Uislamu wa shia

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page A

Uislamu wa Shia VYANZO, ITIKADI, MATENDO YA KIIBADA

Kimeandikwa na: Muhammad Ali Shomali

Kimetarjumiwa na: al-Haj Ramadhani S. K. Shemahimbo

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page B

B

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page C

Haki ya kunakili imehifadhiwa na: AL-ITRAH FOUNDATION ISBN: 978 - 9987 - 17 - 018 - 0 Kimeandikwa na:

Muhammad Ali Shomali Kimetarjumiwa na: Al-Hajj Ramadhani Salehe Kanju Shemahimbo Kimehaririwa na: Al-Hajj Hemedi Lubumba Kupangwa katika Kompyuta na: Hajat Pili Rajab Toleo la kwanza: Mei, 2012 - Nakala: 1000 Toleo la pili: Septemba, 2013 - Nakala: 7000 Kimetolewa na kuchapishwa na: Alitrah Foundation S.L.P. 19701 Dar es Salaam, Tanzania Simu: +255 22 2110640 Simu/Nukushi: +255 22 2127555 Barua Pepe: alitrah@yahoo.com Tovuti: www.ibn-tv.com Katika mtandao: www.alitrah.info

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page D

YALIYOMO Utangulizi.........................................................................2

Mlango wa kwanza Vyanzo vya Ushi’ah..........................................................................7 Maana ya Ki-Istilahiya Neno Shi’ah................................................8 Ushi’ah ulianza lini?........................................................................11 Shi’ah wa Mwanzo..........................................................................19

Mlango wa Pili Vyanzo vya itikadi ya Shi’ah...........................................................24 Shi’ah wanakanusha kuwepo mabadiliko yoyote ndani Qur’ani....25 Kauli za wanachuoni wa Shi’ah kuhusu Qur’an.............................27

Mlango wa Tatu Mafunzo ya Dini........................................................................................67 Msingi wa wa Dini.....................................................................................70

Mlango wa Nne Matendo ya Ibada..........................................................................108

Mlango wa Tano Sifa za jumla za uislamu na Ushi’ah.............................................119

Mlango jwa Sita Mashia’h katika Ulimwengu...................................................................148

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page E

NENO LA MCHAPISHAJI Kitabu kilichoko mikononi mwako ni tarjuma ya kitabu cha Kiingereza kiitwacho, Shi’i Islam kilichondikwa na Sheikh Muhammad Ali Shomali na kutarjumiwa na al-Haj Ramadhani S. K. Shemahimbo. Sisi tumekiita, Uislamu wa Shia.

Ni ukweli usiopingika kwamba madhehebu ya Kiislamu ya Shia imekuwa ikijulikana kwa muda mrefu kama ni madhehebu isiyoeleweka vizuri miongoni mwa Waislamu walio wengi ulimwenguni. Hii imetokana na kukandamizwa kwa muda mrefu wafuasi wa madhehebu hii kulikofanywa na dola zinazojiita za Kiislamu. Kwa nini wamefanya hivyo? Historia inayo majibu ya hilo.

Waandishi wanavyuoni wengi wa sasa wamejitahidi na wanaendelea na jitihada hiyo kuuelemisha Umma kuhusu Waislamu hawa wa Shia; na kitabu hiki ni miongoni mwa vitabu vingi vilivyoandikwa na wanavyuoni hawa juu ya usahihi wa madhehebu hii.

Ni muhimu kukubaliana na kuziheshimu tofauti za kila mmoja na kutambua msimamo na mtazamo wa kila mmoja.

Matatizo huja pale mtu anapolazimisha tabia, imani na mila zake zitawale wengine au kuzifisha itikadi na misimamo ya wengine.

Ni muhimu kufikiria kila aina ya maoni katika kujaribu kuamua ukweli.

Uislamu kimsingi uko dhidi ya kufuata kibubusa.

Wafuasi wa madhehebu nyingine kiumakini wanaweza kuchambua mada zilizomo katika kitabu hiki ili kujenga maoni yao wenyewe kuhusu mtazamo mzuri wa mtu mwenyewe. Ni muhimu mtu kuelewa hoja za wale

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page F

ambao hakubaliani nao. Inaweza ikasemwa kwamba wale ambao hawaelewi kabisa mtazamo wa maoni tofauti, hawaelewi kwa ukamilifu mtizamo wa kwao wenyewe.

Tumekiona kitabu hiki ni chenye manufaa sana, hususan wakati huu wa maendeleo makubwa ya elimu katika nyanja zote, ambapo uwongo, ngano za kale na upotoshaji wa historia ni mambo ambayo hayana nafasi tena katika akili za watu.

Kutokana na ukweli huo, Taasisi yetu ya al-Itrah Foundation imeamua kukichapisha kitabu hiki kwa lugha ya Kiswahili kwa madhumuni yake yaleyale ya kuwahudumia Waislamu, hususan wazungumzaji wa Kiswahili.

Tunamshukuru ndugu yetu, al-Haj Ramadhani S. K. Shemahimbo kwa kukubali jukumu hili la kukitarjumi kitabu hiki. Vilevile tunawashukuru wale wote walioshiriki kwa njia moja au nyingine hadi kufanikisha kuchapishwa kwake.

Ni matumaini yetu kwamba kitabu hiki kitakuwa ni changamoto kubwa kwa wasomaji wetu.

Mchapishaji: Al-Itrah Foundation

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page G

G

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 1

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 2

U i s l a m u wa S h i a

Utangulizi Kabla ya ushindi wa Mapinduzi ya Kiislam ndani ya Iran mnamo mwaka 1979, ni kidogo sana kilichokuwa kimeandikwa kuhusu Uislam wa Shi’ah katika Lugha za Kimagharibi. Elimu kuhusu tawi hili la imani ya Kiislam ilikuwa imekomea takriban kwa wanachuoni wachache sana ambao walibobea zaidi katika uchunguzi wa mambo ya Kiislam au katika Lugha za Kimashariki, hususan Kiajemi. Walikuwepo pia wanadiplomasia, watalii na wafanyabiashara ambao walikuwa na elimu ya mwanzoni juu ya mataifa na jumuiya za Shi’ah katika Mashariki ya Kati kupitia uzoefu wao binafsi na mahusiano.

Hata hivyo, kuanzishwa kwa Serikali ya Kiislam huko Iran chini ya uongozi wa Ulamaa wa Kishi’ah, hasa Ayatullah Khomeini, kuliamsha shauku zaidi katika imani ya Kishi’ah. Mapinduzi ya Kiislam hayakuchukua wajibu muhimu tu katika uhuishaji wa utambuzi wa Kiislam na harakati kote ulimwenguni na kuwa na athari kubwa juu ya uchumi wa dunia na siasa, bali pia yalichochea tamaa miongoni mwa watu wa kawaida vilevile kama vile miongoni mwa wanasiasa na vyombo vya habari kutaka kufahamu zaidi kuhusu Uislam wa Shi’ah. Matukio fulani katika miongo miwili iliyopita, kama vile mapambano ya Mashi’ah wa Iraqi na nchi nyingine za Kiarabu katika eneo hilo, kuongezeka kwa wahamiaji wa Kishi’ah huko Magharibi na wajibu wa mbele kabisa wa wapiganaji wa Kishi’ah wanaopigana dhidi ya uvamizi huko Lebanoni ya Kusini na kukomboa maeneo yaliyokaliwa kimabavu, kumeongezea nguvu katika tamaa hii.

Kwa kawaida miradi mingi ya utafiti imeendeshwa na fasili nyingi zimetengenezwa juu ya vipengele tofauti vya Uislam wa Shi’ah. Ingawa vitabu vingi vya kutegemewa na vya kiwanachuoni vimeandikwa, mwandishi hawezi kukanusha kuhusika kwa machapisho ya lugha ya Kiingereza katika eneo hili. Baadhi yake yameandikwa na waandishi ambao hawana 2

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 3

U i s l a m u wa S h i a maarifa mengi na kamili juu ya somo lenyewe. Baadhi nyingine yameandikwa kwa sababu ya kisirani na chuki kuhusu kile wanachokiona kama jambo lenye kutishia (hatari). Bado kuna mengine ambayo kimsingi ni ya halali, lakini kwa bahati mbaya hayaratibiwi kwa mpangilio ama yanaandikwa vibaya na hivyo hayafikii mahitaji na matarajio ya wasomaji wa Kiingereza. Kwa hiyo kunabakia haja kubwa na kwa kweli inayoongezeka kwa ajili ya utafiti zaidi na uchapishaji juu ya mada hiyo.

Kitabu kilichopo sasa kinawakilisha jaribio dhaifu la kujaza baadhi ya mapengo yaliyopo katika nyanja ya utafiti wa Kiislamu kwa jumla na hususan utafiti kuhusu Shi’ah. Ingawa imeandikwa kirahisi na wazi kabisa, ni matokeo ya takriban miaka ishirini ya uhusikanaji katika utafiti wa Kiislam na falsafa ya Ulaya, na kutegemea kwa kiasi fulani juu ya mfululizo wa hotuba mbili kuhusu Uislam wa Ushi’ah zilizotolewa kwenye hadhara za watu wanaoongea Kiingereza; idadi ya kwanza ya hotuba hamsini ilitolewa katika Jami’at al-Zahra’ (seminari ya Kiislamu inayoongoza ya wanafunzi wanawake) huko Qum mnamo mwaka 1995 na mwaka 1996, na idadi ya pili ya takriban hotuba thelathini iliyotolewa katika Taasisi ya Kiislam ya Manchester na Kituo cha Kijamii cha Shi’ah cha Manchester mnamo mwaka 1998 na mwaka 1999.

Mlango wa kwanza unaanza kwa kuelezea juu ya maana zote, ile ya neno kwa neno na ile ya kitaalam za neno Shi’ah na kurejea kwenye maelezo ya wanachuoni maarufu kuhusiana na hili. Unaendelea katika kutafiti vyanzo vya Shi’ah na maendeleo yake ya baadae katika miaka ya upatikanaji wa umbo la Uislamu.

Mlango wa pili unachunguza vyanzo vya fikira za Shi’ah, yaani Qur’ani na Sunnah, mantiki na ijmai, yaani maafikiano ya wengi. Kujadili hadhi ya Qur’ani, mlango huu unazidi kuthibitisha kwamba Shi’ah kama Waislamu wengine, wanaamini juu ya mjalada wa Qur’ani ambao upo leo hii na kwamba wanachuoni wa Shi’ah, tangu enzi za awali kabisa hadi leo hii wamekanusha na wanaendelea kukanusha tuhuma zozote za mabadiliko ya 3

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 4

U i s l a m u wa S h i a Qur’ani. Vilevile unaelezea kwamba ule Msahafu wa Fatima, ambao unatajwa katika baadhi ya Hadith za Shi’ah, hauna chochote cha kuhusiana na Qur’ani, na kwamba neno ‘Mus’haf’ hapa, kama katika sehemu nyingine nyingi, limetumika katika maana yake ya asili ambayo ni ‘kitabu.’

Mlango huo kisha unajadili chanzo muhimu cha pili, Sunnah, ambayo inajumuisha maneno, vitendo na kukubali kwa kimya kimya kwa Mtukufu Mtume Muhammad. Qur’ani yenyewe inawataka Waislamu kumchukulia Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kama kigezo cha mfano kwao, kumwendea yeye kwa kuhukumu na kuamua migogoro na migongano yao, na inazungumzia Mtume kama anayesoma, kufundisha na kuielezea Qur’ani.

Mlango huo pia unashughulika na umuhimu wa kukusanywa kwa Hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), na unaelezea jinsi Shi’ah, tangu mwanzoni kabisa, walivyodhamiria kuziandika na kuzisimulia wakati ambapo Waislam wasiokuwa Shi’ah walikuwa bado wako chini ya amri ya kutokuziandika wala kusimulia hadith, hali ambayo iliendelea kwa takriban karne nzima. Mlango huu pia unarejelea kwenye Nyumba ya Mtukufu Mtume Ahlul-Bayt na wajibu wa wajumbe wake katika kuiwakilisha Sunnah. Unafuatia mjadala juu ya umuhimu na sababu na wajibu wake katika kuelewa imani, maadili na sheria tendani au kwa maneno mengine, juu ya theolojia, uadilifu na fiqhi. Mwishowe mwandishi anahusika na maafikiano ya kisheria (al-Ijma), na jinsi yanavyoshushwa kuwa kwenye Sunnah kwa mtazamo wa Shi’ah.

Mlango wa tatu unachunguza baadhi ya itikadi za kitheolojia za imani ya Shi’ah. Baada ya maelezo machache ya Uislam na kanuni zake, yaani Upweke wa Allah, Utume na Ufufuo, baadhi ya kanuni nyingine za muhimu za nyongeza zinachunguzwa pia. Upo uwezekano kwamba sehemu ya kanuni hizi huchangiwa na Waislam wengine, lakini Shi’ah ni wale wanaoamini juu ya zote hizi.

4

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 5

U i s l a m u wa S h i a Mlango wa nne ni maelezo mafupi sana juu ya ibada za Shi’ah pamoja na marejeo mafupi kwenye shabaha na misimamo inayozilazimu. Ibada hizi kimsingi zinachangiwa na Waislam wote, ingawa kunaweza kuwa na tofauti kidogo na umahususi miongoni mwa madhehebu tofauti za Kiislam.

Mlango wa tano unachunguza zile sura tatu kuu za Uislam wa Shi’ah; mambo ya kiroho, mantiki na kutafuta haki. Hizi tatu zinaonekana kuchomoza sana katika nadharia na historia ya Uislam wa Shi’ah. Katika kujadili hali ya kiroho, rejea zinafanywa kwenye umuhimu wa maadili na njia ya kiroho. Miongoni mwa udhihirisho wa kiroho wa Uislam wa Shi’ah ni utajiri wa fasili na madu’a, hususan al-Sahifah as-Sajjadiah, iliyotafsiriwa kwa Kiingereza kama “The Psalms of Islam” – Zaburi ya Uislam.

Mlango wa sita na wa mwisho ni mjadala mfupi wa ulimwengu wa Shi’ah leo hii. Mlango huu umegawanywa sehemu mbili. Sehemu ya kwanza inapitia takwimu za hivi karibuni kuhusu idadi ya sasa ya Waislam na Shi’ah ya ulimwengu mzima. Vilevile kuna uanishaji wa ushirikishwaji wa kidini wa baadhi ya nchi ambazo zina historia ndefu ya uwepo wa Shi’ah.

Ingawa hakuna takwimu zinazokubalika kilimwengu juu ya idadi ya sasa ya Shi’ah duniani, juhudi zimefanyika hapa kukusanya taarifa mpya zaidi na sahihi kabisa juu ya jambo hili. Sehemu ya pili ya mlango huu inamtambulisha msomaji kwenye miji mitakatifu mikuu kwa Waislamu wa Shi’ah na maeneo yao muhimu ya kutembelea na kuzuru.

Kwa jumla, kitabu hiki cha sasa kinanuia kujibu yale maswali ambayo yeyote mwenye shauku ya kutaka kujua kuhusu Uislam wa Shi’ah anaweza akayauliza. Kwa hiyo kinasimama kama chanzo cha utambulisho juu ya hali muhimu na za msingi za madhehebu hii. Na wakati huo huo, mwandishi anatarajia, kwa sababu ya mtindo na lugha ya kitabu hiki na habari na hoja zinazowasilishwa ndani yake, vilevile kuwasaidia wale ambao wana uzoefu na itikadi hii lakini wanataka kupata taarifa sahihi nyingi zaidi, zinazowasilishwa kimfumo na kiutaratibu kuhusu vyanzo, imani na ibada 5

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 6

U i s l a m u wa S h i a zake na namna ya mipango ya wakati huu katika hali ya ubinadamu.

Napaswa pia niseme kwamba kitabu cha sasa kinajumuisha wajibu mzito sana kwenye umoja wa Kiislam na kinaonyesha matumaini kwamba kinawasilisha hatua ya staha kuelekea kwenye udugu wa Kiislam. Kwa kweli, moja ya njia bora kabisa ya kupata umoja huu na udugu ni kuzidisha kufahamiana kwetu na kushinda zile chuki za kihistoria ambazo zinazuia kuelewana baina ya madhehebu mbalimbali. Kwa mujibu wa methali ya Kiarabu: “Watu ni maadui wa kile wasichokijua,” ni kweli kwamba kitalu cha mbegu ya chuki ni kutokujua kwa mwingine, ambapo kitalu cha mbegu ya upendo ni kujua kwa yule mwingine. Kwa sababu hii, na kwa faida ya wale ambao sio Shi’ah, rejea za kwenye imani za msingi za Shi’ah zimetolewa vilevile kwenye vyanzo vikuu vya ki-Sunni.

Mwisho, ningependa kuchukua fursa hii kuwashukuru watu wote na taasisi zote ambazo zimenitia moyo na kunisaidia wakati wa kipindi cha kutoa hotuba hizi na maandalizi kwa ajili ya kitabu hiki, yaani Jami’at al-Zahraa (Qum), Manchester Islamic Centre, Shi’ah Welfare Centre (Manchester), Ayatullah Muhsin Araaki, Bw. Muhsin Ja’far, Dr. Ali Heshmati na Mrs. Badr al-Saadaat Omraanii. Ningependa pia kumshukuru Profesa Hamid Algar, Dr. Reza Shah Kadhimii, Dr. Muhammad Legenhausen, Bw. Abbas Virjee na Mrs. Nadhmina Virjee kwa kuusoma muswada wa kitabu hiki na kutoa maoni yao yenye thamani kubwa. Ningependa kuishukuru hususan ile taasisi ya Islamic College for Advanced Studies iliyoko mjini London na hususan kwa Mkurugenzi wake mwenye maarifa mengi, Dr. Ja’far Elmi kwa kufadhili na kuchapisha kitabu hiki, ambacho kitakuwa na manufaa zaidi kama kitabu cha kiada kwa masomo yao juu ya uchunguzi wa Shi’ah.

Mwisho bali sio kwa umuhimu, natoa hisia zangu nzito za shukurani kwa Mwenyezi Mungu (s.w.t.) kwa neema Zake zote alizozijaalia juu yetu sisi hapo kabla na wakati huu wa sasa.

Muhammad A. Shomali Februari, 2003.

6

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 7

U i s l a m u wa S h i a

MLANGO WA KWANZA Vyanzo Vya Ushi’ah Maana ya Neno Shi’ah: Lugha nyingi zina maneno ambayo yana aina mbili za maana: Ile ya asili au ya msingi na ile ya kitaalam au maana ya pili. Kwa mfano, neno ‘Salaat’ kwa kiarabu kwa asili lilimaanisha tu kuomba, du’a. Hata hivyo, baadae lilipata maana nyingine, aina maalum ya ibada katika Uislam ambayo inajulikana kama ‘Namaaz’ kwa lugha ya ki-Ajemi na kwa lugha nyingine nyingi. Kwa kweli kama mtu anavyoweza kuona katika suala hili, lazima pawe na viunganishi na mfanano baina ya aina mbili hizi za maana.

Ndani ya kitabu chake, Mu’jam Maqaayis al-Lughah, Ahmad bin Faaris, mwanafalsafa mashuhuri wa karne ya tano ya Kiislam, anachunguza chimbuko la neno Shi’ah, yaani Sha-ya-‘a. Yeye anaonyesha maana mbili: Msaada (huduma) au kusaidia, na kueneza. Angalau moja ya maana hizi lazima ipatikane katika hali za kunyambulika kwa chimbuko hili, iwapo yatumike kwa maana zao za asili au katika maana za kiistilahi. Kwa mfano, Qur’ani (24:19) inatumia kitenzi nyambulishi cha chimbuko hili kumaanisha “kuenea.”

Neno Shi’ah kiasili linamaanisha mfuasi mmoja, wawili au kikundi cha wafuasi, kwa maana ya kwamba wafuasi wa mtu maalum ni wale wanaomhudumia au kumsaidia yeye katika mambo yake. Ndani ya Qur’ani tukufu, neno hili linatumika mara nyingi kwa maana hii. Kwa mfano katika 28:15 Mwenyezi Mungu anazungumzia juu ya mfuasi mmoja wa Nabii Musa kama ni mmoja wa Shi’ah wake. Mahali pengine, Ibrahim (a.s.) anatambulishwa kama Shi’ah wa Nuh (a.s.) [37:83].

7

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 8

U i s l a m u wa S h i a

Maana ya ki-Istilahi ya Neno Shi’ah: Mwanzoni mwa historia ya Kiislamu, neno Shi’ah lilitumika katika maana yake ya asili au ya kawaida kwa ajili ya wafuasi wa watu mbalimbali. Kwa mfano, baadhi ya hadith zinazungumzia “Shi’ah wa Ali bin Abi Talib” na nyinginezo juu ya “Shi’ah wa Mu’awiyah bin Abi Sufyan.” Hata hivyo, kama tutakavyoona baadae, neno hili polepole likapata maana ya pili au maana ya kiistilahi; yaani ya wafuasi wa Ali, wale ambao wanaamini katika suala la Uimamu (Uongozi ulioteuliwa kimbinguni).

Katika makamusi mengi ya Kiarabu, hili neno Shi’ah limeelezewa katika maana zote, za neno kwa neno na ile ya kiistilahi, kwa namna ambayo ni rahisi kuona uhusiano wa baina ya maana mbili hizo, ya wafuasi kwa jumla na ya wafuasi wa Ali. Hali ni hivyo hivyo katika vyanzo vingi vya kitheolojia. Kwa mfano, Abu al-Hasan al-Ash’ari (kafariki 330 AH), katika kitabu chake mashuhuri Maqaalat al-Islamiyin wa Ikhtilaaf al-Musallin anaelezea juu ya maana ya kiistilahi na anasema: “Waliitwa Shi’ah tu kwa sababu walimfuata Ali waliamini kwamba yeye anazo fadhaili nyingi kuliko masahaba wengine wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.)”1 Shahristanii (kafariki 548A.H.) katika kitabu chake, al-Milal wa Nihal, chanzo maarufu kuhusiana na madhehebu tofauti ndani ya Uislamu, anaandika hivi: “Shi’ah ni wale waliomfuata Ali hasahasa na wakaamini juu ya Uimam na ukhalifa wake kwa mujibu wa mafundisho ya wazi na ushuhuda wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.).”2 Haya ni maelezo sahihi kabisa, kwa vile Shi’ah wenyewe wanaamini kwamba sababu ya kumfuata Ali (a.s.) ni kwamba iliamriwa na kutakiwa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na 1 al-Asha’ri, Ali ibn Ismail Abu al-Hasan, Maqaalat al-Islamiyin wa Ikhtilaf alMusallin (Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-‘Arabi), uk. 5, (uk. 65 katika toleo la Muhyi al-Din Abd al-Hamid).

2 Shahristani, Muhammad ibn Abd al-Kariim (1414/1993), al-Milal wa Nihal (Beirut, Dar al-Maarifah, chapa ya tatu) Jz. 1, uk. 169.

8

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 9

U i s l a m u wa S h i a kwamba haukuwa ni uamuzi wao wenyewe wa kuchagua ni nani wamfuate. Kinyume chake, wasio Shi’ah, baada ya kifo cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) wao walimfuata yule aliyechaguliwa katika ukumbi wa Saqifah na waliamini kwamba Mtukufu Mtume aliwaachia watu waamue wenyewe wamfuate nani. Hata hivyo, Abu Bakr ibn Abi Quhafah, Khalifa wa kwanza, ambaye yeye mwenyewe alichaguliwa kwa njia hiyo, aliamini kwamba yeye ni lazima ateue mrithi wake yeye mwenyewe. Khalifa wa pili, Umar bin al-Khattab badala yake yeye aliteuwa baraza la watu sita, ambao wao wachague mmoja kati yao kwa mujibu wa utaratibu tete sana aliokuwa ameuandaa yeye mwenyewe Umar. Inatia fora ajabu kuona kwamba ilikuwa ni Ali bin Abi Talib, Khalifa wa nne, ambaye ndiye alichaguliwa, (sio kuteuliwa) na kwa hakika aliyelazimishwa na takriban Waislam wote baada ya kuuliwa kwa khalifa wa tatu, Uthman bin Affan, ili achukue nafasi hiyo ya Ukhalifa.

Ndani ya kitabu chake cha Firaq al-Shi’ah, al-Hasan bin Musa alNawbakhti, mwanachuoni mashuhuru wa Shi’ah (kafariki 313A.H.), yeye anaandika: “Shi’ah ni kundi la Imam Ali ibn Abi Talib (a.s.). Walikuwa wakiitwa kwa jina la ‘Shi’ah wa Ali’ wakati wa uhai wa Bwana Mtume (s.a.w.w.) na baada ya kufariki kwake, na wanafahamika kama wafuasi wa Ali na wanaoamini Uimam wake.”3 Sheikh al-Mufid (kafariki, 423A.H.) mmoja wa wanachuoni wakubwa na mashuhuri wa Shi’ah wa mwanzoni kabisa, anafafanua Shi’ah kama ni wale wanaomfuata Ali (a.s.) na wanaoamini urithi wake wa baada tu ya kufariki kwa Mtukufu Mtume.4

3 al-Nawbakhti, al-Hasan ibn Musa (1404/1984), Firaq al-Shi’ah, Beirut, Dar alidhwa, uk. 17 4 Tazama: Awa’il al-Maqaalaat; (Qum: Kungereh-e-Shaykhe-e-Mufid, 1413) chake Sheikh Muhammad bin M. Nu’man, uk. 36 (katika toleo hili maudhui kuu inaanzia uk.33) 9

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 10

U i s l a m u wa S h i a Akielezea kwa nini Shi’ah pia wanaitwa ‘Imaamiyah’ yeye anasema: “Hiki ni cheo kwa ajili ya wale wanaoamini juu ya ulazima na umuhimu wa Uimam na muendelezo wake katika zama zote, na kwamba kila Imam ni lazima ateuliwe kwa uwazi dhahiri na lazima awe ni Ma’sum na mkamilifu.”5 Hivyo inaweza kusemwa kwamba Shi’ah ni wale wenye imani zifuatazo kuhusu urithi ama uandamizi wa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.): 1. Urithi (Uandamizi – Ushikamakamu) wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) unategemea juuya uteuzi wa kimungu.

2. Kwa vile Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliteuliwa na Mwenyezi Mungu, mwandamizi wake, Imam, vilevile ni lazima ateuliwe na Mwenyezi Mungu Mwenyewe na kutambulishwa na Mtume.

3. Yule mrithi wa mara moja wa Mtume Muhammad (s.a.w.w.) alikuwa ni Ali. Wasiokuwa Shi’ah au Waislam wa Sunni wanaamini kwamba urithi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) sio cheo cha kimbinguni, na kwa sababu hiyo wale waliomrithi Mtume, wale Makhalifa, haikuwa lazima wawe na kiwango kikubwa cha elimu au mambo ya kiroho, kwa kweli hawakutakiwa kuwa wenye elimu zaidi na wachamungu sana wa umri wao. Kwa desturi wamekuwepo baadhi ya makhalifa ambao vitendo vyao wala havikuendana na mazingatio ya Kiislamu. Wala ule uhamishaji wa mamlaka miongoni mwa makhalifa haukuwa wakati wote ukikubalika kimaadili.

Kile kilichoelezewa hapo juu ni yale matumizi ya kawaida sana ya neno Shi’ah kupitia mwote ndani ya historia ya Uislam. Katika baadhi ya vitabu vya zamani mtu anaweza akakutana na namna fulani tofauti ya matumizi 5 Awa’il al-Maqaalaat, uk. 38 10

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 11

U i s l a m u wa S h i a ya neno hili. Kwa mfano, baadhi ya wanahistoria na waandishi wa kamusi za wasifu wa wasimulizi wa hadith wamelitumia neno hili Shi’ah hata kwa wale Waislam wa Sunni ambao waliamini kwamba Ali (a.s.) alikuwa ni mbora katika elimu au Imani au huduma kwa Uislam kuliko yule Khalifa wa tatu au hata kwa Makhalifa wote watatu wa kwanza.

Ushi’ah ulianza lini?

Hili ni swali ambalo kwa kawaida hujitokeza. Swali hili linaweza kugawanywa katika maswali madogo mawili: 1. Ni lini ilikuwa ni mara ya kwanza kwamba kikundi cha watu kilikuja kuamini juu ya umuhimu wa kumfuata Imam Ali (a.s.) kama mrithi mwandamizi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliyeteuliwa kimungu?

Kwa maneno mengine, ni lini wazo la Uimam lilianza?

2. Ni lini neno Shi’ah lilipopata maana yake ya kiistilahi? Kwa maneno mengine, ni lini neno Shi’ah lilianza kutumika kwa wafuasi wa Ali (a.s.) na wanaoamini juu ya Uimam wake?

Maswali haya ni muhimu sana, kwa sababu imesemekana kwamba imani ya Shi’ah haikuwa na msingi katika Uislamu katika kipindi cha upatikanaji wa sura yake wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), na kwamba wazo hili lilichipukia tu baadae miongoni mwa watu fulani au mataifa fulani kama vile Wa-Irani. Pamekuwepo na vitabu vingi vya kiwanachuoni juu ya tathmini ya nadharia tete hizi, na vingi ya hivyo havichukuliwi maanani sana tena katika dunia ya kitaalamu. Katika kitabu hiki cha sasa, tutachunguza vyanzo vikuu vya Kiislamu ili kuona kwamba ni lini wazo la Uimam lilianza na ni lini neno Shi’ah lilitumika kwa wafuasi wa Ali (a.s.) kwa mara ya kwanza. Mara tutakapokuwa tumezifumbua hakika za kihistoria, basi hakutakuwa na haja ya kuchunguza nadharia mbadala moja baada ya nyingine.

11

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 12

U i s l a m u wa S h i a Kuna hadith nyingi sana zilizosimuliwa na wote Shi’ah na wasio Shi’ah kuhusiana na suala la Uimam, ambazo tutazichunguza baadae tutakapokuwa tunajadili itikadi za Shi’ah. Katika kinachofuata, hata hivyo, tutachunguza tu zile hadith ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alizungumzia kundi la watu kama Shi’ah (wafuasi) wa Ali na kisha turejee kwenye hadith nyingine zaidi na vipengele vya historia ya Uislam, hadithi ambazo zinaweza kutoa mwanga zaidi katika somo la sasa hivi. Hadith zote zilizotajwa hapo chini zinasimuliwa kutoka kwenye vyanzo vinavyoheshimika vya Sunni. Hizo ni sampuli tu ya nini kinachoweza kupatikana katika vyanzo vilivyotajwa hapa na vinginevyo pia.

1. Ibn Asakir (kafariki 571 A.H.) amesimulia kutoka kwa Jabir bin Abdillah al-Ansari kwamba yeye alisema: “Wakati mmoja tulikuwa pamoja na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) pale Ali alipowasili, ambapo Mtukufu Mtume alisema: ‘Naapa kwa Yule ambaye maisha yangu yamo mikononi mwake kwamba hakika mtu huyu na Shi’ah wake watakuwa na furaha katika Siku ya Kiyama,’ na kisha ikashuka aya hii: “Hakika wale walioamini na kutenda mema, hao ndio wabora wa viumbe.” (98:7). Baadae, wakati wowote masahaba wa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) walipomuona Ali akija, walikuwa wakisema; ‘Mbora wa watu amekuja.’”6 2. Al-Suyuti (kafariki 911 A.H.) amesimulia kutoka kwa Ibn Abbas kwamba: “Wakati ile aya ya (98:7) iliposhuka, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alimwambia Ali (a.s.): ‘Hao ni wewe na Shi’ah wako na katika Siku ya Kiyama mtakuwa radhi na wenye kumridhisha hasa Mwenyezi Mungu.’”7 6 Ibn Asakir, Tarikh Ibn Asakir, Jz. 2, uk. 442, na Suyuuti, al-Durr al-Manthur, Jz. 8, uk. 589.

7 As-Suyuti, al-Durr al-Manthur, Jz. 8, uk. 589.

12

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 13

U i s l a m u wa S h i a 3. Ibn Hajar (kafariki 974 A.H.) amesimulia kutoka kwa Ibn Abbas kwamba: “Wakati ile aya ya (98:7) iliposhuka, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alimwambia Ali (a.s.): ‘Hao ni wewe na Shi’ah wako. Wewe na Shi’ah wako mtatokeza Siku ya Kiyama wakati mkiwa mmeridhia na wenye kumridhisha Mwenyezi Mungu sana, na maadui zako watakuja wakiwa wamechukia na wamekamatwa kwenye shingo zao.’”8 4. Ibn al-Athiir (kafariki 774 A.H.) amesimulia kwamba, akimwambia Ali (a.s.), Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “O Ali! Wewe na Shi’ah wako mtakutana na Mwenyezi Mungu mkiwa mmeridhika Naye na wenye kumridhisha sana Yeye, na maadui zako watakutana Naye wakiwa wamechukia na watakuwa wameshikwa kwenye shingo zao.” Kisha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akaonyesha jinsi hili litakavyokuwa kwa kuweka mkono wake juu ya shingo yake mwenyewe.’”9 Kuna hadith nyingine ambamo Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) akiongea na Ali (a.s.) alikuwa akitumia msemo “Shi’ah wetu.” Hili linakubaliana sana na kile kilichoonyeshwa hapo juu, kwamba Shi’ah ni wale wanaomfuata Ali (a.s.) kwa mujibu wa mafundisho ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na sio kwa uamuzi wao binafsi. Kwa mfano, Ibn Asakiir amesimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: 8 Ibn Hajar, al-Sawa’iq al-Muhriqah, Sehemu ya 11, Mlango wa 1. Katika kitabu hicho hicho, Ibn Hajar amesimulia pia kutoka kwa Umm Salamah kwamba usiku mmoja, wakati Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa nyumbani kwake, binti yake Fatima aliwasili pamoja na Ali akimfuatia. Halafu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akamwambia Ali (a.s.): “O Ali! Wewe na wafuasi wako ni wa Peponi.

Wewe na Shi’ah wako ni wa Peponi.”

9 Ibn al-Athiir, al-Nihayah kitomeo cha ‘qa-ma-qa.’

13

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 14

U i s l a m u wa S h i a “Hakika kuna mto huko Peponi mtamu zaidi kuliko nekta (majimaji matamu katika maua), laini kuliko siagi, baridi kuliko barafu, na ambao unanukia kuliko miski. Katika kijito hicho kuna udongo wa ufinyanzi (tiinah) ambao kutoka humo sisi (watu wa nyumbani kwangu na mimi mwenyewe) tuliumbwa kutokana nao, na Shi’ah wetu wanaumbwa kutokana na ufinyanzi huo huo.”10 Bado kuna hadith zingine ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa akizungumza na Ali (a.s.) alikuwa akitumia usemi wa “Shi’ah wa kizazi chako.” Hili linathibitisha kile tulichodokezea hapo juu, kwamba Shi’ah ni wale wanaomfuata Ali (a.s.) kwa sababu wanaamini katika asasi ya Uimam. Kama tutakavyoona kwa upana zaidi baadae, Shi’ah wanaamini kwamba Ali (a.s.) alikuwa ndiye Imam wa kwanza, baaada yake Uimam uliendea katika kizazi cha Ali na Fatima, ambao waliteuliwa na Mwenyezi Mungu na kutambulishwa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Kwa mfano Zamakhshari (kafariki 538 A.H.) katika Rabi’ al-Abrar yeye anasimulia kwamba Mtume (s.a.w.w.) alisema: “O Ali! itakapowadia Siku ya Kiyama, mimi nitakuwa nimeshikamana na Mwenyezi Mungu, nawe utakuwa umeshikamana na mimi, kizazi chako watakushikilia wewe na wafuasi wao Shi’ah watawashikilia wao. Halafu utaona tutakapopelekwa.”

Ilikuwa ifahamike kwamba, kwa mujibu wa Qur’ani, utume nao pia unarithiwa. Qur’ani inasema: “Na bila shaka tulimpeleka Nuhu na Ibrahim na katika kizazi chao Unabii na Kitabu …..” (57:26). Hii ina maana kwamba wale ambao walistahiki kuteuliwa kwenye nafasi ya Utume na Mwenyezi Mungu walikuwa wamejumuishwa kwenye kizazi chao. Na ndani ya Qur’ani (2:124) kuna maelezo ya jinsi ambavyo Ibrahim ambaye tayari alikuwa ni Nabii na Khaliilu-llah (rafiki wa Allah) alivyonyanyuliwa na Mwenyezi Mungu kuwa Imam juu ya watu. Kisha yeye Ibrahim akamuomba Mwenyezi Mungu kuuweka Uimam kwenye kizazi chake vile vile. Mwenyezi Mungu alijibu kwamba Ahadi Yake (hapa ikimaanisha 10 Ibn Asakir, Jz. 1, uk. 131, hadith ya 180.

14

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 15

U i s l a m u wa S h i a Uimam) haitawafikia watu madhalimu. Kwa njia hii Ibrahim alitambua kwamba Uimam utarithiwa na kizazi chake kiadilifu na cha wachamungu.

Kwa nyongeza ya hadithi zilizotajwa hapo juu na za mfano wao, na hadith juu ya Uimam ambazo zitatajwa baadae, bado kuna sababu nyingine kadhaa za kwa nini kujitokeza kwa kundi la watu kama lile la Shi’ah katika wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) lilikuwa ni jambo la kawaida na jambo la muhimu vile vile. Kwa mfano, pale mwanzoni mwa Uislam wakati Mwenyezi Mungu alipomuamuru Mtukufu Mtume kuanza ulinganio wake wa ummah kwenye Uislam kwa kuwaalika jamaa zake wa karibu, Mtukufu Mtume aliwaalika jamaa zake kwenye chakula. Baada ya chakula hicho Mtume alitangaza ujumbe wake na akawaalika wageni wake hao kuukubali Uislam, na akasema kwamba yeyote atakayeamini Uislam miongoni mwao na akamsaidia yeye basi huyo atakuwa mrithi wake. Wote walikaa kimya. Mtu mmoja pekee aliyekubali mwaliko wa kumsaidia yeye alikuwa ni Ali, aliyekuwa kijana wakati ule. Mtume (s.a.w.w.) akamwambia akae chini kimya na akalirudia ombi lake kwa mara ya pili na ya tatu. Tena na tena alikuwa ni Ali tu aliyeonyesha utayari wake wa kumsaidia Mtume. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ndipo akaukubali mwitikio wa Ali kwenye mapenzi ya Mwenyezi Mungu na akatekeleza amri ya Mwenyezi Mungu ya kumteua yeye kama mrithi wake. Tukio hili limeandikwa kwenye vyanzo vingi tu.11 Katika kauli muhimu sana, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa uwazi kabisa amethibitisha kwamba Ali (a.s.) alikuwa mkweli na aliyeepukana na imani potovu na vitendo visivyo sahihi, iwe ni kwa tabia yake binafsi au katika maneno yake na maamuzi yake na kwa kujitokeza kabisa aliwataka 11 Miongoni mwa vyanzo visivyo vya Shi’ah, mtu anaweza akarejea kwenye Tarikh al-Umam wa al-Muluuk cha Tabari (kafa 310 A.H.) Jz. 3, uk. 62, 63; alKamiil fiy al-Tarikh cha Ibn Athiir (kafa 630 A.H.), Jz. 2, uk. 40, 41; na Musnad Ahmad bin Hanbal, Musnad al-Ashrah al-Mubashsharin bi al-Jannah, Sakhr mfululizo namba 841.

15

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 16

U i s l a m u wa S h i a Waislam kumfuata yeye Ali (a.s.). Umm Salamah amesimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Ali wakati wote yuko na haki na Qur’ani, na ukweli siku zote uko pamoja na Ali, na mpaka Siku ya Kiyama hawatatengana.” Hadith hii maalum imesimuliwa na ibn Abbas, Abu Bakr, Aisha, Abu Sa’id al-Khudri, Abu Layla na Abu Ayyub al-Ansari vilevile.12 Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) pia ananukuliwa akisema: “Mwenyezi Mungu ambariki Ali, Mwenyezi Mungu aifanye haki wakati wote kuwa pamoja na Ali.”13 Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) vilevile amethibitisha katika nyakati mbalimbali tofauti kwamba Ali (a.s.) ndiye mtu mwenye elimu zaidi miongoni mwa watu wake katika masuala ya kufungamana na elimu na sayansi za Kiislam. Kwa mfano, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Hekima imegawanywa sehemu kumi, tisa zimetolewa kwa Ali na sehemu moja imegawanywa kwa watu wote waliobakia.”14 Baadae Khalifa wa pili amesisitiza tena zile hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa kusema: “Mwenyezi Mungu asinihuzunishe na tatizo gumu wakati Ali akiwa hayupo.”15 Mtu anapaswa vilevile kuzingatia zile huduma za thamani na za muhimu na kujitoa muhanga kwa Ali (a.s.) ili kuweza kuelewa nafasi yake miongoni mwa Waislam. Kwa mfano, wakati makafiri wa Makka walipopanga kumuua Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Mwenyezi Mungu akamfahamisha juu ya njama yao hiyo, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alimuuliza Ali (a.s.)

12 Kwa mujibu wa kitabu Ghafari, uk. 10, hadith hii imesimuliwa kupitia njia 15 zisizo za ki-Shi’ah, kama vile Mustadrak ya al-Hakim al-Nishaburi, al-Sawa’iq cha Ibn Hajar, Kanz al-Ummal na Yanabiul-Mawaddah.

13 Tazama kwa mfano, al-Tirmidhi, Kitab al-Manaqib, Sakh mfululizo namba 3647.

14 al-Bidayah wa al-Nihayah cha Ibn Kathir (kafa 774 A.H.), Jz. 7, uk. 369.

15 Tazama kwa mfano al-Isabah fi Tamiiz al-ahaabah cha Ibn Hajar, Jz. 2, uk. 509 na al-Bidayah wa al-Nihayah cha Ibn Kathir, Jz. 7, uk. 59.

16

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:19 AM Page 17

U i s l a m u wa S h i a iwapo alikuwa tayari kuhiari kulala katika nafasi yake ili kwamba wapagani hao wafikirie kwamba Mtume alikuwa bado yuko nyumbani kwake, na kumruhusu yeye kuondoka Makka kwa usalama. Ali (a.s.) alilikubali jukumu hilo, ambapo aya hii ilishuka: “Na miongoni mwa watu wapo wale wanaouza nafsi zao kwa kutaka radhi za Mwenyezi Mungu.”

Kuhama kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kutoka Makka kwenda Madina kunaashiria mwanzo wa kalenda ya Kiislam. Ali alitumikia njia ya Uislam kwa kupigana vita vya Badr, Uhud, Khaybar, Khandaq na Hunayn, ambapo katika vita vyote hivyo alishika majukumu muhimu sana. Yote haya yameandikwa katika idadi kadhaa ya vitabu vya historia na makusanyo ya hadith yaliyofanywa na wanachuoni wasiokuwa wa Shi’ah.

Tunahitimisha sehemu hii ya mjadala kwa kurejea kwenye hadith inayojulikana sana ya Ghadir. Akirejea kutoka kwenye Hijja yake ya mwisho ya Makka, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliwataka maelfu ya Waislam waliofuatana naye kusimama hapo njiani. Alisimama kwenye jukwaa au mimbari iliyotengenezwa kwa ajili yake kutokana na matandiko ya vipando na akasema: “Yeyote ambaye amenichukulia mimi kama Mtawala (mawla) wake, basi Ali sasa hivi ni Mtawala wake.” Kisha watu waliokuwa pale, pamoja na wale makhalifa wa kwanza na wa pili wa baadae walitoa kiapo cha utii kwa Ali (a.s.) na wakampongeza. Hadithi hii imesimuliwa na zaidi ya vyanzo mia moja. Kwa ajili ya orodha ndefu ya vyanzo visivyo vya kiShi’ah vya hadith hii, angalia majuzuu kadha ya ‘Abaqaat al-Anwaar’ cha Mir Hamid Husayn al-Hindi (kafariki 1306 A.H.). Wakiwa wamekwishathibitisha ukweli wa hadith, baadhi ya waandishi wa Sunni wamelitafsiri neno ‘Mawla’ lililotumika katika hadith hiyo kumaanisha “urafiki.” Iwapo hili linaweza kukubalika ama hapana, hakuna shaka kwamba hadithi hii na tukio hili lilimpa Ali (a.s.) cheo cha kipekee na kikuu miongoni mwa masahaba wa Mtume (s.a.w.w.).

Hivyo inaelekea kwamba makundi tofauti ya hadithi na pamoja na ushahidi wa kihistoria uliotajwa hapo juu yasingeacha shaka yoyote kwamba wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) Waislam wengi walikuja 17

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 18

U i s l a m u wa S h i a kumpenda sana Ali, walitafuta usuhuba naye na walidhamiria kumfuata yeye baada ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Watu hawa walikuwa mara kwa mara na kwa uwazi zaidi wakiitwa Shi’ah wa Ali, kiasi kwamba neno Shi’ah peke yake lilikuja kuwa sawa na wafuasi wa Ali. Muhimu zaidi wazo la Uimam wa Ali kwa hakika lilianza wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.). Kifo cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa kawaida kililileta suala la Uimam kwenye kitovu cha mambo na kuwafanya wale ambao bado waliamini katika umuhimu wa kumfuata Ali (a.s.) kuwa tofauti na Waislam wengine, ambao hapana budi walikuja kuamini katika uanzishwaji wa Ukhalifa kama wenye kutoa urithi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) katika kutawala jumuiya ya Kiislam na sio cheo cha kimungu. Akielezea matukio baada ya kifo cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), al-Mas’ud (kafariki 345 A.H.), mwanahistoria mashuhuri wa Sunni anaandika: “Kwa kweli Imam Ali na wale ambao miongoni mwa Shi’ah wake ambao walikuwa pamoja naye walibakia ndani ya nyumba yake wakati ambapo kiapo kwa Abu Bakr kilipofanywa.”

Matukio ya baadae, kama vile vita vilivyotokea wakati wa Ukhalifa wa Ali (a.s.) na ule msiba wa Karbala ambamo Imam wa tatu wa Shi’ah na watu 72 wa familia yake na wafuasi wake waliuawa yalisaidia umaarufu kwa Shi’ah wa Ali kuvutia uundaji wa utambulisho wa Shi’ah. Kwa mfano tunakuta katika moja ya vitabu vya awali kwamba Ali, wakati akimshutumu Talha na Zubeir alisema: “Kwa hakika wafuasi wa Talha na Zubeir huko Basra wamewauwa Shi’ah wangu na mawakala wangu.” Abu Mikhnaf (kafariki 158 A.H.) anasimulia kwamba baada ya kifo cha Mu’awi yah, Mashi’ah walikusanyika kwenye nyumba ya Suleiman bin Surad na yeye akawaambia: “Mu’awiyah amefariki. Husein (a.s.) amekataa kutoa kiapo cha utii kwa Bani Umayyah na ameondoka kwenda Makka, na ninyi ni Shi’ah wake na Shi’ah wa baba yake.”

Kuna kauli ya kuvutia iliyotolewa na Abu Haatam al-Sijistaanii (kafariki 322 A.H.) ndani ya kitabu chake kiitwacho al-Ziinah: “Neno Shi’ah lilikuwa ni jina la kwanza ambalo lilitokeza katika Uislam kwa ajili ya 18

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 19

U i s l a m u wa S h i a madhehebu fulani na lilikuwa ni cheo cha masahaba wanne wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): Abu Dharr, Ammaar, Miqdad na Salman al-Farsii.

Wanne hawa pia walikuwa ndio wafuasi wa Ali waliojitokeza sana.” Yeye vilevile anaongezea: “Baadae, wakati wa vita vya Siffin neno hilo lilitumika kwa wafuasi wote wa Ali (a.s.).”

