῾ Ο Φρ. Νίτσε τὸ 1868-9.
Φρ. Νίτσε
Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΟΙ ΠΡΟΠΛΑΤΩΝΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (1867-75)
Πρόλογος - Μετάφραση - Σχόλια
Βαγγέλης Δ ουβαλέρης Φιλολογική επιμέλεια
Ηρκος Ρ. 'Αποστολίδης
0
GUTENBERG 'Αθήνα 2013
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΗ
ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΧΡΟΝΙΑ τοῦ διορισμοῦ του ὡς τακτικοῦ καθηγητῆ Φιλολογίας στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Βασιλείας, πρὶν κἂν ἐκδοθεῖ ἡ Γέννηση τῆς τραγωδίας, ὁ Νίτσε ἀνακοινώνει σειρὰ μαθημάτων ἀϕ’ ἑνὸς γιὰ τοὺς Προπλατωνικοὺς ϕιλοσόϕους1 κι ἀϕ’ ἑτέρου γιὰ τοὺς διαλόγους τοῦ Πλάτωνα.2 Γράϕει στὸν ϕίλο του, κορυϕαῖο μελετητὴ τοῦ ᾽Αρχαίου Μυθιστορήματος καὶ δεινὸ ἱστορικὸ Rohde:3 Θ’ ἀσχοληθῶ μὲ θέματα ποὺ μ’ ἐνδιαϕέρουν, ἢ ποὺ ὀϕείλω νὰ γνωρίζω στὴν ἐντέλεια. Προϕανῶς ἐ γ ὼ θὰ ὠϕεληθῶ πρωτίστως []. Τὸ προσεχὲς ἑξάμηνο θὰ μιλήσω γιὰ τὴν ἱστορία τῶν Προπλατωνικῶν ϕιλοσόϕων. ᾽Αλλ’ ὁ νεαρὸς ϕιλόλογος δὲν περιορίζεται ἐκεῖ. ῎ Ηδη ἀπ’ τὸ καλοκαίρι τοῦ 1866, πρὶν ἀκόμα γίνει καθηγητής, διαβάζει τὴν ῾Ιστορία τοῦ Ὑλισμοῦ τοῦ F.A. Lange, ὁ ὁποῖος τοῦ ξυπνάει τὸ ἐνδιαϕέρον γιὰ τὶς ϕυσικὲς ᾽ Επιστῆμες, τὸν κάνει νὰ ξεπεράσει τὴ μεταϕυσικὴ τοῦ Σοπενάουερ, ὁδηγῶντας τον στὸν Δημόκριτο4 κι ἀπωτέρως στοὺς ἄλλους Προσωκρατικούς. ᾽ Επὶ πλέον, μελετᾶ τὰ ἔργα τοῦ μαθηματικοῦ, ἀστρονόμου καὶ ϕιλόσοϕου R.G. Boscovich, παρακολουθεῖ τὶς ἔρευνες τοῦ ζωολόγου Karl von Baer, μὰ κι ἄλλων ἐπιστημόνων τοῦ 19ου αἰώνα, ἀναπτύσσοντας σιγὰ-σιγὰ τὴ δική του γνω1. Χειμερινὸ ἑξάμηνο 1869-70. 2. Χειμερινὸ ἑξάμηνο 1871-2. 3. ᾽ Ιούλιος 1869. 4. Βλ. Παράρτημα, ἀπόσπ. 49 κ.ἑ.
