Gijsbertsen, wethouder Duurzaamheid, woensdag 3 oktober tijdens een bijeenkomst met ruim 50 vertegenwoordigers van Groninger bedrijven en instellingen. Daar werd de routekaart gepresenteerd, die tijdens de energietransitie als handleiding dient voor Stadjers en bedrijven. Want ook al is Groningen een aardig eind op weg, het wordt nu wel tijd dat er minder gepraat wordt en meer partijen ook echt aan de slag gaan, aldus de aanwezigen.

De stad presenteerde de nieuwe Routekaart, waar de aanwezige partijen een inhoudelijke bijdrage aan hebben geleverd. De focus ligt hierin op de ambitie om in 2035 een CO2-neutrale gemeente te zijn. Daarmee loopt Groningen voorop in Nederland als het gaat om de energietransitie. Gijsbertsen: “De aardgaswinning wordt afgebouwd en dat vraagt om nieuwe initiatieven die kansen bieden voor de economie en werkgelegenheid in onze regio.”

De overschakeling op zon, wind, aardwarmte, biomassa en waterstof is een grote uitdaging, en vraagt inzet van industrie, bedrijfsleven en bewoners. De aanwezigen benadrukten daarbij het belang van de samenwerking met de wijkbewoners, de netbeheerders en woningcorporaties én het scheppen van mogelijkheden om ook mensen met een kleine beurs mee te kunnen laten doen.

Verwarmen, koken, verplaatsen Per wijk bekijken bewoners samen met bedrijven en gemeente hoe ze in de toekomst hun huizen gaan verwarmen, gaan koken en zich gaan verplaatsen. Met isolatie en andere energiebesparingsmogelijkheden is naar verwachting in 2035 34% minder energie nodig. Uit de Routekaart blijkt dat de meeste energie (38%) naar verwarming van huizen en gebouwen gaat. Daarnaast nemen licht/krachtstroom en vervoer ieder bijna een kwart voor hun rekening. Die energie komt tot nu toe voor bijna de helft uit aardgas (49%) en bijna een kwart uit elektriciteit (24%). Het gas wordt in 2035 voornamelijk vervangen door elektriciteit en groen gas. Het aantal zonnepanelen op daken van huizen moet zeven keer zo groot worden en de helft van de huizen heeft in 2035 een zonneboiler.

veel contact met bedrijven en zoeken we de samenwerking op. We faciliteren hen in energiescans en delen kennis op het gebied van wet- en regelgeving. Kantoren moeten bijvoorbeeld naar label C. Bovendien starten we in 2019 met het project ‘Zon op Bedrijfsdaken’. Er zijn veel quick wins, maar ze moeten zelf aan de slag.”

Groningen CO2-neutraal in 2035: gaan we dat halen?

Of we de ambitieuze doelen gaan halen in Groningen? “Technisch gezien kán het!”, zegt Gijsbertsen overtuigd. “Maar iedereen moet meedoen. Dat geldt voor de overheden, de bedrijven en de Stadjers zelf. Als iedereen zich achter de doelstellingen schaart, dan gaan we het halen!”

Hanzehogeschool en Al Gore slaan de handen ineen

Al Gore

De Hanzehogeschool wil in 2030 volledig energieneutraal zijn. Op 10 oktober, de Dag van de Duurzaamheid, tekende de hogeschool een overeenkomst met klimaatvechter en oudvicepresident van de VS, Al Gore en zijn Climate Reality Project. Daarmee zegt de Hanzehogeschool dat ze in 2030 alleen nog maar gebruik willen maken van duurzame energie.

Paul van der Wijk van het college van bestuur van de Hanzehogeschool tekende het pact. De hogeschool is volgens eigen zeggen de eerste organisatie in Nederland die het ‘commitment’ heeft getekend. Verschillende steden en universiteiten in de Verenigde Staten hebben zich al verbonden aan het Climate Reality Project en ook in Europa zijn er al verschillende organisaties die de afspraak hebben gemaakt.

De Hanzehogeschool laat weten dat de ondertekening van de overeenkomst een logische stap is ‘gezien de ambities op het gebied van duurzaamheid’. In 2020 wil de hogeschool op dit gebied een voorbeeldrol vervullen. De Hanzehogeschool wil samen met partner en alumnibedrijf Enie.nl het doel behalen.

Aantal Groningse zonnepanelen in één jaar verdubbeld tot 230.000 Het aantal zonnepalen in de stad Groningen is afgelopen jaar met 114.000 stuks toegenomen tot ruim 230.000.

Daarmee is het aantal zonnepanelen in de stad in één jaar verdubbeld.

De groei is grotendeels te verklaren door de aanleg van Zonnepark Roodehaan langs de A7 richting Hoogezand.

Hiermee is de ambitie van 100.000 zonnepanelen in 2018 ruimschoots gehaald, zo meldt de gemeente Groningen.

Jaarlijks inventariseert Grunneger Power het aantal zonnepanelen op daken.

Dit gebeurt aan de hand van luchtfoto’s die op een vast moment in het voorjaar worden genomen. Het aantal zon6

nepanelen op daken is met 46 procent gegroeid van 63.451 naar 92.909 stuks.

De rest van de zonnepanelen ligt in parken. In 2017 zijn de zonneparken Vierverlaten (7.777 panelen), Woldjerspoor (43.000 panelen) en Zernike (1.700 panelen) geopend. Eind dit jaar wordt het zonnepark Roodehaan (85.212 zonnepanelen) langs de A7 in gebruik genomen.

Groningen wil in 2035 CO2-neutraal zijn en zonne-energie heeft daarin een belangrijke rol. De gemeente streeft ernaar dat de stad in 2023 ruim 700.000 zonnepanelen telt.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Henk Bol, Bol ICT: ‘Op weg naar energielabel A!’ Een kantoor gevestigd in een voormalige stal, gebouwd in 1965, dat dankzij genomen maatregelen nu al voldoet aan energielabel C: een mooie prestatie van Bol ICT. Henk Bol, eigenaar van dit ICT-bedrijf aan de Noorddijkerweg, is enthousiast over het resultaat. “Vooral het vervangen van de verlichting door LED is echt een enorme verbetering in de lichtopbrengst.”

De mogelijke wettelijke verplichting dat ieder kantoor groter dan 100m2 in 2023 minimaal energielabel C moet hebben, was voor Henk Bol niet de primaire aanleiding voor de genomen maatregelen.

“Een van mijn persoonlijke ergernissen was dat er lampen bleven branden terwijl er geen mensen aan het werk waren. Daar wilde ik graag wat aan doen. En we waren hard toe aan een nieuw klimaatsysteem.

Dat was voor mij aanleiding om het gelijk goed aan te pakken: binnenklimaat, verlichting en geluidsisolatie.”

LED en bewegingssensoren Alle verlichting bij Bol ICT is vervangen door LED-verlichting. “En we hebben alle werkruimtes voorzien van bewegingssensoren. Afgesteld op 10 minuten, dus zelfs tijdens de lunchpauze blijft het licht niet branden. Dat scheelt voor mij een hoop ergernis, maar het is vooral heel prettig licht in vergelijking met de tl- en pl-lampen die we hadden. We hebben bovendien plafondtegels vervangen door geluidswerend

en deels isolerend materiaal. Die combinatie van beter licht en geluid is echt een verademing.”

Op weg naar label A Het kantoor van Bol ICT was al voorzien van dakisolatie, HR-ketels en dubbel glas.

“Ik heb geen spouwmuur, dus spouwisolatie kan niet, en vanwege de houten vloer was WKO geen optie. Maar ik heb wel het dak laten onderzoeken op de mogelijkheid voor het plaatsen van extra zonnepanelen.

Het blijkt sterk genoeg om de panelen te kunnen dragen en dat biedt ruimte voor zo’n 2000 m2 panelen. Dat levert mij meer stroom op dan ik nodig heb, dus ik moet nog even nadenken over het uiteindelijke oppervlak. Maar met die panelen voldoet het kantoor van Bol ICT aan energielabel A.” Comfortabel werkklimaat Volgens Henk Bol is de milieuwinst een mooi resultaat. Maar belangrijker, de maatregelen gezamenlijk leiden tot een veel beter werkklimaat. “We hebben nu een beter binnenklimaat, uitstekende verlichting die ook veel langer mee gaat en het geluid is beter. Dus alle ingrepen hebben uiteindelijk geleid tot een veel comfortabele werkomgeving voor mijn personeel. Met het nemen van energiemaatregelen investeer je dus in je personeel. En dat is uiteindelijk het grootste kapitaal van mijn bedrijf.” Zie voor alle informatie www.bolict.nl

Henk Bol. Foto: Jan Buwalda

‘Onze maandelijkse energierekening is gedaald van 2500 naar 380 euro’

Bouwmaat XL realiseert forse energiebesparing Bouwmaat XL is een groothandel voor bouwmaterialen. Het bedrijf richt zich vooral op kleine bouwbedrijven en ZZP’ers in de bouw. “Ons assortiment is heel erg breed”, zo legt Van der Laan uit.

“Grote bouwbedrijven kopen bij de specialist en wij zijn de specialist voor de generalist. Je kunt bij ons echt alles halen wat je in de bouw nodig hebt. En juist omdat de kleinere bouwbedrijven zich bezighouden met renovatie en onderhoud, hebben we van de crisis weinig last gehad. Ons marktaandeel is zelfs gestegen.”

Ronald Dijkstra. Foto: Jan Buwalda

Duurzaam bouwen wordt steeds belangrijker, maar gek genoeg bivakkeren veel bouwbedrijven en bouwgroothandels nog steeds in oude krakemikkige panden. Een absolute uitzondering op die regel is groothandel Bouwmaat XL aan de Bornholmstraat, onderdeel van

de Ter Steege Groep uit Rijssen. “We hebben net een grote verbouwing afgerond en nu zitten we in een pand dat voldoet aan alle eisen voor een A-label”, zegt vestigingsmanager Erik van der Laan.

Om die groei vast te kunnen houden, is het pand onlangs flink verbouwd. Er werd een uitbreiding van 1000 vierkante meter gerealiseerd, waardoor Bouwmaat nu een vloeroppervlakte heeft van 4800 vierkante meter. En daarbij was veel aandacht voor duurzaamheid, want MVO en duurzaam bouwen is voor de Ter Steege Groep erg belangrijk, zo laat Van der Laan weten.

Tijdens de verbouwing is vrijwel de hele buitenkant eraf gehaald. “We hadden een laag van 7 centimeter isolatie en dat is nu 25 centimeter dik geworden”, zo vult Ronald Dijkstra, Manager Logistiek en Service hem aan. “Op het dak lag ook 7 centimeter isolatie en daar hebben we 12 centimeter bovenop gelegd. Er is niet dakleer op gekomen en inmiddels liggen er 256 zonnepanelen op het dak. Meer kon de dakconstructie niet dragen. Het liefst hadden we het hele dak volgelegd.”

Warmtepompen zijn nog niet goed genoeg In het pand branden nu alleen maar LEDlampen. “We hebben alleen nog vier gasgestookte heaters”, zegt Dijkstra. “We willen graag gebruik maken van warmtepompen, maar die kunnen de verwarming van zo’n groot pand nog niet aan.

We moeten het dus nog even doen met die heaters.”

Volgens vestigingsmanager Van der Laan staat er nu een pand dat voldoet aan het A-label. “Ik geloof dat ze dat nog moeten aanvragen. Maar we zien in ieder geval al een hele besparing. Onze zonnepanelen hebben een opbrengst van 80.000 kWh. Al met al hebben we onze maandelijkse energierekening teruggebracht van 2500 naar 380 euro. Als we straks die gasheaters kunnen vervangen, dan zijn we volledig energieneutraal.”

Bijdrage aan duurzaamheidsdoelen Bouwmaat XL bewijst dus ook dat het mogelijk is om grote panden rendabel te verduurzamen met eigenlijk heel normale maatregelen. “Voor de Ter Steege Groep was dit ook een pilot. Ze willen deze manier van verduurzamen gaan vermarkten”, zegt Van der Laan. “Het bewijst in ieder geval dat er op industrieterreinen veel mogelijkheden zijn om de duurzaamheidsdoelen te behalen.”

