tek for seg den indre og den ytre språkhistoria.
Den ytre språkhistoria legg hovudvekta på utviklinga av dei moderne norske skriftnormalane og den spesielle språksituasjonen vår frå runene til den aller siste tida. Boka går djupare inn på sentrale emne i normeringshistoria vår: språkreformene, Ivar Aasen og målreisinga, Knud Knudsen og fornorskinga, det ideologiske grunnlaget for tilnærmingspolitikken og reaksjonane mot den. Arne Torp er pensjonert professor, tidlegare tilsett ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium, Universitetet i Oslo. Lars S. Vikør er professor ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium, Universitetet i Oslo, og hovudredaktør i Norsk Ordbok.
FJERNORD
Hovuddrag i norsk språkhistorie
Den indre språkhistoria er strukturell; den beskriv utviklinga av den moderne språkstrukturen frå det urnordiske stadiet over det norrøne til det moderne. Det er talemålet som her står i fokus. Hovudvekta ligg på den fonologiske utviklinga frå norrønt til i dag, men også morfologiske og syntaktiske trekk blir drøfta.
TORP / VIKØR
Hovuddrag i norsk språkhistorie
ARNE TORP LARS S. VIKØR
Hovuddrag i norsk språkhistorie 4. utgåve
Innhald
kapittel 1 Kva er språkhistorie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
1.1 1.2 1.3
15 17 19
del
Synkroni og diakroni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Indre og ytre språkhistorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Målet med språkhistoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 Indre språkhistorie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
kapittel 2 Allment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23
2.1
Språkhistoriske utviklingsprinsipp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.1 Analogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.2 Lydlover, analogi og fonemsamanfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.3 Assimilasjon og fonemisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1.4 Språkutviklinga som variasjonar over kjende tema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Den indre språkhistoria i denne boka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Litt om språkslektskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grunnlaget for periodeinndelinga i denne framstillinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
23 24 25 26 27 29 31 34
kapittel 3 Frå urnordisk til norrønt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
35
3.1
37 37 39 40 41 41 44 44 45 46 46 47 47 48
2.2 2.3 2.4
3.2
3.3
Vokalsystemet – omlyd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.1 A-omlyd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.2 I-omlyd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.3 U-omlyd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.4 Bryting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1.5 Omlyd og norrøn morfologi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nokre endringar i konsonantismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1 Bortfall av /w/ føre runda vokal – og /j/ føre fremre vokal . . . . . . . . 3.2.2 Utlydsherding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.3 Nasal + ustemd plosiv > lang ustemd plosiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.4 Progressiv assimilasjon av /l/, /n/ og /s/ + /R/ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nordiske dialektskilnader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1 Meir omlyd i vest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.2 Monoftongering i aust . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Hovuddrag i norsk sprakhistorie bok.indb 9
2014-11-12 12:33:16
innhald 3.4 3.5
Morfologiske endringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Syntaktiske endringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
49 50
kapittel 4 Frå norrønt til moderne norsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
53
4.1 Tonem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 4.2 Kvantitetsomlegginga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 4.2.1 Analogisk innføring av lang vokal føre konsonantgruppe . . . . . . . . . . . . 59 4.2.2 Kvantitetssystemet og norsk ortografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 4.3 Kvalitative vokalforandringar i trykkstavingar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 4.3.1 Vokalsystemet i sein norrøn tid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 4.3.2 Kvalitative skilnader mellom lange og korte vokalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 4.3.3 Diftongering av gamle lange vokalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 4.3.4 Kjedeforskyving av lange bakre vokalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 4.3.5 Utviklinga av korte bakre vokalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 4.3.6 Vokalsystemet og norsk ortografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 4.4 Vokalutviklinga i trykklette stavingar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 4.4.1 Vokalreduksjon og apokope . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 4.4.2 Jamvekt og jamning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 4.5 Kvalitative konsonantendringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 4.5.1 Fonemet /T/ forsvinn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 4.5.2 Tjukk l og retrofleksar oppstår . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 4.5.3 Skarre-r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 4.5.4 Palatalisering av alveolarar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 4.5.5 Palatalisering av velarar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 4.5.6 Differensiasjon og segmentasjon kontra assimilasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 4.5.7 Konsonantsystemet i norrønt og moderne norsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 4.5.8 Konsonantendringar i trykklette stavingar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 4.5.9 Konsonantsystemet og norsk ortografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 4.6 Spesielle endringar i høgfrekvente ord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 4.6.1 Fonologisk reduksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 4.6.2 Morfologisk «irregularisering» i frekvente ord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 4.7 Morfologiske endringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 4.7.1 Substantiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 4.7.2 Adjektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 4.7.3 Personlege pronomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 4.7.4 Verb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 4.8 Syntaktiske endringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 4.8.1 Fastare leddstilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 4.8.2 Preposisjonar og andre kasuserstatningar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 4.8.3 Meir bruk av modale hjelpeverb og tempusforskyving . . . . . . . . . . . . . 101 4.8.4 Bortfall av subjektlause setningar og framvokster av det-konstruksjonar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 4.9 Finst det ein samanheng mellom alle språklege forandringar? . . . . . . . . . . . . . . . 103 10
Hovuddrag i norsk sprakhistorie bok.indb 10
2014-11-12 12:33:16
innhald del
2 Ytre språkhistorie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
107
kapittel 5 Allment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
109
5.1 Eit døme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Drivkrefter bak språkendring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Språkstyring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Den ytre språkhistoria i denne boka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
110 112 114 117
kapittel 6 Frå talemålssamfunn til skriftspråkssamfunn . . . . . . . . . .
