Jezus is de almachtige 2014 by Guido Biebaut

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Christus Pantocrator, mosaiek Hagia Sophia (voorstelling van Christus als de “bemiddelaar” bij het Laatste oordeel, schildering rond 1261)

Guido Biebaut, 13 april 2014, Palmzondag

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Openbaring 1:8 gaat volgens mijn overtuiging over Jezus Christus. Ik krijg regelmatig te horen van Jehovah’s Getuigen en Unitaristen dat Openbaring 1: 8 over YaHWeH spreekt. In de Bijbel van de Wachttoren, de Nieuwe Wereldvertaling, staat hier Jehovah. Maar dat doen ze om aan Jezus de titel van Almachtige niet te moeten geven. Laten we die zaak rustig bekijken: dat geeft al een ander zicht en van daaruit inzicht op de tekst. Wie spreekt er in Openbaring 1:8 is het Jehovah of de Heer = Jezus de Messias? Jehovah’s Getuigen zetten je voor de vraag wie spreekt bij Openbaring 1:8. Ze vragen ons of het vers 8 is uitgesproken door Jehovah of door de Heer? Dit is een terechte vraag, omdat het onderwerp van vers 4 is gescheiden van Jezus Christus in vers 5, door middel van het woord “en.” Vers 5 is niet de uitbreiding van het onderwerp van vers 4 met een verklaring om te zeggen dat het onderwerp van vers 4 het onderwerp van vers 5 “is.” Het “en” aan het begin van vers 5 wordt de introductie van Jezus Christus, als los van het onderwerp van vers 4. Trouwens dit is ook een trinitarische verwijzing: de zeven Geesten zijn de voorstelling van het totale werk van “de Geest de Heilige”, zeven als een heilig getal bekeken. We lezen op de site http://www.biblicalunitarian.com/verses/revelation-1-8: “Deze woorden zijn van toepassing op God, niet voor Christus. De ene, “Die is en Die was en Die komt” wordt duidelijk uit de context. Openbaring 1:4 en 5 luidt: “genade zij u en vrede, van Hem Die is en Die was en Die komt, en van de zeven Geesten, Die voor Zijn troon zijn, 5 en van Jezus Christus, Die de getrouwe Getuige is, de Eerstgeborene uit de dodenen de Vorst van de koningen der aarde.” De scheiding tussen “Die is en Die was en Die komt” en Christus is duidelijk te zien. Diegene “Die is en Die was en Die komt” is God.” Lees dus vooraf zorgvuldig hieronder de volledige passage uit de Nieuwe Wereldvertaling. Let vooral op de verzen 4 en 5 en ook op de paragraafindeling die de Nieuwe Wereldvertaling gebruikt. We willen daar een ontleding van maken.

Een Openbaring aan Johannes 1 Een openbaring door Jezus Christus, die God hem gegeven heeft om aan zijn slaven de dingen te tonen die binnenkort gebeuren moeten. En hij heeft zijn engel uitgezonden en [haar] door bemiddeling van hem in tekenen aan zijn slaaf Joha̱nnes meegedeeld, 2 die getuigenis heeft afgelegd van het woord dat God heeft gegeven en van het getuigenis dat Jezus Christus heeft gegeven, ja, van alle dingen die hij gezien heeft. 3 Gelukkig is hij die de woorden van deze profetie hardop leest en zijn zij die ze horen en die onderhouden al wat daarin geschreven staat; want de bestemde tijd is nabij. 4

Joha̱nnes aan de zeven gemeenten die in het [district] A̱sia zijn:

Mogen onverdiende goedheid en vrede U ten deel vallen van „Hem die is en die was en die komt”, en van de zeven geesten die voor zijn troon zijn, 5 en van Jezus Christus, „de Getrouwe Getuige”, „De eerstgeborene uit de doden” en „De Heerser over de koningen der aarde”. Aan hem die ons liefheeft en die ons door middel van zijn eigen bloed van onze zonden

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

verlost heeft — 6 en hij heeft ons gemaakt tot een koninkrijk, tot priesters voor zijn God en Vader — ja, hem zij de heerlijkheid en de macht in eeuwigheid. Amen. 7

Ziet! Hij komt met de wolken, en elk oog zal hem zien, ook degenen die hem doorstoken hebben; en alle stammen van de aarde zullen zich wegens hem in droefheid slaan. Ja, amen. 8

„Ik ben de Alfa en de Omega,” zegt Jehovah God, „Hij die is en die was en die komt, de Almachtige.”

De vraag is: “Wie spreekt in Openbaring 1:8-Jehovah of de Heer?” We zullen deze vraag beantwoorden door eerst rekening te houden met de context van het vers, en ten tweede, door te kijken naar de tekstuele bron van het vers. We zullen ten eerste rekening houden met de context van het vers omdat dit de manier is waarop die Jehovah’s Getuigen zijn gestelde vraag had.

I. De context van Openbaring 1:8 (verzen 1 tot en met 7) A. De gecompliceerdheid van de onderwerpen is bekend. Dit gedeelte omvat in de eerste zeven verzen 19 personen, dat is veel. Onnodig te zeggen, dit wordt een uiterst ingewikkelde context om te ontcijferen. De 19 personen (sommige meerdere malen gebruikt, zoals aangegeven tussen de haakjes), komen als volgt voor in deze chronologische volgorde: 1. Jezus Christus (3 keer). 2. God (3 keer). 3. Slaaf [ven] (twee keer). 4. Engel. 5. Johannes (tweemaal). 6. Hij die leest. 7. Degenen die horen. 8. [Zij] die het in acht nemen. 9. De zeven gemeenten. 10. Degene die is en die was en die komt. 11. De zeven geesten. 12. De getrouwe getuige. 13. De eerstgeborene uit de doden.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

14. De Heerser van de koningen der aarde. 15. Priesters. 16. Vader. 17. Degenen die doorboord. 18. Alle stammen. 19. Bovendien: “hem” hebben we 8 keer, “zijn” staat er 9 keer, “hij” ook 6 keer, “U” is er maar een keer, “ons” vinden we 3 keer, “onze” maar een keer. B. Iets over paragrafen, pauzes en onderbrekingen in de tekst. Zowel in de Nieuwe Wereldvertaling als de Kingdom Interlinear Translation, een Grieks-Engelse weergave van het NT, [nooit vertaald in het Nederlands] zijn er pauzes tussen verzen 1 tot en met 8 in zes gedeelten. Zie die pauzes [een punt of een komma] van de onderdelen in bovenstaande passage uit de Nieuwe Wereldvertaling. Let op de onderwerpen binnen elke paragraaf: 1. Verzen 1 tot en met 3:  Het boek wordt geïdentificeerd als de openbaring van Jezus Christus.  Het is om zijn slaven de dingen te laten zien die weldra moeten geschieden.  Hij stuurde zijn engel en legde het voor aan zijn slaaf Johannes.  Johannes was getuige van het woord dat God gaf.  En van het getuigenis dat Jezus Christus hem heeft gegeven.  Gelukkig is hij die de profetie leest, en zij, die horen en gehoorzamen.  De bestemde tijd is nabij. 2. Vers 4a: Johannes aan de zeven gemeenten. 3. Verzen 4b tot 5a: de groet van Johannes aan de zeven gemeenten:  Moge u onverdiende goedheid en vrede hebben van “Deze die is en die was en die komt.”  Moge u onverdiende goedheid en vrede hebben van de zeven geesten die voor zijn troon.  Moge u onverdiende goedheid en vrede hebben van Jezus Christus. 4. Vers 5b tot en met 6: beschrijving door Johannes van Jezus als,

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

 Degene die ons liefheeft en verlost van onze zonden door middel van zijn eigen bloed.  Degene die ons tot een koninkrijk heeft gemaakt.  Aan Hem zij de heerlijkheid en de macht in eeuwigheid.  Dit gedeelte breekt af met een “Amen” 5. Vers 7: De een komt in de wolken. Dit gedeelte breekt opnieuw af met een “Amen.” 6. Vers 8: Degene die wordt geïdentificeerd als de “Almachtige.” We geven enkele opmerkingen over de verstrengeling van de onderwerpen van de paragraaf en pauzes/onderbrekingen. Het grote aantal personen en de complexiteit van de onderwerpen in het boek Openbaring 1:1-7 waarschuwt er ons voor: het wijst op de noodzaak om zorgvuldig te bepalen “wie” spreekt, en van “wie” tevens “wat” wordt gezegd. In sommige gevallen van persoonlijke voornaamwoorden is het gebruik niet met absolute zekerheid in de tekst weer te geven. Het maakt de taak om het subject (of de referent) te bepalen nogal moeilijk. Bovendien, die paragraafpauzes onderstrepen de moeilijkheid van de passages. In de verzen 4b en 5a, de begroeting door Johannes, worden de zeven gemeenten “onverdiende goedheid en vrede” gewenst van “Deze die is en die was en die komt,” van de zeven geesten die voor zijn troon, en van Jezus Christus. Vers 5b en 6 is een nieuwe paragraaf waarin wordt verwezen naar zowel Jezus als de Vader. Namelijk volgens de NWV: “hij (= Jezus) heeft ons gemaakt tot een koninkrijk, tot priesters voor zijn God en Vader.” Daarom spreken de twee alinea’s vanaf verzen 4b tot en met 6 met betrekking tot zowel Jezus Christus als de Vader. We moeten nu even uitweiden en niet vergeten dat Jezus hier nog steeds God-Mens is. Ook na Zijn opstanding is de Vader nog steeds Zijn Vader gezien Zijn geboorte in de maagd Maria. Het begrip “huparchoon” = “was” is daar de theologische onderbouw van. Philippenzen 2 zegt ons dat uitdrukkelijk. Philippenzen 2 HSV zegt: “6 Die, hoewel Hij in de gestalte van God WAS [Grieks “huparchoon”], het niet als roof beschouwd heeft aan God gelijk te zijn, 7 maar Zichzelf ontledigd heeft door de gestalte van een slaaf aan te nemen en aan de mensen gelijk te worden. 8 En in gedaante als een mens bevonden, heeft Hij Zichzelf vernederd en is gehoorzaam geworden, tot de dood, ja, tot de kruisdood.” WAS [Grieks “huparchoon”] hier is een uniek werkwoord en is niet het gewone “zijn.” WAS geeft aan dat de positie van de Logos waarin Hij gelijk is aan God bleef bestaan toen Hij mens werd: God verscheen in een slaafgedaante = als een mens. Dit zijn drie voorbeelden van de manier waarop “huparchoon” in het NT is gebruikt.  Jozef, die een lid van het Sanhedrin was (huparchoon) ging naar Pilatus (Luc.23:50-52). Daarna was hij nog altijd een lid van het Sanhedrin.  David schreef over de opstanding (Hand.2:30,31), omdat hij een profeet was (huparchoon). Na die profetie was David nog steeds profeet.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

