margrete aadnanes
vold mot barn og unge i nĂŚre relasjonar barnevernfagleg kunnskap
© Gyldendal Norsk Forlag AS 2020 1. utgave 2020, 1. opplag ISBN 978-82-05-51832-2 Omslagsdesign: Øyvind Westgård Layout: Gyldendal Akademisk Sats: have a book Brødtekst: Minion Pro 10,5/15 pkt Papir: 90 g Amber Graphic Trykk: Opolgraf, Polen 2020 Alle henvendelser om boken kan rettes til Gyldendal Akademisk Postboks 6730 St. Olavs plass 0130 Oslo www.gyldendal.no/akademisk akademisk@gyldendal.no Det må ikke kopieres fra denne boken i strid med åndsverkloven eller avtaler om kopiering inngått med KOPINOR, interesseorgan for rettighetshavere til åndsverk. Kopiering i strid med lov eller avtale kan medføre erstatningsansvar og inndragning, og kan straffes med bøter eller fengsel. Alle Gyldendals bøker er produsert i miljøsertifiserte trykkerier. Se www.gyldendal.no/miljo
Forord
Denne boka byggjer doktorgradsavhandlinga mi Vold mot barn og unge i nære relasjonar: Forståing, konseptualisering og sosialfaglege perspektiv, ein studie om barn og unge som har opplevd vold i nære relasjonar, og barnevernet sitt arbeid med voldssaker. Vold mot barn og unge er ein kompleks og mangfaldig tematikk, og utgjer eit samfunnsproblem så vel som eit alvorleg problem på individnivå. Kva me forstår som vold er sosialt og kulturelt forankra, og nettopp den sosiale konteksten, samt politiske føringar, har betyding for korleis velferdstenester og profesjonelle hjelparar møter og forstår denne tematikken. Eit sentralt poeng i boka er difor å setje vold mot barn og unge som fenomen og samfunnsproblem inn i konteksten av det norske samfunnet. Eg rettar eit kritisk blikk mot vilkår for barnevernet sitt arbeid med problematikken, og drøftar politiske føringar og den offentlege debatten si betyding for barnevernet sitt arbeid. Målet er å bidra til refleksjon rundt ein kompleks tematikk som ikkje har nokon mirakelkur, men som fordrar klokskap og kunnskap i møte med utsette barn og familiar.
7
forord
Vidare tilbyr boka kunnskap om vold mot barn og unge framstilt i ei sosialfagleg ramme, med spesiell vekt på den barnevernsfaglege samanhengen. Boka vil vere nyttig for alle profesjonar som møter barn og unge som kan vere utsette for vold, og for alle tenester som samarbeider med barnevernet i slike saker. Samstundes er det barnevernsfagleg relevante vektlagt. Boka har ei kritisk drøftande innretning, med det mål å synleggjere den kompleksiteten vold mot barn og unge i nære relasjonar rommar og bidra til at kunnskapen på feltet blir gjort relevant for profesjonelle hjelparar. Eg håpar boka kan bidra til å nyansere og betre forstå tematikken og synleggjere at det ikkje er likefram korleis me skal førebyggje og bekjempe problemet. Arbeidet med boka har vore krevjande, men inspirerande, og det er eit privilegium å få omarbeida doktorgradsarbeidet til ei bok som er tilgjengeleg for ei større lesargruppe. Det er mange som har støtta meg undervegs i dette arbeidet og som fortener ei takk. Først og fremst vil eg takke fagfellen som har kome med nyttige tilbakemeldingar på bok manuset. Eg vil også takke Marianne Rugkåsa for gjennomlesing og gode råd i skrivearbeidet, og ikkje minst vil eg takke Liv Mette Gulbrandsen for å ha vore min faglege mentor og inspirator gjennom mange år. Takk til min arbeidsgivar, VID Vitenskapelige Høgskole, for å stille FoU-tida mi disponibel for arbeid med manuset. Til slutt vil eg rette ei stor takk til forlagsredaktør Anders Kalvøy Einseth hjå Gyldendal Akademisk, for eit særs godt og konstruktivt samarbeid. Det har vore ei stor glede å jobbe med denne boka i samarbeid med ein oppmuntrande, støttande og dyktig redaktør. Oslo, desember 2019 Margrete Aadnanes
8
[start innfort]
Innhald
kapittel 1 innleiing
. . . . . . . . . . . . . . . . . .................................
Ein sosialfagleg studie om vold mot barn og unge i nære relasjonar . . . . . . . Metode og empirisk grunnlag .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boka si fagelge forankring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppbygging av boka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
19 22 25 27
kapittel 2 kunnskap om vold mot barn og unge i nære relasjonar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31
Vold og omsorgssvikt: det same eller ulikt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Definisjonar og forståingar av vold .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Barn og unge sine stemmer i forsking om vold i nære relasjonar .. . . . . . . . . . Nokre framtredande forskingsfokus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eit kritisk blikk på kunnskapsfeltet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
31 34 42 48 54
.
59
kapittel 3 det norske barnevernet sitt samfunnsoppdrag
Juridiske og politiske føringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Synet på barn i det norske samfunnet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Fokusområde og orientering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
11
innhald
kapittel 4 barnevernet sitt arbeid. eit kritisk blikk på rammevilkår og faglege straumar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77
Sentrale faglege prinsipp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Aktuelle metodar i barnevernet sitt arbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Barnesamtalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Kvellomalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Klemetsrudmodellen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Mellom skjønnsutøving og standardiserte prosedyrar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Personen-i-situasjonen. Ei grunnleggjande sosialfagleg tilnærming . . . . . . . 101
kapittel 5 kultur- og klasseperspektiv på vold mot barn og unge .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
107
Tvangsekteskap, kjønnslemlesting og sosial kontroll – eit debattert felt .. . . Diskursen om vold i minoritetsetniske familiar – fare for «kulturalisering»? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Behov for ny kunnskap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klasse og kultur i møte med voldssaker i barnevernet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Interseksjonalitet – eit nyttig perspektiv i barnevernet sitt arbeid . . . . . . . .
110 114 118 123
kapittel 6 å navigere i eit komplekst felt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
129
Arbeidet med barn som har opplevd vold: eit tvetydig og usikkert arbeid . Manualbaserte framgangsmåtar i møte med kompleksitet . . . . . . . . . . . . . . . Kompleksitet i kunnskap og i praksis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Avsluttande kommentar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
130 133 136 139
referanser
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................
143
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................................
157
stikkord
12
108