14
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑ Σ ΤΗ
σιοθεωρία. Κυρίως ἐπηρεάζεται ἀπ’ τὴν ἀγνωστικὴ ροπὴ τοῦ Κὰντ καὶ τοῦ Lange.5 ῞Ολ’ αὐτὰ τὰ ἐνσωματώνει στὴ σπουδή του γιὰ τοὺς Προπλατωνικούς, συγκροτῶντας ἕνα κείμενο, ἢ μᾶλλον μιὰ σωρεία σημειώσεων, μὲ χαρακτῆρα ὄχι στενὰ ϕιλολογικό. Στὸ τέλος τοῦ ἑξαμήνου, ὁ Νίτσε ἐπεξεργάζεται τοὺς Προπλατωνικούς, σχεδιάζοντας νὰ γράψει τὸ «συμπλήρωμα» τῆς Γέννησης –ποὺ εἶχε πιὰ ἐκδοθεῖ–, ὡς δῶρο γιὰ τὰ γενέθλια τοῦ Βάγκνερ, τὸ Πάσχα τοῦ 1873. ῎Εγραϕε καὶ ξανάγραϕε, καὶ τὸ πρίσμα θεώρησης διευρύνονταν ὁλοένα: δὲν περιοριζόταν σὲ μιὰν ἑρμηνεία ἢ ἀνάλυση κάποιων ἀποσπασμάτων, μὰ διερωτᾶτο τί κρύβεται πίσω ἀπ’ τὴν ἴδια τὴ ϕιλοσοϕία ὡς ἔκϕανση ἑνὸς πολιτισμοῦ, τί προυποθέτει ἡ ὕπαρξη ἑνὸς ϕιλοσόϕου σὲ μιὰ κοινωνία, ποιά ἡ σχέση του μὲ τὴν Τέχνη καὶ τὴν ᾽Επιστήμη· ἔπειτα, ἐξέταζε τὸ ρόλο τῆς γλώσσας,6 τῶν αἰσθήσεων γενικώτερα, κυρίως τοῦ ματιοῦ, ὅλης τῆς ἐσωτερικῆς ὀργάνωσης τοῦ ἀνθρώπου. ῎Ετσι, τὸ ἔργο ἔπαιρνε τεράστιες διαστάσεις. ῾Ο Νίτσε πολιορκεῖ τὸ θέμα του ἀπὸ κάθε δυνατὴ γωνία. Μάλιστα, δὲ διστάζει νὰ μελετήσει Μαθηματικά (ἂν κ’ εἶχε ὁμολογήσει πὼς ἡ κλίση του δὲν ἦταν πρὸς τὰ κεῖ) ἢ νὰ παρακολουθήσει μαθήματα Χημείας! Δὲ γνωρίζουμε ἂν ὄντως συνειδητοποίησε πόσο μακριὰ βρίσκονταν ὁ Βάγκνερ ἀπὸ αὐτὴ τὴ θεματολογία, ποὺ 5. George J. Stack, Kant, Lange, and Nietzsche: critique of knowledge· στὸ ἔργο: Nietzsche and the modern German thought, ἐπιμ. Keith Ansell-Pearson, New York, 2002, 33· 37. 6. Μελετῶντας τὸ ἔργο τοῦ γλωσσολόγου G. Gerber (Die Sprache als Kunst, τ. I, Βερολίνο, 1871) ἐμβάθυνε στὴ γνωσιολογικὴ διάστα-
ση τῆς γλώσσας. Πρβλ τὸ δοκίμιό του: «Περὶ ἀλήθειας καὶ ψεύδους ὑπὸ ἐξωηθικὴ ἔννοια» (1872-3), μὲ τὸ ὁποῖο ὁ Νίτσε προσπαθεῖ νὰ συναρτήσει τὴ Γέννηση τῆς τραγωδίας μὲ τούτη τὴ μελέτη του γιὰ τοὺς Προσωκρατικούς. (LPP, 36.)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑΣΤΗ
