De Rooyse Wissel
104
Koplopers in de zorg
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
Ouderenzorg
Ziekenhuizen en klinieken
Ondersteunende organisaties
Misschien wel de aller-moeilijkste nichemarkt in de zorg is de behandeling van psychiatrische delinquenten. Met name de grote risico’s die behandeling van deze patiënten met een groot maatschappelijk risico met zich meebrengt, betekent een zware belasting voor de mensen en de organisatie. De Rooyse Wissel is specialist in dit precaire veld en heeft de afgelopen jaren met succes haar portfolio uitgebreid naar het snijvlak van overlastbestrijding, justitie en geestelijke gezondheidszorg.
Specialist in overlast De Rooyse Wissel richt zich als particulier forensisch psychiatrisch centrum (FPC) voornamelijk op de verpleging en behandeling van tbs-patiënten binnen een beveiligd kader. De organisatie is onderdeel van de CONRISQ Groep, die verder bestaat uit de Ottho Gerhard Heldringstichting, het Ambulatorium en Bijzonder Jeugdwerk Brabant. De CONRISQ Groep heeft een brede portfolio en richt zich met haar specialistische zorg op risicovol gedrag van jongeren en volwassenen met ernstige en complexe gedragsproblemen. Naast haar kernactiviteit forensische psychiatrie heeft het centrum gekozen voor de zogenaamde ‘overlastmarkt’ en heeft in het verlengde daarvan een interessante portfolio ontwikkeld op het raakvlak van gemeentelijke overlastbestrijding, justitie en geestelijke gezondheidszorg. Op het snijvlak van psychiatrie en justitie
De forensische psychiatrische centra in Venray en in Maastricht begeven zich op het snijvlak van psychiatrie en justitie. Op deze locaties wordt tbs met dwangverpleging tenuitvoergelegd. Het is een relatieve nichemarkt met landelijk 2.000 patiënten; de Rooyse Wissel behandelt er daar (ruim) 200 van. Het uiteindelijk doel van de behandeling is dat de patiënt zodanig controle krijgt over zijn eigen
gedrag, dat een terugkeer in de maatschappij mogelijk is. Het terugdringen van het delictrisico tot een maatschappelijk aanvaardbaar niveau staat centraal. Om dit doel te kunnen realiseren, wordt niet alleen aan het gedrag van de patiënt gewerkt, maar ook aan de onderliggende stoornis. Patiënten hebben een persoonlijkheidsstoornis, zijn zwakbegaafd hebben of lijden aan een psychotische stoornis. Veel patiënten hebben daarnaast ook een verslavingsprobleem en aan autisme verwante stoornis, of achterstanden op meerdere terreinen. Duidelijk is dat het hier risicovolle patiënten betreft die een ernstig delict hebben gepleegd en bij wie, zonder behandeling, de kans op herhaling erg groot is. De behandeling in de Rooyse Wissel kent een gesloten intramuraal gedeelte en een extramuraal gedeelte, de resocialisatie fase. Zo brengen patiënten de laatste fase van de tbs-behandeling met begeleiding door op de resocialisatieafdeling Pharos. De patiënten op deze afdeling hebben niet meer de strikte beveiliging nodig van het instituut, maar hebben nog wel hulp nodig bij de voorbereiding op het leven en wonen buiten de kliniek. Dit laatste kan op drie manieren: in een huis van de kliniek buiten de hekken van de instelling, in een vervolgvoorziening van de algemene geestelijke gezondheidszorg of in een door de Rooyse Wissel gehuurde woning.