Shi’ah wa Mwanzoni: Kwa kawaida kabisa, Uislam wa Shi’ah ulianzia ndani ya Hijaaz miongoni mwa masahaba wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Tukirejea kwenye vitabu vya kihistoria na vya kiwasifu, tunaona kwamba orodha ya Shi’ah miongoni mwa masahaba wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) inajumuisha watu mashuhuri wa Bani Hashim (kizazi cha Hashim, babu mkubwa wa Mtukufu Mtume Muhammad) wafuatao: Abdullah ibn al-Abbas, al-Fadhl bin al-Abbas, Ubaydullah bin al-Abbas, Quthaam bin al-Abbas, Abd alRahmaan bin al-Abbas, Tamaam bin al-Abbas, Aqiil ibn Abi Talib, Abu Sufyan bin al-Haarith bin Abd al-Muttalib, Nawafil bin al-Haarith, Abdullah bin Ja’far bin Abi Talib, Awn bin Ja’far, Muhammad bin Ja’far, Rabi’at bin al-Haarith bin Abd al-Muttalib, al-Tufayl bin al-Haarith, alMughayrat bin Nawfil bin al-Haarith, Abdullah bin al-Haarith bin Nawfil, Abdullah bin Abi Sufyan bin al-Haarith, al-Abbas bin Rabi’at bin alHaarith, al-Abbas bin Utbat bin Abi Lahab, Abd al-Muttalib bin Rabi’at bin al-Haarith, Ja’far bin Abi Sufyaan bin al-Haarith. Orodha ya Mashi’ah miongoni mwa wale masahaba wa Mtume (s.a.w.w.) ambao walikuwa hawatokani na Bani Hashim ni pamoja na: Salmaan, Miqdad, Abu Dharr, Ammaar binYasiir, Hudhayfat bin al-Yamaan, Khuzayma bin Thabit, Abu Ayyub al-Ansaari, Abu al-Haytham Maalik bin al-Tihaan, Ubayy bin Ka’b, Qays bin Sa’d, Ubadah, Adiy bin Hatam, Ubaadat bin al-Amir, Bilaal alHabashii, Abu Rafi’, Hashim bin Utbah, Uthman bin Hunayf, Sahl bin Hunayf, Hakim bin Jiblat al-Abdi, Khaalid bin Sa’id bin al-Aas, B. alHusayb al-Aslamii, Hind bin Abi Haalat al-Tamimii, Ja’dat bin Hubayrah, Hujr bin Adiy al-Kindi, Amr bin al-Hamiq al-Khuza’i, Jaabir bin Abdillah al-Ansarii, Muhammad bin Abi Bakr (mtoto wa Khalifa wa kwanza), 19

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 20

U i s l a m u wa S h i a Abaan bin Sa’id bin al-Asii, Zayd bin Sawhaan al-Zaydi.16 Kutokea Hijaz, Uislam wa Shi’ah ulienea kwanza huko Balaad al-Shaam (takriban Syria na Lebanon ya leo), hususan Jabal ‘Amil. Sababu ya hili ilikuwa kwamba Uthman bin Affan, Khalifa wa tatu, aliwafukuza sahaba wa Mtume (s.a.w.w.) Abu Dharr kwenda Damascus ambako Mu’awiyah alikuwa anatawala. Abu Dharr hakukaa kimya, na aliizunguka Damascus na kila mahali katika eneo hilo akilalamika dhidi ya ukengeukaji ambao ulikuwa umetokea katika ulimwengu wa Kiislam na kuwaita kwenye mapenzi na uungaji mkono wa Ali (a.s.). Sahaba huyu mkubwa wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikwenda Jabal ‘Amil iliyoko kusini mwa Lebanoni ambako alijenga misikiti miwili na akalingania Uislamu wa Shi’ah. Uislam wa Shi’ah uliimarika ndani ya Syria hususan katika wakati wa utawala wa falme ya Hamdaan, hasa wakati wa utawala wa Sayf alDawlah. Watu wa Ba’albak (Mji wa zamani ndani ya Lebanoni, karibu na mpaka wa Syria) walikuwa pia ni Shi’ah kuanzia mwanzoni mwa historia ya Ushi’ah katika Bilaad al-Shaam. Leo ni moja ya vituo muhimu vya idadi ya Mashi’ah katika eneo hilo.

16 Angalia kwa mfano kwenye Buhuuth fi al-Milal wa an-Nihal cha J. Subhaani, Jz. 6, uk. 109 na 110. Sayyid Ali al-Madanii (kafa 1120 A.H.) katika kitabu chake al-Darajaat al-Rafi’at fi Tabaqat al-Shi’ah al-Imaamiyah anataja majina ya masahaba 69 wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ambao walikuwa Shi’ah. Sayyid Abd alHusayn Sharafud-Diin (1377 A.H.) katika kitabu chake, al-Fujuul al-Muhimmah fi Ta’lif al-Ummah anataja majina ya masahaba zaidi ya mia mbili wa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) ambao walikuwa Shi’ah, katika mpangilio wa alfabeti kuanzia Abu Rafi’ na kumalizia na Yazid bin Hawtharah al-Ansaari. Yusuf bin Abdullah (kafa 456 A.H.) ndani ya kitabu al-Isti’ab, Ibn Athiir ndani ya Usd ulGhaabah yake na Ibn Hajar (kafa 852 A.H.) ndani ya al-Isabah yake kuna majina ya wanachuoni wasio Shi’ah ambao wametaja baadhi ya watangulizi wa Shi’ah.

20

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 21

U i s l a m u wa S h i a Wakati wa Ukhalifa wa Ali (a.s.) na baada ya vita vya Jamal, mji wa Kufa huko Iraq, ambao kiasili ulianzishwa kwa ajili ya malengo ya kijeshi, uligeuka kuwa makao makuu ya dola ya Kiislamu na ya Shi’ah vilevile.17 Ushi’ah uliendelea na kunawiri ndani ya Kufa na kutokea hapo ulienea kwenye maeneo mengine ya dunia.

Huko Yemen Ushi’ah unahusishwa na mazingira ambamo watu kule waliukubali Uislam. Kwa mujibu wa vitabu vya historia, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwanza alimtuma Khalid bin al-Walid kwenda Yemen kuwalingania watu kwenye Uislamu. Yeye alikaa huko kwa muda wa miezi sita, lakini hakuwa na mafanikio. Halafu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akamtuma Ali (a.s.) akamtaka amrudishe Khalid. Al-Bura’, ambaye alikuwa mmoja katika ujumbe ulioongozwa na Ali (a.s.), anasema kwamba walipofika eneo la karibu sana na Yemen, Ali aliongoza swala ya Asubuhi na akamtaka kila mtu asimame kwenye mstari mmoja. Kisha akasogea zaidi kuwaelekea wenyeji wa pale. Ali (a.s.) alianza kwanza kwa kumtukuza Mwenyezi Mungu, na halafu akasoma ule ujumbe wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwao. Watu wote wa Hamdaan waliukubali Uislamu katika siku ile ile ya kwanza hasa na walifuatiwa baadae na watu wengine wa Yemen.18 Kwa hiyo, Waislamu wa Yemen waliinukia kuwa na mapenzi makubwa kwa Ali (a.s.), hususan baadae wakati waliposikia sifa za Ali kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na wakashuhudia ukatili wa maadui wa Ali (a.s.) kama vile Busr bin Arti’ah.

Uislamu wa Shi’ah ndani ya Misri una historia kama hiyo, kwani kuanzia kuingia kwa Uislam katika nchi yao, Wamisri walijua juu ya Ushi’ah kupitia mawasiliano na masahaba wakubwa wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ambao walikuwa wamehusika katika tukio hilo, kama vile Miqdad, Abu 17 Mnamo mwaka 661 makao hayo yalihamishiwa Damascus na Mu’awiyah bin Abi Sufyan.

18 Tazama al-Kamiil cha Ibn al-Athiir, Jz. 2, uk. 300. Tazama pia Kanz al-Ummal cha Muttaqii al-Hindi (kafa 975 A.H.), Jz. 6, uk. 158 na 392.

21

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 22

U i s l a m u wa S h i a Dharr, Abu Rafi’ na Abu Ayyub al-Ansarii. Katika kipindi cha Khalifa wa tatu, Ammar bin Yasir, Sahaba mkubwa wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Shi’ah maarufu, mwenyewe binafsi alitembelea Misri. Watu wa Misri walikuwa mashughuli sana katika matukio ambayo yalimlazimu Ali (a.s.) kuukubali Ukhalifa baada ya kuuliwa kwa Khalifa wa tatu. Wakati Ali alipomtuma Qays bin Sa’d kutawala Misri, alikaribishwa vizuri sana na watu wakatoa kiapo cha utii kwake. Baadae, Amr bin al-Aas alimuua Muhammad bin Abu Bakr, ambaye alikuwa ameteuliwa na Ali (a.s.) kama gavana wa Misri anayefuatia. Chini ya Bani Umayyah na Bani Abbas hapakuwa na utawala wa Shi’ah katika nchi hiyo, lakini watu walikuwa wenye moyo mzuri kwenye njia ya Ushi’ah. Hili liliwezesha uanzishwaji wa utawala wa Fatimia ndani ya Misri na sehemu kubwa ya Afrika ya Kaskazini, ambao ulidumu hadi wakati wa Salaah al-Din al-Ayyubi ambaye aliurudisha umiliki wa Sunni katika eneo hilo.19 Katika Irani, Ushi’ah ulikuwa na hadithi tofauti. Wakati walipoanza kuingia kwenye Uislam kuanzia wakati wa Khalifa wa pili na kuendelea, wengi wa Wairani walikuwa Masunni. Kwa hakika, kwa sababu mahususi baadhi ya miji ilikuwa tangu mwanzoni ilikuwa ni ya Shi’ah yote mizima au sehemu yake, kama vile Qum, Rayy na Kaashaan. Watawala wa Buwayhid (walitawala miaka ya 320 – 447 A.H.), ambao walikuwa Shi’ah, walikuwa na ushawishi mkubwa ndani ya majimbo ya Iran na pia katika makao makuu ya Khalifa huko Baghdad, na hata juu ya Khalifa mwenyewe. Hili liliwapa Mash’ah nguvu ya kutekeleza na kulingania imani yao waziwazi.

Wakati Mfalme Muhammad Khudaabandeh alipoingia Ushi’ah katika karne ya saba ya Kiislamu, yeye alitoa fursa kubwa zaidi kwa Shi’ah wa 19 Ni lazima itambulike kwamba hao Fatimia walikuwa ‘Isma’iliya’ na sio ‘Ithnashari’ na wakati wa utawala wao watu wengi walibakia kuwa Sunni.

Ithnaashari kwa zaidi ndio kundi kubwa la Uislam wa Shi’ah. Hao Ithnaasharia wanaamini katika Maimam Kumi na Mbili. Isma’iliya ndio kundi la pili kwa ukubwa la Shi’ah. Wao wanaamini katika wale Maimam sita wa mwanzoni wa hao Kumi na Mbili.

22

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 23

U i s l a m u wa S h i a Irani. Idadi kadhaa ya harakati kama ile ya Sarbedaarid wa Khuraasaan pia ilijaribu kuupa umaarufu Ushi’ah. Hatimaye, Mfalme Isma’il alianzisha utawala wa Safavid mnamo mwaka 905 A.H. na akaufanya Ushi’ah kuwa ndio madhehebu yenye umiliki ndani ya Irani. Kuanzia hapo, idadi kubwa ya wanachi wa Irani imekuwa wakati wote ni ya Shi’ah.

Ukuaji wa Uislamu wa Shi’ah katika nchi nyingine yenye Mashi’ah, ambayo ni Jamhuri ya Azerbaijani, ilifuata njia kama hiyohiyo ya Irani, kwa vile ilikuwa ni sehemu ya Irani mpaka pale ilipotekwa na Warusi mapema mnamo karne ya kumi na tisa (19).20 Uislamu uliingia Azerbaijani katika karne ya kwanza ya Kiislam (642 CE) na kuanzia hapo Uislam umekuwa ndio dini yenye umiliki pale. Waislam sasa wanafanya zaidi ya asilimia 95 ya idadi ya watu na waliobakia wengi wao wanafuata Kanisa la Orthodox la Russia na Kanisa la Kitume la Armenia. Asilimia Sabini ya idadi yote ya watu ni Shi’ah. Mchakato ambamo kwamba Ushi’ah ulikuwa imani yenye umiliki ndani ya Azerbaijani unarudi nyuma hadi mwanzoni mwa karne ya 16 wakati wa utawala wa Mfalme Isma’il, mwanzilishi wa falme ya Safavid.

Ingawa utekelezaji wa Uislamu wa Shi’ah ulizuiliwa chini ya utawala wa Urusi, baadhi ya watu wa Azerbaijani walibakia wakijishirikisha kwa bidii katika masuala ya kidini. Kuna misikiti mingi sana, kama vile ule Msikiti wa Taazeh Pir, Msikiti wa Jamaa na Msikiti wa Imam Husein. Zipo vilevile shule za Kiislam na seminari kadhaa, hususan ndani ya Baku na Jalil Abaad. Ni kawaida kwa watu kutembelea makaburi ya watakatifu wa Kiislamu, kama vile makaburi ya dada zake Imam ar-Ridhaa (a.s.) huko Naadaran, kaburi la Bibi Haybat karibu na Baku na kaburi linalohusishwa na Nabii Jerjis huko Biljan. Watu wa Azerbaijani walisherehekea kwa bidii sana matukio ya Kiislam. Kila mwaka wakati wa mwezi wa Muharram 20 Azerbaijani ilibakia chini ya utawala wa Russia mpaka wakati wa uhuru mnamo 1918. Halafu ikatekwa na Bolshevik mnamo April 1920. Jamhuri ya Azerbaijani ilikombolewa mnamo Agosti 30, 1991.

23

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 24

U i s l a m u wa S h i a (mwezi wa kwanza wa kalenda ya Kiislam), hususan katika siku ya mwezi kumi (siku ya Ashura) maandamano na hadhara za maombolezo hufanyika kote nchini.

MLANGO WA PILI Vyanzo vya Itikadi ya Shi’ah Kabla ya kuchunguza mafundisho na ibada za Shi’ah, ni muhimu kuainisha au kutambulisha vyanzo ambavyo juu yake Shi’ah wanategemea kwa ajili ya kuuelewa Uislamu na utaratibu walioutwaa katika kuvitumia vyanzo hivyo. Katika kinachofuatia, tutachunguza vile vyanzo vinne vya itikadi ya Shi’ah kama vinavyohusiana na elimu ya Shari’ah (fiqh) kiumahususia hasa; Qur’ani Tukufu, Sunnah, mantiki na maafikiano (Ijmah).

Qur’ani Tukufu: Qur’ani bila shaka ndio chanzo cha muhimu kabisa kwa Waislam wote, pamoja na Shi’ah. Qur’ani kwa hiyo inasimama kama chombo cha umoja miongoni mwa Waislam. Bila ya kujali tofauti zao za kimadhehebu na historia (usuli) ya kitamaduni, Waislam wote wanarejea kwenye Kitabu hicho hicho kama muongozo wa kimbinguni wa kutawala maisha yao. Katika wakati mwingine wowote wa historia, leo kote katika ulimwengu wa Kiislam kuna Qur’ani moja tu bila ya nyongeza yoyote wala mabadiliko.

Mfano halisi wa msimamo wa Shi’ah juu ya Qur’ani unaweza kuonekana katika dondoo ifuatayo: “Sisi tunaamini kwamba Qur’ani ilizinduliwa kimungu, na kufunuliwa na Mwenyezi Mungu kwenye ulimi wa Mtume Wake Mtukufu, kuweka wazi kila kitu, ni muujiza wa kudumu milele. Mwanadamu hawezi kuandika chochote kama hiyo Qur’ani kwa sababu ya ufasaha wake, ubayana, ukweli na elimu yake, na hakuna mabadiliko yanayoweza kufanyika juu yake. Hii Qur’ani tuliyonayo sasa ni kile hasa kilichotumwa kwa Mtume, 24

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 25

U i s l a m u wa S h i a na yeyote anayedai vinginevyo ni muovu, mpotoshaji mtupu au vinginevyo mtu aliyeko kwenye makosa, na wote hao wamepotoka, kwa sababu ni maneno ya Mwenyezi Mungu, na

“Hautakifikia upotovu mbele yake wala nyuma yake …..” (41:42) …..Tunaamini vilevile kwamba ni lazima tuiheshimu na kuipa hadhi Qur’ani tukufu, na hili ni kwa maneno na vitendo halikadhalika. Kwa hiyo, ni lazima isichafuliwe kwa makusudi, hata kwa moja ya herufi zake, na lazima isiguswe na yeyote yule ambaye hana tohara. Inasemwa ndani ya Qur’ani kwamba: “Hakuna atakayeigusa isipokuwa wale waliotakaswa.” (56:79) (Muzaffar, uk. 26).

Shi’ah wanakanusha kuwepo mabadiliko yoyote ndani Qur’ani: Kama ilivyoelezwa hapo juu, Shi’ah wanakanusha kuwepo mabadiliko yoyote yale ndani ya Qur’ani, na wanaamini kwamba Qur’ani iliyopo sasa hivi ni ile ile moja kama ilivyoteremshwa kwa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.). Qur’ani imekamilika. Hata hivyo, baadhi ya watu ambao walikuwa hawana ufahamu juu ya Uislam wa Shi’ah na hawakuwa na uhusiano wa karibu na jumuiya za Shi’ah wamedai kwamba Shi’ah wanaamini kwamba Qur’ani imebadilishwa na baadhi ya sehemu zake zimefutwa. Msingi wa shutuma hizi unaweza ukawa sio chochote zaidi ya kuwepo kwa hadith katika makusanyo ya hadith ya Shi’ah ambazo zimechukuliwa kama pendekezo la mabadiliko katika Qur’ani. Sio ile idadi kubwa ya kushangaza ya wanachuoni wa kuheshimika wa Shi’ah wala waumini wa kawaida ambao kamwe wameweza kuwa na imani kama hiyo, madai haya ni ya ajabu sana kiasi kwamba hayastahili kutiliwa maanani, na wakati yanapotolewa, yanafanywa kwa malengo ya mabishano na uadui.

25

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 26

U i s l a m u wa S h i a Hakuna hata mtu mmoja ambaye ameona kamwe nakala ya Qur’ani tofauti na hii ya kawaida katika sehemu yoyote ile ya ulimwengu wa Kiislamu.

Kuna miswada ya Qur’ani inayopatikana leo hii ambayo inarudi nyuma hadi katika kipindi cha wakati wa Maimam wa Shi’ah na iko vile vile hasa sawa na hii ya sasa hivi. Kwa nyongeza ya nakala zilizohifadhiwa katika nyumba za makumbusho za Irani, Pakistan, Iraq na sehemu nyingine za ulimwengu, nakala za thamani kubwa ya kihistoria iliyowekwa ndani ya Makumbusho ya Qur’ani katika mji wa Mashhad zinafaa hasa kufahamika.21 Qur’ani Tukufu kwa uwazi kabisa inasema kwamba Mwenyezi Mungu Mwenyewe anailinda Qur’ani kutokana na mabadiliko na uharibifu wa maandiko:

“Hakika sisi tumeiteremsha Qur’ani, na kwa hakika sisi ndio wenye kuilinda.” (al-Hijr; 15:9).22 Kuhusiana na aya hii, Allamah Tabatabai, mmoja wa wafasiri wakubwa wa 21 Muhammad Baqir Ansaarii, mtaalamu katika masuala ya sayansi za Qur’ani anaandika: “Binafsi nimeona baadhi ya nakala za Qur’ani Tukufu zilizoandikwa kwenye vipande vya ngozi ya mbawala zilizohifadhiwa. Kipindi cha kuandikwa kwa nakala hizi za Qur’ani kinarudi nyuma miaka zaidi ya elfu moja. Baadhi yao zimehusishwa na Imam Ali (a.s.), Imam as-Sajjad (Imam wa nne), Maimam wengine, Ulamaa wa Shi’ah na wachamungu. Kadhalika, katika majumba mengine ya makumbusho na maktaba kadhaa, kuna nakala za Qur’ani pia ambazo ni za kale sana, lakini mpaka hapa hakuna hata mmoja aliyeweza kudai kwamba walau hata neno moja la miswada hii ya Qur’ani inatofautiana na ile iliyopo sasa hivi kwa Shi’ah na kwa Sunni wa dunia nzima.

22 Imefahamika kwamba haya madai ya mabadiliko yameishia kwenye ufutwaji wa baadhi ya aya; vinginevyo sio Shi’ah wala Sunni ambao wamewahi kudaiwa kuongeza kitu kwenye Qur’ani.

26

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 27

U i s l a m u wa S h i a Qur’ani, katika kitabu chake maarufu, al-Mizaan fi Tafsir al-Qur’an, anaeleza: “Qur’ani ni Ukumbusho hai na wa milele, ambao hautakufa kamwe na kuangukia kwenye kusahaulika. Umekingika kutokana nyongeza na upungufu. Umekingika na kusalimika dhidi ya mabadiliko yoyote yale katika umbo na mtindo ambao unaweza kuathiri tabia na wajibu wake, yaani, kama ‘Ukumbusho wa Allah ambao unaelezea ukweli na elimu ya mbinguni.’ Kwa sababu hii, aya iliyotangulia kutajwa inaashiria kwamba hiki Kitabu Kitukufu siku zote kimekuwa na kitaendelea kuwa kimelindwa dhidi ya uharibifu na mabadiliko.”

Katika kinachofuatia tutachunguza baadhi ya kauli za wanachuoni wa Shi’ah katika zama tofauti kuhusiana na jambo hili. Na kwa vile sababu ya kuwashutumu Shi’ah na imani ya kwamba Qur’ani imebadilishwa imekuwa ni kuwepo kwa hadith chache ndani ya baadhi ya vitabu vya Shi’ah ambazo zimechukuliwa kudokezea kuwepo kwa mabadiliko, tutarejea pia kwenye mwelekeo wa utaratibu wa Shi’ah katika uchunguzi wa hadith ili kuweza kuelewa mtazamo wa Shi’ah kwenye hadith kwa jumla na zile hadith zinazojadiliwa kwa umahususi zaidi. Inapaswa kufahamika kwamba hadith sawa na hizo au hata zenye nguvu zaidi ya hizo zinapatikana katika vyanzo visivyo vya ki- Shi’ah. Hata hivyo, Shi’ah hawajawahi kamwe kuwashutumu ndugu zao Sunni juu ya kuamini katika mabadiliko ya Qur’ani, kwa vile wakati wa kuhusisha imani fulani na kundi lolote lile mtu anapaswa kutaja zile kauli zilizotolewa na vyanzo vyake mwenyewe, na sio kwenye kauli zilizotengeka ambazo wao wenyewe hawazikubali au kuzitafsiri kwa namna tofauti na kile ambacho watu wa nje wanaweza kukidai.

Kauli za Wanachuoni wa Shi’ah Kuhusu Qur’ani: Njia bora ya kuelewa maoni ya Shi’ah kuhusiana na Qur’ani ni kurejea kwenye kauli za wanachuoni wao wakubwa. Mifano inafuatia sasa:

27

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 28

U i s l a m u wa S h i a 1. Sheikh al-Saduq (kafariki 381), anayefahamika kama ‘Shaykh alMuhadithiin’ (Bingwa wa hadith) katika kitabu chake, al-I’tiqaadaat alImaamiyah (Itikadi ya Shi’ah) anasema: “Imani yetu ni kwamba ile Qur’ani ambayo Allah aliiteremsha kwa Mtume Wake Muhammad (s.a.w.w.) ni (ileile) moja baina ya majalada mawili (daffatayn). Na ndio ile ile iliyoko mikononi mwa watu, na sio kubwa kuliko hiyo. Idadi ya Sura kama inavyokubalika kwa jumla ni mia moja na kumi na nne ….. Na yeyote atakayedai kwamba sisi tunasema kwamba ni kubwa kwa kiasi chake kuliko hiyo, huyo ni muongo.”23 2. Sayyid al-Murtadha (kafariki 436/1044) anakeleza: “Elimu na uhakika kuhusu uthabiti wa hadithi ya Qur’ani Tukufu ni sawa na elimu na uhakika kuhusu kuwepo kwa nchi mbalimbali, miji, matukio maarufu ya kihistoria ….. Hii ni kwa sababu umakini na uangalifu uliotolewa juu ya Qur’ani, na ile hamasa kubwa juu ya kunakili na kulinda maandishi yake vilikuwa na nguvu zaidi kuliko uangalifu na mazingatio yaliyotolewa kwenye vitu vilivyotajwa hapo juu ….. Wakati wa uhai wa Mtume wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w.) Qur’ani ilikuwa ni utungo uliokusanywa kama ulivyo hivi sasa. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa pia amekwishakabidhi kikundi cha masahaba zake jukumu la kuihifadhi kwa kichwa na kuilinda hiyo Qur’ani Tukufu. Wakati ule, ilikuwa ni jambo la desturi kwa watu kusoma Qur’ani mbele ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ili kuhakikisha usahihi wa maneno yake. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) vilevile aliwasikiliza usomaji wao. Kundi la masahaba kama vile Abdullah ibn Ma’sud, Ubayy bin Ka’b na wengineo, waliisoma Qur’ani nzima mara kwa mara mbele ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.).”

Kwa mazingatio kidogo, mtu anakuja kutambua kwamba mambo yote haya yanaelekeza kwamba Qur’ani tukufu ilikuwa imekwisha kuku23 Shi’ite Creed, Toleo la Kiingereza, uk. 77 28

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 29

U i s l a m u wa S h i a sanywa. Hakuna anayewatilia maanani wale wapinzani wa imani hii, wawe Imamiyah au Hashwiyay, kwani maoni yao yametokana na kikundi cha watu wa hadith ambao walisimulia hadith dhaifu juu ya jambo hili, wakifikiri kwamba wamesimulia hadith sahihi na thabiti. Hata hivyo, hadith dhaifu kama hizi hazina uwezo wa kutia changamoto lolote jambo lililosimamia elimu ya uthabiti na uhakika.24 3. Muhammad bin al-Hasan al-Tusi (kafariki 460/1067), anayefahamika kama Shaykh al-Ta‘ifah – bwana wa madhehebu ya Shi’ah anaeleza: “Kauli za kuhusu nyongeza na upungufu ndani ya maandishi ya Qur’ani hazifai kuzingatiwa, kuna maafikiano miongoni mwa Ulamaa kuhusiana na ubatili wa jambo hili.”

4. Sheikh al-Tabarsi (kafariki 548/1153 au 538/1143?), katika kitabu chake maarufu cha tafsiri ya Qur’ani, Majma’ al-Bayaan, yeye anasema: “Kuna maafikiano na kauli ya pamoja miongoni mwa Waislam kwamba hakuna nyongeza iliyofanywa ndani ya Qur’ani tukufu. Lakini kuhusiana na mapungufu kutoka ndani ya maandishi ya Qur’ani, kikundi fulani cha Imamiyah na kikundi cha Hashwiyah (ambao ni Sunni) wamesema kwamba kuna mabadiliko na mapungufu ndani ya Qur’ani tukufu, lakini imani sahihi ya kweli inayokubaliwa na hao Imamiyah inasisitiza vinginevyo.”

5. Sayyid bin Tawuus (kafariki 664/1265) katika kitabu chake kiitwacho Sa’d al-Su’ud yeye anasema:

24 Majibu juu ya maswali ya Tirablusiyaat.

29

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 30

U i s l a m u wa S h i a “Kwa ukweli, hawa Imamiyah wanaamini juu ya kutokuwepo kwa mabadiliko ndani ya Qur’ani Tukufu.”25 Hadithi za Shi’ah kuhusu Qur’ani: Hapa tunarejea tu kwenye mielekeo ya utaratibu (methodolojia) wa Shi’ah katika uchunguzi wa hadith ambazo zinahusiana na mada hii tuliyonayo na nyingine zinazofanana nayo. Kwanza kabisa ni lazima iwekwe wazi kwamba hakuna mkusanyo wa hadith unaochukuliwa na Shi’ah kama ni sahihi katika ujumla wake. Kwa ukubwa na umaarufu kiasi gani, wenye thamani na usahihi wa jumla, vyovyote mkusanyiko wa hadith utakavyokuwa, Wanachuoni wa Shi’ah hawauchukulii moja kwa moja kwamba yaliyomo humo ni sahihi. Kila hadith moja iliyotajwa katika mkusanyo wowote wa hadith ni lazima uchunguzwe kipeke yake. Kuweza kutumia hadith kama rejea yake, mwanachuoni wa Shi’ah anahitaji kwanza kuangalia angalau mambo matatu muhimu: 1. Ile njia ambayo kwamba amekipata kile kitabu chenye hadith hiyo. Kwa mfano, kama hadith imetajwa ndani ya al-Kafi, ambacho kimeandikwa 25 Imedondolewa ndani ya Ansaarii (1997). Kwa kauli nyingine zaidi rejea kwenye Al-Saafi cha Mulla Muhsin al-Kaashani (aliyefariki 1091/1680), Risaala fi Ithbaat ‘Adam al-Tahrif - makala juu ya kukosekana mabadiliko ndani ya Qur’ani – ya Muhammad bin al-Hasan al-Hurrr al-Amilii (aliyefariki 1104/1692), Fawa’id al-Usuul cha Muhammad Mahdi (aliyefariki 1212/1797) anayejulika zaidi kama Bahrul-Uluum, Kashf al-Ghitaa’‘An Mabhamaat al-Shari’at alGharra cha Sheikh Ja’far (aliyefariki 1228/1813) anayejulikana kama Kashf alGhita, Tanqib al-Maqaal cha Sheikh Muhammad Hasan al-Mamaqaani (kafa 1323/1905), Alaa al-Rahmaan cha Muhammad Jawad al-Balaaghii (aliyefariki 1352/1933), Ajwibat Masa’il Musa Jarullah cha Sayyid Abd al-Husayn Sharaf alDin (aliyefariki 1377/1957), Al-Mizaan cha Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabatabai (aliyefariki 1402), Al-Bayaan cha Ayatullah Sayyid Abu al-Qaasim alKhu’i (aliyefariki 1413), Ma’alim al-Madrasatayn cha Sayyid Murtadha ‘Askari na Tahdhib al-Usuul cha Ayatullah Khomeini (aliyefariki 1989).

30

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 31

U i s l a m u wa S h i a katika karne ya nne, mtafiti anapaswa kuhakikisha kwamba hiyo nakala ya al-Kafi aliyonayo inafanana na ile ya nakala ya mwandishi mwenyewe. Kwa madhumuni haya, wanachuoni wa hadith Shi’ah, kizazi baada ya kizazi, wamezikagua nakala zao za vitabu hivyo pamoja na mabingwa wao, hadith kwa hadith, na baada ya kukamilisha kazi hiyo ndipo wanaweza kupata ruhusa kutoka kwa mabingwa wao kusimulia kutoka kwa mwandishi wa kitabu cha awali na halisi.

2. Baada ya kuhakikisha kwamba kile kitabu alichonacho mikononi mwake kinafanana na kile cha asili, mwanachuoni anahitaji kuchunguza sanadi ya wasimuliaji ambayo kupitia hiyo ndimo amepokea riwaya hiyo kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) au Maimam (a.s.). Kwa lengo hili, mtafiti anapaswa kuhakikisha kwamba hakuna kinachokosekana katika nyororo ya wasimuliaji, kwamba watu wote wanaotokeza katika nyororo hiyo wametambulishwa kwa usahihi na mwishowe kwamba wote waliotajwa kama wasimuliaji ni waaminifu na wa kutegemewa. Kama mtu mmoja tu, tuseme, kati ya watu kumi akikosekana, ama hajulikani, au anajulikana kuwa ni muongo, basi nyororo yote inabatilika.

3. Pale majukumu hayo mawili ya mwanzo yanapokamilika, mwanachuoni wa hadith baada ya hapo ni lazima afanye uchunguzi namna mbalimbali wa jumla kuhusu yaliyomo ndani ya hadith hiyo ili kumuwezesha kuitumia hadith hiyo kama rejea. La kwanza ni kukagua kama hadith hiyo inakubaliana na Qur’ani ama laa. Bila ya shaka yoyote, Shi’ah wote wanaamini kwamba hadith yoyote inayopingana na Qur’ani au ambayo ni dhidi ya mafundisho ya Qur’ani ni lazima itupiliwe mbali na kukataliwa, hata kama wasimulizi wake wakitokea kuwa waaminifu. Kuna maelekezo ya wazi kutoka kwa Maimam wa Nyumba ya Mtume kuhusiana na hili.

Kwa mfano, Ibn Abii Ya’fuur anasema: “Nilimuuliza Abu Abdillah Ja’far as-Sadiq kuhusu hadith mbalimbali zilizosimuliwa na wale ambao tunawaamini na vilevile na wale ambao hatuwaamini. Kulisikia hili, Imam alijibu: ‘Wakati wowote unapopokea riwaya inayoungwa mkono na aya yoyote kutoka kwenye Kitabu cha 31

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 32

U i s l a m u wa S h i a Mwenyezi Mungu au hadith (iliyothubutu) ya Mtukufu Mtume, basi ikubali hiyo. Vinginevyo riwaya hiyo ni ya kuachwa kwa yule tu aliyekufikishia wewe.”26 Hakuna anayeweza kusema kwamba, kwa sababu fulani bin fulani alikuwa mwanachuoni mkubwa sana, chochote kinachotajwa kwenye kitabu chake ni sahihi. Kwa hiyo Shi’ah hawaamini juu ya kitabu cha hadith ambacho chote ni sahihi, kinyume chake na imani ya Sunni kuhusiana na makusanyo ya Bukhari na Muslim. Licha ya hadhi ya wanachuoni wote wa Shi’ah ya hali ya juu isiyo na shaka, vile Vitabu vinne vya hadith (al-Kutub alArba’ah), yaani; al-Kaafi, Man laa Yahdhuruhuu al-Faqih, Tahdhib alAhkaam na al-Istibsaar, havichukuliwi ama na wakusanyaji wao au wanachuoni wengine kama ni sahihi kwa ujumla wao (wa kuwa kitabu).27 Kwa Shi’ah Qur’ani ndio Kitabu sahih peke yake, ambacho kwacho kila chanzo kingine chochote lazima kikubaliane nacho. Hoja hii hii hasa imetajwa katika utangulizi wa Usuul al-Kaafi cha Sheikh al-Kulayni mwenyewe.

Ndugu yangu, Mwenyezi Mungu akuongoze kwenye njia iliyonyooka.

Unapaswa kujua kwamba sio kila mmoja anaweza kuutambua ukweli katika riwaya zinazotofautiana zinazohusishwa kwa Ulamaa (yaani Maimam), amani iwe juu yao, isipokuwa kupitia vipimo ambavyo vimetangazwa na Aalim – yaani Imam, amani juu yake: “Zipimeni riwaya (zinazohitilafiana) kwa Kitabu cha Mwenyezi Mungu, na ile inayokubaliana nayo ichukueni, na ile inayopingana nayo ikataeni.”

26 Usuul al-Kafi, toleo la kiingereza, Hadith ya 202.

27 Kwa mfano, Muhammad Baqir al-Majlisi, mwanachuoni mkubwa wa hadith ndani ya kitabu chake, Mir’at al-Uquul, anazitathmini hadith zote za al-Kaafi moja baada ya nyingine na kutoa maoni yake binafsi kuhusu usahihi wao na yale yaliyomo kwenye hadith hizo.

32

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 33

U i s l a m u wa S h i a Kinyume chake, Waislam wa Sunni wanaamini kwamba kuna vitabu sita (as-Sahih al-Sittah) ambavyo vinaaminika kwamba ni makusanyo sahihi yote ya hadith.

Mas’hafu ya Fatima: Jambo jingine ambalo wakati mwingine linakuwa halieleweki ni suala la Mas’haf ya Fatima, binti ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Kwa mujibu wa baadhi ya riwaya za Shi’ah, kuna kitabu kilicho na jina hili, kilichohifadhiwa na Maimam wa Nyumba ya Mtume (a.s.). Katika Kiarabu, neno Mus’hafu linamaanisha ‘kitabu’ au ‘mkusanyiko wa kurasa,’ linalotokana na neno safhah lenye maana ya ‘ukurasa.’ Maneno yanayofanana na hilo ni suhuf (kama zile suhuf za Ibrahim na Musa zinazotajwa kwenye Qur’ani kwa kumaanisha vitabu walivyopokea) na sahifa, ‘gazeti’ katika Kiarabu cha kisasa. Hivyo neno Mus’haf sio lazima limaanishe Qur’ani: neno hilo linaweza kutumiwa kote kwenye Qur’ani na kwenye vitabu vinginevyo.

Baadhi ya watu wamedhani kwamba kwa vile Shi’ah wana riwaya zinazohusu Mus’haf wa Fatima, basi wanaamini katika Qur’ani nyingine.

Kutokuelewa huku pengine kunasababishwa na kukosa elimu ya Kiarabu na hizo riwaya za Shi’ah.

Huo Msahafu wa Fatima vilevile sio kitu kinachojaribu kupingana na Qur’ani Tukufu. Ipo riwaya kutoka kwa Imam as-Sadiq (a.s.) inayosema kwamba huo Msahafu wa Fatima unajumuisha na taarifa kuhusu matukio yajayo na unayo orodha ya majina ya wale watu watakaotawala baadae, ikiwa ni pamoja na Bani Umayyah, Bani Abbas na kadhalika. Hakuna chochote cha Qur’ani ndani yake. Wala hamna chochote kinachohusiana na sheria za kiutendaji za Uislamu.28 Kwa mujibu wa baadhi ya riwaya, wakati Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipofariki, Fatima (a.s.) alikuwa amesikitika sana, hivyo Malaika Mkuu Jibril (a.s.) alikuwa akienda kuzungumza naye kuhusu matukio ya baadae ili 28 Rejea Usuul al-Kaafi, hadith ya 636 na 637.

33

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 34

U i s l a m u wa S h i a kumliwaza. Taarifa alizomfikishia zilikuwa zikiwekwa pamoja katika namna ya kitabu na kikaja kujulikana kama Mus’haf wa Fatima.

Wakitambua kwamba hakuna njia ya kuwashutumu Shi’ah kwa kuwa na Qur’ani nyingine, baadhi ya watu wanachukua mbinu ya kuwashambulia kwa kusema kwamba Shi’ah wanaamini kwamba Fatima alikuwa ni mjumbe wa Mwenyezi Mungu. Hata hivyo, kama tulivyoona hivi punde, huo Msahafu wa Fatima hauna chochote cha kuhusiana na Utume. Kwa mujibu wa Hadith kutoka kwa Imam as-Sadiq (a.s.) inayopatikana katika Usuul al-Kaafi, Fatima (s.a.) alifariki siku 75 baada ya kifo cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Alikuwa mwenye huzuni sana kutokana na kifo cha baba yake, hivyo Jibril (a.s.) alikuwa akija na kuonyesha rambirambi zake kwa Fatima (a.s.) na kuongea kuhusu mahali pa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) huko Peponi ili kumfanya Fatima (a.s.) afarijike. Jibril vilevile alimuelezea Fatima (a.s.) kile kitakachomtokea yeye na kwa watoto wake (a.s.). Imam Ali (a.s.) aliyaandika yote hayo katika mkusanyo ambao baadae ulikuja kujulikana kama Msahafu wa Fatima. Halikuwa suala la utume. Shi’ah wote wanaamini kwamba Mtume Muhammad (s.a.w.w.) alikuwa ni Mtume wa mwisho, lakini hii haina maana kwamba Mwenyezi Mungu asingeweza kuwasilisha jambo lolote kwa mtu yoyote yule baada ya kifo chake Mtume. Kwa mujibu wa Qur’ani, ni wazi kabisa kwamba mwongozo au mawasiliano ya kiungu yanakuja katika miundo tofauti, baadhi yao ikiwa ni ya kipekee kwa Mitume tu na mingine sio hivyo. Kwa mfano, mama yake Nabii Musa (a.s.) aliongozwa kwa namna ya mawasiliano, ingawa hakuna madai kwamba alikuwa ni Nabii. Kwa kweli Mwenyezi Mungu anaweza kuongoza hata visivyokuwa wanadamu, kama vile nyuki:

“Na Mola wako akampa wahyi nyuki kwamba, tengeneza nyumba katika milima …..” (an-Nahl; 16:68).

Aina hii ya mwongozo na mzinduo inaitwa Wahyi, lakini halikuwa ni suala 34

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 35

U i s l a m u wa S h i a la utume. Kwa hiyo neno Wahyi kwa kawaida linamaanisha ‘mwongozo,’ uwe ni wa kipekee kwa Mitume ama wa jumla zaidi.

Uwezo wa Fatima (a.s.) kupata taarifa za kimbinguni kwa hiyo haina maana kwamba yeye alikuwa ni Mtume. Ilikuwa ni dalili ya utakaso na uthibitisho wa mapenzi makubwa ambayo Mtume Muhammad (s.a.w.w.) alikuwa amemuonyesha yeye. Inathibitisha kwamba chochote Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alichokisema kumhusu Fatima kilikuwa sahihi, kwani yeye alisema: “Fatima ni sehemu ya mwili wangu. Kinachomuudhi yeye kinaniudhi na mimi pia.”

Sunnah: Baada ya Qur’ani Tukufu, chanzo muhimu kabisa kwa ajili ya kuuelewa Uislam na hivyo itikadi ya Shi’ah ni Sunnah ya Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.), ikiwa ni pamoja na maneno yake, vitendo vyake na idhini yake ya kimya kimya juu ya kile kilichotendeka mbele yake. Qur’ani yenyewe inatoa hadhi ya hali ya juu kabisa kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwani anarejelewa kama ambaye ndiye mwenye wajibu wa kuielezea Qur’ani (16:44), na kuifundisha Qur’ani na hikma (62:2). Mtume ni kigezo bora kwa waumini (33:21). Yeye kamwe hazungumzi kwa matamanio yake (53:3). Waislam wanatakiwa kushikamana na lolote atakalowapa na kujiepusha na kile anachowakataza. (59:7).

Utambuzi wa aya hizo hapo juu na nyingine nyingi zinazohusiana na hadhi ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), pamoja na maafikiano ya kuwa kwake mjumbe aliyechaguliwa moja kwa moja na Mwenyezi Mungu mwenyewe na kuongea Naye, kuliwachochea Shi’ah, pamoja na Waislamu wengine juu ya mapenzi ya kweli na utii kwa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.).

35

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 36

U i s l a m u wa S h i a

Ukusanyaji wa Hadith: Katika wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): Kuanzia mwanzo kabisa Waislamu walianza kuandika hadith za Mwisho wa Mitume na kuzisimulia kwa wale ambao hawakuwepo wakati matamshi yalipofanywa. Ukusanyaji wa hadith za Kitume unaojulikana na Sahifah, ulifanywa na watu kama Abdullah bin Amr bin al-Aas, Samarah bin Jundab, Sa’d bin Ubadah na Jabir bin Abdullah al-Ansari. Kwa mujibu wa hadith inayofahamika sana, Abdullah bin Amr bin al-Aas alikuwa akiandika kila alichokisikia kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), lakini baadae alikatazwa kufanya hivyo na Maquraishi. Wao walihoji kwamba Mtume alikuwa ni binadamu anayeongea wakati akiwa na hasira na anapokuwa na furaha (kwa maana ya kwamba kauli zake zinaweza kuathiriwa na hisia na sio za kunuia kikamilifu). Kwa hiyo Abdullah akaacha kuandika hadith mpaka alipoongea na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuhusu lile lililotokea.

Ndipo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliponyoosha kidole kuelekea mdomoni kwake na akasema: “Wewe andika! Naapa kwa Yule ambaye maisha yangu yako mkononi Mwake kwamba hakuna chochote kuliko ukweli ambao kamwe umetoka nje yake.”29 Imam Ahmad anasimulia kutoka kwa Abu Huraira kwamba Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) aliwaambia masahaba zake waandike hadith yake kuhusu mtu anayeitwa Abu Shaat.30 29 Sunan ya al-Daarimii, Kitab al-Muqaddamah, mfululizo wa Sakhr nsmba 484486 na Sunan Abu Dawuud, Kitab al-Ilm, mfululizo wa Sakhr namba 3161.

Vyanzo vingine vimethibitisha kwamba yeye aliandika hadith kadhaa. Angalia kwa mfano, Sahih Bukhari, Kitab al-Ilm, mfululizo wa Sakhr namba 110, Musnad Ahmad, Baaqii Musnad al-Mukhtirin, mfululizo wa Sakhr namba 8863 na Sunan Tirmidhii, Kitab al-Ilm, mfululizo wa Sakhr namba 8863.

30 Hadith hii imesimuliwa vilevile ndani ya Sahih Bukhari, Kitab al-Ilm, mfululizo wa Sakhr namba 109, Kitab al-Luqatah, namba 2254 na Kitab al-Duyaat, namba 6372.

36

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 37

U i s l a m u wa S h i a Kisha Imam Ahmad anamnukuu Abu Abd al-Rahmaan kuwahi kusema kwamba hakuna hadith yenye nguvu kuliko hii ambayo imewahi kusimuliwa kuonyesha umuhimu wa kuandika hadith, kwa vile kuna amri ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe.

Tukio hili linaonyesha kwamba baadhi ya watu walikuwa hawana furaha na uandishi au uwekaji kumbukumbu za hadith kwa sababu walishindwa kutambua sawasawa ile hadhi ya Mtume Muhammad (s.a.w.w.). Hata hivyo, Waislamu hawakusikiliza maoni yao na wakaendelea kuziandika hadith.31

Wakati wa Khalifa wa Kwanza: Mwanachuoni mashuhuri wa Sunni, Dhahabi, ndani ya kitabu chake Tadhkirat al-Huffadh (Ukumbusho wa kumbukumbu), anasimulia kwamba Abu Bakr aliwakusanya watu na akasema: “Enyi watu! Enyi masahaba wa Mtukufu Mtume! Mnasimulia jambo kutoka kwa Mtukufu Mtume ingawa hamna makubaliano miongoni mwenu. Ni bora kwa hiyo msisimulie hadith za Mtume tena, na kama mtu akiwaulizeni kuhusu maoni ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuhusu baadhi ya mambo, kifupi jibuni kwamba tunacho Kitabu cha Allah nacho kinatutosha kabisa. Kinatosha chochote kile kilichoruhusiwa ndani ya Qur’ani ni halali, na chochote kilichokatazwa ndani ya Qur’ani ni haramu. Msiendelee zaidi ya hapo.

Msiseme chochote kuhusu mawazo ya Mtukufu Mtume na hadithi zake.”32 31 Kuna makundi tofauti ya hadith katika vitabu vikuu vya hadith vya Sunni zinazoashiria umuhimu wa kusimulia hadith kwa wale ambao hawajui. Kwa kweli, huu ni mfano wa wazi wa wajibu mkubwa sana wa jumla wa Kiislam wa kueneza elimu na kuwafundisha wale ambao hawajui. Ukataaji wa umuhimu wa kuandika na kusimulia hadith kunaongozea kwenye kuukataa ukweli na umuhimu wa Sunnah na muongozo wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwanza kabisa.

32 Tadhkirat al-Huffadh cha Dhahabi, Jz. 1, uk. 2-3.

37

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 38

U i s l a m u wa S h i a

Wakati wa Khalifa wa Tatu Katika wakati huu maamuzi makali zaidi yalichukuliwa dhidi ya wale ambao walitaka kusimulia hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Kwa mfano, katika simulizi ya kusisimua, mmoja wa masahaba wa Mtume, Qaradhah bin Ka’b anasema kwamba Khalifa wa pili alituma kikundi cha Ansari kwenda al-Kufa na akamtaka yeye afuatane nao.33 Khalifa mwenyewe aliwasindikiza kwa umbali wa mpaka sehemu nje ya Madina panapoitwa Sira’ na akawauliza: “Je, mnajua kwa nini nimewasindikiza na kufuatana na ninyi kwa umbali huu?” Qaradhah anasema kwamba wao walijibu: “Kwa sababu ulitaka kuonyesha heshima yako kwa Ansari.”

Khalifa wa pili akalithibitisha hilo, lakini akaongezea kwamba analo jambo zaidi la kusema. Yeye akasema: “Mnakwenda kwa watu ambao ndimi zao zinacheza na (usomaji wa) Qur’ani kama miti ya mitende inavyoyumba na upepo. Mtakapofika huko watu watasema: ‘Masahaba wa Muhammad wamekuja. Masahaba wa Muhammad wamekuja.’