15
καμμιὰ σχέση δὲν εἶχε μὲ τὴν «ὑπόθεση τῆς ζωῆς του»· πάντως, ἔχοντας πιὰ κατὰ νοῦν τὸν «ἑορτάζοντα», ὁ Νίτσε προσπάθησε –ὁλοϕάνερα– νὰ ταιριάξει τὰ ἀταίριαστα: παρέλειψε ὅλες τὶς παραθέσεις ἀρχαίων χωρίων, ἀπάλειψε τὶς παραπομπὲς σὲ ϕιλολογικὰ γραϕτὰ ἄλλων, ἄϕησε ἀπέξω κάθε ἐπιστημονικὴ ἀναϕορὰ καὶ συνάρτηση μὲ τὸ παρόν, κι ἀντ’ αὐτοῦ πρόσθεσε δυὸ-τρία χωρία (κι ὄχι τὰ πιὸ καίρια) τοῦ Σοπενάουερ, ἔβαλε τ’ ὄνομα τοῦ Βάγκνερ στὴν ἀρχὴ τοῦ πρώτου κεϕαλαίου, προσάρμοσε μιὰ παράγραϕο τοῦ Jean Paul μαζὶ μ’ ἕνα δίστιχο τοῦ Γκαῖτε – ὅ,τι μποροῦσε, προκειμένου νὰ δημιουργήσει οἰκεία ἀτμόσϕαιρα γιὰ τὸν «Δάσκαλο». Καθαρόγραψε λοιπὸν τὰ 19 πρῶτα κεϕάλαια τῆς πραγματείας του καὶ γεμᾶτος ἐνθουσιασμὸ ἑτοιμαζόταν νὰ κάνει ἔκπληξη στὸ ζεῦγος Βάγκνερ... ῞ Ομως στὸ σπίτι τοῦ Δασκάλου ἡ ἀτμόσϕαιρα ἦταν βαριὰ ἐξαιτίας τῶν δυσοίωνων οἰκονομικῶν προοπτικῶν τοῦ «σχεδίου Μπαϋρόιτ». «Νά τὸ βιβλίο ποὺ πάντα ὀνειρευόμουν!», εἶχε ἀναϕωνήσει πρὶν ἀπὸ ἕναν χρόνο ὁ Βάγκνερ γιὰ τὴ Γέννηση τῆς τραγωδίας. Τώρα, ἡ ἀντίδραση τοῦ «Δασκάλου»: ψυχρή. «Σήμερα ἀκούσαμε τὴ νέα ἐνδιαϕέρουσα ἐργασία τοῦ καθηγητῆ Νίτσε σχετικὰ μὲ τοὺς Προπλατωνικοὺς ϕιλοσόϕους», ἔγραψε ἡ Κόζιμα τὸ ἴδιο βράδυ (7 ᾽Απριλίου) στὸ ἡμερολόγιό της. Στὶς δύο ἑπόμενες μέρες συνεχίστηκε ἡ ἀνάγνωση. Στὶς 9 τοῦ μηνὸς σημειώνει: «Τὸ ἀπόγευμα καταπιαστήκαμε μὲ “τὰ τέκνα τοῦ Θαλῆ”, ὅπως εἶπε ἀστειευόμενος ὁ Ρίχαρντ, δηλαδὴ τοὺς ᾽Αναξίμανδρο, ῾ Ηράκλειτο, Παρμενίδη». Στὶς 11 ᾽Απριλίου «ὁ καθηγητὴς Νίτσε μᾶς διάβασε τὸ τέλος τῆς πραγματείας του. Δὲ συζητήσαμε πολύ». ῾ Η ἀνεξήγητη σιωπὴ τοῦ «Δασκάλου» καί, ἀκόμα χειρότερα, ὁ ἀστεϊσμός του γιὰ ἕνα θέμα τόσο σοβαρό, ἐπέδρασαν καταλυτικὰ στὸν Νίτσε. ῾ Ο Βάγκνερ δὲν εἶδε τὸν ἑαυτό του σ’ αὐτὸ τὸ ἔργο – ὁ θίασος τῶν Προσωκρατικῶν τοῦ ’μεινε ξένος. Πρό-
16
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑΣ ΤΗ