 Titus was (huparchoon) zéér toegewijd volgens 2 Cor.8:16,17 maar was daarna nog even toegewijd. Dit is een andere grote stommiteit in de theologie van de Wachttoren: Jezus is geen “geest” geworden bij Zijn opstanding. Fysiek was Hij nog steeds mens, maar dan zonder een bloedcirculatie om het in stand te houden, Hij is wel een “veranderde” mens. In 1 Cor.15:44,53 is dat beschreven: “‘Een natuurlijk lichaam wordt gezaaid, een geestelijk lichaam wordt opgewekt. Er is een natuurlijk lichaam en er is een geestelijk lichaam. 53 Want dit vergankelijke moet zich met onvergankelijkheid bekleden en dit sterfelijke moet zich met onsterfelijkheid bekleden.” [Zie daarover uitgebreid ons boek De Jehovah’s Getuigen over DE DRIE-EENHEID, het hoofdstuk 8 getiteld: Hoe is Christus opgewekt? En: met wat voor lichaam?, het staat gratis op de sites SCRIBD of ISSUU.] Aan de opgestane Jezus is niets gewijzigd zodat Hij zeker geen “geest” is geworden, Hij bleef mens maar gedreven door de geest in plaats van een bloedcirculatie. Dus moeten de Jehovah’s Getuigen daar geen verkeerde conclusies inleggen. Dit gedeelte wordt afgesloten met het woord “Amen.” Echter, het vers 7 is weer een nieuwe paragraaf. Het gedeelte is duidelijk begrepen als een verwijzing naar de Messias door Jehovah’s Getuigen en Unitaristen, Hij die komt in de wolken en die werd “doorboord.” En opnieuw, is dit gedeelte ook afgesloten door het woord “Amen.” Dit is een citaat van de Wachttoren over dat vers 7: “De Bijbel zegt over de komst van Christus: „Ziet! Hij komt met de wolken, en elk oog zal hem zien, . . . en alle stammen van de aarde zullen zich wegens hem in droefheid slaan” (Openbaring 1:7). Hier wordt gesproken over de toekomstige verschijning van Jezus om de rechtvaardigen te belonen en de goddelozen te straffen.” De Wachttoren 2007, 15/3, bladzijde 3 (rood ingekleurd door onszelf). Maar, zie de studie daarover verder in onze tekst. Dit is een citaat uit een tekst van het Oude Testament dat hier gebruikt is voor wat Jezus zal doen. Waarom zou het volgende vers dan niet kunnen van toepassing zijn op Jezus? En de site van de Unitaristen in de VSA geeft http://www.biblicalunitarian.com/articles/was-godpierced-and-if-so-how dit resultaat voor dit vers: “Commentatoren geven grif toe dat dit vers terug naar Zacharia verwijst, en gebruik maakt van het woord “hem” en niet “me.” Zo kunnen we concluderen dat het interne bewijs van de Schrift overtuigend is dat de doorboorde in Zacharia niet God is, maar iemand die in een intieme relatie met God staat, de Messias. Het derde punt is dat, hoewel we niet geloven dat “mij” op de goede manier is toegevoegd in vele versies van Zacharia 12:10, het zeker zo is dat God was “doorboord” als de Messias werd gemarteld en ter dood gebracht. Toen Simeon Jozef en Maria ontmoette in de Tempel toen kwamen ze om Jezus te laten wijden, en zei hij tegen Maria: “ook door uw eigen ziel zal een zwaard gaan – opdat de overwegingen uit veel harten openbaar worden.” (Lucas 2:35). Commentatoren geven graag toe dat bij deze verklaring niet wordt verwezen naar de fysieke doorboring van Maria op

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

welke manier dan ook, maar dat het verwijst naar het verdriet dat Maria zal doorstaan als ze naar haar zoon keek die gemarteld en gedood werd. Zo geeft de Schrift ons het bewijs dat, wanneer Zacharia zei: “Zij zullen Mij “aanschouwen, Die zij doorstoken hebben. Zij zullen over Hem rouw bedrijven,” toen zei dat het hart van God zou worden doorboord. Als “mij” de ware lezing in Zacharia 12:10 is, dan vertelt de Bijbel ons dat zowel de harten van God - de Vader van de Messias - en Maria, de moeder van de Messias werden doorboord toen Jezus hun zoon werd gemarteld en gedood.” Dit is een ontwijkend antwoord, want als deze die de Messias vleselijk doorstoken hebben geen opstanding krijgen, dan zitten we aan het symboliseren van zaken die letterlijk zijn. We gaan dan uit de weg dat Johannes wel degelijk naar een letterlijke steek in het lichaam van de Messias spreekt. [zie later in dit artikel de Nota 1over: “ook zij die Hem doorstoken hebben.”]

Daarom, we leggen daar de nadruk op, is een evaluatie van de samenhang en van contextuele pauzes belangrijk waar ze geplaatst zijn: tussen de verklaringen of verwijzingen in die alleen voor Jehovah zijn volgens de WT zoals het vers 8. Het belangrijkste is dat vers 7 een complete paragraaf is, die uitsluitend wordt toegeschreven aan Jezus. Er is een laatste opmerking die moet gemaakt worden in verband met de interpunctie van vers 8. Voor de Nieuwe Wereldvertaling is dit duidelijk een citaat van Jesaja 41:4. We citeren de HSV: “Wie heeft dit bewerkt en gedaan? Hij Die de generaties riep vanaf het begin! Ik, de HEERE, Die de Eerste ben, en bij de laatsten ben Ik Dezelfde.” Maar het gaat dan om het eerste deel van Openbaring 1:8 en niet dat waar “Almachtige” staat. En de Wachttoren heeft zichzelf in de voet geschoten met een dergelijke opmerking want dat is ook voor Jezus gebruikt in Openbaring 1:17: “En toen ik Hem zag, viel ik als dood aan Zijn voeten, en Hij legde Zijn rechterhand op mij en zei tegen mij: Wees niet bevreesd, Ik ben de Eerste en de Laatste.” De NWV zegt het als volgt 17b en 18: “En hij legde zijn rechterhand op mij en zei: „Vrees niet. Ik ben de Eerste en de Laatste, 18 en de levende; en ik werd een dode, maar zie! ik leef tot in alle eeuwigheid, en ik heb de sleutels van de dood en van Ha̱des.”[Daar hopen we nog eens apart op terug te komen.] Mogen we dan vragen: “Wie spreekt in het boek Openbaring?” Vers 1:1 vertelt ons dat dit: “Een openbaring door Jezus Christus” is. Natuurlijk, zijn er veel sprekers geciteerd in het boek Openbaring. Maar we zouden normaal gesproken begrijpen dat een uitspraak in de eerste persoon, die niet is toe te schrijven aan een geïdentificeerde spreker dat het zou zijn gezegd worden door degene die ons de openbaring toereikt = dus Jezus uit het vers 1. Dus zowel de context van Openbaring 1:8 en de aanhalingstekens die in deze passages staan, wijzen erop dat dit nu het eerste is wat gezegd word door degene over wie deze openbaring gaat. Wij vragen het dus: “Wie spreekt in Openbaring 1:8-Jehovah of de Heer?” Voor ons zondermeer van uit de context is het onze Heer die hier spreekt! In het tweede deel van onze evaluatie willen we rekening houden met wat de tekst zegt, geschreven door Johannes, maar geopenbaard door Jezus. Voordat we naar onze opmerking gaan, kijk naar de Griekse tekst voor Openbaring 1:8 in de Kingdom Interlinear Translation.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Openbaring 1:8 in de Kingdom Interlinear Translation - 1985 Edition

II Het tekstuele bewijs voor Openbaring 1:8 A. De Griekse tekst in de Kingdom Interlinear Translation leest als volgt: de Griekse tekst = dat is de linkerzijde van het citaat, gebruikt het woord Ho Kurios (ὁ κύριος, dus met

het lidwoord) in plaats van Jehovah =

de Tetragrammaton (jod-hee-vav-hee

(JHWH of JHVH) aan de rechterzijde. B. Het tekstuele bewijs: HET ENIGE TEKSTUELE BEWIJS voor dit vers geeft aan dat Johannes “de Heer” = ὁ κύριος schreef in vers 1:8 in plaats van “Jehovah” zoals de WT doet. C. Bewijsvoering van het Griekse manuscript bewijs. De enige beschikbare gegevens van manuscripten geven overtuigend weer dat de contextuele aanwijzingen in Openbaring 1:8 dat de ‘Heer’ = Jezus vanaf vers 1, als God de Almachtige geïdentificeerd wordt correct is. Er bestaat geen enkel Grieks manuscript met een lezing van de Tetragrammaton.

