Ushia ndani ya usunni by Alitrah Foundation

Ushia Ndani ya Usunni

Kimeandikwa na: Sayyid Muhammad Ridha Mudarrisi Yazdi

Kimetarjumiwa na: Dkt. Mohamed S. Kanju Na Mwl. Aziz Hamza Njozi

‫ترجمة‬

‫التشيع فى التسنن‬

‫تأليف‬ ‫السيد محمد الرضا المدرسي اليزدي‬

‫من اللغة اإلنجليزية الى اللغة السواحلية‬

©Haki ya kunakili imehifadhiwa na: AL-ITRAH FOUNDATION

ISBN: 978 – 9987 – 17 – 068 – 5

Kimeandikwa na: Sayyid Muhammad Ridha Mudarrisi Yazdi

Kimetarjumiwa na: Dkt. Mohamed S. Kanju Na Mwl. Aziz Hamza Njozi

Kupangwa katika Kompyuta na: Al-Itrah Foundation

Toleo la kwanza: Agosti, 2014 Nakala: 1000

Kimetolewa na kuchapishwa na: Alitrah Foundation S.L.P. - 19701, Dar es Salaam, Tanzania Simu: +255 22 2110640 / 2127555 Barua Pepe: alitrah@yahoo.com Tovuti: www.ibn-tv-com Katika mtandao: www.alitrah.info

Yaliyomo Neno la Mchapishaji........................................................................1 Dibaji ya Mtarjumi...........................................................................3. Utangulizi wa Mhariri......................................................................4 Utangulizi juu ya Kuwatambua Maimamu kwa msaada wa Hadith............................................................................9 Uimamu na Ukhalifa ni Nini?......................................14 Muendelezo wa Uimamu na haja ya Utambulisho wa Imam.............................................................15 Idadi ya Maimamu ni Kumi na Mbili na wote ni Maquraishi...................................................................21 Kukiri na Kupotoka..................................................................29 Madai Juu ya Ahlul Bayt juu ya Uimamu ni ya Kweli............31 Ni akina nani Ahlul Bayt wa Mtume (s)?.................................36 Madai ya Ahlul Bayt juu ya Uimamu ......................................40 Kuendelea kuwepo kwa watu wanaotokana na Ahlul Bayt (‘a) ....................................................................41 Maimamu wanatoka katika Ahlul Bayt....................................45 Hadith za Kishia ni Ushahidi kwa kila mmoja.........................49 Kujua majina na Haiba za Maimamu ......................................51 v

Ushia Ndani ya Usunni

Ijtihad na Taqlid..............................................................59 Maana za Kinahau za Ijtihad: ..................................................60 Ijtihad katika maana yake ya jumla: .......................................61 Ijtihad katika maana yake maalum: .........................................63 Vyanzo vya Ijtihad..........................................................66 Kuuchunguza uthibitisho wa Qur’ani Tukufu: ........................66 Kuchunguza uthibitisho wa Sunna: .........................................67 Hadithi za Ahlul Bayt (a.s): .....................................................68 Hoja ya pili ya uthibitisho wa hadithi ya Ahlul Bayt: .............72 Uthibitisho wa mwenendo wa Masahaba: ...............................75 Uthibitisho wa Ijmai: ...............................................................78 Uthibitisho Wa Hikima (Akili za kuzaliwa): ...........................78 Uthibitisho wa Qiyas, istihsan na masalih Mursalah: ............79 Qiyas (ulinganishaji): ..............................................................79 Istihsan (kuteua lililo bora): ....................................................79 Masalih Mursalah: ..................................................................80 Kuitolea Ushahidi Hadithi Ya Mu’adh: ...................................82 vi

Ushia Ndani ya Usunni

Kutelekeza au kuacha kutumia Ijtihad..........84 Hatari za Chuki za Kijinga: .....................................................88 Kuamua kuacha au kuruhusu kufanya Ijtihad..........................91 Wudhu Katika Kitabu Cha Mwenyezi Mungu Na Hadithi Za Mtume (s)................................93 Jinsi ya Kuosha Mikono...........................................................99 Namna Ya Kupaka Kichwa: ..................................................102 Ni Kupaka Au Kuosha Miguu?: ............................................105 Kutamka Kwa Irabu Jarr (Arjuli): .........................................105 Hoja Dhidi Ya Jarr Kuwepo Kwenye Nomino Changamano: ...........................................................106 Mfano Mwingine Wa Jarr Kuwepo Kwenye Nomino Changamano: ...........................................................106 Matamshi Pamoja Na Irabu Ya Nasb (arjula): ......................109 Wudhu katika hadithi za Mtume (s.a.w.w.): .......................... 111 Ufumbuzi wa mwisho wa tatizo la hadithi za kuosha miguu: ................................................................... 115 Mapokezi Na Upotofu Katika Adhana (Wito wa Kwenye Swala) ...........................................118 Shi’a Na Mwanzo Wa Kidini Wa Adhana: ............................ 119 vii

Ushia Ndani ya Usunni

Mtazamo wa Masunni: ..........................................................120 Kuichunguza Hadithi Ya Ndoto: ...........................................124 Mfululizo wa Matukio ya Adhana Na Iqamah: .....................127 Hayya Alaa Khayr al-Amal: ..................................................128 Mjadala Juu Ya Tathwib (Al-Salat Khayrun Min al-Nawm)................................................133 Mitazamo Ya Wanachuoni Juu Ya Asli Ya Tathwib:..............135 Uchunguzi Wa Hadithi Za Tathwib: ......................................138 Hadithi ya Nisa’i: ..................................................................138 Hadithi ya Abu Dawud: .........................................................139 Ushuhuda Wa Uwalii wa Ali (as) Katika Adhana: ................141 Kukusanya Swala Kwa Wakati Mmoja: ................................143 Nyakati za Swala Kwa Mujibu Wa Qur’ani Tukufu: ............145 Kuichunguza Aya Hii Tukufu: ...............................................148 Kukusanya Swala Kwa Mujibu wa Hadithi: .........................151 Hadithi Katika Sahih Muslim: ...............................................151 Hadithi Katika Sahih Bukhari: ..............................................153 Hadithi Za Musnad Ahmad: ..................................................156 Hadithi Za Vitabu Vingine: ...................................................157 viii