Minister Wiebes ziet Groningen als toonaangevende regio voor waterstof Minister Eric Wiebes van Economische Zaken ziet een belangrijke rol weggelegd voor de provincie Groningen in de ontwikkelingen van waterstof. Dat zei hij in een videoboodschap tijdens het congres Wind meets Gas bij de Energy Academy Europe. Volgens Wiebes kan Groningen dus een belangrijke rol krijgen in de energietransitie.

Wiebes wil inzetten op het verbinden van gas en windenergie. En dat kan met waterstof, want overtollige windenergie kan

worden gebruikt om waterstof te maken.

“Wat mij betreft is Groningen dé plek om dit onderwerp te bespreken”, aldus Wiebes. “In Groningen zijn alle ingrediënten om die transitie mogelijk te maken.”

Zo ligt de provincie aldus Wiebes direct tegen de zee aan en in Groningen is er ook een sterk ontwikkelde gasinfrastructuur.

“De Nederlandse overheid zet zich in om bij te dragen aan de regionale energietransitie. Dat is ons nationale programma voor Groningen. Dat programma is opgezet om de ontwikkeling van nieuwe economische

vooruitzichten in de regio te ondersteunen.

We zijn hierbij partners van elkaar. We nodigen daarbij marktspelers uit om ook mee te helpen”, aldus de minister.

Wiebes verwacht dat Groningen over tien jaar een van de toonaangevende waterstofhubs zal zijn. “Dan weet u dat maar vast”, zo besluit hij de boodschap.

Nieuwe waterstoffabriek Tijdens het symposium maakten Gasunie en het Franse bedrijf Enie bekend dat ze plannen hebben voor een nieuwe water-

7

stoffabriek in het Noorden. Die krijgt eerst een capaciteit van 100 megawatt, maar de fabriek zou in 2030 goed moeten zijn voor 1 gigawatt. Ondanks dat beide bedrijven nog geen duidelijkheid hebben over de precieze locatie, lijkt de Eemshaven nadrukkelijk in beeld te zijn. Daar heeft Engie een windpark en er komt extra stroom van offshore windparken aan land. Ook is er een aansluiting op het gasnetwerk van Gasunie.

Eric Wiebes

w Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Pareltje in het bedrijfsleven Scheidend directeur Dolf Liewes draagt florerend LCW over aan de volgende generatie

LCW, Logistiek Centrum Westpoort, is op 1 januari 2003 ontstaan uit de fusie tussen drie transportbedrijven uit Hoogkerk: Vonck, Gorter en Liewes. Vrijwel exact 10 jaar geleden werd de eerste paal geslagen van het pand op Westpoort. Niet voor niets is de naam van dit transportbedrijf ontleend aan het bedrijventerrein aan de westkant van de stad.

De ontstaansgeschiedenis van LCW is immers nauw verbonden met die van Westpoort.

Dolf Liewes: “De directe aanleiding destijds voor deze grote stap voor onze bedrijven was de komst van bedrijventerrein Westpoort. In het jaar 2000 gaf de gemeente een uiteenzetting over de opzet van dit bedrijventerrein, specifiek bedoeld voor grote logistieke bedrijven.

Westpoort werd opgezet volgens de nieuwe visie over bedrijventerreinen in het kader van Terreinwinst: zuinig omgaan met ruimte, eisen stellen aan de beeldkwaliteit en gezamenlijke maatregelen om de kwaliteit van het nieuwe terrein voor de lange toekomst te behouden in de vorm van parkmanagement.

Belangrijk onderdeel van deze opzet

was dat bedrijven gebruik zouden gaan maken van gezamenlijke voorzieningen.

Dus niet allemaal een eigen dieselpomp of autowasstraat, maar dat delen als buren. Onze interesse was gewekt: ‘Laten we een keer onder het genot van een gehaktbal gaan praten wat de mogelijkheden zijn.”

Visie: waar staan we over 10 jaar?

Het heeft nog heel wat gehaktballen gekost voordat de drie bedrijven eruit waren. “Ja, we kunnen loodsen samen gebruiken. De een heeft ze met name ’s nachts nodig, de ander overdag, dus dat biedt mogelijkheden. Maar hoe ver willen we gaan in die samenwerking? Maken we samen één planning? Haal je dan niet het hart uit onze familiebedrijven?

Duidelijk was ook dat Vonck, Gorter en Liewes één essentieel punt gemeenschappelijk hebben en dat is dat we alle drie hard werkten aan de continuïteit van de familiebedrijven. We hebben met elkaar onze visie bepaald: waar staan we over 10 jaar? Ik werkte samen met twee broers en mijn kinderen hadden andere carrièreplannen, maar voor de beide andere partners gold dat de volgende generatie klaar stond. En dat heeft er uiteindelijk toe geleid dat we tot de fusie besloten hebben, met de bijbehorende nieuwbouw op Westpoort. Twee en een half jaar na de eerste gehaktbal was die fusie een feit.”

Bedrijfsleven bouwt mee aan Westpoort Ondertussen werd hard gewerkt aan de ontwikkeling van Westpoort, waarin Dolf Liewes nauw samenwerkte met de

gemeente. “Samen met Egbert Steenbergen van Westerman Wegenbouw zijn we namens het bedrijfsleven actief betrokken geweest bij de opzet van het parkmanagement hier op Westpoort.

Daarvoor hebben we de vereniging Hoogkerk – Westpoort opgericht, dat inmiddels deel uitmaakt van bedrijvenvereniging WEST. Parkmanagement, waar ieder bedrijf op Westpoort verplicht lid van moet zijn, zorgt ervoor dat de kwaliteit op het hoogste niveau blijft. Daarbij gaat het onder meer om de inrichting en beheer van de openbare ruimte, voorkomen dat er opleggers staan met reclame, het voorkomen van zwerfafval en niet te vergeten cameratoezicht. Westpoort is het enige bedrijventerrein waar cameratoezicht is. In het verleden kwam hier nog wel drugshandel voor, maar dat is nu verleden tijd. En ondanks het feit dat nog lang niet alle kavels verkocht zijn op Westpoort, ziet het bedrijventerrein er tiptop uit en dat is mede te danken aan het nog altijd actieve parkmanagement.”

En toen sloeg de crisis toe …

In november 2008 werd de eerste paal van het nieuwe LCW geslagen, op een verder nog maagdelijk bedrijventerrein.

Een prachtige dag, met een strakblauwe lucht, waarop niemand kon bevroeden dat de val van Lehman Brothers twee maanden daarvoor een wereldwijde economische crisis zou inluiden. “Die crisis heeft onder meer de bouw destijds zwaar getroffen, waar ook transportbedrijven het slachtoffer van werden.

Maar dankzij onze fusie bleef LCW gespaard. Doordat we op verschillende deelmarkten actief zijn, konden we de

klappen goed opvangen. Door het samengaan van de drie bedrijven konden we onze bestaande klanten bovendien meer mogelijkheden bieden, waardoor ons aandeel in de dienstverlening ook aan bestaande klanten groeide. En met ons nieuwe pand op deze zichtlocatie aan de A7 groeide onze naamsbekendheid. Al met al hebben we daardoor al ons personeel kunnen behouden gedurende de crisis.”

“

Parkmanagement zorgt ervoor dat kwaliteit op hoogste niveau blijft

“

Met de opening van een forse uitbreiding van 8.000 m2 heeft algemeen directeur Dolf Liewes op 6 oktober afscheid genomen van LCW op Westpoort. Na 42 jaar actief te zijn geweest in de wereld van transport en logistiek geeft Dolf Liewes het stokje over aan de nieuwe generatie Vonck en Gorter, die nu aan het hoofd staat van een van de grotere familiebedrijven van Groningen.

De crisis had echter voor de verdere ontwikkeling van Westpoort wel grote gevolgen. “De kavelverkoop is daardoor vrijwel stil komen te liggen. En ook de aanleg van de hele infrastructuur liep grote vertraging op. Zo kreeg Westpoort pas begin 2010 een eigen aansluiting op de A7.” LCW is daardoor lange tijd de enige bewoner gebleven op Westpoort, maar dat is inmiddels verleden tijd.

Florerend familiebedrijf LCW breidt uit Onderdeel van de toekomstvisie die de fusiepartners van LCW in 2003 hebben gemaakt, is dat de toenmalige generatie met 60 jaar plaats zou maken voor de volgende. Voor Dolf Liewes is dat moment nu aangebroken. Op 6 oktober heeft hij afscheid genomen als algemeen directeur van LCW en zijn laatste aandelen overgedragen aan vier ‘jongens’ Vonck en eentje van Gorter. Na 42 jaar actieve betrokkenheid bij het familiebedrijf Liewes en LCW gaat hij andere dingen doen. Hij laat een gezond bedrijf achter. “LCW heeft in totaal 150 mensen in dienst en is actief in de hele Benelux.

Mede als gevolg van de toegenomen vraag naar op- en overslag hebben we in oktober onze nieuwe loods in gebruik genomen, voorzien van de modernste technieken voor de handeling van pallets en een automatisch laad- en lossysteem. Daarmee is LCW van 15.000 m2 gegroeid naar 23.000 m2 en helemaal klaar voor de toekomst.” Precies zoals de Hoogkerker transportbedrijven dat 15 jaar geleden voor ogen hadden.

De directie van LCW bestaat per 1 oktober 2018 uit Jakob W. Vonck, algemeen directeur en verantwoordelijk voor financiën, en de directeuren Gerrie Gorter, verantwoordelijk voor klantcontacten en -beheer, Pieter Vonck, verantwoordelijk voor het rijdend materiaal, de gebouwen en technische installaties, Jan Vonck, hoofdplanner, en Renze ­Vonck, verantwoordelijk voor de inzet van mens en materiaal.

Dolf Liewes. Foto: Jan Buwalda

8

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Promotiedagen Michel Elzinga:‘Qua uiterlijk zijn we misschien veranderd, maar de doelstelling is na meer dan André Kuipers, Rico Verhoeven­en Marcel 30 jaar nog steeds hetzelfde’ Hensema head­­liners tijdens Promotiedagen

Het bedrijfsleven ontmoet elkaar op de 32e editie van Promotiedagen De allereerste ‘Promotiedagen voor het Bedrijfsleven Noord-Nederland’ vond plaats in 1987. Inmiddels zijn we begin november toe aan de alweer 32e editie van dé zakenbeurs van het Noorden. En gek genoeg is er in MartiniPlaza eigenlijk niet eens zo heel veel veranderd. “Qua uiterlijk zeker wel”, legt beursorganisator Michel Elzinga uit namens Paul Elzinga Producties. “Maar in 1987 hadden we als doelstelling om het bedrijfsleven met elkaar in contact te brengen. En die doelstelling staat ook anno 2018 als een paal boven water.”

De Promotiedagen in MartiniPlaza wordt jaarlijks overspoeld door zo’n 600 deelnemers en 25.000 bezoekers. Het gaat de organisatie van de beurs voor de wind.

“Ondanks de crisis van een paar jaar geleden, zijn die deelnemersaantallen al jaren stabiel”, zegt Elzinga. “We zien wel dat de deelnemers over het algemeen minder vloeroppervlakte afnemen. De megastands van pakweg 15 jaar terug, die zie je niet meer in MartiniPlaza. De laatste jaren zien we steeds vaker stands en netwerkpleinen waarin bedrijven zich gezamenlijk presenteren. Zo hebben we dit jaar twintig zogenaamde pleinen, waarin gemeentes, bedrijvenclusters en bedrijvenverenigingen – waaronder ZO, WEST en de VBNO - zich concentreren.

Het voordeel daarvan is dat iedereen z’n eigen relaties naar de stand trekt en dat er dan een hele informele sfeer ontstaat, waarbij ook de andere bedrijven in de gezamenlijke stand profiteren.”

Geen plek voor vakbeurzen De focus ligt bij de Promotiedagen op het midden- en kleinbedrijf. “Dat is ook echt de motor van onze economie”, legt Elzinga uit. “We hebben hier geen hoofdkantoren van grote bedrijven. Dan wordt het ook lastig om een vakbeurs te gaan organiseren. Het Noorden staat juist bekend om de goede wisselwerking in het bedrijfsleven. En het platform daarvoor is dus de Promotiedagen, die volledig voor dat bedrijfsleven wordt georganiseerd.”