Watakuombeni msimulie hadith. Jihadharini, msiwakwaze na hadith za Mtume na mimi ni mshirika wenu.’” Hivyo Khalifa wa pili aliwataka wasisimulie hadith, akasema kwamba atawaunga mkono katika hili na akathibitisha kwamba amejitwalia sera hiyo hiyo yeye mwenyewe.

Kama alivyotabiri Khalifa wa pili, wakati ujumbe huo ulipofika Kufa, watu waliwaomba kuwasimulia hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), kwa sababu wao, kama Waislamu wengine, walikuwa na mapenzi ya dhati kwa Mtukufu Mtume na walitaka kujua na kusikia chochote kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.). Walitaka kunufaika na mfano wa Mtukufu Mtume na maelezo yake ya Qur’ani. Hata hivyo, Qaradhah anasema: “Mimi sikusimulia hadith yoyote.”34 33 Ansari ni jina la Waislam walioishi katika mji wa Yathrib – baadae Madina – kabla ya Uislamu na wakamkaribisha Mtume, na wale waliohamia baada yake kutoka Makka wao waliitwa Muhajirina.

34 Sunan al-Darimii, Kitab al-Muqaddamah, mfululizo wa Sakhr namba 281 na 282, na Sunan Ibn Majah, Kitab al-Muqaddimah, mfululizo wa Sakhr namba 28.

38

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 39

U i s l a m u wa S h i a Al-Darimii anasimulia ndani ya Sunan yake kutoka kwa Sha’bii kwamba yeye alifuatana na Abdullah bin Umar (mtoto wa Khalifa wa pili) kwa muda wa mwaka mzima na hakusikia hadith yoyote ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kutoka kwake.35 Al-Darimii vilevile anasimulia kwamba hili liliendelea kwa muda mrefu, yaani, kwa muda wa miaka miwili na nusu, na kwamba alisikia hadith moja tu kutoka kwa Abdullah.36 Anasimulia vilevile kutoka kwa Sa’d bin Yazid kwamba alikuwa pamoja na Sa’d bin Abi Waqqas katika safari yake kwenda Makka, katika kukaa kwake Makka na katika safari yake ya kurejea Madina, lakini hakusikia hadith yoyote ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kutoka kwake. Bado matukio mengine ya kusisimua yalitokea wakati huo. Kwa mfano, Dhahabi anasimulia katika Tadhkirat al-Huffaaz kwamba masahaba wakubwa watatu wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) walifungwa jela kwa kosa la kusimulia hadith za Mtume.

Mmoja wao alikuwa ni Ibn Mas’ud, mwandishi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mashuhuri anayefahamika sana na msomaji wa Qur’ani, ambaye alisilimu mapema sana na kuteswa sana na wapagani wa Quraishi.

Katika Wakati wa Khalifa wa Tatu: Uzuiaji wa hadith ulibakia na nguvu. La kufurahisha zaidi, khalifa wa tatu, Uthman bin Affan wakati mwingine alihoji juu ya umuhimu wa kuzizuia hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa kurejea kwenye Sunna na mwenendo wa makhalifa wawili wa mwanzo. Kwa mfano, alikuwa mara kwa mara akisema kwamba hakuna mtu yoyote aliyeruhusiwa kusimulia hadith ambayo haikuwahi kusimuliwa wakati wa Abu Bakr au Umar. Kwa vile tunajua kwamba hakuna aliyeruhusiwa kusimulia hadith wakati wa Khalifa wa kwanza na wa pili, basi hili lilitumika na wakati wake pia.

35 Sunan al-Darimii, Kitab al-Muqaddamah, mfululizo wa Sakhr 275 na Sunan Ibn Majah, Kitab al-Muqaddimah, mfululizo wa Sakhr namba 26.

36 Sunan al-Darimii, Kitab al-Muqaddamah, mfululizo wa Sakhr 274. Ni lazima ifahamike kwamba Abdallah bin Umar hakuwa akishikilia kujizuia kusimulia hadith, kwani kuna hadith zilizosimuliwa kutoka kwake. Angalia kwa mfano Musnad Ahmad, mfululizo wa Sakhr namba 6225, 6302, 6304, na 6594.

39

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 40

U i s l a m u wa S h i a Kulikuwa na sababu gani ya kujaribu kuzuia kuandikwa na kusimuliwa kwa hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.)? Maelezo yaliyokuwa yakitolewa kwa kawaida yalikuwa kwamba kama watu wangeruhusiwa kuzitaja hadith za Mtume kungeweza kuwaondoa kwenye kuzingatia Qur’ani.37

37 Inapasa kufahamika kwamba hili mwishowe huongozea kwenye mawazo kwamba Qur’ani inatosha na hakuna haja ya hadith. Licha ya ajabu hii, wazo hili limekuwa mara kwa mara likielezwa na baadhi ya watu. Kwa mfano Bukhari na wengineo wamesimulia kwamba Mtume Muhammad (s.a.w.w.) kabla ya kufariki kwake aliwataka watu waliokuwa karibu yake kumletea karatasi ili kuandika jambo ili kwamba wasije wakapotea. Wakati ule, Umar bin Khattab alisema: “Mtume amezidiwa na maradhi (katika maandishi mengine, ‘mtu huyu anaweweseka’) na sisi tunacho Kitabu cha Allah ambacho kinatutosha.” Wale waliokuwa pale walianza kuzozana na hivyo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akasema: “Ondokeni hapa! msifanye ugomvi mbele yangu.” Bukhari anaongeza kwamba Ibn Abbas alisema kwamba msiba mkubwa ulitokea pale Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipozuiwa kuandika. (angalia kwa mfano, Sahih Bukhari, Kitaab al-Jihad, Mfululizo wa Sakhr namba 2825, Kitab al-Jizyah, mfululizo wa Sakhr namba 2932, Kitab Maghaazii namba 4078 na 4079, Kitab al-Mardhaa namba 5237, na Kitab al-I’tisaam bi al-Kitaab wa al-Sunnah namba 6818; Sahih Muslim, Kitab alWasiiyah, Int. mfululizo namba 3089-3091 na Musnad Ahmad, Musnad Banii Haashim, mfululizo wa Sakhr namba 1834, 2835, 2945, na 3165).

40

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 41

U i s l a m u wa S h i a Kama wangeruhusiwa kuwa na vitu viwili sambamba, Qur’ani na Sunnah, wangeweza kutoa uzingatiaji mdogo kwenye Qur’ani na wangeweza kuisahau, na hili badala yake lingeweza kuifanya Qur’ani ipatwe na upunguzwaji na ubadilishwaji.38 38 Sababu nyingine inayotolewa na wale ambao hawakusimulia hadith ama waliosimulia kiasi kidogo tu cha hadith ni kwamba walikuwa wakiogopa kusimulia hadith za uongo. Kwa mfano, Uthma bin Affan, (Musnad Ahmad, Musnad al‘Asharah al-Mubashsharin bi al-Jannah, Sakhr mfululizo namba 439). Zubayr bin Awwam (Sahih Bukhari, Kitaab al-Ilm, mfululizo wa Sakhr namba 104 na Musnad Ahmad, Musnad al-Asharah al-Mubashsharin bi Jannah, mfululizo wa Sakhr namba 1339 na 1353), na Anas bin Malik, (Bukhari, ibid namba 105 na Musnad Ahmad, Baaqi Musnad al-Mukthirin, mfululiza wa Sakhr namba 12303) wamesema kwamba wao hawakusimulia hadith kwa sababu walikuwa wamesikia kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): “Yeyote ambaye kwa makusudi, atahusisha jambo lolote na mimi ambalo sikulisema ataingizwa Jahannam.” Inaelekea kwamba riwaya hizi, pamoja na ushahidi mwingine zinaonyesha kwamba majaribio kiasi cha kutosha yalifanyika katika kubuni hadith na kuzihusisha kwa Mtume (s.a.w.w.). Hadith hizi za bandia zilienea hata miongoni mwa Waislam, na Mtume pamoja na masahaba zake watiifu waliingiwa na wasiwasi. Hata hivyo, hii haina maana kwamba mtu asije akasimulia zile hadith sahihi ambazo amezisikia kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) au amezipokea kutoka kwenye vyanzo vinavyoaminika. Bali inaonyesha umuhimu wa kuwa muangalifu katika kusimulia hadith na katika kuzikubali hadith kutoka kwa wale wanaozisimulia.. Ndani ya Musnad yake, Imam Ahmad bin Hanbal anasimulia kwamba Imam Ali (a.s.) amesema: “Ninapowasimulia hadith kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ni bora machoni pangu kuanguka kutoka mbinguni hadi juu ya ardhi kuliko kuhusisha kwa Mtukufu Mtume jambo ambalo hakulisema.” (Musnad al-Asharah alMubashsharin bi al-Jannah, mfululizo wa Sakhr namba 1072). Hii ndio sababu Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na wafuasi wao hawakuacha kusimulia na kuandika hadith za kweli na sahihi, hata hivyo walikuwa waangalifu sana na wenye tahadhari ya hali ya juu katika kusimulia kwao. (Rejea kwenye mjadala kuhusu utaratibu wa Shi’ah katika uchunguzi wa hadith.)

41

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 42

U i s l a m u wa S h i a Hata hivyo, hakukuwa na sababu ya kuwa na wasiwasi kwa ajili ya uhifadhi wa Qur’ani kwa wakati ule, kwa sababu katika wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) walikuwepo tayari watu wengi waliokuwa wamehifadhi Qur’ani na idadi kubwa ya nakala zilizokwisha kuandikwa za Qur’ani ilikuwa imekwisha kutengenezwa. Tunajua kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe alitoa maelekezo kwa Waislamu kuhusu mpangilio wa aya na sura za Qur’ani. Tunajua vile vile kwamba Waarabu wakati ule walikuwa na kumbukumbu zenye nguvu sana, hivyo hapakuwa na sababu ya kuwa na wasiwasi kwamba Qur’ani inaweza kusahauliwa au kubadilishwa. Ilikuwa vilevile hakuna maana ya kudhani kwamba Waislam walikuwa wazembe sana au dhaifu sana kiasi kwamba hawakuweza kuishughulikia Qur’ani na vilevile hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa wakati huo huo. Ni jambo lisilowazika kwamba ummah kama huo, wenye kuorodhesha watu mashuhuri ambao wengi miongoni mwao walikuwa na vipaji vya kujaaliwa na Mwenyezi Mungu vya kuhifadhi, kwamba usingeweza kushughulika na hazina mbili kwa wakati mmoja.

Kwa hali yoyote, kwa mujibu wa wasimulizi wa Shi’ah na baadae wa Sunni (pamoja na makhalifa wa baadae, kuanzia Umar bin Abdul-Aziz na kuendelea), wazo hili lilikuwa halikubaliani na maelekezo ya wazi ya Qur’ani kufuata mfano wa mwenendo wa Kiislamu ambao Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliuwasilisha katika Sunnah yake. Haiwezekani kudhania kwamba mwanzilishi wa shule ya fikra aweze kuwasilisha mawazo yake lakini baada ya kifo chake au hata mapema kabla, watu waambiwe kuwa wapuuze kile alichokisema au kukifanya na wasikisimulie wala kukiandika. Je, watu wangetegemewa kwa suala kama hilo waweze kuelewa mafundisho ya shule hiyo, hasa kwa vile ilikuwa ni matokeo ya wahyi na watu walikuwa hawana njia ya haraka na ya moja kwa moja ya kufikia kwenye chanzo chake? Ingewezekana vipi kuwataka watu waelewe Qur’ani wakati wakitelekeza mafundisho ya yule mtu ambaye Qur’ani hiyo ilishushwa kwake, na ambaye, kwa mujibu wa hiyo Qur’ani yenyewe yeye amepewa wajibu wa kufundisha na kuielezea Qur’ani?

42

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 43

U i s l a m u wa S h i a Katika kila tukio vile vile kuna maelekezo ya wazi yaliyosimuliwa na wote wanachuoni wa Shi’ah na Sunni, kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe juu ya umuhimu wa kutangaza hadith zake kwa wengine. Kwa mfano, katika mwaka wake wa mwisho wa maisha yake yaliyobarikiwa, na akiwa anarejea kutoka Makka katika Hijja yake ya mwisho “HijjatulWidaa” katika kauli maarufu na ya kihistoria, Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Mwenyezi Mungu awape furaha wale wanaosikiliza hotuba yangu, wakaielewa na kisha wakaitangaza kwa wale ambao hawakuisikia.” Kuna watu wengi wanaotangaza elimu hiyo ingawa wao wenyewe wanaweza wakawa hawana elimu, na kadhalika, kuna watu wengi wanaoweza kutangaza elimu kwa wale ambao wanayo elimu kuliko wao wenyewe.

Katika riwaya nyingi Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amewaombea wale ambao wanasikiliza hadith zake na kuzisimulia kwa wengine. Kwa mfano, Bukhari ndani ya Sahih yake anasimulia kwamba Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Yule aliyepo anapaswa kusimulia kwa yule ambaye hayupo, kwa sababu kunaweza kukawa na baadhi ya watu miongoni mwa wale ambao hawapo wanaoweza wakaelewa vizuri zaidi kuliko wale waliopo.”39 Naam, masahaba wengi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na pia wasimulizi wakubwa wote wa hadith, kama vile Imam Ahmad bin Hanbal, Muslim na Bukhari ambao walikuja baadae na kukusanya hadith za Mtume (s.a.w.w.) na hata maneno ya masahaba wake na wale waliowafuatia (al-Tabi’un), walihisi wajibu kwa ajili ya kuziandika hadith na kuziweka kwenye utumiaji wa wengine. Hii ilikuwa moja ya njia ambazo kwazo utamaduni wa Kiislam ungeweza kuenea na kuenea zaidi. Mafundisho ya Mtukufu 39 Kwa mfano, tazama Sahih Bukhari, kitab al-‘Ilm, mfululiza wa Sakhr namba 65, Kitab al-Hajj, Sakhr namba 1625, Kitab al-Maghazii, Sakhr namba 4054, Kitab al-Udhi, Sakhr namba 5124, Kitab al-Tawhiid, Sakhr namba 6893 na Kitab al-Fitan, namba 6551; Sahih Muslim, Kitab al-Qusaamah namba 3179; Sunan ibn Majah, Kitab al-Muqaddamah, namba 229; Musnad Ahmad; Musnad al-Basriyiin, namba 19594, 19512 na 19492 na Sunan al-Darimii, Kitab al-Manaasik, namba 1836.

43

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 44

U i s l a m u wa S h i a Mtume (s.a.w.w.) yalikuwa yanahitajika, sio kwa wale tu walikuwa na fursa ya moja kwa moja ya kumfikia yeye (s.a.w.w.) na wakaweza kujifunza hadith hizo kutoka kwake, bali pia na wale wote ambao walikuja baada yao.

Inastahili kutajwa hapa kwamba kutoka mwanzo kabisa Shi’ah walitoa umakini wa hali ya juu kwenye Sunnah ya Mtukufu Mtume na walikuwa wamedhamiria kuandika hadith zake, kama sharti kwa ajili ya utendaji sahihi na ufikishaji wa ujumbe wake, ingawaje baadhi yao walipoteza maisha yao katika kufanya hivyo na wengine walifungwa.

Sunnah na Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): Tunageukia sasa kwenye wajibu wa Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) katika kuuwasilisha Uislamu. Hili litahusisha mada mbili: uhalali wa kuiona Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kama chanzo cha kutegemewa katika kuuelewa Uislamu, na umuhimu wa kushikamana na mafundisho yao katika kuuelewa Uislam.

Kuhusiana na mada ile ya kwanza, hakuna kutokukubaliana miongoni mwa Waislam kuhusu uhalali wa kufuata mafundisho ya Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) katika kuuelewa Uislamu. Hii inajumuisha pamoja na Sunni, ambao wanawaona masahaba wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kama vyanzo vya kutegemewa kwa ajili ya kuuelewa Uislam.40 40 Waislam wa Sunni wanaamini kwamba yeyote aliyekutana na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hata kwa kipindi kimoja tu akiwa anamuamini anachukuliwa kama ni Sahaba wa Mtume na anaweza kutegemewa katika kupata elimu kuhusu Uislamu.

Kwa sababu hiyo, watu wa Nyumba ya Mtukufu Mtume kama vile Imam Ali (a.s.) na Fatimah (s.a.) ambao wakati wote wamekuwa na Mtume na walikuwa na uhusiano wa karibu zaidi kwa Mtume (s.a.w.w.) bila shaka walikuwa ni vyanzo vya kuaminika.

44

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 45

U i s l a m u wa S h i a Uhalali wa kufuata mafundisho ya Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) unakuwa wazi zaidi pale tunaporejea kwenye hadith kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuhusu Nyumba yake, na kuziangalia riwaya za wanachuoni wa Sunni kuhusu elimu ya Imam Ali (a.s.) na watu wengine wa Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Kwa mfano, Abu Hanifah anasema: “Kama isingekuwa kwa ile miaka miwili, kwa hakika mimi ningeangamia.” Ile “Miaka miwili” ilikuwa ni kile kipindi alichokitumia kusoma kwa Imam Ja’far as-Sadiq (a.s.), Imam wa sita, na kuhudhuria mihadhara yake.41 Imam Malik anasema: “Hakuna macho yaliyowahi kuona, hakuna masikio yaliyowahi kusikia na hakuna chochote kilichokuja kwenye moyo wa mwanadamu yoyote, bora kuliko Imam Ja’far asSadiq katika elimu yake, katika uchamungu wake, katika kujinyima kwake na katika utumwa wake kwa Mwenyezi Mungu.” Hivi ndivyo anavyosimulia Ibn Taymiyah kutoka kwa Imam Malik.42 Hakuna utata katika kauli hizi, ndio sababu wanachuoni wa Sunni wameeleza wazi wazi kwamba kila Muislam anaruhusiwa kutenda kwa mujibu wa moja ya madhehebu hizi tano za kifiqhi: Ja’fariyah, Hanafia, Hanbali, Maliki, na Shafi’i.

Sababu ya hili iko wazi: hata kama Imam Ja’far as-Sadiq ama watu wengine wa Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hawakuwa na elimu zaidi au njia bora ya kuifikia elimu ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuliko wengine, mtu anapaswa kukubali kwamba lazima iwe alikuwa angalau sawa na wengine, hususan kama anasemekana kuwahi kuwafundisha.

Watu ambao wameelimika au ambao wanaitafuta haki wanategemewa kwa hiyo kuchunguza vyanzo vyote vya Kiislam vilivyopo, na hivyo kufikia uamuzi kuhusu njia ambazo Waislamu wanaweza kuishi maisha ya kimfano. Kwa hakika chanzo kimoja cha fahari ni mafundisho ya Nyumba ya 41 Katika ukaguzi kuhusu wale watu wanaosimulia kutoka kwa Imam Sadiq (a.s.), Sheikh al-Mufid (kafariki mwaka 148 A.H.) anathibitisha kwamba wale waliokuwa ni waaminifu miongoni mwao kutoka kwenye madhehebu tofauti wamefikia idadi ya watu 4,000 (al-Irshaad) 42 Al-Tawassul wa al-Wasilah, uk. 52, toleo la kwanza.

45

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 46

U i s l a m u wa S h i a Mtume (s.a.w.w.). Kihistoria hata hivyo, kwa sababu moja au nyingine, pengine kwa sababu ya namna fulani ya shinikizo, sio wanachuoni wote waliowasilisha kikamilifu riwaya za Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Hivyo ni dhahiri kabisa kwamba yeyote anayejaribu kuelewa Uislam na Sunnah ya Mtume (s.a.w.w.) anaweza akarejea kwenye mafundisho ya Nyumba yake.

Sasa hebu tuone iwapo kama ni lazima kurejea kwenye Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ili kuuelewa Uislamu au kama ni suala la hiari tu. Katika kulijibu swali hili tutalenga kwenye hadith kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) zilizosimuliwa na wanahadith wakubwa wa Sunni na kukubaliwa na wanachuoni wote wa Sunni na Shi’ah. Kwanza ni lazima ifahamike hata hivyo kwamba mafundisho yote ya Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) yalikuwa yameegemea kwenye Qur’ani Tukufu na Sunnah ya Mtume. Mtu yoyote asidhani kwamba, kwa mfano, Imam Ja’far as-Sadiq (a.s.) alisema jambo lolote kuhusiana na Uislamu lililotegemea kwenye maoni yake binafsi. Chochote kile ambacho yeye na Maimam wengine walichokisema kilikuwa hasahasa ni kile ambacho wao walikipokea kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Kuna hadith nyingi sana kuhusiana na hili. Kwa mfano, ndani ya al-Kaafi tunakuta kwamba Imam Sadiq (a.s.) alitangaza kwamba chochote alichokisema ni kile alichokipokea kupitia mababu zake kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Hii ni nukta muhimu sana: riwaya zote za Maimam (a.s.) zilipokelewa moja kwa moja kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.).

Moja ya hadith inayoashiria huo umuhimu wa kuwafuata watu wa Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ni ile hadith maarufu ya Thaqalayn. Hadith hii ilitamkwa na Mtukufu Mtume katika nyakati na sehemu mbalimbali, kujumuisha na siku ya Arafah katika Hijja yake ya mwisho na mnamo mwezi 18 ya Dhil-Hijjah mahali panapoitwa Ghadiir Khumm. Licha ya tofauti ndogo ndogo katika maneno, maudhui ni yale yale katika matoleo yote ya hadith hii. Kwa mfano, katika toleo moja Mtume anasimuliwa kuwahi kusema: 46

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 47

U i s l a m u wa S h i a “Enyi watu! ninaacha miongoni mwenu vyenye thamani viwili: Kitabu cha Allah na watu wa Nyumbani kwangu. Mtakaposhikamana navyo hivyo hamtapotea kamwe.”

Au katika maelezo mengine Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anasimuliwa kuwahi kusema: “Ninaacha miongoni mwenu vitu viwili vyenye thamani, kama mkishikamana navyo hivyo, hamtapotea baada yangu: Kitabu cha Mwenyezi Mungu, ambacho ni kama kamba iliyonyooshwa kati ya mbingu na ardhi, na watu wa Nyumbani kwangu, Ahlul-Bayt. Vitu viwili hivi havitatengana mpaka vinifikie mimi karibu na hodhi Siku ya Kiyama. Tahadharini na kuweni waangalifu jinsi mtakavyovichukulia vitu hivi baada yangu.”

Hili linaonyesha kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa na wasiwasi kuhusu namna ambavyo Waislam, au angalau baadhi yao, watakavyo itendea Qur’ani na Nyumba yake. Katika hadith nyingine yeye amesema: “Nawaachieni makhalifa wawili: moja ni Kitabu cha Mwenyezi Mungu, ambacho ni kama kamba iliyonyooka kati ya mbingu na ardhi, na pili ni watu wa nyumba yangu, Ahlul-Bayt. Hawatatengana mmoja kutokana na mwingine mpaka vije kwangu karibu na hodhi ya Kawthar.”

Hadith hizo hapo juu zinaweza kupatikana katika vyanzo vikuu vya Sunni, kama vile Sahih Muslim Jz. 8, uk. 25, hadith ya 2408; Musnad Ahmad, Jz. 3, uk. 388, hadith ya 10720; Sunan Daarimii, Jz. 2, uk. 432; na Sahih Tirmidhii, Jz. 5, uk. 6432, hadith ya 3788. Zimesimuliwa vile vile ndani ya vitabu kama Usd al-Ghaabah ya Ibn al-Athiir, Jz. 2, uk. 13; Sunan alKubraa cha Bayhaqii, Jz. 2, uk. 198; na Muttaqi al-Hindi katika Kanz alUmmal, Jz. 1, uk. 44.

Maana ya hadith iko wazi kabisa kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ameacha miongoni mwa Waislam vizito viwili: Qur’ani na watu wa 47

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 48

U i s l a m u wa S h i a Nyumbani kwake, na kwamba alimuradi tu watu wakishikamana navyo vyote, hawatapotea. Hii inaonyesha kwamba vitu viwili hivi lazima wakati wote viwe vyenye kuona na kwamba kamwe visipingane. Vinginevyo, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) asingewapa watu maagizo hayo ya kuvifuata vyote; wataweza kukanganyikiwa kama Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) ingekuwa iwaambie waende kuelekea upande mmoja na Kitabu cha Mwenyezi Mungu kiwaambie waelekee upande mwingine tofauti. Ingawa hili limedokezwa mwanzoni kabisa mwa hadith hiyo, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe alilifanya hilo kuwa wazi kabisa kwa kuhitimisha hivi, “Havitatengana mpaka vinifikie mimi karibu na birika la Kawthar.”

Hivyo hadith hii katika matoleo yake yote inaashiria kwamba: Tangu wakati wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hadi mwisho wa dunia, Kitabu cha Allah na watu wa Nyumba ya Mtume wakati wote vitakuwa pamoja. Hakuna anayeweza kusema kwamba Kitabu cha Mwenyezi Mungu kinatutosha na kwamba hatuwahitaji watu wa nyumba ya Mtume, au kinyume chake kwani Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema wazi kabisa: “Ninaacha vitu viwili vyenye thamani ambavyo lazima muvikamate na kama mkifanya hivyo basi hamtapotoshwa.” Watu wa Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) kamwe hawafanyi makosa na wakati wote ni wakweli.

Kama vile tu kwa Qur’ani, Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) itafaidi namna fulani ya muendelezo hadi Siku ya Kiyama wakati watakapojiunga na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) karibu na hodhi ya Kawthar. Hivyo kizazi cha Mtume hakitatoweka, hata angalau kwa kipindi kifupi cha wakati.

Hadith nyingine inajulikana kama hadith ya Safinah (Jahazi). Wanachuoni wa hadith wa Sunni na Shi’ah kadhalika wamesimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Tambueni kwamba mfano wa kizazi changu (ahlul-Bayt) miongoni mwenu ni kama safina ya Nuh (a.s.). Yeyote aliyepanda safina ya Nuh aliokolewa na yeyote aliyekataa kufanya hivyo alikufa maji.”

48

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 49

U i s l a m u wa S h i a Katika hadith nyingine, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anaongeza kitu kingine. Baada ya kulinganisha kizazi chake na safina ya Nuh, yeye anakifananisha kizazi hicho na Lango la Hittah kwa ajili ya makabila ya Bani Israili, “ambao yeyote aliyeingia humo alisamehewa” (rejea Qur’ani 2:58).

Hii ina maana basi kwamba yeyote anayeingia kwenye elimu na ushauri wa kizazi chake, na akawa ni muungwana na mnyenyekevu kwao, yeye atasamehewa na Mwenyezi Mungu na kuongozwa. Ibn Hajar, mwanachuoni mkubwa wa Sunni anazingatia maoni kwamba sababu ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuilinganisha familia yake na safina ya Nuh ni kwamba yeyote anayekipenda na kukiheshimu kizazi cha Mtume na akashikamana na muongozo wa watu wa nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) wenye elimu wataokolewa kutokana na giza la migongano na kutoelewana, wakati ambapo wale wanaokataa kuwa pamoja na kizazi cha Mtume (s.a.w.w.) watazama katika bahari ya kukosa shukurani juu ya neema za kimungu na wataangamia. Kisha anaendelea kuelezea ni kwa nini Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliwalinganisha kizazi chake na Bab al-Hittah. Ibn Hajar anasema kwamba kwa mujibu wa Qur’ani, yeyote anayeingia kwenye mlango huu, Bab al-Hittah (ambao unaweza ukawa ni ule mlango ama wa Jericho au Jerusalem – Bayt al-Maqdis – kwa unyenyekevu na pia akamuomba Mwenyezi Mungu msamaha basi ataupata. Anamalizia kwamba kwa vile kuingia kupitia mlango huu kulipekea kupata maghfira kwa makabila ya Bani Israili, kufuatia mafundisho na ushauri wa Kizazi cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kutapelekea kupata msamaha kwa ajili ya Ummah wa Kiislamu.43 Katika hadith nyingine Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikilinganisha kizazi chake kitukufu na nyota za angani ambazo zinawasaidia wasafiri kujua njia zao: “Nyota zinawaokoa watu kutokana na kuzama majini, na Kizazi changu kinawaokoa watu kutokana na kutoelewana na migogoro. Kama kundi 43 Ibn Hajar, as-Sawa’iq al-Muhriqah, Mlango wa 11, uk. 91 49

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 50

U i s l a m u wa S h i a moja la Waarabu lisipokubaliana na kizazi changu watapatwa na kutoelewana miongoni mwao, watapoteza umoja wao na kuwa kundi la Shetani.”44 Hadith ya Safinah katika matoleo yake mbalimbali kwa hiyo, huwa inasisitiza umuhimu ule ule wa Kizazi cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kama hiyo hadith ilivyoeleza hivi punde. Inaweza kupatikana katika vitabu mbalimbali vya Sunni kama vile Mustadrak al-Hakiim Nishabuurii, Jz. 3, uk.

149 na 151, Arba’in Hadith cha Nawbahaani na al-Sawa’iq al-Muhriqah cha Ibn Hajar.

Kwa mujibu wa hadith hizi, kufuata mwongozo wa Kizazi cha Mtume (s.a.w.w.) ni kwa umuhimu wa hali ya juu sana; wale wanaokataa kufanya hivyo watakuwa hawawezi kupata mwelekeo sahihi na watazama katika bahari ya ujinga, migogoro na mifarakano. Kwa hiyo tunamalizia kwamba kuna sababu ya kutosha kukimbilia kuwafuata watu wa Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) katika kuelewa alichokimaanisha na kukieleza Mtukufu Mtume na kwamba kwa kweli ni muhimu sana kufanya hivyo.

Angalizo: Hii Hadith ya Thaqalayn imetajwa katika vyanzo vya wote Sunni na Shi’ah na kwa hiyo inakubaliwa na Waislamu. Hata hivyo taarifa moja ya hadithi hii, Mtume (s.a.w.w.) ananukuliwa akisema “Sunnah yangu” badala ya “watu wa nyumbani kwangu.” Ingawa maelezo haya yanaweza kupatikana tu katika baadhi ya vitabu vya Sunni, hakuna ugumu katika kuelewa hadith hii inamaanisha nini, kama ukichukulia maelezo haya kuwa ni sahihi. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) katika hadith nyingi zilizosimuliwa na Waislamu wote amesema: “Ninawaachieni vitu viwili vyenye thamani, na hivyo ni Qur’ani Tukufu na watu wa nyumbani kwangu,” ambapo katika riwaya chache zilizosimuliwa na kundi moja tu la Waislamu anasimuliwa kuwa alisema: “Qur’ani tukufu na Sunnah yangu.”

44 Kwa sababu wakati wanapogombana kwa kawaida wanataka kushindana na wanasahau radhi ya Allah, na matokeo yake ni kwamba wanaishia katika kumfuata shetani.

50

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 51

U i s l a m u wa S h i a Bila shaka hitimisho la kuchukuliwa hapa ni kwamba kwa vile upande mmoja wa Ulinganisho ni ule ule, yaani Qur’ani tukufu, basi na ule upande mwingine pia ni lazima ufanane. Kwa hiyo, “Sunnah yangu” na “watu wa nyumbani kwangu” lazima vifanane, kwani vinginevyo mtu ataweza kusema kwamba Mtume alijipinga mwenyewe. Kurejea kwenye mafundisho na ushauri wa Kizazi cha Mtume (s.a.w.w.) kwa hiyo kunafanana na kurejea kwenye Sunnah ya Mtume. Njia pekee ya kuweza kupata kuifikia Sunnah ya Mtume (s.a.w.w.) na kuielewa kwa uhakika wake ni kurejea kwa wale ambao walikuwa na uhusiano wa karibu sana naye na waliojua vizuri zaidi kuliko mtu yoyote mwingine kile alichosema na kukitenda au alichokithibitisha.

Ni nani wanaunda Nyumba ya Mtukufu Mtume (AhlulBayt)?

Swali jingine linahusu ile maana hasa ya “Nyumba ya Mtume.” Katika hadith nyingi zinazotuagiza kushikamana na Nyumba ya Mtume, wao wanarejelewa kwa jina la Ahlul-Bayt au al-Itrah. Maneno haya yanatumika juu ya nini na ni watu gani wamezungukwa na nafasi hiyo ya Watu wa Nyumba ya Mtume? Je, inajumuisha yeyote na ndugu wote wa Mtukufu Mtume? Hoja tatu tofauti zitatolewa katika kujibu maswali haya, ingawa kila hoja inaweza kuonekana yenye kujithibitisha yenyewe. Kama mambo yalivyo hakuna shaka miongoni mwa Waislamu kwamba Fatima, binti ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), Imam Ali, na watoto wao Imam Hasan na Imam Husein walitokana na Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Swali pekee ni iwapo ndugu wengine wa Mtukufu Mtume wanaweza kujumuishwa katika kundi hilo au hapana, na kama ni hivyo, je ni kwa kiasi gani. Baadhi ya Waislamu wa Sunni wanaamini kwamba ndugu wote wa Mtume wanapaswa kujumuishwa, ukiwaondoa, kama inavyotarajiwa, wale ambao hawakuukubali Uislamu, kama vile Abu Lahab, ami yake Mtume ambaye wakati huo huo alikuwa mmoja wa maadui zake wakubwa na kwa sababu hiyo alikuwa amelaaniwa ndani ya Qur’ani. Waislam wa Shi’ah, kinyume chake, wao wanaamini kwamba Nyumba ya Mtukufu Mtume 51

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 52

U i s l a m u wa S h i a (s.a.w.w.) ni wale watu ambao wana viwango vya imani na elimu ambavyo vinafanya iwezekane wao kutajwa pamoja na Qur’ani katika Thaqalayn na katika hadith nyinginezo. Zaidi ya hayo, wao wanaamini kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe amebainisha watu wa Nyumba yake.

Hoja ya Kwanza: Wakati wowote tunapokuwa na shaka kuhusu upeo wa jambo lolote lile, kama vile kanuni au dhana, lakini tukawa tunajua kwamba ni ukweli wenye kujuzu kwa ukomo fulani, ambao zaidi ya hapo unaingia kwenye mjadala, ni lazima tutumie tahadhari na tufuate tu lile la chini kabisa. Kwa mfano, tuseme kwamba mtu hana uhakika iwapo katika swala yake pale mwanzoni mwa rakaa mbili za awali anaweza kusoma Surat al-Fatihah tu au kama anaweza kusoma sura zingine za Qur’ani pia. Akili inaamua kwamba anapaswa kutahadhari na lazima asome kile ambacho ana uhakika nacho – ambacho ni Surat al-Fatihah. Sasa katika suala letu sisi kama mtu ana wasiwasi kuhusu upeo wa maneno Ahlul-Bayt au maneno kama hayo, kibusara anawajibika kujifinya kwenye kadiri iliyo ndogo ambayo kwamba yeye anao uhakika nayo. Sasa kama mtu ana shaka juu ya iwapo Mwenyezi Mungu anakubali kutajwa kwa watu zaidi ya Fatima na familia yake pamoja na Qur’ani, kama sehemu ya Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.), akili inamuelekeza mtu kuwa na tahadhari na kujikomeshea mwenyewe kwa wale watu ambao haswa wamejumuishwa katika upeo wa maneno haya.

Hoja ya Pili: Tumeona hapo mbeleni kwamba Kizazi cha Mtume (s.a.w.w.) kimepewa hadhi ya hali ya juu kabisa. Mtukufu Mtume amewataja wao kuwa baada ya Qur’ani: “Naacha miongoni mwenu vizito viwili, Qur’ani na watu wa Nyumbani kwangu, na hivi havitatengana.” Hivyo kizazi cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w) wakati wote wapo pamoja na Qur’ani na siku zote watakuwa hivyo; hawatapingana nayo. Kwa kuzingatia kigezo hiki 52

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 53

U i s l a m u wa S h i a kwenye vichwa vyetu, hebu natuchunguze ile historia ya awali kabisa ya Uislamu ili kuweze kuwaona wale miongoni mwa ndugu wa Mtume ambao wanaendana sawa nayo.

Watu pekee ambao Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amewataja kama amana yake na kuwa kwa pamoja mshirika wa Qur’ani ni Ali, mke wake Fatima, na watoto wao, Hasan na Husein. Hakuna Muislam, awe Sunni au Shi’ah anayedai kwamba ndugu wengine wa Mtume walikuwa na elimu kubwa ama uchamungu zaidi kuliko familia hii, au wameutumikia Uislam zaidi ya walivyofanya familia hii. Zaidi ya hayo, hakuna anayeweza kusema kwamba maneno “Nyumba ya Mtume” yanaweza kujumuisha ndugu wote wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), kwa vile baadhi yao kama Abu Lahab walikuwa ni makafiri na hata wale walioamini Uislam hawakuwa wote katika kiwango kimoja. Wengi wao walikuwa ni watu wa kawaida tu na walisilimu baadae kabisa, walichelewa. Kwa kweli, watu pekee ambao kwamba nafasi hii kuandamana na Qur’ani daima (kwa maneno mengine “Ma’sumin”) inadaiwa kuwa yao, ni Fatima na familia yake. Kadhalika kama Muislam ataulizwa ni nani anayeweza kuwa Ma’sum, asiyefanya makosa, yeye ama atataja kundi hili, kwa mujibu wa imani ya Shi’ah, au asitaje mtu yeyote kabisa, kwa sababu wale wasiokuwa Shi’ah wao hawadai Uma’sum kwa kundi lolote lile la watu zaidi ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Kuliweka tofauti kabisa, yeye hatamuweka mbele mtu yeyote mwingine kama mwenye kuunda muambatano wa kudumu na Qur’ani.

Hapa hatuwasilishi hoja ya mzunguko inayosema kwamba watu hawa ni Ma’sum kwa sababu Shi’ah wanadai kuwa wao wako hivyo. Suala la Uma’sum litajadiliwa baadae katika haki yake lenyewe. Hoja yetu hapa ni kwamba, kwa mujibu wa hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), kuna umuhimu wa lazima wa kuwepo kikundi cha familia yake ambacho kitakuwa pamoja na haki wakati wote, na kwa vile nafasi hii imetangazwa kipekee kwa ajili ya watu hawa, ni wazi kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa nao akilini mwake wale ambao pekee walikuwa wamethibitishwa kwa ajili ya Uma’sum. Kama wale wasiokuwa Shi’ah 53

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 54

U i s l a m u wa S h i a wangekuwa wanadai kwamba watu fulani mbali na wale walioainishwa na Shi’ah walikuwa ni Ma’sum, mtu atapaswa kuamua kati ya madai haya mawili. Hata hivyo, hili sio suala lenyewe, na kama ni ya kuleta maana yoyote, msimamo wa Shi’ah kwa hiyo unaelekea kutoa ufumbuzi pekee.

Hoja ya Tatu: Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe ameeleza wazi ni nini kinachomaanishwa na Ahlul-Bayt wake au al-Itrah. Hili linaakisiwa katika hadith zifuatazo zinazopatikana kwenye vyanzo vikuu ya Sunni: 1. Muslim anasimulia kutoka kwa Aisha: “Mtukufu Mtume alitoka nje akiwa amevaa shuka jeusi la manyoya, wakati Hasan mtoto wa Ali alipomjia, basi Mtume alimruhusu Hasan kuingia ndani pamoja naye akiwa amemfunika kwenye shuka lake. Kisha akaja Husein na yeye pia akaingia ndani. Halafu akafuata Fatima. Yeye aliingia ndani vile vile. Kisha Ali naye akaja. Yeye pia aliingia chini ya shuka, kiasi kwamba shuka lilimfunika Mtume, Ali, Fatima, Hasan na Husein. Ndipo Mtume akasoma: “Hakika si mengineyo Mwenyezi Mungu anataka kuwaondolea uchafu, enyi watu wa nyumba ya Mtume, na kuwatakasa kabisa kabisa.” (33:33).45 2. Muslim anasimulia kutoka kwa Sa’d ibn Abi Waqqas kwamba yeye aliulizwa na Mu’awiyah ni kwa nini alikataa kumtukana Ali kwa maneno.

Sa’d alijibu: “Nakumbuka hadith tatu za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuhusu Ali ambazo zilinisababisha mimi kutokusema lolote baya kuhusu yeye. Kama ningekuwa na japo moja ya sifa hizi ingekuwa ni bora kwangu kuliko ngamia wekundu.46 La kwanza ilikuwa ni kwamba, wakati 45 Sahih Muslim, Jz. 4, uk. 1883, hadith ya 2424. Kitab Fadha’il al-Sahabah, Bab Fadha’il Ahlul-Bayt, mfululizo wa Sakhr namba 4450.

46 Ngamia wekundu walichukuliwa kuwa na thamani sana katika siku zile.

54

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 55

U i s l a m u wa S h i a Mtume alipokuwa anataka kwenda kwenye vita vya Tabuk, alimuacha Ali hapo Madina. Ali alihuzunika sana kwamba hakuwa na bahati ya kutosha ya kujiunga na jeshi na kupigana kwa ajili ya Allah. Alikwenda kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Unaniacha mimi pamoja na watoto na wanawake?” Mtukufu Mtume alimjibu: “Huridhiki wewe kuwa kwangu ni kama Haruun alivyokuwa kwa Musa isipokuwa kwamba hakutakuwa na mtume baada yangu?” La pili ni kile nilichosikia kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) katika siku ya kutekwa kwa Khaybar: “Hakika nitampa bendera (ya Uislam) mtu ambaye anampenda Mwenyezi Mungu na Mtume Wake na yeye anapendwa na Mwenyezi Mungu na Mtume Wake.”

Tulitarajia kupewa hiyo, lakini Mtukufu Mtume akasema: “Niitieni Ali.” Ali alitokeza mbele, ingawa alikuwa anasumbuliwa na maumivu ya macho yake. Mtukufu Mtume akampa bendera na mikononi mwake Mwenyezi Mungu akajaalia ushindi. La tatu ni kwamba wakati aya ya Mubaahilah ilipoteremshwa, Mtukufu Mtume alimwita Ali, Fatima, Hasan na Husein na akasema: “Mola Wangu! Hawa ndio watu wa Nyumbani kwangu.’”47 3. Muslim anasimulia kwamba watu fulani walimuomba Zayd bin Arqam awasimulie alichokisikia kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Yeye akasema: “Nimekuwa mtu mzima sasa na ilikuwa ni muda mrefu uliopita.

Pia nimesahau baadhi ya yale niliyojua kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Hivyo chochote nitakachokuambieni kikubalini, na chochote ambacho sitawaambia ninyi msinilazimishe niwaambie.” Kisha akasema kwamba wakati mmoja Mtukufu Mtume alisimama na kuongea nasi mahali kati ya Makka na Madina panapoitwa Ghadir Khumm. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alianza kwa kumtukuza Mwenyezi Mungu na kuhutubia.

Kisha Mtukufu Mtume akasema: “Enyi watu! Jueni kwamba mimi ni mwanadamu na karibuni mjumbe kutoka kwa Mwenyezi Mungu (malaika wa kifo) atanijia na mimi nitamjibu. Hakika mimi ninawaachieni miongoni mwenu vitu viwili vya thamani. Cha kwanza ni Kitabu cha Mwenyezi Mungu ambamo ndani yake mna mwongozo na nuru, hivyo shikamaneni 47 Sahih Muslim, Jz. 4, uk. 1871, namba 2408 Kitab Fadha’il al-Sabahah, Sakhir namba 4420.

55

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 56

U i s l a m u wa S h i a na Kitabu cha Mwenyezi Mungu.” Baada ya kuwatia moyo na kuwasisitiza watu kufanya hivyo, Mtukufu Mtume kisha akasema: “Na cha pili ni kizazi changu, watu wa nyumbani kwangu.” Aliongeza mara tatu: “Nakukumbusheni Mwenyezi Mungu kuhusu (jinsi mtakavyowatendea) kizazi changu.” Halafu Husein bin Subrah akasema: “Oh, Ziyad! Ni nani hao watu wa Nyumba ya Mtume? Je wake zake wamejumuishwa?” Ziyad alijibu kwamba wake za Mtukufu Mtume ni ndugu zake, lakini Kizazi chake ni wale ambao hawawezi kupokea sadaka, na wake zake hawana nafasi kama hiyo. Kisha mtu huyo akauliza: “Kwa hiyo hao ni akina nani?”

Ziyad akajibu: “Familia ya Ali (binamu yake Mtume), familia ya Aqil (ndugu yake Ali), familia ya Ja’far (ndugu mwingine wa Ali) na familia ya Abbas (ammi yake Mtukufu Mtume na Ali).48 4. Chini ya kichwa cha habari hicho hicho Muslim anasimulia maelezo mengine ya hadith hiyo, ambayo mwanzo wake ni kama mwanzo wa ile iliyotajwa hapo juu, lakini ambayo mwisho wake ni tofauti. Kwa mujibu wa maelezo haya katika majibu ya swali la iwapo wake za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) walijumuishwa katika watu wa Nyumba yake, Ziyad bin Arqam anasema: “Hapana, naapa Wallahi, mke anaishi na mume kwa kipindi fulana cha wakati na kisha anaweza akaachika akapewa talaka na kurudi kwa baba yake na familia yake. Kizazi cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ni wale tu ambao wanatoka kwenye chanzo na asili ileile kama Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na wale ambao hawaruhusiwi kupokea sadaka hata baada ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kufariki.”49 Hivyo, maneno “Nyumba ya Mtukufu Mtume” (Ahlul-Bayt) hayahusishi ndugu wote wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Wake za Mtume hawahesabiwi kutokana na Nyumba ya Mtume katika maana hii maalum, ingawa ni watu wa kwenye familia hii na wanaoheshimiwa sana. Kwa mujibu wa hadith, maneno Ahlul-Bayt au al-Itrah yana maana maalum na yenye maana yenye mipaka.

48 Sahih Muslim, Jz. 2, uk. 1873, Kitab Fadha’il Sahabah, Sakhr namba 4425.

49 Sahih Muslim, Jz. 2, uk. 1874.

56

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 57

U i s l a m u wa S h i a Kwa kutegemea hadithi, wanachuoni wa Shi’ah wanaamini kwa kila dhuria wa Hashim, babu mkubwa wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa maana fulani ni kizazi cha nyumba yake na anaitwa ‘Sayyid.’ Kuna kanuni fulani kwenye sharia ya Kiislam (fiqh) zinazofungamana nao, kama vile kuzuiwa kupokea sadaka. Lakini tena kwa mujibu wa Hadith na hoja za hapo juu, maneno Ahlul-Bayt katika maana yake ya ki-Qur’ani na katika maana iliyotumika katika hadith za Mtume kama zile za Thaqalayn, Safinah na kishamia (shuka) ina mipaka zaidi, kwani inatumika tu kwa Fatima, Ali, Hasan na Husein na kisha Maimam wengine wa Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.)

5. Imam Ahmad bin Hanbali anasimulia kutoka kwa Umar bin Maymuun kwamba yeye alisema: “Tulikuwa tumekaa karibu na Ibn Abbas, binamu yake Mtukufu Mtume na mwanachuoni mkubwa. Kikundi cha watu tisa kilimjia na kumuomba waondoke naye ama wale watu waliokuwepo pale wawapishe. Ibn Abbas akaondoka pale pamoja nao. Baada ya muda kiasi, Ibn Abbas alirudi akiwa amechukia sana kutokana na maneno mabaya aliyoyasikia kutoka kwao kuhusu Ali (a.s.).” Msimuliaji anaongeza kwa kusema kwamba, kisha Ibn Abbas akaanza kuelezea nafasi ya Ali (a.s.) mbele ya macho ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na baadhi ya sifa zake. Alitaja muhanga wa Ali wa Khaybar na kutangazwa kwa ufunuo wa Surat alTawbah kwa washirikina kulikofanywa na Ali (a.s.).50 Halafu akataja tukio jingine ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alizungumza na mabinamu zake na akauliza: “Ni nani miongoni mwenu ambaye yuko tayari kuniamini na kunifuata katika ulimwengu huu na ule wa Akhera?” Imam Ahmad bin Hambali anasema kwamba mabinamu wote wa Mtukufu Mtume walikataa kutoa majibu ya kukubali. Kulikuwa na jibu moja tu la kukubali na hilo lilitoka kwa Imam Ali (a.s.). Swali hili na jibu lake vilirudiwa kwa mara nyingine katika kikao hicho hicho. Mwishowe Mtukufu Mtume akasema: “Wewe ni walii wangu (mshika makamu) katika dunia hii na akhera.” Ibn Abbas vilevile alieleza kwamba Ali alikuwa ndiye mtu wa 50 Kuhusu simulizi ya ushindi wa Khaybar tazama pia Sahih Muslim, Kitab Fadhail al-Sahabah, Sakhir namba 4422, 4423 na 4424.

