P. Krugman, R. Wells – Οικονομική σε Διδακτικές Ενότητες

12

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Πρόλογος Σχολιασμένος πίνακας περιεχομένων ... Μια προσεκτικότερη ματιά στα περιεχόμενα και στη μορφή Maθησιακά εργαλεία ... Κερδίζοντας όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτό το βιβλίο Ευχαριστίες

25 29

33 37

Μέρος 1

Βασικές οικονομικές έννοιες Σκεπτόμενοι ως οικονομολόγοι

Ενότητα 1 Η μελέτη της οικονομικής

Ατομική επιλογή: Ο πυρήνας της οικονομικής Ο περιορισμός των πόρων Κόστος ευκαιρίας: Tο πραγματικό κόστος κτήσης ενός αγαθού είναι αυτά από τα οποία παραιτούμαστε Μήπως έχετε ένα λεπτό; Μικροοικονομική έναντι μακροοικονομικής Θετική έναντι κανονιστικής οικονομικής Πότε και γιατί διαφωνούν οι οικονομολόγοι;

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Όταν οι οικονομολόγοι συμφωνούν Eνότητα 1 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 2 Υποδείγματα και η κυκλική ροή Τα υποδείγματα απογειώνουν την οικονομική

Το υπόδειγμα που κατάπιε την οικονομία Το διάγραμμα κυκλικής ροής Οι δαπάνες ενός ατόμου είναι το εισόδημα ενός άλλου Ενότητα 2 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 3 Το υπόδειγμα του ορίου

των παραγωγικών δυνατοτήτων

Αντισταθμίσεις: Το όριο των παραγωγικών δυνατοτήτων Η αποτελεσματικότητα Το κόστος ευκαιρίας Η οικονομική μεγέθυνση Ενότητα 3 Ανασκόπηση

43

44 44 45 46

47 47 48 50

50 51

53 53

54 55 56 57 59

59 61 62 64 65

Ενότητα 4 Συγκριτικό πλεονέκτημα και εμπόριο 67

Τα οφέλη από το εμπόριο 67 Το συγκριτικό πλεονέκτημα και τα οφέλη από το εμπόριο 68

Πλούσια χώρα, φτωχή χώρα Συγκριτικό πλεονέκτημα και διεθνές εμπόριο, στην πράξη Ενότητα 4 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Αποτελεσματικότητα, κόστος ευκαιρίας, και η λογική της λιτής παραγωγής Μέρος 1 Ανασκόπηση

72

72 73

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

75 76

Μέρος 2

Προσφορά και ζήτηση

Ένα μπλουζ για τα μπλου τζιν

Ενότητα 5 Ζήτηση Προσφορά και ζήτηση: Το υπόδειγμα της ανταγωνιστικής αγοράς Η καμπύλη ζήτησης Ο πίνακας ζήτησης και η καμπύλη ζήτησης Μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης Κατανοώντας τις μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης

Η αντιμετώπιση του κυκλοφοριακού Ενότητα 5 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 6 Προσφορά και ισορροπία Η καμπύλη προσφοράς Ο πίνακας προσφοράς και η καμπύλη προσφοράς Μετατοπίσεις της καμπύλης προσφοράς Κατανόηση των μετατοπίσεων της καμπύλης προσφοράς

Μόνο για τα μικρά και τα παραχαϊδεμένα Προσφορά, ζήτηση και ισορροπία Καθορισμός της τιμής και της ποσότητας ισορροπίας Γιατί όλες οι αγοραπωλησίες στην αγορά γίνονται στην ίδια τιμή; Γιατί η τιμή αγοράς μειώνεται όταν είναι πάνω από την τιμή ισορροπίας; Γιατί η τιμή αγοράς αυξάνεται όταν είναι κάτω από την τιμή ισορροπίας; Χρησιμοποιώντας την ισορροπία για να περιγράψουμε τις αγορές Ενότητα 6 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 7 Μεταβολές στην ισορροπία Μεταβολές στην προσφορά και τη ζήτηση

81

82

82 83 83 84 86

91 92

94 94 94 95 96

101 101 102

103

104 104

105 106

108 108

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τι συμβαίνει όταν μετατοπίζεται η καμπύλη ζήτησης 108 Τι συμβαίνει όταν μετατοπίζεται η καμπύλη προσφοράς 109 Ταυτόχρονες μετατοπίσεις των καμπυλών προσφοράς και ζήτησης 110

Η απότομη άνοδος της τιμής του ρυζιού το 2008 112 Ενότητα 7 Ανασκόπηση 113

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Το Χρηματιστήριο Εμπορευμάτων του Σικάγου

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 2 Ανασκόπηση

115

116

Πολυτιμότερο το εμβόλιο γρίπης

121

Ενότητα 8 Εισοδηματικό αποτέλεσμα,

αποτέλεσμα υποκατάστασης και ελαστικότητα Η ερμηνεία του νόμου της ζήτησης Το αποτέλεσμα υποκατάστασης Το εισοδηματικό αποτέλεσμα

122 122 122 123

Τα αγαθά Giffen Oρισμός και υπολογισμός της ελαστικότητας Ο υπολογισμός της ελαστικότητας ζήτησης ως προς την τιμή Ένας εναλλακτικός τρόπος υπολογισμού των ελαστικοτήτων: Η μέθοδος του μέσου σημείου

124 124

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Yπολογίζοντας ελαστικότητες Ενότητα 8 Ανασκόπηση

128 129

Ενότητα 9 Η ερμηνεία της ελαστικότητας

131

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

ζήτησης ως προς την τιμή Μια πιο προσεκτική ματιά στην ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή Πόσο ελαστική είναι η ελαστικότητα; Βαθμοί ελαστικότητας επί της καμπύλης ζήτησης Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τον βαθμό της ελαστικότητας ζήτησης ως προς την τιμή;

Ο βαθμός ανταπόκρισής σας στα δίδακτρα Ενότητα 9 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 10 Άλλες ελαστικότητες

Η χρηστικότητα των άλλων ελαστικοτήτων Η σταυροειδής ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή Η εισοδηματική ελαστικότητα ζήτησης Η Κίνα σώζει τον αγροτικό τομέα των ΗΠΑ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ο κλάδος των αερομεταφορών: Λιγότερες πτήσεις, υψηλότερες χρεώσεις

144

144

146 147 148

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 3 Ανασκόπηση

149

150

Μέρος 4

Μέρος 3

Ελαστικότητα και ο νόμος της ζήτησης

Η ελαστικότητα προσφοράς ως προς την τιμή Ο υπολογισμός της ελαστικότητας προσφοράς ως προς την τιμή Ποιοι παράγοντες καθορίζουν την ελαστικότητα προσφοράς ως προς την τιμή; Μια σύνοψη των ελαστικοτήτων Ενότητα 10 Ανασκόπηση

13

125 126

131 131 136 137

139 140

141 141

141 142 143

Η αποτελεσματικότητα της αγοράς Κερδίζοντας από τα βιβλία

155

Ενότητα 11 Πλεόνασμα καταναλωτή

156 156 156 158

και πλεόνασμα παραγωγού Πλεόνασμα καταναλωτή και η καμπύλη ζήτησης Προθυμία πληρωμής και η καμπύλη ζήτησης Προθυμία πληρωμής και πλεόνασμα καταναλωτή Πώς οι μεταβολές των τιμών επηρεάζουν το πλεόνασμα καταναλωτή

Ζήτημα ζωής και θανάτου Πλεόνασμα παραγωγού και η καμπύλη προσφοράς Κόστος πωλητή και πλεόνασμα παραγωγού Πώς οι μεταβολές των τιμών επηρεάζουν το πλεόνασμα παραγωγού Ενότητα 11 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 12 Αποτελεσματικότητα και αγορές Πλεόνασμα καταναλωτή, πλεόνασμα παραγωγού και αποτελεσματικότητα Τα οφέλη από το εμπόριο Η αποτελεσματικότητα των αγορών Δικαιοσύνη και αποτελεσματικότητα Η οικονομία της αγοράς Γιατί κατά κανόνα οι αγορές λειτουργούν τόσο καλά Γιατί μερικές φορές αποτυγχάνουν οι αγορές Ενότητα 12 Ανασκόπηση

Η StubHub εκθέτει τον Μπρους Σπρίνγκστιν

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 4 Ανασκόπηση

160

162 163 163

166 167

169

169 169 170 174 174 175 176 176 178

179

Μέρος 5

Κρατικές πολιτικές και φόροι

Μεγάλη πόλη, αλλά όχι τόσο λαμπρές ιδέες

183

Ενότητα 13 Έλεγχοι τιμών

184 184 185 185

(ανώτατες και κατώτατες τιμές) Γιατί οι κυβερνήσεις ελέγχουν τις τιμές Ανώτατες τιμές Η μελέτη μιας ανώτατης τιμής

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

14

Πώς μια ανώτατη τιμή προκαλεί αναποτελεσματικότητα Γιατί λοιπόν υπάρχουν ανώτατες τιμές;

187 189

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Πείνα και έλεγχοι τιμών στη Βενεζουέλα Κατώτατες τιμές

190 190

Κατώτατες τιμές και σχολικά γεύματα Πώς μια κατώτατη τιμή προκαλεί αναποτελεσματικότητα Γιατί λοιπόν υπάρχουν κατώτατες τιμές; Ενότητα 13 Ανασκόπηση

192

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 14 Ποσοτικοί έλεγχοι (ποσοστώσεις)

Ποσοτικός έλεγχος Πώς λειτουργούν οι ποσοτικοί έλεγχοι Το κόστος των ποσοτικών ελέγχων

193 194 195

198 198 199 202

Τα δίθυρα οστρακοειδή της ακτής του Νιου Τζέρσεϊ 203 Ενότητα 14 Ανασκόπηση 203

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 15 Φόροι Δικαιοσύνη, αποτελεσματικότητα και φόροι Οι επιπτώσεις των φόρων στο συνολικό πλεόνασμα Οι επιπτώσεις ενός ειδικού φόρου πωλήσεων στις ποσότητες και τις τιμές Ελαστικότητες ως προς την τιμή και επίπτωση φόρου

Ποιος πληρώνει τις ασφαλιστικές εισφορές; Τα οφέλη και το κόστος της φορολόγησης Τα έσοδα από έναν ειδικό φόρο πωλήσεων Το κόστος της φορολόγησης Ενότητα 15 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

205 205 206 206 209

211 212 213 213 217

Η Medallion Financial κινείται στον σωστό δρόμο 219

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 5 Ανασκόπηση

220

Μέρος 6

Διεθνές εμπόριο

Εξαρτήματα αυτοκινήτων και απώλειες θέσεων εργασίας 227 Ενότητα 16 Οφέλη από το εμπόριο Συγκριτικό πλεονέκτημα και διεθνές εμπόριο Μια νέα ματιά στις δυνατότητες παραγωγής και στο συγκριτικό πλεονέκτημα Τα οφέλη από το διεθνές εμπόριο Συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι απόλυτου πλεονεκτήματος Πηγές του συγκριτικού πλεονεκτήματος

Ειδίκευση και συγκριτικό πλεονέκτημα Ενότητα 16 Ανασκόπηση Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

228 228

229 231 232 233

235 236

Ενότητα 17 Προσφορά, ζήτηση

Εισαγωγές, εξαγωγές και μισθοί Τα αποτελέσματα των εισαγωγών Τα αποτελέσματα των εξαγωγών Διεθνές εμπόριο και μισθοί Τα αποτελέσματα του εμπορικού προστατευτισμού Τα αποτελέσματα ενός εισαγωγικού δασμού Τα αποτελέσματα μιας ποσόστωσης στις εισαγωγές Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης Παγκοσμιοποίηση και ανισότητες Εξωτερική ανάθεση

238 238 238 241 242 244 244 246 246 247 247

Άλμα στις εξαγωγές Ενότητα 17 Ανασκόπηση

248 249

και διεθνές εμπόριο

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Li & Fung: Aπό την Κουανγκτσόου σε εσάς

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 6 Ανασκόπηση

251

252

Μέρος 7

Οικονομική και λήψη αποφάσεων Πίσω στο σχολείο

Ενότητα 18 Λήψη αποφάσεων Κόστος, όφελος και κέρδη Εμφανές κόστος έναντι αφανούς κόστους Λογιστικό κέρδος έναντι οικονομικού κέρδους Η λήψη αποφάσεων του τύπου «είτε-είτε» Η λήψη αποφάσεων του τύπου «πόσο πολύ»: O ρόλος της οριακής ανάλυσης Οριακό κόστος Οριακό όφελος Οριακή ανάλυση

Το κόστος μιας ζωής Μη ανακτήσιμο κόστος Ενότητα 18 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 19 Συμπεριφορική οικονομική Πώς οι άνθρωποι προκρίνουν τις οικονομικές επιλογές τους Ορθολογικός, αλλά και ανθρώπινος Ανορθολογισμός: H οπτική ενός οικονομολόγου Ορθολογικά υποδείγματα για ανορθολογικούς ανθρώπους;

«Ένα μπλουζ για την παράδοση των κλειδιών του σπιτιού σας στην τράπεζα» Ενότητα 19 Ανασκόπηση

257

258 258 258 259 261 262 263 264 265

268 268 269

272

272 273 273 276

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 20 Μεγιστοποίηση της χρησιμότητας Χρησιμότητα: Όλα για την ικανοποίηση Χρησιμότητα και κατανάλωση Η αρχή της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας Προϋπολογισμοί και βέλτιστη κατανάλωση

277 278

279 279 279 280 281

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισοδηματικός περιορισμός και γραμμή εισοδηματικού περιορισμού Ο βέλτιστος συνδυασμός καταναλωτικών αγαθών

Δαπανώντας το οριακό δολάριο Οριακή χρησιμότητα ανά δολάριο Βέλτιστη κατανάλωση

Πληρώνετε κάτι παραπάνω, αλλά αποφεύγετε τον πειρασμό Ενότητα 20 Ανασκόπηση

281 282 284 285 287

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

288 289

Η Citi θέτει τους κατόχους κάρτας «υπό έλεγχο» 291

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 7 Ανασκόπηση

292

Μέρος 8

Παραγωγή και κόστος Ο αγρότης στο όριο

Ενότητα 21 Η συνάρτηση παραγωγής Η συνάρτηση παραγωγής Εισροές και προϊόν

Ο μυθικός ανθρωπομήνας Ενότητα 21 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 22 Τo κόστος της επιχείρησης Από τη συνάρτηση παραγωγής στις καμπύλες κόστους Δύο βασικές έννοιες: Οριακό κόστος και μέσο κόστος To oριακό κόστος Το μέσο συνολικό κόστος Το ελάχιστο μέσο συνολικό κόστος

Για τους παλιούς κατοίκους, οι νέοι δεν είναι ευπρόσδεκτοι Η καμπύλη του οριακού κόστους είναι πάντα ανερχόμενη; Ενότητα 22 Ανασκόπηση

299

300 300 300 304 305

307

307 309 309 311 313

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 23 Μακροχρόνιο κόστος

και οικονομίες κλίμακας

Το βραχυχρόνιο έναντι του μακροχρόνιου κόστους Αποδόσεις κλίμακας

Δεν υπάρχει επιχείρηση σαν την επιχείρηση του χιονιού Σύνοψη του βραχυχρόνιου και του μακροχρόνιου κόστους Ενότητα 23 Ανασκόπηση

315

315 316

318 318 321

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ρομπότ της Kiva Systems εναντίον ανθρώπων: Η πρόκληση της εκτέλεσης των παραγγελιών για τις γιορτές

322

Μέρος 8 Ανασκόπηση

Μέρος 9

Δομή αγοράς και τέλειος ανταγωνισμός Παραγωγή με φυσικές μεθόδους

Ενότητα 24 Εισαγωγή στη δομή αγοράς Οι τύποι δομής αγοράς Τέλειος ανταγωνισμός Ο ορισμός του τέλειου ανταγωνισμού Δύο αναγκαίες συνθήκες του τέλειου ανταγωνισμού Ελεύθερη είσοδος στον κλάδο και έξοδος από αυτόν

Τι είναι το τυποποιημένο προϊόν; Μονοπώλιο Ο ορισμός του μονοπωλίου Γιατί υπάρχουν μονοπώλια; Ολιγοπώλιο Είναι ή όχι ολιγοπώλιο; Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Ο ορισμός του μονοπωλιακού ανταγωνισμού Ενότητα 24 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 25 Τέλειος ανταγωνισμός Παραγωγή και κέρδος Eπιλογή της ποσότητας προϊόντος που μεγιστοποιεί το κέρδος με τη βοήθεια της οριακής ανάλυσης Πότε είναι επικερδής η παραγωγή; Ενότητα 25 Ανασκόπηση

332 332 333 334 334 335

335 336 336 336 338 339 340 340 341

343 343

344 346 349

351 Ερμηνεία των γραφημάτων του τέλειου ανταγωνισμού 351 Η απόφαση της βραχυχρόνιας παραγωγής 353 Η τιμή παύσης εργασιών 354 Μεταβολή του σταθερού κόστους 356 του τέλειου ανταγωνισμού

Οι τιμές είναι υψηλές... αλλά υψηλό είναι και το κόστος Συνοψίζοντας τις συνθήκες κερδοφορίας και παραγωγής της τέλεια ανταγωνιστικής επιχείρησης Ενότητα 26 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 27 Μακροχρόνια αποτελέσματα

στον τέλειο ανταγωνισμό Η καμπύλη προσφοράς του κλάδου Η βραχυχρόνια καμπύλη προσφοράς κλάδου Η μακροχρόνια καμπύλη προσφοράς κλάδου

Διάσωση με είσοδο, διάσωση με έξοδο Το κόστος παραγωγής και η αποτελεσματικότητα στη μακροχρόνια ισορροπία Ενότητα 27 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

325

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

326

331

Ενότητα 26 Γραφική απεικόνιση

323 323

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

15

Ο ιστότοπος TheFind βρίσκει τη φθηνότερη τιμή

Μέρος 9 Ανασκόπηση

357 358 358 360 360 361 362 364

367 368

369

370

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

16

Μονοπώλιο

Τα διαμάντια είναι για όλους Ενότητα 28 Το μονοπώλιο στην πράξη

Καμπύλη ζήτησης και οριακό έσοδο της μονοπωλιακής επιχείρησης Επίπεδο προϊόντος που μεγιστοποιεί το κέρδος μιας μονοπωλιακής επιχείρησης και τιμή Μονοπώλιο έναντι τέλειου ανταγωνισμού Μονοπώλιο: H γενική εικόνα