119
6.1 6.2 6.3 6.4
119
Skrift og tale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skriftspråket i eit talemålssamfunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skriftspråket ut til folket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Skriftspråkssamfunn på hell? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121 123 125
kapittel 7 Norsk skriftspråkshistorie i eit fugleperspektiv . . . . . . . .
127
7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7
128 130 132 134 135 137 138
Runetida: 200–1050 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klassisk norrøn og mellomnorsk tid: 1050–1536 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dansketid: 1536–1814 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Språkspørsmålet blir stilt: 1814–40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Målreising: 1840–1930 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fornorsking: 1840–1907 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tilnærmingspolitikk og reaksjon: 1908–2012 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kapittel 8 Korleis språket vart eit problem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 8.1 Språkforholda kring 1814 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2 1814 og norsk nasjonalisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.3 Språknasjonalismen tek form . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.4 Mobilisering mot svensk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.5 Nasjonsbygging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.6 Debatten losnar i 1830-åra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.7 P.A. Munch – ein ambivalent nasjonalromantikar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
143 148 149 151 152 153 155
kapittel 9 Ivar Aasen og målreisinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
159
9.1 9.2
159 166 167 168 169 172 185 187 192
9.3 9.4 9.5
Aasens føresetnader og ideologiske utvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Normeringa av landsmålet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.1 «Grunndialekten» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.2 Hokjønnsbøyinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.3 «Stumme konsonantar» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.4 Andre særtrekk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utviklinga etter Aasen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ideologisk strid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Landsmålet får to normalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11
Hovuddrag i norsk sprakhistorie bok.indb 11
2014-11-12 12:33:16
innhald
kapittel 10 Knud Knudsen og det «dansk-norske målstræv» . . . .
197
10.1 Asbjørnsen og Moe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2 Knud Knudsen: livsløp og kampsaker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.1 Knudsen som ortofonist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2 Andre kampsaker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3 Knudsens språksyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.1 «Den landsgyldige uttale» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.2 Knudsen mellom Aasen og Storm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4 Konkrete endringsframlegg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.5 Fornorskinga slår igjennom: utviklinga fram mot 1907 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
197 200 202 203 204 206 212 214 219
kapittel 11 Tospråkstilstanden festnar seg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
225
11.1 1900–40: Nynorsken ekspanderer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2 Etterkrigstida: Konsolidering av språkkløyvinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
225 227
kapittel 12 Tilnærmingspolitikk og reaksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
231
12.1 Ein tidleg talsmann: Hagbard Berner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2 Eit nytt perspektiv: evolusjonismen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.3 Den tidlege samnorskideologien: Ernst Sars og Moltke Moe . . . . . . . . . . . . . . . . 12.4 Tilnærmingspolitikken tar form: Språkstriden blir «sosial» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.5 Ein sosialistisk språkpolitikk: Halvdan Koht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.6 Etterkrigstida: Tilnærminga blir bremsa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.7 Kva vart oppnådd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tillegg 1: Norsk språknemnd og Norsk språkråd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tillegg 2: Prinsipp for språknormering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
232 233 234 240 243 247 253 255 258
kapittel 13 Rettskrivingsutviklinga etter 1900 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
261
13.1 1907 (berre bokmål) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.2 1910 (berre nynorsk) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.3 1917 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.4 1938 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.5 1959 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.6 1981 (berre bokmål) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.7 1983–1995: Endringar i nynorsken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13.8 Nye reformer på 2000-talet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
263 264 264 267 270 272 273 273
kapittel 14 Mot ein meir talemålsnær syntaks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
283
14.1 Lange setningar med stor grad av hypotakse (underordning) . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2 Substantivstil med mykje bruk av genitiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.3 S-passiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.4 Enkel bestemtheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.5 Pronominale og relative adverb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
284 286 287 288 288
12
Hovuddrag i norsk sprakhistorie bok.indb 12
2014-11-12 12:33:16
innhald
kapittel 15 Talemålet som språkpolitisk stridsemne . . . . . . . . . . . . . . . . . .
291
15.1 Talemålet i skolen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2 Utviklinga av normaltalemåla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3 Dialektreisinga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
291 295 296
kapittel 16 Nokre spadestikk i ordhistoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
299
16.1 Ordlån gjennom tidene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.2 Korfor endrar ordtilfanget seg? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16.3 Normering av ordtilfanget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
300 303 308
kapittel 17 Namn og namneskikkar før og no . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
311
17.1 Personnamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.1.1 Fornamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.1.2 Etternamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.2 Stadnamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.2.1 Naturnamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.2.2 Kulturnamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17.2.3 Normering av stadnamn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
312 312 316 319 319 320 324
kapittel 18 Norsk mellom andre språk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
329
18.1 Frå klosterlatin til anglonorsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.2 Minoritetsspråk i Noreg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.2.1 Samisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.2.2 Kvensk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.2.3 Romani og romanes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.3 Nye språkminoritetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.4 Teiknspråk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.5 Det nordiske språksamarbeidet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18.6 Norsk i andre land . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
330 333 333 336 337 338 338 339 341
Tidstabell over hendingar i den ytre språkhistoria etter 1536 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
345
Svar på spørsmåla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
349
Litteraturliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
377
Personregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
379
Saksregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
381
13
Hovuddrag i norsk sprakhistorie bok.indb 13
2014-11-12 12:33:16