Ushia Ndani ya Usunni

Tafsiri Potofu za Hadithi za Kuswali Swala Kwa Kuzikusanya:........................159 Mukhtasari wa rai za mafaqih: ..............................................163. Rai ya Mahanafi: ...................................................................163 Rai ya Mashafii: ....................................................................164 Rai ya Wamaliki: ...................................................................164 Rai ya Mahanbali: .................................................................164 Baadhi ya wasimuliaji na rai ya Mashfii: ..............................164 Rai ya Ibn Shibramah: ...........................................................165 Rai ya Ibn Mundhir na Ibn Sirin: ..........................................165 Kusujudu Katika Hadithi ya Mtume (s) na Masahaba................................................166 Msamiati na Maana ya Kilugha ya Kusujudu: ......................166 Hadithi juu ya Kusujudu: ......................................................168 Maoni ya Baadhi ya Masahaba na Wanazuoni: .....................173

Ushia Ndani ya Usunni

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ KWA JINA LA MWENYEZI MUNGU, MWINGI WA REHEMA, MWINGI WA KUREHEMU

َ ُ‫ُون أَ ْح َس َن ُه أ‬ َ ‫ُون ْال َق ْو َل َف َيتَّ ِبع‬ َ ‫ين َي ْس َت ِمع‬ َ ‫َف َب ِّش ْر ِع َبا ِد الَّ ِذ‬ ‫ول ِئ َك‬ َ ْ‫ول ِئ َك ُه ْم أُولُو أ‬ ْ ‫ال‬ َ ُ‫اه ُم اللهَُّ َوأ‬ ُ ‫ين َه َد‬ َ ‫الَّ ِذ‬ ‫اب‬ ‫ب‬ ‫ل‬ َ ِ “Hivyo wape bishara njema waja wangu. Wale wanaolisikia neno, na kulifuata kwa ukamilifu; hao ndio ambao Mwenyezi Mungu amewaongoa, na hao ndio watu wenye akili.” (Qur›ani Tukufu, Zumar, 17-18).

Ushia Ndani ya Usunni

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ NENO LA MCHAPISHAJI

itabu kilichoko mikononi mwako, ni tarjuma ya kitabu cha Kiingereza kwa jina la, Shiism in Sunnism. Sisi tumekiita, Ushia Ndani ya Usunni. Kitabu hiki, Ushia Ndani ya Usunni ni matokeo ya utafiti wa kielimu uliofanywa na fakihi mwanachuoni Sayyid Muhammad RidhaMudarrasi Yazdi juu ya kile kinachoonekana kuwa ni hitilafu za matendo ya kiibada kati ya Shia na Sunni. Na hili likawafanya Masunni ambao ndio wengi waone kila kinachofanywa na Mashia, ambacho hakifanani na kile ambacho wao wanakifanya kuwa ni makosa. Kwa mfano, katika udhu (wudhuu), Mashia wao hupaka miguu badala ya kuosha kama wafanyavyo Masunni na kukiona kitendo hicho kuwa ni makosa. Katika swala, Mashia wao wanaona kuswali kwa kukusanya swala ni sahihi ambapo Masunni wao wanakiona kitendo hicho kuwa sio sahihi, na mengine mengi ambayo yamejadiliwa ndani ya kitabu hiki. Lakini kwa utafiti huu alioufanywa mwanachuoni huyu, amethibitisha kwamba yale matendo yote ya kiibada yanayofanywa na Mashia ni sahihi na akayatolea ushahidi kutoka kwenye vitabu vya Kisunni vilivyoandikwa na wanazuoni wakubwa wa madhehebu hiyo, kama ambavyo utaona katika kitabu hiki. Sisi tumekiona kitabu hiki ni chenye manufaa sana, hususan wakati huu wa maendeleo makubwa ya elimu katika nyanja zote ambapo uwongo, ngano za kale na upotoshaji wa historia ni mambo ambayo hayana nafasi tena katika akili za watu.

Ushia Ndani ya Usunni

Kutokana na ukweli huo, Taasisi yetu ya Al-Itrah imeamua kukichapisha kitabu hiki kwa lugha ya Kiswahili kwa madhumuni yake yaleyale ya kuwahudumia Waislamu, hususan wazungumzaji wa Kiswahili. Tunawashukuru ndugu zetu, Dk. M. S. Kanju na Aziz Hamza Njozi kwa kukubali jukumu hili la kukitarjumi kitabu hiki. Vilevile tunawashukuru wale wote walioshiriki kwa njia moja au nyingine hadi kufanikisha kuchapishwa kwake. Ni matumaini yetu kwamba kitabu hiki kitakuwa ni mwanga kwa wasomaji wetu na kuzidisha upeo wao wa elimu ya dini. Mchapishaji: Al-Itrah Foundation

Ushia Ndani ya Usunni

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ DIBAJI YA MTARJUMI (MFASIRI) Kwa Jina la Mtukufu Kuliko wote. “Leo hii nimewakamilishieni dini yenu na nimezikamilisha neema zangu juu yenu na nimewachagulieni Uislamu uwe dini yenu.”

uu ndio ufunuo aliomteremshia Mwenyezi Mungu Mtume Wake (s.a.w.w) pale Ghadir Khum, kwa kumneemesha mwanadamu kwa dini timilifu. Kuamini kuwa Uislamu ndio dini timilifu kuliko zote kunamtaka aliyeamini kuifuata dini katika kanuni zake zote na pia jitihada zisizo na ukomo za kujaribu kubaini uhalisia na kiini chake.