“Een sterk punt van ons is dat wij niet zo onder de indruk zijn van agressie.” Hans Uiterwijk, Locatiedirecteur Organisatie van de Rooyse Wissel in Venray
Koplopers in de zorg
105
De Rooyse Wissel
“De mensen vallen tussen systemen: men moet zich realiseren dat de overlastgevers van vandaag de delinquenten van morgen zijn en de tbs’ers van overmorgen.” Hyacinthe van Bussel, Locatiedirecteur Organisatie van de Rooyse Wissel in Maastricht
De begeleiding wordt in alle gevallen gedaan door de medewerkers van Pharos. De Rooyse Wissel zet, naast de verdere professionalisering van de tbs-behandeling ook nadrukkelijk in op ambulante behandeling. Ambulante behandeling wordt aangeboden aan patiënten die behandeld moeten worden, maar daarbij niet noodzakelijkerwijze gedwongen moeten worden opgenomen. Het terugdringen van het maatschappelijk risico staat ook bij de ambulante behandeling centraal. Strategische groeimarkten
Een krimpende tbs-markt, vanouds de core business van de Rooyse Wissel, noodzaakt tot strategische heroverweging. De Rooyse Wissel heeft in het verlengde daarvan gekozen voor het betreden van twee andere markten:
•
Penitentiaire psychiatrie: hiervoor is samenwerking gezocht met het gevangeniswezen. • De overlastmarkt: een interessante groeimarkt, waar de Rooyse Wissel haar expertise ten aanzien van maatschappelijke risico’s en het terugdringen daarvan uitstekend kan inzetten. Beide strategieën zijn ingegeven door de steeds grotere vraag naar expertise op het gebied van maatschappelijke risico’s. Deze expertise kan en wil de Rooyse Wissel breder inzetten dan alleen binnen de tbs-markt. 106
Koplopers in de zorg
Zo werkt de kliniek in Maastricht in het kader van de eerste strategie nauw samen met de Penitentiaire Inrichting Limburg Zuid en zijn beide organisaties in hetzelfde gebouw gehuisvest. De bestaande gevangenis is in zijn geheel verbouwd en er verblijven nu 72 gedetineerden met een psychiatrische stoornis in het Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) Overmaze en 66 tbs patiënten in Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) de Rooyse Wissel, locatie Overmaze. Op het snijvlak van geestelijke gezondheidszorg en gevangeniswezen, verzorgt de Rooyse Wissel de behandeling voor het FPC en het PPC, terwijl de betrokken penitentiaire inrichting verantwoordelijk is voor de beveiliging en bescherming. Nieuwe diensten voor overlastbeperking De Rooyse Wissel heeft duidelijk gekozen voor een eigen rol bij de verdere vermaatschappelijking van de zorg vanuit de psychiatrische klinieken. De tweede hierboven genoemde strategie richt zich op de ‘overlastmarkt’. Hiervoor zijn de laatste jaren verschillende diensten ontwikkeld in samenwerking met diverse andere partijen in deze zorgniche. Een goed voorbeeld is polikliniek de Horst, met locaties in Tegelen en Maastricht. De kliniek is onderdeel van de Rooyse Wissel en biedt forensisch psychiatrische zorg aan mannen en vrouwen vanaf 18 jaar. De medewerkers van de Horst behandelen mensen die vanwege hun psychiatrische problematiek in aanraking
met politie of justitie zijn gekomen of dreigen te komen. De Rooyse Wissel opereert hier op het snijvlak van overlastbestrijding door gemeenten, justitie en geestelijke gezondheidszorg. Om aan deze zorg goed inhoud te geven is het belangrijk dat de polikliniek onderdeel uitmaakt van een breder netwerk. Dit netwerk kan patiënten naar de Horst toeleiden en kan door de Horst aangewend worden indien vervolgstappen noodzakelijk zijn. Belangrijke ketenpartners in deze zijn de 5 veiligheidshuizen in het Limburgse (Venlo, Roermond Sittard-Geleen, Heerlen, Kerkrade en Maastricht) politie, het OM, de reclassering en regionale GGZ-instellingen. Een landelijke pilot in de gemeente Venray is het project Tijdelijk Huisverbod. De