“Vroeger kwamen dat bedrijfsleven naar de beurs om hun nieuwe product fysiek te laten zien. Nu gaat het vooral om de personen achter een product. Netwerken is daarbij nog steeds heel belangrijk, maar we merken ook dat er steeds meer informatie wordt uitgewisseld. En natuurlijk spelen we daar als organisator ook op in.

Ons beursprogramma wordt steeds groter en uitgebreider. We hebben drie grotere zalen, waaronder het theater van MartiniPlaza, en kleinere podia op de beursvloer voor lezingen, pitches, presentaties en andere programmaonderdelen waarin kennisdeling vaak centraal staat. Als organisatie nemen we in twee dagen zo’n 38 bijeenkomsten voor onze rekening.

En dan zie je ook nog eens dat er op de verschillende pleinen ook nog een heel programma wordt georganiseerd.”

MartiniPlaza is op 6 en 7 november weer het decor van de Promotiedagen. Zo’n 600 standhouders zijn aanwezig op de netwerkbeurs. Er zijn lezingen, presentaties en andere programmaonderdelen. Headliners in het programma zijn dit jaar astronaut André Kuipers, kickbokser Rico Verhoeven en Marcel Hensema, die met hun verhaal over ambitie de ondernemers hopen te inspireren.

De beurs is op beide dagen geopend van 12.00 tot 22.00 uur. Toegangskaarten zijn te downloaden via promotiedagen. nl.

Bedrijvenvereniging WEST geeft stand opfrisbeurt.

Net zoals in de afgelopen jaren presenteren ook tien leden van Bedrijvenvereniging WEST zich in de gezamenlijke netwerkstand, die wordt gebouwd door de eigen leden. Besloten is om de stand ook dit jaar een opfrisbeurt te geven. De catering wordt samen met ZO verzorgd door de Culinaire Vakschool. Het Noorderpoort zorgt voor de bediening.

Meest opzienbarende verandering is dat er in de stand LED-schermen te vinden zijn, waarop de bedrijven zich middels een korte videoreportage gaan presenteren. Op die manier krijgen de deelnemers aan de netwerkstand wat meer zichtbaarheid.

Michel Elzinga. Foto: Rien Linthout

Ambitie als rode draad De zakenbeurs krijgt volgens Elzinga nooit een officieel thema mee. “Toch proberen we sinds een aantal jaren een soort van rode draad door het programma heen te laten lopen. Vorig jaar was dat innovatie en dit jaar hebben we ambitie gekozen als rode draad. Onze topsprekers André Kuipers, Rico Verhoeven en Marcel Hensema zijn schoolvoorbeelden van waar ambitie je kan brengen. Maar ook in het inspiratietheater op de beursvloer kun je terecht voor mooie ondernemersverhalen en succesfactoren waarmee je je ambities kunt waarmaken”, zegt Elzinga.

De kracht van de Promotiedagen zit ‘em volgens Elzinga ook in de manier waarop ze bij de Promotiedagen inspelen op actualiteiten. “Dat maakt het ook een enorm veelzijdige beurs. We proberen namelijk ook verschillende doelgroepen te benaderen. Dit jaar is er wat meer aandacht voor de bouwsector met een compleet Bouwplein en de retail. Zo organiseren we samen met de Groningen City Club en de Retail Academy een speciale avond over de toekomst van de retail. Daarmee hopen we ook veel winkeliers naar de beurs te trekken”, aldus Elzinga.

Belang voor de noordelijke economie Al met al is de beurs van groot belang voor de noordelijke economie. “Het is in deze digitale wereld toch dé plek waar je even je gezicht kunt laten zien. Geloof me: een nieuw idee of product of een samenwerking met een nieuwe leverancier ontstaat meestal doordat je elkaar ergens de hand schudt. Ni et door even een mailtje te sturen. En daarom zijn de Promotiedagen zo belangrijk. Ook al blijft het

moeilijk om die waarde in geld uit te drukken. Onze stabiele deelnemersaantallen geven echter wel aan dat de Promotiedagen belangrijk zijn en blijven.”

Leukste tijd van het jaar Op het moment dat we Michel Elzinga spreken, heeft hij nog zo’n vier weken voorbereidingstijd over voor de beurs. “Het is enorm druk. Alles komt nu samen. We moeten bepalen waar de stroompotjes komen te hangen, hebben net het beursprogramma rond gekregen en moeten nu het magazine afronden.

Ondertussen moeten we promotie voeren en beginnen de vragen van de standhouders nu flink binnen te lopen. Maar ik vind het echt de leukste tijd van het jaar.

En het scheelt ook dat we flink wat ervaring hebben. Iedereen bij ons op kantoor weet wat ‘ie moet doen. Maar het is wel druk!”

Elzinga heeft tot slot nog wel een advies voor de bezoekers van de beurs. “De topsprekers vormen natuurlijk drie hoogtepunten, maar ik ben ook erg benieuwd wat het inspiratietheater ons gaat brengen. De twintig pleinen worden daarnaast de moeite waard om te bezoeken. Uiteindelijk moet eigenlijk elke ondernemer even een bezoekje brengen. Een paar jaar geleden klaagde iedereen dat het slecht ging met de economie. Dan kwamen ze naar MartiniPlaza om een ordertje binnen te slepen. Nu heeft iedereen het druk, maar juist dan is het goed om binnen te lopen en je netwerk de hand te kunnen schudden.”

Deelnemers De volgende bedrijven doen mee: Medity Medisch Instituut B.V., OTP, MTN Accountants & Adviseurs, Opmaat 3D, Vevida B.V., Deerns Nederland B.V., For People Company, Verno Materieelverhuur B.V., Lamberink Makelaars & Adviseurs en de Groninger Ondernemers Courant (Persbureau Tammeling).

Meer informatie en toegangskaarten zijn te vinden op bedrijvenverenigingwest.nl.

Bedrijvenvereniging ZO dit jaar helemaal vol met 19 deelnemers De netwerkstand van Bedrijvenvereniging ZO (zuidoost) zit dit jaar helemaal vol met 19 deelnemers. De stand is op nummer 6043 te vinden, midden in Expohal 1. Dit jaar zet ZO in op het genereren van meer zichtbaarheid voor de deelnemers.

Narrowcasting Zo wordt de stand gemaakt in samenwerking met ZO-leden Bano, 2Join en Bossers & Cnossen. Naar aanleiding van een evaluatie van vorig jaar is besloten om de deelnemers aan de netwerkstand de mogelijkheid te geven meer van zich te laten zien. Er worden grote LEDschermen ingezet, waarop de bedrijven via narrowcasting kort uitleg over hun handel kunnen geven. Ook komt er een Twitterfeed op te staan, waar de deelnemers en bezoekers hun berichten op kwijt kunnen door gebruik te maken van de hashtag #ZOpromo2018. De catering wordt verzorgd door de Culinaire Vakschool, terwijl Prima Personeel de bediening verzorgt.

Deelnemers De volgende ZO-leden zijn te vinden in de stand: Alfa College, Bos Recycling, Bossers & Cnossen, Callvoip Telefonie, Croon, Wolter en Dros, Harrier Accountancy en bedrijfsadvies, Havik Auto, HOMIJ, Infotopics, Kumij, Kwint, Matthijssen-Ten Have Reclame, MRM professionals, OTP, OVM Group, PTB Transportmiddelen B.V, VDNK, Voys en Yspeert Advocaten.

Meer informatie en toegangskaarten zijn te vinden op de site van ZO: www.bedrijvenvereniging-zo.nl

9

Vereniging Bedrijven Noord Oost verdubbelt aantal deelnemers Een straalbedrijf, een slager, een advocatenkantoor. Zo op het oog niet veel overeenkomsten. Toch spelen ze allemaal een belangrijke rol tijdens de Promotiedagen.

De Vereniging Bedrijven Noord Oost (VBNO) pakt uit dit jaar met een grotere, vernieuwde stand en een verdubbeling van het aantal deelnemers.

Een andere aanpak De VBNO is al jaren van de partij, maar kiest dit jaar voor een andere aanpak. De stand wordt groter, frisser en krijgt een meer open uitstraling. Er zijn verschillende netwerkborrels voor de eigen leden en bedrijven van buiten.

Deelnemers De volgende bedrijven zijn te vinden in de stand op nummer 6075: Hotel Aduard, Intermediair BV, Cornelis Bedrijfsauto’s, Van Dijk Tuinen, Rozenberg Reclame, Bouwman BV, Van Dijk Metaalbewerking, HMB Signaal en Van der Graaf Beveiligingstechniek.

Gratis kaarten Op de website van VBNO (www.vbno. info) worden de deelnemende bedrijven een voor een en uitgebreid voorgesteld.

Daar kun je ook een toegangskaart aanvragen.

Gezamenlijke netwerkborrel van bedrijvenverenigingen De stad-Groninger bedrijvenverenigingen WEST, ZO, VBNO en de GCC en de gemeente Groningen organiseren op woensdag 7 november een gezamenlijke netwerkborrel tijdens de Promotiedagen in MartiniPlaza.

De borrel staat voor een deel in het teken van de presentatie van de Groningen City Monitor. Er is gekozen voor een gezamenlijke borrel om de krachten en de kennis te bundelen.

De borrel is de perfecte manier om je relaties in het bedrijfsleven en de politiek van Groningen te ontmoeten.

De gezamenlijke borrel begint om 16.30 en duurt tot 18.00 uur bij de stands van de gemeente en de verenigingen, centraal in Expohal 1.

De borrel is vooral bedoeld voor de leden van de bedrijvenverenigingen.

Die kunnen zich via hun eigen bedrijvenvereniging aanmelden. Op die manier kunnen ze ook een toegangskaart voor de beurs krijgen.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Innovatieve stad Duurzame stroom op bedrijventerrein Zuidoost: flexibiliteit in stroomvraag en -aanbod optimaal benutten Gebruik van groene stroom is goed voor het milieu. Maar slimmer gebruik van groene stroom kan bedrijven ook geld opleveren. Door pieken in vraag en aanbod af te vlakken, door overschotten aan zelf geproduceerde groene stroom optimaal te benutten of door die overschotten optimaal te (laten) verhandelen. Kern hierin is de inzet van de flexibiliteit van systemen, apparaten en gebouwen, die in de bedrijven aanwezig zijn. Op Bedrijventerrein Zuidoost loopt hiervoor een bijzonder project, dat landelijk in de belangstelling staat. Projectleider is Erik Matien van Enablemi, die uitlegt hoe de proef met zo’n smart grid in z’n werk gaat.

“De eerste toepassing van die flexibiliteit heeft te maken met het verlagen van de aansluitwaarde van een bedrijf op het elektriciteitsnet. Die aansluitwaarde wordt bepaald door de hoogste piek in zijn stroomvraag én zijn stroomaanbod.

Want nu steeds meer bedrijven hun eigen stroom opwekken, via zonnepanelen bijvoorbeeld, is het ook van belang hoeveel stroom zij terug leveren aan het net. Deze maximale piek, die soms maar op enkele momenten optreedt, bepaalt of je betaalt als kleinverbruiker of dat je tot de grootverbruikers behoort. Bedrijven hebben er financieel baat bij om die pieken af te vlakken en dat is wat we momenteel in een proef met bedrijven aan de Wasaweg in praktijk brengen.”

Beter verdelen en beter benutten In deze proef met smart grid worden de deelnemende bedrijven voorzien van een virtuele setup, die bestaat uit zonnepanelen als bron voor het opwekken van eigen groene stroom, laadpalen voor elektrisch vervoer als grote ‘stroomvreter’ en standalone batterijen voor opslag van stroomoverschotten.

Essentieel in deze proef is te bepalen hoe en waar een bedrijf flexibel is in stroomvraag en -aanbod. “Wat zijn de mogelijkheden om minder stroom te gebruiken?

Kun je de piekvraag verdelen over andere momenten? Wat zijn de mogelijkheden om een overschot niet aan het net te leveren, maar ‘weg te masseren’ in je eigen organisatie? Denk bijvoorbeeld aan slimme laadpalen, die pas stroom leveren op het moment dat de zonnepanelen veel energieaanbod hebben. Dit vergt slimme technologie, die in dit project geleverd wordt door ICT Automatisering en ENGIE. Met deze setup verzamelen we de data van deze bedrijven hoe zij omgaan met hun energie en waar bij hen de flexibiliteit aanwezig is voor het beter verdelen van piekvraag en beter benutten van piekaanbod.”