WE MAKEN VOLGENDE UITLEG BIJ DE VERZEN 7 EN 8 IN DE HSV

Is de persoon uit OPENBARING 1:7, dezelfde als in vers 8 of gaat het om 2 personen? HET VERSGDEELTE VERVULLING DOOR JEZUS IN NT 7 Zie, Hij komt met de Daniël 7:13: “Ik keek toe in de nachtvisioenen, en zie, er kwam wolken, met de wolken van de hemel Iemand als een Mensenzoon. Hij kwam tot de Oude van dagen en men deed Hem voor Zijn aangezicht naderbijkomen.” Dit gaat om Jezus, Hij komt, het is voorspeld! Hand 1:11: “die ook zeiden: Galilese mannen, waarom staat u omhoog te kijken naar de hemel? Deze Jezus, Die van u opgenomen is naar de hemel, zal op dezelfde wijze terugkomen als u Hem naar de hemel hebt zien gaan.”

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8 en elk oog zal Hem zien,

Mat.24:30: “En dan zal aan de hemel het teken van de Zoon des mensen verschijnen; en dan zullen al de stammen van de aarde rouw bedrijven en zij zullen de Zoon des mensen zien, als Hij op de wolken van de hemel komt met grote kracht en heerlijkheid.” Van een onzichtbare wederkomst kent de Bijbels niets. Het is fantasieverhaal van onder andere de Wachttoren!

ook zij die Hem doorstoken Mat.25:31: “Wanneer de Zoon des mensen komen zal in Zijn hebben. [1] heerlijkheid en al de heilige engelen met Hem, dan zal Hij zitten op de troon van Zijn heerlijkheid.” Dat wil zeggen dat ze een opstanding hebben gekregen om dit te aanschouwen. En dat staat in de parabel die op dit vers volgt. Het gaat om het oordeel over allen, levenden en opgestane doden. Ja, amen. Wil dit “AMEN” zeggen dat het nu hierna zal gaan over een ander persoon? We stellen die vraag omdat ze is opgeworpen door bijvoorbeeld Jehovah’s Getuigen. Het antwoord is neen! Bijvoorbeeld het slot van Epheze 3 en het begin van hoofdstuk 4 spreken over Jezus met een “amen” tussen beide teksten: “21 Hem zij de heerlijkheid in de gemeente, door Christus Jezus, in alle geslachten, tot in alle eeuwigheid. Amen. 1 Zo roep ik, de gevangene in de Heere, u op. ” Of dit uit, 2Tim.4:18: “En de Heere zal mij bevrijden van alle boze opzet en mij verlossen tot de komst van Zijn hemels Koninkrijk. Hem zij de heerlijkheid tot in alle eeuwigheid. Amen” (dan volgen enkele persoonlijke begroetingen van Paulus aan vrienden ) en dan “22 De Heere Jezus Christus zij met uw geest. De genade zij met u allen. Amen.” Dus dat er “AMEN” staat in vers 7 wil niet perse zeggen dat vers 8 over een andere persoon gaat dan Jezus!

8 Ik ben de Alfa en de Als in het OT dit over YaHWeH is gezegd dan gaat het over de Omega, schepping: “Wie heeft dit bewerkt en gedaan? Hij Die de generaties riep vanaf het begin! Ik, de HEERE, Die de Eerste ben, en bij de laatsten ben Ik Dezelfde.” Jesaja 41:4. Of als aanwijzing dat er geen enkele God is dan YaHWeH: “Ik ben de Eerste en Ik ben de Laatste, en buiten Mij is er geen God.” Jasaja 44:6. Dat is echter ook zo voor Jezus. Hij is schepper volgens Col.1 WIL: “15 Hij is het beeld van de onzichtbare God, de

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

eerstgeborene van heel de schepping. 16 Want in Hem is alles geschapen, in de hemel en op de aarde, het zichtbare en het onzichtbare, tronen en hoogheden, heerschappijen en machten. Alles is door Hem en voor Hem geschapen. 17 Hij bestaat vóór alles en alles bestaat in Hem.” En een tekst die in het OT spreekt over YaHWeH is in het NT toegepast op Jezus. Heb. 1:10-12: “10 En: In het begin hebt U, Heere, de aarde gegrondvest, en de hemelen zijn de werken van Uw handen. 11 Die zullen vergaan, maar U blijft altijd. En ze zullen alle verslijten als een gewaad, 12 en als een mantel zult U ze oprollen en ze zullen verwisseld worden; maar U bent Dezelfde en Uw jaren zullen niet ophouden.” Vergelijk het met Psalm 102:26 / Jesaja 51:6 en Johannes 1:1-4. zegt de Heere,

De vertaling van de Wachttoren hier is: “Ik ben de Alfa en de Omega,” zegt Jehovah God,” Dat is niet mogelijk gezien er geen manuscripten zijn die dat bewijzen: zie nota [2] Die is en Die was en Die Wanneer “de engel des HEEREN” verschijnt aan Mozes dan is komt, het de LOGOS die hij ziet en deze gebruikt reeds de terminologie DIE IS = Ex.3:14: “En God zei tegen Mozes: IK BEN DIE IK BEN. Ook zei Hij: Dit moet u tegen de Israëlieten zeggen: IK BEN heeft mij naar u toe gezonden.” DIE WAS = De LOGOS die ook YaHWeH is, werd aan ons mensen geopenbaard in het vlees. Joh.1:14 is duidelijk: “En het Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond.” En Col.2:9: “Want IN HEM WOONT heel de volheid van de Godheid lichamelijk.” DIE KOMT = in Joh.14:3: “En als Ik heengegaan ben en plaats voor u gereedgemaakt heb, kom Ik terug en zal u tot Mij nemen, opdat ook u zult zijn waar Ik ben.” Wij bidden bijvoorbeeld voor Zijn komst 1 Cor.16:22: “Als iemand de Heere Jezus Christus niet liefheeft, laat die vervloekt zijn. Maranatha!” Maranatha wil zeggen = “Onze Heer, Kom!”, of “Onze Heer zal komen.” En een greep uit honderden teksten daarover: Matthéüs 24:3,27,37,39 / 1 Cor.15:23 / 1 Thes.2:19 / 3:13 / 4:15 / 5:23 / 2 Thes.2:1,8 / 1 Petrus 5:4 / 2 Pet.1:16 / 3:4,12 de Almachtige.

Er zijn vele manieren om dit te benaderen: we nemen deze: ooit gaf YaHWeH een reeks wetten aan zijn volk, maar Jezus heeft

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

die vervuld en afgeschaft. Hebr.8:13 zegt: “Als Hij spreekt van een nieuw verbond, heeft Hij daarmee het eerste voor verouderd verklaard. En wat oud is verklaard en wat veroudert, staat op het punt te verdwijnen.” Dat is al een opstandige daad als Hij maar een mens is: hoe durft HIJ dat doen? Maar er is meer: Hij geeft in de plaats zijn eigen wetten en bevelen! Dat is het teken dat Hij de Almachtige om dit te bewerken! Joh.14:15: “Als u Mij liefhebt, neem dan Mijn geboden in acht.” Joh.14:21: “Wie Mijn geboden heeft en die in acht neemt, die is het die Mij liefheeft, en wie Mij liefheeft, hem zal Mijn Vader liefhebben; en Ik zal hem liefhebben en Mijzelf aan hem openbaren.” Vraag je eens af: wat Jezus kan volgens Marcus 2: “9 Wat is gemakkelijker, tegen de verlamde te zeggen: De zonden zijn u vergeven, of te zeggen: Sta op, neem uw ligmat op en ga lopen? 10 Maar opdat u zult weten dat de Zoon des mensen macht heeft op de aarde zonden te vergeven (zei Hij tegen de verlamde): 11 Ik zeg u: Sta op, neem uw ligmat op en ga naar uw huis.” Jezus vergeeft zonden! Ooit een profeet gekend die zonden kon vergeven? Zou dat niet liggen in de macht van een Almachtige?

Openbaring heeft vele gelijkenissen in terminologie met het OT. Dit zijn ze voor dit gedeelte. 1:1 Daniël 2:28,29 1:4 Jesaja 11:2 1:5 Genesis 49:11 / Psalm 89:27 1:6 Exodus 19:6 / Jesaja 61:6 1:7 Daniël 7:13 / Zacharia 12:10-14 1:8 Jesaja 41:4

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

[1] Nota over: “ook zij die Hem doorstoken hebben.” Wat in het OT over YaHWeH spreekt is toegepast op Jezus.