Συγκλονισμένοι από την υψηλή τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος Ενότητα 28 Ανασκόπηση

375

376

376

380 380 382

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 29 Μονοπώλιο

και κρατική πολιτική Αποτελέσματα στην ευημερία από το μονοπώλιο H αποτροπή του μονοπωλίου Η πραγμάτευση ενός φυσικού μονοπωλίου Δημόσια ιδιοκτησία Ρύθμιση Πρέπει να ελέγχεται το μονοπώλιο;

383 384 386 386 388 388 388 389 390

Αλυσοδεμένοι με την καλωδιακή σας τηλεόραση 390 Ενότητα 29 Ανασκόπηση 391

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 30 Διαφοροποίηση τιμών

Ο ορισμός της διαφοροποίησης τιμών Η λογική της διαφοροποίησης τιμών Διαφοροποίηση τιμών και ελαστικότητα Τέλεια διαφοροποίηση τιμών Πωλήσεις, πρατήρια εργοστασίων και πόλεις φαντάσματα Ενότητα 30 Ανασκόπηση

393 393 394 395 396

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

399 400

Νέες αναδυόμενες αγορές: Ο καλύτερος φίλος ενός μονοπωλίου διαμαντιών 401

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 10 Ανασκόπηση

402

Μέρος 11

Ατελής ανταγωνισμός

Παράνομες και νόμιμες πρακτικές

Ενότητα 31 Ολιγοπώλιο Αλληλεξάρτηση και ολιγοπώλιο Η κατανόηση του ολιγοπωλίου Ένα παράδειγμα δυοπωλίου Αθέμιτη σύμπραξη και ανταγωνισμός

Πικρή σοκολάτα;

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 31 Ανασκόπηση

414 Τα παιχνίδια που παίζουν οι ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις 414 Το δίλημμα του φυλακισμένου 414 Ενότητα 32 Θεωρία παιγνίων

Μέρος 10

407

408 408 409 409 410 412 413

Δέσμιοι του ανταγωνισμού των εξοπλισμών Η υπέρβαση του διλήμματος του φυλακισμένου: Eπαναλαμβανόμενες αλληλεπιδράσεις και σιωπηρή αθέμιτη σύμπραξη Ενότητα 32 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 33 Το ολιγοπώλιο στην πράξη Το νομικό πλαίσιο Σιωπηρή αθέμιτη σύμπραξη και πόλεμος τιμών

Ο πόλεμος τιμών των Χριστουγέννων Διαφοροποίηση προϊόντων και ηγεσία τιμής Πόσο σημαντικό είναι το ολιγοπώλιο; Ενότητα 33 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 34 Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Η κατανόηση του μονοπωλιακού ανταγωνισμού

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός στη βραχυχρόνια περίοδο

Μονοπωλιακός ανταγωνισμός στη μακροχρόνια περίοδο

Η ραγδαία μείωση της αξίας των κατοικιών και το τέλος της προμήθειας του 6% Μονοπωλιακός ανταγωνισμός έναντι τέλειου ανταγωνισμού Τιμή, οριακό κόστος και μέσο συνολικό κόστος Είναι ο μονοπωλιακός ανταγωνισμός αναποτελεσματικός; Ενότητα 34 Ανασκόπηση

417 418 421

423 423

425

426 427 428 429

430 430

431 432

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 35 Διαφοροποίηση προϊόντος

434 435 435 437 437

και διαφήμιση Πώς οι επιχειρήσεις διαφοροποιούν τα προϊόντα τους Διαφοροποίηση κατά το στιλ ή κατά τον τύπο Διαφοροποίηση κατά την τοποθεσία Διαφοροποίηση κατά την ποιότητα

439 439 440 440 440

Ό,τι χρώμα θέλετε, αρκεί να είναι μαύρο Αντιπαραθέσεις για τη διαφοροποίηση προϊόντος Ο ρόλος της διαφήμισης Εμπορικά σήματα

441 441 442 443

Η Virgin Atlantic «κάρφωσε» … ή απλώς φούσκωσε τα πράγματα; Μέρος 11 Ανασκόπηση

446 447

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 35 Ανασκόπηση

444

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Μέρος 12

Αποτυχία της αγοράς και ο ρόλος του κράτους Ποιος θα σταματήσει την όξινη βροχή; Ενότητα 36 Εξωτερικότητες

Εξωτερικότητες: Mια γενική επισκόπηση Η οικονομική της ρύπανσης Κόστος και όφελος της ρύπανσης Ρύπανση: Ένα εξωτερικό κόστος Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ: Κουβεντιάζουν, στέλνουν μηνύματα και συγχρόνως οδηγούν Η αναποτελεσματικότητα της υπερβολικής ρύπανσης Ιδιωτικές λύσεις στις εξωτερικότητες Ενότητα 36 Ανασκόπηση Ενότητα 37 Εξωτερικότητες

και κρατική πολιτική

Μέτρα για την αντιμετώπιση της ρύπανσης Περιβαλλοντικά πρότυπα Φόροι εκπομπής ρύπων Εμπορεύσιμες άδειες εκπομπής ρύπων Πρόγραμμα ανώτατων ορίων εκπομπής και ανταλλαγής αδειών εκπομπής ρύπων Θετικές εξωτερικότητες Προστατευόμενα αγροκτήματα: Ένα εξωτερικό όφελος Θετικές εξωτερικότητες στη σύγχρονη οικονομία Εξωτερικότητες δικτύου Ενότητα 37 Ανασκόπηση

453

454 454 454 455 456 457 458 458 460 461 461 461 462 465

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 38 Δημόσια αγαθά

και κοινόκτητοι πόροι Ιδιωτικά αγαθά – και άλλα Χαρακτηριστικά των αγαθών Γιατί οι αγορές μπορούν να προσφέρουν αποτελεσματικά μόνον ιδιωτικά αγαθά Δημόσια αγαθά Η προσφορά των δημόσιων αγαθών Σε ποια ποσότητα πρέπει να προσφέρεται ένα δημόσιο αγαθό;

Η ψήφος ως δημόσιο αγαθό Κοινόκτητοι πόροι Το πρόβλημα της υπερεκμετάλλευσης Αποτελεσματική χρήση και διατήρηση ενός κοινόκτητου πόρου Τεχνητά σπάνια αγαθά Ενότητα 38 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 39 Η οικονομική

του κράτους ευημερίας Φτώχεια, ανισότητα και κρατική πολιτική Η λογική του κράτους ευημερίας Το πρόβλημα της φτώχειας

466 467

468 469 470 470 472 472 472

474 475 475 476

478 479 479

480 481 482 484 484 484 486

Η οικονομική ανισότητα Η οικονομική ανασφάλεια

Μακροχρόνιες τάσεις στην εισοδηματική ανισότητα στις Ηνωμένες Πολιτείες Το κράτος ευημερίας των ΗΠΑ Προγράμματα με βάση τον έλεγχο πόρων των δικαιούχων Κοινωνική ασφάλεια και ασφάλιση κατά της ανεργίας Oι επιδράσεις του κοινωνικού κράτους στη φτώχεια και την ανισότητα Ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στις Ηνωμένες Πολιτείες Η ανάγκη για ασφάλιση υγείας Medicare και Medicaid Η δημόσια διαμάχη σχετικά με το κράτος ευημερίας Προβλήματα με το κοινωνικό κράτος Η πολιτική του κράτους ευημερίας Ενότητα 39 Ανασκόπηση

17

488 491

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Η ιστορία δύο ερευνητικών συμπλεγμάτων Μέρος 12 Ανασκόπηση ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

491 493 493 494 495

496 496 497 498 498 499 500 502 503

Μέρος 13

Οι αγορές των συντελεστών παραγωγής και η διανομή του εισοδήματος Η αξία ενός πτυχίου

511

Ενότητα 40 Οι αγορές

512 512 512

των συντελεστών παραγωγής

Οι συντελεστές παραγωγής της οικονομίας Οι συντελεστές παραγωγής Γιατί έχουν σημασία οι τιμές των παραγωγικών συντελεστών: Η κατανομή των πόρων Το εισόδημα των συντελεστών παραγωγής και η διανομή του εισοδήματος

513 513

Η διανομή του εισοδήματος μεταξύ των συντελεστών παραγωγής στις Ηνωμένες Πολιτείες 514 Η οριακή παραγωγικότητα και η ζήτηση παραγωγικών συντελεστών 514 H αξία του οριακού προϊόντος 515 Η αξία του οριακού προϊόντος και η ζήτηση παραγωγικών συντελεστών 517 Μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης για τους συντελεστές της παραγωγής 519 Ενότητα 40 Ανασκόπηση 520

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 41 Η θεωρία

της οριακής παραγωγικότητας Η θεωρία διανομής του εισοδήματος με βάση την οριακή παραγωγικότητα

Ζητείται βοήθεια!

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

522

522

523

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

18

Επαληθεύεται στην πράξη η θεωρία της διανομής του εισοδήματος με βάση την οριακή παραγωγικότητα; Οι μισθολογικές ανισότητες στην πράξη Οριακή παραγωγικότητα και μισθολογική ανισότητα Δύναμη αγοράς Μισθοί αποδοτικότητας Διακρίσεις Τελικά, λειτουργεί η θεωρία της οριακής παραγωγικότητας; Ενότητα 41 Ανασκόπηση Ενότητα 42 Η αγορά εργασίας Η προσφορά εργασίας Εργασία έναντι σχόλης Μισθοί και προσφορά εργασίας Μετατοπίσεις της καμπύλης προσφοράς εργασίας

Εργάζεται πράγματι πολλές ώρες ο Αμερικανός εργαζόμενος; Η ισορροπία στην αγορά εργασίας Όταν η αγορά προϊόντος δεν είναι τέλεια ανταγωνιστική Όταν η αγορά εργασίας δεν είναι τέλεια ανταγωνιστική Ενότητα 42 Ανασκόπηση

524 524 525 527 527 528 529 529

531 531 531 533 534

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Alta Gracia: Μπορεί να είναι αποδοτικό το δίκαιο εμπόριο;

535 536

536 538 538

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

540

Μέρος 13 Ανασκόπηση

541

Μέρος 14

545

Πρόσθετα θέματα μικροοικονομικής Ενότητα 43 Ο συνδυασμός εισροών

που ελαχιστοποιεί το κόστος Εναλλακτικοί συνδυασμοί εισροών Υποκατάστατα και συμπληρωματικά στις αγορές συντελεστών της παραγωγής Προσδιορισμός του βέλτιστου μίγματος εισροών Ελαχιστοποίηση κόστους Ο κανόνας ελαχιστοποίησης του κόστους Ενότητα 43 Ανασκόπηση Ενότητα 44 Η οικονομική της πληροφορίας

Ιδιωτική πληροφόρηση: Αυτό που δεν γνωρίζεις μπορεί να σε πληγώσει Δυσμενής επιλογή: Η οικονομική των «σκάρτων» προϊόντων Ηθικός κίνδυνος Ενότητα 44 Ανασκόπηση Μέρος 14 Ανασκόπηση

546 546

547 547 547 548 549

551

551

552 554 555

557

ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ Μέρος 15

Μακροοικονομικά μεγέθη

Η νέα 2η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου

Ενότητα 45 Εισαγωγή στη Μακροοικονομική

Ο οικονομικός κύκλος Η δυστυχία της ύφεσης Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ: Ο ορισμός των υφέσεων και των επεκτάσεων Τιθάσευση του οικονομικού κύκλου Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ: Σύγκριση οικονομικών υφέσεων Μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση Πληθωρισμός και αποπληθωρισμός Διεθνείς ανισορροπίες Ενότητα 45 Ανασκόπηση

Ενότητα 46 Το διάγραμμα κυκλικής ροής

και οι εθνικοί λογαριασμοί Οι εθνικοί λογαριασμοί Το διάγραμμα κυκλικής ροής Το απλό διάγραμμα κυκλικής ροής Το διευρυμένο διάγραμμα κυκλικής ροής

Η δημιουργία των εθνικών λογαριασμών Ενότητα 46 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 47 Ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ) Ορισμός του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος Υπολογισμός του ΑΕΠ Τα συστατικά στοιχεία του ΑΕΠ ΑΕΠ: Τι περιλαμβάνει και τι δεν περιλαμβάνει; Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ: Η τεκμαρτή αξία στη ζωή μας Ενότητα 47 Ανασκόπηση Ενότητα 48 Ερμηνεία του πραγματικού

ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος Τι μας λέει το ΑΕΠ Πραγματικό ΑΕΠ: Μέτρο συνολικού προϊόντος Υπολογισμός του πραγματικού ΑΕΠ

561 561

562 563 564

564 565

566 566 568 569 571 572 572 572 573 574 577 577

579 579 579 582 583

584 585

586 586 586 587

Είναι θαύμα αυτό που βλέπουμε στη Βενεζουέλα; 589 Τι δεν μετρά το πραγματικό ΑΕΠ 589

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Το ΑΕΠ και το νόημα της ζωής Ενότητα 48 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Μαθαίνοντας πρώτοι τα στοιχεία για την εξέλιξη του ΑΕΠ

590 591

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 15 Ανασκόπηση

593 594

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Μέρος 16

Ανεργία και πληθωρισμός

Ένα πραγματικά βρετανικό δίλημμα Ενότητα 49 Ορισμός της ανεργίας

Το ποσοστό ανεργίας Ορισμός και μέτρηση της ανεργίας Η σημασία του ποσοστού ανεργίας Οικονομική μεγέθυνση και ανεργία

Οι δυσκολίες εκκίνησης Ενότητα 49 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 50 Κατηγορίες ανεργίας Δημιουργία και καταστροφή θέσεων εργασίας Ανεργία τριβής Διαρθρωτική ανεργία Το φυσικό ποσοστό ανεργίας Μεταβολές στο φυσικό ποσοστό ανεργίας

Η φυσική ανεργία στις χώρες του ΟΟΣΑ Ενότητα 50 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 51 Το κόστος του πληθωρισμού

Ο ρυθμός πληθωρισμού Το επίπεδο των τιμών δεν έχει σημασία … …Όμως, ο ρυθμός μεταβολής των τιμών έχει σημασία Το οικονομικό κόστος του υψηλού πληθωρισμού

Η εμπειρία του Ισραήλ από τον πληθωρισμό Ωφελημένοι και ζημιωμένοι από τον πληθωρισμό Ο πληθωρισμός είναι εύκολος· η αποκλιμάκωσή του είναι δύσκολη Ενότητα 51 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 52 Η μέτρηση του πληθωρισμού

Το γενικό επίπεδο τιμών Καλάθια αγοράς και δείκτες τιμών Ο δείκτης τιμών καταναλωτή Άλλα μέτρα των τιμών

601 601

602 602 602 603 605 608 608

610 610 611 612 615 615

617 618

620 620 620 621 621

623 625

626 627

628 628 628 630 631

Τιμαριθμοποίηση στον δείκτη τιμών καταναλωτή 632 Ενότητα 52 Ανασκόπηση 633

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Η πτώση της Monster

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 16 Ανασκόπηση Μέρος 17

Μακροχρόνια οικονομική μεγέθυνση Ιστορίες περί ύψους

Ενότητα 53 Πηγές της μακροχρόνιας

οικονομικής μεγέθυνσης

Σύγκριση οικονομιών διαφόρων χωρών και διαφορετικών χρονικών περιόδων

635

636

643 643 644

644

Πραγματικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ Ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης

Η Ινδία απογειώνεται Ποιες είναι οι πηγές της μακροχρόνιας οικονομικής μεγέθυνσης; Η κρίσιμη σημασία της παραγωγικότητας Ερμηνεία της αύξησης της παραγωγικότητας Ενότητα 53 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 54 Παραγωγικότητα και μεγέθυνση

Η συνάρτηση της συνολικής παραγωγής Η λογιστική της οικονομικής μεγέθυνσης

Το παράδοξο της τεχνολογίας των πληροφοριών

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

19

644 646 648

648 648 648 650 652 652 654

656

Ποια είναι η σημασία των φυσικών πόρων; Είναι διατηρήσιμη η παγκόσμια μεγέθυνση; Οικονομική μεγέθυνση και περιβάλλον Ενότητα 54 Ανασκόπηση

657 658 660 662

Ενότητα 55 Μακροχρόνια

664 664

πολιτική μεγέθυνσης Γιατί διαφέρουν οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης Ερμηνεία των διαφορών στους ρυθμούς οικονομικής μεγέθυνσης Ο ρόλος του κράτους στην προαγωγή της οικονομικής μεγέθυνσης

Το βραζιλιάνικο καλαθάκι ψωμιού

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Επιτυχία, απογοήτευση και αποτυχία Το θαύμα της Ανατολικής Ασίας Η απογοήτευση της Λατινικής Αμερικής Προβλήματα και υποσχέσεις της Αφρικής Οι οικονομίες συγκλίνουν;

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 55 Ανασκόπηση

Η μεγάλη άνθηση της λιανικής

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 17 Ανασκόπηση

664

666

668

669 669 670 671 671

673

674

675

Μέρος 18

Αποταμίευση, επενδυτική δαπάνη και χρηματοπιστωτικό σύστημα Tο Facebook αναζητά χρηματοδότηση

681 681

και επενδυτική δαπάνη 682 Η αντιστοίχιση αποταμίευσης και επενδυτικής δαπάνης 682 Η ταυτότητα αποταμίευσης–επενδυτικής δαπάνης 682 Ενότητα 56 Αποταμίευση

Η Ινδία απογειώνεται Ενότητα 56 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

686 687

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

20

Ενότητα 57 Η αγορά δανειακών κεφαλαίων

689 Ο ρόλος της αγοράς δανειακών κεφαλαίων 689 Η ζήτηση δανειακών κεφαλαίων 690 Η προσφορά δανειακών κεφαλαίων 691 Το επιτόκιο ισορροπίας 692 Μεταβολές της ζήτησης δανειακών κεφαλαίων 693 Μεταβολές της προσφοράς δανειακών κεφαλαίων 694 Πληθωρισμός και επιτόκια 695 Πενήντα χρόνια διακυμάνσεων στα επιτόκια των ΗΠΑ Ενότητα 57 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 58 Η χρονική αξία του χρήματος

Η έννοια της παρούσας αξίας Δανεισμός, δανειοδότηση και επιτόκιο Ορισμός της παρούσας αξίας Χρησιμοποίηση της παρούσας αξίας Πόσο μεγάλο, τέλος πάντων, είναι αυτό το τζάκποτ;