“USHIA NDANI YA USUNNI’ ni hatua yenye thamani kubwa katika kuliendea lengo hilo, kazi ambayo nilipewa heshima ya kuitafsiri (kuitarjumu). Siwezi nikafanikiwa kumsifu Mwenyezi Mungu kwa ukamilifu kwa hikma na uwezo alionipa kwa hakika, ‘Hii ni fadhila ya Mola Wangu’ (Qur’ani Tukufu, Naml (27), Aya ya 40). Ninawashukuru sana wazazi wangu kwa msaada wao wa dhati katika maisha yangu yote. Pia ninawashukuru waalimu wangu kwa kunifundisha na kuniongoza vizuri. Ninaitoa kazi yangu hii ya tarjuma kwa Amiri wa Waumini, Imam Ali (a.s) kama sadaka kwa ajili ya “Siku ambayo tutawaita kila watu na Imam wao.” (Qur’ani 17:71) na “Siku ambapo mali haitamsaidia wala watoto….” (Qur’ani 26:88). Hamideh Elahinia Esfand, 1381 March, 2003. 3

Ushia Ndani ya Usunni

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ UTANGULIZI WA MHARIRI (WA KITABU CHA KIINGEREZA)

ufahamiana na profesa wangu: Ilikuwa ni siku yenye joto katika mwezi wa nne wa kalenda ya Kiislamu, 1379 (Juni-Julai 2000 A.D) na nilikuwa nimemaliza mitihani yangu ya masomo ya ngazi ya kati (sat’h) katika shule ya Theolojia ya Kiislamu (Hawzah). Tangu siku hiyo nilidhamiria kuendelea na masomo yangu katika Sharia za Kiislamu na misingi ya Sharia. Wale waliopitia masomo haya wanaelewa vizuri kuwa profesa aliyehitimu na kufaulu vizuri hutoa mchango mkubwa sana katika mafanikio ya mtu, na mimi nilikuwa ninauelewa ukweli huu vizuri. Majira ya joto yalikuwa yanakaribia kwisha na suala la kuchagua atakayekuwa profesa wangu lilikuwa linazidi kuniwia gumu. Katikati ya mwezi wa sita wa Kiislamu (sawa na AgostiSeptemba) ilikuwa inakuja, kipindi ambacho ndio kilikuwa ndio mwanzo wa mwaka wa masomo katika Hawzah na nilikuwa na shauku sana. Kumchagua profesa wangu lilikuwa ni jambo lililoshughulisha akili yangu mno kiasi cha kuwa hilo ndio lilikuwa ombi langu pekee kwa Mwenyezi Mungu nilipokwenda kuyazuru makaburi matakatifu ya Imam Ridha (a.s) na Bibi Fatima Ma’suma (a.s). Pia niliwataka ushauri marafiki na jamaa zangu wengi ili kufikia lengo langu. Hatimaye, kwa fadhila za Mwenyezi Mungu nilijiunga na duru la masomo la profesa wangu mpendwa, Ayatullah Hajj Sayid Muhammad Ridha Mudarrisi Tabatabai Yazda. 4

Ushia Ndani ya Usunni

Mihadhara ya profesa wangu ilikuwa ni muhimu sana kwangu na iliniletea nuru ya kitaaluma. Nilielewa zaidi maana ya hadith zinazosifu elimu, kusoma na kufundisha,1 na Aya hii tukufu ifuatayo ilionekana kuwa mpya sana kwangu kana kwamba ndio kwanza ilikuwa inateremshwa kwa mara ya kwanza.

َ ‫َو َم ْن أَ ْح َي‬ ‫اس َج ِميعًا‬ َ َّ‫اها َف َكأَنَّ َما أَ ْح َيا الن‬ “Na yeyote mwenye kuihuisha ni kama amewahuisha watu wote.” (5:32)

Ili kumsifu Mwenyezi Mungu na kumshukuru profesa wangu, nilikuwa natafuta fursa ya kumsaidia badala yake. Hili liliwezekana baada ya yeye kuniomba nimsaidie baada ya mhadhara wake. Alisema kuwa alikuwa ameandika makala juu ya maswala ya kifiqhi (elimu ya Sharia za Kiislamu) katika miaka ya nyuma lakini alishindwa kuyapanga kutokana na ratiba yake kubana sana kwa shughuli. Profesa alipendekeza kwamba niyapange na kuyaweka tayari kwa ajili ya kuchapishwa. Niliikubali kazi hiyo kwa moyo mmoja na niliianza kazi hiyo siku chache kabla ya Muharram (mwezi wa kwanza wa kalenda ya Kiislamu). Sasa, baada ya miezi sita, nimekuwa nikishughulishwa na kazi hii. Katika safari yangu ya Qurzvin na baadaye Qum kwa ajili ya mafunzo ya kidini, nilitumia sehemu kubwa ya nyakati za usiku kukiandaa kitabu mpaka alfajiri. Nilipokuwa Qum, nilitumia vitabu vya maktaba ya Ayatullah Mar’ashi Najafi na pia maktaba ya kiufundi ya Ayatullah Sistani na programu za kompyuta zilizomo. Huko Mash’had pia nilinufaika sana kutokana na maktaba ya Astan Quds 1

ama hadith zilizosimuliwa kutoka kwa Amiri al-Muuminina Imam Ali (a.s) inayosema, K “Kuwajua wanazuoni ni jukumu ambalo lina karipio” na “ukimuona mwanachuoni mtumikie.” 5