Flexibiliteit op heel Zuidoost in kaart Het project strekt zich echter verder uit dan de Wasaweg. “Er doen ook 7 grote bedrijven mee aan het in kaart brengen van hun flexibiliteit. Die inventariseren we op 6 flexcategorieën, waaronder elektrisch vervoer, koel- en vriescapaciteit, lokale opslag en toepassing van warmtepompen. Bij deze bedrijven zijn meters geplaatst, de data worden uitgelezen en verzameld op een platform. TU Eindhoven projecteert de gegevens op het hele terrein van Zuidoost, zodat we daarmee een goed beeld krijgen van wat er op heel Zuidoost aan flexibiliteit beschikbaar is bij alle bedrijven gezamenlijk.” Want dat biedt meer mogelijkheden dan enkel het verlagen van aansluitwaardes.

Handelen op de regelmarkt en handelsmarkt Het tweede doel van dit ambitieuze project is namelijk om te kijken of die flexibiliteit van een grote groep MKB-bedrijven te verhandelen is op de markt voor groene stroom. “Niemand zit te wachten op grote pieken in vraag of aanbod van

Erik Matien (links). Foto: Jan Buwalda

elektriciteit. Bedrijven niet, vanwege de aansluitwaarde, en de netbeheerders ook niet. TenneT heeft als beheerder van het stroomhoofdwegennet de wettelijke verplichting om de netspanning constant te houden. Onbalans in vraag en aanbod brengen die taak in gevaar. Ook netbeheerders als Enexis, partner in dit project, zijn niet gebaat bij onbalans. Enexis besteedt veel tijd aan power quality en congestiemanagement, het voorkomen van grote pieken op de koperleiding van het stroomnet. Want de capaciteit van het net kent grenzen. Het is net als met een snelweg: de keuze tussen meer asfalt of slimmer benutten van de bestaande capaciteit.

Uitbreiden van de capaciteit is kostbaar, voor de netbeheerder omdat koper duur is, maar ook voor bedrijven omdat de werkzaamheden ingrijpend zijn. Dus slim omgaan met vraag en aanbod door bedrijven is in het belang van de netbeheerders en biedt in de toekomst ruimte voor onderhandelingen over de prijs.”

Stroom verhandelen in flexpools Nog mooier zou zijn als het ene bedrijf op Zuidoost zijn overschot kan leveren aan een collega op Zuidoost die die stroom op dat moment wel nodig heeft.

De Bedrijvenvereniging Zuidoost doet daarom ook mee. Rechtstreeks leveren aan een ander bedrijf is, in elk geval op dit moment, niet toegestaan. “Wat we wel onderzoeken is het leveren aan de handelsmarkt via een energiehandelaar.

Jules Energy is zo’n energiehandelaar en participeert in dit project. Een bedrijf levert zijn overschot aan groene stroom aan Jules Energy, die dit wegzet in zogeheten ‘flexpools’. Bedrijven die stroom willen inkopen, kunnen dit doen uit die flexpools, op die momenten dat de prijs goed is.”

Zuidoost als Community Dit laatste is op dit moment nog toekomstmuziek. “Om je op die markt te begeven, heb je allereerst voldoende massa nodig.

Een doorsnee MKB-bedrijf heeft die massa niet. Maar dat wordt anders als je

alle bedrijven op Zuidoost gaat beschouwen als één community.” Dat is ook een van de redenen dat Bedrijvenvereniging Zuidoost actief participeert in dit project.

“ZO ziet ‘haar’ achterban immers nu al als een community, een groep bedrijven met gemeenschappelijke belangen waar de vereniging zich voor inzet. Dit project kan enorme meerwaarde opleveren voor de bedrijven afzonderlijk en voor het bedrijvenpark als geheel. Projectpartner New Energy Coalition kijkt hoe het concept in een stedelijke omgeving kan worden opgeschaald. Duurzaamheid koppelen aan economische meerwaarde, waar zowel het bedrijfsleven als het milieu wel bij vaart, dat is de uiteindelijke doelstelling.” Dat is ook de reden dat dit project publiek-privaat wordt gefinancierd, door bijdragen van Bedrijvenvereniging Zuidoost, de gemeente Groningen, het Fonds, het ministerie van EZ. Daarnaast investeren de projectpartners voor eigen rekening en risico in het project.

Wethouder Joost van Keulen: ‘Dat is geen wonder’

Acht bedrijven uit Groningen in Fast50 Wethouder Van Keulen. Dit jaar staan er acht Groningse bedrijven in de Deloitte Fast-50. Wat vindt u van die prestatie?

“Dat is geweldig natuurlijk. Groningen heeft in korte tijd een toonaangevende digitale sector ontwikkeld. En dat is geen wonder: we zijn de jongste stad van Nederland, met 50.000 studenten en een gemiddelde leeftijd 36 jaar. En de drie dingen die technologiebedrijven nodig hebben, die hebben wij in overvloed: snel internet, ruimte om te experimenteren en talent.”

Groningen scoort al jaren goed in de Fast50. Hoe belangrijk is dat voor u als wethouder?

Joost van Keulen. Foto: Jeroen van Kooten

Maar liefst acht Groningse bedrijven hebben het dit jaar geschopt tot de Deloitte Technology Fast50. De stad en regio Groningen staat daarmee landelijk op de tweede plaats als het gaat om aantal noteringen in de lijst van snelstgroeiende technologiebedrijven. “Dat is geweldig natuurlijk”, zegt wethouder Joost van Keulen in een kort interview.

“Het is fantastisch dat we structureel meedoen in de top van deze ranglijst.

De werkgelegenheid in de stad groeit ook enorm snel. En er is ruim voldoende werk voor al het talent bij technologiebedrijven. Dat hier voortdurend snelgroeiende technologiebedrijven bijkomen is een goed signaal dat deze sector volwassen is. Daarnaast helpt het om talent vast te houden als er steeds weer nieuwe aansprekende startups ontstaan.

Dat is goed nieuws voor de stad, voor nieuw talent en voor ondernemers.”

Op welke manier speelt de gemeente een rol in het faciliteren van startups?

“Als startup heb je soms even een duwtje nodig: op het juiste moment en onder de juiste voorwaarden. Dat kan kennis zijn, expertise, maar ook een subsidie om een goede start te kunnen maken. De basis voor ons is een nauwe connectie en intensieve samenwerking tussen bedrijfsleven en onderwijs. Daar sturen wij als gemeente actief op, bijvoorbeeld ook door Meet your Future.”

Groningen staat qua steden voor de vijfde keer op rij op de tweede plaats.

Moeten we niet de ambitie hebben om als eerste te eindigen?

“We zijn nog maar net begonnen! We zijn een jonge, innovatieve stad en een echt digitale stad waar internet, startups en innovatie de laatste jaren de norm zijn geworden. Met daarnaast de zelfstandigheid en eigengereid van Groningers, de korte lijnen tussen ondernemers, kennisinstellingen en de politiek zijn alle voorwaarden aanwezig om de komende jaren verder door te groeien.”

10

Welke Groningse bedrijven staan er dan in de lijst?

De Deloitte Fast50 is een van de belangrijkste ranglijsten voor groeiende techbedrijven. Er wordt gekeken naar de omzetgroei in de laatste vier jaar.

Hieronder een overzicht van de Groningse topbedrijven.

Payt (11e met 909% groei) Payt heeft al zo’n 8.000 klanten met hun effectieve online debiteurenbeheer.

Het bedrijf is ook trotse sponsor van FC Groningen. In 2015 was het bedrijf nog een van de tien Rising Stars, nu zijn ze de topper in Groningen.

Nova Incasso (16e met 764% groei) Incassobureau Nova Incasso pakt een mooie 16e plek. Eerder dit jaar wonnen ze ook al een FD Gazelle Award voor het snelst groeiende bedrijf van NoordNederland.

Parkos (29e met 490% groei) Parkos is een platform waar je parkeerplekken bij vliegvelden kunt vergelijken en boeken. Ze maken hun debut in de Fast50.

Embrace SBS (34e met 448% groei) Embrace SBS staat voor het derde opeenvolgende jaar in de Fast50 met hun social bedrijfsplatform.

Gadero (37e met 408% groei) De online houthandel Gadero stond vorig jaar op de 9e plaats in de Fast50. Het is knap dat ze voor het derde opeenvolgende jaar in de groeilijst staan.

EDC Retail (45e met 295% groei) Sex sells. EDC Internet uit Veendam is een van de grootste online verkopers van erotische speeltjes in Europa. Ze leveren in China, Oceanië en Noord- en Zuid-Amerika. Vorig jaar warden ze 43e, dit jaar zakken ze twee plekjes.

Brandfield (48e met 286% groei) Brandfield is al vier jaar niet meer uit de lijst weg te slaan. Bijzonder is dat ze dit jaar zijn uitgeroepen tot Most Sustainable Grower 2018!

Haxo (50e met 273% groei) Webshop Haxo verkoopt zoveel klus- en tuinartikelen dat ze ook dit jaar weer in de Fast50 staan. Dat is voor het tweede jaar op rij.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Campus Groningen BioBTX maakt chemische producten uit biomassa mogelijk: mijlpaal voor duurzame chemie Zo’n 40% van alle producten uit de chemische industrie, zoals PET, polystyreen en andere chemische producten, zijn gebaseerd op BTX: benzeen, tolueen en xyleen. Deze zogenaamde aromaten zijn afkomstig van fossiele bronnen, namelijk olie. BioBTXdirecteur Pieter Imhof: “Wereldwijd wordt gezocht naar mogelijkheden om de chemische industrie te verduurzamen. BioBTX heeft de technologie ontwikkeld om BTX te maken met vloeibare en vaste biomassa als grondstof. Dat is wereldwijd onderscheidend en een mijlpaal voor de chemische industrie op de weg naar duurzame, circulaire productie.”

BioBTX heeft in september een demofabriek geopend in de ZAP-locatie op het terrein van EnTranCe op de Zernike Campus. “Na de succesvolle laboratoriumfase hebben we nu onze eigen pilot plant faciliteiten, waar we in de praktijk laten zien dat de technologie werkt en waar we producten kunnen maken die onze partners kunnen toepassen in verschillende producten.”

‘Grondstof is afval van afval’ In de huidige demofabriek is het vloeibare biomassa die als grondstof wordt gebruikt, waaronder glycerol. Pieter Imhof: “De grondstof glycerol is een bijproduct van de productie van biodiesel uit onder meer gebruikt frituurvet.

Het is dus eigenlijk afval van afval. De grondstoffen die wij gebruiken en gaan gebruiken zijn nu alleen geschikt om te verbranden voor energieopwekking,

andere laagwaardige toepassingen of te dumpen.

Op termijn breiden we de fabriek uit en kunnen we ook BTX maken met vaste biomassa zoals afvalhout of cacaodoppen en met afval-plastics. Dat is zo gemengd of heterogeen dat het nu niet geschikt is voor hergebruik. Door onze technologie kan hiermee straks 100% bio-gebaseerde plastics, zoals bio-PET gemaakt worden. Het maakt dus deel uit van de verduurzaming van de hele keten.”

Voorbeeld van meerwaarde van Campus Groningen Aan de wieg van bio-based BTX stonden Adviesbureau KNN, de RUG en biotechbedrijf Syncom. Zoals bij elke innovatie is ook de technologie van BioBTX begonnen met een goed idee.

“KNN richt zich erg op de biobasedeconomie en vroeg zich af welke chemie je het beste zou kunnen verduurzamen. Met de groep van Erik Heeres van de RUG is de keuze gemaakt voor aromaten. Toen ook Syncom (nu onderdeel van de Mercachem-Syncom Groep) toetrad was het idee klaar voor een startup. In die fase hebben de RUG, Syncom en KNN wetenschappers, faciliteiten en kennis geleverd. Dankzij die samenwerking en met de ondersteuning van onze aandeelhouders kregen we toegang tot zowel nationale (RVO), regionale (SNN, Provincies Groningen en Drenthe, gemeente Emmen) als Europese subsidies.”