697 698

700 700 701 701 703

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 58 Ανασκόπηση

Ενότητα 59 Το χρηματοπιστωτικό σύστημα

Κατανόηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος Τα τρία καθήκοντα του χρηματοπιστωτικού συστήματος Τύποι χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων Χρηματοοικονομικοί διαμεσολαβητές Χρηματοοικονομικές διακυμάνσεις και μακροοικονομική πολιτική Η μεγάλη στεγαστική φούσκα στις ΗΠΑ Ενότητα 59 Ανασκόπηση Μέρος 18 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Μέρος 19

Εισόδημα και δαπάνη

Από την άνθηση στη χρεοκοπία Ενότητα 60 Ο πολλαπλασιαστής Ο πολλαπλασιαστής: Μια άτυπη εισαγωγή

Ο πολλαπλασιαστής και η Μεγάλη Κρίση Ενότητα 60 Ανασκόπηση Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 61 Κατανάλωση

και επενδυτική δαπάνη

Καταναλωτική δαπάνη Τρέχον διαθέσιμο εισόδημα και καταναλωτική δαπάνη Μετατοπίσεις της καμπύλης συνολικής κατανάλωσης

704

705

706 706

707

709 711 713

713

716 721 721

722 722

725 726

727 727

727

730

Επενδυτική δαπάνη Το επιτόκιο και η επενδυτική δαπάνη Προσδοκώμενο μελλοντικό πραγματικό ΑΕΠ, παραγωγική ικανότητα και επενδυτική δαπάνη Αποθέματα και μη σχεδιασμένη επενδυτική δαπάνη Επιτόκια και εκρηκτική ανάπτυξη της αγοράς στέγης

732 733 733

734

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 61 Ανασκόπηση

Ενότητα 62 Το υπόδειγμα

εισοδήματος-δαπάνης Χρησιμοποίηση του υποδείγματος εισοδήματος–δαπάνης Σχεδιασμένη συνολική δαπάνη και πραγματικό ΑΕΠ Ισορροπία εισοδήματος-δαπάνης Η διαδικασία του πολλαπλασιαστή και η προσαρμογή των αποθεμάτων

735

736

738

738

739 740

743

Αποθέματα και το τέλος της ύφεσης

745

Κι όμως, η οικονομική ύφεση έφτασε στο Μάσκεγκον

748

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 62 Ανασκόπηση

746

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 19 Ανασκόπηση

749

Μέρος 20

Συνολική ζήτηση και συνολική προσφορά 755 Διαταραχές του συστήματος

Ενότητα 63 Συνολική ζήτηση Η καμπύλη συνολικής ζήτησης Γιατί η καμπύλη συνολικής ζήτησης έχει αρνητική κλίση; Η καμπύλη συνολικής ζήτησης και το υπόδειγμα εισοδήματος-δαπάνης Μετατοπίσεις της καμπύλης συνολικής ζήτησης

Κίνηση επί της καμπύλης συνολικής ζήτησης, 1979-1980

755

756 756

757

759 760

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 63 Ανασκόπηση

Ενότητα 64 Συνολική προσφορά Η καμπύλη συνολικής προσφοράς Η βραχυχρόνια καμπύλη συνολικής προσφοράς Μετατοπίσεις της βραχυχρόνιας καμπύλης συνολικής προσφοράς Η μακροχρόνια καμπύλη συνολικής προσφοράς Από τη βραχυχρόνια στη μακροχρόνια περίοδο

764

764

766 766 766

769 771 774

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τιμές και παραγωγή στη διάρκεια της Μεγάλης Κρίσης Ενότητα 64 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 65 Το υπόδειγμα AS-AD Συνδυασμός της καμπύλης συνολικής προσφοράς και της καμπύλης συνολικής ζήτησης Βραχυχρόνια μακροοικονομική ισορροπία Μετατοπίσεις της καμπύλης συνολικής ζήτησης (AD): βραχυχρόνια αποτελέσματα Μετατοπίσεις της βραχυχρόνιας καμπύλης συνολικής ζήτησης (SRAS) Μακροχρόνια μακροοικονομική ισορροπία

Διαταραχές της προσφοράς έναντι διαταραχών της ζήτησης στην πράξη Μακροοικονομική πολιτική Πολιτική για την αντιμετώπιση των διαταραχών της ζήτησης Απαντήσεις της πολιτικής στις διαταραχές της προσφοράς

775 776

778

778 778

779

780 782

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 65 Ανασκόπηση

Ενωμένοι στα βάσανα

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

785 786

786

787

788

790

Μέρος 20 Ανασκόπηση

791

Μέρος 21

797 797

Δημοσιονομική πολιτική

Να δοθεί ώθηση στην οικονομία ή να μην δοθεί; Ενότητα 66 Τα βασικά

της δημοσιονομικής πολιτικής

Τι είναι η δημοσιονομική πολιτική Φόροι, αγορές αγαθών και υπηρεσιών, μεταβιβαστικές πληρωμές από το κράτος και δημόσιος δανεισμός Ο κρατικός προϋπολογισμός και η συνολική δαπάνη Επεκτατική και περιοριστική δημοσιονομική πολιτική Μπορεί η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική να είναι πραγματικά αποτελεσματική; Μια προειδοποίηση: οι χρονικές υστερήσεις στη δημοσιονομική πολιτική Τι πρόβλεπε ο Νόμος του 2009 για την οικονομική ανάκαμψη; Ενότητα 66 Ανασκόπηση Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 67 Δημοσιονομική πολιτική

και πολλαπλασιαστής Πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα της δημοσιονομικής πολιτικής

798 798 798

800 801

803

804

805 806 808

808

21

Πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα μιας αύξησης των δημοσίων δαπανών για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών 808 Πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα των μεταβολών στις κρατικές μεταβιβαστικές πληρωμές και στους φόρους 809 Πώς επηρεάζουν τον πολλαπλασιαστή οι φόροι 810

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Πολλαπλασιαστές και η ώθηση Ομπάμα Ενότητα 67 Ανασκόπηση

813 813

Ενότητα 68 Δημοσιονομικά ελλείμματα

814 814

και δημόσιο χρέος Το δημοσιονομικό αποτέλεσμα Το δημοσιονομικό αποτέλεσμα ως μέτρο της δημοσιονομικής πολιτικής Ο οικονομικός κύκλος και το κυκλικά προσαρμοσμένο δημοσιονομικό αποτέλεσμα Πρέπει να είναι ο προϋπολογισμός ισοσκελισμένος;

Ευρωπαϊκή αναζήτηση ενός δημοσιονομικού κανόνα Μακροχρόνιες συνέπειες της δημοσιονομικής πολιτικής Ελλείμματα, πλεονάσματα και χρέος Τα προβλήματα που θέτει η αύξηση του δημόσιου χρέους Ελλείμματα και χρέος στην πράξη Αφανείς υποχρεώσεις Ενότητα 68 Ανασκόπηση

814

815

818

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Προσθέτοντας νερό στις αντλίες για να μπορέσουν να μπορέσουν να δουλέψουν

818

819 820

821 822 823 825

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 21 Ανασκόπηση

827 828

Μέρος 22

Χρήμα, τραπεζική και Ομοσπονδιακή Τράπεζα 835 Πλαστό χρήμα 835 Ενότητα 69 Ορισμός

και μέτρηση του χρήματος Η έννοια του χρήματος Τι είναι χρήμα; Oι λειτουργίες του χρήματος Τύποι χρήματος

836 836 836 837 838

Ενότητα 69 Ανασκόπηση

841

Ενότητα 70 Τραπεζική

843 843

Η ιστορία του δολαρίου Μέτρηση της προσφοράς χρήματος

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

και δημιουργία χρήματος Ο νομισματικός ρόλος των τραπεζών

839 840

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

22

Τι κάνουν οι τράπεζες Το πρόβλημα της μαζικής απόσυρσης καταθέσεων

Είναι ένα θαυμάσιο τραπεζικό σύστημα Η ρύθμιση των τραπεζών Προσδιορισμός της προσφοράς χρήματος Πώς οι τράπεζες δημιουργούν χρήμα Αποθεματικά, τραπεζικές καταθέσεις και πολλαπλασιαστής χρήματος Ο πολλαπλασιαστής χρήματος στην πραγματικότητα Ενότητα 70 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 71 Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα Η δομή της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Η εξέλιξη του αμερικανικού τραπεζικού συστήματος Η κρίση της αμερικανικής τραπεζικής στην αυγή του 20ού αιώνα Απάντηση στις τραπεζικές κρίσεις: Η ίδρυση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Η κρίση αποταμίευσης και δανεισμού της δεκαετίας του 1980 Πίσω στο μέλλον: Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008

Ρυθμίσεις μετά την κρίση του 2008 Ενότητα 71 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Το τέλειο δώρο: Μετρητά ή δωροκάρτα;

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

843

845

846 846 847 848 849

850 852

854 854 855 856

857

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα, η προσφορά χρήματος, και το επιτόκιο Μακροπρόθεσμα επιτόκια

Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αντιστρέφει την πορεία Νομισματική πολιτική και συνολική ζήτηση Επεκτατική και περιοριστική νομισματική πολιτική Νομισματική πολιτική στην πράξη Η μέθοδος του κανόνα Taylor για τον καθορισμό της νομισματικής πολιτικής Στοχοθέτηση πληθωρισμού Το πρόβλημα του μηδενικού κατώτατου ορίου

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

888 890

891 891

891 892

894 894 895

897

862 863

Ενότητα 75 Χρήμα, παραγωγή και τιμές

899 899

864

871 871

Ενότητα 72 Ομοσπονδιακή Τράπεζα

872 Λειτουργίες της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ 872 Πώς η Ομοσπονδιακή Τράπεζα ασκεί πολιτική 873 Η υποχρέωση τήρησης ελάχιστων αποθεματικών 873 Το προεξοφλητικό επιτόκιο 874 Πράξεις ανοικτής αγοράς 874 και νομισματική πολιτική

Ποιος εισπράττει τους τόκους από το ενεργητικό της Ομοσπονδιακής Τράπεζας; 876 Ενότητα 72 Ανασκόπηση 877 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Η ζήτηση χρήματος Το κόστος ευκαιρίας της διακράτησης χρήματος Η καμπύλη ζήτησης χρήματος Μετατοπίσεις της καμπύλης ζήτησης χρήματος

Ενότητα 74 Νομισματική πολιτική και επιτόκιο 888

Ενότητα 74 Ανασκόπηση

859

Μέρος 23

Ενότητα 73 Η αγορά χρήματος

886

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

865

Το πρόσωπο της χρονιάς

Ενότητα 73 Ανασκόπηση

883 884 884 885

858

Μέρος 22 Ανασκόπηση

Νομισματική Πολιτική

Το γιεν χρήμα μετρητών Χρήμα και επιτόκια Το επιτόκιο ισορροπίας Δύο υποδείγματα επιτοκίων;

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

878 878 878 880 881

Ό,τι θέλει η Ομοσπονδιακή Τράπεζα, το παίρνει 896

στη μακροχρόνια περίοδο

Χρήμα, παραγωγή και τιμές Βραχυχρόνια και μακροχρόνια αποτελέσματα μιας αύξησης στην προσφορά χρήματος Νομισματική ουδετερότητα Μεταβολές της προσφοράς χρήματος και του επιτοκίου στη μακροχρόνια περίοδο

900 901

902

Διεθνή τεκμήρια της νομισματικής ουδετερότητας 903 Ενότητα 75 Ανασκόπηση 904

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Η PIMCO στοιχηματίζει στο φθηνό χρήμα

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 23 Ανασκόπηση

905

906

Μέρος 24

Πολιτικές απαντήσεις στην ανεργία και τον πληθωρισμό Με βαλίτσα στο χέρι για τραπεζική ανάληψη

911 911

Ενότητα 76 Πληθωρισμός,

αποκλιμάκωση του πληθωρισμού και αντιπληθωρισμός 912

Χρήμα και πληθωρισμός Το κλασικό υπόδειγμα χρήματος και τιμών Ο φόρος πληθωρισμού Η λογική του υπερπληθωρισμού

912 912 915 916

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τι προκάλεσε τον υπερπληθωρισμό στην Ζιμπάμπουε; Ήπιος πληθωρισμός και αποκλιμάκωση του πληθωρισμού Το χάσμα παραγωγής και το ποσοστό ανεργίας Ενότητα 76 Ανασκόπηση

Μέρος 25

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

917

918 918 920

922 Πληθωρισμός και ανεργία στη βραχυχρόνια περίοδο 922 Η βραχυχρόνια καμπύλη Phillips 922 Πληθωριστικές προσδοκίες και βραχυχρόνια καμπύλη Phillips 924 Πληθωρισμός και ανεργία στη μακροχρόνια περίοδο 925 Η μακροχρόνια καμπύλη Phillips 926 Επανεξέταση του φυσικού ποσοστού ανεργίας 927 Ενότητα 77 Η καμπύλη Phillips

Η Μεγάλη Αποκλιμάκωση του πληθωρισμού στη δεκαετία του 1980 Το κόστος της αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού Αντιπληθωρισμός Αντιπληθωρισμός χρέους Αποτελέσματα του προσδοκώμενου αντιπληθωρισμού

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

928 929 929 929 930

Ο τρόμος του αντιπληθωρισμού του 2010 Ενότητα 77 Ανασκόπηση

932 933

Ενότητα 78 Οι οικονομικές κρίσεις

935 935 935

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

και οι συνέπειές τους Τραπεζική: Οφέλη και κίνδυνοι Ο σκοπός της τραπεζικής Οι σκιώδεις τράπεζες και η επανεμφάνιση του φαινομένου της μαζικής απόσυρσης καταθέσεων Τραπεζικές κρίσεις και χρηματοπιστωτικός πανικός

Η κατάρρευση της Lehman Brothers Οι συνέπειες των τραπεζικών κρίσεων Τραπεζικές κρίσεις, υφέσεις και ανάκαμψη Γιατί οι υφέσεις που προκαλούνται από τραπεζικές κρίσεις είναι τόσο σοβαρές; Τραπεζικές κρίσεις και παρέμβαση του κράτους Η κρίση του 2008 και τα επακόλουθά της Σοβαρή κρίση, αργή ανάκαμψη Οι «μετασεισμικές δονήσεις» της κρίσης στην Ευρώπη Η διαμάχη αναπτυξιακών κινήτρων – ύφεσης Το μάθημα της μετά την κρίση ύφεσης Ρύθμιση στον απόηχο της κρίσης Ενότητα 78 Ανασκόπηση Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Άδειες εκτύπωσης χρήματος

ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

Μέρος 24 Ανασκόπηση

936 937

938 939 939

941 942 943 943

944 945 945 946 947

949

950

Μακροοικονομική ανοικτής οικονομίας Η Ελβετία δεν θέλει τα χρήματά σας Ενότητα 79 Ροές κεφαλαίων

και ισοζύγιο πληρωμών Οι λογαριασμοί του ισοζυγίου πληρωμών Η κατανόηση του ισοζυγίου πληρωμών

Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν και ο τρεχούμενος λογαριασμός Διαμόρφωση του υποδείγματος του χρηματοπιστωτικού λογαριασμού Βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες των διεθνών ροών κεφαλαίων Αμφίδρομες ροές κεφαλαίων Ενότητα 79 Ανασκόπηση

23

955 955 956 956 956

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 80 Η αγορά ξένου συναλλάγματος Ο ρόλος της συναλλαγματικής ισοτιμίας Κατανόηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών Συναλλαγματική ισοτιμία ισορροπίας Πληθωρισμός και πραγματικές συναλλαγματικές ισοτιμίες Ισοτιμία αγοραστικής δύναμης

Χαμπουργκερονομία Ενότητα 80 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 81 Συναλλαγματική πολιτική Καθεστώτα συναλλαγματικών ισοτιμιών Σταθερές και κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες Πώς μπορεί να κρατηθεί σταθερή μια συναλλαγματική ισοτιμία; Το δίλημμα του καθεστώτος συναλλαγματικών ισοτιμιών

961

961

964 964 965

967 967 967 968 972 973

975 975 978 978 979

979

981

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Η Κίνα κρατά σταθερό το γουάν Ενότητα 81 Ανασκόπηση

982 983

Ενότητα 82 Συναλλαγματικές ισοτιμίες

985

και μακροοικονομική πολιτική

Αναπροσαρμογές ισοτιμίας υπό καθεστώς σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών

Από το Μπρέτον Γουντς στο ευρώ Η νομισματική πολιτική υπό καθεστώς κυμαινόμενων συναλλαγματικών ισοτιμίιών Διεθνείς οικονομικοί κύκλοι Ενότητα 82 Ανασκόπηση

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ο πόλεμος των χωματουργικών μηχανημάτων Μέρος 25 Ανασκόπηση ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩN:

986

986

987 988 989 991 992

24

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Μέρος 26

Μακροοικονομική: Γεγονότα και ιδέες Η ιστορία δύο υφέσεων

997 997

Ενότητα 83 Ιστορία και διαφορετικές οπτικές

της Μακροοικονομικής 998 Κλασική μακροοικονομική 998 Χρήμα και επίπεδο τιμών 998 Ο οικονομικός κύκλος 999 Η Μεγάλη Κρίση και η κεϋνσιανή επανάσταση 999 Η κεϋνσιανή θεωρία 999 Η πολιτική για την αντιμετώπιση των υφέσεων 1001

Το τέλος της Μεγάλης Κρίσης Αμφισβητήσεις της κεϋνσιανής οικονομικής Η αναβίωση της νομισματικής πολιτικής Μονεταρισμός Πληθωρισμός και φυσικό ποσοστό ανεργίας Ο πολιτικός οικονομικός κύκλος Ορθολογικές προσδοκίες, πραγματικοί οικονομικοί κύκλοι και η νεοκλασική μακροοικονομική Ορθολογικές προσδοκίες Οι πραγματικοί οικονομικοί κύκλοι Ενότητα 83 Ανασκόπηση

1001 1002 1002 1003 1005 1006

Ενότητα 84 Η σύγχρονη

1011

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

μακροοικονομική συναίνεση

Συναίνεση και σύγκρουση στη σύγχρονη μακροοικονομική Ερώτημα 1: Είναι χρήσιμη η επεκτατική νομισματική πολιτική στην καταπολέμηση των υφέσεων;

