Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας
ΑΘΗΝΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ
Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας ΜΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΟΠΤΙΚΗ
EKΔOΣEIΣ GUTENBERG
ΑΘΗΝΑ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ
Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας Μια αφηγηματική οπτική 159 σσ. (15,5×24 εκ.) Αριθμός έκδοσης 3024 Κωδικός καταλόγου 9571103
ISBN 978-960-01-1867-4 © Copyright 2017
Εκδόσεις GUTENBERG
& A. Aνδρουτσοπούλου Σχεδιασμός: Ι. Τυπάλγος Διόρθωση: Μ. Κλαυδιανού Σελιδοποίηση: Μ. Τσαμουρά Φιλμ-μοντάζ: Γ. Γάγγος Εξώφυλλο: Χρ. Παρασκευοπούλου ΕΚΔOΣΕΙΣ-ΒΙΒΛΙOΠΩΛΕΙO: ΔΙΔOΤOΥ 37 - 10680 ΑΘΗNΑ Τηλ. 210.3642.003 - 210.3641.996 - 210.3611.404 Fax: 210.3642.030 ΥΠOΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΘΕΣΣΑΛONΙΚΗΣ: ΙΑΣΩNΙΔOΥ 13 Τηλ.: 2310.271147
www.dardanosnet.gr – email: info@dardanosnet.gr e-shop: www.dardanosnet.gr Aπαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή και μετάδοση έστω και μιας σελίδας του παρόντος βιβλίου, κατά παράφραση ή διασκευή με οποιονδήποτε τρόπο (μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό κ.λπ. – N. 2121/93, άρθρο 51). H απαγόρευση αυτή ισχύει και για τις δημόσιες υπηρεσίες, βιβλιοθήκες, οργανισμούς κ.λπ. (άρθρο 18). Oι παραβάτες διώκονται (άρθρο 13) και τους επιβάλλονται κατάσχεση, αστικές και ποινικές κυρώσεις σύμφωνα με το νόμο (άρθρα 64-66).
Στα όνειρα που πραγματοποιούνται
Περιεχόμενα
Σημείωμα για την αναθεωρημένη έκδοση . . . . . . . . . . . . . . .
13
Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Παγωμένο δέντρο με τσαμπιά: Όνειρα και θεωρίες Το όνειρο της Πηνελόπης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ο Φρόιντ, ο Γιουνγκ και τα όνειρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όνειρα και φαινόμενα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η επιστημονική υποστήριξη της φαινομενολογικής οπτικής . . Εγκέφαλος, συνειδητότητα και μνήμη . . . . . . . . . . . . . . . . Περιεχόμενο των ονείρων και βιώματα της καθημερινότητας
19 22 30 34 36 36 42
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Άνδρες με φορτίο στην Αλάσκα: Όνειρα και αφήγηση Τα όνειρα ως αυτοβιογραφικές αφηγήσεις Η μορφή της ονειρικής αφήγησης . . . . . . . Η εικονογραφική γλώσσα των ονείρων . . . Η κοινή μας γλώσσα . . . . . . . . . . . . . . Η προσωπική μας γλώσσα . . . . . . . . . . Εικονογραφώντας σημαντικά ερεθίσματα . Το όνειρο ως εξελισσόμενη αφήγηση . . . . . «Ευαίσθητα» θέματα και αφήγηση . . . . . . —9—
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
46 48 51 51 57 59 63 66
Περιεχόμενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Πορτρέτα νεαρής γυναίκας: Όνειρα και επίπεδα διερεύνησης Μνήμη και καταγραφή . . . . Συναισθήματα και συνειρμοί Διερεύνηση σε επίπεδα . . . . Η διερεύνηση στο Επίπεδο 3 Οικογενειακοί μύθοι . . . . Κομμάτια του εαυτού . . Υπαρξιακές ανησυχίες . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
70 72 75 79 79 81 85
90 92 93 96 100
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Απρόσμενη επίσκεψη με λικέρ: Όνειρα και απώλειες Απώλειες μεγάλες και μικρότερες . . . Βήματα στη διαχείριση της απώλειας Συναισθηματικές εκκρεμότητες . . . . . «Προφητείες» . . . . . . . . . . . . . . . . . . Όνειρα παιδιών . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. 109 . 114 . 115 . 119 . 122 . 125 . 126 . 126 . 129
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Κόκκινο αερόστατο: Όνειρα και θεραπεία Όνειρα και αυτο-ίαση . . . . . . Όνειρα και στάδια θεραπείας Αρχικά όνειρα . . . . . . . . . . Αναδύσεις . . . . . . . . . . . . . Αιωρήσεις . . . . . . . . . . . . . Αναθεωρήσεις . . . . . . . . . . Πτήσεις . . . . . . . . . . . . . . . Όνειρα με τον θεραπευτή . . . Όνειρα του θεραπευτή . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
— 10 —
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
. . . . . . . . .