57

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 58

U i s l a m u wa S h i a kwanza kusilimu.

Tukio jingine ambalo Ibn Abbas alilieleza na ambalo ni lenye kufaa sana kwenye mjadala wetu hapa ni kwamba Mtukufu Mtume alichukua shuka lake, akamfunika nalo Fatima, Ali, Hasan na Husein na akasoma aya hii:

“Hakika si mengineyo Mwenyezi Mungu anataka kuwaondolea uchafu, enyi watu wa nyumba ya Mtume, na kuwatakasa kabisa kabisa.”

(33:33).51 6. Al-Tirmidhi anasimulia kwamba Umar bin Abi Salaamah, ambaye alikuwa ni mtoto wa kambo wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisimulia kutoka kwa mama yake, Umm Salamah kwamba Mtukufu Mtume aliwaita Ali, Fatima, Hasan na Husein kuingia chini ya shuka lake, na kwamba kisha akasema: “Ewe Mungu! Hawa ndio watu wa Nyumbani kwangu, AhlulBayt wangu. Waondolee uchafu wote na uwatakase kwa utakaso uliotakata hasahasa!” Ndipo Mwenyezi Mungu akateremsha aya ya 33:33 kwa Mtume Wake. Umm Salamah anasema: “Mimi nilikuwepo pale na nikamuuliza Mtukufu Mtume: Je, mimi ni mmojawapo wa watu wa Nyumbani 51 Musnad Ahmad bin Hanbal, Musnad ya Bani Hashim namba 2903. Katika sehemu ya hadith iliyobakia, Ibn Abbas alielezea matukio mengine ambamo Ali alitoa utumishi kwa Uislam, kama vile katika kadhia ya Laytat al-Mabit, wakati alipolala kwenye nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ili kuwafanya wapagani wadhanie kwamba Mtukufu Mtume alikuwa bado yuko nyumbani kwake akiwa amelala, ambapo kwa kweli alikuwa anahama kwenda Madina. Vilevile anaelezea kwamba wakati Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa anataka kwenda Tabuuk, alimuacha Imam Ali (a.s.) kuchukua nafasi yake hapo Madina. Ibn Abbas pia anaeleza kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alifunga milango yote binafsi iliyoelekea Msikitini isipokuwa mlango wa Imam Ali (a.s.), hivyo ni yeye peke yake aliyekuwa na uwezo wa kuingia msikitini moja kwa moja kutoka nyumbani kwake.

58

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 59

U i s l a m u wa S h i a kwako?” Mtume (s.a..w.w.) akajibu: “Wewe unayo sehemu yako, wewe uko katika wema.”52 Hivyo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alithibitisha ubora wake, lakini sio kama mmoja wa Ahlul-Bayt.

7. Imam Ahmad bin Hanbal anasimulia kutoka kwa Anas bin Malik kwamba wakati ile aya ya Utakaso (33:33) iliposhuka, kwa muda wa miezi sita mfululizo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akipita nyumbani kwa Ali na Fatima kila asubuhi akiwa njiani kuelekea msikitini kwa ajili ya swala ya al-Fajr na akiita kwa sauti: “Swala, enyi Watu wa Nyumba!”53 Zipo pia hadith zinazobainisha ile maana ya neno al-Qurbaa (watu wa karibu zaidi), ambalo linatokea mara kadhaa ndani ya Qur’ani, kama pale Mtume anapoagizwa asiombe malipo yoyote kwa kazi ya kufundisha kwake bali tu kwamba watu wapaswe kuwapenda Qurbaa wake (42:23).54 Zamakhshari, mwanachuoni mkubwa wa Sunni na mfasiri wa Qur’ani anasema kwamba wakati aya hii iliposhuka, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliulizwa kwamba ni akina nani waliolengwa na aya hii. Mtume (s.a.w.w.) alijibu: “Hao ni Ali, Fatima na watoto wao wawili wa kiume.”55

52 Sunan at-Tirmidhi, mfululizo wa ndani namba 3719. Hadith kama hiyo inaweza kupatikana katika kitabu hicho hicho, hadith namba3129. Tazama pia Musnad Ahmad, Baqii Musnad al-Ansaar, mfululizo wa Sakhr namba 25300.

53 Musnad Ahmad bin Hanbal, Sakhir namba 13231. Tazama pia Sunan alTirmidhi, Sakhir namba 3130.

54 Angalia Sura ya tatu, al-Imraan - Mapenzi kwa Mtukufu Mtume.

55 Al-Kashshaf ya Zamakhshari, Jz. 3, uk. 467.

59

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 60

U i s l a m u wa S h i a

Akili: Shi’ah wanaamini kwamba akili ni chanzo cha kuaminika cha elimu na kwamba kipo katika upatanifu na ufunuo. Kwa mujibu wa baadhi ya hadith, Mwenyezi Mungu uthibitisho (hujjah) namna mbili ambazo kwazo wanadamu wanaweza kuelewa matakwa Yake: ile ya ndani kabisa, akili (al-aql), na ya nje, Mitume. Wakati mwingine akili inaitwa “Nabii wa ndani” na Mitume wanaitwa “akili ya nje.” Kuna kanuni madhubuti miongoni mwa mafaqihi wa Shi’ah kwamba uamuzi wowote unaofanywa na akili ni sawa na uliofanywa na dini (shar’) na kinyume chake. Vile vile imekubalika kwa kauli moja kwamba moja ya shuruti za wajibu wa kimaadili au kisheria ni kuwa na akili timamu. Kama mtu ana wazimu hachukuliwi kuwa mwenye wajibu juu ya vitendo vyake.

Kinachotegemewa kwa watu katika dini vilevile kinatofautiana kulingana na uwezo wao wa kiakili na busara. Wale wenye kiwango cha juu cha akili au elimu wanategemewa kuwa na ujuzi zaidi, wachamungu na watiifu kuliko wale wenye elimu ndogo au wajinga. Kwa mfano, kwa mujibu wa hadith ya ki-mungu (hadith al-quds), Mwenyezi Mungu (swt) anawazawadia na kuwaadhibu watu kulingana na akili zao.

Kwa mujibu wa Qur’ani, Mwenyezi Mungu anawataka wanadamu wote kutumia uwezo wao wa kibusara na kutafakari juu ya dalili na mawasiliano Yake katika ulimwengu. Mara nyingi sana wasioamini wanalaumiwa na kushutumiwa kwa sababu ya kushindwa kwao kufikiri au kutenda kwa mujibu wa matakwa ya busara. Kwa mfano, wanalaumiwa kwa sababu ya uigaji wao wa kibubusa wa wahenga wao, na kuna aya nyingi zenye maswali fasaha yanayowataka watu kufikiri, kama vile: “Je, hamfikiri?” au “Je, hamtafakari?”

Kwa jumla, akili inachangia kwenye elimu za kidini katika maeneo makuu matatu: La kwanza ni kuuelewa uhalisia wa ulimwengu, kama vile kuwepo kwa Mungu, ukweli wa dini na mambo ya kweli yaliyothibitishwa 60

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 61

U i s l a m u wa S h i a kisayansi. La pili ni uwasilishaji wa kanuni za kimaadili na kisheria kama vile ubaya wa ukandamizaji na haki ya kisheria. La tatu ni uwekaji wa viwango na michakato ya kimantiki ya hoja na maamuzi. Wajibat zote tatu za akili zinatambuliwa na hata kutiwa moyo katika Uislamu.

Ni akili ambayo huwa inachukua hatua ya awali kuelekea kwenye dini, kuichunguza na kutafiti juu ya ukweli wake. Ni akili ambayo ndio inayotusukuma sisi kuchukua jambo kwa umakini na inatuambia kwamba maslahi yetu yatadhurika iwapo madai ya dini ni ya kweli lakini bado sisi tunashindwa kuyagundua na kuuamini Uislamu.

Mara tunapokuwa tumeanza tafiti zetu na uchunguzi, ni akili tena inayotuelekeza sisi jinsi ya kufikiri na kuhoji. Ni akili vilevile tena inayotuambia kwamba tuwe wema, wachamungu, watafuta ukweli na kufungamana na haki wakati na baada ya mchakato mzima wa ugunduzi wa kiakili.

Hatuwezi kusema kwamba mtu lazima amuamini Mungu au Uislamu kwa sababu Mwenyezi Mungu anasema hivyo au kwa sababu Qur’ani inataka hivyo. Wala hatuwezi kusema kwamba mtu auchunguze ukweli wa dini kwa sababu dini yenyewe inatuambia tufanye hivyo. Ni akili inayotusisitiza sisi kuchunguza kuhusu dini na hapo kuweza kugundua ukweli wa Qur’ani na Mtume (s.a.w.w.). Akili kwa hiyo ina jukumu muhimu sana juu ya imani ya kidini. Kila mmoja lazima afanye uchunguzi wake binafsi kuhusiana na dini na kugundua ukweli mwenyewe kabisa, na hakuna mtu anayeweza kutegemea juu ya wengine. Bila shaka, mara ukweli wa Mtume aliyetajwa au kitabu ukithibitishwa, ukweli mwingi zaidi unaweza ukagundulika kutoka kwa Mtume huyo au kitabu hicho.

Kuhusu sheria za kiutendaji na maadili mema, kanuni zinazofaa zinatambuliwa na akili. Maelezo bila shaka yanatolewa na vyanzo vya kidini, ingawa mchakato wa kuyaelewa maandiko na maana na matumizi ya hukmu za kidini nako tena kunatawaliwa na akili. Kwa mfano, kama Mwenyezi Mungu anasema ni lazima utekeleze ibada ya Hijja (kwenda kuhiji Makka), maana ya kiakili ni kwamba ni lazima tufanye maandalizi yote muhimu, kama vile kununua tiketi na kupata viza (visa). Kama kuna 61

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 62

U i s l a m u wa S h i a mgongano kati ya wajibat mbili kama vile kuokoa maisha ya mtu asiye na hatia na kutekeleza swala zetu, je hapo tufanye lipi? Katika suala kama hili, hata kama hakuna maagizo ya wazi au maalum ya kidini, bado tunaelewa kwamba ni lazima tutende kulingana na uamuzi wa hakika na wa wazi wa akili zetu, ambao ni kuokoa maisha ya mtu.

Kinyume cha hayo, jukumu la ufunuo au maandiko katika sayansi za kidini linaweza kuhitimishwa kama ifuatavyo: Kuthibitisha mambo ya kweli ambayo tayari akili inayajua; Kuwasilisha mambo mapya ambayo akili haiyajui, kama vile maelezo ya kina juu ya ufufuo (siku ya mwisho) na maelezo ya kina juu ya mifumo ya maadili na ya kisheria.

Kuthibitisha ruhusa inayostahili ya fidia kupitia mifumo iliyoamuliwa kidini, ya malipo na adhabu.

Ni lazima ielezwe hapa kwamba baada ya kuhakikisha ukweli wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Qur’ani, tunakuja kutambua mambo mengi ambayo tulikuwa hatuna uwezo wa kuyatambua sisi wenyewe, kwa sababu ya ukosefu wetu wa kuyafikia maeneo fulani ya ukweli au ushahidi fulani.

Mtu kwa hiyo ni lazima atofautishe kati ya kile kilichopo nje ya uwezo wake halisi wa kimantiki na migongano na viwango vya kimantiki. Suala la kwanza linahusu mambo ambayo yanawezekana kabisa, kwani linafanana na uzoefu wetu katika maisha yetu ya kila siku na tunajua vilevile kwamba uwezo wetu wa kuelewa unaweza hatimaye ukaongezeka taratibu. Suala la pili linahusu mambo ambayo hayawezekani. Kwa kifupi, hakuna jambo lisilo la kiakili katika Uislam. Bila shaka mtu anapaswa kutofautisha kati ya hukumu za hakika na za kimaamuzi ya kimatiki kwa upande mmoja, na maoni ya kukisia au ya kibinafsi kwa upande mwingine.

Kama katika suala fulani inaelekea kwamba uamuzi wa kiakili unagongana na sheria ya kidini, mtu lazima achunguze kosa liko wapi; ama ulikuwa sio 62

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 63

U i s l a m u wa S h i a uamuzi wa kweli au sahihi kiakili au ilikuwa sio sheria ya kidini.

Mwenyezi Mungu huwa hawapotoshi watu wake kamwe kwa kuwaambia wafanye jambo moja kupitia Mitume, na jambo kinyume na hilo kupitia akili zao walizopewa na Mungu. Mara kwa mara kumekuwa na uamuzi uliotokana na akili na ukachukuliwa kama unaopingana na msimamo wa kidini, ambao baada ya uchunguzi wa karibu umethibitisha kwa kweli kuwa ni kinyume na kauli yenye maamuzi ya kimantiki.

(Sheikh) M.R. Muzaffar katika maelezo yake juu ya akili anasema yafuatayo: “Tunaamini kwa Mwenyezi Mungu ametujaalia zawadi ya akili (aql) na kwamba Yeye ametuamuru tutafakari juu ya Viumbe Vyake, kuangalia kwa makini dalili za Uwezo na Utukufu Wake kote ulimwengu mzima na pia ndani yetu sisi wenyewe. Imeelezwa ndani ya Qur’ani:

“Tutawaonyesha dalili zetu katika nchi za mbali mpaka iwabainikie kwamba hayo ni kweli.” (41:53).

Mwenyezi Mungu ameonyesha kutokuridhishwa Kwake na wale ambao wanafuata kibubusa njia za wale waliokuwa kabla yao.

“Wanasema: Bali tutafuata yale tuliyowakuta nayo baba zetu.’ Je, hata kama baba zao walikuwa hawafahamu chochote wala hawakuongoka?” (2:170).

Na Yeye ameonyesha kuchukia Kwake kwa ajili ya wale ambao hawafuati 63

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 64

U i s l a m u wa S h i a chochote bali mawazo yao wenyewe binafsi ya juu juu:

“Hawafuati ila dhana na hawakuwa ila wenye kuzua tu.” (6:116).

Naam, akili zetu zinatulazimisha kutafakari juu ya Maumbile ili kuweza kumjua Muumba wa ulimwengu, kama vile tu inavyokuwa ni lazima kwetu kuchunguza madai ya mtu kwenye utume na kuangalia ukweli ya miujiza yake. Sio sahihi kukubali mawazo ya mtu bila kuyahakiki, hata kama mtu huyo anayo zawadi ya elimu kubwa au anashikilia cheo kikubwa cha heshima sana.

Makubaliano (Ijma’): Kwa desturi, moja ya vyanzo vya kuuelewa Uislam inafikiriwa kwamba ni makubaliano (Ijma’). Kwa mujibu wa utaratibu wa fikra wa Shi’ah, makubaliano ya watu wote au kundi la watu, kama vile wanachuoni, hayatoshi kwa yenyewe kutumika kama uthibitisho (Hujjah), kwani mtu mmoja tu anaweza akafanya kosa moja, mawili, matatu, maelfu au hata wote wanaweza kufanya hivyo. Hata hivyo wakati wowote panapokuwepo na mgongano miongoni mwa Waislam au wanachuoni wa Kiislam kiasi kwamba unaivua Sunnah, unaweza kutumika kama uthibitisho, kama chombo cha kugundulia mapenzi ya Mwenyezi Mungu. Kwa mfano, wakati tunapoona kwamba Waislam wote katika wakati wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) waliswali katika namna fulani tunatambua kwamba Mtume alikuwa amewaelekeza kufanya hivyo; vinginevyo kusingekuwa na kipengele kinachowajibika kwa ajili ya umoja wao wa kivitendo.

Haiwezekani kudhania kwamba wote walitenda kibubusa na bila maelekezo, au kwamba wote walikuwa katika makosa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alishindwa kuwasahihisha.

Hivyo kwa Shi’ah makubaliano (Ijma) yenyewe sio uthibitisho tosha; ni 64

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 65

U i s l a m u wa S h i a yenye kuaminika tu pale yanapoongozea kwenye kuigundua Sunnah. Kwa mtazamo huo, kama Waislamu leo hii watakubaliana juu ya jambo fulani, mwanachuoni ambaye ana shaka juu ya jambo hilo hawezi kiruhusa kuwazuia bali kuitikia maoni ya wengi na kuyathibitisha. Kumekuwa na mambo mengi katika historia ambamo wanadamu walishikilia imani fulani ambayo baadae ilikuja kuwa kosa, kwa mfano kwamba dunia ni bapa. Ni Qur’ani tu na Sunnah pekee ambavyo ni sahihi bila mjadala na ambavyo vimesalimika kutokana na kasoro na makosa. Mtazamo huu unatoa namna ya uzito kwenye itikadi ya Shi’ah, kiasi kwamba kila kizazi cha wanachuoni – kwa kweli, kila mwanachuoni mmoja – ana uwezo na kwa hakika anatakiwa kurejea moja kwa moja kwenye Qur’ani na Sunnah na kufanya ijtihadiya asili, yaani, uchunguzi na hukumu huru (ijitihadi kamwe haikufungwa au kusimamishwa katika ulimwengu wa Shi’ah). Wao Shi’ah wanaamini kwamba maoni ya kwamba hakuna faqihi, hata awe na cheo kiasi gani, aliyekingika na maswali ya kiwanachuoni au changamoto ya kibusara. Bila shaka, kama ilivyo katika nidhamu yoyote nyingine, kila mwanachuoni wa kidini anahitaji kupitia vitabu vya watangulizi wake na kuvichunguza kwa makini.

Baadhi ya Waislam wa Sunni wanaamini kwamba wakati wowote katika zama zozote Waislam wote au wanachuoni wa Kiislam wakikubaliana kwa kauli moja juu ya jambo, lazima wawe wako sahihi. Inawezekana kwamba mtu au kikundi cha Waislamu wakaweza kufanya kosa, lakini haiwezekani kwamba wote wafanye hivyo. Wanaegemeza wazo hili juu ya hadith wanayosimulia kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): “Ummah wangu kamwe hautakubaliana kwenye kosa.”

Shi’ah wanaamini kwamba hata kama usahihi wa hadith hii ukisadikika, una athari ndogo ya kiutendaji au uwezo wa kumaliza mijadala au kuondosha shaka, kwa sababu wanachuoni wa Kiislamu ni mara chache sana kukubaliana juu ya masuala yenye utata kwa ajili ya utatuzi ambao kwamba hakuna ushahidi unaoweza kupatikana kutoka kwenye Qur’ani ama Sunnah. Zaidi ya hayo, wao Shi’ah wanaamini kwamba wakati wote kuna 65

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 66

U i s l a m u wa S h i a Imam Ma’asum miongoni mwa Waislam; kwa vile yeye huwa hakosei, Ummah wa Kiislam ukichukuliwa kama mmoja kamwe hautakubaliana juu ya kosa fulani lolote. Tatizo bila shaka ni kuhakikisha kwamba Waislamu wote, pamoja na huyo Imam Ma’asum wamekuwa na maoni mamoja juu ya suala linalohusika.

66

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 67

U i s l a m u wa S h i a

MLANGO WA TATU Mafunzo ya Dini Licha ya tofauti zao zote, Waislam wote katika historia wamekuwa wakichangia katika makubaliano makubwa sio tu katika nyingi ya kanuni za Kiislam pekee, bali pia katika mengi ya matendo yake. Qur’ani na shakhsiya tukufu ya Mtume kwa upande mmoja, na mapenzi ya dhati na utiifu wa Waislam wote, vyote viwili hivyo kwa upande wa pili vimewaunganisha Waislam na vikawajenga na kuwa ummah halisi ambao una utambulisho wake, urithi, shabaha, malengo na mustakabali wake.

Uhasama wa maadui wa Uislam, ambao wakati wote wamekuwa wakijaribu kuung’oa Uislam kwa jumla, na changamoto za zama vilevile vimesaidia kuamsha na kuimarisha ile hisia ya umoja na udugu miongoni mwa Waislam. Wito wa Qur’ani na Kiutume juu ya umoja na undugu umekuwa ukirudiwa siku zote na watu mashuhuri wanaoongoza wa madhehebu tofauti za Kiislam: Kuhusiana na itikadi, Waislam wote wanaamini juu ya Mwenyezi Mungu na Upweke Wake, katika Mitume kwa jumla na hususan ujumbe wa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.), ambao ni kuwasilisha ujumbe wa mwisho wa Mwenyezi Mungu juu ya wanadamu, pamoja na ufufuo na utendewaji wa haki na usawa juu ya kila mtu katika Siku ya Kiyama. Hizi ndio itikadi za msingi kabisa za Uislamu, ambazo zinakubaliwa na Waislamu wote. Mawazo ya mtu wa nje juu ya kiwango cha makubaliano baina ya Waislam wa Shi’ah na Sunni yanaelezewa katika dondoo ifuatayo: Tangu kutokea Mapinduzi ya Iran kila mtu anajua kwamba Shi’ah ni Waislam, ambao kama Waislam wengine wa Sunni, wanaheshimu imani ya msingi ya Upweke wa Mwenyezi Mungu, maandiko yale yale matakatifu (Qur’ani), Mtume yuleyule Muhammad (s.a.w.w.), imani ileile ya ufufuo ukifuatiwa na Hukumu ya mwisho na wajibu za msingi zilezile, Swala, 67

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 68

U i s l a m u wa S h i a Saumu, Hijja, Zaka na Jihadi. Nukta hizi za kawaida ni muhimu zaidi kuliko hizo tofauti: hakuna katazo la kinadharia kwa Shi’ah kuswali swala zake pamoja na Sunni na kinyume chake, ingawa matatizo mengi yamekuwepo huko nyuma na kimazoea yamekuwa bado yapo.56 Katika kinachofuatia, kwanza tutatoa maelezo mafupi ya kanuni za Kiislam na kisha kuchunguza vipengele vya ibada vilivyoorodheshwa hapo juu kwa kirefu zaidi. Mwishowe zile imani za tofauti za kipekee za Shi’ah zitafafanuliwa.

Maelezo Mafupi ya Uislam: Katika majibu ya maombi kutoka kwa al-Ma’mun, Khalifa wa Bani Abbas wa wakati wake, ambayo alimuandikia maelezo mafupi ya misingi ya Uislam. Imam Ali bin Musa ar-Ridha (a.s.) (aliyefariki 203 A.H.) alithibitisha yafuatayo: “Kwa kweli, misingi ya Uislam ni: kushuhudia kwamba hakuna mungu isipokuwa Allah, aliye mmoja tu na Mungu wa kipekee kabisa ambaye hapenyeki, aliyejitosheleza, Mwenye kusikia, kuona, Mwenye kudura, wa milele, Hai, wa Daima, Mjuzi kiasi kwamba Yeye hashindwi, Mkwasi kiasi kwamba kamwe hahitaji, Mwadilifu kiasi kwamba hadhulumu au kuonea na kwa kweli Yeye ndiye Muumba wa kila kitu. Hakuna kinachofanana na Yeye. Hana mpinzani, hana mwenzi na wa kulingana Naye na kwa hakika Yeye ndio lengo la ibada, swala, matumaini na hofu.

“Na ni kushuhudia kwamba kwa hakika Muhammad ni Mja Wake, Mtume Wake, muaminiwa Wake, mbora miongoni mwa watu Wake, bwana wa Mitume na Manabii, Muhuri (mwisho) wa Mitume na kiumbe bora kabisa. Hakuna Mtume baada yake na hakuna mabadiliko katika dini yake na hakuna mabadiliko katika 56 Kitabu cha Richard, Shi’ite Islam, uk. 5, pamoja na ufupisho 68

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 69

U i s l a m u wa S h i a sheria (Shari’ah) yake na kwa kweli kila alichokileta Muhammad ibn Abdillah (s.a.w.w.) ni ukweli wa dhahiri (na ni kuwakubali yeye na Mitume na Manabii wote, na mawasii wote wa kabla yake) na kukikubali Kitabu chake chenye ukweli, kitukufu ambacho ni cha namna ambayo “batili haikifikii kutokea mbele au nyuma; wahyi kutoka kwa yule ambaye ni Mwenye hekima, Mwenye utukufu,” na kwa kweli Qur’ani aula kwa vitabu vyote na ni kweli kuanzia mwanzo hadi mwisho. Tunaamini juu ya aya zake muhkam (zenye kujihukumu), na mutashaabih (zenye utata), Amm na khaass, ahadi na vitisho, batilishi na zilizobatilishwa, simulizi na taarifa zake. Hakuna kiumbe anayeweza kuleta kitu mfano wake.

“Na kushuhudia kwamba kiongozi baada yake na shahidi juu ya mu’min na mtetezi wa mambo ya Waislam na mzungumzaji kwa niaba ya Qur’ani na mwenye elimu ya sheria zake, ndugu yake, mrithi wake, mtekelezaji wa wosia wake, mlinzi wake na ambaye alikuwa kwake kama Haruun alivyokuwa kwa Musa ni Ali ibn Abi Talib, kamanda wa waumini na kiongozi wa wachamungu, wasii bora na mrithi wa elimu ya Mitume na Manabii, na baada yake ni Hasan na Husein wale “mabwana wawili wa vijana wa Peponi” na kisha Ali bin Husein, fahari ya wale wenye kuabudu, kisha Ja’far bin Muhammad as-Sadiq (mkweli), mrithi kwenye elimu ya mawasii, kisha Musa bin Ja’far al-Kadhim, kisha Ali bin Musa arRidhaa, kisha Muhammad bin Ali, kisha Ali bin Muhammad, kisha Hasan bin Ali, kisha al-Hujjah, yule anayeibukia, anayesubiriwa.

“Nashuhudia juu ya urithi na Uimam wao na kwamba dunia haitakosa kamwe kuwepo kwa shahidi wa kiungu (Hujjah) juu ya watu wake katika zama yoyote, na kwamba wao ndio wasimamizi imara na Maimam wa uongofu na mashahidi juu ya watu wa ulimwengu hadi mwisho wa dunia. Wao ndio wafasiri wa Qur’ani na wazungumzaji kwa niaba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na yeyote atakayefariki bila kuwajua hao atakuwa amekufa kifo cha 69

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 70

U i s l a m u wa S h i a kijahilia. Imani yao inakusanya uchamungu, elimu, ukweli, swala, uaminifu, jitihada, kurudisha amana (walizopewa kwa ajili ya kuhifadhi) kwa wenyewe, wawe hao ni wema au wabaya, kusujudu kwa muda mrefu, kufunga wakati wa mchana, kuabudu wakati wa usiku, kujiepusha na yaliyokatazwa, kungojea faraja kwa subira na uvumilivu, maliwazo mazuri na uungwana wa usuhuba.

Kisha Imam akaendelea kufafanua sheria za kiutendaji za Kiislam.

MISINGI YA DINI Upweke wa Allah: Dini ya Kiislam imejengwa na matamko ya ukweli (shahada) namna mbili: kwamba hakuna mungu (yaani anayepasa kuabudiwa) ila Mwenyezi Mungu (Allah) na kwamba Muhammad ni mtume Wake. (LAA ILAHA ILALLAH MUHAMMADUR-RASULULLAH). Waislam wanaamini kwamba Mwenyezi Mungu ni Mmoja. Yeye hana mshirika wala watoto, Yeye ni wa Mwanzo na Mwisho. Yeye ni Mwenye kudura, Mjuzi wa yote, Mwenye kuenea kila mahali. Yuko karibu na mwanadamu zaidi kuliko mshipa wake wa shingo, lakini hawezi kuonwa na macho au kuzingirwa na akili. Katika du’a, Imam Ali (a.s.) anasema: “Ewe Mungu, hakika mimi nakuomba kwa Jina Lako, kwa jina la Allah, Mwingi wa rehema, Mwenye huruma, Mwenye utukufu na fahari, Hai na Mwenye kujitosheleza, wa Milele, hapana mungu kuliko Wewe.”

Utume: Mwenyezi Mungu amemuumba mwanadamu kwa hekima kabisa na kwa lengo (51:56). Amempa mwanadamu akili na hiari ya kujitafutia njia yake mwenyewe kuelekea kwenye ukamilifu wake na furaha. Vilevile 70

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 71

U i s l a m u wa S h i a ameiongezea akili ya mwanadamu wahyi wa mbinguni. Kupitia busara Zake na haki, Yeye hakuwaacha watu wowote au pembe ya dunia bila muongozo; Ametuma Mitume kwa nyumati zote kwenda kuwaelekeza na kuwaongoza. (10:47 na 16:36).

Mtume wa kwanza alikuwa ni Nabii Adam (a.s.) na wa mwisho alikuwa ni Muhammad (s.a.w.w.), aliye Muhuri wa Mitume (33:40). Qur’ani inawataja kwa majina Mitume 25 na inaelezea kwamba walikuwepo wengi zaidi, (40:78). Kupitia dalili zilizoko kwenye hadith, Waislam wanaamini kwamba walikuwepo Mitume 124,000. Miongoni mwa wale waliotajwa ndani ya Qur’ani ni Adam, Nuh, Ibrahim, Isma’il, Is’haaq, Lut, Yaquub, Yusuf, Ayuub, Musa, Haruun, Hizqiil, Daudi, Suleiman, Yunus, Zakariah, Yahya (Yohana mbatizaji), Isa, na Muhammad (amani iwe juu yao wote).

Miongoni mwao, Nuh, Ibrahim, Musa, Isa na Muhammad walikuwa na ujumbe wa fani zote na walileta kanuni maalum za sheria. Wao hawa wanaitwa “Uluu al-‘Adham” – ‘wenye dhamira kubwa.’

Mbali na Qur’ani yenyewe, hiyo Qur’ani inazungumzia juu ya vitabu vinne vilivyoshuka: Kitabu cha Ibrahim (87:19), Zaburi ya Daudi (4:163 na 17:55), Taurati ya Musa (2:87, 3:3-4, 6:91 na 154); na Injiil ya Isa (5:46).

Waislam lazima waamini katika vitabu vyote hivi vilivyoshushwa (2:4 na 285) na waamini Mitume wote (4:152). Kama tutakavyoona baadae, Shi’ah wao wanaamini pia kwamba Mitume wote walikuwa ni Ma’sum, waliohifadhiwa kutokana na makosa, kipindi cha kabla ya ujumbe wao na wakati wa ujumbe wenyewe.

Ufufuo: Dunia itakuja kufikia mwisho wake mnamo Siku ya Ufufuo – ya Kiyama au Hukumu. Watu wote watafufuliwa na kufikishwa mbele ya Mwenyezi Mungu ambaye ataamua juu ya hatima ya kila mmoja wao kulingana na 71

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 72

U i s l a m u wa S h i a imani zao na matendo yao katika ulimwengu huu. Kutakuwa na malipo ya thawabu kwa wale wema na adhabu kwa wale waovu.. (22:1-2, 6-10; 3:185; 6:62; 98:6-8; 99:6-8; 101:4-11). Mwenyezi Mungu atawatendea watu kwa haki lakini jambo litakalotawala katika utekelezaji wa Haki Yake litakuwa ni Rehma Yake. (6:12).

Angalizo: Ingawa Waislamu wote wanaamini misingi ya Uislam iliyotajwa hapo juu, kuna tofauti ndogo katika jinsi ya uelezaji fasaha wa imani zao na ibada zao. Waislam wa Shi’ah wanazielezea imani hizo hapo juu kama misingi au mizizi ya dini (Usuul al-Din) na vitendo vya ibada kufuata kama desturi au matawi ya dini (Furu’ al-Din). Sababu ya uelezaji kama huo ni kwamba itikadi hizo ndio vipengele vya msingi zaidi vya dini na vigezo kwa ajili ya kuonekana kama Mwislam. Hata hivyo, vitendo vya ibada vya lazima ni dalili za kuwa mwaminifu, kwa vile imani halisi hujionyesha yenyewe katika vitendo. Waislam wa Sunni wakati wote wanawasilisha tamko la Uislam (kalimah) – lenye kujumuisha kushuhudia kwamba hakuna mungu ila Allah swt. na kwamba Muhammad ni Mtume Wake – pamoja na vitendo vinne vya ibada, yaani swala za kila siku, saumu, kuhijji Makka na zakat kama ndio Nguzo Tano za Imani. Wanachukulia vitendo vingine vya ibada kama vile kuamrisha mema na kukataza maovu, na jihadi kama matendo ya wajibu, lakini hawayaingizi katika Nguzo za Imani.

Itikadi za Shi’ah: Baada ya kuwa tumewasilisha mtazamo wa imani za jumla za Kiislamu, sasa tunapanuka kwenye baadhi ya itikadi za Uislam wa Shi’ah kwa maelezo ya kina zaidi. Baadhi ya itikadi hizi bila shaka zinachangiwa na baadhi ya Waislam wasiokuwa Shi’ah vile vile, angalau katika kanuni ama maelezo. Sababu ya kuchagua itikadi hizi hapa ni umuhimu wake kwenye fikra na imani za Shi’ah, yeyote anayeamini juu ya zote hizo anaweza kutambulika kama Shi’ah.

72

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 73

U i s l a m u wa S h i a

Mapenzi juu ya Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.): Kama Waislam wengine, Shi’ah wana mapenzi makubwa kwa Mtume Muhammad (s.a.w.w.). Wao wanaona ndani yake kigezo kamilifu kwa matumaini yote juu ya Mwenyezi Mungu, elimu ya kina ya Allah, uaminifu kamili kwa Mwenyezi Mungu, utiifu wa kweli kwenye matakwa ya mbinguni, tabia bora kabisa, na chanzo cha upole na huruma kwa wanadamu wote. Haikuwa ni bahati mbaya kwamba alichaguliwa na Mwenyezi Mungu kuwasilisha Ujumbe Wake wa mwisho na wa muhimu sana kwa wanadamu. Kama ilivyopendekezwa kabla, uwezo wa kupokea wahyi mtukufu unahitaji umiliki wa uhodari wa hali ya juu, na uwezo wa kupokea wahyi ulio kamilifu zaidi kuliko mahitaji yote, uhodari wa hali ya juu kuliko wote.

Sifa na tabia binafsi za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) zilichangia sana katika maendeleo ya Uislam. Alijulikana kama mtu mwaminifu, mkweli na mchamungu tangu utotoni mwake. Katika wakati wa utume wake aliishi kwa kanuni na maadili yake. Katika nyakati za ushwari na vilevile za matatizo, wakati wa usalama na pia wa hofu, wa amani na pia wa vita, wakati wa ushindi na vilevile wa kushindwa, alikuwa wakati wote akionyesha unyenyekevu, haki na kujiamini. Alikuwa mnyenyekevu kiasi kwamba hakujikweza binafsi, hakujiona bora kamwe kuliko wengine na kwamba hakuishi maisha ya anasa. Wakati alipokuwa peke yake na asiye na uwezo na vilevile wakati alipoitawala rasi ya Arabia na Waislam wakiwa wanamfuata yeye kwa moyo mmoja na wakichukua kila tone la maji yake aliyochukulia udhuu, bado yeye aliendelea na hali hiyohiyo. Aliishi maisha ya kawaida sana na wakati wote pamoja na watu, hususan masikini. Yeye hakuwa na Kasri wala baraza au walinzi. Wakati alipokuwa akikaa na masahaba zake hakuna mtu aliyeweza kumtofautisha na wengine kwa sehemu aliyokuwa ameketi ama kwa nguo alizokuwa amevaa. Yalikuwa ni maneno yake na hali yake ya kiroho ambavyo vilimtofautisha na wengine.

73

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 74

U i s l a m u wa S h i a Alikuwa mwadilifu sana kiasi kwamba kamwe hakuwa akipuuza haki za mtu yeyote, hata zile za maadui zake. Alionyesha kwa mifano katika maisha yake ile amri ya Qur’ani,

“Enyi mlioamini! Kuweni wasimamizi madhubuti kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, mtoao ushahidi kwa uadilifu. Wala kuchukiana na watu kusiwapelekeeni kutofanya uadilifu. Fanyeni uadilifu, huko ndiko kunakokurubisha kwenye takua…..” (5:8).

Kabla ya kwenda vitani, alikuwa akitoa maelekezo kwa wapiganaji wake kwamba wasiwadhuru wanawake, watoto, wazee na wale waliojisalimisha wenyewe, wasiharibu mashamba na mabustani, wasiwafuatilie wale waliotoraka kwenye uwanja wa vita, na aliwaamuru kwamba wakati wote wawe wapole kwa mateka wao. Punde tu kabla ya kifo chake, yeye alitangaza hapo msikitini: “Yeyote yule anayejihisi ananidai au ambaye sikumtendea haki zake, tafadhali ajitokeze mbele na adai haki yake.”

Waislam walilia kwa vile walikumbushwa juu ya zile huduma zote ambazo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amewafanyia na taabu zote zilizomkuta ili tu kuwaongoza wao. Wao walijua kwamba Mtume hajatoa kipaumbele kwenye mahitaji yake yeye mwenyewe na kamwe hakupendelea mapunziko yake na wasaa kuliko yale ya wengine. Wao kwa hiyo walitoa kauli za shukurani nzito na heshima. Lakini mtu mmoja alisimama na akasema: “Mimi ninakudai kitu. Kabla ya vita mojawapo ulikuwa unawapanga wapiganaji wako na fimbo yako ikanigonga. Sasa nataka kulipiza kisasi.” Bila kusita Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alimwambia mmoja wa sahaba zake wa karibu aende nyumbani kwake na akalete fimbo ile ile na akamtaka yule mtu alipize kisasi chake kwa kumpiga yeye. Lakini yule mtu akasema: “Fimbo yako iligonga ngozi ya tumbo langu.” Kwa hiyo Mtume (s.a.w.w.) akanyanyua shati lake ili mtu huyo apate kupiga ngozi. Badala ya kufanya 74

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 75

U i s l a m u wa S h i a hivyo, yule mtu ghafla akambusu mwili wake. Matilaba yote ya mtu huyo ya kudai haki ya kulipiza kisasi inawezekana ikawa ilikuwa ni kumbusu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa sababu ya heshima na mapenzi.

Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa anajiamini kabisa kwamba hakuwahi kamwe kujiwa na shaka kuhusu kazi ya ujumbe wake. Uadui wa washirikina ulijidhihirisha wenyewe katika yale mateso, mashambulizi na mauaji juu ya Waislam, unyang’anyi wa mali zao na kueneza uvumi wakipakazia wendawazimu au uchawi kwa Mtukufu Mtumu; lakini hakuna lolote kati ya haya lililomsimamisha yeye. Imam Ali yule mpiganaji jasiri wa Uislamu na mshindi mtekaji wa Khaybar, yeye anasema kwamba kila wakati vita vilipopamba moto na kuwa vikali, Waislam wangekimbilia kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kujihifadhi.57 Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alibarikiwa na kupendwa sana kiasi kwamba Mwenyezi Mungu (swt.) alituma rehema Zake juu yake popote pale alipokuwa yeye (s.a.w.w.). Kwa mujibu wa hadith, Mitume wengine walijulishwa juu ya nafasi yake tukufu ya juu kwa Mwenyezi Mungu na katika mara kadhaa wao walimuomba Mwenyezi Mungu ayakubalie maombi yao kwa sababu yake yeye. Kuna hadith nyingi zinazozungumzia hili, kote katika vyanzo vya Shi’ah na wasiokuwa wao. Kwa mfano, al-Hakim alNishaabuuri na wengineo wanasimulia kutoka kwa Umar kwamba Adam (a.s.) alimwambia Mwenyezi Mungu: “Ewe Mola Wangu, nakuomba unisamehe mimi kwa haki ya Muhammad.” Mwenyezi Mungu akamwambia: “Ewe Adam, ulijuaje kuhusu Muhammad wakati ambapo Mimi bado sijamuumba yeye?” Adam akajibu: “Ewe Mola Wangu, [mimi ninamjua] kwa sababu wakati uliponiumba mimi kwa mkono Wako na ukapuliza roho Yako ndani yangu, nilinyanyua kichwa changu na niliona imeandikwa kwenye nguzo za Arshi, “Hapana mungu isipokuwa Allah. Muhammad ni 57 Nahjul-Balaghah 75

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 76

U i s l a m u wa S h i a Mtume wa Allah.” Hapo mimi nilijua kwamba huyo ambaye jina lake Umeliweka karibu na la Kwako lazima awe ni mtu aliye mpendwa Wako sana.’”

Ndipo Mwenyezi Mungu akasema: “Uko sahihi. Hakika yeye ndiye ambaye ni kipenzi sana Kwangu Mimi. Niombe Mimi kwa haki yake, na nitakusamehe. Isingekuwa kwa ajili ya Muhammad, Mimi nisingekuumba wewe.”58 Kumuomba Mtume kwa ajili ya Msaada: Waislam katika wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) walimuomba sana yeye msaada. Kwa mfano, Ahmad bin Hanbal, al-Tirmidhii na Ibn Maajah wamesimulia kwamaba mtu mmoja kipofu alikwenda kwa Mtukufu Mtume na kumuomba amuombee kwa Mwenyezi Mungu ili aweze kumponya. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akasema: “Kama ukitaka mimi nitaomba, lakini kama uko tayari kuwa na subira hilo litakuwa ni bora kwako.” Yule mtu akarudia ombi lake. Mtume (s.a.w.w.) akamwambia achukue udhuu wa sawasawa na kusema: “Ewe Mola!

Hakika ninakuomba Wewe na ninamuita Mtume Wako Muhammad, Mtume wa rehema. Ewe Muhammad! Kwa hakika ninamuita Mungu wangu kupitia kwako katika maombi yangu ili kwamba yaweze kukubaliwa. Mola Wangu! Mfanye Muhammad kuwa muombezi wangu.”59 Ni dhahiri kabisa kumuomba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwa ajili ya msaada kunaendelea baada ya kifo chake. Kwa mujibu wa Uislamu, kifo hakiashirii kuangamia. Kifo ni lango kwenye maisha makubwa na ya akili 58 Mustadrakul-Hakiim, Kitabu cha Tarikh mwishoni mwa Kitab cha al-Ba’th, Jz. 2, uk. 615.

59 Musnad Ahmad, Musnad al-Shaamiyin, Sakhr mfululiza namba 16604 na 16605; Sunan al-Tirmidhii, Kitaab al-Da’awaat,3502 na Sunan Ibn Maajah, Kitaab Iqaamah al-Salah wa al-Sunnah fiyha, mfululiza wa Sakhr namba 1375.

76

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 77

U i s l a m u wa S h i a zaidi. Qur’ani kwa wazi kabisa inazungumzia maisha baada ya kifo kwa watu wote, na wale wema watapata maisha mazuri ya kupendeza mpaka watakapofufuliwa mnamo Siku ya Hukumu na kuingia kwenye ukweli wa milele. Qur’ani inatuelekeza sisi tusizungumze juu ya mashahidi kama ni wafu (2:154) au hata kuwafikiria wao kama wamekufa (3:169). Wanadamu wote wako hai baada ya kifo, lakini wale walio mashahidi ‘wako hai karibu na Mwenyezi Mungu na wanaruzukiwa kutoka kwa Mola Wao.’ (3:169).

Kwa kuzingatia hilo, Waislam wote wa Shi’ah na Sunni wanaamini kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) yuko hai haswa na kwamba upokeaji wake wa miito yetu na uwezo wake aliopewa na Mwenyezi Mungu kutusaidia sisi havipungui kwa kufariki kwa mwili wake. Al-Daarimii anasimulia kwamba watu wa Madina walikuwa na njaa ya kufa, hivyo walikwenda kwa Aisha mke wa Mtume (s.a.w.w.) kulalamika juu ya hali yao. Yeye Aisha alisema: “Liangalieni (na kulitembelea) kaburi la Mtume (s.a.w.w.).

Toboeni kijishimo juu ya kaburi kuelekea juu angani, kiasi kwamba kuwe hakuna kizuizi baina ya kaburi na hilo anga.”

Daarimii anaongeza kwamba watu hao wa Madina walifanya kama alivyowaelekeza yeye na kisha ikanyesha mvua kiasi kwamba nyasi ziliota na ngamia wao wakanenepa.60 Cha kushangaza, Bukhari anasimulia kwamba Khalifa Umar kwa mara kadhaa alimuomba Mwenyezi Mungu kwa ajili ya mvua kwa ajili ya haki ya Abbas ambaye alikuwa ammi yake Mtume (s.a.w.w.), kama vile tu ambavyo aliwahi kumuomba Mwenyezi Mungu mvua kwa haki ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) mwenyewe.61 Mapenzi kwa Nyumba ya Mtume (Ahlul-Bayt): 60 Sunan al-Daarimii, Kitaab al-Muqaddamah, mfululizo wa Sakhr namba 92.

61 Sahih al-Bukhari, Kitaab al-Jumu’ah, mfululizo namba 954 na Kitaab alManaaqib, mfululizo wa Sakhr namba3434.

77

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 78

U i s l a m u wa S h i a Ingawa Waislam walikuwa na deni kubwa sana kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na walikuwa tayari kufanya lolote kwa ajili yake, Mtukufu Mtume hakuwataka chochote kama malipo. Aliyafanya yote aliyoyafanya kwa ajili ya Mwenyezi Mungu.

“Sema: Sikuombeni malipo juu ya hayo…..” (38:86).

Hata hivyo Mwenyezi Mungu Mwenyewe alimtaka kuwaambia watu kwamba wanapaswa kuwapenda watu wa Nyumbani kwake:

“Sema: Kwa haya siombi malipo yoyote kwenu isipokuwa mapenzi kwa ndugu zangu (kizazi changu) wa karibu…..” (42:23).

Hili haliupingi ule ukweli kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hakuomba kitu chochote kwa ajili yake binafsi, kwa sababu wafaidika na mapenzi haya ni watu wenyewe. Qur’ani inasema tena hapa:

“Sema: Ujira niliowaomba ni wenu nyinyi. Sina ujira ila kwa Mwenyezi Mungu…..” (34:47) Kwa namna hii, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliekeza hisia za kawaida za shukurani za watu kuelekea kwenye jambo ambalo litawaongoza. Bali ni kama mzazi ambaye anafanya kila kitu kwa ajili ya mwanae, kama vile kumpatia chakula, huduma za afya, nguo na fedha, na kisha akamuandikisha kwenye shule na kumwambia: “Sihitaji kitu chochote kama malipo kutoka kwako. Ninakutaka tu ujifunze kutoka kwa mwalimu wako na ufuate ushauri wake.”

78

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 79

U i s l a m u wa S h i a Kwa hiyo ni wazi kabisa kwa nini Shi’ah wanaipenda Nyumba ya Nabii Muhammad (s.a.w.w.). Mapenzi haya yalianzishwa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na kwa kweli na Mwenyezi Mungu Mwenyewe kama “Njia kuelekea kwa Mola” (25:57), na Shi’ah kwa sababu hiyo wameyageuza mapenzi haya kuwa ndio njia ya maisha.

Inapaswa izingatiwe kwamba Mitume waliopita pia hawakuomba malipo, mifano ikiwa ni Nuh (26:145 na 11:29 na 10:72), Hud (26:127 na 11:5), Saleh (26:145), Lut(26:164) na Shu’aib (26:180). Mbali kabisa na ukweli kwamba Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) alikuwa na kazi ngumu zaidi ya Mitume wote, tofauti moja ya dhahiri katika suala lake ni kwamba yeye ndiye pekee kwenye kumbukumbu kuwahi kuambiwa na Mwenyezi Mungu awaombe watu wake kuwapenda Ahlul-Bayt wake kama njia kuelekea kwa Mola Wao. Sababu ya hili iko wazi. Mtukufu Mtume Muhammad alikuwa ndiye Muhuri wa Mitume na hakuna mtume angekuja baada yake. Ili kubakia kwenye njia iliyonyooka, wafuasi wake baada ya pale walihitaji watu ambao wangeweza kuhifadhi na kuwasilisha mafundisho yake halisi, hususan kwa vile yalihusiana na maelezo ya Qur’ani tukufu. Kama ilivyoonekana mapema, hoja hii imewekwa wazi kabisa katika hadith ya Thaqalayn na Safinah, hadith ambazo zinakubaliwa na Waislam wote.