1006 1007 1008 1009

1011 1012

Ερώτημα 2: Είναι χρήσιμη η επεκτατική δημοσιονομική πολιτική στην καταπολέμηση των υφέσεων; Ερώτημα 3: Μπορεί η νομισματική ή και η δημοσιονομική πολιτική να μειώσουν την ανεργία στη μακροχρόνια περίοδο; Ερώτημα 4: Θα πρέπει να χρησιμοποιείται η διακριτική δημοσιονομική πολιτική; Ερώτημα 5: Θα πρέπει να χρησιμοποιείται η διακριτική νομισματική πολιτική; Η κρίση και τα επακόλουθά της Η συζήτηση για τη δημοσιονομική πολιτική Η συζήτηση για τη νομισματική πολιτική Αποτελεί πρότυπο η Ιρλανδία;

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ:

Ενότητα 84 Ανασκόπηση Μέρος 26 Ανασκόπηση Παράρτημα Α

Γραφήματα στην Οικονομική Παράρτημα Β

Πίνακες μακροοικονομικών στοιχείων Γλωσσάριο Απαντήσεις στις ερωτήσεις ανασκόπησης των διδακτικών ενοτήτω Ευρετήριο

1013 1013

1013

1013 1013 1014 1015

1016

1017 1019 Α.1 Β.1 G.1

S.1 I.1

Ενότητα 1: Ενότητα 2: Ενότητα 3: Ενότητα 4:

Η μελέτη της οικονομικής Υποδείγματα και η κυκλική ροή Το υπόδειγμα του ορίου των παραγωγικών δυνατοτήτων Συγκριτικό πλεονέκτημα και εμπόριο

MEΡΟΣ

1

Βασικές οικονομικές έννοιες ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΙ ΩΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ

ΟΛΟΚΛΗΡΗ η οικονομική ανάλυση βασίζεται σε ένα σύ-

νολο κοινών αρχών οι οποίες ισχύουν για πολλά και διαφορετικά θέματα. Μερικές από τις αρχές αυτές σχετίζονται με την ατομική επιλογή – η οικονομική, πάνω απ’ όλα, ασχολείται με τις επιλογές των ατόμων. Θα επιλέγατε να αποταμιεύσετε τα χρήματά σας και να μετακινείστε με λεωφορείο ή θα αγοράζατε ένα αυτοκίνητο; Θα κρατούσατε το παλιό σας έξυπνο κινητό ή θα το αφήνατε στην άκρη και θα παίρνατε ένα νέο, πιο σύγχρονο; Ωστόσο, στην οικονομία της αγοράς οι αποφάσεις μας λαμβάνονται σε περιβάλλον που συνδιαμορφώνεται από τις αποφάσεις των άλλων – μέσω της οικονομικής αλληλεπίδρασης. Ακόμη και οι πιο απλές αποφάσεις μας –όπως το τι θα περιλαμβάνει το πρωινό μας– διαμορφώνονται από τις αποφάσεις χιλιάδων άλλων ατόμων, από τον παραγωγό μπανάνας της Κόστα Ρίκα, ο οποίος αποφάσισε να καλλιεργήσει τα φρούτα που τρώμε, μέχρι τον γεωργό της Αϊόβα που παρήγαγε το καλαμπόκι που ήλθε σε εμάς ως νιφάδες καλαμποκιού ή κορνφλέικς. Για να καταλήξουν στη διατύπωση θεωριών σχετικά με τις αγορές, οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν υποδείγματα, δηλαδή, απλοποιημένες αναπαραστάσεις της οικονομικής πραγματικότητας που μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε πολλά οικονομικά θέματα. Πόσο χρήσιμα είναι αυτά τα υποδείγματα για τη μελέτη της οικονομικής; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα, καλό θα ήταν να δούμε την εμπειρία των αδελφών Ράιτ. Το 1901, οι αδελφοί Γουίλμπουρ και Όρβιλ Ράιτ κατασκεύασαν τη μηχανή που θα άλλαζε τον κόσμο. Αλλά η μηχανή αυτή δεν ήταν το αεροπλάνο – η επιτυχημένη πτήση τους στο Κίτυ Χωκ της Βόρειας Καρολίνας (που

βλέπετε στην επάνω φωτογραφία) πραγματοποιήθηκε δύο χρόνια αργότερα. Αυτό που έκανε τους αδελφούς Ράιτ πραγματικούς πρωτοπόρους ήταν η αεροδυναμική σήραγγα, ένα ολοκληρωμένο σύστημα που χρησιμοποίησαν για τα αναγκαία πειράματά τους με τα πολλά και διαφορετικά τους σχέδια για τα φτερά και τις επιφάνειες του αεροπλάνου τους. Τα πειράματα αυτά τους όπλισαν με τη γνώση που, στη συνέχεια, θα καθιστούσε εφικτή την πτήση μιας μηχανής που ήταν βαρύτερη από τον αέρα. Ένα μικροσκοπικό αεροπλάνο που ισορροπεί ακίνητο σε μια αεροδυναμική σήραγγα δεν είναι το ίδιο πράγμα με ένα πραγματικό αεροσκάφος που εκτελεί πτήση. Αλλά ήταν ένα πολύ χρήσιμο μοντέλο ενός αεροπλάνου που ίπταται. Περιττό να λεχθεί ότι ο έλεγχος του προσχεδίου ενός αεροπλάνου σε μια αεροδυναμική σήραγγα είναι φθηνότερος και ασφαλέστερος τρόπος σε σχέση με την κατασκευή ενός κανονικού αεροπλάνου με την ελπίδα ότι θα πετάξει. Γενικότερα, τα υποδείγματα παίζουν σημαντικό ρόλο σε όλες σχεδόν τις επιστημονικές έρευνες – στις οποίες περιλαμβάνονται, ως επί το πλείστον, και οι έρευνες της οικονομικής. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικονομική θεωρία είναι κυρίως μια συλλογή υποδειγμάτων. Στο Μέρος 1, θα παρουσιάσουμε τη μελέτη της οικονομικής, λαμβάνοντας υπόψη τον ρόλο της ατομικής επιλογής. Θα εξετάσουμε πώς σκέφτονται οι οικονομολόγοι και, πιο συγκεκριμένα, θα δούμε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούν τα υποδείγματα στις εργασίες τους. Ακολούθως, θα μελετήσουμε δύο οικονομικά υποδείγματα τα οποία αυτοδικαίως θεωρούνται πολύ σημαντικά και, επίσης, θα εξηγήσουμε γιατί τα υποδείγματα αυτού του είδους είναι τόσο χρήσιμα.

T ENOTH

A

1

H μελέτη της οικονομικής

ΤΙ ΘΑ ΜΑΘΟΥΜΕ 1 Γιατί η στενότητα και η επιλογή είναι κεντρικής σημασίας για τη μελέτη της οικονομικής 2 Τη σημασία του κόστους ευκαιρίας στην ατομική επιλογή και τη λήψη αποφάσεων 3 Τη διαφορά μεταξύ θετικής και κανονιστικής οικονομικής 4 Πότε συμφωνούν οι οικονομολόγοι αλλά και γιατί μερικές φορές διαφωνούν

Ατομική επιλογή: Ο πυρήνας της οικονομικής

Η οικονομική είναι η μελέτη της στενότητας και της επιλογής. Κάθε οικονομικό ζήτημα, επί της ουσίας, σχετίζεται με την ατομική επιλογή – δηλαδή, με αποφάσεις αναφορικά με το τι να κάνουν και τι να μην να κάνουν τα άτομα. Στην πραγματικότητα, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι εάν δεν υπήρχαν οι ατομικές επιλογές δεν θα υπήρχε η οικονομική. Ας μπούμε σε ένα μεγάλο κατάστημα, όπως το Walmart ή το Target. Η οικονομική (economics) είναι η μελέτη της στενότητας και της επιλογής. Χιλιάδες διαφορετικά προϊόντα διατίθενται προς πώληση, και είναι εξαιρετιΗ ατομική επιλογή (individual choice) κά απίθανο –εσείς αλλά και οποιοσδήποτε άλλος– να έχετε την οικονομική συνδέεται με τις αποφάσεις των ατόμων δυνατότητα να αγοράσετε όλα όσα ενδεχομένως θα επιθυμούσατε να έχετε. ως προς το τι να πράξουν – πράγμα Επιπλέον, ούτως ή άλλως, στο σπίτι σας δεν θα υπήρχε αρκετός χώρος. που αναγκαστικά συνεπάγεται και αποΕξαιτίας των περιορισμών που σχετίζονται με τον προϋπολογισμό σας και φάσεις για το τι να μην πράξουν. τον χώρο σας, θα πρέπει να επιλέξετε ποια προϊόντα θα αγοράσετε και ποια Μια οικονομία (economy) είναι ένα σύστημα στο πλαίσιο του οποίου συντοθα αφήσετε στο ράφι. νίζονται οι παραγωγικές και καταναλωτιΠρώτα πρώτα, το γεγονός ότι τα προϊόντα αυτά βρίσκονται στο ράφι σχεκές δραστηριότητες μιας κοινωνίας. τίζεται με κάποια επιλογή – ο μάνατζερ του καταστήματος επέλεξε να τα τοποΣτην οικονομία της αγοράς (market θετήσει εκεί, και οι κατασκευαστές των προϊόντων επέλεξαν να τα παράγουν. economy) οι αποφάσεις των μεμονωμέΗ οικονομία είναι ένα σύστημα που συντονίζει τις επιλογές της παραγωγής με νων παραγωγών και των καταναλωτών καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τι, πώς τις επιλογές της κατανάλωσης, και διανέμει προϊόντα και υπηρεσίες στους και για ποιον θα παραχθεί, με ελάχιστη ανθρώπους που τα χρειάζονται. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια οικονομία της κρατική παρέμβαση στις αποφάσεις τους. αγοράς, στην οποία η παραγωγή και η κατανάλωση είναι το αποτέλεσμα αποκεντρωμένων αποφάσεων από πολλές επιχειρήσεις και ιδιώτες. Δεν υπάρχει κάποια κεντρική αρχή που να υπαγορεύει στους ανθρώπους τι να παράγουν ή πού να προωθήσουν τα προϊόντα τους. Κάθε μεμονωμένος παραγωγός παράγει ακριβώς ό,τι νομίζει πως θα είναι πιο επικερδές, και κάθε καταναλωτής αγοράζει με βάση τις επιλογές του.

5 Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ μακροοικονομικής και μικροοικονομικής

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

45

Όλες οι οικονομικές δραστηριότητες συνδέονται με ατομικές επιλογές. Με μια πιο προσεκτική ματιά θα κατανοήσουμε τι σημαίνει αυτό για τη μελέτη της οικονομικής.

Ο περιορισμός των πόρων

Δεν μπορείς πάντα να έχεις ότι θέλεις. Σχεδόν ο καθένας θα ήθελε να έχει ένα όμορφο σπίτι σε μια εξαιρετική τοποθεσία (και επίσης να έχει βοήθεια στις δουλειές του σπιτιού), να έχει δύο τρία πολυτελή αυτοκίνητα και συχνές διακοπές σε πολυτελή ξενοδοχεία. Αλλά ακόμη και σε μια πλούσια χώρα, όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν είναι πολλές οι οικογένειες που έχουν την οικονομική δυνατότητα να απολαμβάνουν όλα όσα θα ήθελαν. Έτσι, θα πρέπει να κάνουν επιλογές: παραδείγματος χάριν, να πάνε στο Disney World φέτος ή να αγοράσουν ένα καλύτερο αυτοκίνητο, να δεχθούν να ζουν με μικρό κήπο ή, για να έχουν μεγαλύτερο κήπο, να αποδεχθούν μεγαλύτερες μετακινήσεις κάθε μέρα, επιλέγοντας να ζήσουν εκεί όπου η γη είναι φθηνότερη. Το περιορισμένο εισόδημα δεν είναι ο μόνος παράγοντας που εμποδίζει τους ανθρώπους να έχουν ό,τι θέλουν. Ο διαθέσιμος χρόνος, επίσης, είναι περιορισμένος: υπάρχουν μόνον 24 ώρες σε μία ημέρα. Και επειδή ο χρόνος είναι περιορισμένος, η επιλογή να τον αφιερώνουμε σε μία δραστηριότητα, σημαίνει ότι δεν θα τον αφιερώσουμε σε κάποιαν άλλη – επιλέγοντας να διαβάσουμε το βράδυ για τις εξετάσεις, σημαίνει πως την ίδια βραδιά θα πρέπει να ξεχάσουμε το σινεμά. Πράγματι, πολλοί αισθάνονται τόσο περιορισμένοι από τον χρόνο του εικοσιτετραώρου που είναι πρόθυμοι να τον ανταλλάξουν με χρήμα. Παραδείγματος χάριν, τα μικρά καταστήματα της γειτονιάς μας χρεώνουν συνήθως υψηλότερες τιμές από τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα. Αλλά εκπληρώνουν έναν σημαντικό ρόλο στην τροφοδοσία των πελατών που θα προτιμούσαν να πληρώσουν κάτι παραπάνω, αντί να περνούν τον χρόνο τους ταξιδεύοντας ώσπου να φτάσουν σε ένα απομακρυσμένο σούπερ μάρκετ όπου, επιπλέον, θα κινδύνευαν να καθυστερήσουν περιμένοντας Παραγωγικός πόρος (resource) είναι οτιδήποτε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην στις μεγάλες ουρές. παραγωγή αγαθού ή υπηρεσίας. Γιατί τα άτομα πρέπει να κάνουν επιλογές; Ο πλέον πειστικός λόγος Η γη (land) αναφέρεται σε όλους τους παείναι ότι οι πόροι είναι περιορισμένοι (βρίσκονται σε στενότητα). Παραγωγιραγωγικούς πόρους που προέρχονται από κός πόρος είναι οτιδήποτε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή τη φύση, όπως τα ορυκτά, η ξυλεία και το κάποιου άλλου πράγματος. Οι παραγωγικοί πόροι της οικονομίας –μεριπετρέλαιο. κές φορές ονομάζονται και συντελεστές παραγωγής– μπορούν να ταξινομηΗ εργασία (labor) είναι η προσπάθεια των θούν σε τέσσερις κατηγορίες: τη γη (περιλαμβάνει την ξυλεία, το νερό, τα εργαζομένων. ορυκτά και όλους τους λοιπούς πόρους που προέρχονται από τη φύση), Το φυσικό κεφάλαιο (physical capital) ανατην εργασία (την προσπάθεια των εργαζόμενων), το φυσικό κεφάλαιο φέρεται σε αγαθά κατασκευασμένα από τον άνθρωπο που χρησιμοποιούνται για την πα(μηχανήματα, κτίρια, εργαλεία, και όλα τα άλλα βιομηχανικά προϊόντα ραγωγή άλλων αγαθών και υπηρεσιών. που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή άλλων αγαθών και υπηρεσιών) και, Το ανθρώπινο κεφάλαιο (human capital) τέλος, το ανθρώπινο κεφάλαιο (τα μορφωτικά επιτεύγματα και δεξιόαναφέρεται στις γνώσεις που αποκτώνται τητες του εργατικού δυναμικού που αυξάνουν την παραγωγικότητά του). μέσω του εκπαιδευτικού συστήματος και στις Ένας παραγωγικός πόρος βρίσκεται σε στενότητα όταν δεν διατίθεται δεξιότητες του εργατικού δυναμικού που σε επαρκείς ποσότητες ώστε να ικανοποιήσει πλήρως τους διάφορους τρόαυξάνουν την παραγωγικότητά του. πους με τους οποίους μια κοινωνία θα ήθελε να τον χρησιμοποιήσει. ΠαραΈνας παραγωγικός πόρος βρίσκεται σε στεδείγματος χάριν, υπάρχουν περιορισμένα αποθέματα πετρελαίου και άνθρανότητα (scarce) όταν δεν διατίθεται σε επαρκείς ποσότητες ώστε να μπορεί να ικανοποιήκα που, προς το παρόν, παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας που σει πλήρως τους διάφορους τρόπους με χρησιμοποιούμε για την παραγωγή και τη διανομή όλων όσων αγοράζουμε. τους οποίους θα ήθελε να τον χρησιμοποιήΚαι σε μια αναπτυσσόμενη παγκόσμια οικονομία, με έναν ραγδαία αυξασει μια κοινωνία. νόμενο παγκόσμιο πληθυσμό, ακόμη και η καθαρή ατμόσφαιρα και το νερό έχουν γίνει πόροι που βρίσκονται σε στενότητα. Όπως ακριβώς τα άτομα οφείλουν να κάνουν επιλογές, η στενότητα των πόρων συνεπάγεται ότι και η κοινωνία στο σύνολό της οφείλει να κάνει επιλογές. Ένας τρόπος για να κάνει τις επιλογές της μια κοινωνία είναι απλώς να επιτρέψει να προκύψουν ως αποτέλεσμα των πολλών ατομικών επιλογών. Παραδείγματος χάριν, μία εβδομάδα έχει συγκεκριμένες ώρες και τα άτομα θα πρέπει να αποφασίσουν πώς θα διαθέσουν τον χρόνο τους. Πόσες ώρες θα ξοδέψουν στα σούπερ μάρκετ για να έχουν χαμηλότερες τιμές αντί να εξοικονομούν χρόνο κάνοντας τις αγορές από τα μικρά καταστήματα της γειτονιάς τους; Η απάντηση θα προκύψει από το άθροισμα των επιμέρους ατομικών αποφάσεων: καθένα από τα εκατομμύρια των ατόμων της οικονομίας κάνει τη δική του επιλογή για το πού θα ψωνίσει, και η επιλογή της κοινωνίας θα είναι απλώς το άθροισμα των ατομικών αποφάσεων. Για διάφορους λόγους υπάρχουν κάποιες αποφάσεις για τις οποίες η κοινωνία αποφασίζει ότι είναι προτιμότερο να μην αφήνονται στην ατομική επιλογή. Παραδείγματος χάριν, δύο από τους συγγραφείς ζουν σε μια περιοχή

46

MΕΡΟΣ 1

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

που έως πρόσφατα ήταν κυρίως αγροτική, και στην οποία εκδηλώθηκε μια ραγδαία ανοικοδόμηση. Οι περισσότεροι κάτοικοι κατάλαβαν πως η κοινότητά τους είναι ένα αρκετά ευχάριστο μέρος για να ζει κάποιος, αν ορισμένες από τις εκτάσεις έμεναν ανεκμετάλλευτες. Αλλά κανένα μεμονωμένο άτομο δεν είχε κίνητρο να κρατήσει τη δική του γη ως ανοιχτό χώρο, ενώ θα μπορούσε εναλλακτικά να την πουλήσει σε έναν κατασκευαστή. Έτσι, σε πολλές κοινότητες των Ηνωμένων Πολιτειών δημιουργήθηκε η τάση, να αγοράζει την αναξιοποίητη γη η τοπική αυτοδιοίκηση για να εξασφαλίζει τη διατήρηση ανοιχτών χώρων. Οι αποφάσεις ως προς το πώς θα χρησιμοποιηθούν οι περιορισμένοι πόροι, είναι πολλές φορές προτιμότερο να λαμβάνονται από τα άτομα, αλλά μερικές φορές οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται σε ένα υψηλότερο επίπεδο, σε κοινωνικό επίπεδο.