Περιεχόμενα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5
Χωρίς τίτλο (Πατρική φιγούρα με γιο): Όνειρα και τεχνικές Μέθοδοι δουλειάς με τα όνειρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η «λεηλασία» του ονείρου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Η διερεύνηση στα τρία επίπεδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τεχνικές ενίσχυσης του πρωταγωνιστή . . . . . . . . . . . . . . «Το όνειρο είναι δικό σου» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «Άλλαξε το όνειρό σου» (για ενηλίκους) . . . . . . . . . «Άλλαξε ή φτιάξε το δικό σου όνειρο» (για παιδιά) Ημερολόγιο ονείρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Εκφραστική γραφή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τα όνειρα στην πράξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Τίτλοι ονείρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . .
132 132 135 137 138 139 141 143 144 145 146
Επίλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
147
Βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Eυρετήριο Ονείρων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
— 11 —
4. Απρόσμενη επίσκεψη με λικέρ: Όνειρα και απώλειες Η ιστορία της ζωής μας απαιτεί και τα δύο, και την εγρήγορση και τα όνειρα. Boss
Λ
ΙΓΟ ΚΑΙΡΟ αφότου πέθανε η γιαγιά της, μία φίλη μου άρχισε
να χρησιμοποιεί το σπίτι όπου εκείνη έμενε μέχρι τότε ως επαγγελματική στέγη. Για πολλά χρόνια μετά τον θάνατο της γιαγιάς, την έβλεπε στον ύπνο της, αλλά τα όνειρα ήταν δυσάρεστα και η βασική ιστορία επαναλαμβανόταν. Ονειρευόταν πως η γιαγιά της δεν είχε πεθάνει, αλλά είχε φιλοξενηθεί για ένα μεγάλο διάστημα στο σπίτι κάποιας συγγενούς. Επέστρεφε, όμως, και η ονειρευόμενη αισθανόταν στον ύπνο της ενοχές που την είχε θεωρήσει νεκρή, αλλά και θυμό που θα έπρεπε να μοιραστεί τον χώρο μαζί της. Η λύση στο όνειρο έμενε πάντα σε εκκρεμότητα.
Όμως κάτι σημαντικό φαίνεται να άλλαξε στα τρία τελευταία όνειρα, που είδε σε τρία συνεχόμενα βράδια: [Στο πρώτο όνειρο,] βρήκε τον χώρο του γραφείου της κατειλημμένο από τη γιαγιά της, την οποία είχαν έρθει να επισκεφτούν οι γονείς της και άλλοι συγγενείς. Η επίπλωση του σπιτιού ήταν αλλαγμένη, αλλά καλόγουστη και η γιαγιά της σερβίριζε στους καλεσμένους της λικέρ σε ασημένια ποτηράκια. — 88 —
Απρόσμενη επίσκεψη με λικέρ: Όνειρα και απώλειες
Αυτό το σημείο ήταν διαφορετικό από προηγούμενα όνειρα, όπου δεν υπήρχαν άλλοι «ήρωες» παρά μόνο η ίδια και η γιαγιά της. Επίσης, πρώτη φορά στο όνειρο είχε προγραμματίσει ένα επαγγελματικό ραντεβού και αναγκάστηκε να τους ζητήσει έμμεσα να φύγουν. Οι γονείς της διευκόλυναν την κατάσταση, καλώντας τους όλους στο δικό τους σπίτι. [Στο δεύτερο όνειρο,] η γιαγιά της προσπαθούσε να επέμβει στη διακόσμηση του χώρου, προσθέτοντας έπιπλα που έμοιαζαν κακόγουστα και στολίζοντας το τραπέζι με ένα πλαστικό ποτήρι με λουλούδια.
Μεγάλη η αντίθεση με το προηγούμενο όνειρο, όπου η επίπλωση ήταν τουλάχιστον καλαίσθητη και τα ποτηράκια ασημένια. Πρώτη φορά ένιωσε πραγματικά να αγανακτεί και είπε στη γιαγιά της πως ο χώρος αυτός είναι πλέον δικός της. Η γιαγιά της απάντησε ότι το γνωρίζει, συνέχισε όμως να τοποθετεί το πλαστικό ποτήρι στο τραπέζι.
Τότε η ονειρευόμενη, επίσης πρώτη φορά, επιχείρησε να δώσει μια λύση και τηλεφώνησε στους γονείς της να τη βοηθήσουν. Ο τρόπος της βοήθειας δεν παρουσιάζεται στο όνειρο, αλλά το συναίσθημα είναι ανακουφιστικό. [Στο τελευταίο όνειρο,] συνάντησε τη γιαγιά της, που φαινόταν νέα και ήταν επίσημα ντυμένη με ένα μαύρο φόρεμα, σε ένα τεϊοποτείο μαζί με τη συγγενή της, που υποτίθεται πως τη φιλοξενούσε. Τη ρώτησε πού ακριβώς βρισκόταν το σπίτι που έμενε για να μπορεί να την επισκέπτεται, και εκείνη της απάντησε πως ήταν κοντά και της έδωσε τη διεύθυνση.