Waislam wanawapenda watu wa Nyumba ya Mtume sio tu kwa sababu walikuwa ni ndugu zake au Masahaba lakini pia kwa sababu wao walikuwa mfano wa athari na manufaa yote yaliyolinganiwa na Mtukufu Mtume.

Hakuna shaka yoyote miongoni mwa Waislam kwamba Ahlul-Bayt (a.s.) wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ni mkusanyiko wa mfano bora wa sifa na maadili wa ummah wa Kiislam. Wakati Mtume Muhammad alipokuwa na majadiliano na Wakristo wa Najran, Mwenyezi Mungu alimteremshia yafuatayo:

79

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 80

U i s l a m u wa S h i a

“Na watakao kuhoji baada kukufikia elimu hii, waambie: Njooni tuwaite watoto wetu na watoto wenu, na wanawake zetu na wana wanawake wenu, na nafsi zetu na nafsi zenu, kisha tuombe kwa unyenyekevu tutake laana ya Mwenyezi Mungu iwashukie waongo.”

(3:61).

Vyanzo vyote vya Kiislam vinasimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliwachukua pamoja naye Hasan na Husein wakiwasilisha watoto wa Waislam (abna’ana – watoto wetu), na Fatima akiwakilisha wanawake wa Kiislam (nisa’ana – wanawake zetu). Alimchukua na Ali pia pamoja naye, bali ni kama sehemu ya uwepo wake pale (anfusanaa – na sisi wenyewe).

Zipo pia hadith sahihi zinazothibitisha cheo cha hawa watu wanne. Kwa mfano, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Fatima ni pande la mwili wangu. Kinachomkasirisha yeye kinanikasirisha mimi.” Vile vile alisema: “Fatima yuko mbele kabisa miongoni mwa mabibi wa Peponi.” Juu ya Hasan na Husein, Mtume alisema: “Hasan na Husein ni mabwana wa vijana wa Peponi” na Husein anatokana na mimi na mimi ninatokana na Husein.” Ni ukweli uliothubutu pia kwamba wakati Mtukufu Mtume alipokuwa akitaka kusimamisha ahadi ya undugu (ahd al-ukhuwwah) miongoni mwa Muhajirina na Ansari hapo Madina, yeye alimchagua Ali kama mwenza wake na ndugu yake yeye mwenyewe, ingawa wote walikuwa ni Muhajirina. Zaidi ya hayo, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliwaambia Ali, Fatima, Hasan na Husein: “Mimi niko vitani na wale ambao wapo vitani na ninyi, na katika amani na wale ambao mnayo amani nao.”

Mapenzi juu ya Nyumba ya Mtume Muhammad kwa hiyo yanashikiliwa kiulimwengu wote na Waislam wa madhehebu zote, na wakati wote 80

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 81

U i s l a m u wa S h i a imekuwa ikichukuliwa kama ni matokeo ya imani na mapenzi juu ya Mtukufu Mtume mwenyewe. Shi’ah kwa umakhususi wamejaribu kutimiza masharti yote ya mapenzi haya, ambayo yameanzishwa ndani ya Qur’ani kama “malipo” kadiri iliyo sawa na kazi ya Mtume (s.a.w.w.) na kama ni “njia kuelekea kwa Mola.”

Masahaba wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): Kama Waislam wengine, Shi’ah wanayo heshima kubwa sana kwa Masahaba wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), yaani, wale ambao waliingia katika Uislam kwa uaminifu kabisa na wakaiunga mkono kazi ya Mtume (s.a.w.w.) kwa maisha yao na mali bila ya kutarajia malipo yoyote wala cheo, na ambao walibakia kuwa watiifu kwa Mtume katika mazingira yote, hususan baada ya kifo chake, mpaka mwisho wa uhai wao. Qur’ani inasema:

“….. wale waliomwamini yeye na kumtukuza na kumsaidia na wakaifuata nuru iliyoteremshwa pamoja naye, hao ndio wenye kufaulu.”

(7:157)

“Na wale walioamini na wakatenda mema na wakaamini yaliyoteremshwa juu ya Muhammad, nayo ni haki itokayo kwa Mola wao, atawafutia makosa yao na atastawisha hali zao.” (47:2).

81

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 82

U i s l a m u wa S h i a

“Muhammad Mtume wa Mwenyezi Mungu na walio pamoja naye, wana nguvu mbele ya makafiri, na wanahurumiana wao kwa wao…..

Mwenyezi Mungu amewaahidi walioamini na wakatenda mema katika wao maghufira na ujira mkubwa.” (48:29).

Shi’ah wanawapenda wale masahaba wa Mtume walioonyesha sifa zilizotajwa hapo juu katika maisha yao, ingawa hakuna amri makhsusi ndani ya Qur’ani ya kuwapenda hao. Wala mapenzi juu yao sio kama “malipo” kwa ajili ya kazi ya Mtume au kama “njia kuelekea kwa Mola wa mtu.”

Utendaji juu ya haki na matendo mema unahitajia utendaji kwa wale wote walioendesha maisha yao katika uaminifu kwa Mwenyezi Mungu na wakawa wamefanya matendo mema, haswa wale watangulizi waliowatangulia wengine katika kuukubali Uislam na kuusaidia katika wakati wake mgumu. Qur’ani inasema:

“Wale walioamini na wakahama na wakapigana jihadi katika njia ya Mwenyezi Mungu, kwa mali zao na nafsi zao, wana cheo kikubwa mbele ya Mwenyezi Mungu, na hao ndio wenye kufuzu.” (9:20).

Masahaba wachamungu wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hawakuwa tu na 82

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 83

U i s l a m u wa S h i a kazi ya kuulinda Uislam dhidi ya vitisho vya washirikina, bali pia iliwabidi kuwa na tahadhari kamili kuhusiana na wanafiki ambao walijipenyeza kwenye jamii ya Waislam na walikuwa wakiendelea kupanga njama mfululizo pamoja na maadui zake wa nje. Qur’ani inasema:

“Na miongoni mwa mabedui walio pambizoni mwenu wamo wanafiki na katika wenyeji wa Madina wako waliobobea katika unafiki.

Huwajui, sisi tunawajua. Tutawaadhibu mara mbili, kisha watarudishwa kwenye adhabu kubwa.” (9:101).

Kuukinga Uislamu dhidi ya wanafiki kulikuwa ndio kazi ngumu sana kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na wafuasi wake, kwa vile wanafiki hao walikuwa wamejipenyeza kwenye jumuiya na wakajifanya kuwa waaminifu kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) bila ya kutambulika wazi. Tunasoma tena ndani ya Qur’ani:

“Na wanaapa kwa Mwenyezi Mungu kwamba wao ni katika nyinyi, na wala wao si katika nyinyi. Lakini wao ni watu wanaogopa.” (9:56).

Wanafiki hao walikuwa na mipango ya kumuua Mtume na kuanzisha vita vya wenyewe kwa wenyewe ndani ya Madina.62 Waliongea kwa ulaghai 62 Tazama kwa mfano aya ya 9:48 na 63:8. Kwa maelezo zaidi rejea kwenye vitabu vya historia vya maisha ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.)

83

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 84

U i s l a m u wa S h i a sana juu ya mambo ya Waislamu na juu ya mapenzi yao kwa Waislam kiasi kwamba ilionekana wanapaswa kuhesabiwa kuwa miongoni mwa Masahaba watiifu wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.):

“Na unapowaona miili yao inakupendeza, na kama wakisema, unasikiliza usemi wao, wao ni kama boriti zilizotengenezwa, wanadhani kila kishindo ni juu yao, wao ni maadui jihadhari nao, Mwenyezi Mungu awaangamize, ni vipi wanageuzwa?” (63:4).

Walifika mbali zaidi hata kufikia kujenga msikiti ulioitwa kama Masjid alDhiraar, na wakamualika Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwenda kuswali hapo. Mwenyezi Mungu akazifichua nia zao kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na akamwambia asiende kuswali humo. Kwa kweli huu ulikuwa ndio msikiti wa kwanza kubomolewa, sio na maadui wa Uislam bali na Mtukufu Mtume mwenyewe. Qur’ani inasema:

“Na wale waliotengeza msikiti kwa ajili ya kudhuru na ukafiri na kuwafarikisha Waumini na mahali pa kuvizia kwa yule aliyempiga vita Mwenyezi Mungu na Mtume hapo kabla. Na bila shaka wataapa kwamba hatukukusudia ila wema; na Mwenyezi Mungu anashuhudia kuwa wao ni waongo.” (9:107).

84

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 85

U i s l a m u wa S h i a Kwa nyongeza ya matatizo yaliyowakuta wakati wa uhai wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), wafuasi wake watiifu walikuwa wastahimili matatizo makubwa zaidi baada ya kifo chake. Iliwabidi kuulinda Uislam kutokana na vitisho kutoka kwa maadui wa nje kama vile Byzantini na vile vilivyoonyeshwa na maadui wa ndani. Hawa wa ndani walijumisha pamoja na wanafiki ambao walikuwa hawakumuamini kamwe Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na ujumbe wake, na wengine ambao waliamini lakini hawakubakia katika njia iliyonyooka ya haki. Hili ni jambo ambalo Qur’ani ilikuwa imekwisha kulionya juu yake:

“Hakuwa Muhammad ila ni Mtume; wamekwisha pita Mitume kabla yake. Je, akifa au akiuliwa mtarudi nyuma kwa visigino vyenu?.....”

(3:144).

Vita vingi na migogoro ilitokea wakati baada ya kifo cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ambamo angalau kundi moja lazima liwe lilikuwa kwenye makosa na kutenda kinyume na maslahi ya Uislam na maadili ambayo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliyalingania. Bukhari, Muslim, Ibn Majah, Ahmad bin Hanbal na wengine wote wamesimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema:

85

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 86

U i s l a m u wa S h i a “Nitakuwepo pale kwenye Bwawa la Kauthar kabla yenu, na nitapigania baadhi ya watu lakini itanibidi nishindwe. Nitakuwa nikisema: ‘Mola Wangu, hao ni masahaba wangu, masahaba wangu’ na itasemwa: ‘Hujui waliyozusha nyuma yako.’”63 Bukhari vilevile anasimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema akiwa na masahaba zake: “Nitakuwa kwenye Birika nikiwasubiri wale ambao watanijia kutoka miongoni mwenu. Wallahi, baadhi ya watu watazuiwa kunifikia mimi, na mimi nitasema: ‘Mola Wangu, hao ni wafuasi wangu na watu wa Ummah wangu.’ Na Mwenyezi Mungu atasema: “Wewe hujui waliyoyafanya baada yako; walikuwa wakati wote wakigeuka nyuma kwa visigino vyao.’”64 Licha ya matatizo yote hayo, shukurani ni kwa Mwenyezi Mungu na uongozi wa Mtukufu Mtume, Waislam waaminifu hawakupata utata wowote katika kuitambua njia ya haki iliyonyooka tangu kufariki kwake. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliwaelekeza kushikamana na Qur’ani na Ahlul-Bayt wake, “Vizito viwili ambavyo havitatengana mpaka vikutane vyote kwenye bwawa na Kawthar” pamoja na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.).

Tutamalizia mjadala huu kwa du’a kutoka kwa Imam ‘Ali bin Husein.’

“Ewe Mungu, mrehemu Muhammad, Aliyeaminishwa na Wewe 63 Angalia Sahih Bukhari, Kitab al-Riqaaq, Sakhr mfululizo namba 6096, 6097 na 6104, Kitab al-Fitan 6527 na 6528; Sahih Muslim, Kitaab al-Fadha’il, Sakhr mfululizo namba 4250 na 4259; Sunan al-Nisaa’i, Kitaab al-Iftitaah, Sakhr namba 894; Sunan Ibn Majah, Kitaab al-Manaasik, Sakhr namba 3048; Musnad Ahmad, Musnad al-Mukthiriin min al-Sahabah, namba 2212, 3547, 3621, 3657 na kad-

halika.

64 Sahih Bukhari, Kitaab al-Riqaaq, namba 6090 na 6527; Sahih Muslim, Kitaab

al-Fadha’il, namba4250 na Musnad Ahmad, Musnad al-Mukthirin min al-Sahaba, namba 3457, 3621, 3672, 3837, 3966 na kadhalika.

86

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 87

U i s l a m u wa S h i a juu ya Wahyi Wako, aliyetofautishwa Nawe miongoni mwa viumbe Wako, mtiifu Kwako miongoni mwa waja Wako, Imam wa rehma, kiongozi wa wema, ufunguo wa neema, aliyeitengeneza nafsi yake kwa ajili ya mambo Yako, aliyehatarisha mwili wake kwenye mambo mabaya kwa ajili Yako, alionyesha uhasama wa wazi kwa ndugu wa karibu kwa kuitwa na Wewe. Alipigana dhidi ya familia yake kwa ajili ya radhi Zako nzuri, alivunja mafungamano ya tumbo kwa kutia uhai kwenye dini Yako, aliwapeleka mbali wale wa karibu kwa ajili ya kukukanusha kwao, akawaleta karibu wale wa mbali kwa sababu ya muitikio wao Kwako, alionyesha urafiki kwa watu wa mbali sana kwa ajili Yako, alidhihirisha uhasama kwa wale wa karibu sana kwa ajili Yako, aliifanya nafsi yake kuwa vumilivu katika kuwasilisha ujumbe Wako, aliichosha katika kuikusanya imani Yako, aliishughulisha katika kuwashauri wale waliostahili miito Yako, alihamia kwenye nchi ya ugenini na sehemu ya umbali kutoka nyumbani kwa shogi, njia ya miguu yake, ardhi ya mazazi yake, makazi ya ndani kabisa ya nafsi yake, akidhamiria kunyanyua dini Yako na akitafuta msaada dhidi ya wale wasiokuamini Wewe.65 Waislamu wote wanajua kwamba Mwenyezi Mungu ni Mwadilifu (‘adil), na kwamba Yeye kamwe hafanyi dhulma kwa waja Wake na kamwe hamuonei yeyote. Ukweli huu umeelezewa wazi ndani ya Qur’ani:

“Na bila shaka Mwenyezi Mungu sio dhalim kwa waja Wake.” (3:182; 8:51; na 22:10).

65 Psalms of Islam, Du’a ya Pili uk. 21 na 22.

87

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 88

U i s l a m u wa S h i a “Na Mola Wako sio dhalimu (japo kidogo) kwa waja Wake.” (41:46). “….. wala Mimi siwadhuluma waja.” (50:29)

“Hakika Mwenyezi Mungu hadhulumu (hata) uzani wa chembe…..”

(4:40)

“Hakika Mwenyezi Mungu hawadhulumu watu chochote, lakini watu wanajudhulumu wenyewe.” (10:44) Katika 95:8, Qur’ani inasema: “Je, Mwenyezi Mungu si Hakimu kuliko mahakimu (wote)?” Na tena katika 21:47 inasema, “Na tutaweka mizani ya uadilifu Siku ya Kiyama, na nafsi yoyote haitadhulumiwa hata kidogo, na kama kukiwa na uzito wa chembe ya khardali tutaileta, nasi tunatosha kuwa wenye kuhesabu.”66 Kwa nyongeza ya umuhimu uliotolewa kwenye uadilifu wa ki-ungu ndani ya Qur’ani na Hadith, yumkini ipo sababu ya kihistoria kwa ajili ya msisitizo uliowekwa kwenye itikadi hii na Shi’ah. Ash’ari, kikundi kimoja cha wanachuoni wa Sunni wamethibitisha kwamba hakuna kipingamizi katika kigezo cha kutofautisha haki ya kimaadili na matendo potofu. Wema ndio anaofanya au kuamuru Mwenyezi Mungu, hivyo chochote anachoamuru Mwenyezi Mungu ni wema na haki kwa udhahiri. Wao wanaamini kwamba kama Mwenyezi Mungu angetuamuru kusema uongo, basi kusema uongo kungekuwa ni wema, na kama Mungu angewaingiza watu wachamungu motoni, huo ungekuwa ni uadilifu. Wanaamini kwa kweli 66 Kuna aya nyingine nyingi ndani ya Qur’ani zinazothibitisha uadilifu wa kimungu.

88

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 89

U i s l a m u wa S h i a kwamba Mwenyezi Mungu kamwe hafanyi mambo kama hayo, sio kwa sababu yenyewe ni makosa, bali kwa sababu Yeye Mwenye amesema kwamba matendo hayo ni mabaya, ni maovu. Ash’ari pia wanaamini kwamba wanadamu hawana hiari huru na kwamba ni Mwenyezi Mungu ambaye anayatengeneza matendo yao bila ya wao kuwa na wajibu wowote isipokuwa kule “kupatikana” kwa matendo hayo; wanadamu ni vyombo tu kwa ajili ya matendo ya ki-mungu.

Shi’ah na baadhi ya wanatheolojia wengine wa Sunni kama vile Mu’tazila, wao wanaamini kwamba wema na ubaya au haki na batili ni malengo na kwamba kuna vigezo vya kibusara kwa ajili ya maamuzi ya kiadilifu. Kwa maneno mengine, wao wanaamini juu ya wema wa asili na uovu wa asili.

Kuna tofauti halisi na lengo kati ya uadilifu na uonevu, na sio jambo lisilo na mantiki kwamba Mwenyezi Mungu ametuagiza sisi tuwe waadilifu na tusimdhulumu yoyote yule, hata akiwa ni adui yetu. Hawa Mu’tazila wanaamini zaidi kwamba wanadamu wako huru na wenye kuwajibika juu ya matendo yao kwa njia ya tafwiid, yaani Mwenyezi Mungu ametoa kwa wanadamu mamlaka Yake juu ya vitendo vyao vya hiari ili kwamba wawe na udhibiti kamili juu ya hivyo vitendo. Shi’ah, kinyume chake, wakati wanapokanusha ushurutishwaji (jabr) kwamba ni kinyume na uadilifu wa ki-mbingu na kuthibitisha kwamba wanadamu wako huru, pia wanaamini kwamba uhuru wa binadamu una mipaka, kwani Mwenyezi Mungu anashikilia mamlaka juu ya vitendo vyao. Mafundisho haya yanaelezewa katika maelezo mashuhuri ya Imam Ja’far as-Sadiq (a.s.): “Hakuna kulazimisha (jabr), wala uwakilishi kamili wa mamlaka (tafwiid); ukweli upo katikati ya mawili haya.”

Kwa sababu ya umuhimu wa hali ya juu kabisa wa suala hili kwa mfumo wowote wa maana, Shi’ah wakati wote wameweka mkazo juu ya uadilifu wa kimbinguni na mara kwa mara wameujumuisha, pamoja na Upweke wa Allah, Utume na Uimamu na Ufufuo miongoni mwa nguzo tano (Usuul alMadhhab) za madhehebu yao. Kwa kutofautisha, Upweke wa Allah, 89

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 90

U i s l a m u wa S h i a Utume na Ufufuo vinahesabika kama nguzo tatu za dini (Usuul al-Diin), kwani hizi zinachangiwa na Waislam wote.

Msisitizo huu juu ya uadilifu wa kimbinguni umeathiri sio tu ule mwelekeo wa kinadharia wa Ushi’ah, kwani Shi’ah wanachukulia uadilifu kama kipengele cha msingi sana cha Uislamu kiasi kwamba kila mara wamedai juu ya utekelezwaji wake katika jamii. Harakati za Shi’ah katika historia yote mara kwa mara zimejulikana kwa wito kwa ajili ya uadilifu.

Tutalijadili jambo hili zaidi wakati tutakapoziangalia zile tabia bainifu za Uislam wa Shi’ah.

Uimamu: Shi’ah wanaamini katika taasisi ya Uimam kama muendelezo wa Utume.

Katika Kiarabu neno ‘Imam’ lina maana ya kawaida ya ‘kiongozi’ bila kujali tabia na sifa zake binafsi na ukomo wa uongozi wake, ambao unaweza kuanzia kwenye jamaa ya msikiti mpaka kwenye ummah mzima.

Katika matumizi ya Shi’ah hata hivyo, neno hilo linapata maana maalum kama ni yule mtu aliyewekwa kwenye madaraka ya mambo yote ya kisiasa na kidini ya ummah wa Kiislamu. Kwa usahihi zaidi, Imam ni mtu aliyechaguliwa na Mwenyezi Mungu na kuteuliwa na kwanza na Mtume na kisha na kila Imam mrithi kupitia uteuzi wa wazi (nass), kuuongoza ummah wa Kiislamu, kutafsiri na kulinda dini na sheria (Shari’ah) kwa pamoja na kuongoza ummah katika mambo yake yote. Imam ni muwakilishi wa Mwenyezi Mungu juu ya ardhi (Khalifatul-llah) na mrithi wa Mtume, wote kwa pamoja. Ni lazima awe hana dhambi na awe na elimu aliyojaaliwa na Mwenyezi Mungu ya dhahiri na ya siri ya Qur’ani.

Madhehebu ya Shi'ah yenye idadi kubwa ya waislam wa Shi'ah Ithan'ashari wanaamini kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alirithiwa na Maimam Kumi na Mbili nao ni hawa wafuatao: 1. Imam Ali ibn Abi Talib amefariki mwaka wa 40/659 2. Imam Hasan bin Ali amefariki mwaka wa 50/669 90

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 91

U i s l a m u wa S h i a 3. Imam Husein bin Ali amefariki mwaka wa 61/680 4. Imam Ali b. Husein - as-Sajjad amefariki mwaka wa 95/712 5. Imam Muhammad b. Ali - al-Baqir amefariki mwaka wa 114/732 6. Imam Ja’far b. Muhammad – as-Sadiq amefariki mwaka wa 148/765 7. Imam Musa b. Ja’far – al-Kadhim amefariki mwaka wa 183/799 8. Imam Ali b. Musa – ar-Ridhaa amefariki mwaka wa 203/817 9. Imam Muhammad b. Ali – al-Jawaad amefariki mwaka wa 220/835 10. Imam Ali b. Muhammad – al-Haadi amefariki mwaka wa 254/868 11. Imam Hasan b. Ali – al-‘Askarii amefariki mwaka wa 260/872 12. Imam Muhammad b. Hasan – al-Mahdi Huyu amezaliwa mwaka wa 256/868 Wakati wa kifo cha baba yake mnamo mwaka 260 AH. al-Mahdi, Imam wa Kumi na Mbili aliingia mafichoni (ghaybat), akijitokeza tu kwa Shi’ah wachache wanaoongoza. Tutazichunguza imani kuhusiana na yeye baadae.

Maoni ya Sunni: Waislamu wa Sunni wanalitumia neno hili ‘Imam’ katika muktadha maalum kuwa kama ni sawa na neno ‘Khalifa’, neno la Kiarabu kwa maana ya ‘Mrithi.’ Neno Khalifa lilitumika kama cheo kwa yeyote aliyechukua madaraka na kutawala dola ya Kiislamu baada ya kifo cha Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.). Khalifa anaweza kuchaguliwa, kuteuliwa na mtangulizi wake au kuchaguliwa na kamati, na anaweza vilevile kutwaa madaraka kwa nguvu za kijeshi. Khalifa hana haja ya kuwa hana dhambi, wala hahitaji kuwa mbora kwa wengine katika sifa kama vile imani au elimu.

Itakuwa ni sawasawa kurejea hapa kwenye idadi ya hadith ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anataja kwamba kutakuwa na viongozi kumi na mbili baada yake. Kwa mfano, Bukhari anasimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Kutakuwa na viongozi kumi na mbili baada yangu.”67 Kisha msimuliaji anasema kwamba Mtume alisema kitu amba67 Neno la Kiarabu katika maelezo ya asili pale kwa ajili ya ‘kiongozi’ ni Amiir.

91

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 92

U i s l a m u wa S h i a cho yeye hakuweza kukisikia. Alimuuliza baba yake, ambaye pia alikuwepo hapo wakati huo, kumwambia kile ambacho Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikisema. Baba yake alimwambia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Viongozi wote hawa kumi na mbili watatokana na kabila la Quraishi.68, 69 Muslim vilevile anaisimulia hadith hii, akisema kwamba mpokeaji wa hadiht hii alikwenda na baba yake mahali ambapo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa, na Mtume akasema: “Dini hii haitakwisha mpaka iwe kumekuwa na warithi kumi na mbili.”70 Kisha mpokeaji anasema: “Mtume (s.a.w.w.) alisema maneno ambayo sikuyaelewa na nikamuuliza baba yangu. Yeye akaniambia kwamba Mtume alikuwa amesema: “Wote wanatokana na Quraishi.’”71 Katika riwaya nyingine, Muslim anasimulia kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Mambo ya watu yataendeshwa sawasawa madhali tu watu kumi na mbili watawaongoza.”72 Bado katika riwaya nyingine yeye amesema: “Dini hii itatukuzwa alimuradi wanakuwepo warithi kumi na mbili.”73 Inavutia kwamba baadhi ya simulizi za hadith hii zinaonyesha kuwepo kwa hawa kumi na mbili kutaishia pamoja na kule kuisha kwa 68 Sahih Bukhari, Kitab al-Ahkam, Sakhr ya 6682. Tazama pia Sunan atTirmidhii, Kitab al-Fitan, Sakhr ya 2149 na Musnad Ahmad, Musnad al-Basriiyiin, Sakhr ya 19920.

69 Quraishi ni kabila ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Ahlul-Bayt yake na baadhi ya familia hapo Makka walitokana nalo. Kuna hadith mbalimbali tofauti ambazo zinasisitiza jambo la kwamba wale viongozi wote baada ya Mtume wanatokana na Quraishi. Kwa mfano, kuna mlango mzima ndani ya Sahih Muslim juu ya mada hii (Kitab al-Imaarah, Mlango wa kwanza).

70 Neno la Kiarabu katika maelezo ya asili hapa kwa ajili ya ‘Mrithi’ ni ‘Khalifah.’

71 Sahih Muslim, Kitaab al-Imaarah, Sakhr ya 3393.

72 Sahih Muslim, Kitaab al-Imaarah, Sakhr ya 3394.

73 Sahih Muslim, Kitaab al-Imaarah, Sakhr ya 3395, 3396 na 3397, Sunan Abu Dawuud, Kitab al-Mahdi, Sakhr ya 3732, Musnad Ahmad, Musnad Basriyiin, Sakhr ya 19936, 20019 na 20032.

92

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 93

U i s l a m u wa S h i a ulimwengu na kwa Uislam. Kwa mfano, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Dini hii (Uislam) itadumu alimuradi wanakuwepo warithi kumi na mbili kutokana na Quraishi.”74 Maana yake inaelekea kuwa kwamba warithi kumi na mbili watakuja baada ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na jumla ya muda wao wa kuishi utarefuka mpaka mwisho wa wakati.

Kundi hili la hadith linaibua idadi ya maswali. Hawa watu kumi na mbili ni akina nani? Warithi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ni akina nani? Ni vipi muda wa uhai wa hawa watu kumi na mbili utakavyorefuka mpaka mwisho wa wakati? Ni akina nani ambao ndio chanzo cha utukuzwaji wa Uislamu?

Na hao warithi kumi na mbili ni nani ambao wanatokana na Quraishi?

Shi’ah wanaamini kwamba majibu ya maswali yote haya ni kuwatambulisha hao watu kumi na mbili wanaotajwa katika riwaya hizo kama ndio Maimam Kumi na Mbili. Baadhi ya wanachuoni wasiokuwa Shi’ah wamekwenda mbali sana na kutunga orodha tofauti ya watu kumi na mbili waliotajwa. Baadhi yao walitaka kujumuisha Makhalifa wote kuanzia na Abu Bakr, lakini walipofika kwa Yazid bin Mu’awiyah, walilazimika kumuondoa yeye, kwani alikuwa ndiye yeye aliyemuua mjukuu wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na wengi wa jamaa zake na Masahaba wa

74 Sunan Abu Dawuud, Kitab al-Mahdi, Sakhr ya 3731, Musnad Ahmad, Musnad Basriyiin, Sakhr ya 19873 na 19901. Zipo hadith nyingi pia ambazo zinasisitiza hili jambo la kwamba madhali wanabakia watu wawili duniani, atakuwepo mmoja kutoka Quraishi atakayewaongoza. Tazama kwa mfano, Sahih Bukhari, Kitab alAhkam, Sakhr ya 3240 na 6607, Sahih Muslim, Kitab Imaarah, Sakhr ya 3392, Musnad Ahmad, Musnad al-Mukthiriin min al-Sahaba, Sakhir ya 4600, 5419 na 5847.

93

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 94

U i s l a m u wa S h i a Mtume mnamo mwaka wa 61AH na akaishambulia Madina mwaka 62AH.75 Tatizo jingine wanalokutana nalo ni kwamba wakati wanapofikia mteuliwa wa kumi na mbili katika orodha yao, wanaona kwamba hakuna tofauti kubwa kati yake na mrithi mwenye uwezekano wa kumi na tatu, akiwa na sifa sawa na za watangulizi wake. Juhudi za namna hii hazikuzaa matokeo yoyote ya kuridhisha.

Hali ya kutokosea (Uma’sum): Waislamu kwa kufanana wote wanaamini kwamba Mitume wote walikuwa wamehifadhiwa na makosa na dhambi (Ma’sumin) katika mambo yanayohusiana na ujumbe wao.76 Kumekuwa hata hivyo na tofauti za maoni miongoni mwa madhehebu mbalimbali za Kiislam juu ya urefu na muda wa huyo ma’sum anayehitajika. Shi’ah wanaamini kwamba Mitume kamwe hawakutenda dhambi kubwa ama ndogo, kabla au baada ya kuanza utume wao, kwa kusudia ama vinginevyo, endapo ni katika masuala yanayohusiana na ujumbe wao au maisha yao binafsi. Waislamu wa Sunni kwa jumla wanaamini kwamba Mitume walikuwa ma’sumin kwenye 75 Kwa mujibu wa Sunan at-Tirmidhii, Sakhr ya 2152, na Musnad Ahmad, Musnad al-Ansaar, Sakhr ya 20910, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Katika Ummah wangu kutakuwa na Ukhalifa kwa niaka 30 na kisha kutakuwa na ufalme.” Tirmidhi anaongezea kwamba kisha mpokeaji, ambaye alikuwa anaitwa ‘Safinah’ akasema kwamba Ukhalifa wa Abu Bakr, Umar, Uthman na Ali ulidumu kwa miaka 30. Sa’id, ambaye ameipokea hadith hii kutoka kwa Safinah anasema kwamba alimwambia Safinah kwamba Bani Umayyah walidhania kwamba na wao ni makhalifa. Lakini Safinah alijibu kwamba wao walikuwa ni waongo na

wafalme wa aina mbaya sana.

76 Neno ‘Ma’sum’ limetokana na mzizi ‘a-sa-ma. Mzizi huu kwa maana ya neno kwa neno ni kuweka, kulinda au kuokoa kitu, hivyo ma’sum kwa neno kwa neno lina maana ya mtu ambaye ameokolewa au kulindwa. Kiufundi ma’sum ni yule mtu ambaye ana sifa ya (‘ismah) ambayo inamzuia yeye kutokana na kutenda madhambi na kuangukia kwenye makosa.

94

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 95

U i s l a m u wa S h i a masuala yanayopasika moja kwa moja na ujumbe wao. Ash’aria, kwa mfano, wanaufunga uma’sum kwenye dhambi zilizokusudiwa ziwe ndogo au kubwa ili kwamba Mitume wangeweza kuwa wametenda baadhi ya dhambi bila kukusudia. Mu’tazila wanaamini kwamba Mitume walikuwa ma’sum kuhusiana na madhambi makubwa, kwa kusudia au kwa kutokusudia, lakini kwamba wangeweza kutenda madhambi madogo. al-Baghdadi katika kitabu chake, Al-Farq bayn al-Firaq anaelezea itikadi ya Waislamu wa Sunni kama ifuatavyo: “Wao wanaamini katika uma’asum wa Mitume kuhusiana na dhambi. Wametafsiri kile ambacho kimesimuliwa kuhusu kuteleza kwao kama kulikotokea kabla ya utume wao.”77 Allamah al-Hilli katika Al-Baab al-Hadii ‘Ashar yake anaielezea itikadi ya Shi’ah kama ifuatavyo: “Kwa kweli, Mitume ni ma’sumin kutoka mwanzo wa maisha yao hadi mwisho, kwa sababu mioyo ya watu haielekei kuwatii wale ambao wao wamewashuhudia hapo kabla wakitenda aina mbalimbali za dhambi ndogo na kubwa na vitendo vya kuchukiza au visivyofaa.” 78 Waislam wamebishana juu ya umaasum wa Mitume kwa njia nyingi. Aya ifuatayo mara nyingi imetolewa kama ushahidi:

“Na Mola wake alipomjaribu Ibrahim kwa matamko, naye akayatimiza. Alimwambia: Hakika mimi nimekufanya Imam wa watu.

Akasema: Na katika Kizazi changu (pia) Akasema: Ahadi yangu haiwafikii madhalimu.” (2:124).

Ingawa mwanzo wa aya unahusu nafasi ya Uimamu, kifungu cha kumal77 Al-Baghdadi, Al-Farq bayn al-Firaq, uk. 343.

78 Al-Hilli, Bab al-Haadi ‘Ashar, uk. 63.

95

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 96

U i s l a m u wa S h i a izia kinashauri kanuni ya kawaida: kuweza kufaulu kwa ajili ya nafasi yoyote iliyotolewa kimungu, mtu lazima awe na kiwango kisicho cha kawaida cha uchamungu na utakaso wa nafsi. Kwa mujibu wa Qur’ani, uvunjaji wowote wa sheria za kidini unachukuliwa kama ni kitendo cha kidhalimu (dhulm). Wale ambao walitenda dhambi, hususan ya shirk (kumshirikisha Mungu na chochote), dhambi iliyo mbaya kuliko zote, hawezi kwa hiyo kuwa ameteuliwa na Mwenyezi Mungu kuwa mtume.Wale ambao hawaamini juu ya umuhimu na ulazima wa umaasum kabla ya mwanzo wa utume wanadhani kwamba haina madhara iwapo nabii mtarajiwa atatenda dhambi moja au nyingine, kwa masharti kwamba hali kama hiyo halafu huja kukoma.

Kuna hoja za kitheolojia vile vile kwa ajili ya umaasum, kama ile inayopatikana katika maneno ya M.R. Mudhaffar: “Sababu ya umaasum wa Mitume ni kwamba kama atatenda dhambi au kosa, au akawa msahaulifu au jambo lolote linalofanana na hilo, tunapaswa kuchagua kati ya njia mbili: ama tuitii dhambi yake na makosa, ambapo kwa mtazamo wa Uislamu, tutakuwa tunafanya makosa, au tuwe hatulazimiki kukubali madhambi na makosa yake, ambavyo pia sio sahihi, kwa sababu hili ni kinyume na wazo la utume ambamo utii ni lazima, aidha, kama kila kitu atakachosema au kufanya kina uwezekano wa kuwa ama sawa au kosa, basi haiwezekani kwetu sisi kumfuata yeye. Matokeo ni kwamba faida ya ujumbe wake imepotea; inakuwa haina umuhimu, na nabii huyo anakuwa kama watu wa kawaida ambao matendo na maneno yao hayana ubora ule tunaoutafuta, kwa matokeo ni kwamba kutakuwa hakuna utii na vitendo vyake vitakuwa haviaminiki.79 Inapasa kuzingatiwa kwamba hoja juu ya umaasum wa Mitume zinatofau79 Mudhaffar, Kitabu ‘The Faith of Shi’ah Islam,’ uk. 21 96

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 97

U i s l a m u wa S h i a tiana katika mawanda yao na kuhusika kwao, baadhi wakihusisha umaasum wao kwenye maisha yao yote na wengine wakilenga kwenye maisha yao baada ya kuanza kwa utume wao. Katika kinachofuata, tutajaribu kuteua na kujadili vipengele tofauti vya umaasum.

1. Umaasum baada ya kuanza kwa utume katika kulingania na kufikisha ujumbe wa mbinguni. Hili ni jambo ambalo Waislam wote wanakubaliana juu yake, kwani kama mtume anafanya makosa au anapuuza wajibu wake katika kulingania ujumbe wa mbinguni, ile faida ya kufikisha ujumbe huo itakuwa imepotea na zaidi ya hapo, watu watapotoshwa kwa kumfuata yeye.80 2. Umaasum baada ya kuanza kwa utume katika maisha binafsi, kwa mfano katika kushughulika na familia, marafiki, majirani na kadhalika.

Baadhi ya Waislam wanachukulia aina hii ya umaasum kama usio na muhimu kuhusiana na dhambi ndogo ndogo ama zile zilizotendwa bila ya kukusudia. Shi’ah na baadhi ya wengine wanaamini hata hivyo kwamba, kadiri hii ya umaasum pia ni muhimu, kwa sababu Mitume sio tu wahadhiri na walinganiaji tu; wameteuliwa na Mwenyezi Mungu kupamba njia ya ukamilifu na uchamungu katika simulizi zao na ujumla wa tabia zao. Watu wanahitaji aidha, mifano ya kivitendo kwa nyongeza ya masomo ya nadharia. Nabii ambaye katika maisha yake hakuyapamba yale maadili aliyokuwa akiyalingania atakuwa hakukamilisha ujumbe wake. Atakuwa pia amedhoofisha ujumbe wake, kwa sababu utambuzi wowote wa mapungufu katika maisha yake binafsi kutawafanya watu kufikiri kwamba yeye mwenyewe hakuwa ameshawishika kikamilifu na ujumbe wake mwenyewe.

Ni vipi kuhusu dhambi na makosa ambayo hayakukusudiwa ambayo kwamba kwa kawaida mtu hachukuliwi kuhusika nayo? Inaelekea wazi kwamba hata katika suala hili mengi ya matatizo sawa na hayo yanaweza 80 Angalia kwa mfano ‘Aqa’id al-Ja’fariyah, namba 13 cha Sheikh al-Tusi (385460),.

97

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 98

U i s l a m u wa S h i a kuibuka. Kwanza, watu wakati wote hawataweza kutofautisha miongoni mwa yale matendo yaliyokusudiwa na yale yasiyokusudiwa. Kwa mfano, kama wanaona kwamba nabii anavunja sheria, anapuuza haki za mtu au hafanyi kitendo cha kidini, haitakuwa rahisi wakati wote kwao kuamua iwapo anazingatia vitendo vyake au hapana. Watu ambao wanatafuta visingizio vya kuhalalisha makosa yao wenyewe watakuwa hasa mafidhuli wa kushikilia kwenye matukio kama hayo. Aidha, hata kama tukifikiria kwamba watu walikuwa na uwezo kwa desturi wa kutofautisha kati ya dhambi zilizokusudiwa na zile zisizokusudiwa, ni jambo la kutegemewa tu kwamba mara tu walipomuona nabii wao kuwa mwenye kukosea na akawa na makosa na mapungufu yake mwenyewe, wao watapoteza imani juu yake kuhusiana na huko kulingania ujumbe wake. Kama nabii alisahau miadi au alisahau kutekeleza Swala yake, watu watakuwaje na uhakika kwamba hakufanya makosa au hakusahau jambo katika kuwasilisha ujumbe uliofunuliwa? Watu watakuwaje tayari kukabidhi maisha na nafsi zao kwa mtu kama huyo?

Lazima ikubalike kwa kweli kwamba waumini wa kawaida ambao ndio wanachukua idadi kubwa ya wale wanaozungumziwa na huo ujumbe wa kinabii wasingeweza kupata zile tofauti nzuri ambazo baadhi ya wanatheolojia wanazipendekeza. Naam, wengi wa wanatheolojia hawa hawa wasingeweza kupata tofauti hizohizo katika uzoefu wao wenyewe, kama vile ile tofauti kati ukweli wa kile kilichosemwa na uadilifu au nia ya msemaji. Watu wengi, hata kama wao wenyewe ni Waislam, wasingemtilia maanani mhubiri mahiri na msomi ambaye anafahamika kutenda vitendo visivyo vya kiadilifu katika maisha yake binafsi. Kinachofuatia basi ni kwamba wasioamini ambao wameishi maisha ya kujiendekeza yasiyodhibitiwa na imani yoyote juu ya Mungu hawatakuwa na mwelekeo wa kumfuata mtu mwenye tabia ya kutia wasiwasi anayewalingania kubadili maisha yao kabisa, kujiingiza wenyewe kwenye maadili mapya na kuwa tayari kujitoa muhanga.

Kama hali ilivyo, kumekuwa na watu wachamungu wengi katika ulimwen98

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 99

U i s l a m u wa S h i a gu wa Kiislamu, hususan miongoni mwa wanachuoni, ambao wameishi maisha ya usafi wa kupigiwa mfano. Tofauti kati ya watu hao na Manabii ni kwamba umaasum wa Mitume ni wa juu ya kila kitu, na kwamba tofauti na Manabii, wao hawakulindwa kutokana na uwezekano wa kutenda dhambi.

3. Umaasum kabla ya utume. Kwa kuzingatia yaliyopita hapo juu, inaweza kueleweka kwamba ni kwa nini Shi’ah wanaamini kwamba Mitume ni lazima wawe maasum kabla ya utume wao vile vile. Ingawa Mitume walikuwa ni binadamu ambao waliishi pamoja na watu wengine na wakashirikiana mambo yao ya kibinadamu, wao walikuwa wakati wote ni watu waliojipambanua wanaoheshimiwa na watu na kupendwa hata na maadui zao. Kwa mfano, Mtume wa Uislam alijulikana kama al-Amin (mwaminifu) katika jamii ya kipagani ya Makka, na alikuwa ni mfano bora wa maadili tangu utotoni mwake hadi kufariki kwake. Kwa kweli, maisha adilifu ya nabii yoyote kabla ya kuanza kwa utume wake na kabla ya watu kuja kumuamini ni katika hali ya umuhimu sana, kwani wakati wenye changamoto sana unakuja wakati nabii anapotaka kuwashawishi watu juu ya neno lake; kama anaweza kuaminika katika masuala mengine yote, anaweza kustahili kabisa kuwataka imani zao kuhisiana na Mwenyezi Mungu na dini.

Sababu nyingine kwa ajili ya imani juu ya umaasum, inayotumika katika vipindi vyote, kile cha kabla na cha baada ya utume na kile kinachofuatia ni kwamba uteuzi wa Mwenyezi Mungu sio wa holela. Kuzungumzishwa na Mwenyezi Mungu, kupata wahyi na mawasiliano ya moja kwa moja ya papo hapo kutoka kusikoonekana (ghaib), kunadai au kunahitaji kwa kadiri isiyo ya kawaida hali ambayo inaweza kubebwa tu na mtu mwenye uwezo wa kiroho wa hali ya juu. Qur’ani inasema: “Hakika tutakufunulia maneno mazito.” (73:5). Hakuna anayeweza kufikia nafasi hiyo ya masharti kama ametiwa madoa na imani potofu au dhambi, kwani madhambi yana madhara kwenye nafsi na kwenye utakaso wa moyo, hata kama yakitendwa bila kukusudia. Mtu anayetenda dhambi kwa bahati mbaya bila kukusudia 99

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 100

U i s l a m u wa S h i a anaweza akasamehewa, kama kwa mfano mtu anayekunywa pombe bila ya kutambua kuwa ni pombe, lakini kosa hilo hata hivyo lina athari ya kawaida juu ya nafsi.

Shi’ah kwa hiyo wanauchukulia utume kwa heshima ya hali ya juu sana.

Wao wanaamini kwamba Mitume walikuwa wachamungu na wasafi katika maisha yao yote na kwamba walikuwa na kinga ya kutotenda madhambi na vitendo vingine viharibifu kwenye roho zao au kwenye uaminifu wa watu juu yao.

Katika hali halisi ya umaasum, Nasir al-Din al-Tuusi, mwanachuoni mkubwa wa Shi’ah ambaye aliweza kulinganisha theolojia (kalam) na falsafa anasema: “Umaasum ni pale mtumishi (wa Mungu) anapokuwa na uwezo wa kutenda madhambi, lakini akawa hapendi kufanya hivyo kabisa hata kidogo. Na huku kukosa mapenzi (kwa ajili ya dhambi) au kuwepo kwa kitu ambacho kinamzuia yeye kutokana na hilo ni rehema za Mwenyezi Mungu juu yake.

Hivyo yeye hamuasi Mwenyezi Mungu, sio kwa sababu kwamba yeye hawezi kufanya hivyo, bali ni kwa sababu yeye hapendi kufanya hivyo, au kwa sababu kuna kitu kinachofanya kinyume na utashi wake. Hivyo ukiangalia uwezo wake (na hiari yake) inawezekana kwake yeye kufanya madhambi, lakini ukiangalia ukosefu wake wa nia au kuwepo kwa kipingamizi kinachokwenda kinyume, hilo linawezekana.”81 Al-Iji, mwanatheolojia mashuhuri anayefahamika sana wa ki-Ash’aria anaelezea umaasum kama ifuatavyo: “Kwetu sisi (Ash’aria) umaasum ni kwamba Mwenyezi Mungu haumbi ndani yao (Manabii) dhambi yoyote. Kwa wanafalsafa, ni silika (al-malakah) ambayo ndio inayomzuia 81 al-Tuusi, Talkhis al-Muhassal, uk. 525.

100

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 101

U i s l a m u wa S h i a mtu kutokana na kutenda madhambi na inasababishwa na kujua ubaya wa madhambi na ustahilifu wa kumtii Mwenyezi Mungu na inaimarishwa na ukaririwaji wa wahyi wa amri za Mwenyezi Mungu.”82 Wanatheolojia na wanafalsafa wa Shi’ah wanaamini kwamba kwa vile Manabii ni binadamu na lazima wawe ni mifano kwa wanadamu, kimsingi inawezekana kwa wao kufanya madhambi. Mitume sio kama malaika ambao hawawezi kutenda madhambi. Hata hivyo, Mitume hao ni wasafi sana katika nafsi zao, waliozama katika kuelewa, wenye umaizi katika tabia zao na wazingativu kwa Mwenyezi Mungu kiasi kwamba ama hawatamani kufanya vitendo vya kiovu wala haiwajii kwao kufanya vitendo vibaya kama hivyo. Kwa kweli, wengi wetu ni wasiotenda makosa kuhusu vitendo fulani, kama vile kula matope, kuwapiga wazazi wetu, kutembea uchi hadharani ama kujirusha wenyewe kutoka maghorofani.

Ingawa tunao uwezo wa kufanya vitendo vyote hivyo hapo juu, tunayo aina ya kinga kuhusiana na hayo, kiasi kwamba haiwezi hata kujitokeza akilini kwetu kufanya mambo ya ajabu kama hayo. Hili linasababishwa na kujiheshimu kwetu wenyewe na kujali kwetu, kwa upande mmoja, na kuelewa kwetu kwa uwazi kwa madhara na ubaya wa vitendo hivyo kwa upande mwingine.

Mitume walikuwa nayo kinga hii kuhusiana na aina zote za dhambi.

Walikuwa pia hawakutosheka na ondoleo hili kutokana na dhambi za kawaida. Kwao wao, kushindwa kumkumbuka Mwenyezi Mungu kwa kitambo kidogo tu, hata wakati wa kutekeleza majukumu ya kijamii kulikuwa hakukubaliki. Walivichukulia vitendo vingi vilivyoonekana kama ni vya uchamungu na ibada kwa watu wa kawaida kama visivyotosheleza na walimuomba Mwenyezi Mungu msamaha wakati walipoyatenda hayo. Ni lazima ifahamike kwa hiyo kwamba kile Mitume walichokichukulia wenyewe kama dhambi juu yao na ambacho kwacho waliomba msamaha hakikuwa ni dhambi kwa maana ya kawaida.