In Zacharia 12 is YaHWeH aan het woord (volgens vers 1 en 4). In vers 10 zegt YaHWeH: “Zij zullen Mij aanschouwen, Die zij doorstoken hebben. Zij zullen over Hem rouw bedrijven, als met de rouwklacht over een enig kind; en zij zullen over Hem bitter klagen, zoals men bitter klaagt over een eerstgeborene.”

DIT HEEFT BETREKKING ANDERS DAN CHRISTUS.

NIEMAND

Vergelijken we Johannes 19:37: “En verder zegt een ander Schriftwoord: Zij zullen zien op Hem Die zij doorstoken hebben.” En Openbaring 1:7 zegt: “en elk oog zal Hem zien, ook zij die Hem doorstoken hebben.”

Deze tekst is zeer frappant: Zacharia 12:10 spreekt over YaHWeH die door het volk doorstoken wordt maar het is vervuld in Christus volgens Johannes 19:37 en Opb.1:7. En daar geven we enkele aantekeningen bij. Een reeks vertalingen: Zacharia 12:10 NWV: “En ik wil over het huis van Da̱vid en over de inwoners van Jeru̱zalem de geest van gunst en smekingen uitstorten, en zij zullen stellig OPZIEN NAAR DEGENE DIE ZIJ HEBBEN DOORSTOKEN, en zij zullen stellig over Hem weeklagen zoals bij het geweeklaag over een enige [zoon]; en er zal een bittere jammerklacht over hem zijn zoals wanneer er een bittere jammerklacht is over de eerstgeboren [zoon].” — Vertaling van De Wachttoren Zacharia 12:10: “Maar over het huis van David en over de inwoners van Jeruzalem zal Ik de Geest van de genade en van de gebeden uitstorten. ZIJ ZULLEN MIJ AANSCHOUWEN, DIE ZIJ DOORSTOKEN HEBBEN. Zij zullen over Hem rouw bedrijven, als met de rouwklacht over een enig kind; en zij zullen over Hem bitter klagen, zoals men bitter klaagt over een eerstgeborene.”— Herziene Statenvertaling Zacharia 12:10: “Ik zal over het huis van David en over de inwoners van Jeruzalem uitgieten de Geest der genade en der gebeden; ZIJ ZULLEN HEM AANSCHOUWEN, DIE ZIJ DOORSTOKEN HEBBEN, en over hem een rouwklacht aanheffen als de rouwklacht over een enig kind, ja, zij zullen over hem bitter leed dragen als het leed om een

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

eerstgeborene.”— NBG-vertaling 1951 [onderkopje in deze Bijbel is: Rouwklacht over de doorstokene] Zacharia 12:10: “Maar over het huis van David en de bevolking van Jeruzalem zal Ik een geest van mededogen uitstorten, die hen tot bidden brengt. DAN ZULLEN ZIJ OPZIEN NAAR HEM DIE ZIJ DOORSTOKEN HEBBEN, en vanwege hem een rouwklacht houden, zoals men rouwt over de enige zoon; zij zullen om hem klagen, zoals men klaagt om de eerstgeborene.”— Willibrordvertaling 1995  Er is een enorm verschil in vertaling tussen bijvoorbeeld: de NWV = “OPZIEN NAAR DEGENE DIE ZIJ HEBBEN DOORSTOKEN” en de Herziene Statenvertaling = “ZIJ ZULLEN MIJ AANSCHOUWEN, DIE ZIJ DOORSTOKEN HEBBEN.” Dit staat er in de Hebreeuwse tekst: EN DAT SLAAT OP YaHWeH

Vehibbiytu

Zij zullen zien

elay

op mij

et asher-daqaru

die ze doorstoken hebben

Zacharia 12:10 = de rouwklacht over “de doorstokene” is vervuld toen de zijde van Jezus doorstoken werd. WE hebben er de bewijzen van in het evangelie van Johannes. Johannes 19:37: “En verder zegt een ander Schriftwoord: Zij zullen zien op Hem Die zij doorstoken hebben.” — Herziene Statenvertaling Johannes 19:37: “En weder zegt een ander schriftwoord: Zij zullen zien op Hem, die zij doorstoken hebben.” — NBG-vertaling 1951 Johannes 19:37: “terwijl nog een ander schriftwoord zegt: Ze zullen opzien naar Hem die ze hebben doorstoken.” — Willibrordvertaling (herziene editie 1995) Als het YaHWeH is die doorstoken is dan is Jezus dus = YaHWeH.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

EN ZOALS DE TEKST ZEGT IS HET NAAR HEM DAT MEN ZICH MOET WENDEN. In een verdediging van zijn geloof, enkele dagen na Pinksteren, geeft Petrus op de vergadering van het Sanhedrin deze uitspraak die aan niets te wensen overlaat: “En de zaligheid is in geen ander, want er is onder de hemel geen andere Naam onder de mensen gegeven waardoor wij zalig moeten worden.” Handelingen 4:12. Dat is maar één van vele teksten die hetzelfde verkondigen. De opgestane Jezus van Nazareth heeft hier dezelfde eigenschap die YaHWeH heeft, Hij is de enige REDDER. Jehovah’s Getuigen weten nog steeds niet dat ze getuigen van Jezus moeten zijn.

Er is dus geen enkele reden waarom Openbaring 1:8 niet zou spreken over Jezus! Want het vorige vers spreekt in het OT over YaHWeH en die tekst is toegepast op Jezus! De Almachtige God van Zacharia 12:10 is in vers 7 = Jezus.

De Almachtige in vers 8 = Jezus! Waar heeft de NWV en enkele andere vertalingen hun manier van omzetten gehaald? Niet uit de Hebreeuwse tekst, maar uit bijvoorbeeld een reeks Joodse vertalingen. Jammer maar dan heeft men de mosterd op de verkeerde plaats gehaald. U weet het ook wel: Joden geloven niet in Jezus als Messias! Zou dat iets te maken hebben met hun wijze van vertalen? Ja, geloof het maar! New American Standard Bible: “Zechariah 12: 10 And I will pour out on the house of David and on the inhabitants of Jerusalem, the spirit of grace and of supplication, so that they will look on Me whom they have pierced; and they will mourn for Him as one mourns for an only son, and they will weep bitterly over him, like the bitter weeping over a first-born.” Jewish Publication Society Tanakh (JPS): “Zechariah 12: 10 But I will fill the house of David and the inhabitants of Jerusalem with a spirit of pity and compassion; and they shall lament to me about those who are slain, wailing over them as over a favorite son and showing bitter grief as over a first-born.” Stone Edition Tanakh: “Zechariah 12: 10 I will pour out upon the house of David and upon the inhabitant of Jerusalem a spirit of grace and supplications. They will look toward me because of

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

those whom they have stabbed; they will mourn over him as one mourns over an only [child], and be embittered over him like the embitterment over a [deceased] firstborn.” ^^^^^

[2] In het ‘Ontwaakt!’ artikel “Is Jezus Jehovah”? (deel 2) van 8 april 1963, blz.27,28 gebruikt de WT tot achtmaal toe de uitdrukking “Vader-en-Zoon-team” om de relatie van God-Jezus aan te geven. Zo schrijven ze o.a.: “Evenals in een menselijk vader-en-zoon-team de vader vóór de zoon bestond zo is dit ook het geval met het goddelijke Vader-en-Zoon-team. De Vader is eeuwig. Hoewel de Zoon eveneens van zeer oude tijden is heeft hij echter wel een begin gehad.” Maar van de LOGOS - later Christus - mag met nadruk gezegd worden dat Hij van eeuwigheid is. Dit spreekt al voor zichzelf wanneer we Joh.1:1-3 overdenken. De eeuwigheid van de Vader impliceert de eeuwigheid van de Zoon, want de Logos “was” met de Vader volgens Joh.1:1 / 1:14 / 1:18. Dat Jehovah’s Getuigen dat niet begrijpen komt alleen door dat ze de verhouding God-Jezus zien vanuit menselijke relaties van vader-zoon. Maar zoals God anders is dan alle vaders, zo ook is Christus anders Zoon dan menselijke zonen. De WT wil hiervan niet horen en zoekt een uitvlucht door over Christus te spreken als “van zeer oude tijden.” Dit is hun vertaling van Micha 5:2 (vers 1 in andere vertalingen). Maar Christus blijft ondanks alles “Eeuwige Vader” volgens hun eigen vertaling van Jes.9:6. Dit zijn toch zéér duidelijke woorden. Sommige Jehovah’s Getuigen die met hun eigen leer niet genoeg bekend zijn, trachten in gesprek ook de nadruk te leggen op het tweede deel van Micha 5:2 (of vers 1) nl. de uitdrukking “van onbepaalde tijd.” Vergelijk echter Jes.40:28 waar hetzelfde van YaHWeH gezegd is. Die verwarring komt alleen door het speciale woordgebruik van de WT voor de Hebreeuwse woorden, eeuwig, eeuwigheid en zo verder. Lezers met interesse hiervoor kunnen terecht bij; James Barr, ‘Biblical Words for time’ (SCM Press, 1962) of ‘Time and Event’ van John Wich (E.J. Brill, Leiden, 1969). Voor de Griekse terminologie veeleer ‘Christ and time’ van O. Cullmann. Zie ook Genesius, ‘Hebrew and English Lexicon’, blz.612,613. En zie onze publicatie ‘Bijbelse aantekeningen over leven, dood en opstanding.’ [Gratis op de sites SCRIBD en ISSUU.] Christus is dus GEEN schepsel maar Schepper, ook NIET van oude tijden maar eeuwig. Hun “vader-en-zoon-team” lering laat de schrijver van bovengenoemd ‘Ontwaakt!’-artikel het volgende zeggen: “Deze Vader en Zoon zijn ook beiden Goden, maar alweer niet zonder een bepaald onderscheid tussen deze begrippen. In de Schrift wordt over de Vader gesproken als over “God de Almachtige” terwijl de Zoon “Sterke God” wordt genoemd.” [In dit gedeelte regelmatig de NBG.] Wat deze schrijver in dit verband verzwijgt zal dus hier moeten besproken worden. Zo verzwijgt men dat de uitdrukking “Sterke God” zowel op YaHWeH als op Christus toegepast worden in de Schrift. Zie hiervoor Jes.9:6 waar Christus de Sterke God is en Jes.10:21 / Deut.10:17 / Jer.32:18 waar YaHWeH Sterke God is. Het helpt Jehovah’s Getuigen niet wanneer ze beweren dat er geen lidwoord staat voor Sterke God in Jes.9:6. Ook in Jes.10:21 waar YaHWeH Sterke God genoemd wordt staat er geen lidwoord, hoewel ze het hebben toegevoegd in hun vertaling. In Jes.42:13 hebben we “sterke YaHWeH.” Heeft Christus de titel van de Almachtige God = El Shaddai in Hebreeuws en Pantokrater in Grieks?

