innhold: Per Morten Schiefloe: Oljelandet Lars Mjøset: Naturressursøkonomi og demokratisk korporatisme Knut H. Sørensen: Det norske samfunn – et innovasjonssystem? Arvid Fennefoss: Lønnsforhandlinger: Organisasjoner, institusjoner og normer Marianne Nordli Hansen og Arne Mastekaasa: Utdanning – stabilitet og endring Gunn Elisabeth Birkelund og Trond Petersen: Det norske likestillingsparadokset Fredrik Engelstad: Makt – konsentrasjon og fordeling Marianne Nordli Hansen og Fredrik Engelstad: Samfunnsklasser og eliter Lise Kjølsrød: Velferdsstaten under press Arnlaug Leira: Familier og velferdsstat – en ny kompleksitet Jon Ivar Elstad: Helse Kåre Hagen og Ivar Lødemel: Fattigdomstiåret 2000–10 Håkon Lorentzen: Det sivile samfunn Ragnhild Brusdal og Ivar Frønes: Forbrukere og forbrukersamfunn Knut Lundby: Medier overalt Pål Repstad: Fra lov til lønnkammer? Religion og livssyn i dagens Norge Ivar Frønes og Ragnhild Brusdal: Livsløp, generasjoner og sosial endring Gunhild O. Hagestad og Katharina Herlofson: Aldring Grete Brochmann: Innvandring og det flerkulturelle Norge Kjetil Sørlie: Bosetting, flytting og regional utvikling Terje Tvedt: Det nasjonale godhetsregimet
Det norske samfunn
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21
Foto: Erik Barnett Berglund
Boken har 21 kapitler. Utviklingen på sentrale samfunnsområder belyses. Dessuten hvilke utfordringer det norske samfunn står overfor.
ivar frønes og lise kjølsrød (red.)
Standardverket Det norske samfunn utkom for første gang i 1968, og foreligger nå i sjette utgave, redigert av Ivar Frønes og Lise Kjølsrød. I boken legges vekt på utviklingen i Norge de siste to tiårene, perioden da oljerikdommen ble en del av norsk økonomi og kultur.
ivar frønes f. 1946, dr.philos., professor ved Institutt for sosiologi og samfunnsgeografi, Universitetet i Oslo.
ivar frønes og lise kjølsrød
(red.)
Det norske samfunn
6. utgave
6. utgave
LISE KJØLSRØD f. 1949, dr.philos., professor ved Institutt for sosiologi og samfunnsgeografi, Universitetet i Oslo.
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 5 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
Innhold
innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samfunnskunnskap gjennom et halvt århundre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samtidsdiagnose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Helhet og samfunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13 13 14 17
kapittel 1 oljelandet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19
Per Morten Schiefloe Oljeproduksjon og rikdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasjonal kontroll . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konsesjoner, lisenser og funn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Organisering og lokalisering. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eierskap og fornorsking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kulturkonflikter og fagorganisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funn, vekst og reorganisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utbyggings- og utvinningstempo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moden oljeprovins og teknologisk utvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sikkerhet og miljø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Internasjonalisering og konsolidering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Økonomi og sysselsetting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Petroleumsfond og hollandsk syke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pengerikelighet, velstandsvekst og fallgruver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fremtidsperspektiver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etter oljen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19 20 21 22 23 24 25 26 28 29 32 34 35 37 38 39
kapittel 2 naturressursøkonomi og demokratisk korporatisme 41 noen linjer i norges politiske økonomi Lars Mjøset Parlament, partier, klasser og økonomisk utvikling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Markedsorganiserende institusjonelle komplekser og komplementaritet . . . . . . . . . Internasjonale integrasjonsprosesser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konjunkturbølger og økonomisk politikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det reformerte, internasjonaliserte Ap-regimet 1986–1997 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tre forskjellige mindretallsregjeringer 1997–2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Den rød-grønne regjeringen fra 2005 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konklusjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
42 45 46 49 52 57 61 64
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 6 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
6 innhold
kapittel 3 det norske samfunn – et innovasjonssystem? . . . . . . .