82 al-Ilj, al-Mawaaqif, uk. 262.

101

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 102

U i s l a m u wa S h i a Wakitegemea wenyewe juu ya hoja hizo zilizotajwa hapo juu na mafunzo ya wazi ya watu wa Nyumba ya Mtume, Shi’ah hawakubali riwaya ama simulizi yoyote inayoashiria utendwaji wa madhambi au kitendo chochote na Mitume ambako kunaweza kuwafanya watu kuwadharau au kujiweka mbali nao. Wanachuoni wa Shi’ah wamezichunguza aya zote za Qur’ani ambazo wakati mwingine zinachukuliwa kuashiria vinginevyo na wameonyesha kwamba tafsiri halisi na ya kweli ya aya hizo hazipingani na mawazo hayo hapo juu.83 Shi’ah wanayo tathmini ya hali ya juu sana kwa ajili ya Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) na wanaona katika kila kipengele cha tabia yake kigezo bora na kamili kabisa.

“Bila shaka mnao mfano mwema kwa Mtume wa Mwenyezi Mungu…..” (33:21) Wao wanaamini pia kwamba Maimam (a.s.) lazima wawe na sifa hiyo hiyo ya umaasum. Sababu ya hili ni kwamba Uimam pia ni nafasi inayotolewa kutoka mbinguni ambayo inahitaji kiwango cha hali ya juu sana cha utakaso na cha kiroho. Hakuna anayeweza kuifikia nafasi hii bila ya kuwa huru kabisa kutokana na madhambi na vitendo vichafu. Kama ilivyoelezwa hapo juu, hata mambo mengi ambayo yanaruhusiwa kwa ajili ya watu wa kawaida lazima yaepukwe na watu kama hawa, kama vile kuongea sana, au kula au kulala kupita kiasi cha lazima. Na kwa vile watu ni lazima wawaamini moja kwa moja, wao lazima waepukane na kutenda makosa vilevile.

Kwa nyongeza ya aya 2:124, ambayo tuliijadili hapo juu, kuhusiana na watu wa Nyumba ya Mtukufu Mtume (Ahlul-B ayt) Qur’ani inasema:

83 Kwa nyongeza juu ya tafsiri za Qur’ani, vitabu huru vimeandikwa juu ya maudhui hii, kama vile Tanzih al-Anbiyaa cha Sayyid al-Murtadhaa.

102

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 103

U i s l a m u wa S h i a

“ Hakika si mengineyo Mwenyezi Mungu anataka kuwaondolea uchafu, enyi watu wa nyumba ya Mtume, na kuwatakasa kabisa kabisa.”

(33:33) Qur’ani inatamka wazi kwamba Ahlul-Bayt wa Mtume wamelindwa na pia kutakaswa kutokana na aina zote za uchafu ikiwa ni pamoja na dhambi na tabia mbaya. Wao wako huru, wameepukana kutokana kila kisichopendwa na wanadamu. Kuepukana na kitendo cha kutenda madhambi ndio ambacho kwa hakika kimelengwa na aya hiyo hapo juu; vinginevyo kusingekuwa na tofauti kati yao na waumini wengine ambao wanajilinda wao wenyewe, kama Qur’ani inavyosema:

“Hakika wale wanaomcha Mwenyezi Mungu, zinapowagusa pepesi za shetani mara hukumbuka, tahamaki wamekwishaona njia.” (7:201) Aya hii inaonyesha kwamba wale wachamungu sio tu kwamba wao hawakusudii kufanya makosa bali pia wao hawadanganywi na Shetani.

103

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 104

U i s l a m u wa S h i a Itikadi juu ya al-Mahdi: Imani juu ya mwokozi atakayekuja mwishoni mwa wakati inachangiwa na dini nyingi. Katika Uislamu, Bwana mkubwa huyu anajulikana kama alMahdi (Muongozaji); yeye atatokeza pamoja na rehema tukufu na ataujaza ulimwengu na haki baada ya kuwa umejazwa dhulma na ukandamizaji.84 Akitoa mukhtasari wa imani za Waislam wote juu ya al-Mahdi (a.s.), Ibn Khaliduun (kafariki 808/1406), anaandika hivi: “Ijulikane kwamba ni tukio lililosimuliwa na Waislam wote katika kila zama, kwamba mwisho wa wakati, mtu mmoja kutoka kwenye familia ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) bila kukosa atatokeza na atauimarisha Uislamu na kueneza haki; Waislam watamfuata huyo na atapata umiliki juu ya dola ya Kiislam. Yeye ataitwa al-Mahdi.85 84 Kumekuwepo na vitabu vingi sana vilivyoandikwa na wanachuoni wa Sunni na Shi’ah juu ya al-Mahdi. Kuna takriban wanachuoni mashuhuri 35 wa Sunni kwenye kumbukumbu ambao wameandika vitabu 46 juu ya maudhui hii pekee.

Haya hapa ni majina ya baadhi ya vitabu hivyo: Kitaab al-Mahdi cha Abuu Dawuud; Alaamaat al-Mahdi cha Jalalud-Din as-Suyuuti; Al-Qawl al-Mukhtasaar fi ‘Alaamaat al-Mahdi al-Muntadhar cha Ibn Hajar; Al-Bayaan fi Akhbaar Sahib al-Zamaan cha Abdillah bin Muhammad Yusuf al-Kanji al-Shafi’i; ‘Iqd al-Durar fi Akhbar al-Imam al-Muntadhar cha Sheikh Jamaal al-Din Yusuf al-Dimashqi; Mahii Al-i Rasuul cha ‘Ali bin Sultaan Muhammad al-Harawi al-Hanafi; Manaaqib al-Mahdi cha al-Hafidh Abuu Nu’aym all-Isbahaanii; Al-Burhaan fi Alaamaat Mahdi Akhir al-Zamaan cha al-Muttaqi al-Hindi; Arba’in Hadith fi alMahdi cha ‘Abd al-Alaa al-Hamadaani; na Akhbaar al-Mahdi cha Hafidh Abu Nu’aym. (Tazama Shi’ah Encyclopedia).

85 Ibn Khalidun, An Introduction to History, uk.257-258. Ni lazima ikumbukwe kwamba Ibn Khalidun mwenyewe hakuwa na moyo na wazo hilo la al-Mahdi, lakini bado katika maelezo yake sahihi juu ya wazo hilo yeye anakubali wazi wazi kwamba Waislam wote wanaliamini hilo.

104

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 105

U i s l a m u wa S h i a Wazo la mwokozi atakayeanzisha kipindi cha uadilifu mwishoni mwa wakati limeashiriwa ndani ya aya nyingi za Qur’ani na Hadith. Kwa mfano, tunasoma ndani ya Qur’ani tukufu yafuatayo:

“Mwenyezi Mungu amewaahidi wale ambao wameamini na wakatenda mema kuwa hakika atawafanya makhalifa katika ardhi, kama alivyowafanya waliokuwa kabla yao. Na kwa yakini atawaimarishia dini yao aliyowapendelea na hakika atawabadilishia amani baada ya hofu yao. Wawe wananiabudu, hawanishirikishi …….” (24:55)

“Na hakika tulikwishaandika katika Zaburi baada ya ukumbusho kuwa Ardhi watairithi waja wangu walio wema.” (21:105)

“Na tunataka kuwafadhili waliodhoofishwa katika ardhi na kuwafanya wawe ni viongozi na kuwafanya ni warithi.” (28:5) Ifuatayo ni mifano michache ya Hadith kuhusiana na al-Mahdi zilizosimuliwa na vyanzo vya wote Sunni na Shi’ah: 105

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 106

U i s l a m u wa S h i a 1. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Hata kama muda wote wa kuwepo kwa dunia utakuwa umekwisha, na kukawa kumebakia siku moja tu (kabla ya Siku ya Kiyama), Mwenyezi Mungu atairefusha siku hiyo kwa urefu wa muda ambao utaupa wakati ufalme wa mtu kutoka kwenye familia yangu ambaye ataitwa kwa jina langu.” 86 2. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema vilevile: “Mahdi ni katika sisi, mtu kutoka kwenye Nyumba yangu (AhlulBayt). Mwenyezi Mungu ataandaa kwa ajili yake (mambo yake) katika usiku mmoja.”87 3. Na tena amesema: “Mahdi atakuwa anatokana na Ahlul-Bayt wangu, wa kizazi cha Fatima.”88 4. Imesimuliwa pia kutoka kwa Jabir ibn Abdillah al-Ansari kwamba yeye alisema alimsikia Mtukufu Mtume wa Allah (s.a.w.w.) akisema: 86 Sunan at-Tirmidhii, Kitab al-Fitan, Sakhr ya 2156 na 2157; na Sunan Abu Dawuud, Kitab al-Mahdi, Sakhr ya 3733 na 3734. Kwa mujibu wa Abu Dawuud, Hadith hiyo inaishia na: “Ataijaza dunia na uadilifu kama itakavyokuwa imejaa dhulma na ukandamizaji.” Tazama pia Musnad Ahmad, Musnad al-Asharah alMubashshariin bi al-Jannah, Sakhr ya 734, na Sunan Ibn Majah, Kitab al-Jihad, Sakhr ya 2769.

87 Sunan Ibn Majah, Kitab al-Fitan, Sakhr ya 4075, na Musnad Ahmad, Musnad al-Asharah al-Mubashshariin bi al-Jannah, Sakhr ya 610 88 Sunan Abu Dawuud, Kitab al-Mahdi, Sakhr ya 3735. Tazama pia Sunan Ibn Majah, Kitab al-Fitan, Sakhr ya 4076 106

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 107

U i s l a m u wa S h i a “Kikundi cha ummah wangu kitapigana kwa ajili ya haki mpaka karibu na Siku ya Hukumu, wakati Isa mwana wa Mariam atakaposhuka, na kiongozi wao atamwambia aongoze Swala, lakini Isa atakataa akisema: ‘Hapana, hakika miongoni mwenu Mwenyezi Mungu amefanya viongozi kwa ajili ya wengine ili kuupa heshima ummah huu.’”89 Ni jambo la wazi kabisa kwamba al-Mahdi ni tofauti kabisa na Isa mwana wa Maryam, ingawa wote watakuja kutokeza kwa wakati mmoja uleule.

Hebu tuzingatie kwamba ndani ya Qur’ani na vyanzo vingine vya Kiislam, neno al-Masih likiwa na maana ya ‘aliyesafishwa, aliyetakaswa,’ ni cheo kwa ajili ya Isa (a.s.). Cheo hiki kinabeba kufanana na neno la Kiingereza la ‘messiar,’ linalotumiwa na Wakristo kwa Isa (Yesu). Hata hivyo, hili neno ‘messiar’ linaweza pia kutumika kuelekea kumhusu yule mfalme na mwokozi wa Wayahudi, au kisitiari kiongozi aliyetabiriwa au kutarajiwa wa kundi fulani au daawa. Messiah kwa hiyo limetumika katika maandishi fulani ya lugha ya Kiingereza kuhusu vilevile yule Mahdi wa imani ya Kiislam, lakini hili lisichukuliwe kumaanisha kwamba al-Mahdi ni alMasih neno lililohifadhiwa katika matumizi ya Kiislam kwa ajili ya Isa (Yesu).

Al-Mahdi atakuwa na ujumbe wa ulimwengu mzima, kutoka kwenye nchi za Kiarabu. Jina lake litakuwa ni sawa na lile la Mtukufu Mtume Muhammad na atatokana na kizazi cha Fatima binti Muhammad (s.a.w.w.).

Shi’ah wanaamini kwamba yeye ni mwana wa Imam Hasan al-‘Askari.

Yeye alizaliwa mnamo mwaka 255AH. Aliingia mafichoni (Ghaib) katika mwaka wa 260AH. Yeye yungali hai bado na amehifadhiwa na Mwenyezi Mungu katika ghaibu mpaka hali itakapokuwa tayari kwa ajili ya kujitokeza kwake. Hayo hayo yanaaminiwa na baadhi ya wanachuoni wa Sunni, lakini wengine miongoni mwao wanaamini kwamba yeye bado 89 Sahih Muslim, Kitab al-Imaan, Sakhr ya 225, na Musnad Ahmad, Baqii Musnad al-Mukthiriin, Sakhr ya 14193 na 14595 107

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 108

U i s l a m u wa S h i a hajazaliwa. Sayyid Muhsin al-Amin katika kitabu chake, A‘yaan al-Shi’ah ametaja mifano kumi na tatu ya hao wanachuoni wa Sunni ambao wanathibitisha kwamba al-Mahdi ni mtoto wa Imam Hasan na kwamba tayari amekwisha kuzaliwa, ikiwa ni pamoja na Muhammad bin Yusuf alKanji al-Shafi’i katika kitabu chake, al-Bayaan fi Akhbaar Sahib alZamaan na Kifayat al-Talib fi Manaqib Ali bin Abi Talib; Nur al-Diin Ali bin Muhammad al-Maliki katika al-Fusuul al-Muhimmah fi Ma‘rifat alA’immah na Ibn al-Jawzi katika kitabu chake mashuhuri, Tadhkirat alKhawaiss.

Kwa kuhitimisha, tunaweza kutaja ile fatwa iliyotolewa Makka na Muslim World League (Rabitat al-‘Alam al-Islam) mnamo tarehe 11 ya mwezi wa Oktoba, 1976/Shawwaal 23, mwaka 1396. Inaeleza kwamba zaidi ya masahaba ishirini wamesimulia riwaya kuhusiana na al-Mahdi na inatoa orodha ya wanachuoni wa Hadith ambao wamesimulia riwaya hizi, na vilevile wale wanachuoni ambao wameandika vitabu juu ya al-Mahdi.

Maandishi yake yanasomeka katika sehemu yake ifuatavyo: “Mahafidh na wanachuoni wa Hadith wamethibitisha kwamba kuna Hadith sahih na zenye kukubalika (hasan) miongoni mwa riwaya zilizosimuliwa kuhusiana na al-Mahdi. Nyingi ya riwaya hizi zimesimuliwa kupitia vyanzo mbalimbali (mutawaatir). Hakuna shaka kwamba hadhi ya hadith hizo ni Sahih na mutawaatir, kwamba imani juu ya alMahdi ni wajibu, na kwamba ni moja ya itikadi za Ahlus-Sunnah wa al-Jamaa’ah. Ni wale wasio na elimu ya Sunnah tu na wazushi katika itikadi hiyo ndio wanaoikataa.” 90

90 Angalia kwa mfano Utangulizi wa kwenye al-Bayaan cha al-Kanji al-Shafi’i, Beirut, 1399/1979, uk. 76-79.

108

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 109

U i s l a m u wa S h i a

MLANGO WA NNE MATENDO YA IBADA Matendo makuu ya wajibu ya ibada yanayokubaliwa na Waislamu wote wa Sunni na Shi’ah ni kama yafuatayo: 1. Swala za kila siku: Kila Mwislamu kuanzia wakati anapopata balehe lazima atekeleze ibada ya swala tano za kila siku. Kuweza kuanza swala mtu ni lazima achukue udhuu kwa utaratibu ulioagizwa. Kisha mtu anasimama kuelekea Makka na kufanya nia ya kutekeleza swala maalum ya wakati huo ili kujikurubisha kwa Mwenyezi Mungu swt. Nia hii lazima ibakie akilini katika muda wote wa swala hiyo. Kama mtu pale mwanzoni ama baadae akisahau kile anachokifanya, au akaswali kwa ajili ya kujionyesha au kwa sababu yoyote ile ya kibinafsi swala yake inakuwa batili. Swala yenyewe hasa inaanza pale mtu anapotamka: Allahu Akbar (Mwenyezi Mungu ni Mkubwa).

Kwa tamko hili yeye anaingia kwenye hali rasmi ya swala na kubakia humo hadi atakapomaliza swala yake.

Kila swala ina rakaa mbili hadi nne.91 Kila rakaa inajumuisha: a) Kusoma Sura ya kifunguzi cha Qur’ani (al-Fat-ha) ikifuatiwa na Sura nyingine kama vile ile ya Tawhii au Qadr.92 b) Kurukuu na kumtukuza na kumsifu Mwenyezi Mungu katika hali hiyo 91 Swala ya asubuhi (al-Fajr) ambayo inaswaliwa baina ya mapambazuko na kuchomoza kwa jua, ina rakaa mbili, swala ya adhuhuri (Dhuhr) na ile ya mchana (‘Asr) zina rakaa nne, ile swala ya jioni (Maghrib) ina rakaa tatu na ile ya usiku (‘Isha’i) ina rakaa nne.

92 Katika swala ya rakaa tatu na ya rakaa nne, ile rakaa ya tatu na ya nne zina kisomo cha Sura ya kifunguzi cha Qur’ani au kisomo cha dhikiri maalum inayoitwa ‘at-Tasbihat al-Arba’ah’ kisha kurukuu na kusujudu. Katika swala hizi uthibitishaji wa upweke wa Mwenyezi Mungu na utume wa Mtukufu Mtume Muhammad na kumswalia yeye na kizazi chake vinafanywa kote katika rakaa ya pili na rakaa ya mwisho baada ya salam.

109

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 110

U i s l a m u wa S h i a ya rukuu (kuinama na mikono magotini). c) Kufanya sajida mbili na kisha kumsifu na kumtukuza Mwenyezi Mungu.

Swala zinamalizika kwa kushahadia kwamba Mwenyezi Mungu ni Mmoja na hana washirika na kwamba Muhammad ni mjumbe Wake na Mtume Wake pamoja na swala ya mtume na kizazi chake (tashahudi) na kumtakia rehema na amani Mtukufu Mtume, watu wema wote na wale wote ambao wanashughulika katika swala (taslim).

Swala za kila siku ndio muundo muhimu sana wa ibada ukumbusho juu ya Mwenyezi Mungu. Qur’ani inasema:

“…..hakika Swala inakataza machafu na maovu. Na hakika dhikri (utajo) ya Mwenyezi Mungu ni kubwa kabisa. Na Mwenyezi Mungu anayajua mnayoyafanya. (29:45).

2. Saumu: Tendo la pili la ibada ni kufunga (saumu) katika mwezi wa Ramadhani, mwezi wa tisa wa kalenda ya Kiislam. Katika mwezi huu kila Mwislam mtu mzima lazima ajizuie na kula, kunywa na vitendo vya kujamiiana kuanzia alfajiri hadi machweo ya jua.93 Kama vitendo vingine vya ibada, kufunga saumu lazima kufanyike kwa nia safi na halisi, yaani ni lazima ifanyike hasa kwa ajili ya Mwenyezi Mungu tu na kujikurubisha Kwake.

Sambamba na kuwa karibu na Mwenyezi Mungu na kupata radhi Zake, 93 Makundi kadhaa ya watu huwa yanasamehewa, kama vile wagonjwa au wale walioko safarini.

110

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 111

U i s l a m u wa S h i a kuna faida nyingine nyingi zinazopatikana kutokana na saumu, kama vile kuimarisha dhamira ya mtu, kukumbusha watu juu ya neema za Mwenyezi Mungu kama vile chakula ambacho wanakifaidi kila siku na ambacho wanaweza kujichukulia uhakika, kukumbuka njaa na kiu ya Siku ya Kiyama, kuwasaidia matajiri kuelewa kile kinachowapata watu masikini ili kuzindua hisia zao za ukarimu na huruma, kudhoofisha hamu na matamanio ya mtu na kujenga uelewa wa kibusara na utambuzi wa kiroho. Kwa maelezo mafupi Qur’an inasema:

“Enyi mlioamini! Mmeandikiwa kufunga kama walivyoandikiwa waliokuwa kabla yenu, ili mpate kumcha Mungu.” (2:183).

3. Kwenda Hijja Makka: Kila Mwislam aliyekwisha kubalehe, na ana uwezo wa kifedha na kiafya ni lazima kwa mara moja katika uhai wake atekeleze ibada ya kwenda Hijja Makka katika mwezi wa Dhul-Hajj, mwezi wa kumi na moja wa kalenda ya Kiislam. Ndani ya Makka ndio ulipo msikiti muhimu kwa ajili ya Waislam ulimwenguni kote, Masjid al-Haraam, ambao unazunguka utakatifu wa Ka’aba. Waislam wote wanaelekea kwenye Ka’aba wakati wa swala zao. Hiyo Ka’aba ni jengo la mchemraba lililojengwa na Nabii Ibrahim na mwanawe, Nabii Isma’il, juu ya msingi wa kile ambacho mwanzoni kilijengwa na Nabii Adam (a.s.). Kwa kweli, kwa kiasi kikubwa Hijja ya kwenda Makka ni ujenzi upya wa ishara ya mfano wa kile ambacho Nabii Ibrahim (a.s.) yule mwanatawhidi wa kwanza alichopitia katika sehemu hii hii takriban miaka elfu nne iliyopita. Wakati Ibrahim (a.s.) alipowasili mjini Makka baada ya safari ndefu, aliagizwa na Mwenyezi Mungu afanye maandalizi kwa ajili ya watu kufanya Hijja hapo Makka. Qur’ani inasimulia zile amri alizozipokea: 111

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 112

U i s l a m u wa S h i a

“……. na uitwaharishe nyumba yangu kwa ajili ya wanaozunguka na wakaazi na wanaorukui na wanaosujudi. Na watangazie watu Hijja; watakujia kwa miguu na juu ya kila mnyama aliyekonda kutoka kila njia ya mbali. Ili washuhudie manufaa yao na walitaje jina la Mwenyezi Mungu katika siku maalum juu ya wanyamahowa aliowaruzuku.” (22:26-28).

Hakika nyumba ya kwanza waliyowekewa watu ni ile iliyoko Makka yenye kubarikiwa na mwongozo kwa viumbe. Humo mna ishara zilizo wazi: Mahali aliposimama Ibrahim. Na mwenye kuingia humo huwa katika amani; Na ni haki ya Mwenyezi Mungu juu ya watu kuhiji nyumba hiyo kwa mwenye kuweza njia ya kuiendea. Na atakayekufuru, basi Mwenyezi Mungu si muhitaji wa viumbe. (3:96-97).

Kuhiji Makka kumejaa hali ya uzoefu usiosahaulika, zinazojitokeza sana kati ya hizo pengine ni kutokuwa mbinafsi, udugu, usawa na urahisi. Kila mwaka mamilioni ya Waislam kutoka mabara mbalimbali wanaziacha 112

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 113

U i s l a m u wa S h i a nyumba zao, familia zao, shughuli zao na kila wanachokipenda sana na kutoka kwenda kwenye safari yao kuelekea Makka, mji uliopo ndani ya jangwa. Kila mtu anatakiwa kuwepo hapo, katika mahali pamoja kwa wakati mmoja, wote wakiwa wamevaa nguo namna moja na wakifanya ibada moja hiyo hiyo. Matajiri na masikini, mfalme na mtu wa kawaida, wasomi na maamuma, wote wanasimama bega kwa bega na waliovalia vipande viwili vya nguo nyeupe isiyoshonwa. Yote haya ni jambo ambalo kila mmoja lazima alipitie angalau mara moja katika uhai wake, na kisha ajaribu kutekeleza katika maisha yake ya kila siku zile kanuni zilizodokezwa katika uzoefu huu (alioupata hijja).

4. Utoaji Sadaka: Kutoa sadaka kumependekezwa sana katika Qur’ani na Sunnah na malipo kwa ajili ya vitendo vya sadaka ni makubwa sana. Ingawa kila kitu ikiwa ni pamoja na mali za kifedha za mtu ni vya Mwenyezi Mungu, Qur’ani inawasilisha utoaji sadaka kama kutoa mkopo kwa Mwenyezi Mungu:

“Ni nani atakayemkopesha Mwenyezi Mungu mkopo mwema, ili amrudishie maradufu, na apate ujira mzuri.” (57:11).

Kwa nyongeza juu ya sadaka za hiari, kuna aina fulani za sadaka ambazo ni za wajibu. Kwa mfano, aina moja ya utoaji sadaka ni Zaka, kodi ya mali ya asilimia ndogo tu (kwa kawaida ni asilimia 2.5). Kulipa Zaka sio kutoa zawadi kwa masikini bali ni haki waliyonayo, ambayo ni lazima itimizwe.

“Na katika mali zao ipo haki ya mwenye kuomba na anayejizuia.”

(51:19) Imam Ali (a.s.) amesema: 113

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 114

U i s l a m u wa S h i a “Mwenyezi Mungu amepanga riziki ya mafukara katika mali ya matajiri. Matokeo yake, wakati wowote mafukara watakapokuwa na njaa, ni kwa sababu baadhi ya watu matajiri wamekataa na fungu lao.”

Na wale ambao umiliki wao wa ngano, shayiri, tende, zabibu, dhahabu, fedha, ngamia, ng’ombe na kondoo unapita kiwango fulani cha wingi lazima walipe Zaka katika msingi wa kila mwaka kuwapa wale wasiobahatika kuwa nacho miongoni mwa ndugu zao, yatima, wenye kuhitaji, wasafiri na wengineo. Zaka inaweza kutumika kwa kutoa chakula, makazi, elimu, uangalizi wa afya, makazi ya yatima na huduma nyingine za jamii.

Inafaa kuzingatiwa kwamba katika aya nyingi, kutoa Zaka kumetajwa baada ya mtu kutekeleza swala yake kama ishara ya dini na imani juu ya Mwenyezi Mungu. Kutoa Zaka ni kitendo cha ibada, hivyo ni lazima kufanyike kwa ajili ya Mwenyezi Mungu tu. Kwa hiyo, sio tu kwamba inawasaidia wenye haja na kuchangia kwenye uimarishaji wa haki za kijamii na maendeleo, bali pia inatakasa kutokana na ubahili na choyo katika nyoyo za wale wanaoitoa. Qur’ani inasema:

“Chukua sadaka katika mali zao uwasafishe na uwatakase kwayo. Na uwaombee rehema……” (9:103) Khumsi: Waislam wa Shi’ah vilevile wanaamini katika kodi nyingine ya wajibu inayoitwa ‘Khums’ ambayo ina maana ya moja ya tano. Ni kodi ya asilimia ishirini katika faida ya ziada ambayo mtu anaitengeneza kwa mwaka.

Mwishoni mwa mwaka wa fedha, mtu analipa asilimia ishirini ya mapato

114

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 115

U i s l a m u wa S h i a yake yote, baada ya matumizi yake ya nyumbani na gharama za biashara.94 Wajibu wa kulipa khums umetajwa ndani ya Qur’ani:

“Na jueni kwamba chochote mlichopata ghanima, basi khumsi yake ni ya Mwenyezi Mungu na Mtume na jamaa na mayatima na masikini na msafiri. Ikiwa nyinyi mmemwamini Mwenyezi Mungu na tuliyoteremsha kwa mja wetu…..” (8:41) Waislamu wa Sunni kwa kawaida wanaamini kwamba aya hiyo inahusiana na kile Waislam wanachokipata kwenye vita tu, yaani ngawira za kivita.

Kwa mujibu wa fiqhi ya Shi’ah, nusu ya khums hiyo inamhusu Imam wa Kumi na Mbili, mtu wa mwisho aliyebakia wa Nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) na mrithi wake, na nusu hiyo nyingine inawahusu wale wenye haja miongoni mwa kizazi cha Mtume wanaoitwa Masayyid – (Masharifu kwa Sunni). Khums lazima itumike chini ya usimamizi wa kiongozi wa kidini wa Shi’ah (Marja‘al-Taqliid), yaani yule faqihi ambaye mtu anamfuata kuhusiana na masuala ya matendo ya ibada. Hii ni kuhakikisha kwamba inatumika katika njia ambayo inamridhisha Imam al-Mahdi (a.s.).

Ile sehemu inayomhusu Imam mwenyewe kwa kawaida inatumika katika seminari za Kiislam na miradi mingine ya kielimu kama vile kuchapisha vitabu vyenye manufaa na kujenga misikiti na shule.

94 Kuna masuala mengine yaliyotajwa katika fiqhi ya Shi’ah ambamo kulipa khums unakuwa ni wajibu wa lazima. Maoni yaliyotajwa hapo juu ndio ya kawaida kabisa.

115

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 116

U i s l a m u wa S h i a 5. Jitihada kwa ajili ya Mwenyezi Mungu: Kila Mwislam anapaswa kufanya jitihada sana kupambana kwa ajili ya Mwenyezi Mungu katika njia mbalimbali ili kuleta maendeleo kwenye maisha ya mwanadamu kwa jumla na hususan kwa maisha binafsi. Qur’ani inasema:

“……Yeye ndiye aliyewaumba kutokana na ardhi na akaifanya iwe koloni lenu…..” (11:61) Kutojiingiza kwenye misiba ya wanadamu au kuwa mvivu katika maisha yake mtu binafsi kunashutumiwa sana. Kinyume chake, mtu anayefanya kazi kwa bidii na kupata fedha ya kutumia juu ya familia yake na kuboresha hali zao za maisha anachukuliwa kama shujaa katika kujitahidi kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, ni Mujtahid. Mfano wa wazi sana na muhimu wa mapambano haya (Jihad) ni kupigana ili kulinda haki na maadili kama ukombozi, uhuru, uadilifu, heshima na msimamo wa ummah wa Kiislam.

Qur’ani inasema:

“Wameruhusiwa (kupigana) wale wanaopigwa vita kwa sababu wamedhulumiwa. Na kwa hakika Mwenyezi Mungu ni Muweza wa kuwasaidia. Wale ambao wametolewa majumbani mwao pasipo haki, ila tu kwa kuwa wanasema Mola wetu ni Mwenyezi Mungu……”

(22:39-40).

116

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 117

U i s l a m u wa S h i a

“Na mna nini hampigani katika njia ya Mwenyezi Mungu na ya wale wanaoonewa katika wanaume na wanawake na watoto ambao husema: Ewe Mola wetu! Tutoe katika mji huu ambao watu wake ni madhalimu, na tujaalie mlinzi kutoka kwako.” (4:75) Jihadi vilevile inajumuisha mambo binafsi mengi ambamo familia ya mtu, mali yake, au heshima yake vinaweza kuwa hatarini, kuporwa au kuharibiwa. Kwa mujibu wa Hadith nyingi, mtu anayeuliwa wakati akitetea familia yake au ardhi anahesabika kuwa sawa na askari ambaye ameuawa kishahidi kwenye uwanja wa vita.

Jihadi ni lazima iendelee hadi pale haki itakapopatikana. Qur’ani inasema: Na piganeni nao mpaka kusiwe na fitina, …..” (2:193). Katika kipimo kikubwa, bila shaka vita vimekuwa vikipiganwa mfululizo kuanzia mwanzo wa kuumbwa mwanadamu, vita kati ya wema na uovu, haki na batili, kati ya kundi la Mwenyezi Mungu na la kundi la Shetani. Vita hivi vitaendelea hadi mwisho wa wakati pale ambapo dunia itakuwa imejazwa na haki na usawa, chini ya himaya ya al-Mahdi (a.s.).

Iwapo ipiganwe kwa kalamu, ulimi, silaha au njia nyingine yoyote, jihadi ni kitendo cha ibada, na ni lazima ifanywe kwa nia safi, yaani, kwa ajili ya Mwenyezi Mungu na kwa ajili ya kupatikana kwa haki. Hairuhusiwi kupigana au kupambana kwa ajili ya malengo ya kidunia, kwa ajili ya heshima binafsi au ya kabila lolote lile, mbari au taifa, kwa ajili ya kukalia ardhi ya wengine ili kuwa tajiri zaidi au na uwezo zaidi. Kwa kweli, jihadi kwanza kabisa inaanza ndani ya nafsi ya huyo mujahidi. Ili kuhakikisha kwamba mtu anaweza kushinda vita vya nje dhidi ya maovu, mtu ni sharti kwanza 117

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 118

U i s l a m u wa S h i a apigane na matamanio yake mabaya na hawaa zake, na ni lazima kwanza aukomboe moyo wake mwenyewe kutokana na kuwa makazi ya shetani ili kupata hadhi na heshima ambayo Mwenyezi Mungu (swt.) ameitunuku juu ya wanadamu. Qur’ani inasema:

“Ewe nafsi yenye kutulia, rejea kwa Mola Wako hali ya kuridhia (na) mwenye kuridhiwa. Basi ingia katika waja wangu wema. Na ingia kwenye Pepo Yangu.” (89:27-30).

Kwa mujibu wa hadith inayojulikana sana, wakati mmoja Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) aliwaambia kundi moja la masahaba zake ambao walikuwa wameshinda vitani: “Vizuri sana. Karibuni enyi watu ambao wamekamilisha jihadi ndogo (al-jihaad al-asghar) na ambao juu yao jihadi kubwa (al-Jihad al-akbar) inabakia kuwa wajibu.” Wakiwa wameduwaa, masahaba hao, ambao walikuwa wamewashinda maadui na ambao walikuwa wamejiandaa kutoa muhanga maisha yao katika kuutetea Uislamu, wakauliza: “Ni ipi hiyo jihadi kubwa?” Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) alijibu: “Hiyo jihadi kubwa ni kupambana dhidi ya nafsi zenu wenyewe.” Hivyo kuzuia tamaa, kuikata nafsi yake mtu kutokana na kufanya maovu na kutakasa tumbo lake mtu ndio jihadi kubwa sana na ngumu.

Kwa kumalizia hebu turejee kwenye baadhi ya sifa za wale ambao wanajitahidi kwa ajili ya Mwenyezi Mungu kama ilivyoelezwa na Mwenyezi Mungu Mwenyewe:

118

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 119

U i s l a m u wa S h i a

“Wale walioamini na wakahama na wakapigana jihadi katika njia ya Mwenyezi Mungu, kwa mali zao na nafsi zao, wana cheo kikukbwa mbele ya Mwenyezi Mungu, na hao ndio wenye kufuzu. Mola wao anawabashiria rehema kutoka kwake na radhi na pepo ambazo watapata humo neema zitakazodumu. Watadumu humo milele. Hakika kwa Mwenyezi Mungu kuna malipo makubwa.” (9:20-22).

6. Kuamrisha mema na kukata maovu: Kuamrisha mema (al-amr bi al-ma‘ruuf) na kukataza maovu (al-nahy ‘an al-munkar) ni matendo mawili ya ibada ambayo kila Mwislam aliyebalehe anapaswa kuyatenda wakati wowote yanapohitajika. Hakuna Mwislam anayeweza kutojali yanayotokea katika ulimwengu unaomzunguka.

Sehemu ya wajibu wa kijamii wa kila Mwislam mmoja ni kuchunga maadili ya kibinadamu na ya kidini, na wakati wowote moja kati ya hayo kwa makusudi likapuuzwa au kuvunjwa ni lazima awashauri na kuwaelekeza wale wanaohusika kwenye kutekeleza mema na kuacha maovu na matendo ya dhambi. (3:103, 110, 114; 7:199; 9:71, 112; 22:41).

MLANGO WA TANO SIFA ZA JUMLA ZA UISLAMU NA USHI’AH Njia sahihi ya kuuangalia Uislam ni kuutazama kama mfumo. Uislam sio idadi ya imani na matendo ya hapa na pale, wala idadi ya taratibu usio na kiini cha uunganishaji. Bali ni mfumo kamili ulioshushwa na Mwenyezi Mungu kutoa mwelekeo wa vipengele vyote vya maisha ya mwanadamu, 119

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 120

U i s l a m u wa S h i a katika zama zote na katika hali tofauti. Uislam ni mfumo kwa vile una vitu vyote vya asili vinavyohitajika kukidhi mahitaji yote ya mwanadamu katika kuenea na kukamilika kwake. Uislam umeanzisha maadili na njia za kinadharia na kivitendo zinazohitajika kuyafikia. Uwezo wa Uislam wa kushughulika na upana mkubwa wa changamoto na matatizo katika zama zote tofauti na kuleta maendeleo thabiti chini ya mazingira kadhaa ya kiutamaduni, kijamii, kiuchumi na ya kivitendo bila ya kupoteza utambulisho na msimamo wake ni ishara ya kufaa kusiko kifani kwa mfumo wa fikra wa Uislamu. Waislamu ndio wa kwanza kukubali kwamba sababu ya mafanikio haya na nguvu hizi imo ndani ya Uislamu wenyewe na sio ndani yao Waislam au watawala wao. Katika kinachofuata, nitarejea kwenye sifa kuu tatu za Uislam kutoka kwenye mtazamo wa Shi’ah, au kwa kulieleza tofauti, sifa kuu tatu za Uislam wa Shi’ah: kiroho, kimantiki na kutafuta haki. Bila shaka, kuna nyingine ambazo kimantiki zinapaswa kuchunguzwa, kama vile uwezo wa mtu, msukumo wa sanaa, sayansi na namna nyingine za ustaarabu, na namna ya ufahamu.

Kiroho: Uislam unawahimiza wafuasi wake kwenda zaidi ya mambo ya kimaada ya maisha ya kila siku na kutafuta ile asili hasa ya ya uhai wa mwanadamu na uhusiano wake na dunia isiyoonekana na dunia ya kiroho. Katika kipande cha ushairi kinachohusishwa na Imam Ali (a.s.) mkazo umewekwa juu ya umuhimu wa dunia ya kiroho ambayo binadamu wanaificha ndani yao wenyewe: “Tiba unayo wewe, lakini huoni, na maradhi ni kutoka kwako wewe, lakini hutambui.

Wewe ni kitabu cha waziwazi ambacho herufi zake hudhihirisha yaliyofichika.

Unadhani wewe ni bonge dogo fulani Wakati ambapo ndani yako wewe mnakaa ile dunia muhimu sana?”95 95 Insaan-e Kaamil cha Mutahhari, uk. 203.

120

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 121

U i s l a m u wa S h i a Katika Uislamu, imani juu ya ufufuo na dunia nyingine ni ukweli uliopo daima uliounganishwa na mtazamo wa mtu kwenye maisha haya, sio jambo lisilo na maana na lililowekwa kwenye mustakabali ujao siku za usoni za mbali kabisa. Ikiligusia hili, Qur’ani inasema:

“Wanajua dhahiri ya maisha ya dunia na wameghafilika na Akhera.”

(30:7) Qur’ani inawaalika wanadamu kuchunguza ulimwengu wa kiroho ulioko ndani yao wenyewe kama mlango wa kwenye mambo ya dunia ya kiroho:

“Na hivi karibuni tutawaonyesha alama zetu kwenye peo za macho na ndani ya nafsi zao wenyewe, mpaka iwe wazi kwao kwamba ni kweli.”

(41:35)

Na katika ardhi zipo Ishara kwa wenye yakini Na katika nafsi zenu, Je, hamwoni?” (51:20-21).

Katika hadith maarufu, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anaunda kama ifuatavyo ule uhusiano kati ya elimu ya mtu juu ya nafsi yake na elimu ya mtu juu ya Mwenyezi Mungu: “Yeyote anayejijua yeye mwenyewe (nafsi yake) anamjua Mola Wake.”

Uchunguzi wa uhusiano huu, yaani, uhusiano kati ya elimu ya mtu juu ya Mwenyezi Mungu na elimu juu ya nafsi yake inarejewa moja kwa moja ndani ya Qur’ani:

121

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 122

U i s l a m u wa S h i a

“Wala msiwe kama wale waliomsahau Mwenyezi Mungu, kwa hiyo akawasahaulisha nafsi zao, hao ndio wavunjao sharia.” (59:19).

Kwa hiyo, elimu juu ya nafsi takatifu na ya juu kwa mujibu wa dini yoyote, yaani Mwenyezi Mungu, imeunganishwa na elimu yake mtu binafsi juu ya uhalisia wake mwenyewe, ambayo kwa hali yoyote ile haiwezi kutambuliwa kwa hali ya kimaumbile ya binadamu, yaani mwili.96 Inapaswa pia kufahamika kwamba elimu ya nafsi ya mtu pekee haitoshi.

Baada ya kujua uhalisia wa nafsi, mtu anapaswa kuishughulikia kwa kuielimisha, kuifundisha na kuitakasa. Mchakato wa kulea na kukuza mambo ya kiroho unaweza kuhitimishwa kama ifuatavyo: 1. Uangalifu kwa nafsi ya mtu (kinyume na kuipuuza na mzamo katika maisha ya uyakinifu); 2. Mtu kuijua nafsi yake, pamoja na uhalisia wake, akili timamu, uwezekano na kila chenye kuinufaisha au kuidhuru; 3. Mtu kuitunza nafsi yake.97 Mchakato wa kuitunza nafsi yake mtu inahusisha yafuatayo: a) Kupata imani na dini inayofaa; b) Kujizuia na matendo maovu na kufanya vitendo vya uchamungu; 96 Majlis, Biharul-Anwaar, Jz. 2, uk. 32, namba 22 na Jz. 95, uk. 456, namba 1.

97 Qur’ani inasema: “Enyi mlioamini! Jiangalieni nafsi zenu. Hawawadhuru waliopotea ikiwa mmeongoka. (5:105). Imam Ali (a.s.) anasema: Wakati wowote elimu ya mtu inapoongezeka, mazingatio yake juu ya nafsi yake pia huongezeka na anafanya juhudi zote kuizoesha na kuitakasa. (Mustadrakul-Wasa’il cha Nuuri, Jz. 11, uk. 323, namba 16)

122

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 123

U i s l a m u wa S h i a c) Kuwa na sifa nzuri na kuondoa zile mbaya; d) Kuendeleza safari ya kiroho hadi mtu anakuwa mtumwa wa kweli anayekutana na Mola Wake.98 Kutegemea katika mafundisho ya Qur’ani na Hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Ahlul-Bayt wake (a.s.) Uislam una urithi mkubwa sana wa mambo ya kiroho uliojengwa karibu na mambo hayo hapo juu. Yeyote anayetaka kujizoeza mambo ya kiroho ya Kiislam ni lazima pia ajue kwamba ni mfumo uliofunzwa na wenye uzoefu wa muda mrefu, unaopenyeza vipengele vyote vya maisha. Katika Uislam kila kitu kimepangwa ili kuhudumia mambo ya kiroho ya mwanadamu na kurahisisha ukaribu wake kwa Mwenyezi Mungu, kutoka kwenye vitendo vya kidini kama vile kuswali na kufunga hadi kwenye mfumo wa kijamii kama vile uchumi wa Kiislam, siasa na sheria za kimahakama. Idadi ya mfano ya riwaya na du’a za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Ahlul-Bayt kuhusiana na matunda ya safari ya kiroho na mchakato wa kupata ukaribu na kukutana na Mwenyezi Mungu sasa utawasilishwa.99 Msaada Kamili wa Mwenyezi Mungu: Katika Hadith maarufu, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anasimulia kwamba 98 “Kukutana na Mwenyezi Mungu” (liqa’-ul-lah) ni maneno ya ndani kabisa katika usufi wa Kiislamu. Msemo huo una mizizi yake ndani ya Qur’ani. Kwa mfano, Qur’ani inasema: “…..Mwenye kutarajia kukutana na Mola wake, basi na atende matendo mema, wala asimshirikishe yeyote katika ibada ya Mola wake. (18:110). Bila shaka, ni dhahiri kwamba kukutana huko sio kwa kimwili.

99 Kwa nyongeza ya kinachofuata katika maelezo haya, kumkaribia Mwenyezi Mungu kuna matokeo mengine kwa kiwango cha mtu binafsi na kwa jamii kwa jumla, kama vile amani, kujiamini, furaha, uhakika na neema za kimaada. Hizo zilizotajwa katika maelezo ni zilizoteuliwa tu kwa sababu ya umuhimu wao na ukatikati (centrality) wao. Kwa ajili ya mjadala juu ya baadhi ya matokeo ya ukaribu na Mwenyezi Mungu, tazama Shomali, 1996, uk. 148-158.

123

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 124

U i s l a m u wa S h i a alimuuliza Mwenyezi Mungu kuhusu hali ya waumini, na majibu ya Mwenyezi Mungu yalijumuisha yafuatayo: “Hakuna mmoja kati ya waja Wangu anayeweza kuomba ukaribu na Mimi kwa kile ambacho ni chenye kupendeza sana Kwangu kuliko vitu ambavyo nimevifanya kuwa ni wajibu kwake. Kisha, kwa kufanya vitendo vilivyopendekezwa (nawaafil), yeye anaendelea kupata ukaribu na Mimi, kiasi kwamba Mimi ninampenda. Wakati ninapompenda yeye, nitakuwa ni sikio ambalo kwalo yeye anasikia nalo, macho ambayo anaona kwayo, na mkono ambao anapigia nao. Kama akiniita, Mimi nitamjibu wito wake, na kama akifanya maombi, Mimi nitamkidhia.”100 Elimu Kamili: Kuna Hadith nyingi zinazoashiria kwamba moja ya matokeo ya kuwa mtu amepata ukaribu wa kiroho na Mwenyezi Mungu ni kujaaliwa kuwa na elimu nyingi juu ya uhalisia wa ulimwengu, ikiwa ni pamoja na miujiza mingi ambayo haiwezi kujulikana kwa njia za kawaida za kujifunza na kufundisha. Tena Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anamnukuu Mwenyezi Mungu akisema kuhusiana na mja ambaye amepata ukaribu na Yeye: “Nitampenda wakati yeye akinipenda Mimi na nitamfanya apendwe na viumbe Wangu, na nitamfungulia macho yake ya ndani kwenye utukufu Wangu na heshima, na sitamfichia (elimu ya) teule ya maumbile Yangu. Hivyo katika giza la usiku na mwanga wa mchana, Mimi nitamwambia siri ili kwamba maongezi yake na viumbe na maswahiba zake yatakatika. Nitamfanya ayasikie maneno Yangu na maneno ya malaika Zangu na nitamdhihirishia siri nilizozificha kwa 100 Usuul al-Kafi, Jz. 2, uk. 352 na 353.

124

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 125

U i s l a m u wa S h i a viumbe Wangu.”101 Kujitenga kwa ajili ya kumuabudu Allah: Kutengwa kabisa na kila kitu mbali na Mwenyezi Mungu kuna maana ya kuwa huru kutokana na kutegemea juu ya kitu chochote badala ya Mwenyezi Mungu, na kukiona kila kitu kama ishara Yake na udhihirisho wa uwezo na huruma. Waja wa kweli wa Mwenyezi Mungu wanaishi ndani ya jamii huku wakibakia wazingatiaji jumla jumla wa Mwenyezi Mungu, na wanamkumbuka Yeye mfululizo. Qur’ani inakisifia kikundi cha watu: “Watu ambao biashara wala kuuza hakuwashughulishi na kumdhukuru Mwenyezi Mungu, na kuisimamisha Swala na kutoa Zaka…..

(24:37). Imam Ali na watu wengine wa Nyumba ya Mtukufu Mtume walimuomba Mwenyezi Mungu wakisema: “Mola Wangu! Nifanye niwe nimejitenga na kila kitu mbali na Wewe, na uongoe umaizi wa nyoyo zetu kwa nuru ya kukuangalia Wewe, mpaka uoni wa nyoyo zetu upenye mapazia ya mwanga na ufikie Chanzo na Utukufu na kuziweka nafsi zetu kuwa zimening’inia kwenye fahari ya utakatifu Wako.”102 Lango la kwenye Uwanja wa Nuru: Hadith hizo hapo juu na nyingine nyingi zinarejelea kwenye ukweli kwamba moja ya matokeo ya maendeleo katika njia ya kiroho ni kuondosha giza na kuingia kwenye uwanja wa nuru. Jambo hili limeelezewa wazi na Qur’ani.103 101 Biharul-Anwaar, Jz. 77, uk. 28 na 29.

102 al-Munaajaat al-Sha’baniyah ndani ya Mafaatiih al-Jinaan.