Κόστος ευκαιρίας: Το πραγματικό κόστος κτήσης ενός αγαθού είναι αυτά από τα οποία παραιτούμαστε

Υποθέτουμε πως είναι η τελευταία περίοδος πριν από την αποφοίτησή σας και το πρόγραμμα των μαθημάτων σας δίνει τη δυνατότητα να επιλέξετε μόνο ένα μάθημα. Υπάρχουν δύο ωστόσο μαθήματα που πραγματικά θα θέλατε να πάρετε: «Εισαγωγή στα Γραφικά Υπολογιστών» και «Ιστορία της Τζαζ». Ας υποθέσουμε ότι έχετε αποφασίσει να επιλέξετε την Ιστορία της Τζαζ. Ποιο Το κόστος ευκαιρίας (opportunity θα είναι το κόστος της απόφασης αυτής; Είναι το ότι δεν μπορείτε να διαλέξετε το cost) εκφράζει το πραγματικό κόμάθημα Εισαγωγή στα Γραφικά Υπολογιστών, τη δεύτερη καλύτερη εναλλακτική στος ενός αγαθού: δείχνει αυτά επιλογή σας. Αυτό το είδος κόστους –από τι θα πρέπει να παραιτηθούμε, προκειμέαπό τα οποία κάποιος θα πρέπει να νου να έχουμε κάτι άλλο που επιθυμούμε– οι οικονομολόγοι το ονομάζουν κόστος παραιτηθεί για να αποκτήσει το αγαθό αυτό. ευκαιρίας αυτού του αγαθού. Έτσι, το κόστος ευκαιρίας της Ιστορίας της Τζαζ είναι το όφελος που θυσιάζουμε από την Εισαγωγή στα Γραφικά Υπολογιστών. Η έννοια του κόστους ευκαιρίας είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της ατομικής επιλογής, επειδή τελικά όλα τα κόστη είναι κόστη ευκαιρίας. Αυτό συμβαίνει γιατί κάθε επιλογή σημαίνει παραίτηση από κάποια άλλη εναλλακτική επιλογή. Μερικές φορές οι επικριτές ισχυρίζονται ότι οι οικονομολόγοι ενδιαφέρονται μόνο για το κόστος και το όφελος που μπορεί να μετρηθεί σε δολάρια και σεντς. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Μεγάλο μέρος της οικονομικής ανάλυσης περιλαμβάνει περιπτώσεις, παρόμοιες με την επιλογή των μαθημάτων του παραδείγματός μας, όπου το κόστος της επιλογής ενός μαθήματος δεν συνεπάγεται μεγαλύτερα δίδακτρα –πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει άμεσο χρηματικό κόστος. Παρ’ όλα αυτά, το μάθημα που θα επιλέξετε θα έχει ένα κόστος ευκαιρίας– το άλλο επιθυμητό μάθημα από το οποίο θα πρέπει να παραιτηθείτε, επειδή ο περιορισμένος χρόνος σας δεν σας επιτρέπει να διαλέξετε και τα δύο, αλλά μόνο το ένα. Πιο συγκεκριμένα, το κόστος ευκαιρίας μιας επιλογής είναι αυτό που θα πρέπει να θυσιάστε, παραιτούμενοι από την επόμενη καλύτερη εναλλακτική επιλογή σας. Θα μπορούσατε ίσως να σκεφθείτε ότι το κόστος ευκαιρίας είναι κάτι το επιπρόσθετο – δηλαδή, κάτι επιπλέον του χρηματικού κόστους ενός πράγματος. Ας υποθέσουμε ότι η επιλογή ενός μαθήματος κοστίζει 750 δολάρια επιπλέον δίδακτρα∙ τώρα υπάρχει ένα χρηματικό κόστος για την επιλογή του μαθήματος Ιστορία της Τζαζ. Το κόστος ευκαιρίας αυτής της επιλογής είναι κάτι διαφορετικό από αυτό το χρηματικό κόστος; Λοιπόν, σκεφτείτε δύο περιπτώσεις. Κατ’ αρχάς, ας υποθέσουμε ότι η επιλογή του μαθήματος Εισαγωγή στα Γραφικά Υπολογιστών κοστίζει επίσης 750 δολάρια. Σε αυτήν την περίπτωση, θα πρέπει να δαπανήσετε τα 750 δολάρια δίχως να έχει σημασία ποιο μάθημα θα επιλέξετε. Λοιπόν, αυτό που θα πρέπει να θυσιάσετε για να πάρετε το μάθημα Ιστορία της Τζαζ εξακολουθεί να είναι το μάθημα Εισαγωγή στα Γραφικά Υπολογιστών – έτσι κι αλλιώς θα πρέπει να δαπανήσετε αυτά τα 750 δολάρια. Αλλά ας υποθέσουμε ότι δεν υπάρχει καμία χρέωση για το μάθημα Εισαγωγή στα Γραφικά Υπολογιστών. Σε αυτή την περίπτωση, αυτό από το οποίο θα παραιτηθείτε για να πάρετε το μάθημα της Τζαζ είναι το όφελος από το μάθημα Γραφικά Υπολογιστών συν το όφελος που θα αποκομίζατε δαπανώντας αυτά τα 750 δολάρια σε άλλα πράγματα. Σε κάθε περίπτωση, το πραγματικό κόστος της επιλογής του προτιμώμενου μαθήματος είναι αυτό από το οποίο θα πρέπει να παραιτηθείτε για να έχετε το μάθημα που επιλέξατε. Καθώς μπορείτε να επεκτείνετε το σύνολο των αποφάσεών σας οι οποίες αποτελούν και τη βάση της κάθε επιλογής σας –το αν θα πάρετε ή όχι ένα μάθημα επιλογής, το αν θα αποφοιτήσετε ή όχι αυτή την περίοδο, το αν θα εγκαταλείψετε ή όχι τις σπουδές Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ είχε σας– θα συνειδητοποιήσετε ότι το κόστος σε όλες τις περιπτώσεις είναι τελικά ένα είδος κατανοήσει την έννοια του κόστους ευκαιρίας. κόστους ευκαιρίας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

47

Μερικές φορές τα χρήματα που θα πρέπει να πληρώσετε για κάτι είναι μια καλή ένδειξη του κόστους ευκαιρίας κάποιου πράγματος. Όμως, πολλές φορές δεν είναι. Ένα πολύ καλό παράδειγμα ότι το χρηματικό κόστος δεν είναι πάντοτε καλή ένδειξη του κόστους ευκαιρίας είναι το κόστος των σπουδών. Τα δίδακτρα και η στέγαση είναι ένα σημαντικό χρηματικό κόστος για τους περισσότερους φοιτητές∙ αλλά ακόμη και αν αυτά τα αγαθά ήταν δωρεάν, οι σπουδές θα εξακολουθούσαν να αποτελούν μια δαπανηρή επιλογή, διότι οι περισσότεροι φοιτητές, εάν δεν σπούδαζαν, θα είχαν μια δουλειά. Δηλαδή, σπουδάζοντας στο πανεπιστήμιο, οι φοιτητές παραιτούνται από το εισόδημα που θα μπορούσαν να έχουν κερδίσει εάν εργάζονταν αντί να σπουδάζουν. Αυτό σημαίνει ότι το κόστος ευκαιρίας των σπουδών τους στο πανεπιστήμιο είναι ό,τι πληρώνουν για τα δίδακτρα και τη στέγαση συν το διαφυγόν εισόδημα που θα είχαν κερδίσει αν εργάζονταν. Είναι εύκολο να διαπιστώσουμε ότι το κόστος ευκαιρίας των πανεπιστημιακών σπουδών είναι ιδιαίτερα υψηλό για ανθρώπους που, εναλλακτικά, θα μπορούσαν να έχουν αρκετά κερδοφόρες δουλειές στο ίδιο χρονικό διάστημα αντί να σπουδάζουν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αστέρες του μπάσκετ όπως ο ΛεΜπρόν Τζέιμς και επιχειρηματίες, όπως ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ιδρυτής του Facebook, είτε δεν σπούδασαν είτε, συχνά, εγκατέλειψαν τις σπουδές τους.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΗΠΩΣ ΕΧΕΤΕ ΕΝΑ ΛΕΠΤΟ;

ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Δίπλα σε πολλές ταμειακές μηχανές υπάρχει ένα μικρό καλάθι γεμάτο λεπτά. Οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν το καλάθι για να στρογγυλοποιούν τις αγορές τους προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Εάν ένα αγαθό κοστίζει 5,02 δολάρια, θα δώσουν στον ταμία 5,00 δολάρια και θα πάρουν δύο λεπτά από το καλάθι για να τα δώσουν στον ταμία. Εάν ένα αγαθό κοστίζει 4,99 δολάρια, θα πληρώσουν 5,00 δολάρια και ο ταμίας θα ρίξει ένα λεπτό στο καλάθι. Αυτή η διαδικασία κάνει τη ζωή όλων μας κάπως ευκολότερη. Φυσικά, θα γινόταν ακόμα ευκολότερη αν απλώς καταργούσαμε τα λεπτά – ένα βήμα που ορισμένοι οικονομολόγοι έχουν προτρέψει να γίνει. Αλλά γιατί να δίνουμε τόση σημασία στα λεπτά; Αν είναι ένα πολύ μικρό ποσό για να ανησυχούμε, τότε γιατί υπολογίζουμε τις τιμές με τόση ακρίβεια; Η απάντηση είναι ότι ένα λεπτό δεν αποτελούσε πάντοτε ένα τόσο αμελητέο ποσόν: η αγοραστική δύναμη του ενός λεπτού έχει μειωθεί σημαντικά από τον πληθωρισμό, τη γενική αύξηση των τιμών όλων των αγαθών και υπηρεσιών με την πάροδο του χρόνου. Πριν από σαράντα χρόνια, ένα λεπτό είχε περισσότερη αγοραστική δύναμη από αυτή που έχει σήμερα.

Γιατί λοιπόν μας ενδιαφέρει το θέμα; Άραγε, θυμόσαστε τη ρήση «Η δεκάρα που σώθηκε, είναι μια κερδισμένη δεκάρα;» Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να κερδίσετε χρήματα και, επομένως, θα πρέπει να αποφασίσετε αν η εξοικονόμηση ενός λεπτού του δολαρίου αποτελεί μια καλή παραγωγική χρήση του χρόνου σας. Θα μπορούσατε να κερδίσετε περισσότερα αφιερώνοντας τον χρόνο σας σε άλλες χρήσεις; Πριν από εβδομήντα περίπου χρόνια, ο μέσος μισθός ήταν σχεδόν 1,20 δολάρια ανά ώρα. Ένα λεπτό του δολαρίου ήταν ισοδύναμο με την αξία 30 δευτερολέπτων εργασίας, γι’ αυτό η εξοικονόμηση ενός λεπτού άξιζε εφόσον απαιτούσε χρόνο μικρότερο των 30 δευτερολέπτων. Όμως, καθώς αυξήθηκαν οι μισθοί, μαζί με τις συνολικές τιμές, ο μέσος εργαζόμενος κερδίζει πάνω από 23 δολάρια ανά ώρα. Αυτό σημαίνει ότι τώρα το ένα λεπτό είναι ισοδύναμο με εργασία κάτω των 2 δευτερολέπτων, με αποτέλεσμα, το κόστος ευκαιρίας να μην αξίζει τον χρόνο να ασχοληθούμε για ένα λεπτό περισσότερο ή για ένα λεπτό λιγότερο. Εν ολίγοις, το αυξανόμενο κόστος ευκαιρίας του χρόνου –από τη σκοπιά του χρηματικού κόστους– έχει μετατρέψει το λεπτό, από χρήσιμο νόμισμα που ήταν στο παρελθόν, σε κάτι προβληματικό.

Μικροοικονομική έναντι μακροοικονομικής

Έχουμε παρουσιάσει την οικονομική ως τη μελέτη των επιλογών και περιγράψαμε το πώς, επί της ουσίας, η οικονομική είναι θέμα ατομικής επιλογής. Ο κλάδος που σχετίζεται με τον τρόπο που λαμβάνουν τις αποφάσεις τους τα άτομα και με το πώς αυτές οι αποφάσεις αλληλεπιδρούν ονομάζεται μικροοικονομική. Η μικροοικονομική εστιάζει στις επιλογές που κάνουν τα άτομα, τα νοικοκυριά ή οι επιχειρήσεις – ασχολείται, δηλαδή, με τα μικρότερα τμήματα που απαρτίζουν την οικονομία ως σύνολο.

48

MΕΡΟΣ 1

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Η μακροοικονομική εστιάζει στη μεγαλύτερη εικόνα – στις γενικές ανοδικές και καθοδικές φάσεις της οικονομίας. Όταν μελετήσετε μακροοικονομική, θα μάθετε με ποιο τρόπο ερμηνεύουν οι οικονομολόγοι αυτές τις διακυμάνσεις και το πώς οι κυβερνήσεις μπορούν να χρησιμοποιήσουν την οικονομική πολιτική για να ελαχιστοποιήσουν τα δεινά που προκαλούν. Η Η μακροοικονομική (macroeconomics) μακροοικονομική επικεντρώνεται στα συνολικά οικονομικά μεγέθη –σε ασχολείται με τις συνολικές ανόδους και οικονομικά μέτρα όπως το ποσοστό ανεργίας, ο ρυθμός πληθωρισμού και το καθόδους της οικονομίας. ακαθάριστο εγχώριο προϊόν– τα οποία συνοψίζουν τα δεδομένα πολλών και Τα συνολικά οικονομικά μεγέθη (ecoδιαφορετικών αγορών. nomic aggregates) είναι οικονομικά μέτρα που συνοψίζουν τα δεδομένα πολλών και Στον Πίνακα 1.1 παρατίθενται κάποια τυπικά ερωτήματα που αφορούν διαφορετικών αγορών. την οικονομική. Στην αριστερή στήλη δίνουμε μια μικροοικονομική εκδοχή του ερωτήματος, σε συνδυασμό με το αντίστοιχο μακροοικονομικό ερώτημα που παρατίθεται στη δεξιά στήλη. Συγκρίνοντας τα ερωτήματα, μπορούμε να αποκτήσουμε μια ιδέα για τις διαφορές μεταξύ μικροοικονομικής και μακροοικονομικής. Όπως δείχνουν τα ερωτήματα, η μικροοικονομική εστιάζει στο πώς τα άτομα και οι επιχειρήσεις λαμβάνουν τις αποφάσεις τους, και στις συνέπειες αυτών των αποφάσεων. Παραδείγματος χάριν, ένα κολέγιο θα χρησιμοποιήσει τη μικροοικονομική για να καθορίσει πόσο θα κοστίσει η προσφορά ενός νέου μαθήματος – θα υπολογίσει τον μισθό του εκπαιδευτικού, το κόστος των υλικών του μαθήματος κ.ο.κ. Στη συνέχεια, κάνοντας τη σύγκριση του κόστους και του οφέλους, το κολέγιο θα μπορεί να αποφασίσει εάν θα προσφέρει ή όχι το νέο μάθημα. Αντίθετα, η μακροοικονομική εξετάζει τη συνολική συμπεριφορά της οικονομίας – πώς οι ενέργειες όλων των ατόμων και των επιχειρήσεων της οικονομίας αλληλεπιδρούν για να επιτύχουν μια συγκεκριμένη οικονομική επίδοση που επεκτείνεται στην κλίμακα ολόκληρης της οικονομίας. Παραδείγματος χάριν, η μακροοικονομική ασχολείται περισσότερο με το γενικό επίπεδο τιμών στην οικονομία και με το πόσο υψηλό ή χαμηλό είναι σε σχέση με τις τιμές του προηγούμενου έτους, και λιγότερο με την τιμή ενός συγκεκριμένου αγαθού ή υπηρεσίας. Η μικροοικονομική (microeconomics) μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι λαμβάνουν τις αποφάσεις τους και το πώς οι αποφάσεις αυτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1 Μικροοικονομικά έναντι μακροοικονομικών ερωτημάτων Μικροοικονομικά ερωτήματα

Μακροοικονομικά ερωτήματα

Πρέπει να σπουδάσω οικονομική ή να απασχοληθώ τώρα σε μια δουλειά;

Πόσα άτομα απασχολούνται συνολικά στην οικονομία κατά το τρέχον έτος;

Τι καθορίζει τον μισθό που πρόσφερε η Citibank στην Τζέρι Καμάγιο, μια νεαρή κάτοχο MBA;

Τι καθορίζει το συνολικό επίπεδο των μισθών που καταβάλλονται στους εργαζόμενους σε ένα δεδομένο έτος;

Τι περιλαμβάνει το κόστος ενός νέου μαθήματος που θα προσφέρει ένα πανεπιστήμιο ή ένα κολέγιο;

Τι καθορίζει το γενικό επίπεδο των τιμών στην οικονομία στο σύνολό της;

Ποιες πολιτικές θα πρέπει να υιοθετήσει η κυβέρνηση προκειμένου να διευκολύνει τους φοιτητές με χαμηλό εισόδημα να μπορούν να σπουδάσουν;

Ποιες πολιτικές θα πρέπει να εφαρμόσει η κυβέρνηση για την προώθηση της απασχόλησης και της ανάπτυξης της οικονομίας στο σύνολό της;

Τι καθορίζει την απόφαση της Citibank να ανοίξει ένα νέο υποκατάστημα στη Σαγκάη;

Τι καθορίζει τις συνολικές ανταλλαγές εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίου μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του υπόλοιπου κόσμου;

Θετική έναντι κανονιστικής οικονομικής

Η οικονομική ανάλυση, όπως θα διαπιστώσουμε σε ολόκληρο το βιβλίο, βασίζεται σε ένα σύνολο βασικών οικονομικών αρχών. Αλλά πώς εφαρμόζονται αυτές οι αρχές; Εξαρτάται από τον σκοπό της ανάλυσης. Η οικονομική ανάλυση που χρησιμοποιείται για να απαντήσει στο πώς λειτουργεί ο κόσμος, ή για να απαντήσετε σε ερωτήματα που δέχονται ξεκάθαρες απαντήσεις του τύπου σωστό ή λάθος, είναι γνωστή ως θετική οικονομική. Αντίθετα, η οικονομική ανάλυση που διατυπώνει προτάσεις για το πώς θα έπρεπε να λειτουργεί ο κόσμος, είναι γνωστή ως κανονιστική οικονομική.