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Laten we eens enkele zaken bekijken over wat Jezus kan: het is op te maken uit verscheidene schriftuurplaatsen dat Hij alle macht heeft:  Col.2:10: “En u bent volmaakt geworden in Hem, Die het Hoofd is van iedere overheid en macht.” HSV  Eph.1:21: “ver boven alle overheid en macht en kracht en heerschappij en elke naam die genoemd wordt, niet alleen in deze wereld, maar ook in de komende.” HSV  Mat.28:18: “En Jezus kwam naar hen toe, sprak met hen en zei: Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde.” HSV  Joh.17:2: “zoals U Hem macht gegeven hebt over alle vlees, opdat Hij eeuwig leven geeft aan allen die U Hem gegeven hebt.” HSV Jezus heeft nu opnieuw dezelfde macht als de Vader! De LOGOS, had een slaafgedaante aangenomen en zou vanaf dat moment Zijn eigenschappen niet gebruiken. Als mens geworden zou Hij macht van Zijn vader ontvangen en in Zijn naam prediken en werken. Dus het voormenselijk bestaan van Jezus, ligt nog verscholen in Jezus maar is niet zichtbaar. De LOGOS die ook mens is geworden en had nog Zijn almacht maar gebruikte ze niet dan door opdracht van Zijn vader. Het is bovendien ook zo dat de kracht van een Joods gelovige door zijn God kwam (Jes.40:28,29) terwijl een christen zegt: “Ik kan alle dingen door Christus die mij kracht geeft” (Phil.4:13). En hoe zou Hij dit kunnen indien Hij niet Almachtig was? Opb.1:8 is volgens sommige exegeten op Christus volgens anderen op de Vader toepasselijk. Het is veel Bijbelser te leren dat de Heer hier wel de titel van Almachtige heeft. Zie de commentaren van A. Barnes en R. Lenski, bij deze teksten en A. Läpple, ‘De Apokalyps van Johannes’, H. Nelissen, 1969. (Pantokrater in het Grieks = Regeerder over alles, Almachtige, in 2 Corinthe 6:18 / Openbaring 1:8 / 4:8 / 11:17 / 15:3 / 16:7,14 / 19:6,15 / 21:22. In de Septuaginta 2 Sam.5:10 / 7:25,27 / Job 5:17 / 8:5.) Ὁ παντοκράτωρ [Ho Pantokrator] (“de Almachtige”) is afgeleid van ὁ πάντων κρατῶν [ho Panton Kraton] (“degene die in het bezit is van alles”) en wordt weerggegeven in de LXX voor ‫] יַּד] י‬š‫ׁש‬ ַ‫] י‬š e [šadday] in het boek Job en ‫[ ְצואָבואו ת‬ṣ ḇāʾôṯ] = “heerscharen.” Het is een verwijzing naar Gods soevereiniteit en macht, Zijn recht bevelen uit te vaardigen en Zijn grote kracht aan te wenden naar Zijn wil. Dit is een van die schitterende titels beide van YaHWeH en zijn Zoon, de opgestane Jezus Christus die ook de LOGOS is. Dit laatste mogen we niet vergeten in dit verhaal! Deze naam wordt negen keer gebruikt in het boek Openbaring: 1:8 / 4:8 / 11:17 / 15:3 / 16:7,14 / 19:6,15 / 21:22. Het komt nergens anders voor in het Nieuwe Testament, behalve in 2 Corinthiërs 6:18 dat een citaat uit 2 Samuel 7:8 en Amos 3:13 is. Het is een samengestelde naam, namelijk de Al + machtige, de Machtige over allen = HIJ die alles in zijn macht houdt. Deze naam komt overeen met El Shaddai in de Hebreeuwse Bijbel. Tegen deze verheven omschrijving past de verachtelijke verwijzing in Epheziërs 6:12 gebruikt voor Satan en zijn demonische machten: “Want wij hebben de strijd niet tegen vlees en bloed, maar tegen de overheden, tegen de machten, tegen de wereldbeheersers van de duisternis van dit tijdperk, tegen de geestelijke machten van het kwaad in de hemelse gewesten.”

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Tegen de wereldheersers = de cosmocrators.” Dat is van ons de gelovigen gezegd maar daar moet dit bij gedacht worden, dat komt omdat we IN CHRISTUS zijn. Paulus had namelijk voordien al opgemerkt in hoofdstuk 2: “5 ook toen wij dood waren door de overtredingen, met Christus levend gemaakt – uit genade bent u zalig geworden – 6 en heeft ons met Hem opgewekt en met Hem in de hemelse gewesten gezet in Christus Jezus, 7 opdat Hij in de komende eeuwen de allesovertreffende rijkdom van Zijn genade zou bewijzen, door de goedertierenheid over ons in Christus Jezus. 8 Want uit genade bent u zalig geworden, door het geloof, en dat niet uit u, het is de gave van God; 9 niet uit werken, opdat niemand zou roemen. 10 Want wij zijn Zijn maaksel, geschapen in Christus Jezus om goede werken te doen, die God van tevoren bereid heeft, opdat wij daarin zouden wandelen.” Wij delen al in de overwinning van de almacht die de Here Jezus bezit! Twee opmerkingen: 1°) In het Oude Testament is duidelijk aangegeven dat er geen enkele persoon God is behalve YHWH! 2°) In het Nieuwe Testament is duidelijk aangegeven dat er geen enkele persoon God is behalve YHWH! MAAR DAAR IS OOK JEZUS ZONDER SCHROOM = DE GOD GENOEMD. DAT MOET ONS TOCH AANSPOREN TOT NADENKEN WAT WE MOETEN GELOVEN! Bij 1°) YHWH ALS DE ENIGE GOD passen deze teksten: Deuteronomium 4:35,39: “Aan ú is dat getoond, opdat u zou weten dat de HEERE God is, niemand anders dan Hij alleen! (…) Daarom moet u heden weten en ter harte nemen DAT DE HEERE GOD IS, boven in de hemel en beneden op de aarde, NIEMAND ANDERS!” 1 Koningen 8:60: “opdat alle volken van de aarde weten: de HEERE, HIJ IS GOD EN NIEMAND ANDERS.” Jesaja 45:5,18,21: “5 IK BEN DE HEERE, EN NIEMAND ANDERS, BUITEN MIJ IS ER GEEN GOD. Ik zal u omgorden, hoewel u Mij niet kende, (…)18 Want zo zegt de HEERE, Die de hemel geschapen heeft, die God Die de aarde geformeerd en haar gemaakt heeft. Hij heeft haar gegrondvest, Hij heeft haar niet geschapen opdat zij woest zou zijn, maar Hij heeft haar geformeerd opdat men erop zou wonen: IK BEN DE HEERE, EN NIEMAND ANDERS. (…) 21 Maak bekend en breng naar voren, ja, beraadslaag samen: Wie heeft dit van oudsher doen horen? Wie heeft dat van toen af bekendgemaakt? Ben Ik het niet, de HEERE? BUITEN MIJ IS ER GEEN ANDERE GOD,een rechtvaardig God, een Heiland; ER IS NIEMAND BEHALVE IK.” Bij 2°) Jezus met de titel DE GOD VINDEN WE IN deze teksten:

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

NA = Nestle-Aland 26th Edition Greek New Testament ^^^^^ In het Katholieke tijdschrift ‘Het Teken’ 76e jaargang, nr. 8, Maart 2004 staat een artikel van Mark-Robin Hoogland, een studentenpastor : “God almachtig?”, blad.235. We zijn niet tevreden over een al te katholieke uitleg maar citeren een gedeelte dat toch onze goedkeuring draagt: “ALMACHT: EEN GELOOFSWOORD Een tweede argument om “almacht”te verwijderen uit het christelijke spreken, is dat het geen bijbels begrip zou zijn. De term zou zelfs afkomstig zijn uit het Romeinse en Griekse heidendom: 'omnipotens' en 'pantokrator', termen die later door joden in de diaspora en vroege christenen zouden zijn overgenomen. Dan zou “almacht” niet tot het joodschristelijke geloofsgoed behoren. Maar ook dit argument houdt geen stand. Want de Griekse term, pantokrator, blijkt juist afkomstig te zijn uit het vroege jodendom. Het is een woord dat destijds door de Griekssprekende joden die buiten Israël woonden bedacht is om de Hebreeuwse woorden EI Shaddai en JHWH Sabaoth in de heilige Schrift te vertalen. Die nieuwe term, pantokrator, was nodig om Griekse dwaalwegen over God (de goden) buiten de deur te houden. Immers, nadat Alexander de Grote in de 4e eeuw v.Chr. grote delen van het Midden-Oosten had veroverd, vond een hellenisering (vergrieksing) plaats van cultuur en godsdienst. De Grieken nu meenden dat zelfs de hoogste god, Zeus, zich moest schikken in het door de schikgodinnen onwrikbaar bepaalde lot. Het woord pantokrator is een reactie hiertegen: joden, en zo ook christenen, geloven dat God boven het noodlot staat. Met de term pantokrator drukken zij uit dat JHWH, de God van het Verbond, die bezorgd en barmhartig is voor Zijn volk en het bevrijdt, en niet een rigide willekeurig noodlot, “de Allerhoogste”is. Het is daarom voor gelovigen van oudsher een vertrouwenwekend en hoopgevend woord.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

De Latijnssprekenden hebben EI Shaddai, JHWH Sabaoth en pantokrator steeds met omnipotens vertaald. Wij vertalen deze naam voor God doorgaans met “almachtig(e)” of “alvermogend”. Dus, alhoewel “almacht”het beeld kan oproepen van een marionettenspeler die precies alle touwtjes in handen heeft en alles dwingend bepaalt, dit is niet wat deze term in de context van jodendom en christendom betekent.” ^^^^^ Aan de hand van de opmerking en definitie van de Wachttoren - hier onder - gaan we aantonen dat het van slechte wil getuigt als men aan Jezus de titel “Almachtige” ontneemt. Dat doen alle Unitariërs. Maar dat is ten onrechte en vanuit vooropgestelde methodes. Nota over: De godsnaam “YHWH” in het Nieuwe Testament van de Wachttoren. De Nieuwe Wereldvertaling heeft deze volgende voetnota bij Openbaring 1:8: „De Almachtige.” Gr.: ho Pan·to′kra·tor; Lat.: O·mni′po·tens; J18(Hebr.): ʼEl Sjad·dai′, „God, de Almachtige”; J17,22(Hebr.): ʼElo·hē′ tseva·ʼōth′, „God der legerscharen”. Zie Ru 1:20 vtn., „Almachtige”. Dus is het “Shaddai” (Almachtig) in het Hebreeuws door de Septuaginta [afgekort LXX] weergegeven als: “theos, kyrios en pantokrator” (God, Heer en Almachtige). Hoe heeft de Griekse bijbel, de Septuaginta, YaHWeH Seba’ot en ʼEl Sjad·dai′ vertaald: ongeveer 160 x als “Pantokrator” maar ook 16 x “Hikanos.” Over de vertaling “Hikanos” nog dit: de latere Joodse Bijbelvertalers van het Hebreeuws naar het Grieks, Aquila, Symmachus en Theodotion hebben in de tweede eeuw na Christus iedere keer dat Sjad·dai′ voorkomt in de Hebreeuwse bijbel, dat met “Hikanos” vertaald = Die-Genoeg-is. Wisten die vertalers dat Jezus als “Pantokrator” werd aangeduid in Openbaring 1:8, maar dan onrechtstreeks, vanuit ʼEl Sjad·dai′? In meerdere gevallen is ʼEl Sjad·dai′ verbonden met de vruchtbaarheid = God als schepper:  “En moge God, de Almachtige [ʼEl Sjad·dai′], je zegenen, en je vruchtbaar en talrijk maken, zodat je tot een menigte van volken zult worden.” (Gen.28:3 HSV).  “Verder zei God tegen hem: Ik ben God, de Almachtige [ʼEl Sjad·dai′]. Wees vruchtbaar en word talrijk. Een volk, ja, een menigte van volken zal uit u ontstaan; koningen zullen uit uw lichaam voortkomen.” (Gen.35:11 HSV).  “door de God van je vader, Die je zal helpen, en door de Almachtige [ʼEl Sjad·dai′], Die je zal zegenen met zegeningen uit de hemel van boven, met zegeningen uit de watervloed, die beneden ligt, met zegeningen van borsten [shadayim] en baarmoeder [racham].” (Gen.49:25 HSV). Aangezien deze titel de wortel “shadad” (‫ )שדד‬heeft kan ʼEl Sjad·dai′ ook wijzen naar de straffende God “de macht uitspreiden over iets of iemand” of “vernietigen.” Die kun je vinden met een concordantie.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

We willen twee andere teksten nader bekijken: over YaHWeH der heerscharen. 1°) Jesaja 8:13,14 = 1 Pet.2:6,7 en dat leert Jezus = YaHWeH. 2°) Jesaja 6:1, 3-5 = Joh.12:36,37,41,42 en dat leert Jezus = YaHWeH.

In Jesaja 8:13,14 heeft men de titel voor God = YaHWeH der heerscharen.

‫צבואו ת ] יהוהוא ת־‬ In de Septuaginta is dat: “kurios sabaôth” “13 De HEERE van de legermachten, Hem moet u heilig achten; Hij is uw vrees en Hij is uw verschrikking. 14 Hij zal tot een heiligdom voor u zijn, tot een steen des aanstoots, en tot een rots waarover men struikelt voor de beide huizen van Israël,” Herziene Statenvertaling “13 De HEER van de machten moet u als heilig beschouwen, alleen voor Hem moet u angst hebben en bang zijn. 14 Hij zal een heiligdom voor u zijn, voor beide huizen van Israël, een steen waaraan men zich stoot, een rotsblok waarover men struikelt, een net en een valstrik voor de bewoners van Jeruzalem.” Willibrordvertaling 1995

In 1 Pet.2:6,7 is dat toegepast op Jezus, dat maakt dat Hij de titel heeft die YaHWeH alleen heeft. Die functie die geen gewoon mens of een engel KAN BEZITTEN. “6 DAAROM staat er in de Schrift: Zie, Ik leg in Sion een hoeksteen die uitverkoren en kostbaar is; en: Wie in Hem gelooft, zal niet beschaamd worden. 7 Voor u dan, die gelooft, is Hij kostbaar; maar voor de ongehoorzamen geldt: De steen die de bouwers verworpen hebben, die is de hoeksteen geworden, en een steen des aanstoots en een struikelblok.” Herziene Statenvertaling “6 DAAROM staat er in de Schrift: Zie, Ik leg in Sion een kostbare hoeksteen, die door Mij is uitverkoren. En degene die op Hem vertrouwt, zal niet worden teleurgesteld. 7 Kostbaar, dat geldt voor u die gelooft. Maar voor de ongelovigen geldt: De steen die de bouwlieden hebben afgekeurd, die is de hoeksteen geworden, 8 maar ook een steen waaraan men zich stoot, een rots waarover men struikelt.” Willibrordvertaling 1995

^^^^^ El Shaddai staat 48 maal in het OT waarvan 31 maal in Job. Zie o.a. Gen.31:29 / 49:24,25 / Spr.3:27 / Micha 2:1 / Jes.60:15,16. Bijna identiek is Opb.16:7.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