Η μόνη ενοχή που αισθανόταν η ονειρευόμενη ήταν που δεν την είχε ρωτήσει νωρίτερα. Τις ενοχές της τις απάλυνε και η νεανική και πιο δυναμική εμφάνιση της γιαγιάς.
— 89 —
Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας
Απώλειες μεγάλες και μικρότερες Το όνειρο της φίλης μου θυμίζει ένα όνειρο του Γιουνγκ ( Jung, 1974). Έξι εβδομάδες μετά τον θάνατο του πατέρα του, είδε στον ύπνο του ότι εκείνος δεν είχε πεθάνει αλλά ότι είχε πάει διακοπές από τις οποίες επέστρεφε. Ο Γιουνγκ φοβόταν ότι ο πατέρας του θα εκνευριζόταν όταν θα έβλεπε ότι είχε μετακομίσει στο δικό του δωμάτιο, όμως εκείνος δεν έδειξε να ενοχλείται. Ο Γιουνγκ έμεινε στον ύπνο του με ένα συναίσθημα ντροπής που νόμισε πως ο πατέρας του είχε πεθάνει. Δυο μέρες μετά είδε πάλι το ίδιο σχεδόν όνειρο. Ας επιστρέψουμε στο όνειρο της απρόσμενης επίσκεψης. Στον ξύπνιο της η ονειρευόμενη έκανε τη σκέψη πως η ενοχή για τη χρήση του σπιτιού της γιαγιάς έμοιαζε εντελώς παράλογη. Ήξερε πως η γιαγιά της θα ήταν χαρούμενη αν γνώριζε ότι αξιοποιούσε τον χώρο για την επαγγελματική της στέγαση. Η σειρά αυτή των ονείρων νομίζω πως αφορούσε όχι τόσο τη δυσκολία να δεχτεί τον θάνατό της όσο κυρίως τις πραγματικές ενοχές της, το μέγεθος των οποίων υποτιμούσε. Σκεφτόταν πως ίσως έπρεπε να την επισκέπτεται συχνότερα όσο ζούσε και να της κουβεντιάζει περισσότερο, όμως οι ρυθμοί της ζωής της και η κάλυψη των δικών της αναγκών την έκαναν να βάζει άλλες προτεραιότητες. Στα δύο προτελευταία όνειρα, η παρέμβαση των γονιών της είχε καταλυτική σημασία. Στο πρώτο τής προσφέρουν λύση αναλαμβάνοντας οι ίδιοι το «βάρος» και απαλλάσσοντάς την από τις ενοχές, ενώ στο δεύτερο, η ονειρευόμενη διεκδικεί ανοιχτά τη βοήθειά τους και το συναίσθημα που τείνει να κυριαρχήσει είναι ο θυμός για την όλη κατάσταση. Θα δούμε πιο κάτω ότι η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου λόγω θανάτου συνοδεύεται σχεδόν πάντα από έντονα συναισθήματα βαθιάς θλίψης, αγωνίας, μοναξιάς, ενοχών αλλά και θυμού. Δεν είναι όμως μόνο η απώλεια από τον θάνατο που φέρνει παρόμοια συναισθήματα. Η ζωή μας από τη γέννησή μας ώς τον θάνατο είναι γεμάτη από μεγάλες ή μικρότερες απώλειες, όπως χωρισμοί και αποχωρισμοί, αλλαγή σχολείου, απώλεια φίλων, διαζύγια, μετακινήσεις, μετακομίσεις, ακούσια αλλαγή δου— 90 —
Απρόσμενη επίσκεψη με λικέρ: Όνειρα και απώλειες
λειάς και πολλές άλλες. Ακόμα και ευχάριστες αλλαγές, όπως η απόκτηση ενός παιδιού, ή απλές μεταβάσεις στον κύκλο της ζωής, όπως το μεγάλωμα, μπορεί να βιώνονται ώς έναν βαθμό σαν απώλειες. Σηματοδοτούν το χάσιμο κάποιας σταθερότητας ή της προηγούμενης οικείας φάσης της ζωής μας. Σε όλες τις μικρές ή μεγάλες απώλειες καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε συναισθήματα, η ένταση των οποίων διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση και τον υποκειμενικό τρόπο αντίληψης της απώλειας. Οι ονειρικές αφηγήσεις αποτυπώνουν την προσπάθειά μας αυτή. Η διερεύνηση των ονείρων δεν επιταχύνει τη φυσιολογική διαδικασία του πένθους και τη διαχείριση της όποιας απώλειας. Μπορεί όμως να υποβοηθήσει τη διαδικασία αυτή (Falk & Hill, 1995), καθώς η διερεύνηση του ονείρου αυξάνει, όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, τη συνειδητότητά μας. Επίσης, όταν η διαδικασία του πένθους έχει «κολλήσει», η διερεύνηση του ονείρου μπορεί να την ξεμπλοκάρει. Μπορεί ακόμα και να την πυροδοτήσει, όταν για κάποιους λόγους αυτή η διαδικασία έχει πρόωρα παγώσει. Η διερεύνηση των ονείρων ανθρώπων που βρίσκονται στο τέλος της ζωής τους και γίνεται με τη βοήθεια ενός θεραπευτή, φαίνεται να μεταφέρει το επίκεντρο της συζήτησης από τα σωματικά συμπτώματα και τις επιλογές θεραπειών στα συναισθηματικά ζητήματα που τους απασχολούν περισσότερο. Τα όνειρα προσφέρουν επίσης έναν ασφαλή τρόπο να μιλήσουν για το ζήτημα του θανάτου όποτε εκείνοι αισθάνονται έτοιμοι (Goelitz, 2007). Μια γυναίκα μού διηγήθηκε ένα όνειρο που είδε ο άντρας της λίγο καιρό πριν πεθάνει. Ο άντρας της έπασχε από μια βαριά χρόνια ασθένεια, και είδε το όνειρο αυτό ενώ βρισκόταν στο νοσοκομείο έπειτα από πολύμηνη νοσηλεία. Είδε πως βρισκόταν αλυσοδεμένος σε μια γαλέρα μαζί με άλλους και τραβούσαν κουπί. Ένας διπλανός του τον παρακινούσε να μην εγκαταλείψει την προσπάθεια για να μην τον πάρει χαμπάρι ο επιστάτης. Όμως εκείνος ένιωθε πως δεν άντεχε να συνεχίσει. Πιστεύω πως η αφήγηση αυτού του ονείρου ήταν μια έκκληση προς τη γυναίκα του να μιλήσουν ανοιχτά για τον επικείμενο θάνατό του και για τα όσα ένιωθε όλο αυτό το διάστημα της αρρώστιας του.