Ushia Ndani ya Usunni

Radhawi na maktaba ya Msikiti wa Goharshad, namshukuru Mwenyezi Mungu kwa yote haya. Kazi hizi zilizoandikwa zilizokuwa katika majarida matano ambapo baadaye jarida moja zaidi liitwalo “Kusujudu katika hadith za Mtume (s.a.w.w.) na masahaba” liliongezwa, katika kazi zote hizi, mbali na mbinu nzuri ya kuendesha majadiliano, njia ya kiufundi ya kuanzisha, kuendesha na kumaliza mjadala, uwezo wa uchambuzi, hoja na kuhitimisha lakini muhimu zaidi ya haya ni kwa jinsi hadith za kisunni zilivyotumiwa kwa manufaa makubwa. Na zaidi ya hayo, kwa bahati nzuri alitumia vitabu vyao (Sunni) vilivyo sahihi zaidi pamoja na hadith zao sahihi. Kwa kusema kweli, rejea za msingi za kazi hii ni vitabu vya ndugu zetu wa Kisunni, lakini kuisoma kuna manufaa na msaada mkubwa katika kufafanuliwa na kubainishia hoja na mizizi ya maoni ya Shia, hasa kwa vile imeelezewa kwa ufasaha kabisa. Ripoti ya kazi za msingi: Kijarida cha kwanza kinachoitwa “Utangulizi juu ya kuwajua maimamu kwa msaada wa Hadith” kinahusiana na Uimamu wa Maimam kumi na mbili (a.s). Kilichapishwa kwa mara ya pili mwaka 1359 A.H (1980 A.D). Licha ya mijadala yenye hoja thabiti, mpangilio mzuri wa sura na kazi bora kabisa, kulikuwa na matatizo katika uchapaji. Kwa mfano uchapaji wake ulifanywa na mashine ya zamani ya kuchapia. Kukosekana kwa irabu katika sehemu za kiarabu pamoja na kukosekana kwa ufafanuzi muhimu ambao huwa mwishoni mwa ukurasa (footnote), kulipunguza mvuto wa kitabu. Katika ziara yangu ya mwisho ya Mashhad, nilikiona kitabu hicho katika maktaba ya msikiti wa Goharshad na nikamuambia msimamizi wa maktaba ile kuwa muda si mrefu nitawapatia toleo jipya la kitabu hicho. Miongoni mwa faida za toleo hili jipya ni kuwa kuna hadith nyingine mpya zimeongezwa, ufafanuzi 6

Ushia Ndani ya Usunni

wa hadith tata, jinsi ya kutoa ushahidi juu ya Shia Ithna Asheri (Shia wanaofuata Maimamu kumi na wawili) hadithi zanazosema “Maimamu ni kumi na wawili kwa idadi” na nukta nyingine muhimu kabisa ambazo sikuwahi kuziona kabla. Kwa mfano, katika tanbihi (chini ya ukurasa), baadhi ya hadith za kisunni ambazo si kawaida kuzisikia juu ya maswala ya Imam Mahd zimehifadhiwa. Jarida la pili liitwalo ‘Ijtihad na taqlid’ ni mjadala wa kifiqhi. Nimesoma vitabu mbalimbali juu ya hili kila kimoja kikiwa na baadhi ya nukta nzuri, lakini hakuna kinachokifikia hiki. Profesa katika kitabu hiki, huku akiepuka masuala ya kurudiarudia na yasiyo ya muhimu, amejadili mada ya Ijtihad na Taqlid kwa njia linganishi (njia ya kulinganisha). Jarida hili lilichapishwa kwa mara ya kwanza kwa kutumia mashine za kizamani za kuchapia mwaka 1997 (1372 A.H) kwa ajili ya mkutano wa Umoja wa Kiislamu huko Zahidan. Jarida la tatu, la nne na la tano juu ya fiqhi pia yote yaliandikwa baadaye ili yawasilishwe kwenye Mkutano huo huo. Majina ya majarida haya ni; ‘Hadith na upotofu katika Adhana’, ‘Udhu katika Qur’ani na Hadith’ na ‘kuunganisha Swala’ kwa mfuatano. Katika majarida haya matatu, mawili ya mwisho yaliingizwa katika AlMujma Al-Fiqh Software, toleo la tatu la Taasisi ya Ayatullah AlUzma Gulpaygani na sasa yamo katika benki ya Habari (Information Bank). Majarida haya matatu na kinachofuatia, licha ya kuwa ya kiufundi mno, yamepangwa katika namna ambayo watu walio wengi, kama wanafunzi na vijana, wanaweza kuyatumia kwa kutumia mazingatio, umakini na tafakari kidogo. Jarida la mwisho liliandikwa baada ya kupangwa kwa yale matano ya mwanzo hivyo na kuletwa kwangu kwa ajili ya uhariri. Nilichokifanya katika majarida haya ni: 1) Kutafiti juu ya Aya na hadith 7