103 Tazama kwa mfano aya ya 2:257 na 5:16. Uwanja wa nuru ni maudhui muhimu sana katika falsafa ya Kiislam na usufii.

125

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 126

U i s l a m u wa S h i a Mapenzi Makubwa juu ya Mwenyezi Mungu: Sufi’i sio yule anayempenda Mwenyezi Mungu tu, bali ni yule anayempenda Mwenyezi Mungu peke yake, kwa sababu kupenda kwake ama kuchukia jambo lolote ni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu pekee. Yeye anaridhia na kupenda kile tu ambacho Mwenyezi Mungu, Mpendwa wake anakiridhia na kukipenda. Hana utashi au matamanio mbali na yale ya Mwenyezi Mungu. Mapenzi ya sufi’i juu ya Mwenyezi Mungu yanapenya kwenye mapenzi yake juu ya kitu kingine chochote kile.104 Imam Ja’far as-Sadiq (a.s.) anasema: “Moyo safi ni ule unaokutana na Mola Wake wakati ambapo upo huru kutokana na mtu mwingine yeyote yule.”

Hakuna chochote mbali na kumfikia Mwenyezi Mungu kinachoweza kumridhisha msafiri wa kiroho. Qur’ani inasema:

“Ehe! Kwa kumdhukuru Mwenyezi Mungu nyoyo zinatua.” (13:28) Imam Ali bin Husein, Zaynul-Abidiin (a.s.) anasema: “Hakuna kitakachopoza kiu yangu, bali kukufikia Wewe; kitakachotuliza shauku yangu bali kukutana na Wewe, kitakachopunguza uchu wangu bali kuuangalia uso Wako; kitakachonituliza katika sehemu yangu ya makazi bila ya ukaribu Nawe.”105 104 Kwa maelezo ya kina juu ya mapenzi, tazama Love in Christianity and Islam (2002) cha M. Heydarpoor 105 The Psalms of Islam (zaburi ya Kiislam), uk. 251 na 252.

126

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 127

U i s l a m u wa S h i a Kumshuhudia Mwenyezi Mungu katika kila kitu: Sufi’i ndiye anayemshuhudia Mwenyezi Mungu katika kila jambo. Imam Husein (a.s.) anasema: “Ewe Mola Wangu! Kupitia namna mbalimbali za dalili Zako (katika ulimwengu wa uhai) na mabadiliko katika hali na tabia, nilitambua kwamba lengo ni kufanya Wewe ufahamike kwangu katika kila jambo, ili kwamba nisiweze kukupuuza katika jambo lolote.”106 Imam Ali (a.s.) anasema: “Mimi sikuangalia kitu chochote ila nilimuona Mwenyezi Mungu ndani yake, pamoja nacho na baada yake.”107 Ni dhahiri kwamba uoni huu unaozungumziwa, juu ya Mwenyezi Mungu Mtukufu umetukuka bila kikomo zaidi ya kadiri ya jicho la kimwili. Shi’ah kwa kauli moja wanaamini kwamba Mwenyezi Mungu hawezi kuonekana kwa jicho la kawaida, ama katika dunia hii au katika ile ijayo ya Akhera.

Mjadala uliopita unaonyesha kwamba usufi’i (hali ya kiroho) wa Kiislam umemlenga Mwenyezi Mungu kikamilifu kabisa. Thamani ya mtu, maudhui ya safari hii na bora ya viumbe wa Mwenyezi Mungu, unafafanuliwa na nafasi ambayo anaishikilia katika njia kuelekea kwa Mwenyezi Mungu, kwa kiwango ambacho anacho ama mbali na Yeye au karibu na Naye.

Du’a: Moja ya udhihirisho wa usufi’i katika Uislam wa Shi’ah ni du’a, kitendo kilichosisitizwa sana ndani ya Qur’ani na Hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Ahlul-Bayt wake (a.s.). Kwa mfano Qur’ani inasema: 106 Du’a ya ‘Arafah katika Mafaatiih al-Jinaan.

107 Sadr al-Din al-Shiraazii, al-Asfaar, Jz. 1, uk. 117, Jz. 4, uk. 479 na Jz. 5, uk.

27.

127

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 128

U i s l a m u wa S h i a

“Sema, Mola wangu asingewajali lau si kupewa kwenu mwito (wa swala)……” (25:77).

“Na waja Wangu watakapokuuliza habari Yangu, Mimi niko karibu.

Naitikia maombi ya mwombaji anaponiomba.” (2:186)

“Na Mola wenu amesema: Niombeni nitawaitikia…..” (40:60) Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Du’a ni silaha ya mu’mini na ni nguzo ya dini.”

Maimam wa Ahlul-Bayt wa Mtukufu Mtume (a.s.) wamesema: “Bora ya ibada ni du’a.’ ‘Du’a ndio kiini cha ibada,’ ‘Hakika du’a ni tiba kwa aina zote za maradhi.’”

Riwaya nyingi za Ahlul-Bayt wa Mtukufu Mtume (a.s.) zinaelezea vipengele mbalimbali vya du’a, kama vile maana yake na lengo, maelekezo juu ya jinsi gani na lini ufanye du’a, na vipingamizi kwenye kujibiwa du’a.

Kwa nyongeza, kuna matini nyingi fupi na ndefu zilizosimuliwa kutoka kwa Maimam wa Ahlul-Bayt (a.s.) zilizomo kwenye vyanzo vya Shi’ah.

Mijaladi kadhaa imeandikwa kwa matokeo ya hilo na wanachuoni wa Shi’ah kwa njia ya maelezo juu ya matini hizo.

Mkusanyiko wa du’a unaojulikana vizuri katika Uislam kwa jumla ni alSahifatus-Sajjadiah kilichoandikwa na Imam Ali bin Husein, Zaynul128

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 129

U i s l a m u wa S h i a Abidiin (a.s.).108 Kitabu hiki ni kazi mahiri ya mambo ya kiroho ya Kiislam ambayo inajumuisha mambo ya kitheolojia, kifalsafa na kisaikolojia vile vile.109 Kile kilichoongezea katika umuhimu wa kitabu hiki ni kwamba du’a zote hizo zinahusika na moja ya nyakati muhimu katika historia ya Uislam, yaani, kipindi cha baada ya kifo cha kishahidi cha Imam Husein (a.s.), yule mjukuu wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na wafuasi wake pamoja na watu wake 72. Imam Ali ibn al-Husein (mtoto wa Imam Husein ajulikanaye kama Zaynul-Abidiin – pambo la wenye kuabudu) alikuwa mgonjwa sana wakati wa tukio la Karbala mwaka 61AH. na alichukuliwa mateka pamoja na dada yake Zaynab, mjukuu wa kike wa Mtukufu Mtume na wanawake wengine na watoto wa familia yake. Kuanzia kuachiwa kwake baadae hadi mwisho wa uhai wake, au kwa usahihi zaidi, mpaka Katika kumtukuza Mwenyezi Mungu Rehma na amani juu ya Muhammad na Ahlul-Bayt wake Rehma na amini kwa Wabebaji wa Arshi Rehma na amani kwa Wathibitishaji wa Arshi Du’a yake kwa ajili yake na marafiki zake maalum Du’a yake wakati wa asubuhi na jioni Du’a yake kwa ajili ya kazi zenye wasiwasi Du’a yake kwa ajili ya kutafuta hifadhi Du’a yake kwa ajili ya shauku Du’a yake kwa ajili ya kutafuta kimbilio kwa Mwenyezi Mungu Du’a yake kwa ajili ya matokeo mazuri Du’a yake kwa ajili ya kukiri Du’a yake katika kutafuta mahitaji Du’a yake katika matendo maovu Du’a yake wakati akiwa mgonjwa Du’a yake kwa ajili ya kuomba kutolewa katika dhambi Du’a yake dhidi ya Shetani 108 Kitabu hiki kimetafsiriwa kwa Kiingereza zaidi ya mara moja. Tafsiri iliyo nzuri zaidi ni ile ya William Chittick kwa jina la The Psalms of Islam.

109 Al-Sahifah as-Sajjadiah kimetengenezwa na Du’a 54 kama zifuatazo: 129

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 130

U i s l a m u wa S h i a Du’a yake wakati wa hatari Du’a yake kwa ajili ya kuomba mvua wakati wa ukame Du’a yake kwa ajili ya tabia tukufu za kimaadili Du’a yake wakati alipohuzunishwa na jambo Du’a yake wakati wa dhiki Du’a yake kwa ajili ya afya njema Du’a yake kwa ajili ya wazazi wake Du’a yake kwa ajili ya watoto wake Du’a yake kwa ajili ya majirani na marafiki Du’a yake kwa ajili ya watu wa mipakani Du’a yake katika kukimbia Du’a yake wakati mahitaji yake yalipopungua Du’a yake kwa ajili ya msaada katika kulipa madeni Du’a yake kwa ajili ya kutubia Du’a yake katika swala ya usiku Du’a yake kwa ajili ya kuomba lililo bora Du’a yake wakati anapokuwa matesoni Du’a yake katika kuridhika na amri za Mwenyezi Mungu Du’a yake wakati anaposikia mlio wa radi Du’a yake kwa ajili ya kutoa shukurani Du’a yake kwa ajili ya kuomba msamaha Du’a yake kwa ajili ya kutafuta maghfira Du’a yake wakati kifo kilipotajwa Du’a yake kwa ajili ya kuomba kinga na ulinzi Du’a yake katika kumaliza usomaji wa Qur’ani Du’a yake wakati alipouangalia mwezi mwandamo mpya Du’a yake kwa ajili ya ujio wa mwezi mtukufu wa Ramadhani Du’a yake kwa ajili ya kuuaga mwezi wa Ramadhani Du’a yake kwa ajili ya siku ya Iddi na siku ya Ijumaa Du’a yake kwa ajili ya Siku ya Arafah Du’a yake kwa ajili ya siku ya kutoa kafara na siku ya Ijumaa Du’a yake kwa ajili ya kuzuia hila za maadui Du’a yake wakati wa hofu 130

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 131

U i s l a m u wa S h i a Du’a yake katika kukiri makosa na udhalili Du’a yake katika kusihi Du’a yake katika kujishusha yeye mwenyewe Du’a yake kwa ajili ya kuondokewa na usumbufu

Kuuliwa kwake kishahidi, Imam Zaynul-Abidiin na wafuasi wake waliwekwa kwenye kifungo na uchunguzi. Chini ya mazingira haya, kutunga matini za du’a kulitumika kama njia inayofaa kwa ajili ya kuwasilisha mafundisho sahihi ya Kiislam na mambo ya kiroho (Usufi’i). Mtu anaweza akaona tena ni jinsi gani usufi’i katika Uislam ulivyofungamana na wajibu wa kijamii; Mwislam wa kweli katika nyakati zake za faragha kabisa za swala hawezi kupuuza kile kinachotokea katika mazingira yanayomzunguka au kutokujali wajibu wake wa kijamii.

Mantiki: Moja ya mambo muhimu katika masomo ya kidini na katika falsafa ya dini ni kufafanua wajibu wa mantiki na uhusiano wake na wahyi. Kama tulivyokwisha kuona, Uislam unachukulia mantiki kama moja ya neema kubwa sana iliyotolewa na Mwenyezi Mungu kwa binadamu. Ni kwa njia ya mantiki kwamba tunajielewa sisi wenyewe na dunia iliyotuzunguka sisi.

Ni kwa njia ya mantiki kwamba tunatambua umuhimu wa kuchunguza asili yetu na Yule aliyetuumba. Lau tusingekuwa na mantiki, tusingekuwa tunawajibika kwa ajili ya vitendo au imani zetu. Katika Uislam wa Shi’ah hususan, msisitizo mkubwa umekuwa wakati wote ukiwekwa juu ya mantiki na elimu ya mantiki. Msisitizo huu unatokana na Qur’ani na hadith za Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Maimam wa Ahlul-Bayt yake. Qur’ani inasema katika aya mbalimbali:

“Hakika katika hayo kuna ishara kwa watu wanaotia akilini (mambo).” (13:4; 16:12; 30:24 131

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 132

U i s l a m u wa S h i a Qur’ani vilevile inawalaumu zaidi ya mara moja wale ambao hawafikiri au kutumia mantiki. Riwaya ifuatayo, iliyochaguliwa kutoka kwenye idadi kubwa ya hadith zinazopatikana juu ya jambo hili, inaonyesha nafasi ya mantiki katika itikadi ya Shi’ah. Imam Ja’far as-Sadiq (a.s.) anasema: “Yeyote mwenye akili anayo imani na kila mwenye imani ataingia Peponi.”110 Kwa kuwa na mantiki mtu anakuja kuelewa ukweli, kuamini Uislam na kufuata mafundisho ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), na hatimaye mtu atakuwa na uwezo wa kuingia Peponi. Katika riwaya yenye umaizi mkubwa akizungumza na mmoja wa wafuasi wake, Hishaam bin Hakam, Imam Musa Kadhiim (a.s.) amesema: “Kwa mantiki Mwenyezi Mungu anakamilisha hoja Yake.

Mwenyezi Mungu amewaandaa Manabii Wake pamoja na uwezo wa kuelezea maoni yao katika namna ambayo watu wote wataweza kuelewa. Mwenyezi Mungu amewaonyesha watu umola Wake kupitia mantiki.’ Halafu Imam akasoma aya hii ya Qur’ani tukufu: “Mungu wenu ni Mungu Mmoja, hakuna mungu isipokuwa Mwenyezi Mungu ambaye Mpole na Mwenye rehema ….. Hakika katika kuumba mbingu na ardhi na katika kupishana kwa mchana na usiku, na katika merikebu zinazosafiri baharini, na katika mvua inayoshuka kutoka mawinguni kuleta uhai juu ya ardhi, na aina zote za wanyama ambao Mwenyezi Mungu amewaeneza juu ya ardhi, na pia katika mwenendo wa upepo na mawingu ambavyo Mwenyezi Mungu ameviweka baina ya ardhi na mbingu – katika vyote hivi kuna ishara kwa wale wenye kufikiri.” Kisha Imam (a.s.) akasema: ‘Mwenyezi Mungu amezifanya ishara hizi kuwa hoja ya kuwaonyesha watu kwamba wao wanaye Muumba Ambaye anapanga kila kitu kwa ajili yao na Ambaye anakielekeza kila kitu, kwa sababu kisha Mwenyezi Mungu 110 Usul al-Kafii, Jz. 1, uk. 11 132

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 133

U i s l a m u wa S h i a anasema: “Hakika kuna ishara katika mambo haya kwa wale wanaotumia mantiki.’”111 Rejea nyingine nyingi kwenye Qur’ani zimefanyika katika riwaya hii, ambazo zinaonyesha kwamba Mwenyezi Mungu katika ujumbe Wake wa mwisho anachukulia mantiki kama njia pekee ambayo kwayo wanadamu wanakuwa wanawajibika na kuja kuelewa ukweli. Maswali yote Siku ya Kiyama ni yenye kuwiana na uwezo wa kimantiki wa watu. Wale ambao wamepewa elimu kubwa zaidi wao wataulizwa kwa kina zaidi kuliko watu wa kawaida.

Moja ya kazi za msingi za mantiki ni kutuelekeza kwenye ukweli wa dini.

Shi’ah wanaamini kwamba matumizi ya mantiki ndio njia pekee ambayo mtu anaweza kuja kuelewa kwamba Mwenyezi Mungu yupo, kwamba Yeye amewatuma watu maalum kama Mitume Wake na kwamba ufufuo utakuja kutokea. Kwa hakika ni wajibu wa kila Mwislam kuchunguza na kuhoji itikadi zake mpaka apate uhakika, na awe na uwezo wa kutetea itikadi zake kwa hoja za kimantiki. Waislam hawaruhusiwi kusema kwamba wanamuamini Mwenyezi Mungu bila ya sababu yoyote maalum ama kujiita Waislam kwa sababu tu wazazi wao ni Waislam au kwa sababu wamezaliwa kwenye jamii ya Kiislam. Imani ni jambo la kifikira na sio la kuigiza. Kila mmoja anashauriwa kupata imani yake kwa hoja madhubuti.

Kwa njia hii, mtu anaweza kujiamini katika imani yake, na hakuna kinachoweza kumsababishia shaka ndani yake.

Jambo jingine linaloibuka kuhusiana na kazi ya mantiki ni katika kuelewa maadili mema na mabaya, au lipi la sawa na lipi la makosa.112 Hii imekuwa ni mada muhimu inayohusika kwa ajili ya riwaya za kidini, hususan Ukristo na Uislam. Kwa mujibu wa “Nadharia ya Amri za Mwenyezi 111 Usul al-Kafii, Jz. 1, uk. 13 112 Ifahamike kwamba mantiki hapa inajumuisha kile ambacho kwa kawaida linajulikana kama dhamira njema. Kwa maelezo ya kina zaidi, tazama mjadala wa wanafalsafa wa Kiislam kuhusu mantiki ya kivitendo au hekima ya kiutendaji.

133

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 134

U i s l a m u wa S h i a Mungu” ‘wema’ au ‘sawa kimaadili’ ina maana ya “yaliyoamrishwa na Mwenyezi Mungu” na ‘mbaya’ au ‘ovu kimaadili’ ina maana “lililokatazwa na Mwenyezi Mungu.”113 Kwa upande mwingine, baadhi ya wanatheolojia vilevile wamehojiana kwa ajili ya mtazamo wa kimantiki kwenye maadili. Wao wanaamini kwamba kuna vigezo huru vya wema na uovu ambavyo vinaweza kueleweka kwa mantiki zetu. Kwa maneno mengine, muumini wa kidini huwa hana njia ya kipekee ya kwenye ukweli wa kimaadili. Mwenyezi Mungu amewafanya watu wote wenye kuweza kufikiri. Kwa wote, muumini na asiye muumini, kufanya uamuzi wa maana wa kimaadili ni suala la kusikiliza mantiki na kuifuata. Amri za Mwenyezi Mungu sio zisizo na msingi na tunaweza kutumia mbinu za kimantiki ili kugundua kanuni za maadili. Miongoni mwa wanatheolojia wa Kiislam, Ash’ari walishikilia maoni hayo mwanzoni, na Mu’tazilah na Shi’ah wameshikilia haya ya baadae.114 Kwa mujibu wa Ash’ariah, maadili yote yanaamuliwa kwa mapenzi ya Mwenyezi Mungu, na dhana za maadili kama vile ‘wema’ na ‘haki’ hazina maana zaidi ya ‘kile apendacho Mwenyezi Mungu’ au ‘kile kilichoamriwa na Mwenyezi Mungu.’ Haya maneno ‘wema’ na ‘haki’ hayana maana yenye lengo. Kwa mujibu wa Shi’ah na Mu’tazilah hata hivyo, maadili kama vile uadilifu na wema yana uhai halisi, ulio huru kutokana na hiari 113 Kuhusu hili, George Hourani anasema: “Sio [maoni ya Ash’ariah, au kile anachokiita ‘udhahinia wa ki-mungu mmoja,’ (theistic subjectivism), au kile ambacho wengine wamekiita ‘uhiari wa kimaadili’ (ethical voluntarism)] ya kipekee kwa Uislam, kwa vile inatokea katika Uyahudi wa zama za kati na mara kwa mara katika fikra za Magharibi; lakini huenda kwa kweli ilikuwa maarufu na kuenea sana katika Uislam kuliko kwenye ustaarabu mwingine wowote ule” ‘Reason na Tradition in Islamic Ethics,’ uk. 57.

114 Mbali na baadhi ya tofauti kati ya Shi’ah na Mu’tazilah, wote wanaitwa Ahl al-‘adl – ‘watu wa uadilifu’, kwani wote wanaamini katika maadili mema huru na uwepo wa vigezo vya kimantiki kwa ajili ya kuamua lipi ni jema na lipi ni baya, na wanautetea kwa nguvu sana uadilifu wa Mwenyezi Mungu, kwa kutegemea itikadi ya katika viwango vya wema na ubaya vilivyo huru na kiadilifu.

134

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 135

U i s l a m u wa S h i a ya mtu yoyote, hata ya Mwenyezi Mungu, kwa vile maadili yana malengo.

Kutegemea jambo hilo hapo juu, ubishani mwingine umeibuka kuhusiana na swali la endapo wema au uovu unaeleweka kimantiki (al-husn wa’lqubh al-‘aqliyaan) au kupitia wahyi – ufunuo. Shi’ah na Mu’tazilah wanaamini kwamba wema na uovu una shabaha na kwa hiyo unaweza kujulikana kwa kutumia akili. Allamah al-Hilli, mwanachuoni mkubwa wa Shi’ah katika maelezo yake juu ya kitabu Al-Yaquut cha al-Nawbakhtii anaandika: “Kanuni ambamo matatizo yanayohusiana na haki yanategemea ni kwamba Mwenyezi Mungu ni Mwenye Hekima; Yeye kamwe hafanyi vitendo viovu, wala Yeye hashindwi kutekeleza kitendo chochote cha wajibu. Pale kanuni hii inapothibitishwa, maswali kuhusu uadilifu, kama vile uzuri wa wajibu (taklif), umuhimu wa huruma (lutf) na mengine kama hayo yanaundwa juu yake. Na kwa vile kanuni hii inategemea juu ya elimu ya wema na uovu na mantika zao, mwandishi, yaani Nawbakhti alianza mjadala pamoja na haya.”115 Mahali pengine anaandika hivi: “Maimam na wafuasi wao, na Mu’tazilah, wanaamini kwamba wema na uovu wa baadhi ya vitendo yanafahamiwa na akili kwa dhahiri, kama vile elimu yetu ya wema au manufaa ya kusema kweli au uovu wa uongo wenye madhara, ambao hakuna mtu mwenye akili anayeutilia shaka, na uhakika wake kuhusu hili hauna upungufu kuliko uhakika wake kuhusu mahitaji ya nafsi isiyo na hakika (katika uhai wake) juu ya chanzo au kuhusu usawa wa vitu viwili ambavyo vyote viko sawa na kitu cha tatu.

Wao wanaamini kwamba kuna baadhi ya vitendo ambavyo uzuri au uovu wake unaweza kufahamika kwa kutafakari, kama vile ubora wa kusema ukweli wenye madhara na uovu wa uongo wenye manufaa, na mwishowe kwamba kuna baadhi ya vitendo ambamo akili inashindwa kutoa uamuzi, 115 Al-Hilli, uk. 104.

135

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 136

U i s l a m u wa S h i a na wema wake au uovu wake ni wa kutangazwa na sheria ya kidini (Shar’iah) kama vile jinsi ya kutekeleza vitendo vya ibada.”116 Kwa upande mwingine, Ash’ariah wanakanusha ile mantiki ya wema na uovu kwa pamoja. Shahristaani katika kitabu chake, Al- Milal wa alNihaal anayaelezea maoni yao kama ifuatavyo: “Masuala yote ya wajibu lazima yasomeke kutoka kwenye wahyi. Akili haifanyi jambo lolote kuwa wajibu na haifanyi jambo lolote kustahili kuchukuliwa kama jema au baya. Hivyo kumjua Mwenyezi Mungu kunawezekana kiakili na kunakuwa wajibu kwa maandiko (sam‘). Mwenyezi Mungu, Aliye Juu kabisa, anasema: “…..Wala sisi hatuadhibu mpaka tupeleke Mtume.” (17:15). Hali kadhalika shukurani kwa ajili ya rehema iliyotolewa, kumlipa mtiifu na kumuadhibu muovu kunakuwa wajibu kwa wahyi na sio kwa mantiki.”117 Kinyume chake, Shi’ah na Mu’tazilah wamehoji kwamba sisi tumepewa uwezo wa kuelewa ni nini ndio wema na nini ni uovu. Hata wale ambao hawaamini dini yoyote wanaelewa angalau maadili mema ya msingi na kwa hiyo wanawajibika kimaadili. Kama wema na uovu vingeamuliwa na dini tu na sio kupatikana kwa mantiki, makafiri wasingeyatambua hayo leo hii au kabla ya kuufahamu wahyi. Lakini tunajua kwamba kuna maadili mengi na kanuni za kimaadili zinazochangiwa na waaminio mungu mmoja na wakanushaji wao. Abd al-Jabbaar, mwanatheolojia mashuhuri wa Mu’tazilah anasema: “Mtu yoyote mwenye akili timamu anajua wajibu wake hata kama hajui kama kuna Muamrishaji na Mkatazaji.”118 Shi’ah na Mu’tazilah wamehoji vilevile kwamba kama tusingekuwa uhuru kama huo wa kuelewa, tusingeweza kuamua juu ya unyofu wa madai 116 Al-Hilli, uk. 82.

117 Al-Shahristaanii, Jz. 1, uk. 115.

118 Abd al-Jabbaar, Al-Mughnii fi al-Tawhiid wa al-‘Adl, Jz. 1, uk. 45 136

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 137

U i s l a m u wa S h i a yaliyofanywa na Manabii, kwa sababu mtu angeweza kufikiria kwamba inawezekana kwa Mwenyezi Mungu kutoa nguvu ya miujiza kwa Manabii wa uongo. Ni akili zetu zinazotuambia sisi kwamba kuwapotosha watu ni makosa na kwamba Mwenyezi Mungu, Mwenye Hekima, Mwenye rehema, ambaye anathibitishwa na akili kule kuwepo Kwake, anafahamika kwa kutokufanya kosa lolote kamwe. Itakuwa ni maagizo (sekula) kuwaambia wale ambao kwamba hawajapata bado ukweli wa dini kwamba Mwenyezi Mungu kamwe hapotoshi, kwa sababu Yeye Mwenyewe au Qur’ani imelitangaza hili kuwa ndio hali halisi.

Qur’ani yenyewe kwa kweli inadokeza katika kauli nyingi kwamba elimu ya kile ambacho ni wajibu, wema na uovu ni yenye kufikiwa na kila mtu.

Hakika Mwenyezi Mungu anaamrisha uadilifu na hisani na kuwapa jamaa na anakataza uchafu na uovu na dhulma…..” (16:90). Wema na uovu huu lazima uwe umetambulika kama hivyo kabla ya wahyi. Upekee wa manufaa ya kimaadili unathibitishwa mwote katika Qur’ani. Kwa mfano, ile amri ya Mwenyezi Mungu iliyokaririwa mara kwa mara ya kufanya kilicho sawa ingekuwa haina nguvu na mzinduko, kama yote vilivyomaanisha vilikuwa ni “Kufanya kile Mungu alichowaamrisha kufanya.” Ingekuwa ni vigumu zaidi kuleta maana kwa kauli za kwamba Mwenyezi Mungu wakati wote ni mwadilifu kwa waja wake kwa kukisia kwamba “haki” maana yake ni “kilichoamrishwa na Mwenyezi Mungu.”

Hakuna chochote kati ya haya, kwa kweli, ambacho kinamaanisha kwamba binadamu hawahitajii muongozo wa kidini. Hoja ni hasa kwamba ili kunufaika kikamilifu kutokana na mwongozo wa kidini, wanadamu wamejaaliwa na akili, na ni wakati ule tu wanapokuwa na fikira na mantiki kwamba wanaweza wakauelewa wahyi. Ukweli wa dini na kanuni za kimaadili vinaeleweka kwa akili, lakini kuna mengi zaidi ya kujifunza kutoka kwenye wahyi. Kulingana na wanafikra wa Shi’ah, dini inaweza kutupatia maelezo kamili zaidi na mapana juu ya maadili, na zaidi ya hayo kutuhamasisha sisi kutekeleza mahitaji ya maadili.

137

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 138

U i s l a m u wa S h i a Juu ya nafasi za sayansi za kisomi miongoni mwa Shi’ah, Yann Richard anaandika: “Leo hii hata hivyo, moja ya upekee wa ajabu wa Uislam wa Shi’ah ni kule kutambua kwamba metafizikia (falsafa ya kuchunguza chanzo cha uhai na maarifa) na hotuba za kifalsafa vina nafasi fulani katika elimu ya kidini. Kituo cha Masomo ya Kitheolojia huko Qum kwa hakika ndio sehemu pekee ya masomo ya Kiislam ulimwenguni ambapo mtu anathubutu kutoa maoni juu ya maandiko ya kifalsafa ya Aristotle au Avicenna, na ambako ile desturi ya kifalsafa ya baada ya Plato imebakia kuwa hai. Ayatollah Khomeini alikuwa anajulikana hapo Qum tangu miaka ya 1950 kwa ajili ya uelekeo wake wa falsafa.”119 Katika mfululizo na maendeleo ya desturi hiyo ya falsafa, S.M.H. Tabataba’i (1892-1981), mwenyewe akiwa bingwa maarufu sana wa zama hizi juu ya falsafa ya Kiislam anaandika hivi: “Kwa namna ileile ambayo kuanzia mwanzo Ush’ah ulichukua jukumu lenye nguvu sana katika uundaji wa mawazo ya kifalsafa ya Kiislam, lilikuwa vile vile ni jambo kuu katika maendeleo ya ziada na ulinganiaji wa falsafa na sayansi za Kiislam ….. Kwa namna hiyohiyo, katika sayansi nyingine za kisomi, walijitokeza watu maarufu wengi kama vile Nasiir AlDin Tuusii (ambaye alikuwa na mwanafalsafa na pia mwanahisabati) na Birjandi, ambaye pia alikuwa ni mwanahisabati mashuhuri.

Sayansi zote, hususan metafizikia au theosofia (falsafah-i ilaahii au hikmat-i ilaahii) zilileta maendeleo makubwa, shukurani kwa juhudi zisizo na kuchoka za wanachuoni wa 119 Richard, uk. 61 138

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 139

U i s l a m u wa S h i a Shi’ah. Ukweli huu unaweza kuonekana kama mtu atalinganisha kazi za Nasiir al-Din Tuusii, Shams al-Din Turkah, Mir Daamaad na Sadr al-Din Shiraazii pamoja na maandiko ya wale waliokuja kabla yao.120 Utafutaji wa Uadilifu: Moja ya itikadi kuu za Shi’ah ni uadilifu. Mwenyezi Mungu ni mwadilifu na kamwe hafanyi dhulma au kinyume na kigezo cha uadilifu. Uadilifu wa Mungu unajulikana kwa akili na unathibitishwa na wahyi. Qur’ani tukufu inasema:

“Hakika Mwenyezi Mungu anaamrisha uadilifu, hisani na kuwapa jamaa …….” (16:90) Ni wajibu wa kila mtu kutekeleza uadilifu pote katika maisha yake binafsi na yale ya kijamii. Mwislam ni mtu ambaye ni mwadilifu kwake yeye mwenyewe,121 kwa mkewe na watoto122 na kwa kila mtu mwingineo, ikiwa ni pamoja na maadui.123 Kwa mujibu wa fiqhi ya Shi’ah, kuna nafasi 120 Tabataba’i, Shi’it Islam, Jz. 2, ‘Outstanding Intellectual Figures of Shi’ism’ (Wasomi Mashuhuri wa Ushi’ah.)

121 Katika falsafa ya maisha ya Kiislam, yeyote anayemuasi Mwenyezi Mungu amejidhulumu mwenyewe. Qur’ani inasema: “….. na anayeruka mipaka ya Mwenyezi Mungu, basi hakika amejidhulumu nafsi yake, …..” (65:1).

122 Kwa mujibu wa Hadith, ambayo ziko nyingi kama hiyo: “Hakuna kinachomkasirisha Mwenyezi Mungu zaidi kuliko dhuluma juu ya wanawake na watoto.”

123 Waislam wanatakiwa kushughulika kwa uadilifu na wema hata kwa maadui zao. Qur’ani inasema: “Wala kuchukiana na watu kusiwapelekee kutofanya uadilifu. Fanyeni uadilifu ndiko kunakokurubisha kwenye takua……” (5:8).

139

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 140

U i s l a m u wa S h i a nyingi za kidini au siasa na kijamii ambazo zinahitaji mwenye kushika nafasi hizo kuwa mwadilifu. Kwa mfano, wale wanaoongoza swala za jamaa ama swala za Ijumaa, mashahidi, mahakimu, viongozi wa kidini na watawala, wote hawa ni lazima wawe waadilifu.

Katika Uislam, serikali inachukuliwa kama njia isiyobadilishika ya kusimamisha na kulinda uadilifu wa jamii. Jamii adilifu inaweza kuendelezwa tu kwa mgawanyo mzuri wa madaraka na mali. Zifuatazo ni baadhi ya Hadith kuhusiana na jambo hili kutoka kwa Bwana Mtume (s.a.w.w.) na Ahlul-Bayt wake (a.s.): 1. Katika mwaka wa kutekwa Makka, mwanamke mmoja kutoka kwenye familia tajiri na maarufu alifanya wizi. Bwana Mtume (s.a.w.w.) akaamua kumuadhibu yeye. Watu wa familia yake na baadhi ya watu wengine walikwenda kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na kumuombea msamaha. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hakuyakubalia maombi yao na akawakusanya watu pamoja, akisema kwamba ummah zilizotangulia ziliangamia kwa sababu walifanya ubaguzi dhidi ya masikini na watu wa hali ya chini.

2. Akielezea ni kwa nini aliukubali Ukhalifa baada ya kifo cha Khalifa wa tatu, Imam Ali (a.s.) anasema: “Tazameni! kwa Yule anayepasua nafaka (ili kuota) na aliyeumba viumbe, kama watu wasingenijia mimi na waungaji mkono wasingeishadidia hoja hiyo, na kama kusingekuwa na ahadi ya Mwenyezi Mungu na wasomi inayosema kuwa wasije wakaridhia ulafi wa madhalimu na njaa ya wanaokandamizwa, ningeitupa kamba ya Ukhalifa kwenye mabega yake yenyewe, na ningamfanyia yule wa mwisho vilevile nilivyomfanyia wa kwanza.

Halafu mngeona kwamba, kwa maoni yangu, hii dunia

140

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 141

U i s l a m u wa S h i a yenu sio bora kuliko kupiga chafya kwa mbuzi.”124 3. Akifafanua mipango yake na sera zake za kurekebisha mgawanyo wa rasilimali uliopita wa kidhalimu, Imam Ali (a.s.) alisema kwamba yeye atazirudisha mali zote zilizoporwa kwenye hazina ya ummah na kwa wale wenyewe halisi: “Wallahi, hata kama nitagundua kwamba kwa pesa kama hizo zimetumika kuolea wanawake, au wanawake watumwa wamenunuliwa kwazo, mimi nitazirudisha kwa sababu kuna eneo kubwa katika ugawaji wa haki, na anayeona hili kuwa ni gumu la kutenda haki ataona vigumu zaidi kushughulika na udhalimu.125 4. Wakati mmoja Imam Ali (a.s.) aliona mkufu kwenye shingo ya binti yake. Alimuuliza ni wapi alikoupata. Yeye akajibu kwamba alikuwa ameuazima kutoka kwenye hazina ya ummah. Imam alimwita mtunza hazina na akamuuliza ni kwa nini amempa mkufu huo. Yeye akajibu kwamba ni mkopo uliosajiliwa. Imam alimruhusu kuondoka na akasema kwamba laiti ingekuwa ni vinginevyo, yeye kwa hakika angemuadhibu binti yake huyo.

Kwa mujibu wa Uislamu, watawala lazima wawe waadilifu katika maisha yao binafsi na vilevile katika maisha ya kijamii. Ni lazima watimize majukumu yao binafsi na pia yale ya kijamii, ikiwa ni pamoja na kuheshimu haki za raia wao. Lazima watende haki katika mambo yao na yale ya utawala kadhalika. Na kwa nyongeza ni lazima wasimamishe uadilifu wa kijamii na kuhakikisha kwamba sio mawakala wao wala raia wa kawaida wanavunja viwango vya haki. Imam Ali (a.s.) alisema: 124 Nahjul-Balaghah, Hotuba ya 3.

125 Nahjul-Balaghah, Hotubu ya 15.

141

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 142

U i s l a m u wa S h i a “Kama ningependa hivyo, ningeweza kwa urahisi kabisa kupata njia na namna ya kujipatia mwenyewe asali halisi na safi kabisa, aina bora ya ngano na nguo za hariri nzuri kabisa ambazo zingeweza kufumwa. Lakini tamaa ya kibadhilifu haiwezi kunipata mimi na ulafi hauwezi kunishawishi mimi kujipatia mahitaji bora, wakati ndani ya Hijazi na Yemen wanaweza wakawepo watu ambao hawana hata matumaini ya kupata walau kipande cha mkate na ambao hawajawahi kushiba kamwe. Siwezi kujiridhisha na kujikinaisha mwenyewe wakati kuna watu wanaonizunguka ambao njaa na kiu vinawahangaisha na kuwaumiza. Hivi mnanitaka mimi niwe kama yule mtu ambaye mtu fulani amesema vya kufaa sana, ‘Je, maradhi haya hayakutoshi wewe kiasi kwamba unaendelea kulala na tumbo lililojaa, na kwenye mzunguko wako kuna vinywa vyenye njaa ambavyo vinaweza kula kwa kufakamia hata ngozi ya mbuzi iliyokaushwa?’”126 Imam Ali (a.s.) amesema vilevile kwamba: “Hakika Mwenyezi Mungu Mtukufu amefanya ni wajibu kwa viongozi wakweli kwamba wajiweke wao wenyewe katika viwango vya hali ya wanyonge ili masikini wasije wakalia juu ya ufukara wao.127 Moja ya sura za mfumo mzuri wa kisiasa katika Uislam ni kwamba watu waweze kupinga dhidi ya uvunjaji wowote wa sheria ya Kiislam au kukiukwa kwa haki za binadamu. Katika barua yake kwa gavana mpya wa Misri, Malik al-Ashtar, Imam Ali (a.s.) anaandika: 126 Nahjul-Balaghah, Barua ya 45 127 Nahjul-Balaghah, Hotubu ya 208 142

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 143

U i s l a m u wa S h i a “Nje ya muda wako wa kazi, tenga muda kwa ajili ya wale wasioridhika na kwa ajili ya wale wanaotaka kukuona wakiwa na manung’uniko yao. Katika muda huu usiwe unafanya kazi nyingine yoyote bali kuwasikiliza na kuzingatia malalamiko na manung’niko yao. Kwa madhumuni haya ni lazima uandae hadhara ya wazi kwa ajili yao, ambamo kwa ajili ya Mwenyezi Mungu, ni lazima ushughulike nao kwa upole, uungwana na heshima. Usiruhusu jeshi lako na polisi kuwepo kwenye hadhara hiyo katika nyakati kama hizo ili wale walio na malalamiko dhidi ya utawala wako waweze kuongea kwa uhuru, uwazi na bila ya hofu yoyote.

Yote haya ni jambo muhimu kwa utawala wako kwa sababu nimekuwa wakati mwingi nikimsikia Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema: ‘Ummah au serikali ambamo haki zinakandamizwa, mafukara na wanaokandamizwa hawaangaliwi na ambamo wenye nguvu na uwezo hawalazimishwi kuwapa haki zao haiwezi kupata wokovu.’”128 Waislam lazima wasiwe wenye kupuuza vitendo viovu na tabia za kidhalimu za wengine, ni lazima waangalifu zaidi hasa kwenye uhalifu unaotendwa na dola, kwani viongozi wahalifu ndio waovu zaidi ya waovu.129 Wakati watawala wanapodharau sheria za Kiislam au uadilifu, ni lazima washauriwe kuacha, kushindwa kufanya hivyo, Waislam lazima wapinge na kusimama dhidi yao. Qur’ani inasema: 128 Nahjul-Balaghah, Barua ya 53. Barua hii inachukuliwa kama “moja ya kumbukumbu iliyopo, nje ya maandiko ya Qur’ani na Hadith za Bwana Mtume (s.a.w.w.) juu ya muundo wa utawala, kwa nadharia na vitendo.” Tazama – Expectation of New Millennium: Shi’ism in History cha Nasir, uk.73, na W.C. Chittick katika “A Shi’it Anthology,” 1981, uk. 66.

129 cf. Nahjul-Balaghah, Barua ya 26 143

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 144

U i s l a m u wa S h i a

“Mmekuwa ni umma bora mliotolewa kwa watu, mnaamrisha mema na kukataza maovu na mnamwamini Mwenyezi Mungu……” (3:110)

“Hapendi Mwenyezi Mungu maneno ya kutangaza uovu ila kwa mwenye kudhulumiwa; na Mwenyezi Mungu ndiye Mwenye kusikia, Mjuzi.” (4:148) Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) amesema: “Jihadi bora ni kutamka maneno ya haki mbele ya kiongozi dhalimu.”130 Yeye amesema vilevile kwamba: “Kwa kweli ni lazima uamrishe mema na kukataza maovu, vinginevyo watu waovu watawatawaleni kiasi kwamba hata kama watu wema miongoni mwenu wataomba, du’a zao hazitajibiwa.” 131 Maimam wa Ahlul-Bayt (a.s.) wakati wote walipinga uonevu wa watawala madhalimu. Ushahidi wa kutosha wa utayari wao wa kupitia mihanga ya aina zote ni ule ukweli mwepesi kwamba wao wote wamepatwa na vifo vyao kupitia kuuliwa (isipokuwa bila shaka huyo Imam wa Kumi na Mbili ambaye yuko Ghaibu). Wengi wa wafuasi wao pia walifungwa au kuuawa.

Historia ya Shi’ah imejaa mapambano na harakati za kimapinduzi wakilingania utekelezaji wa sheria ya Kiislam na haki. Kadhia ya kuvutia sana na yenye kuzindua zaidi katika historia yote ya Shi’ah ilikuwa ni ule msiba wa Karbalaa. Akielezea lengo lake katika kukataa kutoa kiapo cha utii kwa Yazid (yule Khalifa mporaji wa madaraka) na kusimama dhidi yake, Imam Husein (a.s.) alisema: 130 Usuul al-Kaafi, Jz. 5, uk. 60 131 Usuul al-Kaafi, Jz. 5, uk. 56 144

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 145

U i s l a m u wa S h i a “Ninakiona kifo kama wokovu, na maisha pamoja na madhalimu kama balaa.”132 Katika kitabu chake, Taariikh al-Umam wa al-Muluuk, Tabari anasimulia kutoka kwa Imam al-Husein (a.s.): “Enyi watu, yeyote atakayemshuhudia mtawala dhalimu akiruhusu matendo maovu yaliyokatazwa na Mwenyezi Mungu, akivunja maagano ya Mungu, akienda kinyume na Sunnah ya Bwana Mtume (s.a.w.w.) akiwatendea watu kwa uovu na uadui – yeyote atakayeshuhudia yote haya na kisha asiyapinge kwa maneno au vitendo kwa hakika atatendewa na Mwenyezi Mungu hiyo hiyo kama huyo mkandamizaji.” (Jz. 3, uk. 307).

Matukio ya tanzia ya Karbala na matokeo yake yanaonyesha kwamba jamii ya Kiislamu ilikuwa imepotoka vibaya sana kutoka kwenye njia ya Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.). Njia pekee ya kunusuru Uislam na Sunnah ya Bwana Mtume na kuwaamsha watu ilikuwa ni kuwashitusha kwa njia ya msiba mkubwa na wenye kuchochea mawazo, ambalo lilikuwa ni ule muhanga mkubwa uliofanywa na mjukuu pekee wa Bwana Mtume (s.a.w.w.) aliyekuwa hai. Makumi ya ndugu na wafuasi wake waliuliwa, na Imam Ali ibn Husein (a.s.) na wanawake na watoto wa familia ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) walichukuliwa kama mateka. Akiwa njiani kuelekea Karbala, Imam Husein (a.s.) alimuona Mtukufu Mtume katika ndoto akimwambia yeye kwamba Mwenyezi Mungu swt. amependa kumuona yeye akiuliwa kishahidi na wanawake kuchukuliwa kama mateka.

Watu wengi walitingishwa kutoka usingizini mwao kwa msiba huu. Maasi kadhaa na harakati za kipinzani zilitokea ambazo zilifikia kilele chake katika kuuangusha utawala wa Bani Umayyah. Watawala wa Bani Abbasi 132 al-Hasan ibn Shu’bah al-Harraanii, Tuhfatul al-Uquul, uk. 245 145

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 146

U i s l a m u wa S h i a ambao walichukua zamu baada yao walitegemeza madai yao kwenye madaraka juu ya sehemu moja katika wito wa kulipizia kisasi watu wa Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ambao walikuwa waathirika wa ukandamizaji wa Bani Umayyah. Wao pia walikengeuka katika haki, hatua kwa hatua, wakihusika na vifo vya Maimam kadhaa wa Ahlul-Bayt (a.s.) na watu wengi ambao hawakuwa na hatia yoyote. Shi’ah waliendeleza upinzani wao juu ya udhalimu kwa njia yoyote ile waliyoweza.

Imam Husein (a.s.) alithibitisha kwamba kifo cha kishahidi ni lengo takatifu na pia chombo chenye uwezo kwa ajili ya kulinda kanuni na maadilli ya Kiislamu na kuushinda udhalimu, ukandamizaji na maasi ya kidini. Hii ndio sababu kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Huseini anatokana na mimi, na mimi ninatokana na Husein.”133 Imam Husein (a.s.) ni dhahiri kabisa alitokana na Mtukufu Mtume kwa maana ya kwamba alikuwa ni mjukuu wake. Hakuna hoja ya kibaiolojia hata hivyo inayoweza kutolewa kueleza ni kwa nini Bwana Mtume alijiona kwamba yeye mwenyewe kama aliyetokana na Imam Husein. Inaelekea kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa anarejelea kwenye ule ukweli kwamba kubakia hai kwa Uislamu na ujumbe wake wa kiutume kungehitajia haya mageuzi ya kishujaa ya Husein. Kama Imam Husein asingekuwepo na mapambano yake yasingetokea, Uislam halisi na wa kweli usingeendelea: “Kama dini ya Muhammad haiwezi kuendelea isipokuwa kwa kuuliwa kwangu, basi enyi panga njoni mnichukue mimi.” – Imam Husein (a.s.).

Dhana ile ya kuwepo kwa mkombozi anayejulikana kama al-Mahdi vilevile inahusiana na dhamira ya uadilifu wa Kiislam katika Uislam, husu133 At-Tirmidhi katika kitabu al-Manaqib, Sakhr ya 3708, Sunan ibn Majah, alMuqaddimah, Sakhr ya 141 na Musnad Ahmad, Musnad al-Shaamiyin, Sakhr ya 16903.

146

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 147

U i s l a m u wa S h i a san katika Uislam wa Shi’ah. Jukumu la mbele kabisa la Imam al-Mahdi na wafuasi wake, dondoo ya kwanza ya ajenda yao itakuwa ni “kuujaza ulimwengu na haki,” kifungu cha maneno kinachojitokeza kwenye hadith nyingi. Kwa mfano, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Sisi (mimi na familia yangu) ni watu wa Nyumba (AhlulBayt), ambao kwamba Mwenyezi Mungu ametuchagulia maisha ya akhera juu ya maisha ya dunia hii; na watu wa Nyumba yangu watapatwa na mateso makubwa. Wao watafukuzwa kwa nguvu kutoka kwenye majumba yao baada ya kufariki kwangu; halafu watakuja watu kutokea Mashariki wakiwa wamebeba bendera nyeusi, na wataomba wema fulani wafanyiwe, lakini watanyimwa huduma; kwa sababu hiyo, wao watasimamisha vita na kutokea kuwa washindi, na watapewa kile ambacho walikitaka mwanzoni, lakini watakataa kukipokea na watakikabidhi kwa mtu kutoka kwenye familia yangu ambaye atakuja kutokeza ili kuijaza Dunia na haki kama itakavyokuwa imejaa udhalimu na ukandamizaji. Hivyo yeyote atakayekuwa hai wakati huo atapaswa aende kuungana nao, hata kama itawabidi watambuke kwenye barafu, kwani miongoni mwao atakuwemo Khalifa wa Mwenyezi Mungu (Khalifat ul-laah) al-Mahdi.”

147

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 148

U i s l a m u wa S h i a

MLANGO WA SITA MASHI’AH KATIKA ULIMWENGU Idadi yao: Kwa mujibu wa UNFPA (Mfuko wa Umoja wa Mataifa wa Idadi ya Watu) na vyanzo vingine, idadi ya watu duniani ilizidi billioni sita mwaka 1999.134 Takriban asilimia ishirini ya jumla hiyo (ambayo ni karibu billioni 2.2) wanafuata Uislamu. Mchanganuo wa idadi ya Waislamu ya ulimwengu mzima mnamo katikati ya 1998 inakisiwa kama ifuatavyo:135 Afrika: Asia: Ulaya: Amerika ya Kusini: Amerika ya Kaskazini: Oceania:

315,000,000 812,000,000 31,401,000 1,624,000 4,349,000 248,000

Waislam wanaishi kote duniani. Jumla ya idadi ya nchi zenye wakazi Waislam ni 208.136 Wengi wa Waislam wanaishi mashariki mwa mipaka ya Irani, hususan ndani ya Pakistani, India, Baghladeshi, Malaysia na Indonesia. Na Indonesia ndio nchi yenye Waislam wengi sana.