En “Kyrios” = “HEER” in de Griekse Septuaginta [LXX] is op zichzelf vertaling van 16 Hebreeuwse woorden. Dus opgepast je maakt vlug foutieve conclusies op deze manier, door vertalingen naast elkaar te leggen en te vergelijken. De uitdrukking van de NBG “HEERE der heerscharen” of “de HEERE van de legermachten” volgens NSV wordt met minstens 3 verschillende Griekse zinnen in de Septuagint vertaald. 1°) “Kurios Sabaoth” - bijna identiek aan de Hebreeuwse betekenis ,”Here der heerscharen”. Het Griekse “Sabaoth” is een rechtstreekse transliteratie van het Hebreeuws woord. 2°) “Kurious ton dunamon” - kan worden vertaald de “Heer van de macht.” Een aansporing om te onthouden dat YaHWeH Sabaoth aan onze zijde staat als we ons geconfronteerd voelen met onoverkomelijke krachten van de niet aflatende aanval van de vijanden van God, demonen en mensen. “Hij is in staat = heeft de macht” is een beschrijving van zowel YaHWeH als Jezus gevonden 3x in het NT. Lees wat Jezus kan doen volgens Philippenzen 1: “19 en wat de allesovertreffende grootheid van Zijn kracht is aan ons die geloven, overeenkomstig de werking van de sterkte van Zijn macht, 20 die Hij gewerkt heeft in Christus, toen Hij Hem uit de doden opwekte en aan Zijn rechterhand zette in de hemelse gewesten, 21 ver boven alle overheid en macht en kracht en heerschappij en elke naam die genoemd wordt, niet alleen in deze wereld, maar ook in de komende.22 En Hij heeft alle dingen aan Zijn voeten onderworpen en heeft Hem als hoofd over alle dingen gegeven aan de gemeente, 23 die Zijn lichaam is en de vervulling van Hem Die alles in allen vervult. ” Heb.2:18: “Want waarin Hij Zelf geleden heeft, toen Hij verzocht werd, kan Hij hen die verzocht worden, te hulp komen.” Heb.7:25: “Daarom kan Hij ook volkomen zalig maken wie door Hem tot God gaan, omdat Hij altijd leeft om voor hen te pleiten.” Jezus is diegenen die macht heeft over ons leven: Hij heeft (1) allesovertreffende grootheid van Zijn kracht, geeft ons (2) hulp in beproevingen en kan ons (3) VOLKOMEN zalig maken. Een mens Jezus zou dat niet kunnen bewerken. En gezien er geen andere goden zijn in de hemel of op aarde om dat te doen moeten we van Jezus zeggen dat hij ook YaHWeH is. 3°) “Kurios pantokrator” (pantokrator (PAS = Alle + kratos = macht, heerschappij) is de meest voorkomende Griekse uitdrukking die wordt gebruikt om te vertalen Jehovah Sabaoth en betekent letterlijk de “Here, de Almachtige”, degene die de scepter zwaait over alle dingen. Zoals u ziet in de scan hier onder uit Gesenius' Hebrew-Chaldee Lexicon heeft de Septuaginta het begrip “tsaba,” = “‫( ְצואָבוא‬H6633)” meestal vertaald als PANTOCRATOR.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Dus dat woord dat in Openbaring 1:8 staat. En u weet dat de Septuaginta meer dan de helft van zijn citaten van het OT uit die Bijbel haalt. Nu een pittig detail daarover. DAT IS ALS TERM GEBRUIKT VOOR JEZUS IN HET EVANGELIE VAN JOHANNES. We moeten daarbij Jesaja 44:6 in het achterhoofd houden, dat sluit namelijk uit dat er meerdere goden zijn. Dus is Jezus geen kleine “god” zoals de Wachttoren beweerd. Boventitel van dit gedeelte Boventitel van dit gedeelte Boventitel van dit gedeelte God is waarachtig, afgoden zijn niets

De onmacht der afgoden

De HEER alleen is God

“6 Zo zegt de HEERE, de Koning van Israël, zijn Verlosser, de HEERE van de legermachten: Ik ben de Eerste en Ik ben de Laatste, en buiten Mij is er geen God.”

“6 Zo zegt de HERE, de Koning en Verlosser van Israël, de HERE der heerscharen: Ik ben de eerste en Ik ben de laatste en buiten Mij is er geen God.”

“6 Zo spreekt de HEER, Israëls koning en verlosser, de HEER van de machten: Ik ben de eerste en Ik ben de laatste, en buiten Mij is niemand god!”

Herziene Statenvertaling 2010

NBG-vertaling 1951

Willibrordvertaling 1995

Hier is de tekst als Jesaja de Heer ziet in de tempel: Jesaja 6:5

‫צבואו ת ] יהוהוא ת־‬

= deze titel staat in het Hebreeuws.

In de Septuaginta is dat: “kurios sabaôth”

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8 HET VERSGDEELTE

“5 Toen zei ik: Wee mij, want ik verga! Ik ben immers een man met onreine lippen en woon te midden van een volk met onreine lippen.

HET VERVULLING VERSGDEELTE DOOR JEZUS IN NT “5 Toen zeide ik: Wee mij, ik ga ten onder, want ik ben een man, onrein van lippen, en woon te midden van een volk, dat onrein van lippen is, – en mijn ogen hebben de Koning, de HERE der heerscharen, gezien.”

Mijn ogen hebben namelijk de Koning, de HEERE van de legermachten, gezien.” Herziene Statenvertaling 2010

NBG-vertaling 1951

VERVULLING DOOR JEZUS IN NT “5 Ik zei: ‘Wee mij! Ik ben verloren! Ik ben een mens met onreine lippen, ik woon onder een volk met onreine lippen en ik heb met eigen ogen de koning, de HEER van de machten gezien!’” Willibrordvertaling 1995

In de Septuaginta staat hier voor Jesaja 6:5: “καὶ εἶπα ὦ τάλας ἐγώ ὅτι κατανένυγμαι ὅτι ἄνθρωπος ὢν καὶ ἀκάθαρτα χείλη ἔχων ἐν μέσῳ λαοῦ ἀκάθαρτα χείλη ἔχοντος ἐγὼ οἰκῶ καὶ τὸν βασιλέα κύριον σαβαωθ εἶδον τοῖς ὀφθαλμοῖς μου”

HET VERSGDEELTE JESAJA 6:5 IS DOOR JEZUS IN NT TOEGEPAST OP ZICHZELF De belangrijke schriftuurplaats in dit verband is Joh.12:37-41 vergeleken bij Jes.6:1,3,10. Het commentaar van de WT is interessant. De ‘Bible Students Manuel’ een publicatie die ze sinds rond 1927 niet meer herdrukken zegt over Joh.12:41: “Hij zag zijn heerlijkheid (...) de heerlijkheid van Adonaï, Christus.” We waren verbaasd toen we dat vonden en zochten ijverig in latere geschriften van dit genootschap maar met weinig succes. Het is met mondjesmaat dat men over deze tekst na die tijd heeft gesproken. Eerst in een publicatie (Engelse uitgave van ‘DE WACHTTOREN’ 1934, blz.344) welke we niet hebben kunnen nagaan. In 1951 schrijven ze in ‘DE WACHTTOREN’ van 15 juni, blz.190: “In Joh.12:39 haalt de apostel Jesaja’s profetie aan in verband met Jezus’werk (...) De geestelijken zeggen (...) dat de Jehovah die door Jesaja in heerlijkheid in de tempel werd gezien, de voormenselijke Jezus, het woord van God, was. Maar dit is een overhaaste gevolgtrekking”. In de tijdspanne van ongeveer 25 jaar heeft de tekst dus eerst zijn toepassing op Christus en daarna niet meer. Een derde citaat zegt: “De apostel Johannes verwijst naar Jesaja’s visioen van Jehovah’s heerlijkheid als koning” met verwijzing naar Jes.6:1-4 en Joh.12:41. Zie ‘De gehele schrift is door God geïnspireerd en nuttig’ blz.123, uitgave 1968. Ondertussen, 25 jaar later, is er een drastische wijziging gebeurd in de WT-theologie: nu heeft Jesaja 6 zowel betrekking op de Vader als de Zoon. Uit DE WACHTTOREN, 1998 15/6 blz.24 citeren we

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

“Voormenselijke en menselijke heerlijkheid In 778 v.G.T., het jaar waarin de Judese koning Uzzia stierf, ontving Gods profeet Jesaja een visioen waarin hij Jehovah op zijn verheven troon zag zitten. “Wie zal ik zenden, en wie zal voor ons gaan?”, vroeg Jehovah. Jesaja bood zich vrijwillig aan, maar Jehovah waarschuwde hem dat zijn mede-Israëlieten niet gunstig op zijn bekendmakingen zouden reageren. De apostel Johannes vergeleek de ongelovige joden uit de eerste eeuw met het volk in Jesaja’s tijd en merkte op: “Jesaja heeft deze dingen gezegd omdat hij zijn heerlijkheid heeft gezien.” WIENS HEERLIJKHEID? DIE VAN JEHOVAH EN VAN DE VOORMENSELIJKE JEZUS, die in de hemelse hoven naast hem was gezeten. — Jesaja 6:1, 8-10; Johannes 12:37-41.” In: De grootste mens die ooit heeft geleefd, hoofdstuk 104 lezen we: “Dat de joden geen geloof stellen in Jezus vormt een vervulling van wat Jesaja zei, namelijk dat de ’ogen van de mensen verblind zijn en hun hart verhard is, zodat zij zich niet omkeren om gezond gemaakt te worden’. Toen Jesaja in een visioen de hemelse hoven van Jehovah te zien kreeg, ZAG HIJ OOK JEZUS IN ZIJN VOORMENSELIJKE HEERLIJKHEID NAAST JEHOVAH. Doch als een vervulling van wat Jesaja schreef, verwerpen de joden halsstarrig het bewijs dat deze Jezus hun beloofde Bevrijder is.”