En daarmee wist BioBTX zich in de picture te spelen van een grote investeerder: Carduso Capitals. Mede dankzij die investering heeft BioBTX nu de demofabriek kunnen bouwen, eigen mensen in dienst genomen en kan het de markt bewijzen dat het werkt. “De chemische industrie wil concreet bewijs dat bio-based BTX en bio-based polymeren op grote schaal geproduceerd kunnen worden. Dat bewijzen we hier op de Zernike Campus in onze proeffabriek, in samenwerking met Syncom en de RUG hier op de Campus en Sunoil en Cumapol uit Emmen.”

Noord-Nederland als bio-hub van de wereld Pieter Imhof is vol lof over alle mogelijkheden die de Campus Groningen biedt. “De hele grote meerwaarde van de Campus is dat wetenschap, ondernemerschap en kennis van de markt hier samen komen. Je hebt hier alle faciliteiten, de benodigde kennis, de netwerken én de actieve ondersteuning van overheden in de vorm van diverse stimuleringsregelingen. Er is een duidelijke strategie in Noord-Nederland om de bio-hub van de wereld te zijn. En daar spelen wij als

Foto: Leandra Jardin Fotografie

BioBTX graag een belangrijke rol in.”

Het is nu de taak van Pieter Imhof om BioBTX die plek op de wereldmarkt te geven. “Ik heb zelf jaren in de chemische industrie gewerkt, dus ik heb mijn eigen netwerken. Gecombineerd met die van onze partners en de mogelijkheden die deze demofabriek biedt, heb ik er alle vertrouwen in dat we die volgende stap snel kunnen zetten.”

Zie voor meer informatie www.biobtx.nl

Campus TV ‘Slim in Stad’ door OOG tv: Suzan de Grijs stelt de Campus aan u voor Binnenkort gaat Campus TV van start. In Campus TV laten de makers door middel van video-items zien wat er zoal op de Campus te beleven valt.

In de serie ‘Slim in Stad’ van Campus TV doorkruist Suzan de Grijs de komende maanden de Campus Groningen en laat ze zien wat er nou eigenlijk allemaal gebeurt bij de circa 200 bedrijven die samen met RUG en Hanzehogeschool het bruisende leven op de Campus Groningen vormen.

wordt. En als ze dan straks over de Friesestraatweg rijden en ze zien dat mooie gebouw dat op een boerderij lijkt, dan weten ze: ‘Oh ja, dat is het nieuwe innovatiecentrum van Avebe!’ We stellen de bedrijven dus eigenlijk voor aan de rest van de stad. Daarbij richten we ons met Campus TV ook op het bedrijfsleven zelf, om bedrijven onderling met elkaar verbinden. Het is leuk om te weten wat collega’s elders doen en waar zij mee bezig zijn.”

“Voor veel stadjers is de Campus Groningen eigenlijk een onbekend deel van de stad. Ze zien natuurlijk de bedrijven wel van de buitenkant, maar wat er nou precies binnen allemaal gebeurt? Met Campus TV willen we allereerst aan iedereen laten zien wat hier allemaal uitgevonden, onderzocht en uitgevoerd

“En natuurlijk willen we ook graag aan studenten laten zien hoeveel mogelijkheden er voor hen zijn op de Campus.

Want ook al studeer je op de Zernike Campus of op de Healthy Ageing Campus, dat betekent niet dat je precies weet wat hier allemaal voor bedrijven zitten, dat hier volop kansen zijn voor stages

en wellicht een baan.” Suzan de Grijs behoort zelf ook tot die doelgroep. Ze volgt de studie Communicatie en Multimedia Design aan de Hanzehogeschool.

In het kader van haar stage is ze redactielid en de presentator van Campus TV. Ze is al enige tijd bezig met proefopnames. “Ik ben zelf ook onder de indruk van wat hier allemaal gebeurt bij de bedrijven. Ondernemers vinden het bovendien ontzettend leuk om mee te werken.” De items van ‘Slim in Stad’ zijn zowel op het kanaal van OOG TV te zien als online.

Bedrijven die gevestigd zijn op de Campus en interesse hebben in Campus TV of anderszins nieuws te melden hebben, kunnen een mail sturen naar suzan@ oogtv.nl of naar info@oogtv.nl.

Datacenter en Datalab Bytesnet half november open Het markante gebouw huisvest een zeer energiezuinig datacenter, maar ook het Datalab. Met het Datalab biedt Bytesnet onderzoeksfaciliteiten op allerlei gebieden van ICT-innovatie zoals Big Data, eHealth, Smart Factory voor MKB en Internet of Things. Maar ook op het gebied van algemene technieken als energietransitie, elektra, koeling en beveiliging biedt het Datalab bedrijven, kennisinstellingen en opleidingen alle ruimte en faciliteiten voor onderzoek en

Foto: OOG TV

11

experimenten. Daarbij wordt onder meer samengewerkt met de Digital Society Hub en met EnTranCe. Het gebouw is een ontwerp van Team 4 Architecten. De opvallende groene gevelbekleding is een verwijzing naar de grote hoeveelheid kabels in een datacenter én naar de groene omgeving waarin het gebouw staat. Dankzij de parelmoer-coating verandert de kleur onder invloed van zon en schaduw.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Groningen Bereikbaar Herinrichting Zernikelaan

Betere aansluiting Zonnelaan - Ring Noord Volgend voorjaar start de herinrichting van de Zernikelaan. De gemeente, RUG en Hanzehogeschool investeren fors in de verblijfskwaliteit en de verkeersveiligheid, om zo de Campus de allure te geven die hij verdient. Een van de onderdelen van de herinrichting is een betere aansluiting tussen de Zonnelaan en de toe- en afritten van de Ring Noord.

Dankzij de nieuwe Zernike-fietsroutes via park Selwerd en het Jaagpad langs het Reitdiep is het al beduidend rustiger geworden wat betreft kruisend fiets- en autoverkeer. Om de doorstroming en veiligheid verder te verbeteren, worden alle toe- en afritten op de kruising voorzien van verkeerslichten en de afritten worden verbreed zodat er twee voorsorteervakken aangelegd kunnen worden. Het gebied onder de ringweg krijgt een nieuwe en overzichtelijke inrichting. De routing naar ene van het crematorium wordt ook aangepast: de huidige Crematoriumlaan wordt omgelegd om het portiersgebouw heen. Zo wordt de toegang duidelijker gescheiden van de afrit van de ringweg.

Verkeer dat de Crematoriumlaan uitkomt, moet eerst een klein stuk naar rechts en kan dan via een soort rotonde weer richting Zonnelaan. Deze

inrichting maakt de verkeersstromen veel overzichtelijker en daarmee beduidend veiliger. De werkzaamheden aan de aansluiting met de Ring Noord vinden plaats in de zomer van 2019 en duren ongeveer 8 weken.

Informatiecentrum Paviljoen Ring Zuid: Bezoekers welkom voor alle vragen

De aanpak van de zuidelijke ringweg gaat minder snel dan aanvankelijk de bedoeling was, maar op vele plaatsen gaan zeer uiteenlopende werkzaamheden wél gewoon door.

Om enkele voorbeelden te noemen: de renovatie van het viaduct aan het Vrijheidsplein, het beschermen van woningen aan de Vondellaan tegen geluidsoverlast of het vervangen van vleermuisschermen bij de Zuiderbegraafplaats. Al deze werkzaamheden staan overzichtelijk omschreven op de website: aanpakringzuid.nl.

Maar: mensen kunnen met vragen ook persoonlijk een bezoek brengen aan een bijzonder informatiecentrum over de

De overige werkzaamheden voor de herinrichting volgen daarna. De Zernike promenade wordt een brede parkstrook langs de vijver, de busbaan en de weg, waarin bestaande en nieuwe bomen in combinatie met een fiets- en voetpad een continue en aantrekkelijke verbinding

van bijna 1600 meter door de campus gaan vormen. Daarnaast wordt het gebied bij de Duisenbergvijver het nieuwe groene hart van de campus. Met deze projecten wordt de ruimtelijke structuur zo aangepast dat het bedrijventerrein in het noorden en het onderwijsdeel in het

zuiden van Zernike een samenhangend geheel vormt, waar het goed werken en studeren is. De aanbestedingsprocedure van het werk loopt; in januari 2019 zal de aannemer bekend zijn. Eind 2021 moet de totale uitvoering gereed zijn.

Gratis pendelbus naar Promotiedagen vanaf P+R Hoogkerk en P+R Haren Voor bezoekers van de Promotiedagen op dinsdag 6 en woensdag 7 november rijden er gratis pendelbussen vanaf P+R Hoogkerk (A7) en P+R Haren (A28) naar MartiniPlaza. De pendelbussen vertrekken elke 10 minuten tussen 11.30 en 22.30 uur. Op P+R Haren vertrekt de pendelbus vanaf de bushalte, op P+R Hoogkerk vertrekt de bus vanaf het busperron. Net als de pendelbus is het parkeren op de P+R gratis, er is hiervoor geen kaartje nodig.

werkzaamheden aan de zuidelijke ringweg. Dat is het informatiecentrum Paviljoen Ring Zuid aan de Muntinglaan 2. Dat gebouw is ook het visitekaartje van het project Aanpak Ring Zuid.

In dit paviljoen - op bijzondere wijze ingericht door studenten van de Academie Minerva - vindt men een grote maquette van het project, impressies van de nieuwe zuidelijke ringweg, films en animaties. Medewerkers in het paviljoen staan klaar om vragen te beantwoorden en bovendien wordt het paviljoen het startpunt voor rondleidingen langs de bouw.

Het paviljoen is geopend van woensdag tot en met zaterdag van ’s middags één tot vijf uur.

12

P+R Hoogkerk bevindt zich langs de A7, bereikbaar via afslag 35. P+R Haren ligt aan de A28 en is bereikbaar via afslag 38. Beide terreinen beschikken over een grote hoeveelheid parkeerplaatsen, verdeeld over twee terreinen die naast elkaar liggen.

De pendelbus wordt aangeboden door het OV-bureau Groningen Drenthe en Groningen Bereikbaar. De inzet van deze bussen helpt de stad goed bereikbaar te houden en laat de bezoekers aan de Promotiedagen het gemak van parkeren op

een P+R en reizen met het OV ervaren.

Want Groningen vernieuwt weg en spoor.

Deze werkzaamheden zorgen voor hinder en zijn soms zo omvangrijk dat ze tijdelijk nadelige gevolgen hebben voor de bereikbaarheid van de stad en de omgeving. Parkeren op een P+R en reizen met het OV zijn goede en tegelijk duurzame manieren om de hinder te vermijden.

Foto: Jeroen van Kooten

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Gafilevrij en spaar tot € 275 aan cadeaus Betere bereikbaarheid voor

Driebond en Eemspoort met ­eigen aansluiting ring zuid

Het is vaak druk op de weg tijdens de spits in Groningen. Daarnaast kan er minder verkeer over de zuidelijke ringweg vanwege de versmalde rijstroken. Gafilevrij is in het leven geroepen voor automobilisten die regelmatig tijdens de avondspits op de zuidelijke ringweg tussen het Europaplein en het Julianaplein reizen.

Met Gafilevrij kunnen automobilisten sparen voor een beloning, als zij minder vaak tijdens de avondspits met de auto reizen.

Hoewel nu nog niet bekend is wanneer de werkzaamheden worden hervat, zijn de contouren al goed zichtbaar van de nieuwe aansluitingen op de ring zuid voor Driebond en Eemspoort. Ter hoogte van de Osloweg en de Kielerbocht ligt het zand, de voorbelasting, nu in te klinken.

Met de nieuwe aansluitingen wordt de bereikbaarheid van de bedrijventerreinen sterk verbeterd. Verkeer hoeft dan niet meer over de rotondes en de bruggen, die

Door over te stappen op de fiets of het OV, via een P+R te reizen, thuis te werken of buiten de avondspits te reizen, sparen deelnemers credits. Deze credits kunnen worden omgezet in vouchers voor fietsenwinkel.nl en fonQ. nl. Ook kunnen ze worden ingezet als OV-tegoed of als donatie aan een goed doel.