134 Idadi ya watu duniani mnamo Januari mosi 2002 inakadiriwa kwamba ilikuwa ni watu 6,196,141,294. (Tazama: U.S. Census Bureau Official website at www.census.gov.)

135 Britannica, 2002, toleo la Deluxe. Kwa mujibu wa chanzo hiki, idadi ya jumla ya Waislamu ya dunia nzima katika miaka ya 1998 ilikuwa ni 1,164,622,000, ambayo ni asilimia 19.6 ya idadi ya watu duniani.

136 Britannica, 2002. Taarifa ya Deluxe.

148

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 149

U i s l a m u wa S h i a Uislam ndio dini inayokua kwa haraka sana na ni ya pili kwa ukubwa duniani. Kiwango cha ukuaji wake kinazidi kile cha ukuaji wa idadi ya watu duniani na asilimia ya yote kwa hiyo inaongezeka. Samuel Huntington, mwandishi wa kitabu chenye kusababisha mabishano cha The Clash of Civilizations – Mgongano wa Ustaarabu – anaandika hivi: “Asilimia ya Wakristo duniani ilifikia kilele cha takriban asilimia 30 katika miaka ya 1980, ikashuka chini, na sasa inaanguka, na huenda ikakadiriwa kuwa takriban asilimia 25 ya idadi ya watu ifikapo 2025. Kama matokeo ya ukuaji wa kiwango cha juu wa idadi ya watu, kadiri ya Waislamu duniani itaendelea kukua kwa dhahiri kabisa, kufikia asilimia 20 ya idadi ya watu duniani wakati wa kupindukia kwa karne, na kuizidi idadi ya Wakristo miaka kadhaa baadaye, na huenda ikafikia takriban asilimia 30 ya idadi ya watu duniani ifikapo mwaka 2025.”137 Shi’ah wako takriban asilimia 10 ya Waislamu, au 120,000,000.138 Kwa mfano, Britannica 2002 inasomeka hivi: Kwa karne kadhaa harakati za Shi’ah zimekuwa zikiwavutia Waislam wote wa Sunni, na wafuasi wake wanafikia idadi ya takriban 60 hadi 80 millioni mwishoni mwa karne ya 20, au moja ya kumi ya Waislam wote. Ushi’ah 137 Kitabu – The Clash of Civilization and the Remaking of World Order (Touchstone Books 1998), uk.65 na 66.

138 Wengi ni Waislam wa Sunni wakijumuisha Hanafia (walioko zaidi Misri, Lebanoni, Syria, Jordan, Iraq, Uturuki, Balkania, Asia ya Kati, China), Malikii (walioenea Morocco, Sudan na Afrika ya Magharibi), Shafi’ii (ndani ya Syria, Yemen, Omani, Falme za Kiarabu – Emirates, Bahrain, Kuwaiti, Afrika ya Mashariki, Malaysia na Indonesia, na ipo pamoja na madhehebu zingine huko Jordan na Misri) na Hambali. Kwa mujibu wa taasisi ya MEDEA, chini ya kichwa cha habari “SUNNISM” madhehebu ya Hanbali ndio madhehebu rasmi ya Saudi Arabia na Qatar.

149

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 150

U i s l a m u wa S h i a (Kiarabu: Shi’ah au Uislam wa Shi’i) ndio imani ya wengi ndani ya Iran, Iraq, na pengine Yemen (San’a’) na ina wafuasi ndani ya Syria, Lebanoni, Afrika ya Mashariki, India na Pakistani.

Kwa mujibu wa baadhi ya vyanzo, tarakimu yenyewe ni asilimia 11.139 Hii itawapa idadi ya Shi’ah wa ulimwengu sasa hivi kama takriban watu 132,000,000.140 Uainishaji wa idadi katika baadhi ya nchi za Asia ambako

139 Yann Richard (1991 tafsiri ya Kiingereza 1995), uk. 2 akitumia zaidi tarakimu zilizotolewa na Md. R. Djalili, Religion et revolution, Paris, Economica, 1981, uk.

23ff, na M. Momen, An Introduction to Shi’i Islam, New Haven na London, Yale University Press, 1985, uk.264ff. Hivyo tarakimu za Richard hazihusiani na lolote zaidi ya miaka ya 1980. Uainishaji wake ni kama ifuatavyo: Iraq asilimia 55, au watu 18,000,000; Bahrain: asilimia 70, au karibu watu 170,000; Kuwait: asilimia 24 ya wananchi wa Kuwait, au watu 137,000; Qatar asilimia 20 ya idadi ya watu, au 50,000; Umoja wa Falme za Kiarabu: asilimia 6, au watu60,000; Saudi Arabia: asilimia 7 ya raia wote wa Saudia, au watu440,000; Lebanon, moja ya tatu ya watu wote, au watu 1,000,000; India: asilimia 15 hadi 20 ya idadi ya Waislam, ambayo ni jumla ya watu 80 millioni, au asilimia 12 ya jumla ya idadi yote ya watu (Imamia na Ismailia) Pakistan: 12,000,000; Afghanistan: asilimia 15, au takriban million 2.5; Azerbaijan: jamii kubwa ya Shi’ah, million 4.5; Uturuki: 1,500,000 mbali na Alawiyah; Syria: 50,000 mbali na Alawiyah (kiangalizo: Shi’ah na Alawiyah kwa pamoja wanafikia jumla ya 4,900,000).

140 Kwa bahati mbaya, hakuna takwimu sahihi zinazoakisi idadi hasa ya Waislamu kwa jumla na hususan Shi’ah. Kilichopendekezwa hapo juu kimetegemea kwenye wingi wa vyanzo vinavyopatikana juu ya mada hii. Hata hivyo, imependekezwa kwamba Shi’ah wanafanya asilimia 23 ya Waislamu. Tazama S.M.Qazwini, uk. 4, iliyochukuliwa kutoka kwenye The Bulletin of Affiliation: AlMadhhab – Schools of Thought, Jz. 17, namba 4 (Desemba 1998), uk. 5.

150

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 151

U i s l a m u wa S h i a Shi’ah wanaunda idadi kubwa ya watu au idadi ndogo imara ni kama ifuatavyo:141 Afghanistan

Idadi ya watu (1998): 24,792,000; uhusiano wa kidini (1990): Waislam wa Sunni asilimia 84; Waislam wa Shi’ah asilimia 15; wengineo asilimia 1.142

Azerbaijan

Idadi ya watu (1998):7,650,000; uhusiano wa kidini (1991): Waislam wa Shi’ah asilimia 70; Waislam wa Sunni asilimia 30.

Bahrain

Idadi ya watu (1998): 633,000; uhusiano wa kidini (1991): Waislam asilimia 81.8 ambayo Shi’ah asilimia 61.3; Waislam wa Sunni asilimia 20.5; Wakristo asilimia 8.5; wengineo asilimia 9.7.143

141 Tarakimu zilizotajwa katika maelezo hayo ni kwa mujibu wa Britannica 2002, Taarifa ya Deluxe. Tarakimu zinahusiana na mwaka 1998. Kwa hiyo, idadi ya watu lazima itakuwa imeongezeka ndani ya miaka michache iliyopita. Hata hivyo asilimia hizo zinawezekana kuwa zimebakia ni zilezile.

Inapaza kuzingatiwa kwamba orodha hiyo hapo juu haikusudiwi kuwa jumuishi, ni uteuzi ulioegemea juu ya taarifa zilizokusanywa kutoka kwenye chanzo hicho katika kila nchi. Kwa mfano, Qatar inakosekana, ambapo kwa mujibu wa MEDEA, asilimia 10 ya idadi ya watu huko ni Shi’ah.

142 Kitabu cha mambo ya kidunia cha CIA (CIA World Factbook) kinakisia idadi ya watu ya Afghanistan mnamo Julai 2001kama ifuatavyo: 26,813,057/Waislam wa Sunni, asilimia 84; Waislam wa Shi’ah asilimia 15, wengineo asilimia 1.

Nitakirejea chanzo hicho hapo chini kama CWF. 143 Kwa mujibu wa CWF, Shi’ah wa Bahrain wana asilimia 70 ya idadi ya Waislamu wote. Kwa mujibu wa MEDEA (European Institute for Reseach on Mediterranean and Euro-Arab Cooperation) asilimia 85 ya watu ni Waislam ambao kati yao theluthi moja ni Sunni na theluthi mbili ni Shi’ah (idadi kubwa ni Waarabu lakini kuna Wairani 70,000).

151

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 152

U i s l a m u wa S h i a Misri

Idadi ya watu (1998): 63,261,000; uhusiano wa kidini (1990): Waislam wa Sunni asilimia C. 90; Wakristo asilimia C. 10.144

India

Idadi ya watu (1998): 984,004,000; uhusiano wa kidini (1995): Hindu asilimia 81.3; Waislam asilimia 12.0, ambayo Waislam wa Sunni asilimia 9.0; Waislam wa Shi’ah asilimia 3.0; Wakristo asilimia 2.3, ambayo Protestanti asilimia 1.1, Romani Katoliki asilimia 1.0; Sighasigha asilimia 1.9; Budha asilimia 0.8; Jain asilimia 0.4; Zoroasta asilimia 0.01; wengineo asimila 1.3.

Iran

Idadi ya watu (1998): 61,531,000; uhusiano wa kidini (1995): Waislamu asilimia 99.0, ambayo Waislam wa Shi’ah asilimia 93.4; Waislam wa Sunni asilimia 5.6; Wakristo asilimia 0.3; Zoroasta asilimia 0.05; Wayahudi asilimia 0.05.145

Iraq

Idadi ya watu (1998): 21,722,000; uhusiano wa kidini (1994): Waislam wa Shi’ah asilimia 62.5; Waislam wa Sunni asilimia 34.5; Wakristo (hasa itikadi ya Chaldea na itikadi ya Syria ya Katoliki na Nestoria) asilimia 2.7; wengineo (hasa Syncretia ya Yazidii) asilimia 0.3.146

Kuwait

Idadi ya watu (1998): 1,866,000; uhusiano wa kidini

144 Kulingana na CWF, Waislam (wengi wakiwa Sunni) wanafanya asilimia 94 ya idadi yote ya watu wa Misri.

145 Kwa mujibu wa CWF, Shi’ah wanafanya asilimia 89 ya idadi ya watu ya taifa.

146 Kwa mujibu CWF, Shi’ah wana idadi ya asilimia 60-65 na Sunni asilimia 3237 ya jumla ya idadi ya watu. Kulingana na MEDEA, Waislam wanaunda asilimia 97 ya idadi ya watu wa Iraq, ambayo Shi’ah ni asilimia 65 na Sunni asilimia 32.

152

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 153

U i s l a m u wa S h i a (1995): Waislam asilimia 85, ambao Waislam wa Sunni asilimia 45; Waislam wa Shi’ah asilimia 30; Waislam wengineo asilimia 10; wengineo (hasa Wakristo na Hindu) asilimia 15.0.147 Lebanon

Idadi ya watu (1998): 3,506,000; uhusiano wa kidini (1995): Waislam asilimia 55.3 ambao Waislam wa Shi’ah asilimia 34.0; Waislam wa Sunni asilimia 21.3; Wakristo asilimia 37.6, ambayo Katoliki asilimia 25.1 (wa Maroni asilimia 19.0, Wakatoliki wa Kigiriki au Melchia asilimia 4.6), Orthodox asilimia 11.7 (Orthodox wa Kigiriki asilimia 6.0, Apostoliki wa Armenia asilimia 5.2), Waprotestanti asilimia 0.5; wa-Druze asilimia 7.1.148

Oman

Idadi ya watu (1998): 2,364,000; uhusiano wa kidini (1993): Waislam asilimia 87.7 ambayo Waislam wa Ibaadiyah asilimia C.75 (Idadi ndogo kuu ni Waislam wa Sunni na Shi’ah); Hindu asilimia 7.4; Wakristo asilimia 3.9; Budha asilimia 0.5; wengine asilimia 0.5.149

Pakistan

Idadi ya watu (1998): 141,900,000; uhusiano wa kidini (1993): Waislam asilimia 95.0, ambao (wengi wao

147 Kulingana na CWF na MEDEA, Waislam wa Sunni wa Kuwaiti wanafikia asilimia 45 na Shi’ah asilimia 40.

148 Kwa mujibu wa CWF, Waislam wanafanya asilimia 70 (ukichanganya Shi’ah, Sunni, Druze, Ismailia, Alawia au Nusayri). Kulingana na MEDEA, Waislam ni asilimia 70 (makundi matano ya Kiislam yanayotambulika kisheria – Shi’ah, Sunni, Druze, Ismailia, Alawia au Nusayri) na Wakristo ni asilimia 30 (vikundi kumi na moja vya ki-Kristo vinavyotambulika kisheria – vinne ni Wakristo wa Orthodox, sita Katoliki, kimoja Protestanti). Wayahudi wana asilimia ndogo sana.

149 Kwa mujibu wa CWF, Waislam wa Ibaadi ni asilimia 75 na waliobakia ni Sunni, Shi’ah na Hindu. Kulingana na MEDEA, Waislam ni asilimia 75 ambao

robo tatu yao ni madhehebu ya Ibaadi.

153

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 154

U i s l a m u wa S h i a Waislam wa Sunni na Waislam wa Shi’ah wakiwa takriban asilimia 20 ya idadi yote ya watu); Wakristo ni asilimia 2.0; Hindu asilimia 1.8; wengineo (ikiwa ni pamoja na Ahamadiyah) asilimia 1.2.150 Saudi Arabia Idadi ya watu (1998): 20,786,000; uhusiano wa kidini (1992): Waislam wa Sunni asilimia 93.3; Waislam wa Shi’ah asilimia 3.3.151 Syria

Idadi ya watu (1998): 15,335,000; uhusiano wa kidini (1992): Waislam asilimia 86.0, ambao Waislam wa Sunni asilimia 74.0; Waislam wa ‘Alawiyyah asilimia 12.0; Wakristo asilimia 8.9; Druze asilimia 3.0; wengineo asilimia 1.0.152

Uturuki

Idadi ya watu (1998): 64,567,000; uhusiano wa kidini (1994): Waislam wa Sunni asilimia c. 80.0; Waislam wa Shi’ah asilimia c. 19.8, ambayo Alawiyyah wasio wa Orthodox c. 14.0; Wakristo asilimia c. 0.2.153

150 Kulingana na CWF, Waislam ni asilimia 97 (Sunni 77% na Shi’ah 20%).

Wakristo, Hindu na wengineo wanafanya asilimia 3.0.

151 CWF hawataji asilimia ya Waislamu wa Shi’ah ndani ya Saudi Arabia, ingawa idadi ni kubwa kuliko katika baadhi ya nchi kwenye jedwali. Inasema tu kwamba Waislam ni asilimia 100. Kwa mujibu wa MEDEA, Shi’ah ni asilimia 2.5 ya jumla ya idadi yote na Sunni ni asilimia 97.

152 Kulingana na CWF, Waislam wa Sunni ni asilimia 74. Alawiyyah, Druze na madhehebu nyingine za Kiislam wanafanya asilimia 16.0 na Wakristo (madhehebu mbalimbali) asilimia 10.0. Kuna jamii ndogondogo za Wayahudi ndani ya Damascus, al-Qamishli na Aleppo. Kwa mujibu wa MEDEA, Waislam wa Sunni ni asilimia 75.0, Alawiyyah asilimia 11, Wakristo (itikadi zote) asilimia 10.0 na Druze asilimia 3.0.

153 CWF wanataja kifupi tu kwamba asilimia 99.8 ni Waislam (wengi wakiwa Sunni) na wengine (Wakristo na Wayahudi) ni asilimia 0.2. Cha kushangaza, MEDEA hawazungumzii hasa hasa kuhusu idadi ya Shi’ah ndani ya Uturuki, wakisema tu, “Dini: Waislam asilimia 99 Sunni, wengine asilimia 1.0 (Wakristo na Wayahudi).” (http://www.medea.be/en/index059.htm).

154

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 155

U i s l a m u wa S h i a UAE

Idadi ya watu (1998): 2,744,000; uhusiano wa kidini (1995): Waislam asilimia 96.0, ambao Waislam wa Sunni asilimia 80.0; Waislam wa Shi’ah asilimia 16.0; wengineo (hasa Wakristo na Hindu) asilimia 4.0.

Yemen

Idadi ya watu (2000): 18,260,000;154 uhusiano wa kidini (1995): Waislam asilimia 99.9, ambao Waislam wa Sunni asilimia c. 60.0; Waislam wa Shi’ah asilimia 40.0; Waislam wengineo asilimia 0.1.155

Idadi ya Shi’ah katika baadhi ya nchi inatiliwa shaka. Inaweza ikawa kubwa zaidi kuliko tarakimu rasmi zinavyoonyesha, kwa sababu ama ya kukosa takwimu sahihi au mazingatio ya kisiasa. Thomas S. Szayna (2000) anaandika katika uchunguzi wake wa kidemografia (taaluma ya takwimu za kima cha uzazi na vifo) ya Saudi Arabia mnamo 1997-1998 ifuatavyo: Idadi yao (Shi’ah) ina wasiwasi sana, ingawa wanafikia takriban watu 200,000 hadi 400,000.156 Wanaharakati wa Shi’ah wanadai kwamba nusu millioni ya Shi’ah wanaficha hali yao na kujifanya wao ni Sunni kwa sababu ya mateso na vikwazo chungu nzima vinavyohusishwa na Ushi’ah.

Katika eneo lao kubwa la makazi (Jimbo la Mashariki), Shi’ah wanawakilisha takriban asilimia 33 ya idadi ya watu wote. Alikuli hali, wanaharakati wa Shi’ah wanafikia watu milioni moja, au hata zaidi ya asilimia 25 ya 154 Hii ni kwa mujibu wa SESRTCIC iliyoshirikishwa na shirika la Kiislam la OIC. 155 CWF wanasema tu: ‘Waislam ikiwa ni pamoja na Shafi’i (Sunni) na Zaydiyah (Shi’ah), idadi ndogo ya Wayahudi, Wakristo na Hindu.’ Kulingana na MEDEA, Waislam wa Sunni ni asilimia 55, Zaydiyyah asilimia 44 na Wakristo asilimia 1.

156 Kitabu ‘Saudi Arabia Handbook,’ cha Taasisi ya Federal Reseach Division, Maktaba ya Congress, Washington, Makala ya Intaneti.

155

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 156

U i s l a m u wa S h i a idadi yote ya watu,157 ingawa idadi inayokubalika zaidi inaelekea kuwa takriban asilimia 15.158 Hesabu hii ya mwishoni ingeweza kuunga mkono madai ya wanaharakati wa Shi’ah ya kuwepo idadi kubwa ya ‘Shi’ah wanaojificha.’159

Miji Mitukufu: Makka Mji mtukufu kabisa katika Uislamu, Makka, upo katika Milima ya Sirat upande wa Magharibi wa Saudi Arabia. Milima hiyo ya Sirat inajumuisha mlima Hira’, ambao una lile pango ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akijitenga humo kwa ajili ya tafakari na ibada kabla ya kuanza kwa ujumbe wake na ambako pia alianza kupokea Wahyi. Kusini mwa mji huo upo Mlima Thawr (futi 2,490/mita 760), ambao ndimo lilimo lile pango ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alijificha mbali na makafiri wakati wa kuhama kwake kwenda Madina. Ndani ya mji wa Makka imo ile Ka’bah, lile jengo la umbo la mchemraba lililojengwa na Nabii Ibrahim (a.s.) na mwanawe Nabii Isma’il (a.s.) juu ya misingi ambayo awali ilijengwa na Nabii Adam. Waislam wote wanaelekea kwenye Ka’abah hiyo katika swala zao.

157 Kitabu ‘Mideast Mirror,’ Agosti 27, 1996, uk. 15 158 Katika ukurasa 276 mwandishi anarejea kwenye makadirio ya CIA ya idadi nzima ya watu wa kama millioni 20.1 (Julai,1997). Tarakimu hii inajumuisha millioni 5.2 ya raia wa kigeni ndani ya Saudi Arabia. Mwandishi vilevile anarejea kwenye tarakimu za sensa ya hivi karibuni (septemba,1992) iliyotoa jumla ya watu millioni 16.9 (ambao millioni 4.6 walikuwa ni raia wa kigeni).

159 Kitabu cha Kiingereza kiitwacho “Identifying Potential Ethnic Conflict:

Application of a Prosess Model,” uk. 277 na 278.

156

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 157

U i s l a m u wa S h i a

Madina Mji wa pili kwa utukufu katika Uislam ni Madina, zamani ukiitwa Yathrib, upo upande wa Magharibi wa Saudi Arabia na ni kiasi cha maili 278 (kilomita 447) kutoka Makka kwa njia ya barabara (maili 215/km. 345 Kaskazini ya Makka kwa urukaji wa kunguru). Tofauti na Makka, mji wa Madina umo katika chemchemi (sehemu yenye miti na chemchemi) yenye rutuba. Kabla ya Uislam, mji huo ulikuwa ukikaliwa na hasa na makabila mawili, Aus na Khazraji, na vilevile Wayahudi, ambao baadhi yao walitarajia kutokeza hapo kwa Mtume wa Mwisho.

Mnamo mwaka 622 Miladia, Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) alihama kutoka Makka kwenda Madina. Uhamiaji huu unachukuliwa kama mwanzo wa kalenda ya Kiislam katika mfumo wa mwezi na jua pia.160 Mara mji wa Madina ukawa ndio makao makuu ya Dola ya Kiislam, iliyoanzishwa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na uliendelea kuwa hivyo baada ya kutekwa Makka mnamo mwaka 630.

Madina ina maeneo mengi muhimu ya Kiislam, ikiwa ni pamoja na misikiti kadhaa iliyojengwa wakati wa Mtukufu Mtume Muhammad (s.a.w.w.) na makaburi ya Waislam mashuhuri. Mahali muhumu kabisa ndani ya Madina, ya pili tu kwa utukufu baada ya Makka, ni ule Msikiti wa Mtume – Masjidun-Nabi. Ndani ya Msikiti huo mna sehemu za maana sana kihistoria kama vile ile Minbar ya Mtukufu Mtume na ile Mihraab – sehemu ya kuswalia ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Nyumba ndogo ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ilikuwa karibu na ule msikiti wa asili na iliingizwa ndani baada ya msikiti kupanuliwa. Wakati Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipofariki, alizikwa ndani ya nyumba yake, na hili limeongezea kwenye umuhimu wa kidini na kiroho wa msikiti huo hasahasa na kwa mji wa Madina kwa 160 Wakati wa kuandikwa kitabu hiki (2003Miladia), ni mwaka wa ki-mwezi 1422 na wa ki-jua 1380.

157

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 158

U i s l a m u wa S h i a jumla. Kila mwaka mamillioni ya Waislamu, Shi’ah na Sunni na madhehebu mengineyo kutoka kote duniani wanautembelea (ziarat) msikiti huo na kaburi ya Mtume Muhammad (s.a.w.w.).

Vitu vingine vya kimungu vya kutembelewa na Waislam ni pamoja na Msikiti wa Quba ambamo Mtukufu Mtume aliswali swala zake mara tu baada ya kuwasili Madina; Msikiti wa Qiblatayn, ambamo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akiswali wakati mwelekeo wa Qibla ulipobadilishwa na Mwenyezi Mungu kutoka Jerusalem kuelekea Makka na makaburi ya Hamzah, ami yake Mtume na mashahidi wengine wa vita vya Uhud.

Eneo la makaburi la Jannat al-Baqii hususan linafaa kutajwa miongoni mwa maeneo mengine muhimu ndani ya Madina. Wengi wa watu wa familia ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na masahaba zake, na vile vile wale waliowafuatia hao wamezikwa hapo. Jannat al-Baqii ni muhimu hasa kwa Waislam wa Shi’ah kwa vile limo kaburi la Imam Hasan, mjukuu wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na mtoto wa Bibi Fatima na Imam Ali (a.s.), na ni Imam wa pili wa Shi’ah; Imam Ali ibn al-Husein kilembwe cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), mjukuu wa Bibi Fatima na Imam Ali, ambaye ni Imam wa nne wa Shi’ah; Imam Muhammad ibn Ali, Imam wa tano na mtoto wa Imam wa nne; na Imam Ja’far bin Muhammad as-Sadiq, Imam wa sita na mtoto wa Imam wa tano. Inawezekana kwamba Fatima binti Rasuli Muhammad pia alizikwa Jannat al-Baqii, ingawa inawezekana kuwa amezikwa ndani ya Msikiti wa Mtume – Masjidun-Nabii. Sababu ya utata huu usio na kifani ni kwamba kwa mujibu wa wasia wake, yeye alitaka mazishi yake kuwa ya siri na mahali pa kuzikwa kwake kubakia pasipojulikana kwa wale ambao walimuudhi wakati wa uhai wake.

Jerusalem Mmoja wa miji mitukufu sana kwa Waislam wote ni Jerusalem (Bayt alMuqaddas au al-Quds). Miongoni mwa maeneo muhimu ndani ya 158

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 159

U i s l a m u wa S h i a Jerusalem ni al-Masjid al-Aqsaa (Msikiti wa Mbali). Kabla ya al-Ka’bah haijasimamishwa kama kitovu cha kuelekea kwa ajili ya swala ya Mwislam, al-Quds ilikuwa ndio mahali ambako Waislam walitakiwa kuelekea. Msikiti huu pia ndio mahali ambapo kutoka hapo Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipaa kwenda mbinguni kwenye usiku wa Mi’raj.

Qur’ani inasema:

“Ametakasika aliyempeleka usiku mja wake kutoka Msikiti Mtakatifu mpaka msikiti wa mbali ambao tumevibariki vilivyo kandoni mwake, ili tumuonyeshe baadhi ya ishara zetu. Hakika Yeye ni Mwenye kusikia, Mwenye kuona.” (Bani Israil; 17:1)

Najaf Mji wa Najaf upo juu ya mgongo wa milima (Jina la Najaf maana yake ni mgongo wa milima) ndani ya nchi ya Iraq, maili chache Magharibi mwa Mto Furat na karibu na mji wa Kufa. Mji huo ulianzishwa na Khalifa Harun al-Rashid mnamo mwaka 791Miladia, karibu na kaburi la Imam Ali (a.s.), binamu na mkwe wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), Khalifa wa nne na Imam wa kwanza wa Waislam wa Shi’ah. Mji huo kwa muda mrefu umekuwa kituo cha ziarat na masomo kwa Shi’ah.

Karbala Mji wa Karbala umejengwa katika Iraq ya kati, maili 55 (km.88) kutoka Baghdad, kwenye mpaka kati ya jangwa na jimbo la kilimo. Karbala ni moja ya mahali patukufu sana kwa Waislam wa Shi’ah, kwani hapo ndipo mahali Imam Husein (a.s.) na watu wa familia yake na wafuasi wake wal159

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 160

U i s l a m u wa S h i a izikwa baada ya vifo vyao vya kishahidi katika vita vya Karbala mnamo mwaka 680 Miladia. Kaburi lake na lile la ndugu yake, Abu al-Fadhl Abbas na vilevile makaburi ya mashahidi wengine yote yapo Karbala. Mji wa zamani ulio na makaburi hayo umezungushiwa ukuta, na Karbala ya sasa imeendelea kukua kuelekea kusini mwake.

Kadhimayn Kadhimayn ni sehemu ya mji wa Baghdad, mji mkuu wa Iraq. Kwa asili kabisa mji huo ulikuwa ni eneo la makaburi la Maquraishi, kabila ambalo ametoka Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na Ahlul-Bayt wake (a.s.) wanatokana nalo. Baada ya kuuliwa kwao, Imam wa saba na wa tisa wa Waislam wa Shi’ah, Musa bin Ja’far al-Kadhiim na Muhammad bin Ali al-Jawaad walizikwa pale. Mahali hapo palitembelewa mara kwa mara na Shi’ah na wengine ambao walikuwa na mapenzi na kizazi cha Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na polepole mji wa Kazimayn (kwa Kiarabu sura mbili za Kadhiim) ukaundwa. Mnamo mwaka 336 AH. Mu’izz al-Dawlah aliyajenga upya makaburi hayo pacha. Alijenga pia wigo kuzunguka makaburi hayo uliokuwa na mlolongo wa vyumba kwa ajili ya kuweka wanafunzi wa dini. Kulikuwepo pia na chumba cha mihadhara upande wa mashariki wa makaburu kilichoitwa Madrass (mahali pa kujifunzia).

Samarra’ Mji wa Samarra’ upo katika ukingo wa Mashariki mwa Mto Tigris, maili 70 (km. 97) Kaskazini mwa Baghdad. Mji huo ni mahali pa makazi ya kipindi kabla ya historia kuanzia muongo wa tano BC. Ulianzishwa kati ya karne ya tatu na ya saba AD. Mnamo mwaka 836, Khalifa wa Bani Abbas, al-Mu’tasim aliufanya mji wa Samarra’ kuwa makao yake makuu mapya.

Mji huo uliendelea kukua mpaka pale Khalifa wa Bani Abbas al-Mu’tamid alipoyahamisha makao makuu hayo na kuyarudisha Baghdad. Wakati huu, mji huo ulipanuka kwa maili 20 (km. 32) kandoni mwa Mto huo.

Imependekezwa (Ernst Grube, 1996) kwamba jina hilo linarudi nyuma hadi kipindi cha nyakati kabla ya Uislam na limechapwa kwenye sarafu za 160

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 161

U i s l a m u wa S h i a Makhalifa wa Samarra’ (836-892) kama sura ya ufupisho ya Surr man ra’aa ikiwa na maana ‘amefurahishwa mwenye kuiona.’161 – Samarra inatukuzwa sana na Waislam wa Shi’ah kwa sababu Imam wao wa kumi na wa kumi na moja, Imam Ali ibn Muhammad al-Haadi na Imam Hasan bin Ali al-‘Askarii walifungiwa hapo na Khalifa wa wakati huo katika kambi ya kijeshi. Hatimaye waliuawa kishahidi na wakazikwa hapo. Kabla ya kuingia ghaibu kwake, Imam wa kumi na mbili naye aliishi hapo (255260).

Mashhad Mji wa Mashhad (kwa Kiarabu Mashhad ina maana ni sehemu ya shahada au kushuhudia) upo katika jimbo lenye rutuba lililoko Kaskazini mashariki ya Iran. Mashhad iliendelea kukua karibu na eneo alilozikwa Imam Ali ibn Musa ar-Ridhaa, Imam wa nane wa Shi’ah, ambaye aliuawa kishahidi hapo mnamo mwaka 818 Miladia. Vyote, kaburi na mji viliendelea kwanza chini ya tawala ya Timurid katika karne ya 15, ukiupita au kuuzidi umaarufu mji wa karibu yake wa Tuus, na ulipanuliwa sana na watawala wa Safavid kuanzia karne ya 16 na kuendelea. Nadhir Shah (aliyetawala kuanzia mwaka 1736-1747) aliuchagua Mashhad kuwa makao yake makuu. Kila mwaka mamillioni ya Waislam huwa wanalitembelea kaburi la Imam ar-Ridhaa. Mashhad vilevile ni mahali pa baadhi ya seminari maarufu za Shi’ah, ambamo kutoka humo wanachuoni wengi mashuhuri huwa wanahitimu.

161 A. Northedge anasema: “Mji huo wa Khalifa awali uliitwa Surr man Ra’aa (yule mwenye kuiona hufurahia). Kwa mujibu wa Yaquut jina hili la awali baadae lilifupishwa katika matumizi ya kawaida na kuwa Samarraa’ la sasa. Yumkini kuelekea zaidi hata hivyo kwamba Samarra’ ni tafsiri ya toponym ya kabla ya Uislam, na kwamba Surr Man Ra’aa, namna ya jina la utamkaji wa mdomo katika Kiarabu ambalo linabatilisha desturi ya zamani ya Wa-Akkadia na wa-Sumeria, ni mchezo wa maneno uliobuniwa katika baraza ya Khalifa.” (Encyclopaedia of Islam, CD-ROM Edition v.1.0, 1999).

161

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 162

U i s l a m u wa S h i a

Qum Mji wa Qum upo Mashariki ya kati ya Iran kwenye kingo zote za mto wenye jina hilohilo, takriban maili 92 (km. 147) Kusini mwa Tehran.

Tangu karne ya kwanza ya Uislam, Qum wakati wote imekuwa moja ya vituo mashuhuri vyenye kuunga mkono madhehebu ya Nyumba ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na elimu kwa ajili ya Waislamu wa Shi’ah.

Zama za Hajjaaj bin Yusuf al-Thaqafii, kundi la Shi’ah kutoka ukoo wa Ash’arii lilihama kutoka Kufa kwenda Qum na kufanya maskani hapo.

Abdullah bin Sa’d al-Ash’ari alikuwa ndiye kiongozi wao wa kiroho na mwalimu wao, na baadae watoto wake walianza kuhubiri Uislam na kulingania mafundisho ya Mtukufu Mtume na kizazi chake Ahlul-Bayt (a.s.).

Baadae Ibrahim bin Hashim, sahaba wa Imam wa nane na mwanafunzi wa muhadith mashuhuri na mwanachuoni mkuu Yunus bin Abd al-Rahmaan aliweka makazi hapo Qum na akachangia sana kwenye ukuzaji wa elimu na sayansi za Kiislam, hususan elimu ya Hadith.

Mnamo mwaka 816 Miladia, Fatima al-Ma’suumah, dada yake Imam wa nane alipatwa na maradhi wakati alipokuwa akisafiri kutoka Madina kwenda kumtembelea kaka yake huko Marv. Aliwaambia wafuasi wake wampeleke Qum. Yeye alifariki hapo Qum. Eneo la kuzikwa kwake hapo Qum limekuwa likitembelewa na Waislam wa Shi’ah, kizazi baada ya kizazi. Mnamo karne ya 17 jumba lenye Kuba ya dhahabu na minara mirefu lilijengwa juu ya kaburi hilo. Idadi kadhaa ya watawala na wanachuoni wengi na watu watakatifu wamezikwa ndani ya mji wa Qum. Mnamo mwaka 1340 AH, Ayatullah Abd al-Karim al-Haa’irii, mkurugenzi wa taasisi ya ufundishaji katika mji wa Kaskazini magharibi wa Arak, alikwenda kufanya Ziyarat kwenye mji wa Qum. Akitii shinikizo kutoka kwa wanachuoni na watu wa mji huo, yeye aliamua kufanya makazi hapo na kuzihuisha upya taasisi zao za mafunzo. Baada ya ujio wa Mapinduzi ya Kiislam ya Iran mwaka 1979, yaliyoongozwa na Ayatullah Khomeini na wanafunzi wake na wanachuoni wenziwe, Qum ikageuka kuwa kituo cha 162

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 163

U i s l a m u wa S h i a kiroho cha dola hiyo, na mazingatio zaidi yalifanywa kwenye taasisi za kisomi za Qum. Mji wa Qum sasa ni kituo mashuhuri cha masomo ya Kiislam ulimwenguni. Zaidi ya vyuo mia mbili vya kielimu au utafiti na taasisi zinafanya kazi hapo, na makumi ya maelfu ya wanachuoni na wanafunzi kutoka sehemu tofauti mbalimbali za dunia wanashughulika katika kujifunza ilmu mbalimbali za Kiislam.

Msikiti muhimu wa Jamkaraan upo katika viunga vya mji wa Qum. Kwa mujibu wa wanahadith (muhadithiin) na wanahistoria wa Shi’ah, msikiti huu ulijengwa katika mwezi wa Ramadhan mwaka 393 AH na Hasan bin Muthleh Jamkaraan kwa kuitii amri aliyoipokea kutoka kwa Imam wa Kumi na Mbili. Kila Jumanne na Alhamisi usiku, makumi ya maelfu ya wafanya ziyarat kutoka miji tofauti wanatembelea msikiti huu kufanya sala na du’a zao.

163

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 164

U i s l a m u wa S h i a

ORODHA YA VITABU VILIVYO CHAPISHWA NA AL-ITRAH FOUNDATION 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

Qur'an Al-Kariim - Tafsir Al-Kashif Juzuu ya kwanza mpaka Thelathini Uharamisho wa Riba Uharamisho wa uwongo Juzuu ya Kwanza Uharamisho wa uwongo Juzuu ya Pili Hekaya za Bahlul Muhanga wa Imamu Husein (A.S.) Mikingamo iliyomzunguka Imamu Ali (A.S.) Hijab vazi Bora Ukweli wa Shia Ithnaashari Madhambi Makuu Mbingu imenikirimu Abdallah Ibn Saba Khadijatul Kubra Utumwa Umakini katika Swala Misingi ya Maarifa Kanuni za Ndoa na maadili ya Familia Bilal wa Afrika Abudharr Usahihi wa Historia ya Uislamu na Waislamu Salman Farsi Ammar Yasir Qur'an na Hadithi Elimu ya Nafsi Yajue Madhehebu ya Shia Ukusanyaji na Uhifadhi wa Qur'an Tukufu 164

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 165

U i s l a m u wa S h i a 27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.

37.

38.

39 40.

41.

42.

43.

44.

45.

46.

47.

48.

49.

50.

51.

52.

53.

54.

55.

56.

57.

Al-Wahda Ponyo kutoka katika Qur'an.

Uislamu mfumo kamili wa maisha ya kijamii Mashukio ya Akhera Al Amali Dua Indal Ahlul Bayt Udhuu kwa mujibu wa Kitabu na Sunna.

Haki za wanawake katika Uislamu Mwenyeezi Mungu na sifa zake Amateka Na Aba'Khalifa Nafasi za Ahlul Bayt (a.s) Adhana Upendo katika Ukristo na Uislamu Nyuma yaho naje kuyoboka Amavu n’amavuko by’ubushiya Kupaka juu ya khofu Kukusanya swala mbili Bismillah ni sehemu ya Qur’ani na husomwa kwa Jahara Kuwaongoza vijana wa kizazi kipya Kusujudu juu ya udongo Kusheherekea Maulidi Ya Mtume (s) Tarawehe Malumbano baina ya Sunni na Shia Kupunguza Swala safarini Kufungua safarini Umaasumu wa Manabii Qur’an inatoa changamoto as-Salaatu Khayrun Mina -'n Nawm Uadilifu wa Masahaba Dua e Kumayl Sauti Ya Uadilifu wa Binadamu 165

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 166

U i s l a m u wa S h i a 58.

59.

60.

Umaasumu wa Mitume - Faida Zake Na Lengo Lake Umaasumu wa Mitume - Majibu Ya Aya Zenye Utata Umaasumu wa Mitume - Umaasumu wa Mitume Muhammad (s) 61.

Nahju’l-Balaghah - Juzuu ya Kwanza 62.

Nahju’l-Balaghah - Juzuu ya Pili 63.

Kuzuru Makaburi 64.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Kwanza 65.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Pili 66.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Tatu 67.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Nne 68.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Tano 69.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Sita 70.

Tujifunze Misingi Ya Dini 71.

Sala ni Nguzo ya Dini 72.

Mikesha Ya Peshawar 73.

Malezi Ya Mtoto Katika Uislamu 74.

Ubora wa Imam 'Ali Juu ya Maswahaba Na Ushia ndio njia iliyonyooka 75.

Hukumu za Kifikihi zinazowahusu Wanawake 76.

Liqaa-u-llaah 77.

Muhammad (s) Mtume wa Allah 78.

Amani na Jihadi Katika Uislamu 79.

Uislamu Ulienea Vipi?

80.

Uadilifu, Amani na Mtume Muhammad (s) 81.

Mitala na Ndoa za Mtume Muhammad (s) 82.

Urejeo (al-Raja’a ) 83.

Mazingira 84. Utokezo (al - Badau) 85.

Uadilifu katika Uislamu 86.

Shahidi kwa Ajili ya Ubinadamu 166

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 167

U i s l a m u wa S h i a 87.

88.

89.

90.

91.

92.

93.

94.

95.

Uislamu Safi Mtoto mwema Adabu za Sokoni Johari za hekima kwa vijana Maalimul Madrasatain Sehemu ya Kwanza Maalimul Madrasatain Sehemu ya Pili Maalimul Madrasatain Sehemu ya Tatu Tawasali Imam Mahdi katika Usunni na Ushia

96.

Maana ya laana na kutukana katika Qur’ani Tukufu

97.

Hukumu ya kujenga juu ya makaburi

98.

Swala ya maiti na kumlilia maiti

99.

Shiya na Hadithi (kinyarwanda)

100.

Mariamu, Yesu na Ukristo kwa mtazamo wa Kiislamu

101.

Hadithi ya Thaqalain

102

Fatima al-Zahra

103.

Tabaruku

104.

Sunan an-Nabii

105.

Historia na sera ya viongozi wema (Sehemu ya Kwanza)

106.

Historia na sera ya viongozi wema (Sehemu ya Pili)

107.

Mahdi katika sunna

108.

Kusalia Nabii (s.a.w)

109.

Ujumbe -Sehemu ya Kwanza

110.

Ujumbe - Sehemu ya Pili

111.

Ujumbe - Sehemu ya Tatu

112.

Ujumbe - Sehemu ya Nne

113.

Kuhuzunika na Kuomboleza - Azadari 167

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 168

U i s l a m u wa S h i a 114.

Sunna katika Kitabu Fiqhi al-Sunnah

115.

Kuonekana kwa Allah

116.

Ukweli uliopotea sehemu ya Kwanza

117.

Ukweli uliopotea sehemu ya Pili

118.

Ukweli uliopotea sehemu ya Tatu

119.

Ukweli uliopotea sehmu ya Nne

120.

Ukweli uliopotea sehmu ya Tano

121.

Johari zenye hekima kwa vijana

122.

Safari ya kuifuata Nuru

123.

Ushia ndani ya Usunni

124.

Myahudi wa Kimataifa

125.

Kuanzia ndoa hadi kuwa Wazazi

126.

Visa vya kweli sehemu ya Kwanza

127.

Maswali na Majibu

128.

Muhadhara wa Maulamaa

129.

Mwanadamu na Mustakabali wake

130.

Imam Ali binamu ya Mtume Sehemu ya Kwanza

131.

Imam Ali binamu ya Mtume Sehemu ya Pili

132.

Khairul Bariyyah

133.

Uislamu na mafunzo ya kimalezi

134.

Vijana ni Hazina ya Uislamu.

135.

Yafaayo kijamii

136.

Abu Huraira

137.

Taqiyya

138.

Vikao vya furaha

139.

Shia asema haya Sunni asema haya Wewe wasemaje?

168

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 169

U i s l a m u wa S h i a 140.

Uislamu na Mazingatio Sehemu ya Kwanza

141.

Uislamu na Mazingatio Sehemu ya Pili

142.

Tabia njema kwa Mujibu wa Ahlul-Bayt (Sehemu ya Kwanza)

143.

Tabia njema kwa Mujibu wa Ahlul-Bayt (Sehemu ya Pili)

144.

Mafunzo ya hukmu za ibada

145.

Ahlul Bayt ndani ya tafsiri za Kisunni No 1

146. Ahlul Bayt ndani ya tafsiri za Kisunni No 2 147. Ahlul Bayt ndani ya tafsiri za Kisunni No 3 148.

Falsafa ya Dini

149.

Elimu ya Tiba za Kiislam Matibabu ya Maimamu

150.

Ukweli uliofichika katika neno la Allah

151.

Sira ya Imam Ali kuhusu Waasi

152.

Uislamu na mfumo wa Jamii ya dini nyingi

153

Amali za Makka

154.

Amali za Madina

155.

Uislam wa Shia

156.

Majlis ya Imam Husein

157.

Mazingatio kutoka katika Qur’an - Sehemu ya Kwanza

158.

Mazingatio kutoka kaitka Qur’an - Sehemu ya Pili

159.

Mazingatio kutoka katika Uislamu - Sehemu ya kwanza

160.

Mazingatio kutoka katika Uislamu - Sehemu ya Pili

161.

Hukumu zinazomuhusu mkuu wa kazi na Mfanyakazi

162.

Falsafa ya mageuzi ya Imam Husein (a.s)

163.

Huduma ya Afya katika Uislamu

164.

Mas'ala ya Kifiqhi 169

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 170

U i s l a m u wa S h i a 165.

Asili ya Madhehebu katika Uislamu

166.

Uislamu na Mifumo ya Uchumi

167.

Umoja wa Kiislamu na Furaha

168.

Vipengee kadhaa katika Swala ya Jamaa na Msikiti

169.

Jifunze kusoma Qur'ani

170.

As-Sahifatul Kamilah as-Sajjadiyyah

171.

Hayya 'Alaa Khayri'l-'Amal Katika Adhana

172.

Ukweli kuhusu Funga ya Siku ya Ashura

173.

Dua za Miezi Mitatu Mitukufu (Rajabu, Shaabani na Ramadhani)

174.

Mtazamo wa Ibn Taymiyyah kwa Imam Ali (a.s.)

175.

Kazi na Bidii ni njia ya maendeleo

176.

Abu Talib - Jabali Imara la Imani

177.

Ujenzi na Utakaso wa Nafsi

178.

Vijana na Matarajio ya Baadaye

179.

Usalafi - Historia yake, maana yake na lengo lake

180.

Ushia - Hoja na Majibu

181.

Mateso ya Dhuria wa Mtume (saww)

182.

Maombolezo - Msiba wa Bwana wa Mashahidi (a.s.)

183.

Uongozi wa kidini - Maelekezo na utekelezaji wa Kijamii

184.

Takwa

185.

Amirul Muuminina ('as) na Makhalifa

186.

Utawala na Uendeshaji katika Sera ya Imam Ali (a.s.)

187.

Kuelewa Rehma ya Mwenyezi Mungu

188.

Mtazamo kuhusu msuguano wa kimadhehebu

189.

Upotoshaji Dhahiri katika Turathi (Hazina) ya Kiislamu

190.

Nchi na Uraia - Haki na wajibu kwa Taifa 170

Uislamu wa Shia Check Lubumba:Uislamu wa Shia Check Lubumba.qxd 7/16/2013 9:20 AM Page 171

U i s l a m u wa S h i a 191. Qur’ani Tukufu - Pamoja na Tarjuma ya Kiswahili

BACK COVER Ni ukweli usiopingika kwamba madhehebu ya Kiislamu ya Shia imekuwa ikijulikana kwa muda mrefu kama ni madhehebu isiyoeleweka vizuri miongoni mwa Waislamu walio wengi ulimwenguni. Hii imetokana na kukandamizwa kwa muda mrefu wafuasi wa madhehebu hii kulikofanywa na dola zinazojiita za Kiislamu. Kwa nini wamefanya hivyo? Historia inayo majibu ya hilo.

Waandishi wanavyuoni wengi wa sasa wamejitahidi na wanaendelea na jitihada hiyo kuuelemisha Umma kuhusu Waislamu hawa wa Shia; na kitabu hiki ni miongoni mwa vitabu vingi vilivyoandikwa na wanavyuoni hawa juu ya usahihi wa madhehebu hii.

Ni muhimu kukubaliana na kuziheshimu tofauti za kila mmoja na kutambua msimamo na mtazamo wa kila mmoja.

Matatizo huja pale mtu anapolazimisha tabia, imani na mila zake zitawale wengine au kuzifisha itikadi na misimamo ya wengine.

Ni muhimu kufikiria kila aina ya maoni katika kujaribu kuamua ukweli.

Uislamu kimsingi uko dhidi ya kufuata kibubusa.

Kimetolewa na kuchapishwa na: Alitrah Foundation S.L.P. 19701 Dar es Salaam, Tanzania Simu: +255 22 2110640 / 2127555 Barua Pepe: alitrah@yahoo.com Tovuti: www.ibn-tv.com Katika mtandao: www.alitrah.info

171