τεινε λοιπὸν στὸ νεαρὸ ϕιλόλογο νὰ γράψει ἕναν λίβελλο γιὰ τὸν συγγραϕέα David Strauss –μὲ τὸν ὁποῖον εἶχε τσακωθεῖ πρόσϕατα ὁ Βάγκνερ– καὶ ν’ ἀϕήσει «τὰ τέκνα τοῦ Θαλῆ» γι’ ἄλλοτε. Τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, τὸ ἀπόγευμα, ὁ νεαρὸς καθηγητὴς ϕεύγει μόνος του ἀπ’ τὸ Μπαϋρόιτ ξέροντας πιὰ πὼς δὲ θὰ γινόταν ἀποδεκτὸ ὅποιο ἔργο δὲ θἆχε ἄμεση σχέση μὲ τὸν Δάσκαλο. *** Θἄλεγε κανεὶς ὅτι ὁ Νίτσε, στὸ ἔργο αὐτό, δὲν πραγματεύεται τὴν ἱστορία τῶν πρώτων ῾ Ελλήνων ϕιλοσόϕων, ἀλλὰ μελετᾶ πῶς ἀντιδρᾶ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς, μόλις ξυπνήσει ἡ περιέργειά του, ὁ θαυμασμός του πρὸς ὅ,τι βρίσκεται γύρω του· ἡ αὐτοπαρατηρησία του· τί διαδρομὲς κάνει ὅταν γιὰ πρώτη ϕορὰ τὸ καθημερινὸ ϕαντάζει ἀξιοπρόσεκτο·7 τί ἐϕευρίσκει προκειμένου νὰ σταθεῖ ἔξω ἀπ’ τὸν ἑαυτό του καὶ ν’ ἀποκτήσει, ἐπιτέλους, ἐποπτεία τοῦ ῞ Ολου, τί ἀξιώσεις προβάλλει γιὰ νὰ κρατήσει ζωντανὸ τὸ ὅραμά του, τὴ βεβαιότητα ὅτι «ἔτσι ἔχουν τὰ πράγματα», «αὐτὸς εἶναι ὁ κόσμος»! Κι ὅσο γιὰ τὴν «ἱστορία» καθαυτὸ τῶν Προσωκρατικῶν (ἢ Προπλατωνικῶν), νά τί γράϕει ὁ ἴδιος: Συνήθως τὴν ἀρχαία <ἑλληνικὴ> ϕιλοσοϕία τὴν ἀντιμετωπίζουν ὑπὸ τὸ ἐρώτημα: πόσο ἀναγνώρισαν κι ἀνέπτυξαν οἱ ῞Ελληνες τὰ βασικὰ ϕιλοσοϕικὰ ζητήματα σὲ σχέση μὲ τοὺς νεώτερους ϕιλοσόϕους; Ε ᾽ μεῖς ρωτᾶμε: τί μαθαίνουμε γ ι ὰ τ ο ὺ ς ἴ δ ι ο υ ς τ ο ὺ ς ῞Ε λ λ η ν ε ς ἀπ’ τὴν ῾Ιστορία τῆς ϕιλοσοϕίας τους;8 7. VorPh, 215. Τὸ κείμενο τῶν Προπλατωνικῶν πρωτοεμϕανίστηκε τὸ 1903, τὴ χρονιὰ τῆς πρώτης ἔκδοσης τοῦ Diels. (TPP, 194.) 8. VorPh, 211.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑΣΤΗ
17