Ushia Ndani ya Usunni

na kazi zilizonukuliwa kutoka katika vitabu vingine na kuongezea vyanzo vipya na, 2) Kuingiza tanbihi muhimu (footnotes) ili kazi ieleweke vizuri zaidi na kupunguza ugumu wa kueleweka wa yale yaliyoandikwa. Kazi hizi zimewekewa alama ya (Editor) katika maelezo ya chini ya ukurasa.2 Hata hivyo, mijadala katika kitabu hiki ipo katika muundo wa mazungumzo ya dhati ya kisayansi na imetolewa kwa nia ya kuuangazia ukweli. Hivyo lengo letu ni: “Mazungumzo ya Kisayansi; Umoja wa Kimatendo.” Inatarajiwa kuwa kitabu hiki kitawasaidia wasomaji kuuelewa Uislamu vizuri zaidi, na tunamuomba Mwenyezi Mungu amlipe kwa wema mwandishi, wasomaji na mimi mwenyewe. Nilipokuwa katika siku za mwisho za maandalizi ya kitabu hiki, ilinijia akilini kuwa nikitoe kitabu hiki wakfu kwa mwanamke Mtukufu wa Uislamu, Fatimah al-Zahra (a.s) kama sadaka kwa ajili ya siku ambayo “watu wote watatamani kuwa wafuasi wa Fatimah.”3 Ewe Mwenyezi Mungu! Ikubali amali yetu hii! Kwa hakika Wewe ni Mwenye kusikia, Mwenye Kujua.” Hamid Reza Turabi.

Bila ya shaka, kama ilivyoelezwa huko nyuma, mtindo wa profesa ulikuwa fasaha. Katika baadhi ya maeneo aliniambia nibadilishe maneno yaliyohaririwa kutoka katika muundo wake wa asili kutokana na nukta za kiufundi za kifiqhi na elimu ya hadithi. 3 Bihar Al-Anwar, Juz. 8, uk. 54. 2

Ushia Ndani ya Usunni

‫بسم اهلل الرحمن الرحيم‬ UTANGULIZI JUU YA KUWATAMBUA MAIMAMU KWA MSAADA WA HADITH

imamu na uongozi ni miongoni mwa mambo muhimu ambayo kila mwislamu anapaswa kuyaelewa vizuri na kuelewa jukumu lake juu ya mambo haya. Uimam ni jambo ambalo Mtume (s.a.w.w.) alilipa umuhimu maalum. Mtume (s.a.w.w.) amelitaja mara nyingi katika hotuba zake na limejadiliwa mara nyingi katika nyakati mbalimbali, sehemu mbalimbali na kwa namna mbalimbali. Umuhimu wake ni mkubwa kiasi cha kwamba kwa mujibu wa hadith zilizokubaliwa na wote Shia na Sunni – ambazo kwamba baadhi zitafuata – Mtume (s.a.w.w) alionya kwa nguvu: “Yeyote atakayekufa bila kumjua Imam wa zama zake atakuwa amekufa kifo cha kipagani,” Na hivyo atafufuliwa pamoja na walioritadi na makafiri siku ya ufufuo. Aidha, jumuiya ya Kiislamu kwa kawaida wangekabiliana na suala hili mara tu baada ya msiba wa kuondokewa na Mtume (s.a.w.w.) hapa duniani kwani swali hapa lilikuwa ni nani alipaswa kumrithi Mtume (s.a.w.w.) na jinsi gani mambo ya Waislamu yatakavyosimamiwa na kuendeshwa. Kwa hiyo, kutafuta na kupata ukweli juu ya Uimamu, bila ya kuwa na upendeleo hasi wa kipagani, ni ulazima usioepukika kwa Waislamu. Mijadala juu ya Uimamu huwasilishwa kwa njia kuu tatu, kila moja ikiwa na sifa zake bainifu. Ziko kama ifuatavyo:

Ushia Ndani ya Usunni

Njia ya Kimantiki: Katika njia hii, haja ya Uimamu na umaasumu (utakatifu) wa maimamu huthibitishwa kwa kutumia njia kama vile kanuni ya Lutf (wema na ukarimu wa Mwenyezi Mungu) na uelewa wa kimantiki na kisha kwa kutumia kanuni hii na matokeo yake, umuhimu wa Uimamu huelezewa.

Njia ya Miujiza: Hapa watu huujua ukweli wa maimamu kwa kutazama moja kwa moja au kwa kupata habari juu ya miujiza yao.

Njia ya Nass (Maneno ya Allah au Ma’sum): Katika hali hii Uimamu wa Maimamu hujulikana kwa kutumia utambulisho wa Mtume (s.a.w.w.), au utambulisho wa Imam kumwelezea Imam atakayekuja baada yake.

Katika vitabu mbalimbali vilivyoandikwa juu ya Uimamu, uongozi wa Imam Ali baada ya Mtume (s.a.w.w.) umeelezewa katika njia zote zilizotajwa hapo juu. Lakini Uimamu wa Maimamu wengine umethibitishwa kwa njia ya kwanza (mantiki) na ya pili (miujiza). Nia ya kitabu hiki ni kuthibitisha Uimamu kwa kutumia njia ya tatu (Nass) na sehemu kubwa ya hadith zilizotumika humu ni zile zilizosimuliwa na wasimuliaji wa kisunni na kitabu kimepangwa katika namna ambayo kitakuwa ni chenye manufaa kwa watu walio wengi. Kwa kuanzia, je kuna uongozi wowote baada ya Mtume (s.a.w.w.)? Jitihada za kujibu swali hili ndio mwanzo wa utafiti wetu. Kwa mtazamo huu, jambo hili huthibitishwa kwa kuwasilisha hadith mbalimbali na hatimaye tutaona kwamba Uimamu ulikuwepo baada ya Mtume (s.a.w.w.) na Uimamu uliendelea kwa zama kadhaa. Kila nyota yenye kung’aa kutoka katika nyumba hii ya Mtume (s.a.w.w.) 10

Ushia Ndani ya Usunni

(Ahlul Bayt) ilipozama, iliibuka nyota nyingine na hivyo kamwe haikubaki bila Hujjah. Kisha wakati tukiendelea na utafiti huu, tutaangalia sifa na tabia za Maimamu wetu ili kuwatofautisha wao na wengineo. Hivyo, Uimamu huthibitishwa kwanza kama mduara mkubwa, kisha mduara huu hupunguzwa pole pole na kuwabakiza Maimamu kumi na mbili tu. Kwa utangulizi huu, mada itajadiliwa kwa utaratibu ufuatao:

• • • • • • • • •

Maana ya Uimamu na uongozi. Muendelezo wa Uimamu na ulazima wa kumjua Imam. Idadi ya Maimamu na kwamba idadi yao ni kumi na wawili na wote ni Makuraishi. Ahlul Bayt (a.s) na Uimamu Dhana iliyokusudiwa na Ahlul Bayt (a.s) Uongozi wa Ahlul Bayt (a.s) Kuwepo kwa watu wanaotokana na kizazi cha Ahlul Bayt (a.s) mpaka Siku ya Kiyama. Maimamu kutokana na nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) Majina na utambulisho wa Maimamu

Kabla ya kuingia katika hatua hii ya mwisho na kuyajua majina na utambulisho wa Maimamu katika hadith za Mtume (s.a.w.w.), ni vizuri kukumbuka kuwa hadith zilizotumika humu ni kutoka katika vitabu vya Kisunni. Katika kila Sura, uangalifu umechukuliwa ili kuingiza ufafanuzi wa wanavyuoni wakubwa wa Kisunni angalau kwa baadhi ya ha11

Ushia Ndani ya Usunni

dith. Hii huwafanya wasomaji wa Kisunni wabaini kwamba kumbe hata katika vitabu vyao vilivyo sahihi sana kuna hadith nyingi zinazothibitisha waziwazi Uimamu wa Maimamu kumi na mbili, na kwamba licha ya mashinikizo yote ya kisiasa, kiutamaduni, kifedha na kimwili katika kuififiza nuru ya Ahlul Bayt na kuziondoa hadith hizo, na kuzitenga hadith zao, miale ya ukweli bado inang’aa kutoka katika vitabu vya hadith vya kisunni vilivyothibitishwa kwa usahihi wake, (miale hiyo ya ukweli) ilimtosheleza kila mmoja mwenye umaizi, ujuzi na utambuzi. Pia itaongeza imani katika mioyo ya wasomaji wa kishia. Kwani wataona kuwa Uimamu wa Ahlul Bayt unaweza kuthibitishwa hata kwa kutumia vitabu vya wale ambao hawawaamini. Lakini katika hatua hii ya mwisho, ingawa baadhi ya maneno ya (nass) Maimamu yamesimuliwa na wasimuliaji wa kisunni na yametajwa katika vitabu vingi ikiwa ni pamoja na hiki, kwa uthibitisho zaidi, hadithi chache za kishia zimetumika, ingawa ni chache kuliko tone la maji baharini. Inafaa kueleza hapa kuwa ili kuchunguza usahihi wa hadith zilizotumika na kuzichagua zilizo sahihi zaidi, tunapaswa kwenda katika hadith ambazo wasimulizi wake ni miongoni mwa wale waliothibishwa na wajuzi wa Rijal (elimu ya wasimuliaji). Lakini kutokana na uwingi wa hadithi kuhusiana na mada hii na ishara mbalimbali, hakuna haja yoyote ya kuchunguza hadithi yoyote iliyotumika humu (ingawa mtu hazuiwi kuchunguza akipenda). Katika uandikaji wa kitabu hiki, vitabu takriban hamsini vya kisunni na kishia vimetumika na vya muhimu zaidi ni hivi vifuatavyo: Ithbat Al-Hudat, Ghayt Al-maram, Muntathab Al-Athar, Amam Al-Ummah, Jami Al-Ruwat na Tanqih Al-Maqal (kutoka katika vitabu vya kishia) na Sahih Al-Bukhari, Sahih Muslim, Mustadrak, Sunan Al-Tirmidhi, Sunan Al-Nasa’i, Sunan Abi Dawud, Sunan Ibn Ma12

Ushia Ndani ya Usunni

jah, Musnad Ahmad, Al-Mujma Al-Kabir, Al-Sawa’iq Al-Muhriqah, Kanz Al-Ummal, Lisan Al-Mizan na Tahdhib Al-Tahdhibat (kutoka katika vitabu vya Kisunni).

Ushia Ndani ya Usunni

UIMAMU NA UKHALIFA NI NINI?

aghib – mwandishi mashuhuri wa kamusi ya Kiarabu katika kitabu chake kiitwacho Mufradat (Misamiati) anasema, “Imamu ni mtu anayefuatwa. Inaweza kuwa ama ni mtu ambaye kauli yake na mwenendo vinafuatwa, au kitabu chake, n.k.” Kuhusu ukhalifa anasema, “Ukhalifa ni kurithi kazi ya mtu mwingine.” Maneno “Uimamu” na “Ukhalifa” yanaonekana kuwa yametumiwa pia kwa maana moja ya kimsamiati katika maandishi ya kidini. Hata hivyo, wigo wa dhana hizi mbili unaweza kuwa mpana au mfinyu, kutegemeana na eneo la matumizi yake. Hivyo, kama neno Uimamu likitumika kwa Umma au watu au likitumika katika dhahania, katika maneno linamaanisha uongozi ambao ni cheo bora kabisa, na hapa hatutashughulika na sifa na ukubwa wake. Uhusiano kati ya dhana za Uimamu na Ukhalifa ni suala dhahiri ambalo linapaswa kushughulikiwa katika sehemu yake yenyewe. Lakini nukta mbili ni muhimu zikajadiliwa katika majadiliano yetu ya sasa. Kwanza, Uimamu na Ukhalifa ni kumrithi Mtume wa Uislamu (s.a.w.w.) baada ya kifo chake, katika masuala ya kidini na kijamii. Pili, Uimamu na Ukhalifa, kiutendaji havitenganishiki. Kwa maneno mengine, mtu huyo huyo ambaye ni Imamu ndiye anayepaswa kuwa Khalifa na mrithi wa Mtume (s.a.w.w.). Haiwezekani kumuona mmoja kuwa ni Imamu tu na mwingine ni Khalifa peke yake. Taftazani, mwanachuoni mashuhuri wa Kisunni, katika kitabu chake cha ‘Maqsid’ ameutafsiri Uimamu kuwa ni uongozi wa Umma 14