Rooyse Wissel verzorgt het casemanagement van het project. Het betreft hier plegers van huiselijk geweld die de toegang tot de woning gedurende een bepaalde tijd wordt ontzegd. De casemanager van de Rooyse Wissel is in deze pilot 7 dagen per week 24 uur bereikbaar en kan snel worden ingezet. Deze medewerker brengt vervolgens de problematiek van het gezin waar het huiselijk geweld een rol speelt, in beeld en draagt zorg voor begeleiding op locatie. Daarna kan de hulpverlening voor pleger en slachtoffers worden gestart. Zo kan bijvoorbeeld een dader worden doorverwezen naar de polikliniek de Horst voor de therapie ‘Daderhulpverlening’. Ook bij het casemanagement opereert de Rooyse Wissel op het snij-
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
Ouderenzorg
Ziekenhuizen en klinieken
Ondersteunende organisaties
vlak van overlastbestrijding door gemeenten, justitie en geestelijke gezondheidszorg. De Rooyse Wissel legt zich daarnaast steeds meer toe op de groeiende markt voor licht verstandelijk gehandicapten. Zo zet de organisatie haar expertise in bij de groep Sterk Gedragsgestoorde Licht Verstandelijk Gehandicapten (SGLVG) van de zorgorganisatie Dichterbij, die o.a. zorg aan mensen met een verstandelijke beperking levert. Elf van haar SGLVG-cliënten zijn in 2010 tijdelijk binnen de Rooyse Wissel behandeld, in afwachting van de oplevering van hun nieuwe accommodaties. Meer in zijn algemeenheid neemt het aandeel van SGLVG-cliënten toe, een doelgroep waarvan de uitstroom problematisch is. Om deze reden werkt de Rooyse Wissel nauw samen met Dichterbij en is een regionale expertgroep gevormd om de uitstroom van deze moeilijke doelgroep te vergroten. Als laatste loot aan de stam van extramuralisering kan de crisisinterventie worden genoemd: de Rooyse Wissel is een proeftuin voor de noodbeddenregeling. De patiënten die de doelgroep van deze regeling vormen, staan extramuraal onder controle van de reclassering en kunnen bij een terugval via deze regeling weer snel worden opgenomen. Deze noodbedden kunnen in het kader van de crisisinterventie ook worden ingezet voor SGLVG-patiënten uit naburige instellingen en patiënten uit GGZ-instellingen. Daartoe is de Rooyse Wissel aangemerkt als een psychiatrisch ziekenhuis. De ambities voor de toekomst richten zich op het verder positioneren van de Rooyse Wissel op het snijvlak van de verschillende systemen. Risicobeheersing
De Rooyse Wissel heeft meestal te maken met plegers van ernstige delicten die lijden aan een psychische stoornis. Gezien de aard van deze doelgroep is het beheersen van alle mogelijke risico’s cruciaal. Deze risicobeheersing begint Koplopers in de zorg
107
De Rooyse Wissel
al bij de opname als samen met de patiënt een delictanalyse wordt gemaakt op basis van het dossier en gesprekken met de patiënt. Tijdens deze analyse worden systematisch de factoren die hebben geleid tot het delict, in hun onderlinge samenhang beschreven. Hiervoor gaat men uit van de processen-verbaal en beschrijvingen van het delict, waarna de levensgeschiedenis, alsook de psychiatrische, somatische, verslavings- en eventuele detentiegeschiedenis aan bod komen. Het resultaat is een verklarend verhaal, dat stap voor stap het gedrag beschrijft van de patiënt en de relevante factoren die het gedrag opriepen en beïnvloedden. Ook verklaart het relevante terugkerende gedragspatronen, zodat het gedrag voor, tijdens en na het delict herkenbaar wordt en er vroegtijdig kan worden ingegrepen. Deze analyse dient handvatten te bieden voor de verdere behandeling maar ook in het kader van risicobeheersing inzicht te bieden welke factoren een herhaling van het gedrag kunnen veroorzaken tijdens het verblijf in de Rooyse Wissel en op welke wijze deze factoren onder controle gehouden kunnen worden.