Στὸν συναρπαστικὸ καὶ ταραγμένο 6ον αἰῶνα, οἱ ῞ Ελληνες ἦταν δοσμένοι στὴ γνώση: μὰ ὅ,τι ἀνακάλυπταν, ἤθελαν νὰ τὸ ζοῦν, ὄχι νὰ τὸ καταχωρίσουν σὲ κάποιες δέλτους «γνώσεων».9 ῾ Ωστόσο, γιὰ πολὺ καιρὸ πρίν, ὁ κόσμος τους ἔπλεε σ’ ἕναν ὠκεανὸ σημιτικῶν, βαβυλωνιακῶν, λυδικῶν, αἰγυπτιακῶν μορϕῶν κ’ ἐννοιῶν, ἡ θρησκεία τους ἦταν ἕνας ἀληθινὸς πόλεμος θεῶν ἀπ’ ὅλη τὴν ᾽Ανατολή [] μὲ κίνδυνο νὰ καταποντιστοῦν καὶ νὰ πνιγοῦν στὰ ξενικὰ στοιχεῖα ἤ, ἁπλῶς, στὸ παρελθόν, καθὼς ἐπισημαίνει στὸν δεύτερο ῎Ακαιρο στοχασμό,10 γραμμένο παράλληλα μὲ τὴ Φιλοσοϕία στὰ χρόνια τῆς ἀρχαιοελληνικῆς τραγωδίας. Πῶς μπόρεσαν λοιπὸν νὰ βροῦν τὸ δρόμο τους; ...῾ Ο Δελϕικὸς θεὸς τοὺς ϕώναζε: Γνῶθι σαυτόν! Ε ᾽ ϕαρμόζοντας αὐτὸ τὸ ρητὸ οἱ ῞Ελληνες ἔμαθαν σιγὰσιγὰ νὰ ὀργανώνουν τὸ χάος –τὸ ἔξω καὶ τὸ μέσα χάος–, στρέϕοντας τὴ σκέψη τους πρὸς τὸν ἑαυτό τους, τὶς πραγματικές τους ἀνάγκες, ἀϕήνοντας τὶς ϕαινομενικὲς νὰ σβήσουν. ῎Ετσι, ὕστερα ἀπὸ ἐπίμοχθον ἀγῶνα [] ξανάγιναν κύριοι τοῦ ἑαυτοῦ τους, κι ὄχι ἁπλῶς παραϕορτωμένοι κληρονόμοι ὁλόκληρης τῆς Α ᾽ νατολῆς. [] Αὐτὸ ἀποτελεῖ παραβολὴ γιὰ τὸν καθένα μας: καθένας μας πρέπει [] κάποτε νὰ δεῖ, τίμια κ’ εἰλικρινά, πὼς ἡ ἔκϕρασή του εἶναι δάνεια, δάνεια ἡ «γνώση» του, ἀπομίμηση ἡ ὕπαρξή του καὶ νὰ ἐναντιωθεῖ σ’ αὐτό· θ’ ἀρχίσει τότε νὰ συλλαμβάνει ὅτι πολιτισμὸς (Kultur) δὲν εἶν’ ἁπλῶς ἕνας κ α λ λ ω π ι σμ ὸ ς τ ῆ ς ζω ῆ ς, δηλαδὴ κατὰ βάσιν προσποίηση καὶ συγκάλυψη [] καὶ θὰ τοῦ ϕανερωθεῖ ἔτσι ἡ ἀρχαιοελληνικὴ ἔννοια τοῦ πολιτισμοῦ []: μιὰ νέα καὶ ἐκλαμπρυμένη 9. ΦΤ, 1. 10. ΙΖ, 109-10 (σὲ ἐλεύθερη ἀπόδοση).
18
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑΣ ΤΗ
Φύσις, χωρὶς μέσα κ’ ἔξω, χωρὶς προσποίηση καὶ συμβατικότητες· ἁρμονία ζωῆς, σκέψης, παρουσίας καὶ θέλησης.11
*** ῾ Η γλώσσα του παραστατική, ἀκόμα κι ὅταν «δουλεύει» μὲ νοήματα ἀϕηρημένα. Προσπαθεῖ νὰ σμιλέψει μορϕές –κατὰ τὸ πλουτάρχειο πρότυπο– πάνω στὸ «ξύλινο», «ἄκαμπτο» ὑλικὸ τοῦ γερμανικοῦ λόγου. ῾ Η ϕαντασία κ’ ἡ διάνοια εἶναι δύο ὁδοιπόροι στὴν ὄχθη ἑνὸς ποταμοῦ, ποὺ προσπαθοῦν νὰ ὑπερβοῦν τοὺς ϕραγμοὺς τῆς στενῆς ἐμπειρίας,12 γιὰ νὰ ϕτάσουν αὐτὸ τὸ «κάτι» ποὺ τὶς προσκαλεῖ ἀντίπερα. ῾ Η Φύση παίρνει μιὰν ἔκϕραση ὀδύνης βλέποντας τὸν ὁρμητικὸ αὐτὸ χείμαρρο τοῦ γίγνεσθαι νὰ ρέει πρὸς τὸν μόνο βέβαιο προορισμό, βυθισμένη στὸ σκοτάδι τῶν ἀνερμήνευτων ἀντιϕάσεων.13 ῾ Ο ῾ Ηράκλειτος βάδισε στὴ μυστηριακὴ τούτη νύχτα καὶ ϕώτισε μ’ ἕναν θεῖο κεραυνὸ14 ὣς τὰ πέρατα τὸ ἄδηλο τοῦτο Σύμπαν μ’ ὅλες τὶς ἀντιϕάσεις του, προτρέποντάς μας νὰ μὴν τὰ παίρνουμε ὅλα τόσο δραματικά, καὶ προπάντων νὰ μὴν τὰ ἀνάγουμε σὲ ἠθικὰ ζητήματα! ῞Ενα π α ι γ ν ί δ ι εἶναι!15 ῾ Ο Σκοτεινὸς ᾽ Εϕέσιος εἶν’ ἕν’ ἄστρο δίχως ἀτμόσϕαιρα [], μορϕὴ ποὺ θὰ ταίριαζε μᾶλλον σὲ κάποιο ἀπόμακρο ἱερό, ἀνάμεσα σ’ ἀγάλματα θεῶν, περιβεβλημένη τὸν ψυχρό, γαλήνιο ρυθμὸ μιᾶς μεγαλόπρεπης ἀρχιτεκτονικῆς.16 ῾ Ο ῞ Ο.π. ΦΤ, κεϕ. 3. ῞ Ο.π., κεϕ. 4. ῞ Ο.π., κεϕ. 5. ῞ Ο.π., κεϕ. 7. ῾ Η πρώτη ἐντελὴς διατύπωση τῆς στάσης τοῦ Νίτσε, μέσῳ ῾ Ηρακλείτου, ἀπέναντι στὴ λεγόμενη «ἠθικολογικὴ ἑρμηνεία τοῦ Κόσμου». 16. ῞ Ο.π., κεϕ. 8. 11. 12. 13. 14. 15.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑΣΤΗ
19
Παρμενίδης, ὁ ἄλλος προϕήτης τῆς ἀλήθειας, σκορπίζει ἕνα ψυχρὸ καὶ διαπεραστικὸ ϕῶς,17 συλλήπτωρ τῆς ὕπατης ἀϕαίρεσης,18 βυθίζεται στὸ κρύο λουτρὸ τῶν τρομερῶν του ἐννοιῶν ἀπορῶντας πῶς γίνεται νὰ ὑπάρχει μηδέν...19 Τὸ κείμενο εἶχε δουλευτεῖ τέσσερεις ϕορὲς ἀπ’ τὸ συγγραϕέα, ὡστόσο παρέμεινε ἡμιτελὲς κι ἄνισο, καθὼς κι ὁ ἴδιος τ’ ὁμολογοῦσε. Φανερὸ ἀπ’ τὰ πρῶτα κεϕάλαια: ὁ συγγραϕέας τυραννιέται ἀπὸ ἕνα σωρὸ ἰδέες· ἡ θέασή του εἶναι ἀνοιχτή, βλέπει τὸ πᾶν στὸ ἓν καὶ τὸ ἓν στὸ πᾶν· θέλει ν’ ἀνοίξει τὰ ϕτερά του, χωρὶς ὅμως νἄχει ἀπελευθερωθεῖ ἀπ’ τοὺς πρώτους κυρίους του (Σοπενάουερ, Βάγκνερ), κι ἀναζητᾶ ἐκλεκτικὲς συγγένειες γιὰ νὰ στηρίξει τὶς ὑποψίες του καὶ τὶς πολυεπίπεδες συναρτήσεις του. ῾ Η γλώσσα του παλεύει ἀκόμα νὰ βρεῖ τὴν καίρια ἔκϕραση, τὸν προσωπικό της τόνο... Πέρα ἀπὸ τοῦτο τὸ κείμενο κι