Ook voor werknemers is Gafilevrij interessant. Ze sparen niet alleen voor cadeaus, maar reizen ook nog eens duurzaam naar het werk en dragen bij aan de bereikbaarheid van de stad en het Groninger bedrijfsleven.

Automobilisten die aan de voorwaarden voldoen kunnen gratis de TimesUpp app downloaden. Door op ‘Ik doe mee’ te klikken, kunnen zij zich registreren bij Gafilevrij.

Extra stimulans Gafilevrij is een initiatief van Groningen Bereikbaar. Wethouder Paul de Rook, tevens voorzitter van de stuurgroep Groningen Bereikbaar: “In de afgelopen jaren zijn mede dankzij de gezamenlijke inspanning van bedrijven en overheden al veel forenzen overgestapt naar een andere manier van reizen. Maar het

zeker in de spits vaak voor oponthoud zorgen, maar kan direct bij Eemspoort of bij Driebond de ringweg op en af.

Bovendien zal hierdoor ook het Europaplein ontlast worden, omdat er minder auto’s de Europaweg hoeven over te steken richting Bergenweg of van de Lübeckweg. Dit komt de doorstroming op de Europaweg ten goede, zo is de verwachting van de aannemer Combinatie Herepoort.

is nog steeds druk op de weg. Met dit programma willen wij reizigers die nog met de auto over de ring reizen daarom een extra stimulans geven om eens iets anders te proberen.”

Meer informatie over Gafilevrij is te vinden op www.gafilevrij.nl

Snelle en veilige fietsverbindingen voor de Zernike Campus

Laat klanten, bezoekers of ­personeel kennismaken met bus en P+R

P+R Reitdiep De Zernike Routes maken het steeds aantrekkelijker om op de fiets naar werk of college te gaan. De oostelijke route van het Noorderplantsoen, via de Kerklaan en de Bessemoerstraat naar Park Selwerd is onlangs uitgebreid met een tijdelijke fietsbrug over de Penningsdijk. Deze extra brug moet de Campus aan de oostzijde bereikbaar houden voor fietsers, ten tijde van de bouw aan de nieuwe Feringa Building. De westelijke route loopt vanaf het Hoofdstation

via de Herman Colleniusstraat en de Wilhelminakade langs het Reitdiep en zo via het Jaagpad naar de Zernike Campus.

De Zernike Routes staan aangegeven met borden en logo’s op het wegdek.

Gemeente en OV-bureau Groningen Drenthe promoten de Zernike Routes onder meer met de campagne ‘Net iets te knus in de bus? Pak toch gewoon de fiets!’. Zo moeten vooral studenten overtuigd worden om de vaak drukke

lijn 15 te laten staan en de fiets te pakken.

Groot voordeel van de Zernike Routes is dat er veel minder fietsers de toe- en afrit van de Ring Noord bij de Zernike­ laan en Zonnelaan kruisen. Dit komt de veiligheid en de verkeersdoorstroming ten goede. Zomer volgend jaar wordt deze aansluiting bovendien heringericht, om zo de verkeerssituatie nog verder te verbeteren.

13

Bedrijven en instellingen uit Groningen kunnen bij Groningen Bereikbaar eenmalige OV-chipkaarten aanschaffen, om ze uit te delen aan medewerkers of bezoekers.

De buskaarten zijn één dag geldig en kunnen in de hele regio GroningenDrenthe worden gebruikt. Ook kunnen bedrijven via Groningen Bereikbaar OV chipkaartjes voor de P+R bus aanschaffen.

Met dit dagkaartje is het mogelijk om

van elk P+R-terrein aan de rand van Groningen met de bus de stad in te reizen.

De organisatie komt met deze kaarten om mensen op een laagdrempelige manier kennis te laten maken met de bus en om het gebruik van P+R-terreinen stimuleren. Een aantal organisaties in Groningen heeft al kaartjes besteld om het bus of P+R gebruik onder bezoekers, klanten en/of medewerkers te stimuleren.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Groningen Bereikbaar ‘Secretaresses en PA’s heel belangrijk voor bereikbaarheid van stad Groningen’

Foto: Jeroen van Kooten Op dinsdag 18 september kwam op uitnodiging van Groningen Bereikbaar een grote groep secretariaatmedewerkers, officemedewerkers, Personal Assistants en secretaresses van grote en kleinere bedrijven in de stad bijeen in het Groninger Museum.

Voor hen is namelijk een belangrijke rol weggelegd in het bereikbaar houden van de stad.

Niet alleen kunnen ze via het agenda­ beheer zoveel mogelijk om de ochtenden avondspits heen plannen, ze kunnen

de medewerkers van hun organisaties ook bewegen tot het gebruik van alternatieve vervoersmiddelen. Tijdens de bijeenkomst werden volop ideeën uitgewisseld om op een slimme manier met de bereikbaarheid van de stad om te gaan.

Spoorwegovergang Paterswoldseweg jaar dicht voor auto’s: bedrijven geïnformeerd Bedrijven, scholen en organisaties aan en rond Paterswoldseweg hebben begin oktober bezoek gehad van medewerkers van Groningen Bereikbaar die kwamen informeren over de stremming van de spoorwegovergang bij de Paterswoldseweg. Die overgang is tot eind volgend jaar dicht voor auto’s.

Het autoverkeer wordt met borden omgeleid via het Hoendiep of de Emmasingel.

Dat betekent voor bedrijven en organisaties in de omgeving dat zij een jaar lang minder goed, of in ieder geval via een omweg, bereikbaar zijn. Auto’s kunnen omrijden via het Hoendiep of de Emmasingel.

Bedrijven aan de Paterswoldseweg zoals Kuiter IJzerwaren & Gereedschappen en Supermarkt Coop, maar ook onder andere Primark, het Stripmuseum en McDonalds aan de Westerhaven kregen begin oktober een medewerker van Groningen Bereikbaar op bezoek. “Een goede informatievoorziening is cruciaal, zeker voor bedrijven in de retail. Ondernemers ondervinden zélf hinder, maar ook hun klanten hebben er natuurlijk last van”, aldus Helma Krekels van Groningen Bereikbaar.

Om die klanten en bezoekers te informeren kregen de ondernemers van Groningen Bereikbaar informatiepakketten uitgedeeld, met daarin onder andere flyers om aan hun klanten mee te geven. “We hebben heel bewust ook niet alleen met de ondernemers zélf gesproken, maar ook met bijvoorbeeld de mensen achter de kassa. Zij zijn tenslotte degene die contact hebben met de klant.”

Ondernemers zijn tijdens het bezoek ook geattendeerd op de mogelijkheden die er zijn om de hinder voor het personeel te beperken. Krekels wijst als voorbeeld op de OV-probeerkaart, waarbij men drie weken lang gratis het openbaar vervoer kan testen, en op de fietsactie waarbij forenzen gratis een e-bike of speed pedelec kunnen proberen voor hun reis van en naar hun werk.

“De afsluiting van de overgang is natuurlijk heel vervelend, maar het biedt ook mogelijkheden”, zegt Krekels. “Medewerkers van omliggende bedrijven worden misschien gestimuleerd andere vervoersmiddelen uit te proberen, of juist later of eerder naar hun werk te reizen om op die manier de spits te mijden.”

Tabaksfabrikant BAT Niemeijer, waar 300 mensen werken, verwacht niet al te veel overlast door de afsluiting. Het

parkeerterrein achter de supermarkt de Coop, waar werknemers van Niemeyer hun auto parkeren, blijft gedurende het jaar gewoon bereikbaar, zo is afgesproken met de BAM. Wel zullen medewerkers die van de zuidkant van de stad komen, moeten omrijden, zo laat directeur Rob Schut in een reactie weten.

Hoewel de spoorwegovergang dus dicht is voor auto’s, kunnen hulpdiensten gedurende het jaar wel gewoon het spoor over.

Onderdoorgang Paterswoldseweg Er wordt gedurende komend jaar gewerkt aan een tunnel onder het spoor door. Die tunnel is noodzakelijk om de veiligheid te waarborgen. Op het traject Groningen – Leeuwarden gaan straks namelijk twee sneltreinen en twee stoptreinen per uur rijden. Bovendien zijn de treinen langer, en rijdt de trein op enkele plekken harder.

Een spoorwegovergang zou de veiligheid dan niet ten goede komen, en daarom worden auto’s, voetgangers en fietsers in de toekomst met een onderdoorgang naar de andere kant van het spoor geleid.

Dat betekent dat de doorstroom op de Paterswoldseweg ook aanzienlijk verbeterd, waardoor de stad uiteindelijk beter bereikbaar wordt.

‘We moeten het vooral hebben van passanten’

Supermarkt Coop heeft last van stremming Paterswoldseweg Supermarkt Coop aan de Paterswoldseweg ligt op nog geen 75 meter afstand van de spoorwegovergang, die tot en met december volgend jaar dicht is voor al het autoverkeer. Een aderlating, zou je denken maar volgens bedrijfsleider Niek Kemkers is het ergste inmiddels achter de rug.

“De overgang was onlangs twee weken lang dicht voor voetgangers en fietsers. Dát was pas vervelend.”

Vervelend is misschien nog zacht uitgedrukt. Bedrijfsleider Kemkers vermoedt dat zijn supermarkt in die twee weken op zijn minst 25 procent omzet heeft mislopen. “We moeten het vooral hebben van passanten. Gedurende die twee weken viel er hier weinig te passeren”, zegt hij.

Een kwart minder bezoekers dus, maar Kemkers vermoedt dat het nog erger had kunnen zijn. “We hebben er alles aan gedaan om mensen toch te verleiden

bij ons boodschappen te doen.” Zo hing er twee weken lang een groot spandoek aan een bouwhek op de hoek van de Paterswoldseweg en de Peizerweg, met daarop de openingstijden van de winkel. Ook zijn er voorafgaand aan de afsluiting voor fietsers en voetgangers in omliggende wijken huisaan-huis flyers bezorgd met daarop de omleidingsroutes.

Volgens Kemkers is er nauw overleg tussen de aannemer BAM en de supermarkt. “Ik kan niet anders zeggen dat de contacten met de BAM, en dan met name met omgevingsmanager Ronald Knegt, heel positief zijn. We worden altijd tijdig en uitgebreid geïnformeerd en waar het kan wordt er door de medewerkers van BAM rekening met ons gehouden”, aldus de bedrijfsleider.

Omdat de supermarkt het vooral moet hebben van passanten, is Kemkers

niet zo bevreesd voor komend jaar.

“Ik vermoed dat slechts 5 procent van onze klanten met de auto komt, dus ik verwacht niet al te veel omzetverlies.

Althans niet vergelijkbaar met de 25 procent die het ons kostte toen ook voetgangers en fietsers de overgang niet konden passeren.” Of de supermarkt de gederfde inkomsten gecompenseerd krijgt door ProRail, de opdrachtgever van de ondertunneling, is nog niet bekend.

“Voor ons als supermarkt is het een kwestie van door de zure appel heen bijten. Een jaar lang weliswaar, maar er staat uiteindelijk ook wat tegenover.

Als die tunnel straks geopend is, komt dat de doorstroming enorm ten goede.

De slagbomen waren de helft van de tijd dicht, dat zorgde voor enorme ergernissen. Dat is dus straks gelukkig voorbij. Met als bijkomend voordeel dat het er dan ook nog eens vele malen aantrekkelijker uitziet.”

14

Fietsactie e-bike of speed pedelec Groningen Bereikbaar wegens succes uitgebreid De actie van Groningen Bereikbaar waarbij forenzen gratis een e-bike of speed pedelec kunnen proberen voor hun reis van en naar de stad is een groot succes. Daarom zijn er extra fietsen aan de probeerpool toegevoegd, zodat meer mensen deel kunnen nemen aan de actie. Groningen Bereikbaar wil met de actie forenzen het gemak van de e-bike ten opzichte van de auto laten ervaren. Sinds de start van de actie in juli 2018 is er veel animo voor het proberen van een ebike of speed pedelec.

Het reserveren van de e-bike of speed pedelec voor een week is gratis en kan heel eenvoudig via groningenbereikbaar. nl/e-bike. Iedereen die voor het werk van of naar Groningen reist en normaal de auto gebruikt, kan meedoen aan de actie. Na reservering voor een gekozen periode zijn de fietsen op te halen bij Egberts Premium Store in Groningen.