Θετική οικονομική (positive economics) είναι ο κλάδος της οικονομικής ανάλυσης που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί στην πράξη η οικονομία. Η κανονιστική οικονομική (normative economics) είναι ο κλάδος της οικονομικής που διατυπώνει θέσεις για τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να λειτουργεί η οικονομία.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

49

Υποθέστε πως είστε οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού της χώρας σας και ότι ο πρωθυπουργός σκέφτεται να κάνει αλλαγές στα διόδια που εισπράττονται κατά μήκος της εθνικής οδού. Στη συνέχεια, παρατίθενται τρεις ερωτήσεις που μπορεί να σας θέσει ο πρωθυπουργός.

1. Πόσα έσοδα θα μας δώσουν τα διόδια στο επόμενο έτος;

2. Πόσο θα μπορούσαμε να αυξήσουμε τα έσοδα εάν αυξάναμε τα διόδια από 1,00 δολάριο που είναι σήμερα στα 1,50 δολάρια;

3. Θα πρέπει ή όχι να αυξηθούν τα διόδια, αν λάβουμε υπόψη ότι μια αύξηση της τιμής τους θα μειώσει πιθανώς την κυκλοφορία και τη ρύπανση της ατμόσφαιρας, αλλά θα προκαλέσει κάποιες οικονομικές δυσχέρειες σε εκείνους που μετακινούνται συχνά;

Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δύο πρώτα ερωτήματα και στο τρίτο ερώτημα. Τα δύο πρώτα είναι ερωτήματα σε σχέση με γεγονότα. Η πρόβλεψη των εσόδων του επόμενου έτους από τα διόδια, χωρίς καμία αύξηση, θα αποδειχθεί σωστή ή λανθασμένη, όταν μιλήσουν οι αριθμοί. Οι εκτιμήσεις σας για τις επιπτώσεις μιας μεταβολής στην τιμή των διοδίων είναι λίγο πιο δύσκολο να ελεγχθούν – η αύξηση των εσόδων θα εξαρτηθεί και από άλλους παράγοντες, εκτός από τα διόδια, και μπορεί να είναι δύσκολο να διαχωριστούν οι αιτίες της οποιασδήποτε μεταβολής στα δημόσια έσοδα. Κατ’ αρχήν, όμως, υπάρχει μόνο μία σωστή απάντηση (ασχέτως εάν είναι πολύ δύσκολο για μας να την γνωρίζουμε). Αλλά το ερώτημα κατά πόσον θα πρέπει ή όχι να αυξηθούν τα διόδια δεν μπορεί να έχει μία «σωστή» απάντηση, διότι δύο άνθρωποι που ενδεχομένως θα συμφωνούσαν σχετικά με τις επιπτώσεις που θα προκαλούσε μια υψηλότερη τιμή στα διόδια, θα μπορούσαν να διαφωνούν για το αν πράγματι θα ήταν μια καλή ιδέα η αύξηση της τιμής τους. Παραδείγματος χάριν, κάποιος που ζει κοντά στον εθνικό δρόμο, αλλά δεν μετακινείται συχνά, θα ενδιαφερθεί περισσότερο για τον θόρυβο και τη ρύπανση, και λιγότερο για το κόστος των μετακινήσεών του. Όμως, ένας άλλος που μετακινείται συχνότερα και που δεν ζει κοντά στην εθνική, ενδέχεται να έχει αντίθετες προτεραιότητες. Το παραπάνω παράδειγμα αναδεικνύει μια βασική διάκριση στον ρόλο της οικονομικής ανάλυσης και παρουσιάζει έναν άλλο τρόπο σκέψης όσον αφορά τη διάκριση μεταξύ θετικής και κανονιστικής ανάλυσης: η θετική οικονομική είναι για να περιγράφει την πραγματικότητα και η κανονιστική οικονομική είναι για να διατυπώνει προτάσεις. Η θετική οικονομική καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου και των προσπαθειών στον κλάδο των οικονομολόγων. Εξετάζοντας ξανά τα τρία ερωτήματα, ο πρωθυπουργός ίσως μπορεί να προβληματιστεί πάνω σε μια λεπτή αλλά σημαντική διαφορά μεταξύ των ερωτήσεων 1 και 2. Η ερώτηση 1 ζητάει μια απλή πρόβλεψη για τα έσοδα – την πρόβλεψη για το επόμενο έτος. Η ερώτηση 2 περιλαμβάνει ένα ερώτημα του τύπου: «τι θα συμβεί εάν», και ρωτάει πώς θα μεταβληθούν τα έσοδα εάν μεταβληθεί η τιμή των διοδίων. Οι οικονομολόγοι συχνά καλούνται να απαντήσουν και στους δύο αυτούς τύπους ερωτήσεων. Τα οικονομικά υποδείγματα, τα οποία δίνουν απλοποιημένες αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, όπως τα διαγράμματα ή οι εξισώσεις, είναι ιδιαίτερα χρήσιμα για να απαντήσει κάποιος σε ερωτήσεις του τύπου «τι θα συμβεί, εάν». Οι απαντήσεις σε τέτοιου είδους ερωτήματα χρησιμεύουν συχνά ως οδηγός άσκησης πολιτικής∙ όμως, εξακολουθούν να είναι προβλέψεις και όχι συνταγές. Δηλαδή, θα σας πουν τι θα συμβεί αν μεταβληθεί μια πολιτική, αλλά δεν σας πουν αν θα είναι καλό ή όχι το αποτέλεσμα της μεταβολής. Ας υποθέσουμε ότι το οικονομικό σας υπόδειγμα λέει ότι η αύξηση των διοδίων που προτείνει ο πρωθυπουργός θα αυξήσει τις αξίες των ακινήτων στις κοινότητες που βρίσκονται κοντά στην εθνική οδό, αλλά θα φορολογήσει ή θα ταλαιπωρήσει εκείνους που, προς το παρόν, χρησιμοποιούν την εθνική για να πάνε στη δουλειά τους. Μήπως αυτές οι πληροφορίες κάνουν την προτεινόμενη αύξηση των διοδίων να είναι μια καλή ιδέα ή μια κακή ιδέα; Εξαρτάται από το ποιον ρωτάτε. Όπως ήδη έχουμε διαπιστώσει, κάποιος που ανησυχεί ιδιαίτερα για τις κοινότητες που βρίσκονται κοντά στην εθνική οδό θα στηρίξει την αύξηση, αλλά κάποιος που σκέφτεται περισσότερο το πορτοφόλι των οδηγών θα αντιδράσει διαφορετικά. Αυτό, όμως, είναι μια αξιολογική κρίση – δεν είναι ζήτημα της θετικής οικονομικής ανάλυσης. Παρ’ όλα αυτά, οι οικονομολόγοι συχνά ασχολούνται με την κανονιστική οικονομική με σκοπό να δώσουν συμβουλές για την χάραξη πολιτικών. Αλλά πώς μπορούν να είναι επιτυχείς σε αυτό όταν δεν υπάρχει «σωστή» απάντηση; Θα μπορούσαμε να πούμε ότι και οι οικονομολόγοι είναι επίσης πολίτες και, όπως όλοι οι άλλοι, έχουν και αυτοί τις απόψεις τους. Ωστόσο, η οικονομική ανάλυση μπορεί συχνά να χρησιμοποιηθεί για να δείξει ότι ορισμένες πολιτικές είναι σαφώς καλύτερες από ορισμένες άλλες, ανεξάρτητα από τις επιμέρους απόψεις. Ας υποθέσουμε ότι οι πολιτικές Α και Β οδηγούν στην επίτευξη του ίδιου στόχου, αλλά ότι η πολιτική Α φέρνει τον καθένα σε καλύτερη θέση απ’ ό,τι η πολιτική B – ή, τουλάχιστον, φέρνει μερικούς σε καλύτερη θέση χωρίς να χειροτερεύει τη θέση των υπολοίπων. Τότε η πολιτική Α θα είναι σαφώς πιο αποτελεσματική από την πολιτική B. Αυτό δεν είναι μια αξιολογική κρίση: μιλάμε για τον καλύτερο τρόπο επίτευξης του στόχου, και όχι για τον ίδιο τον στόχο.

50

MΕΡΟΣ 1

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Παραδείγματος χάριν, έχουν χρησιμοποιηθεί δύο διαφορετικές πολιτικές ώστε να έχουν στέγη οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα: ο έλεγχος των μισθωμάτων που περιορίζει τις απαιτήσεις των ιδιοκτητών ακινήτων για υψηλά ενοίκια, και οι επιδοτήσεις ενοικίου που παρέχουν στις οικογένειες επιπλέον χρήματα για να πληρώνουν το ενοίκιο. Σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι οι επιδοτήσεις ενοικίου αποτελούν την πιο αποτελεσματική πολιτική. (Σε παρακάτω ενότητα θα δούμε γιατί συμβαίνει αυτό.) Έτσι η μεγάλη πλειοψηφία των οικονομολόγων, ανεξάρτητα από την προσωπική τους πολιτική στάση, ευνοούν τις επιδοτήσεις ενοικίου και όχι τον έλεγχο των μισθωμάτων. Όταν οι πολιτικές μπορούν να ταξινομηθούν με σαφήνεια κατ’ αυτόν τον τρόπο, τότε λέμε ότι οι οικονομολόγοι συμφωνούν γενικώς. Αλλά δεν είναι μυστικό ότι οι οικονομολόγοι μερικές φορές διαφωνούν.

Πότε και γιατί διαφωνούν οι οικονομολόγοι

Υπάρχει η φήμη ότι οι οικονομολόγοι διαφωνούν μεταξύ τους. Ποια είναι η προέλευση αυτής της φήμης; Μια καλή απάντηση είναι ότι τα μέσα ενημέρωσης, όταν αναφέρονται στις διαφορές απόψεων μεταξύ των οικονομολόγων, έχουν την τάση να μεγαλοποιούν τα πράγματα. Όταν σχεδόν όλοι οι οικονομολόγοι συμφωνούν μεταξύ τους πάνω σ’ ένα θέμα –παραδείγματος χάριν, στο ότι ο έλεγχος των μισθώσεων οδηγεί σε έλλειψη στέγης– τότε οι δημοσιογράφοι και οι εκδότες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι εδώ δεν υπάρχει θέμα που να αξίζει να καλυφθεί δημοσιογραφικά, με αποτέλεσμα η επαγγελματική συναίνεση των οικονομολόγων να μένει στην αφάνεια. ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ Αλλά όταν υπάρχει κάποιο ζήτημα πάνω στο οποίο διακεκριμένοι οικονομολόγοι έχουν αντίθετες θέσεις –παραδείγO KATAΝΑΛΩΤΗΣ ΕΙΝΑΙ ΜΙΣΟΖΩΝΤΑΝΟΣ ματος χάριν, αν η μείωση των φόρων θα βοηθήσει άμεσα την οικονομία– τότε αυτό βγάζει μια καλή είδηση. Έτσι, στα σίγουρα ακούγονται πολλά περισσότερα για τις περιοχές διαφωνίας μεταξύ των οικονομολόγων, απ’ ό,τι ακούγονται για τις πολλές περιοχές συμφωνίας τους.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

ΟΤΑΝ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΙ ΣΥΜΦΩΝΟΥΝ

«Αν βάζαμε όλους τους οικονομολόγους του κόσμου σε μια γραμμή, τον ένα δίπλα στον άλλο, αυτή η γραμμή δεν θα κατέληγε ποτέ στο ίδιο σημείο». Έτσι λέει ένα δημοφιλές ευφυολόγημα για τους οικονομολόγους. Αλλά οι οικονομολόγοι διαφωνούν πραγματικά τόσο πολύ; Όχι, σύμφωνα με μια κλασική έρευνα μελών της Αμερικανικής Ένωσης Οικονομικών (American Economic Association), τα πορίσματα της οποίας δημοσιεύθηκαν τον Μάιο του 1992 στο περιοδικό American Economic Review. Οι συγγραφείς ρώτησαν τους συμμετέχοντες αν συμφωνούν ή αν διαφωνούν με διάφορες τοποθετήσεις σχετικά με την οικονομία∙ τα ευρήματα έδειξαν ένα υψηλό επίπεδο συμφωνίας μεταξύ των επαγγελματιών οικονομολόγων σε πάρα πολλές από τις τοποθετήσεις. Στην κορυφή της λίστας, με πάνω από το 90% των οικονομολόγων να συμφωνούν, βρίσκονταν

τοποθετήσεις, όπως «Η επιβολή εισαγωγικών δασμών και οι ποσοστώσεις στις εισαγωγές συνήθως μειώνουν τη γενική οικονομική ευημερία» και «Η επιβολή ανώτατου ορίου στα ενοίκια μειώνει την ποσότητα και την ποιότητα της διαθέσιμης στέγης». Το εντυπωσιακό είναι ότι πολλοί, μη οικονομολόγοι διαφωνούν με αυτές τις δύο τοποθετήσεις: οι δασμοί και οι ποσοστώσεις στις εισαγωγές, προκειμένου να κρατηθούν έξω τα ξένα προϊόντα, ευνοούνται από πολλούς ψηφοφόρους, και οι προτάσεις για κατάργηση του ελέγχου στα ενοίκια σε πόλεις όπως η Νέα Υόρκη και το Σαν Φρανσίσκο συνάντησαν έντονες πολιτικές αντιδράσεις. Είναι, λοιπόν, μύθος το στερεότυπο των διαφωνιών μεταξύ των οικονομολόγων; Όχι εντελώς. Οι οικονομολόγοι διαφωνούν αρκετά σε ορισμένα θέματα, ιδιαίτερα στη μακροοικονομική, αλλά έχουν και ένα ευρύτατο κοινό έδαφος.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

51

ENOT

H

Αξίζει επίσης να θυμόμαστε ότι η οικονομική είναι, αναπόφευκτα, πολύ στενά συνδεδεμένη με την πολιτική. Πάνω σε μια σειρά από ζητήματα, πανίσχυρες ομάδες συμφερόντων γνωρίζουν ποιες απόψεις θα ήθελαν να ακουστούν. Ως εκ τούτου, έχουν κίνητρο να βρουν και να προωθήσουν τους οικονομολόγους εκείνους που υποστηρίζουν τις απόψεις αυτές. Το γεγονός αυτό τους δίνει εξέχουσα θέση και προβολή, μάλλον δυσανάλογη σε σχέση με την αποδοχή που απολαμβάνουν από τους λοιπούς συναδέλφους τους. Μολονότι η εικόνα που κυκλοφορεί για τις διαφωνίες των οικονομολόγων είναι εξωπραγματική, ωστόσο παραμένει γεγονός ότι οι οικονομολόγοι διαφωνούν συχνά μεταξύ τους πάνω σε σημαντικά πράγματα. Παραδείγματος χάριν, ορισμένοι αξιοσέβαστοι οικονομολόγοι υποστηρίζουν κατηγορηματικά πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα πρέπει να αντικαταστήσει τον φόρο εισοδήματος με τον φόρο προστιθέμενης αξίας (έναν εθνικό φόρο επί των πωλήσεων, που αποτελεί την κύρια πηγή δημοσίων εσόδων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες). Άλλοι, εξίσου σεβαστοί οικονομολόγοι, διαφωνούν. Ποιες είναι οι πηγές αυτής της διαφοράς των απόψεων; Μια σημαντική πηγή διαφορών εντοπίζεται στις αξίες: όπως και σε κάθε ομάδα διαφορετικών ατόμων, λογικοί άνθρωποι μπορούν να έχουν διαφορετικές αξίες. Σε σύγκριση με τον φόρο εισοδήματος, ο φόρος προστιθέμενης αξίας επιβαρύνει, συνήθως, περισσότερο τα άτομα με χαμηλά εισοδήματα. Έτσι, ένας οικονομολόγος ο οποίος αξιολογεί την κοινωνία με περισσότερο κοινωνικά κριτήρια περί εισοδηματικής ισότητας είναι πολύ πιθανό να αντιταχθεί στον φόρο προστιθέμενης αξίας. Όμως, ένας οικονομολόγος με διαφορετικές αξίες έχει λιγότερες πιθανότητες να αντιταχθεί. Μια δεύτερη σημαντική πηγή διαφορών εντοπίζεται στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι διεξάγουν την οικονομική ανάλυση. Οι οικονομολόγοι στηρίζουν τα συμπεράσματά τους σε υποδείγματα που είναι κατασκευασμένα βάσει κάποιων απλουστευτικών υποθέσεων για την πραγματικότητα. Δύο οικονομολόγοι νομιμοποιούνται να διαφωνούν σχετικά με το ποιες απλοποιήσεις είναι κατάλληλες – και, επομένως, να καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα. Ας υποθέσουμε ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ εξετάζει το ενδεχόμενο επιβολής ενός φόρου προστιθέμενης αξίας.

O οικονομολόγος Α βασίζεται σε μια απλοποίηση της πραγματικότητας που εστιάζει στο διοικητικό κόστος των φορολογικών συστημάτων, όπως το κόστος ελέγχου της συμμόρφωσης, η επεξεργασία των φορολογικών εντύπων, η είσπραξη του φόρου κ.ο.κ. O οικονομολόγος αυτός θα επισημάνει λοιπόν το υψηλό κόστος διαχείρισης του φόρου προστιθέμενης αξίας και θα επιχειρηματολογήσει κατά της επιβολής του συγκεκριμένου φόρου. Ο οικονομολόγος Β, όμως, πιστεύει ότι ο σωστός τρόπος για να προσεγγίσουμε το θέμα είναι να αγνοήσουμε το διοικητικό κόστος και να εστιάσουμε στο πώς ο προτεινόμενος νόμος θα μεταβάλλει την ατομική συμπεριφορά όσον αφορά την αποταμίευση. Αυτός ο οικονομολόγος βασίζεται σε μελέτες που αποδεικνύουν ότι οι φόροι προστιθέμενης αξίας αυξάνουν την αποταμίευση των καταναλωτών, πράγμα που αποτελεί ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Επειδή οι δύο οικονομολόγοι έχουν κάνει διαφορετικές απλουστευτικές υποθέσεις, τοποθετούνται στις διαφορετικές πλευρές της αντιπαράθεσης. Οι περισσότερες από αυτές τις διαφωνίες αίρονται τελικά με τη συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων που δείχνουν ποια από τις διαφορετικές απλουστευτικές παραδοχές των οικονομολόγων ταιριάζει καλύτερα με την πραγματικότητα. Ωστόσο, στην οικονομική, όπως και σε κάθε άλλη επιστήμη, απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα έως ότου η έρευνα ξεκαθαρίσει τις σημαντικές διαφορές – ίσως και δεκαετίες σε μερικές περιπτώσεις. Και από τη στιγμή που η οικονομία πάντοτε μεταβάλλεται κατά τρόπο που ακυρώνει παλαιές προσεγγίσεις ή εγείρει νέα ζητήματα πολιτικής, πάντα θα υπάρχουν νέα θέματα για τα οποία θα διαφωνούν οι οικονομολόγοι. Οι σχεδιαστές πολιτικής θα πρέπει, στη συνέχεια, να αποφασίσουν ποιους οικονομολόγους θα πρέπει να εμπιστευθούν.