— 91 —
Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας
Βήματα στη διαχείριση της απώλειας Ορισμένα μοντέλα για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας προτείνουν στάδια που αφορούν την αντιμετώπιση του συναισθήματος που αλλάζει (δυσπιστία και αρχική άρνηση της απώλειας, θυμός, προσπάθεια διαπραγμάτευσης, αποδοχή της απώλειας) (π.χ. Elisabeth Kübler-Ross, 1981). Εδώ θα προτιμήσουμε να αναφερθούμε στο μοντέλο του Worden (2002) που αναφέρεται σε τέσσερις στόχους, τους οποίους καλείται να κατακτήσει όποιος βιώνει μια απώλεια: i. Ο πρώτος στόχος είναι η αποδοχή πως μια απώλεια έχει πράγματι συμβεί. Η αποδοχή γίνεται κατ’ αρχάς σε νοητικόλογικό επίπεδο και κατόπιν σε βαθύτερα συναισθηματικό. ii. Ο δεύτερος είναι η διαχείριση του πόνου για την απώλεια αλλά και των πολλών και συχνά αντιφατικών συναισθημάτων που μπορεί να νιώθουμε κατά περιόδους ή και ταυτόχρονα (π.χ. θλίψη, απελπισία, θυμό, ενοχές). Χρειάζεται να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα που νιώθουμε. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, η διαδικασία διαχείρισης της απώλειας μπορεί να «κολλήσει», ειδικά αν τα συναισθήματα αυτά είναι αντιφατικά. iii. Ο τρίτος στόχος είναι η προσαρμογή στο περιβάλλον μετά την απώλεια. Αφορά την προσαρμογή α) σε μια αλλαγμένη εξωτερική πραγματικότητα (πώς η απώλεια έχει επηρεάσει τη ζωή μας), β) σε μια εσωτερική πραγματικότητα (πώς μια απώλεια έχει επηρεάσει τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας), καθώς και την προσαρμογή γ) των αξιών και των πεποιθήσεών μας για τον κόσμο, το νόημα της ζωής και το υπερφυσικό. iv. Ο τέταρτος στόχος αφορά την απόδοση ενός νοήματος στην απώλεια, την «εγκατάσταση» αυτού του οποίου χάσαμε σε μια κεντρική θέση στη μνήμη μας και τη συνέχιση της ζωής μας. Θεωρείται αναμενόμενο και φυσιολογικό η ολοκλήρωση όλης αυτής της διαδικασίας να διαρκέσει δύο με τρία χρόνια. — 92 —
Απρόσμενη επίσκεψη με λικέρ: Όνειρα και απώλειες
Ορισμένες φορές η διαδικασία διαχείρισης της απώλειας «αναβάλλεται» για παραπάνω από λίγους μήνες, διάστημα που μπορεί να θεωρηθεί ως μια περίοδος «φυσιολογικής» άρνησης. Σε αυτή την περίπτωση, η απώλεια έχει συνήθως γίνει αποδεκτή σε λογικό επίπεδο, λίγη συγκίνηση υπάρχει, αλλά σε ένα βαθύτερο συναισθηματικό επίπεδο καμιά διεργασία δεν έχει συντελεστεί. Ακόμα πιο δύσκολα είναι τα πράγματα όταν η διαδικασία αποφεύγεται εντελώς, τα συναισθήματα είναι παγωμένα και η ζωή φαίνεται να προχωράει σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει σε επίπεδο εσωτερικής πραγματικότητας, ακόμα κι αν έχουν αλλάξει πολλά πράγματα στην εξωτερική πραγματικότητα. Προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας συνδέονται με την αποφυγή διαχείρισης της απώλειας, και μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και πολλά χρόνια μετά, έτσι που συνήθως να μην μπορούν να συνδεθούν εύκολα με την παλιά απώλεια (Leick & Davidsen-Nielsen, 1991). Σε άλλες περιπτώσεις, η απώλεια γίνεται το επίκεντρο της ζωής ενός ανθρώπου και το πένθος μετατρέπεται σε μια κατάσταση χρόνια. Οι πρώτοι δυο στόχοι έχουν μόνο φαινομενικά επιτευχθεί, ενώ καμιά διάθεση προσαρμογής δεν διαφαίνεται στην καινούργια πραγματικότητα, ακόμα και ένα χρόνο μετά την απώλεια. Οι λόγοι για την αναβολή ή την αποφυγή του πένθους, αλλά και η μετατροπή του σε χρόνιο, συνδέονται με αντιφατικά συναισθήματα που δυσκολευόμαστε να συνειδητοποιήσουμε και να αποδεχτούμε, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται συναισθηματικές εκκρεμότητες.