Met de fiets kunnen forenzen de drukke spits mijden en zijn ze ook nog eens lekker gezond en duurzaam bezig. Omdat men niet zomaar de auto laat staan, is deze actie in het leven geroepen. Met een e-bike is een afstand tot 20 km goed te overbruggen. Vanaf bijvoorbeeld Zuidhorn, Bedum, of Ten Boer is het zo’n half uur fietsen naar de binnenstad van Groningen. Met een speed pedelec gaat dit nóg sneller.

Groninger werkgevers doen mee aan de actie Naast de probeerpool van Groningen Bereikbaar, doen er 15 grote Groningse werkgevers mee aan de actie en stellen zelf op de werklocatie fietsen beschikbaar aan hun medewerkers. Voor werkgevers een eenvoudige manier om hun werknemers te helpen gezonde keuzes te maken en de file te omzeilen.

Vervolg Rij2op5 Een deel van de bij Groningen Bereikbaar aangesloten werkgevers deden van maart 2016 tot juli 2018 mee aan de campagne Rij2op5. Ook hier was een van de onderdelen het uitproberen van een e-bike voor woon-werkverkeer.

Ruim 700 werknemers hebben dit gedaan, waarvan ruim een kwart geheel of gedeeltelijk is overgestapt op de e-bike voor hun rit naar het werk.

Mede omdat de resultaten hiervan zo succesvol bleken, heeft Groningen Bereikbaar besloten de huidige fietsactie op te zetten, zodat alle forenzen van en naar de Stad een e-bike of speed pedelec kunnen uitproberen.

Gratis een supersnelle e-bike te leen

‘Ik ging met een glimlach naar mijn werk’ dus was het prima te doen. Ook de tijd viel me mee: ik was er in 25 minuten.”

Ook de rest van de week zat het weer niet mee: ook dinsdag regende het, en later in de week stak er nog een aardig windje op. “Tegenwind, ook dat nog. Maar met zo’n e-bike maakt dat eigenlijk weinig uit.”

Hans Schreuder “Ik fietste met een glimlach naar mijn werk”, zegt Hans Schreuder over de week dat hij via Groningen Bereikbaar, bij wijze van proef, een speedpedelec tot zijn beschikking had.

Hans Schreuder werkt bij Seatrade Groningen en rijdt dagelijks van zijn woonplaats Leek naar de Leonard Springerlaan in de stad. Een ritje van 18 kilometer die, afhankelijk van de drukte, met de auto zo’n 15 tot 20 minuten in beslag neemt. “Ik vind het eigenlijk helemaal niet erg om in de auto te zitten, maar toen ik op mijn werk een mailtje van Groningen Bereikbaar onder ogen kreeg, met daarin informatie over de Fietscampagne, raakte ik toch wel enthousiast”, blikt de Manager Procurement terug.

Het leidde er uiteindelijk toe dat Schreuder begin oktober een week lang een supersnelle e-bike te leen had. “Ik had het geluk dat ik ‘em in het weekend al kon ophalen, dus heb ik die zondag al lekker even in de omgeving kunnen touren.” Die maandag stapte hij voor het eerst op zijn speedpedelec naar zijn werk. “Zul je zien: meteen die dag regende het. Gelukkig had ik me erop voorbereid en had ik droge kleren mee,

Al met al kijkt hij positief terug op de week. “Zo’n speedpedelec is natuurlijk geweldig. En die ik te leen kreeg, is zo ongeveer de Rolls Royce onder de e-bikes, met een maximum snelheid van 45 kilometer per uur. Daarbij is fietsen gezond, pak je ook nog wat beweging mee, en het is natuurlijk beter voor het milieu om de auto te laten staan.”

Toch is Schreuder niet helemaal om.

“Voor mij ontbreekt de financiële prikkel om een e-bike aan te schaffen.

Ik heb een leaseauto van de zaak en of ik die nu wel of niet gebruik: belasting betaal ik sowieso. Bovendien heb ik die auto ook echt nodig voor afspraken in bijvoorbeeld Duitsland, waar Seatrade ook een vestiging heeft”, zegt hij. “Toch ga ik binnenkort een keer een proefrit maken op een gewone e-bike. Even kijken hoe dat bevalt. Want het hele idee van een elektrische fiets blijft toch wel een beetje in mijn hoofd zitten.”

Fietscampagne Groningen Bereikbaar Mensen die voor hun werk naar of via Groningen reizen, en daarvoor altijd de auto pakken, komen in aanmerking voor de fietscampagne van Groningen Bereikbaar. Ze kunnen zich op de website van Groningen Bereikbaar aanmelden voor de actie. Deelnemers krijgen een week lang – van maandag tot vrijdag – naar keuze een e-bike of een speedpedelec te leen. Ook een aantal werkgevers heeft zich aangesloten bij de actie.

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Afscheidsinterview Sibrand Poppema Sibrand Poppema maakt van RUG stuwende motor van de Groninger economie

Zo werd op de Zernike Campus Groningen op initiatief van professor Poppema de Energy Academy Europe gebouwd.

Dat werd een prestigieus gebouw voor onderzoek, onderwijs en bedrijven in de energiesector, hét visitekaartje op het gebied van duurzaamheid van NoordNederland. En zonder CO2-uitstoot.

Op de Campus Groningen zijn inmiddels tweehonderd bedrijven gevestigd, en daarmee is deze campus de derde van Nederland. Ook nog eens snelst groeiende. Onlangs werd ook ‘Northern Knowledge’ geopend: een centrum waar bedrijven vragen kunnen stellen die mogelijk door de wetenschap beantwoord kunnen worden.

“Ik ben er steeds van overtuigd geweest dat de RUG ondernemers veel te bieden heeft. Daarom hebben we er alles aan gedaan om de contacten te intensiveren.

Andersom denk ik dat Groningse ondernemers de universiteit ook meer zijn gaan opzoeken en onze kennis zijn gaan benutten. Ik heb echt de indruk dat de liefde van twee kanten komt”, zegt professor Poppema in een interview met de Groninger Ondernemers Courant.

Volgens hem is de universiteit van niet te onderschatten betekenis voor de Groningse samenleving en economie. Hij hoopt dat het Groningse gemeentebestuur daar ook goed van doordrongen is, en geeft daarom wat cijfers. Poppema: “Uit een recent rapport blijkt dat de RUG zorgt voor een bestedingsimpuls van de stad-Groningse economie van 1,8 miljard euro per jaar. Voor de provincie Groningen van 2,6 miljard per jaar, en voor heel Nederland van 5,4 miljard.”

Alle groei in banen in het Noorden is in hoge mate te danken aan het hoger onderwijs. “Dat mag wel eens expliciet gemaakt worden. Onlangs nog was er een gemeenteraadslid dat zei dat ‘de RUG de lusten van de studenten heeft, en de stad de lasten’. Lariekoek, als je weet dat de stad Groningen 2300 euro per student per jaar krijgt uit het gemeentefonds. Aangezien er hier 40.000 studenten zijn aan RUG en Hanzehogeschool levert dat Groningen 92 miljoen per jaar op.”

“Soms lijkt het alsof wij door de gemeenteraad op het matje worden geroepen. Maar de RUG en de Hanzehogeschool vormen een enorme basis voor de economie. Ook de 10.000 internationale studenten leveren de stad 23 miljoen op!”, aldus professor Poppema.

Ranking en lijstjes Om zoveel studenten naar Groningen te lokken is het noodzakelijk dat de universiteit een uitstekende reputatie heeft.

En ook op dat gebied heeft de universiteit onder aanvoering van Poppema grote stappen gezet. Zo staat Groningen prominent op internationale ranglijsten voor universiteiten. Op de zogenaamde Shangai- ranking staat de RUG op de 66ste plaats en op de Times Ranking steeg de universiteit onlangs van de 83ste naar de 79ste plaats. “Ja, daar ben ik best trots op. Van de tienduizend universiteiten die er zijn in de wereld zitten wij in de top-honderd en dat is, als je er goed over nadenkt, toch eigenlijk fenomenaal.”

Overigens zal de overheid het wel mogelijk moeten blijven maken dat RUG en Hanzehogeschool bloeien. Wat dat betreft maakt hij zich grote zorgen over de bezuinigingen van de afgelopen jaren. Uit protest daartegen draagt hij een rood vierkantje op de revers van zijn colbert.

“

We moeten meer

“

Hij was misschien wel de meest ondernemende en ondernemingsgezinde voorzitter van het College van Bestuur van de Rijksuniversiteit Groningen óoit. Veel ondernemers zullen het wel snel eens zijn over de typering van professor Sibrand Poppema, die onlangs als ‘hoogste baas’ afscheid nam van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Hij was op de kop af tien jaar en één maand de hoogste bestuurder van de RUG. Onder zijn leiding deed de Rijksuniversiteit op tal van fronten haar best om ervoor te zorgen dat het noordelijke bedrijfsleven maximaal zou profiteren van haar kennis en uitvindingen. Ook kwamen er grote bedrijfsverzamelgebouwen waar jonge bedrijven producten maken van uitvindingen die aan de RUG zijn gedaan.

investeren in kennis.

Daarin falen we.

“Het allerbelangrijkste is dat we investeren in kennis”, zo zegt Poppema. “En dat is waar wij falen in Nederland. Door bezuinigingen en ‘doelmatigheidskortingen’ is er enorm bezuinigd. Doelmatiger dan bij ons kun je niet werken.

Zo bestaat ons college van bestuur uit slechts drie personen. In het buitenland zijn dat er zeven. Zo gaat dat op alle niveaus. Als je het budget van de RUG vergelijkt met Amerikaanse universiteiten, dan krijgen de Amerikanen een keer zoveel geld als wij. Sinds het jaar 2000 is het aantal studenten enorm gegroeid. Maar de financiering is niet meegegroeid. En daarom moeten we bijvoorbeeld bouwkosten voor de Feringa Building van 200 miljoen euro zelf financieren.”

Een ontwikkeling die hem veel voldoening schenkt is dat de Groningse universiteit zich steeds meer heeft ontwikkeld tot ook een technische universiteit. “We hadden in naam een paar ingenieursopleidingen, maar niemand die dat serieus nam. Nu ligt dat heel anders, en hebben we veel Engelstalige ingenieursopleidingen. Dat hebben we bevorderd omdat bedrijven in het noorden ingenieurs nodig hebben. Want de afgestudeerde ingenieurs uit Delft, Eindhoven of Wageningen komen echt niet onze kant op. Verder hebben wij hier ijzersterke studierichtingen natuur- en scheikunde, en als je die kennis in de praktijk wilt brengen, dan heb je ingenieurs nodig.

Als je wilt samenwerken met de top van het bedrijfsleven, heb je ook ingenieurs nodig. De technische universiteiten in Nederland hebben zich er krachtig tegen verzet dat Groningen ook ingenieurs zou gaan opleiden, maar dat hebben ze verloren!”

En daarom zijn er in Groningen nu internationale ingenieursopleidingen als mechanical engineering, electrical engineering, medical engineering of in-

dustrial engineering and management.

“Deze opleidingen zijn écht bedoeld om ervoor te zorgen dat industrieën en bedrijven hier ook de juiste mensen krijgen, want het is lastig om ze hier uit de Randstad naar toe te lokken. Voor bedrijven als Philips Drachten, Fokker in Hoogeveen, de Meyer Werft in Papenburg: dat zijn bedrijven waar ze onze ingenieurs goed kunnen gebruiken.”

Studieresultaten Een van de zaken waar hij ook met veel voldoening op terug kijkt vormt het feit dat de studieresultaten aan de universiteit enorm zijn verbeterd. “Tien jaar geleden viel twintig procent uit na het eerste jaar, en was na vier jaar slechts vijftig procent bachelor. Wij hebben hier toen een bindend studieadvies ingevoerd. Nu valt slechts tien procent af na het eerste jaar en heeft na vier jaar meer dan 75 procent de bachelor-titel. Dat is dus een grote verbetering, al mag het nog wel hoger worden.”