67
Knut H. Sørensen Hva er innovasjon? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Innovasjon i Norge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nasjonale innovasjonssystemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Statlig innovasjonspolitikk: På leting etter det sublime – eller bare etter økonomisk vekst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forskningsbasert innovasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Handlingsperspektiver på innovasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Innovasjonskultur: Fornorskning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sosiale innovasjoner? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En norsk innovasjonsmåte? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74 78 82 84 85 87
kapittel 4 lønnsforhandlinger: organisasjoner, institusjoner og normer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
91
Arvid Fennefoss Forhandlingsnivåer: Sentralisering og desentralisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arbeidstaker- og arbeidsgiverorganisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mot et nytt organisasjonslandskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Institusjonelle rammebetingelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lønnsforhandlinger etter 1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lønnsutviklingen etter 1980 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Et normperspektiv på norsk lønnskamp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stabilitet og spenninger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
92 94 95 98 101 105 107 111
67 69 72
kapittel 5 utdanning – stabilitet og endring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Marianne Nordli Hansen og Arne Mastekaasa Utdanning som grunnlag for dannelse, sosial rettferdighet og økonomisk vekst . . . Utdanning i et funksjonalistisk perspektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Norge i komparativt perspektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utdanning, kultur og verdier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utdanning, produksjon og arbeidsliv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppsummering og konklusjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
117 118 132 134 138 140
kapittel 6 det norske likestillingsparadokset . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 kjønn og arbeid i velferdssamfunnet Gunn Elisabeth Birkelund og Trond Petersen Det norske paradokset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kvinnevennlig velferdsstat og aktiv likestillingspolitikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det kjønnsdelte arbeidsmarkedet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arbeidsmarkedsteori . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Valg og preferanser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kompetanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Diskriminering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ansettelse, lønn, opprykk og avskjedigelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
144 145 146 148 149 150 152 153
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 7 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
innhold 7 Usynlige barrierer? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yrkessegregering og lønnsstruktur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Biologi og likestilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det norske paradokset – hva dreier det seg egentlig om? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
155 156 157 159
kapittel 7 makt – konsentrasjon og fordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fredrik Engelstad Hva forstår vi med makt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stat, demokrati, politikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Politisk deltakelse – større bredde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det sivile samfunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Økonomi og arbeidsliv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ideer og kommunikasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Makt og demokrati i endring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
164 165 169 172 174 177 181 186
kapittel 8 samfunnsklasser og eliter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 Marianne Nordli Hansen og Fredrik Engelstad Erik Olin Wright: Klasseteori og utbytting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . John H. Goldthorpe: Livssjanser og sosial mobilitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pierre Bourdieu: Økonomisk og kulturell kapital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klasse og sosial ulikhet i Norge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eliter som dominerende grupper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
191 195 198 203 205 211
kapittel 9 velferdsstaten under press . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Lise Kjølsrød Bred oppslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Små land, store velferdsstater . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En særegen allianse mellom stat, yrker og kommuner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lag på lag av reformer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ekspansive krefter i systemet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moderniseringsstrategier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Velferdsyrkenes fortolkningsprivilegium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vil humlen fortsatt kunne fly? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
214 215 219 221 224 231 232 232
kapittel 10 familier og velferdsstat – en ny kompleksitet . . . . . . 237 Arnlaug Leira Introduksjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familie: teori møter praksis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mødrenes revolusjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familie – foranderlig og bestandig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familier og velferdsstat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Familieforandring og politisk reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
237 238 240 243 249 255
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 8 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
8 innhold
kapittel 11 helse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261 Jon Ivar Elstad Det samfunnsvitenskapelige perspektivet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hvorfor økte levealderen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Norsk helse i internasjonalt perspektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Helsebegrepet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sykdomspanorama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Selvrapportert helse i Norge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Helse og arbeidslivsdeltakelse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forståelsesmåter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En helseopptatt befolkning? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tilliten til den medisinske institusjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
261 262 263 266 268 271 273 276 279 280
kapittel 12 fattigdomstiåret 2000–2010: parentes eller ny kurs for velferdsstaten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Kåre Hagen og Ivar Lødemel Innledning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hva er fattigdom? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hvordan definere fattigdom? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hvor mange er fattige – og hvem er de? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En ny fattigdomspolitikk eller -retorikk? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Avslutning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
284 285 287 292 298 303