Συναισθηματικές εκκρεμότητες Αναφέραμε προηγουμένως ότι τα όνειρα αποτυπώνουν τη διαδικασία διαχείρισης της απώλειας. Και εδώ, το συναίσθημα του ονειρευόμενου κατά τη διάρκεια του ονείρου, αλλά και στον ξύπνιο του, μπορεί να μας καθοδηγήσει. Ας υποθέσουμε ότι βλέπουμε στον ύπνο μας ένα αγαπημένο πρόσωπο που έχει πεθάνει και ονειρευόμαστε πως τελικά δεν πέθανε («Τη “γλίτωσε” από ασθένεια ή ατύχημα», «Ήταν παρεξήγηση», «Είχε γίνει λάθος»). — 93 —
Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας
Αν το συναίσθημά μας, τόσο στον ύπνο όσο και αφού ξυπνήσουμε, είναι ευχάριστο σαν γλυκιά νοσταλγία, τότε το όνειρο δεν υποδηλώνει κάτι ανησυχητικό για τη διαδικασία αυτή. Αποτυπώνει τη νοσταλγία που νιώθουμε και στον ξύπνιο μας, την επιθυμία μας τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί διαφορετικά. Το ότι το συναίσθημα είναι γλυκό και στον ξύπνιο δείχνει ότι το αγαπημένο πρόσωπο έχει «εγκατασταθεί» πλέον στη μνήμη μας, και ότι η ζωή μας έχει προχωρήσει χωρίς ανεπίλυτες εσωτερικές συγκρούσεις και συναισθηματικές εκκρεμότητες (επίτευξη του τέταρτου στόχου). Η διαφορά με το όνειρο που μπορεί να δει κανείς τους πρώτους μήνες που ακολουθούν ένα θάνατο, είναι ότι η μεγάλη ανακούφιση της επανεμφάνισης του προσώπου συνοδεύεται συνήθως από δυσάρεστα συναισθήματα στον ξύπνιο, όταν ο ονειρευόμενος συνειδητοποιεί ξανά την απώλεια. Επίσης, όταν το όνειρο συνοδεύεται στη διάρκειά του από δυσάρεστα συναισθήματα, μοιάζει να υπάρχουν εκκρεμότητες (Hess, 2004). Μια γυναίκα που είχε χωρίσει πριν από δυο χρόνια έβλεπε πως επέστρεφε στο παλιό της σπίτι, από το οποίο είχαν μετακομίσει με τον σύντροφό της λίγο πριν χωρίσουν, γιατί είχε ξεχάσει ρούχα που ανήκαν και στους δύο. Στο όνειρο υπήρχε μεγάλη θλίψη που δεν έμενε πια σε αυτό το σπίτι, συναίσθημα που αντικατόπτριζε αυτό που ένιωθε και για τον χωρισμό τους. Το όνειρο επαναλαμβανόταν σε διάφορες μορφές, κάτι που έδειχνε πως ακόμα πάλευε με συναισθηματικές εκκρεμότητες και κυρίως με την αποδοχή πως η περίοδος της κοινής ζωής είχε τελειώσει. Στο όνειρο της απρόσμενης επίσκεψης της γιαγιάς, καθώς και στη συνέχειά του, η ονειρευόμενη αναφέρεται σε συναισθήματα ενοχών αλλά και θυμού. Καθώς διερευνούσε μόνη της το όνειρο, τα συναισθήματα των ενοχών που παλιότερα υποτιμούσε γίνονταν πιο συνειδητά. Όμως στη διερεύνηση άφηνε απέξω το συναίσθημα του θυμού και δεν το επεξεργαζόταν, ίσως γιατί και μόνο η ύπαρξή του της δημιουργούσε επιπρόσθετες ενοχές. Όσο όμως αγνοούσε τον θυμό της τόσο το όνειρο επανερχόταν, μέχρι που άρχισε να εκφράζει τον θυμό της πιο ανοιχτά, όταν στον ύπνο της διαμαρτυρήθηκε ότι ο χώρος είναι δικό της. Το ότι η γιαγιά της αγνόησε στο όνειρο τον θυμό της, την οδήγησε στο να καλέσει τους γονείς για «ενισχύσεις». — 94 —
Απρόσμενη επίσκεψη με λικέρ: Όνειρα και απώλειες