Stoornis en delict
Het uiteindelijk doel van de behandeling van de patiënt is het onder controle brengen van de stoornis voor zover deze van invloed is op het delict. Stoornissen die veel voorkomen bij deze patiëntengroep zijn psychoses, aan autisme verwante stoornissen, persoonlijkheidsstoornissen of een verstandelijke beperking. Verschillende methodieken moeten de relatie tussen stoornis en delict duidelijk maken. Zo stellen de behandelaar en de patiënt samen een delictscenario op. Dit is een belangrijk onderdeel van de behandeling. In het delictscenario wordt ingegaan op de vraag welke factoren in het verleden onder welke omstandigheden aanleiding zijn geweest tot agressie. Deze factoren worden stap voor stap in kaart gebracht. Op deze wijze wordt een opbouw naar een delict beschreven. Het in kaart brengen van deze opbouw moet in de toekomst leiden tot vroegtijdige interventies, het liefst door de patiënt zelf, maar in voorkomende gevallen ook door externe begeleiding, zodat nieuwe delicten kunnen worden voorkomen. De informatie uit het delictscenario kan ook
aanleiding zijn voor het inzetten van specifieke behandelingen. Als bijvoorbeeld blijkt dat verslaving een belangrijke rol in het delict heeft gespeeld, kan worden besloten tot het aanbieden van een verslavingsbehandeling, die op de persoon van de patiënt is toegeschreven. FPC de Rooyse Wissel is gespecialiseerd in het vaststellen van waar de maatschappelijke risico’s van een patiënt zitten en op welke wijze deze risico’s kunnen worden gecontroleerd. Deze inschatting vereist een hoge professionele deskundigheid van haar medewerkers. Het investeren in deze deskundigheid is een zeer belangrijk aandachtspunt in het totale opleidingsaanbod van De Rooyse Wissel. Daarnaast vinden er voortdurend risicotaxaties plaats. Ook wordt wetenschappelijk onderzoek ingezet: de Universiteit van Maastricht doet bijvoorbeeld onderzoek naar de relatie tussen de inzet van maatregelen en hun effecten. De Rooyse Wissel werkt nauw samen met de universiteit. De samenwerking draagt in belangrijke mate bij aan het vergroten van het inzicht in crimineel gedrag, waardoor diagnostiek en behandeling van patiënten kunnen worden verbeterd.
“Alles wat wij doen staat in het teken van risicobeheersing.” Hans Uiterwijk, Locatiedirecteur Organisatie van de Rooyse Wissel in Venray
108
Koplopers in de zorg
Gehandicaptenzorg
GGZ
Jeugdzorg
Maatschappelijke Ondersteuning
Ouderenzorg
Ziekenhuizen en klinieken
Ondersteunende organisaties
Omgaan met agressie De medewerkers van de Rooyse Wissel hebben dagelijks te maken met vormen van agressie. Vooral verbale agressie komt frequent voor. De gehele organisatie is ingericht op het vroegtijdig signaleren van opkomende agressie, het omgaan hiermee en het beheersen van de gevolgen. Zo krijgen alle medewerkers een training in vroegsignalering en een fysieke en mentale weerbaarheidstraining, gericht op de-escalatie. De sociotherapeuten worden speciaal getraind om met fysieke en verbale incidenten om te gaan. Dit stelt hoge eisen aan de vaak jonge behandelaars. ‘Verbinding leggen met de patiënt’, eigen angst leren hanteren en herkennen zijn vaardigheden die alle hulpverleners beheersen, want een angstige behandelaar maakt de patiënt onzeker en dat levert juist meer risico op. Een andere manier waarop de Rooyse Wissel agressie beheersbaar maakt, is het expliciet betrekken van de patiënt bij en hem ook verantwoordelijk maken voor de veiligheid binnen de groep. Omdat incidenten veelal ook effect hebben op de andere patiënten, wordt de groep als geheel zo snel mogelijk betrokken bij alles wat er gebeurt. In een woongemeenschap als de Rooyse Wissel is dit extra belangrijk, omdat iedereen voor een langere periode min of meer aan elkaar is overgeleverd. Regels helpen daarbij.
Koplopers in de zorg
109