Laat ons een aanhaling uit ‘Word pictures in the New Testament’citeren, een boek dat regelmatig door Jehovah’s Getuigen aangehaald wordt. Ze doen dat slechts wanneer het hun past. A. T. Robertson zegt als commentaar op Joh.12:41: “Jesaja zag in geestelijk visioen de heerlijkheid van de Messias en sprak van hem, zo zegt Johannes, niettegenstaande dat wat de moderne kritiek mag zeggen of denken” (blz.232 van deel 5). In dit gezelschap zitten ook de leiders van de WT die in heilige ernst of winstbejag dergelijke theorieën aan hun volgelingen verkopen. Zie ook de commentaren van Meyer, Barnes en Clarke bij deze tekst. Dezelfde goddelijke titel “YaHWeH Sebaot (Zebaot)” volgens Jes.6:1-11 en Joh.12:41 op Christus toegepast vinden we een andere maal toegepast op Hem door vergelijk van Jes.8:13,14 en 1 Pet.2:5-8. In totaal zijn er wel 40 titels (of eigenschappen) die de Vader en de Zoon gemeen hebben. Zie onze studie De Jehovah’s Getuigen over DE DRIE-EENHEID over dat onderwerp in: http://www.scribd.com/doc/132235026/Jehovah%E2%80%99s-Getuigen-over-DE-DRIEEENHEID-2013 http://issuu.com/guidofran/docs/jehovah_s_getuigen-over-de-drie-eenheid-2013 Tussen haakjes dan. Dit visioen dat Jesaja zag wordt in Hand.28:25,26 ook beschreven als ware het de Heilige Geest die hem verscheen. Dus een OT-ische trinitarische verschijning. In tabel komt het zo over en we spreken over hetzelfde visioen geen drie aparte:

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Jesaja 6:1, 3-5 NBG =

Joh.12:36,37,41,42 NBG =

Hand.28:25-27 NBG =

Jesaja zag YaHWeH in de tempel.

Jesaja zag de Logos in de

Jesaja zag de Heilige Geest in de tempel.

“1 In het sterfjaar van koning Uzzia zag ik de Heer, gezeten op een hoge en verheven troon. De sleep van zijn mantel vulde heel de tempel. (…) 3 Zij riepen elkaar toe:

“36 Geloof in het licht zolang het er nog is, dan wordt u kinderen van het licht.’ Met deze woorden nam Jezus afscheid van hen, en Hij trok zich terug. 37 Hoewel Hij voor hun ogen zo veel tekenen had verricht, geloofden ze toch niet in Hem, (…)

‘Heilig, heilig, heilig is de HEER van de machten; en heel de aarde is vol van zijn heerlijkheid.’ 4 De deurpinnen in de dorpels schudden van het luide geroep en de tempel stond vol rook. 5 Ik zei: ‘Wee mij! Ik ben verloren! Ik ben een mens met onreine lippen, ik woon onder een volk met onreine lippen en ik heb met eigen ogen de koning, de HEER van de machten gezien!’”

Tempel.

41 Jesaja zegt dit omdat hij Jezus’ heerlijkheid heeft gezien; daarom sprak hij met het oog op Hem. 42 Toch waren er, zelfs uit de leidende kringen, velen in Hem gaan geloven, maar uit vrees voor de farizeeën kwamen ze er niet voor uit, om niet uit de synagoge gebannen te worden.”

25 Zij werden het niet met elkaar eens, en bij het afscheid zei Paulus alleen nog dit: ‘De heilige Geest heeft het door de profeet Jesaja treffend gezegd tegen uw voorvaders: 26 Ga naar dit volk en zeg: U zult horen en horen, maar niet verstaan en kijken en nog eens kijken, maar niet zien; 27 want het hart van dit volk is gevoelloos geworden, hun oren zijn hardhorend en hun ogen hebben ze gesloten. Anders zouden ze zien met hun ogen en horen met hun oren en met hun hart verstaan, en zouden ze zich bekeren; en Ik zou hen genezen!”

^^^^^ Ook deze verwijzing van Jesaja 8:13,14 gaat in die richting, daar staat: “13 De HEERE van de legermachten, Hem moet u heilig achten; Hij is uw vrees en Hij is uw verschrikking. 14 Hij zal tot een heiligdom voor u zijn, tot een steen des aanstoots, en tot een rots waarover men struikelt voor de beide huizen van Israël.” kan in 1 Petrus 3:14,b,15 gelezen worden. We zien ook hier van Jezus dat Hij “de HEERE der heirscharen” is. Er staat: “laat u niet in verwarring brengen, 15 maar heilig God, de Heere, in uw hart; en wees altijd bereid tot verantwoording aan ieder die u rekenschap vraagt van de hoop die in u is, met zachtmoedigheid en eerbied.” Ook dit dient als bewijs dat een goddelijke titel toepasselijk gemaakt is door de schrijvers van het NT voor Jezus. Petrus leert ons in dit citaat, door inspiratie van de Heilige Geest, “heiligt de Here God in uw harten.” Dat is Jezus in het NT, maar het is ook YaHWeH Sabaoth van het OT.

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

Drie conclusies: 1°) Wanneer men zonder vooroordelen Openbaring 1:7 en vers 8 leest sluiten die gewoon aan elkaar aan zonder horten of stoten. Dat vers 7 een goddelijke titel gebruikt voor Jezus is tevens een aanwijzing dat Jezus in vers 8 een andere goddelijke titel krijgt: Hij is Pantocrator. 2°) Toen het Oude Testament werd vertaald in het Grieks zijn er enkele woorden gebruikt om titels van God te vertalen die later in het Nieuwe Testament gebruikt worden. Want de schrijvers van de laatste Bijbelboeken gebruiken die Septuaginta met grote regelmaat. En er zijn ander manieren om de absolute macht van God en Jezus te beschrijven: gewoon in poëtische verhalen. Maar dit moeten we toch geloven: er Zijn geen twee Almachtigen. 3°) Ὁ παντοκράτωρ [Ho Pantokrator] (“de Almachtige”) is afgeleid van ὁ πάντων κρατῶν [ho Panton Kraton] (“degene die in het bezit is van alles”) en wordt weergegeven in de LXX voor ‫] יַּד] י‬š‫ׁש‬ ַ‫] י‬š [šadday] in het boek Job en ‫[ ְצואָבואו ת‬šadday] = “heerscharen.” Het is een verwijzing naar Gods soevereiniteit en macht, Zijn recht bevelen uit te vaardigen en Zijn grote kracht aan te wenden naar Zijn wil. Dat kunnen we terugvinden in het NT als de schrijvers ervan teksten over de El šadday of de YaHWeH Sebaot in het OT op Jezus toepassen. Daarvan hebben we drie voorbeelden gegeven!

YaHWeH Sebaot = El šadday = Ὁ παντοκράτωρ [Ho Pantokrator] Titels gebruikt voor zowel de Vader als de Zoon

Met welk recht zou ik dat tegenspreken?

Wie aan Jezus de titel Almachtige niet wil geven leest niet in de Bijbel wat er staat, maar heeft vanuit vooroordelen gewoon gedeelten er uit weg gesneden. Jezus is als de Pantokrator = de Kurios de souvereine Heerser van de geschiedenis die Zijn heilsplan volvoert. Het boek Openbaring geeft dat zondermeer glashelder aan. ^^^^^ Nog een laatste opmerking over het vertalen van het Griekse woord: “ho Pan·to′kra·tor”, dat is in de Willibrordvertaling (herziene editie 1995) in de 11 vindplaatsen in 11 verzen weergegeven als: “de Albeheerser.” Niet zo onaardig als vertaling. 1. 2 Kor 6,18: “Ik zal voor u een vader zijn en u zult voor mij zonen en dochters zijn, zegt de Heer, de Albeheerser.”

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

2. Op 1,8: “‘Ik ben de alfa en de omega’, zegt God de Heer, Hij die is en die was en die komt, de Albeheerser.”

3. Op 4,8: “De vier dieren hadden elk zes vleugels; rondom en vanbinnen waren zij met ogen bezet. En zonder ophouden roepen ze dag en nacht: ‘ Heilig, heilig, heilig, Heer, God, Albeheerser, die was en die is en die komt.’”

4. Op 11,17: “‘Wij danken U, Heer, God, Albeheerser, die is en die was, dat u uw grote macht gegrepen hebt en uw koningschap aanvaard hebt.”

5. Op 15,3: “Zij zongen het lied van Mozes, de dienstknecht van God, en het lied van het lam: ‘ Groot en wonderbaar zijn uw daden, Heer, God, Albeheerser. Rechtvaardig en waarachtig zijn uw wegen, koning van de volken.”

6. Op 16,7: “En ik hoorde het altaar zeggen: ‘Ja, Heer, God, Albeheerser, waarachtig en rechtvaardig zijn uw oordelen.’”

7. Op 16,14: “Demonische geesten zijn het, die tekenen verrichten en naar de koningen van de hele wereld gaan, om hen te verzamelen voor de strijd op de grote dag van God, de Albeheerser.”

8. Op 19,6: “Toen hoorde ik een geluid als van een grote menigte en als het gedruis van vele wateren en als het dreunen van zware donderslagen, en zij riepen: ‘Halleluja! De Heer onze God, de Albeheerser, heeft zijn koningschap aanvaard.”

9. Op 19,15: “Uit zijn mond komt een scherp zwaard, waarmee Hij de volken zal neerslaan. Hij zal ze weiden met een ijzeren staf. Hijzelf treedt de perskuip van de wijn van de grimmige toorn van God, de Albeheerser.”

10. Op 21,22: “Maar een tempel zag ik er niet, want God, de Heer, de Albeheerser, is haar tempel, evenals het lam.”

JEZUS IS DE ALMACHTIGE: over Openbaring 1:8

11. Man 1,1: “Heer albeheerser, God van onze vaderen, Abraham, Isaak en Jakob en van hun rechtvaardige nakomelingen,” [Manasse is een deuteocanonisch boek dat in de Katholiejke Bijbels staat.]