Σε όλη τη σειρά των επαναλαμβανόμενων ονείρων, η γιαγιά δεν ζητά ποτέ τίποτα άμεσα – το ίδιο έκανε και στη ζωή της, κάτι που θύμωνε την ονειρευόμενη. Στο όνειρο η γιαγιά εκφράζει τη δυσαρέσκειά της με σιωπηλό και μάλλον παθητικό τρόπο, χωρίς να αναγνωρίζει τη δύσκολη θέση της ονειρευόμενης. Όμως και η ονειρευόμενη, με εξαίρεση το προτελευταίο όνειρο, δεν διαμαρτύρεται, ούτε εκφράζει ανοιχτά τη δυσαρέσκειά της. Διερευνώντας το όνειρο στο Επίπεδο 3 (σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που κάναμε στο Κεφάλαιο 3), η μορφή της γιαγιάς αλλά και η δική της μορφή καθρεφτίζουν, ως δικά της κομμάτια, την προσπάθειά της να εκφράζει άμεσα τον θυμό της, χωρίς να τον ακυρώνει με ενοχές, και να διεκδικεί ανοιχτά, ακόμα και αν αυτό σημαίνει σύγκρουση. Η ονειρευόμενη συνειδητοποίησε πως τα συναισθήματά της στα όνειρα έμοιαζαν με τα συναισθήματα που πρόσφατα είχε νιώσει πάλι στον ξύπνιο της για αγαπημένα της πρόσωπα, γι’ αυτό και το όνειρο είχε επανέλθει. Μαζί όμως είχε φτάσει και η στιγμή να διερευνήσει το νόημά του. Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα συναισθηματικών εκκρεμοτήτων, όπου η διαδικασία διαχείρισης έχει μετατεθεί σε ένα πιο ασφαλές συναισθηματικά σκηνικό και η μετάφραση χρειάζεται μεγαλύτερη προσπάθεια. Μια θεραπευόμενη που είχε χάσει πρόσφατα τον άνδρα της, ανέφερε πως ο θάνατος αυτός είχε κινητοποιήσει κάπως την επιθυμία της να ζήσει η ίδια τη ζωή της. Ήταν πολύ δεμένη με τον άνδρα της, και τον φρόντιζε συνεχώς μόνη τα τελευταία χρόνια στη διάρκεια της αρρώστιας του. Είδε στον ύπνο της πως μια νεαρή γυναίκα τής έκλεβε την τσάντα. Σε ένα επόμενο όνειρο, την τσάντα της την έκλεβε ένας κύριος. Και στα δύο όνειρα ντρεπόταν να φωνάξει και να ζητήσει βοήθεια. Η τσάντα περιέχει συνήθως τα προσωπικά μας έγγραφα και αντικείμενα, και συχνά η κλοπή της χρησιμοποιείται στα όνειρα για να εκφράσει μια μεγάλη παραβίαση, την αίσθηση πως απειλείται η ταυτότητά μας ή την αίσθηση πως κάποιος μας «κλέβει τη ζωή». Τα δύο πρόσωπα που στα επαναλαμβανόμενα όνειρα της έκλεβαν τη τσάντα είχαν τη μορφή μιας γειτόνισσας και ενός γείτονα που είχαν και οι δύο πεθάνει πρόωρα. Στα όνειρα αυτά, όπου ο κλέφτης παίρνει μια συναισθηματικά ασφαλή μορφή (δεν έχει ούτε τη μορφή του άντρα της ούτε και τη μορφή της ίδιας της ονει— 95 —
Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας
ρευόμενης ως κομμάτι του εαυτού της), η ονειρευόμενη διαπραγματεύεται το προχώρημά της. Είναι αλήθεια ότι ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου γίνεται συχνά κινητήριος δύναμη για τη δική μας ζωή, και έτσι μια απώλεια μπορεί να μας εμπλουτίσει συναισθηματικά αντί να μας φτωχύνει. Μια ενήλικη θεραπευόμενη ονειρευόταν συχνά από τότε που ήταν παιδί πως κατέβαινε στον Κάτω Κόσμο των πεθαμένων, ρίχνοντας σε μια σχισμή ένα νόμισμα. Η εμπειρία αυτή δεν της ήταν δυσάρεστη όπως θα ανέμενε κανείς, τη βίωνε ως εξερεύνηση. Ο μόνος φόβος της ήταν μήπως κάποιος μετακινήσει το νόμισμα και δεν μπορέσει να ανέβει. Ανέφερε πως από μικρή έκανε σκέψεις θανάτου. Το όνειρο αυτό το ξαναθυμήθηκε έντονα τον τελευταίο καιρό μετά τον ξαφνικό θάνατο της αδερφής της. Το όνειρο αποτέλεσε τελικά το έναυσμα για μια δημιουργική και απελευθερωτική πορεία δέσμευσης με τη ζωή στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας της.