TA

1

Aνασκόπηση Οι απαντήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου.

Ελέγξτε τι έχετε κατανοήσει

1. Ποιες είναι οι τέσσερις κατηγορίες των παραγωγικών πόρων; Δώστε ένα παράδειγμα παραγωγικού πόρου από κάθε κατηγορία.

2. Τι είδους πόρος είναι ο καθένας από τους παρακάτω; α. ο χρόνος που αναλώνεται στο ψήσιμο μπιφτεκιών σε εστιατόριο β. ένας εκσκαφέας γ. ένα ποτάμι

3. Παίρνετε 45.000 δολάρια ετησίως από την τρέχουσα εργασία σας στο Whiz Kids Consultants. Εξετάζετε μια προσφορά εργασίας από το Brainiacs, Inc., που θα σας δώσει 50.000 δολάρια ετησίως. Ποιο από τα παρακάτω είναι στοιχείο του κόστους ευκαιρίας εάν αποδεχθείτε τη νέα θέση εργασίας στο Brainiacs, Inc.; Απαντήστε με ένα ναι ή ένα όχι, και εξηγήστε την απάντησή σας.

MΕΡΟΣ 1

52

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

α. ο αυξημένος χρόνος που χρειάζεστε για τις μετακινήσεις στη νέα σας δουλειά. β. τα 45.000 δολάρια του μισθού από την παλιά δουλειά σας. γ. το πιο ευρύχωρο γραφείο στη νέα εργασία σας.

4. Προσδιορίστε ποια από τις ακόλουθες προτάσεις είναι θετική και ποια κανονιστική και εξηγήστε την απάντησή σας.

α. Η κοινωνία θα πρέπει να πάρει μέτρα που θα αποτρέπουν την εμπλοκή των ατόμων σε επικίνδυνες προσωπικές συμπεριφορές. β. Οι άνθρωποι που ως άτομα ασχολούνται με επικίνδυνες δραστηριότητες προκαλούν υψηλότερο κόστος για την κοινωνία μέσω των υψηλότερων ιατρικών δαπανών.

H

H

H

A

Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής

1. Ποιο από τα παρακάτω είναι παράδειγμα παραγωγικού πόρου; I. πετρέλαιο II. ένα εργοστάσιο III. ένα τσίζμπεργκερ α. μόνο το I β. μόνο το II γ. μόνο το III δ. μόνο το I και το II ε. το I, II, και το III

2. Ποια από τις παρακάτω περιπτώσεις αντιπροσωπεύει παραγωγικό πόρο σε στενότητα; I. Οι γοργά αναπτυσσόμενες οικονομίες αντιμετωπίζουν σημαντική ρύπανση των υδάτων.

II. Υπάρχει πεπερασμένη ποσότητα πετρελαίου στο φυσικό περιβάλλον.

III. Οι κασέτες έχουν πάψει να παράγονται. α. μόνο το I β. μόνο το II γ. μόνο το III δ. μόνο το I και II ε. το I, II και III 3. Υποθέστε ότι προτιμάτε να διαβάζετε ένα βιβλίο σας που ήδη έχετε στη βιβλιοθήκη σας από το να βλέπετε τηλεόραση και ότι προτιμάτε να βλέπετε τηλεόραση από το να ακούτε μουσική. Εάν αυτές είναι μόνον οι τρεις επιλογές σας, ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας της ανάγνωσης;

α. να βλέπετε τηλεόραση και να ακούτε μουσική β. να βλέπετε τηλεόραση γ. να ακούτε μουσική δ. να κοιμάστε ε. η χρηματική αξία του βιβλίου

4. Ποια (ποιες) από τις παρακάτω προτάσεις είναι κανονιστική; Ι. Η τιμή της βενζίνης αυξάνεται.

II. Η τιμή της βενζίνης είναι αρκετά υψηλή.

III. Η τιμή του φυσικού αερίου αναμένεται να μειωθεί στο εγγύς μέλλον. α. μόνο το I β. μόνο το II γ. μόνο το III δ. μόνο το I και III ε. το I, II και III

5. Ποια από τα παρακάτω ερωτήματα μελετά η μικροοικονομική; α. Να πάω στο κολέγιο ή να πιάσω δουλειά μετά την αποφοίτηση; β. Ποιες πολιτικές θα πρέπει να ασκήσει η κυβέρνηση για την προώθηση της απασχόλησης στην οικονομία; γ. Πόσα άτομα απασχολούνται στην οικονομία φέτος; δ. Έχει αυξηθεί ή έχει μειωθεί φέτος το γενικό επίπεδο των τιμών στην οικονομία; ε. Τι καθορίζει το συνολικό επίπεδο μισθών που καταβάλλονται στους εργαζόμενους σε ένα δεδομένο έτος;

H

H

H

A

Ερώτηση κριτικής σκέψης

Σε ποιο είδος της οικονομικής ανάλυσης τα ερωτήματα δέχονται απαντήσεις του τύπου «σωστό» ή «λάθος»; Σε ποιο είδος της οικονομικής ανάλυσης τα ερωτήματα δεν έχουν κατ’ ανάγκη «σωστή» απάντηση; Σε ποιο είδος

οικονομικής ανάλυσης τείνουν να διαφωνούν συχνότερα οι οικονομολόγοι; Γιατί μπορεί να διαφωνούν οι οικονομολόγοι; Εξηγήστε την απάντησή σας.

T ENOTH

A

2

Υποδείγματα και η κυκλική ροή

ΤΙ ΘΑ ΜΑΘΟΥΜΕ 1 Γιατί τα υποδείγματα είναι σημαντικά εργαλεία στη μελέτη της οικονομικής 2 Πώς να ερμηνεύουμε το διάγραμμα κυκλικής ροής της οικονομίας 3 Πώς οι ατομικές αποφάσεις επηρεάζουν την ευρύτερη οικονομία

Στην εισαγωγική ιστορία, είδαμε πώς το πείραμα των αδελφών Ράιτ με ένα μικροσκοπικό αεροπλάνο σε μια αεροδυναμική σήραγγα –μια απλοποιημένη προσομοίωση της πραγματικής πτήσης– εξυπηρέτησε ως μια πολύ χρήσιμη υποδειγματοποίηση της κρίσιμης πτήσης η οποία οδήγησε στο πραγματικό αεροπλάνο. Σε τούτη την ενότητα θα δούμε γιατί τα υποδείγματα είναι τόσο χρήσιμα για τους οικονομολόγους. Επίσης, θα εξετάσουμε μια σημαντική απλοποιημένη αναπαράσταση της οικονομικής πραγματικότητας – το διάγραμμα κυκλικής ροής.

Τα υποδείγματα απογειώνουν την οικονομική

Ως υπόδειγμα μπορούμε να θεωρήσουμε οποιαδήποτε απλοποιημένη εκδοχή της Το υπόδειγμα (model) είναι πραγματικότητας την οποία μπορούμε να χρησιμοποιούμε για την καλύτερη κατααπλοποιημένη αναπαράσταση νόηση των καταστάσεων του πραγματικού κόσμου. Όμως, πώς μπορούμε να δηπου χρησιμοποιούμε προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτεμιουργήσουμε μια απλοποιημένη αναπαράσταση μιας οικονομικής κατάστασης; ρα μια κατάσταση του πραγμαΜια δυνατότητα που έχει ο οικονομολόγος –το ισοδύναμο γι’ αυτόν της αεροδυτικού κόσμου. ναμικής σήραγγας– είναι να βρει ή να δημιουργήσει μια πραγματική, αλλά απλοποιημένη οικονομία. Παραδείγματος χάριν, οι οικονομολόγοι που ενδιαφέρονται για τον ρόλο του χρήματος μελετούν το σύστημα ανταλλαγών που αναπτύχθηκε στα στρατόπεδα κρατουμένων κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου τα τσιγάρα αποτελούσαν μια καθολικά αποδεκτή μορφή πληρωμών, ακόμη και μεταξύ των κρατουμένων που δεν κάπνιζαν. Μια άλλη δυνατότητα είναι να προσομοιώσει σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή τη λειτουργία της οικονομίας. Παραδείγματος χάριν, όταν προτείνονται αλλαγές στη φορολογική νομοθεσία, οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι χρησιμοποιούν φορολογικά υποδείγματα –μεγάλα μαθηματικά προγράμματα υπολογιστών– προκειμένου να αξιολογήσουν πώς οι προτεινόμενες αλλαγές θα επηρεάσουν τις διαφορετικές ομάδες ανθρώπων. Τα υποδείγματα είναι σημαντικά επειδή η απλότητά τους επιτρέπει στους οικονομολόγους να επικεντρωθούν στις συνέπειες μόνον μίας μεταβολής κάθε φορά. Δηλαδή, μας επιτρέπουν να κρατήσουμε όλους τους άλλους παράγοντες σταθερούς και να μελετήσουμε τον τρόπο με τον οποίο μία μεταβολή θα επηρεάζει το συνολικό οικονομικό αποτέλεσμα. Έτσι, κατά την κατασκευή οικονομικών υποδειγμάτων, μια σημαντική παραδοχή είναι η

54

MΕΡΟΣ 1

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

υπόθεση ότι οι λοιποί παράγοντες παραμένουν αμετάβλητοι, πράγμα Η υπόθεση ότι οι λοιποί παράγοντες που σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι σχετικοί παράγοντες παραμένουν σταθεροί. παραμένουν αμετάβλητοι (other things Μερικές φορές χρησιμοποιείται η λατινική φράση ceteris paribus, που equal assumption) σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι σχετικοί παράγοντες μένουν σταθεροί. σημαίνει ότι «τα άλλα πράγματα μένουν ίσα» ή ότι «τα υπόλοιπα δεδοΕίναι επίσης γνωστή ως παραδοχή ceteris μένα παραμένουν σταθερά». paribus (τα υπόλοιπα δεδομένα παραμέΩστόσο, δεν είναι πάντοτε δυνατόν να βρείτε ή να δημιουργήσετε μια νουν σταθερά). μικρής κλίμακας εκδοχή που να ταιριάζει στο σύνολο της οικονομίας – άλλωστε, ένα πρόγραμμα υπολογιστή είναι τόσο αποτελεσματικό όσο και τα δεδομένα που χρησιμοποιεί. (Οι προγραμματιστές έχουν μια φράση γι’ αυτό: εισερχόμενα σκουπίδια, εξερχόμενα σκουπίδια.) Για πολλούς λόγους, η πιο αποτελεσματική μορφή οικονομικής υποδειγματοποίησης είναι η κατασκευή «νοητικών πειραμάτων»: απλουστευμένες, υποθετικές εκδοχές των καταστάσεων του πραγματικού κόσμου. Όπως θα διαπιστώσετε στο ανά χείρας βιβλίο, τα υποδείγματα των οικονομολόγων παρουσιάζονται συχνά με τη μορφή ενός γραφήματος. Στην Ενότητα 3 θα εξετάσουμε τη γραφική απεικόνιση του ορίου των παραγωγικών δυνατοτήτων. Το όριο παραγωγικών δυνατοτήτων είναι ένα υπόδειγμα που βοηθά τους οικονομολόγους να μελετήσουν τις επιλογές που γίνονται σε κάθε οικονομία. Στην Ενότητα 4 θα δούμε το συγκριτικό πλεονέκτημα, ένα υπόδειγμα που αποσαφηνίζει την αρχή του οφέλους από το εμπόριο – τόσο μεταξύ ατόμων όσο και μεταξύ χωρών. Τα υποδείγματα μπορούν επίσης να παρουσιάζονται σε διαγράμματα. Σε αυτή την ενότητα θα χρησιμοποιήσουμε το διάγραμμα κυκλικής ροής για μια καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας της οικονομίας.

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ

ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

ΤΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΠΟΥ ΚΑΤΑΠΙΕ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Ένα υπόδειγμα είναι απλώς ένα υπόδειγμα, και αρκετοί θα σκεφτούν ότι είναι δύσκολο να προκαλέσει κάποιο πρόβλημα. Άλλωστε, πόσο μεγάλη ζημιά μπορεί να δημιουργήσει ένα υπόδειγμα; Οι οικονομολόγοι πιθανά θα απαντούσαν σε αυτό το ερώτημα με διαφορετικό τρόπο πριν τη χρηματοπιστωτική κατάρρευση του 20082009 και με διαφορετικό τρόπο μετά. Στην περίπτωση αυτή αποδείχθηκε ότι ένα κακό οικονομικό υπόδειγμα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της κρίσης. «Το υπόδειγμα που κατάπιε την οικονομία» προέκυψε από τη χρηματοοικονομική θεωρία, τον κλάδο της οικονομικής που προσπαθεί να κατανοήσει την αξία των περιουσιακών στοιχείων, όπως οι μετοχές και τα ομόλογα. Οι θεωρητικοί του χρηματοπιστωτικού συστήματος (που συχνά αναφέρονται και ως χρηματοοικονομολόγοι), έχουν συχνά επινοήσει πολύπλοκα υποδείγματα που βοηθούν τις εταιρείες επενδύσεων να λαμβάνουν τις αποφάσεις τους σχετικά με το ποια στοιχεία ενεργητικού θα γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας και σε ποια τιμή. Η χρηματοοικονομική θεωρία έχει γίνει όλο και πιο σημαντική, καθώς η Wall Street (η περιοχή της Νέας Υόρκης, όπου έχουν την έδρα τους όλες σχεδόν οι μεγάλες επενδυτικές εταιρείες) έχει μετατοπιστεί από τη διαπραγμάτευση των απλών στοιχείων ενεργητικού, όπως μετοχές και ομόλογα, σε πιο σύνθετα περιουσιακά στοιχεία, κυρίως ενυπόθηκα ομόλογα (mortgage-backed securities ή MBS). Ένα ενυπόθηκο ομόλογο (MBS) είναι περιουσιακό στοιχείο που εξασφαλίζει στον ιδιοκτήτη του μια ροή αποδόσεων με βάση τις πληρωμές που γίνονται από

χιλιάδες δανειολήπτες για τα στεγαστικά τους δάνεια. Οι επενδυτές θα ήθελαν να γνωρίζουν πόσο επικίνδυνα είναι αυτά τα σύνθετα περιουσιακά στοιχεία. Θα ήθελαν, δηλαδή, να ξέρουν τις πιθανότητες να χάσουν τα χρήματά τους αγοράζοντας ενυπόθηκα ομόλογα. Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες, αρκεί απλώς να πούμε ότι η εκτίμηση της πιθανότητας να χάσει τα χρήματά του κάποιος κάτοχος ενυπόθηκων ομολόγων είναι ένα σύνθετο πρόβλημα. Περιλαμβάνει τον υπολογισμό της πιθανότητας να σταματήσει να πληρώνει τα στεγαστικά του δάνεια ένας σημαντικός αριθμός χιλιάδων ιδιοκτητών ακινήτων – αυτοί που με τις πληρωμές τους εξασφαλίζουν την κάλυψη των ομολόγων. Μέχρι να μπορέσει να υπολογιστεί αυτή η πιθανότητα, οι επενδυτές απέφευγαν να αγοράσουν ενυπόθηκα ομόλογα (MBS). Το 2000, ένας θεωρητικός χρηματοοικονολόγος της Wall Street ανακοίνωσε ότι είχε λύσει το πρόβλημα αποτίμησης κινδύνου στην αγορά ενυπόθηκων ομολόγων με την επινόηση ενός απλού υποδείγματος. Οι πωλητές ομολόγων λάτρεψαν το υπόδειγμα, δεδομένου ότι τους άνοιξε μια τεράστια και εξαιρετικά κερδοφόρα αγορά. Χρησιμοποιώντας αυτό το απλό υπόδειγμα, η Wall Street μπόρεσε να δημιουργήσει και να πουλήσει δισεκατομμύρια ενυπόθηκα ομόλογα, εξασφαλίζοντας κέρδη δισεκατομμυρίων για τον εαυτό της.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΥΚΛΙΚΗ ΡΟΗ

Από την πλευρά τους οι επενδυτές πίστεψαν ότι είχε γίνει η εκτίμηση κίνδυνου, της πιθανότητας δηλαδή να χάσουν τα χρήματά τους αγοράζοντας ένα ενυπόθηκο ομόλογο (MBS). Από τα παρασκήνια, ορισμένοι ειδικοί του χρηματοπιστωτικού συστήματος είχαν προειδοποιήσει ότι οι εκτιμήσεις κινδύνου που υπολογίζονταν με βάση αυτό το απλουστευτικό υπόδειγμα, απλώς, ήταν λάθος. Υποστήριξαν ότι, στην απλότητά του, το υπόδειγμα είχε υποεκτιμήσει την πιθανότητα να σταματήσουν να πληρώνουν τα στεγαστικά τους δάνεια, την ίδια στιγμή, πολλοί ιδιοκτήτες ακινήτων αφήνοντας έτσι τους επενδυτές ενυπόθηκων ομολόγων (MBS) εκτεθειμένους στον κίνδυνο να υποστούν τεράστιες απώλειες. Είχαν πουληθεί σε επενδυτές, τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στο εξωτερικό, ενυπόθηκα ομόλογα ύψους πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων. Κατά την

55

περίοδο 2008-2009, οι επικριτές αυτών των πρακτικών έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για το ενδεχόμενο να οδηγήσει σε έκρηξη αυτή η καταστροφική μόδα. Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, οι τιμές των ακινήτων στις ΗΠΑ είχαν αυξηθεί πάρα πολύ, και είχαν χορηγηθεί ενυπόθηκα δάνεια σε πάρα πολλούς που δεν ήταν σε θέση να τα αποπληρώσουν. Καθώς οι τιμές των ακινήτων έπεσαν, εκατομμύρια ιδιοκτήτες ακινήτων δεν πλήρωσαν τα δάνειά τους. Με τις ζημιές που υπέστησαν όσοι από τους επενδυτές είχαν τοποθετήσει κεφάλαια σε ενυπόθηκα ομόλογα, έγινε αρκετά σαφές ότι το υπόδειγμα είχε πράγματι υποτιμήσει τους κινδύνους. Όταν οι επενδυτές και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε ολόκληρο τον κόσμο συνειδητοποίησαν την έκταση των απωλειών τους, είχαν ήδη κλονιστεί απότομα τα θεμέλια της παγκόσμιας οικονομίας.