kapittel 13 det sivile samfunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Håkon Lorentzen En nasjon av dugnadsentusiaster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arven fra fortiden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hvorfor skille ut en egen sektor? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det som samler oss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hvor kommer pengene fra? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . «What’s in it for me?» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sosial kapital . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fristilt frivillighet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kommunal frivillighet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Grenser i oppløsning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
308 309 313 315 317 318 319 320 322 323
kapittel 14 forbrukere og forbrukersamfunn . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Ragnhild Brusdal og Ivar Frønes Hvordan forstå forbruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forbrukets sosiale dynamikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forbruksutviklingen de siste fem tiår; fra fattigdom til velstand . . . . . . . . . . . . . . . . . Forbrukersamfunnets drivkrefter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det nyes kommersielle dynamikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Identitet, forbruk og livsstil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Livsstil, alder og kjønn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
327 328 329 330 332 334 335
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 9 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
innhold 9 Hjemmet som livets sentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Digitalisering og forbruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fritid og kultur: de velståendes forbruksarena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forbrukersamfunnets skyggesider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etikk og politisk forbruk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det norske forbruket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
336 338 340 341 342 344
kapittel 15 medier overalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Knut Lundby Store forandringer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stabil bruk – men Internett kommer overalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sosiale medier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mediefeltet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Medialisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Norsk på norsk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mer stoff om mediene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
347 347 353 355 359 364 366 367
kapittel 16 fra lov til lønnkammer? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 religion og livssyn i dagens norge Pål Repstad Hvor individualisert? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Troens konjunkturer målt i tall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En privatreligiøsitet med kristne islett . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Åpenhet for det alternative – men få oppslukes sterkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ritualene – der livssynsinstitusjonene møter folk flest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Religionen blant nye landsmenn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Religion i det offentlige rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hvem er de regelmessig aktive? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En kristen kultur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sekulariseres Norge? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
371 372 373 375 376 378 380 383 384 387
kapittel 17 livsløp, generasjoner og sosial endring . . . . . . . . . . . . 393 Ivar Frønes og Ragnhild Brusdal Generasjon og livsløp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Livsløp, generasjonskontrakter og historisk kontekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Livsfase og etablering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kohorter, livsløp og fordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Den kjønns- og kohortspesifikke utdanningsrevolusjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Industrisamfunnets livsløp og livsfaser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kunnskapssamfunnets livsfaser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kjønn, livsløp og forandringens dynamikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Etnisitet og demografiske profiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ungdom, klasse, livsløp og forandring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Konflikter mellom generasjoner og livsfaser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Livsfaser, generasjoner og forandringens dynamikk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
393 395 396 397 399 401 403 404 406 407 408 410
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 10 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
10 innhold
kapittel 18 aldring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 Gunhild O. Hagestad og Katharina Herlofson Aldring – en prosess på flere nivåer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Livets gang i historiens gang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Hans og hennes alderdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alder og ulikhet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alder og sosial integrasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arbeid og pensjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En norsk alderdom? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Et blikk framover . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tema for debatt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
414 417 418 420 421 423 425 427 429
kapittel 19 innvandring og det flerkulturelle norge . . . . . . . . . 435 Grete Brochmann The beginning of history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Politikkens betingelser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Integrasjonspolitikken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ordene vi bruker, hvordan vi teller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Omfang og sammensetning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Liv og død i Norge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Arbeid og trygd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Migrasjonssosiologien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Integrasjonsbegrepet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Utvannet statsborgerskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nytt innvandringsparadigme? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
kapittel 20 bosetting, flytting og regional utvikling . . . . . . . . . Kjetil Sørlie Sentralisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Analyse av flytting i livsløpsperspektiv . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Empiriske analyser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Noen regionale implikasjoner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
436 438 439 440 441 442 445 447 450 452 453 457 457 461 465 475
kapittel 21 det nasjonale godhetsregimet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 479 om utviklingshjelp, fredspolitikk og det norske samfunn Terje Tvedt Den norske modellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det sørpolitiske systemets vekt og legitimitet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Det sørpolitiske system . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Orientalisme versus utviklingssentrisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Vestliggjøring og universalisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . En universell historie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Godhetsregimet – et sluttord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
479 480 483 496 497 500 501
0000 100581 GRMAT D#E400EA.book Page 11 Wednesday, June 30, 2010 11:22 AM
innhold 11
om forfatterne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504 stikkord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 509