— 96 —
Ευρετήριο Ονείρων
Α Άγνωστος τηλεφωνικός κωδικός 6465, 121 Αδιέξοδος δρόμος 123 Αερόστατο, διαγωνισμός, πτήση, πτώση 108-130 (ιδίως 119, 120, 122, 124-126), 143, 146 Αετός σκοτώνει χήνες (όνειρο Πηνελόπης) 19, 22 Ανακάλυψη θησαυρού σε σεντούκι 123
Ανακάλυψη νέας πτέρυγας με βιβλιοθήκη (όνειρο Γιουνγκ) 44 Ανακάλυψη προϊστορικού τάφου (όνειρο Γιουνγκ) 25, 26 Ανακάλυψη χρυσού θρόνου (όνειρο Γιουνγκ) 25-27, 44 Ανακοίνωση βαθμολογίας σε εξέταση 47, 50 Άνδρες με φορτίο στην Αλάσκα 4568 (ιδίως 46, 49, 50, 51, 54, 55, 6265, 68), 121, 122 Ανθισμένη μανόλια (όνειρο Γιουνγκ) 44
Ανίατη καρδιοπάθεια (όνειρο Βιρτζίνιας Γουλφ) 96-97 Ανόρθωση προσώπου 123 Αόρατο αυτοκίνητο 98 Αόρατο κρεβάτι 98 Απρόθυμη νύφη 81 Απώλεια ελέγχου στο αυτοκίνητο 75, 78, 86
Ατύχημα με αυτοκίνητο 100 Αυτοκτονία του κυρίου Λάβα (ή «Ωραίος Κοιμώμενος») 58-59, 83, 99
Άφιξη σωστικού συνεργείου 117 Άψυχο κορμί σε σκάλα 140-141 Β Βίαιος θάνατος μητέρας από τρένο (παιδικό όνειρο) 107 Βίαιος θάνατος πατέρα από φορτηγό (παιδικό όνειρο) 107 Γ Γάμος χωρίς γαμπρό 81, 86 Γορίλας με χρυσά γάντια (παιδικό όνειρο) 104 Δ Δάσκαλος γεμίζει ψυγείο 84 Δάσκαλος-δολοφόνος 64 Διάσωση από τον πρόεδρο Ομπάμα 110, 124, 143 Ε Εγκλωβισμένη στο σύστημα εξαερισμού 123 Εγκυμονούσα συν-θεραπευόμενη 82, 86
Εισβολή φανατικής ισλαμίστριας 124 Εκδρομή με φωτογραφική μηχανή 59, 65 Ένεση στο πόδι (όνειρο Γιάλομ) 116 Ένεση της Ίρμα (όνειρο Φρόιντ) 2325, 32, 129
— 159 —
Ευρετήριο Ονείρων
Έξοδος με βάρκα σε κανάλι 112113, 125 Επιλογή γαμπριάτικων ρούχων 80 Επίσκεψη με λικέρ 88-107, 139, 145 Επίσκεψη σε θεραπεύτρια 130 Επίσκεψη στον Κάτω Κόσμο (παιδικό όνειρο) 96 Επιστροφή στο παλιό σπίτι 94 Επιστροφή της πεθαμένης γιαγιάς 88-89, 90, 94, 95, 99, 139 Επιστροφή του πεθαμένου πατέρα (όνειρο Γιουνγκ) 90 Επιστήμονας-κλόουν (όνειρο Κάρτραϊτ) 111 Ερασιτέχνισσα χειρομάντισσα 86 Ερώτηση δασκάλας Αγγλικών 53 Ερωτικός θεραπευτής 127 Εύθυμοι διαρρήκτες 76, 78, 86 Εύκολη γέννα 82, 86
Κατάρα από χαλί-μάγισσα (παιδικό όνειρο) 103 Καταστροφικός σεισμός (όνειρο Ιφιγένειας) 97 Κατειλημμένη καρέκλα θεραπευόμενου 128 Κατειλημμένη καρέκλα θεραπευτή
Ζ Ζωηρός θεραπευόμενος («Τα καταφέρνει») 129
Λ Λευκό χαρτί 123 Ληστής με πολύχρωμο σακάκι-κλόουν (παιδικό όνειρο Κάρτραϊτ) 111 Λύση ομηρείας 123
Η Ηλικιωμένος βασιλιάς-δολοφόνος 65, 68 Ηρωική αποβίβαση (όνειρο Φρόιντ) 98 Θ Θάνατος μητέρας 98 Θεραπευτής-«κλέφτης» 117 Ι Ιστιοπλοϊκό σε κίνδυνο 124 Κ Καθυστερημένη διάγνωση καρδιάς 63, 122 Καράβι ακυβέρνητο 123 Καράβι με πειρατές 110 Καρδιακή προσβολή σε θέατρο 76 Καταζητούμενος για απάτες 77 Καταπονημένοι θεραπευόμενοι 76, 129