RUG over tien jaar “Waar ik hoop dat de Rijkuniversiteit Groningen over tien jaar staat? Lastig te voorspellen. Maar ik hoop dat de RUG nog steeds een prachtige plek is voor fundamenteel onderzoek, maar met goede contacten met de bedrijven die de uitvindingen toe kunnen passen. En mijn hoop is ook dat we de industrie in de regio verder kunnen versterken: Eemshaven, Fokker, Meyer Werft, IT-bedrijven, Artificial Intelligence: er liggen enorme kansen en uitdagingen”, aldus Poppema.

China De laatste maanden dat hij in functie was stonden nogal in het teken van ‘China’.

Er was veel kritiek op het streven om een RUG-vestiging te openen in het Chinese Yantai. Poppema is er nog steeds zeer van overtuigd dat het een goed plan was. “Het is echt dóodzonde dat het niet is door gegaan. In het jaar 2015 was de universiteit er helemaal voorstander van om het te doen, maar sindsdien zijn velen gaan twijfelen. Míjn interpretatie is dat iedereen zich begon af te vragen: ‘Kúnnen wij dat wel?!’. Maar ik denk dat als universiteiten in Nottingham en Liverpool het kunnen, waarom wij dan niet? Het is ook weer een beetje de aloude kwestie in Nederland van het maaiveld: daar willen we niet graag boven uitsteken. Ik vind het dus jammer voor de RUG en voor Groningen dat we het niet gaan doen. Al zijn er nog wel initiatieven tot samenwerking met China op het niveau van faculteiten, maar dat is veel lastiger.”

“In elk geval kijk ik met veel plezier terug op de afgelopen tien jaar. Ik ben nog maar 69 en ik zit boordevol plannen. Ik kijk nooit achterom, alleen maar vooruit. Misschien is er een interessante functie in Canada (ik ben Canadees), waar ze trouwens niet aan leeftijdsdiscriminatie doen. Inmiddels ben ik al honorair hoogleraar in Maleisië, en ik ben adviseur in India en China: genoeg te doen dus.”

“En wat betreft de Rijksuniversiteit Groningen weet ik één ding zeker: de RUG blijft in Groningen, minstens nog vierhonderd jaar!”, zo besluit Sibrand Poppema.

Sibrand Poppema. Foto: Jan Buwalda

15

Groninger Ondernemers Courant

Oktober 2018

Meet your Future overbrugt de kloof tussen studenten- en bedrijfsleven Nog steeds vertrekken veel Groningse alumni na hun studententijd richting de Randstad. In veel gevallen niet eens omdat ze zo graag naar het Westen willen. “Het komt nog te vaak voor dat studenten niet weten welke carrièrekansen er voor ze liggen in het Noorden”, zo zegt Doortje Vos, adviseur Economisch Zaken bij de gemeente Groningen en medeinitiatiefnemer van het project ‘Meet your Future’, dat de Groningse studentenpopulatie en de noordelijke werkgevers nader tot elkaar moet brengen.

De kloof tussen het studentenleven en het bedrijfsleven is in het Noorden is een behoorlijke, zo geeft Vos aan.

“Dat komt ook omdat het bedrijfsleven hier niet gewend is om al in een vroeg stadium op zoek te gaan naar talent.

Grote bedrijven uit de Randstad doen dat al jaren; die weten talentvolle studenten al voor hun afstuderen warm te maken voor een baan in het Westen.

Zo worden er elk jaar busladingen alumni richting de Randstad geloodst, terwijl het bedrijfsleven ze hier ook heel

goed kan gebruiken, zeker in deze tijden van economische groei.”

Aan beide kanten van de kloof mag volgens Vos wel iets meer actie ondernomen worden om nader tot elkaar te komen. “Studenten hangen vaak wat achterover en zien wel wat er op hen afkomt, terwijl noordelijke bedrijven hen nog te weinig opzoeken. Met de Meet your Future-events willen we samen met partners als het Ondernemerstrefpunt (OTP), RUG Career Services en Marketing Groningen, op een leuke en ongedwongen manier een brug slaan.

Vooralsnog lijkt dat goed te lukken: onze eerste twee events, in mei in DOT en één tijdens Noorderzon, werden goed bezocht en de reacties waren erg enthousiast.”

In plaats van de hele studentenpopulatie uit te nodigen, richt Meet your Future zich vooralsnog op vertegenwoordigers van studieverenigingen. “In Groningen zijn duizenden studenten aangesloten bij de studievereniging van hun opleiding.

Als je als bedrijf op zoek bent naar talenten in een bepaald vakgebied, kun je via de studievereniging dus heel gericht

werven. Tijdens de events proberen we dan ook echt samenwerkingen tussen ondernemingen en studieverenigingen op gang te brengen. Denk bijvoorbeeld aan bedrijfsbezoeken, presentaties en business cases.”

Ook op de komende Promotiedagen voor het Bedrijfsleven Noord-Nederland op 6 en 7 november, zal Meet your Future een netwerkevent organiseren. “Waar we ons de vorige keren hebben gericht op het HBO en WO, willen we nu ook

het MBO erbij betrekken. Ook daar is volop talent te vinden dat openstaat voor een mooie carrière in het Noorden.”

Nina Hoiting wil in ‘De Groene Stoel’ vluchtelingen helpen aan werkervaring en Stadjers laten smullen Groningen is vanaf januari aanstaande een wel héel bijzonder restaurant rijker. Het gaat om De Groene Stoel, het enige restaurant dat grotendeels zal worden gerund door vluchtelingen met een verblijfsvergunning die er werkervaring kunnen opdoen. Met het bedrijf gaat een droom in vervulling van de 34-jarige Nina Hoiting. Zij nam het initiatief tot de oprichting van De Groene Stoel, waarin ze ook diverse persoonlijke passies kwijt kan en waar ze haar idealen kan realiseren.

Nina Hoiting. Foto: Jan Buwalda

Want Nina Hoiting heeft zowel liefde voor de horeca als voor de hulpverlening, en is er bovendien van overtuigd dat asielzoekers die willen integreren in Groningen en daarvoor hun best doen, toch wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken. En daarom bedacht ze dat het een goed idee zou zijn om een restaurant op te richten, waar vluchtelingen kunnen werken in de bediening, en waar ze zelf soms ook in de keuken staat. Want lekker koken is nóg een passie van haar.

Ze startte een crowdfundactie om haar plannen te kunnen realiseren.

Een voor Groningse horecabedrijven misschien aantrekkelijk voordeel is dat De Groene Stoel straks jaarlijks zestien

nieuwe ingewerkte medewerkers hoopt af te leveren voor de momenteel zeer krappe arbeidsmarkt in de horeca.

“Tijdens mijn studies maatschappelijke dienstverlening en pedagogische wetenschappen heb ik elf jaar in de horeca gewerkt. Ik werkte er altijd met bijzonder veel plezier in de bediening, en ik vond het contact met de klanten heerlijk”, vertelt Nina.

Na haar afstuderen werkte ze een tijdje als beleidsadviseur, maar ze miste er het contact met mensen. Momenteel werkt ze bij het COA waar ze participatietrainingen geeft. Ze komt er veel in aanraking met mensen die wel graag willen werken, maar niet aan de slag komen. Met haar ervaringen in de horeca in het achterhoofd bedacht ze dat deze mensen gebaat zouden kunnen zijn met het opdoen van horeca-ervaring.

“En zo groeide bij mij het idee om zelf een restaurant te openen, waar deze mensen zouden kunnen werken. Ik wilde bovendien een restaurant met een zeer huiselijke sfeer. Waar je in een stoel ploft, en waar je dan nooit meer uit wilt opstaan omdat het er zo gezellig is. Zo kwam ik

13 november - Groningen Digital Business Centre-event In DOT aan de Vrydemalaan gaat dit tweede GDBC-event in op de laatste ins en outs rondom Digital Business. Sprekers zijn P.K. Kannan (University of Maryland), Thijs Broekhuizen en John Dong (RUG), Wijnand Jongen (CEO van Thuiswinkel.org) en Marcel Gerritsen (directeur Strategie & Innovatie Bedrijven van de Rabobank). Het GDBC-event begint om 15.00 uur, inloop vanaf 14.30 uur.

Op het moment van schrijven van dit artikel was ze erin geslaagd om via een vorm van crowdfunding 58 procent van het benodigde kapitaal binnen te krijgen.

Overigens is het een investering. Mensen krijgen hun geld in zes jaar tijd met een rendement van 4 procent terug, aldus Nina.

Omdat het geld nog niet volledig binnen is, zijn er nog geen contracten ondertekend voor een pand. Dat kan straks in de binnenstad komen, maar mogelijk ook in één van de buitenwijken. “Ik denk dat, wáar het ook komt, er genoeg publiek zal komen. Want ik sta er borg voor dat het héerlijk en verantwoord eten is. Veel Stadjers zullen het vast ook wel een goed idee vinden om in De Groene Stoel te gaan eten, en zo mee kunnen helpen aan de integratie van nieuwe Groningers”, aldus een vastberaden Nina Hoiting.

(Wie ook wil investeren of een donatie doen kan contact opnemen met Nina: info@degroenestoel.nl).

COLOFON

AGENDA 7 november – Barn Talk: ‘Klimaatverandering, ik zie het niet’ Bernice Notenboom is een bekend poolreiziger, klimaatjournalist en filmmaker. De afgelopen jaren is zij op vele extreme expedities geweest om het veranderende klimaat een gezicht te geven.

Op 7 november neemt zij haar publiek in de EnergyBarn mee op reis naar de noordpool, de drijvende kracht achter klimaatverandering en laat zien hoe het effect van smeltend ijs gevolgen heeft voor ons allemaal op aarde. De Barn Talk begint om 16.00 uur.

Meer informatie op campus.groningen.nl

eerst op de naam ‘Stoel’. Maar omdat ik vind dat het een blijvertje moet zijn, en duurzaam, maakten we er van ‘De Groene Stoel’.”

Groninger Ondernemers Courant 14 november - GRQ netwerkevenement In samenwerking met Cirrus zal de bijeenkomst plaatsvinden op de prachtige nieuwe locatie van het Cirrus Vision Service Center bij Groningen Airport Eelde (Machlaan 6). Op het programma staan onder meer pitches over de nieuwe Brandweerkazerne door Jan Huizing, Logistiek Centrum GRQ Businesspark door Benjamin Derksen, Dutch Aviation Campus door Teunis Tel en GRQ Business Network 2.0 door Harm D. Post en Paul Harms. Het netwerkevent begint om 16.30 uur.

16, 17, 18 november – Startup Weekend Groningen Het Kwadraat aan de Lübeckweg is dit jaar gastheer van het Startup Weekend Groningen, waar de deelnemers de hoogtepunten, dieptepunten, de pret en de druk ervaren die “het startup leven” met zich meebrengt. In niet meer dan 54 uur kun je je ideeën pitchen, teams vormen en van dat idee een bedrijf maken. Meer informatie op www.swgro.nl 20 november – ALV Groningen City Club

22 november – ALV VBNO

Hoofdredacteur: Hans de Preter

11 december – Kerstborrel Campus Groningen

Redactie: Matthijs van Houten, Annette Jonkhoff, Marieke Bos en Jelte Stol

14 december - Business Meets University In de Kapteynborg (Zernike Campus) organiseert de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen samen met de gemeente Groningen en VNO/NCW Noord voor het Noordelijke bedrijfsleven het evenement Business Meets University (aanvang 14.00 uur). Heeft u als ondernemer, bedrijf of organisatie een vraagstuk? Of wilt u zich laten inspireren door de volgende generatie professionals? Aanmelden via www.rug. nl/feb/mkb 17 december – Eindejaarsbijeenkomst ZO Het bestuur van Bedrijvenvereniging Zuidoost nodigt alle leden van de vereniging van harte uit voor de feestelijke Eindejaarsbijeenkomst op maandag 17 december, vanaf 16.30 uur in de Coendersborg.

Vormgeving: Joop Nijhof (joopnijhof.nl) Fotografie: Jan Buwalda, Jeroen van Kooten en Persbureau Tammeling Uitgever: Het Fonds Ondernemend Groningen Drukwerk: Drukkerij Scholma Bedum Oplage: 9.000 Correspondentieadres: info@groc.nl Lees meer op: www.groc.nl