Ushia Ndani ya Usunni

kama Khalifa na kurithi madaraka ya Mtume (s.a.w.w.) katika masuala ya kidini na kijamii.4 Qushji, mwanatheolojia mkubwa wa Kisunni ametoa tafsiri hiyo hiyo.5 Wanachuoni wengine wa kisunni wametoa tafsiri hiyo hiyo, au inayokaribiana na hiyo juu ya Uimamu.6 Kama alivyonukuliwa, Abu Bakr pia, alipokuwa akimkataa mgombea wa nafasi ya ukhalifa kutoka upande wa Ansar7 alitoa hadith ifuatayo kama utetezi: “Maimamu watatokana na Maquraishi.”8 Kwa hiyo, hakutofautisha kati ya Uimamu na Ukhalifa.9 Hitimisho lililopatikana kutokana na mjadala huu mfupi ni kuwa hadith zitakazonukuliwa humu zikizungumzia Uimamu zitakuwa zinazungumzia Ukhalifa pia.

MUENDELEZO WA UIMAMU NA HAJA YA UTAMBULISHO WA IMAM. Bila shaka yoyote, Uislamu ni dini itakayodumu milele mpaka Siku ya Ufufuo na kamwe hautegemei Mtume wa Uislamu (s.a.w.w). Qur’ani Tukufu inasema; “Na Muhammad hakuwa isipokuwa ni Sharh Maqsid, Juz. 5, uk. 232 Sharh Tajrid, uk. 399 6 Kwa habari zaidi tazama; Sharb Al-Mawaqif, toleo la kwanza, 1419, Dar Al-Kutub Alilmiyyah, Beirut, Juz. 8, uk. 376 7 Ansari (wasaidizi) ni neno ambalo hutumika kuwaelezea watu wa Yathrib (mji ambao baadaye ulikuja kuitwa Madina, ambao walimpokea na kumsaidia Mtume (s.a.w.w.) pamoja na wafuasi wake (muhajirin). 8 Musnad Ahmad, Juz. 3, uk. 129 9 Katika sahih Bukhari, Kitab Al-Hudud, Bab Rajm Al-Hubla, Na. 6328, Abu Bakr ananukuliwa akisema: “Ukhalifa hautambuliwi isipokuwa kwa Kureishi.” Hadithi karibu kama hiyohiyo imo katika Musnad ya Ahmed Ibn Hanbal, Na.376. 4 5

Ushia Ndani ya Usunni

Mtume tu, na mitume wengi wameshapita kabla yake, je akifa au akiuliwa ndio mtarudi nyuma kwa visingizio vyenu?” (3:144) Hivyo muendelezo (kudumu) wa Uislamu, kama dini, ni kanuni thabiti. Kulinda dini, kutekeleza maamrisho ya sharia na kulinda utukufu wa Waislamu na ardhi ya Kiislamu kunahitaji uongozi na maamrisho vinginevyo haitawezekana. Umuhimu wa uongozi ni jambo lililokubaliwa na madhehebu na matawi yote isipokuwa kundi dogo. Adhud al-Din Iji, Jaji wa Kisunni na mwanachuoni, katika kitabu cha Mawaqif anasema; “Waislamu katika miaka ya mwanzo baada ya kufariki Mtume (s.a.w.w.) wote kwa pamoja walikubaliana kwamba haiwezekani zama ikawa bila Imam.”10 Lakini kwa vile muundo wa kitabu hiki ni kunukuu kwa kila nukta, jitihada imefanyika kuyaelezea masuala kwa msaada wa hadith za Mtume (s.a.w.w.) zilizosimuliwa na wasimuliaji wa Kisunni. Hadith zinaweza kugawanywa katika sehemu mbili:

Hadith nyingi ambazo ndani yake maneno Imam, Khalifa na yanayofanana na haya yametajwa. Hadith hizi kwa kifupi zinathibitisha kuwa kuna Uimamu na Ukhalifa baada ya Mtukufu Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w), kama vile “maimamu idadi yao ni kumi na mbili.” Kwa sababu kama hakuna Uimamu, haiwezi ikaripotiwa kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) kuwa idadi ya Maimamu ni kumi na mbili. Hadith za aina hii zitatajwa na kuelezwa baadaye.

Baadhi ya hadithi zinathibitisha kuwa kila zama huwa zina Imamu, na nyingine zinasema kuwa kila mtu anapaswa

S hark Al-mawaqif, Dar Al-Kutub Al-ilmiyyah, Beirut, toleo la kwanza, 1419, juz. 8, uk. 377 16

Ushia Ndani ya Usunni

kumjua Imamu wake na kumfuata na mtu akifa bila kumjua Imamu wa zama zake, atakuwa amekufa kifo cha kipagani.