Το διάγραμμα κυκλικής ροής

Η οικονομία των ΗΠΑ είναι μια τρομερά σύνθετη οντότητα, με πάνω από 155 Το διάγραμμα κυκλικής ροής (cirεκατομμύρια εργαζόμενους οι οποίοι απασχολούνται σε πάνω από 27 εκατομcular-flow diagram) αναπαριστά τις μύρια επιχειρήσεις, οι οποίες παράγουν εκατομμύρια διαφορετικά αγαθά και συναλλαγές σε μια οικονομία με δύο είδη ροών γύρω από έναν κύκλο. υπηρεσίες. Ωστόσο, μπορούμε να μάθουμε ορισμένα πολύ σημαντικά πράγματα για την οικονομία μελετώντας το απλό γράφημα που παρουσιάζεται στο Σχήμα 2.1. Το διάγραμμα κυκλικής ροής είναι μια απλουστευμένη αναπαράσταση του τρόπου με τον οποίο κινούνται στην οικονομία χρήμα, αγαθά και υπηρεσίες αλλά και συντελεστές της παραγωγής. Τα κίτρινα βέλη δείχνουν πώς τα αγαθά, υπηρεσίες, εργασία και πρώτες ύλες κινούνται προς τη μία κατεύθυνση, και τα πράσινα βέλη δείχνουν πώς το χρήμα που πληρώνει αυτές τις πραγματικές ροές κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μία βασική αρχή του διαγράμματος κυκλικής ροής είναι ότι το χρήμα που εισρέει σε κάθε αγορά ή σε κάθε τομέα είναι ίσο με το χρήμα που εκρέει από αυτή την αγορά ή από αυτόν τον τομέα.

ΣΧΗΜΑ 2.1 Διάγραμμα κυκλικής ροής

Χρήμα

α Χρήμα Νοικοκυριά Αγαθά και υπηρεσίες

Συν Συντελεστές

Αγορές συντελεστών

Αγορές προϊόντων

Αγαθά και υπηρεσίες ίες

Συντελεστές

Χρήμα

Χ Χρήμα Επιχειρήσεις

Το διάγραμμα παριστά τις ροές του χρήματος και των αγαθών και υπηρεσιών στην οικονομία. Στις αγορές προϊόντων, τα νοικοκυριά αγοράζουν αγαθά και υπηρεσίες από τις επιχειρήσεις, δημιουργώντας έτσι μια ροή αγαθών και υπηρεσιών προς τα νοικοκυριά και μια αντίθετη ροή χρήματος προς τις επιχειρήσεις. Το χρήμα ρέει πίσω στα νοικοκυριά, καθώς οι επιχειρήσεις αγοράζουν συντελεστές παραγωγής από τα νοικοκυριά στις αγορές συντελεστών.

56

MΕΡΟΣ 1

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Αυτό το απλό υπόδειγμα απεικονίζει μια οικονομία που περιλαμβάνει δύο Το νοικοκυριό (household) αποτεμόνο τύπους συμμετεχόντων: τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ένα νοικολείται από ένα άτομο ή μια ομάδα κυριό αποτελείται ή από ένα άτομο ή από μια ομάδα ατόμων (συνήθως μια ανθρώπων που μοιράζονται το εισόοικογένεια) που μοιράζονται το εισόδημά τους. Μια επιχείρηση είναι ένας δημά τους. οργανισμός ή μια παραγωγική μονάδα που παράγει αγαθά ή υπηρεσίες προς Η επιχείρηση (firm) είναι ένας οργανισμός που παράγει αγαθά και υπηπώληση – και που παρέχει απασχόληση στα μέλη των νοικοκυριών. ρεσίες προς πώληση. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 2.1, υπάρχουν δύο είδη των αγορών σε αυτή την Στις αγορές προϊόντων (product απλή οικονομία. Στην αριστερή πλευρά του διαγράμματος κυκλικής ροής παρίmarkets) πωλούνται και αγοράζονται στανται οι αγορές αγαθών και υπηρεσιών, που είναι γνωστές και ως αγορές τα αγαθά και οι υπηρεσίες. προϊόντων. Από τις αγορές αυτές τα νοικοκυριά αγοράζουν τα αγαθά και τις Στις αγορές συντελεστών παραγωγής (factor markets) αγοράζονται και υπηρεσίες που επιθυμούν και τα οποία παράγονται από τις επιχειρήσεις. Αυτό πωλούνται οι παραγωγικοί πόροι, κυδημιουργεί μια ροή αγαθών και υπηρεσιών προς τα νοικοκυριά και μια χρημαρίως το κεφάλαιο και η εργασία. τική ροή με αντίθετη φορά, από τα νοικοκυριά προς τις επιχειρήσεις. Στη δεξιά πλευρά του διαγράμματος κυκλικής ροής παρίστανται οι αγορές συντελεστών παραγωγής από τις οποίες οι επιχειρήσεις αγοράζουν τους πόρους (εισροές) που χρειάζονται για την παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών. Από την προηγούμενη ενότητα θα θυμόμαστε ασφαλώς ότι συντελεστές παραγωγής είναι η γη, η εργασία, το φυσικό κεφάλαιο και το ανθρώπινο κεφάλαιο. Η πιο γνωστή αγορά συντελεστή παραγωγής είναι η αγορά εργασίας, από την οποία οι εργαζόμενοι αμείβονται για τον χρόνο εργασίας και την προσπάθεια που αφιερώνουν στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Πέραν της εργασίας, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι τα νοικοκυριά έχουν στην κυριότητά τους και τους άλλους συντελεστές της παραγωγής και ότι τους πωλούν στις επιχειρήσεις. Παραδείγματος χάριν, όταν μια εταιρεία καταβάλει μερίσματα στους μετόχους της, δηλαδή, στα μέλη των νοικοκυριών, είναι στην πραγματικότητα σαν να πληρώνει για τη χρήση των μηχανημάτων και των κτιρίων που ανήκουν σε αυτούς τους επενδυτές. Για λόγους απλοποίησης, το διάγραμμα κυκλικής ροής στο Σχήμα 2.1 δεν περιλαμβάνει μια σειρά από πραγματικές επιπλοκές. Μερικά παραδείγματα πραγμάτων που δεν φαίνονται στο διάγραμμα κυκλικής ροής:

● Στον πραγματικό κόσμο, η διάκριση μεταξύ επιχειρήσεων και νοικοκυριών δεν είναι πάντοτε σαφής. Σκεφτείτε μια μικρή, οικογενειακή επιχείρηση, ένα αγρόκτημα, ένα κατάστημα, ένα μικρό ξενοδοχείο. Πρόκειται για μια επιχείρηση ή για ένα νοικοκυριό; Για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα θα έπρεπε να περιλαμβάνεται στο διάγραμμα κυκλικής ροής και ένα ξεχωριστό κουτάκι για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. ● Μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα θα έπρεπε να περιλαμβάνει ροές αγαθών, υπηρεσιών και χρήματος εντός του τομέα των επιχειρήσεων.

● Μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα θα έπρεπε να περιλαμβάνει την πώληση εμπορευμάτων από επιχειρήσεις προς άλλες επιχειρήσεις∙ παραδείγματος χάριν, οι χαλυβουργικές εταιρείες πωλούν το προϊόν τους κυρίως σε άλλες εταιρείες, όπως είναι οι κατασκευαστές αυτοκινήτων, και όχι σε νοικοκυριά. ● Το διάγραμμα δεν δείχνει το κράτος, που αντλεί χρήμα από την κυκλική ροή με τη μορφή φόρων και διοχετεύει χρήμα στην κυκλική ροή με τη μορφή δημοσίων δαπανών.

Με άλλα λόγια, το Σχήμα 2.1, δεν μας δίνει μια πλήρη εικόνα των μετεχόντων στην οικονομία και των ροών που εκδηλώνονται μεταξύ τους. Όμως, παρά την απλότητά του, το διάγραμμα κυκλικής ροής είναι ένας χρήσιμος οδηγός για το πώς λειτουργεί η οικονομία και για το πώς οι συμμετέχοντες συνδέονται μεταξύ τους. Στη συνέχεια θα ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στον τρόπο που σχετίζονται μεταξύ τους οι λήψεις αποφάσεων από τα άτομα με τις ευρύτερες οικονομικές επιπτώσεις.

Οι δαπάνες ενός ατόμου είναι το εισόδημα ενός άλλου

Το διάγραμμα κυκλικής ροής δείχνει πώς ό,τι κάνει κύκλο, γυρίζει πίσω. Η κυκλικότητα των δαπανών μεγεθύνει τη σημασία της συμπεριφοράς τόσο του ατόμου όσο και της επιχείρησης σε κάθε επίπεδο. Και μας βοηθά να εξηγήσουμε γιατί οι μειωμένες δαπάνες σε ένα τμήμα της οικονομίας μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα σε όλα σχεδόν τα τμήματα της οικονομίας. Ας δούμε τι συνέβη στη Γουίτσιτα του Κάνσας – που είναι γνωστή και ως «παγκόσμια πρωτεύουσα των αεροσκαφών» γιατί εκεί κατασκευάζονται πάρα πολλά αεροπλάνα. Το 2010, παρόλο που η οικονομία ανέκαμπτε από την ύφεση του 2007-2009, αρκετές επιχειρήσεις που είχαν προγραμματίσει να αγοράσουν πολλά αεροπλάνα αποφάσισαν να περικόψουν τις αγορές τους. Αυτές οι περικοπές ήταν μεγάλο πλήγμα για την οικονομία της Γουίτσιτα με αποτέλεσμα να μειωθούν οι καταναλωτικές δαπάνες στα καταστήματα λιανικής της πόλης. Ένα παρόμοιο πρόβλημα

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΥΚΛΙΚΗ ΡΟΗ

57

ENOT

H

εμφανίστηκε σε εθνικό επίπεδο το 2001 και το 2008, όταν οι περικοπές στις επιχειρηματικές επενδυτικές δαπάνες τροφοδότησαν μια απότομη μείωση στις λιανικές πωλήσεις. Αλλά γιατί οι περικοπές στις δαπάνες των επιχειρήσεων για αεροπλάνα θα πρέπει να σημαίνουν άδεια καταστήματα στα εμπορικά κέντρα; Στο κάτω κάτω, τα εμπορικά κέντρα είναι χώροι όπου ψωνίζουν οι οικογένειες και όχι οι επιχειρήσεις. Η απάντηση είναι ότι οι χαμηλότερες δαπάνες των επιχειρήσεων προκάλεσαν μείωση των εισοδημάτων σε ολόκληρη την οικονομία, επειδή οι άνθρωποι που θα κατασκεύαζαν αυτά τα αεροπλάνα Εάν μια ομάδα στην οικονομία αυξάνει τις δαπάνες Εάν μια ομάδα στην οικονομία μειώνει τις δαπάνες της, το εισόδημα των άλλων ομάδων μειώνεται. έχασαν τις δουλειές τους ή ανα- της, το εισόδημα των άλλων ομάδων αυξάνεται. γκάστηκαν να αποδεχθούν περικοπές αμοιβών. Μεταξύ 2008 και 2010, ο κλάδος της αεροναυπηγικής της Γουίτσιτα έχασε περίπου 13.000 θέσεις εργασίας. Καθώς εξατμίστηκαν τα εισοδήματα στον αεροναυπηγικό κλάδο, το ίδιο έγινε και με τις καταναλωτικές δαπάνες εκείνων που εργάζονταν στον αεροναυπηγικό κλάδο. Και τότε εισοδήματα και δαπάνες στους κλάδους που στηρίζονταν από τους εργαζόμενους στον αεροναυπηγικό κλάδο –λιανικές πωλήσεις, φροντίδα παιδιών, κατασκευή κατοικιών κ.ο.κ.– μειώθηκαν, και το ντόμινο της πτώσης της κατανάλωσης και της μείωσης των εισοδημάτων συνεχίστηκε. Αυτή η ιστορία εκφράζει μια γενική αρχή: οι δαπάνες ενός ατόμου είναι το εισόδημα κάποιου άλλου ατόμου. Σε μια οικονομία της αγοράς, οι άνθρωποι ζουν πουλώντας πράγματα –συμπεριλαμβανομένης της εργασίας τους– σε άλλους ανθρώπους. Αν κάποια ομάδα στην οικονομία αποφασίσει, για οποιονδήποτε λόγο, να δαπανά περισσότερο, το εισόδημα των άλλων ομάδων θα αυξηθεί. Αν κάποια ομάδα αποφασίσει να δαπανά λιγότερο, το εισόδημα των άλλων ομάδων θα μειωθεί. Επειδή οι δαπάνες ενός ατόμου είναι το εισόδημα κάποιου άλλου ατόμου, εμφανίζεται μια αλυσιδωτή αντίδραση στην καταναλωτική συμπεριφορά. Οι περικοπές δαπανών οδηγούν σε μειωμένα οικογενειακά εισοδήματα∙ οι οικογένειες αντιδρούν με μείωση των καταναλωτικών δαπανών, η οποία οδηγεί σε μείωση των προσλήψεων που κάνουν οι επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα και άλλον έναν γύρο περικοπών εισοδήματος∙ και ούτω καθεξής. Μέσω αυτών των επιπτώσεων οι ατομικές και οι επιχειρηματικές αποφάσεις προκαλούν μια διακύμανση σε ολόκληρη την οικονομία. Λάβετε υπόψιν ότι η συμπεριφορά στο μικρο-επίπεδο μπορεί να έχει μακροοικονομικές συνέπειες.

TA

2

Aνασκόπηση Οι απαντήσεις δίνονται στο τέλος του βιβλίου.

Ελέγξτε τι έχετε κατανοήσει

1. Χρησιμοποιήστε ένα διάγραμμα κυκλικής ροής για να εξηγήσετε πώς μια αύξηση στο ύψος του χρήματος που δαπανάται από τα νοικοκυριά έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των θέσεων εργασίας στην οικονομία.

2. Οι πετρελαϊκές εταιρείες επενδύουν σημαντικά ποσά σε έργα που τους επιτρέπουν να εξάγουν πετρέλαιο από την «ασφαλτούχο άμμο» του Καναδά. Κοντά στα έργα, στο Έντμοντον της επαρχίας Αλμπέρτα, ανθούν τα εστιατόρια και οι λοιπές επιχειρήσεις καταναλωτικών αγαθών. Εξηγήστε γιατί, με βάση μια αρχή που μάθατε σε αυτή την ενότητα.

58

MΕΡΟΣ 1

ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής

1. Η υπόθεση ότι οι λοιποί παράγοντες παραμένουν αμετάβλητοι επιτρέπει στους οικονομολόγους

α. να αποφύγουν να κάνουν υποθέσεις σχετικά με την πραγματικότητα.

β. να επικεντρώνονται στα αποτελέσματα μόνο μίας μεταβολής σε δεδομένη στιγμή.

γ. την υπεραπλούστευση.

δ. να μην κάνουν καμία αλλαγή στο υπόδειγμά τους.

ε. να απεικονίζουν στο υπόδειγμά τους όλες τις πτυχές του πραγματικού κόσμου.

2. Ποιο από τα παρακάτω είναι αληθές; Το απλό διάγραμμα κυκλικής ροής Ι. περιλαμβάνει μόνο τις αγορές προϊόντων.

II. περιλαμβάνει μόνο τις αγορές παραγωγικών συ-

ντελεστών.

III. είναι μια απλοποιημένη αναπαράσταση της μα-

κροοικονομικής.

α. μόνο το I

3. Η επιχείρηση είναι απαραίτητα

α. εργοδότης δικηγόρων ή λογιστών. β. πάροχος υπηρεσιών. γ. οργανισμός.

δ. εταιρεία ή δουλειά.

ε. κατασκευαστής εμπορευμάτων.

4. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι παραγωγικοί συντελεστές κατέχονται από α. τις επιχειρήσεις. β. την κυβέρνηση.

γ. τις αγορές συντελεστών. δ. τα νοικοκυριά.

ε. τους οικονομολόγους.

5. Οι οικονομολόγοι δημιουργούν τα υποδείγματά τους με βάση α. την ωραία εμφάνιση.

β. μόνο το II

β. τον ρεαλισμό.

δ. μόνο το I και το III

δ. τον κατακερματισμό της πραγματικότητας.

γ. μόνο το III

ε. κανένα από τα παραπάνω

Ερώτηση κριτικής σκέψης

Οι κάτοικοι της φανταστικής οικονομίας της Ατλαντίδας χρησιμοποιούν ως χρήμα τα κοχύλια κάουρι (κυπραία). Σχεδιάστε ένα διάγραμμα κυκλικής ροής που να δείχνει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις παράγουν πατάτες και ψάρια, και τα νοικοκυριά αγοράζουν πατάτες και ψάρια. Τα νοικοκυριά παρέχουν επίσης τη γη τους και την εργασία τους στις επιχειρήσεις. Προσδιορίστε πού θα υπάρξουν επιδράσεις στις ροές των κοχυλιών κάουρι, των αγαθών και υπηρεσιών ή των παραγωγικών συντελεστών,

γ. το υψηλό επίπεδο λεπτομερειών τους. ε. την απλοποίηση.

σε καθεμία από τις ακόλουθες περιπτώσεις. Περιγράψτε πώς αυτές οι επιδράσεις θα εξαπλωθούν στον κύκλο. α. Ένας καταστροφικός τυφώνας πλημμυρίζει πολλά από τα χωράφια της πατάτας. β. Μια παραγωγική εποχή ψαρέματος αποδίδει έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό ψαριών. γ. Οι κάτοικοι της Ατλαντίδας ανακαλύπτουν τη μουσική της Μπιγιονσέ και αφιερώνουν αρκετές μέρες του μήνα σε φεστιβάλ χορού.