130
Κλειστή γυάλα με φυτό 118-119 Κλοπή τσάντας 95 Κομμένο χέρι πατέρα 56 Κομμένο χέρι συμμαθήτριας (παιδικό όνειρο) 106 Κουπί σε γαλέρα 91 Κυνηγητό με άνθρωπο-αράχνη 104 Κυνηγητό με γορίλα (παιδικό όνειρο) 104 Κυνήγι θησαυρού με μάγισσα (παιδικό όνειρο) 101, 102
Μ Μεταμορφώσεις ενός πίνακα σε δύο πράξεις 61, 62, 87 Μεταμόσχευση καρδιάς σε θεραπεύτρια 128-129 Μικρός αδερφός σε πισίνα (παιδικό όνειρο) 105 Μισοπεθαμένη γυναίκα σε κρεβάτι 83, 86, 99 Μολυβένιο στρατιωτάκι 56 Μωρό με ασπρομάλλη γέρο (παιδικό όνειρο) 114 Ν Νεκρή γειτόνισσα σε φέρετρο 83, 86, 99 Νησί στον ορίζοντα 112 Νύφη με παντελόνι τζιν 81
— 160 —
Ευρετήριο Ονείρων
Νυχτερίδα στο στήθος 124 Ξ Ξύλο που πλανίζεται (όνειρο Silberer) 55
Ο Οικεία πρόσωπα σε παραλία 65, 66 Όνειρα δημοσιογράφου 57 Όνειρα μηχανικού 33 Όνειρο με φρένα 75 Π Παγωμένο δέντρο με τσαμπιά (όνειρο Γιουνγκ) 19-44 (ιδίως 30, 31, 33, 38, 42, 44) Πάλη με εαυτό-κλώνο 56 Παλιό και νέο σπίτι 123 Πατέρας ηγέτης-ίνδαλμα 133, 134, 138, 140, 146 Πλαστικό ποτήρι με λουλούδια 89 Πόδια κολλημένα στη λάσπη 117, 119 Πορτρέτα νεαρής γυναίκας (ή Φωτογραφίες σε εξώφυλλο περιοδικού) 69-87 (ιδίως 70, 72-74, 77-79, 87), 146 Πρωταγωνίστρια σε διαφήμιση 126 Ρ Ριάλιτι σόου 115, 120, 125 Σ Σεμινάριο με παλιό θεραπευτή 64, 68
Σκηνή από γουέστερν (παιδικό όνειρο) 113, 114 Σκύλος με γάτα 56 Σπρώξιμο σε τσουλήθρα 123 Συμφορές για τους τρεις γιους (όνειρο Φρόιντ) 34 Συνάντηση με ιππότη (όνειρο Γιουνγκ) 29 Σχολείο με αράχνες (παιδικό όνειρο) 101, 141
Σχολείο γκρεμισμένο (παιδικό όνειρο) 142 Σχολείο-παιχνίδι σε ράφι (παιδικό όνειρο) 141 Τ Ταξινόμηση εσωτερικών οργάνων 140
Τεϊοποτείο 89, 99 Υ Υπαίτιος για πυροβολισμό 56 Φ Φάντασμα αυστριακού τελωνειακού (όνειρο Γιουνγκ) 29 Φίδι στο πόδι ψυχιάτρου 74-75 Φίδι στον κόρφο (όνειρο Κλυταιμνήστρας) 21, 56 Φίδια στην άμμο 57, 65, 66 Φιδιού εξολόθρευση 58 Φιλίες με ληστή (όνειρο Natterson) 84, 86 Φωτογραφίες σε εξώφυλλο περιοδικού (ή Πορτρέτα νεαρής γυναίκας) 69-87 (ιδίως 70, 72-74, 77-79, 87), 146 Χ Χαμένες αράδες (όνειρο Silberer) 55, 56
Χαμηλόφωνη κουβέντα 117, 118 Χορός Σάτυρου πάνω σε ασπίδα (όνειρο Μεγάλου Αλέξανδρου) 21, 52 Χωρίς εσώρουχα στο σχολικό 106 Ψ Ψυχρό αρκτικό κύμα (όνειρο Γιουνγκ) 29, 31 Ω Ώρα για κηδεία 99 «Ωραίος Κοιμώμενος» (ή Αυτοκτονία του κυρίου Λάβα) 58-59, 83, 99
— 161 —
Αναζητ'στε το εδ,
www.gutenbergbooks.gr /gutenbergbooks