ἀπ’ τὴ Γέννηση τῆς τραγωδίας (μὲ ὅλες τὶς σχετικὲς μελέτες, σημειώσεις, διαλέξεις στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Βασιλείας), τὸ νῆμα τῆς θεμελιώδους ἐργασίας τοῦ Νίτσε πάνω στοὺς ᾽Αρχαίους πρέπει κανεὶς νὰ τὸ γυρέψει πρῶτα-πρῶτα στοὺς ῎Ακαιρους στοχασμούς του (τὸ ἀμέσως ἑπόμενο ἔργο του μετὰ τὴ «ματαίωση» τοῦ δεύτερου τούτου βιβλίου του γιὰ τοὺς ῞ Ελληνες), ἔπειτα στό: Α ᾽ νθρώπινα, πολὺ ἀνθρώπινα, στὶς Αὐγὲς καὶ στὴ Χαρούμενη ἐπιστήμη, ὅπου –ἐλεύθερος πιὰ ἀπ’ τὰ καθηγητικά του καθήκοντα, ἔχοντας κλείσει πίσω του ὁριστικὰ τὴ θύρα τῆς οἰκίας τῶν σοϕῶν!– ἐπεξεργάζεται σκέψεις τούτης ἐδῶ τῆς περιόδου, ἀπ’ τὶς διαλέξεις του σχετικὰ μὲ τὴν ῾Ιστορία τῆς ἀρχαιοελληνικῆς λο17. ῞ Ο.π., κεϕ. 9. 18. ῞ Ο.π. 19. ῞ Ο.π., κεϕ. 10.
20
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑ Σ ΤΗ
γοτεχνίας, τὴ Θρησκευτικὴ λατρεία τῶν ῾Ελλήνων κ.ἄ., ποὺ θὰ τὶς παρουσιάσει σὲ πάμπολλους ἀϕορισμούς, ἢ ἐκτενῆ κομμάτια του («῾Ο θνήσκων Σωκράτης»· «Τύραννοι τοῦ πνεύματος»· «Καταγωγὴ τῆς θρησκευτικῆς λατρείας»· «Τὸ ϕερέϕωνο τῶν θεῶν»· «῾Ο Λόγος στὴ ϕιλοσοϕία» κ.λ.), ἄξια πράγματι νὰ ἐκδοθοῦν ξεχωριστά, μὲ πλούσιο σχολιασμὸ καὶ σωστὴ ταξινόμηση...
*** ῾Η μετάϕραση ἔγινε ἀπ’ τὴ δεύτερη ἀναθεωρημένη κριτικὴ ἔκδοση (Sämtliche Werke. Kritische Studienausgabe in 15 Bänden, München/Berlin/N.York, 1988) τῶν Giorgio Colli καὶ Mazzino Montinari.20 Σὲ κάποια στρυϕνὰ καὶ δυσνόητα σημεῖα τοῦ πρωτοτύπου, προτιμήθηκε (ἢ συμπληρώθηκε ἁπλῶς) γραϕὴ διαϕωτιστικώτερη κι ἀρτιώτερη, ἀπ’ τὸ κείμενο τῶν Προπλατωνικῶν, παρατιθέμενη ἐντὸς ἀγκυλῶν καὶ μὲ σχετικὴ ἔνδειξη ὑποσημειωματικῶς. Στὸ Παράρτημα, τ’ ἀποσπάσματα τῶν Προπλατωνικῶν ϕιλοσόϕων μεταϕράστηκαν ἀπ’ τὸν 4ο τόμο τοῦ β´ μέρους τῶν ἁπάντων τῆς ἔκδ. Colli-Montinari (KGW)21 καὶ συναρτήθηκαν μὲ καίρια σημεῖα τοῦ PHG. ᾽Επὶ πλέον, συμπεριλάβαμε ὅσα σχετικὰ μὲ τοὺς ᾽Αναξιμένη, Πυθαγόρα, ᾽Εμπεδοκλῆ, Δημόκριτο καὶ Σωκράτη ἔλειπαν ἀπ’ τὸ κείμενο τοῦ PHG (παραλείποντας θέσεις ἄλλων ϕιλοσό20. ᾽Επίσης, ἐλήϕθη ὑπόψιν τὸ κείμενο τοῦ PHG καὶ τῶν σημειωματαρίων στό: www.nietzschesource.org (ὅπου κ’ ἐπὶ πλέον διορθώσεις στὸ κείμενο τῆς KSA), καὶ ἡ γαλλικὴ μετάϕραση τῶν Michel Haar καὶ Marc B. de Launay. ῾Ως πρὸς τὰ σημειωματάρια, συμβουλευτήκαμε κάποιες ἀποδόσεις τῶν Daniel Breazeale καὶ Ladislaus Löb. 21. Σὲ ἀντιπαραβολὴ μὲ τὴ γαλλικὴ τῆς Nathalie Ferrand καὶ τὴν ἀγγλικὴ τοῦ Greg Whitlock.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ Μ Ε ΤΑΦΡΑΣΤΗ
21
ϕων ἢ ϕιλολόγων, ποὺ βρίσκονταν συμϕυρμένες στὸ κείμενο, καθὼς καὶ τυχὸν ἐπαναλήψεις).22 ᾽Αποσπάσματα ἀπ’ τὸ κείμενο Democritea μεταϕράστηκαν ἀπ’ τὸν β´ τόμο τῆς ἔκδοσης Musarionausgabe. ῾ Η μετάϕραση23 προσπάθησε νὰ κρατήσει τὴ λεπτὴ ἰσορροπία ἀνάμεσα στὸν ϕιλόσοϕο καὶ τὸν ϕιλόλογο, τὸν ἐπιστήμονα καὶ τὸν ποιητή, ἀ ν α π λ ά θ ο ν τ α ς οὐσιαστικὰ τὸ κείμενο, οὕτως ὥστε νὰ τηρηθοῦν τρεῖς βασικὲς ἀρχὲς ποὺ ὁ ἴδιος ἔθεσε:24 ῞Οσο γίνεται πιὸ ξεκάθαρη ἡ ἔκϕραση. ᾽Απόϕευγε, εἰ δυνατόν, τεχνικοὺς ὅρους – τὴ «βούληση» ἐξίσου! Μὴ ϕοβᾶσαι νὰ γίνεσαι πιὸ σαϕὴς ἀπ’ τὸ συγγραϕέα! Τὸ πρῶτο κι οὐσιῶδες: ἡ ζωή. Τὸ ὕϕος: νὰ ζ ε ῖ! Βαγγέλης Δουβαλέρης
22. Τοῦτο χάρις στὴν ἐξαιρετικὴ γαλλικὴ ἔκδοση (LPP), ὅπου ἐπισημαίνονται κατεξαντλητικὰ ὅλες οἱ σιωπηρὰ παρατιθέμενες ϕιλοσοϕικές, ϕιλολογικὲς κ’ ἐπιστημονικὲς πηγὲς τοῦ νεαροῦ ϕιλόλογου. ( ῎ Αλλωστε περὶ σ η μ ε ι ώ σ ε ω ν πρόκειται, καὶ μάλιστα σ’ ἕνα χειρόγραϕο «χαοτικό» – πραγματικὴ δοκιμασία γιὰ κάθε μεταϕραστὴ ἢ ἐπιμελητή!) 23. Θερμὰ εὐχαριστοῦμε τούς: Κώστα Πέτρου, Πᾶνο Μουστόγιαννη καὶ Θεοδόση Παπαδημητρόπουλο, γιὰ τὴ βοήθειά τους καὶ τὶς οὐσιαστικὲς ἐπισημάνσεις τους. 24. 19(46, 208)1872-3· 37(4)1874· 1(109)1882: «Γιὰ τὴ θεωρία τοῦ ὕϕους».
Αναζητ'στε το εδ,
www.gutenbergbooks.gr /gutenbergbooks