• • • •

• •

Musnad Ahmad, Jz. 3, uk. 446. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: Yule anayekufa bila ya utii kwa Imam, huwa amekufa kifo cha kipagani na kikafiri.11 Sahihi Muslim, Jz. 12, uk. 240; Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: Anayekufa bila ya utii kwa Imam, amekufa kama mpagani.12 Al-Mujam Al-Kabir, Jz. 10, uk. 289. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Anayekufa bila ya kuwa na Imam amekufa kama mpagani.”13 Sahihi Muslim, Jz. 12, uk. 201. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Hata kama watabakia watu wawili (ulimwenguni) jambo hili (ukhalifa) litabakia kwa Maqureishi.14 Kama ilivyodhihirika, hii huhitaji kuendelea na kudumu kwa ukhalifa. Musnad Ahmad, Jz. 4, uk. 96. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Anayekufa bila Imam hufa kama mpagani.”15

Al-Hafiz Abu Bakr Umar Ibn Abi Asim Al-Sheybani, aliyekufa mwaka 287 Hijria anainukuu pia hadithi hiyo kwa tofauti kidogo Musnad, Al-Makkiyin, Na. 15140. Kitb Al-Imarah, Bab Wujuh Mulazimah al-Jama’ah Na. 3441. 13 Toleo la pili, Ibn Taymiyyah Publication. 14 Kitab Al-Imarah, Na. 3392; Sahih Al-Bukhari, Kitab Al-Manaqib, Na. 3240; Musnad Ahmad, Musnad, Al-Mukathirin min Al-Sahabah. Na. 4600, 5419 na 5847. 15 Musnad Al-Makkiyin, Na. 16271. 11

Ushia Ndani ya Usunni

katika kitabu chake Kitab Al-Sunna.16 Mtafiti wa kitabu hicho anasema kuwa hadith hii “imehifadhiwa vizuri kimaandishi,” kwani imo katika Musnad nyingine pamoja na vitabu vingine vya hadith.

•

Mustadrak Hakim, Jz. 1, uk. 77: Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w.) alisema: “Anayekufa hali ya kuwa hana Imamu wa Umma hufa kama mpagani.” Hakim anaichukulia hadith hii kuwa ni sahihi. Al-Mujam Al-Kabir, Jz. 12, uk. 336: ”Anayekufa bila ya kuwa na Imam wa umma hufa kifo cha kipagani.”

Katika hadithi mbili za mwisho, neno “Imam Jama’ah” maana yake Imamu wa jumuiya ya Waislamu na ni wazi kuwa Mtume (s.a.w.w.) anamaanisha Imamu wa kweli; kwani kwa hakika hakukusudia Imam aliyepata nafasi yake hiyo kwa njia zisizo za halali. Shahab Al-Din Al-Turbashti Hanafi17 amenukuliwa akisema, “Maana halisi ya hadithi hii na hadithi nyingine zinazofanana na hii inamhusu Imam mwadilifu, kwani ni wao tu wanaostahiki kuitwa makhalifa.”18 Na kuhusiana na hadith zifuatazo zinazosema, “hakuna kimbilio kwa mtu aliyeikimbia serikali,” hazikusudii kuhalalisha serikali za wakandamizaji na madhalimu. Hazimaanishi kuwa Mwenyezi Mungu na Mtume Wake (s.a.w.w.) wanaridhika na utawala wa watu hao, lakini kwamba wanadamu hawawezi kuendelea kuishi bila uongozi. Hivyo, hata hali ngumu za kijamii, zinazosababishwa na utawala wa serikali ya kikandamizaji, ni nafuu zaidi kuliko matokeo yasiyovumilika ya machafuko na kutokuwepo kwa serikali. Hivyo hadith hizi hazithibitishi uhalali wa serikali za wakandamizi na mafisadi hata Toleo la tatu, Al-Maktab Al-Islamiyyah, Beirut, uk. 489. Mwandishi wa Sharh Masabih Al-Sunnah cha Baghawi, Al-Mu’tamad fi Al-Mu’taqid n.k 18 Awn Al-ma’budi, toleo la pili; Dar Al-Kutub Al-ilmiyyah, Juz. 11, uk. 245 16 17

Ushia Ndani ya Usunni

kidogo. Hivyo, kama ilivyosisitizwa na wanazuoni wakubwa wa kisunni, pia Imamu na Khalifa wanapaswa kuwa waadilifu wakubwa.

• •

•

Al-Mu’jam Al-Kabir, Jz. 10, uk. 132: Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Watu hawana kimbilio dhidi ya serikali, iwe nzuri au mbaya.” Al-Sunan Al-Kubra, Jz. 8, uk. 184: Ali (a.s) Mwenyezi Mungu awe radhi naye - alisikia kundi la watu wakisema: “Utawala ni wa Mwenyezi Mungu tu.”19 Ali akasema: “Hili ni kweli, utawala ni wa Mwenyezi Mungu tu, lakini hamuwezi kuwakimbia watawala, wawe wazuri au wabaya, ili chini ya utawala wao, muumini afanye amali na fisadi apate faida, na Mwenyezi Mungu atakomesha hali hiyo katika muda uliopangwa.”20 Al-Durr Al-Manthur, Jz. 4, uk. 194: Ibn Mardhwiah amemnukuu Ali, Allah awe radhi naye akisema kuwa Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa akiitafsiri aya ya Qur’ani; “Kumbukeni siku ambayo tutawaita kila watu (kaumu) na Imamu wao.” (17:71) alisema: “Kila kundi litaitwa na Imam wa zama zake, ni Kitabu cha Mwenyezi Mungu na Sunna ya Mtume (s.a.w.w.) - mwenendo wa Mtume (s.a.w.w.).

Neno “la hukum ila llahi” limechukuliwa kutoka kwenye aya ya Qur’ani (Al-An’am: 57; Yusuf: 40 na 67) ambayo Makhariji waliitumia kama wito wao. Amirul Muminin, Ali (as) aliposikia hivi alisema: “Hili ni neno la haki lililotumiwa kimakosa.” taz. Nahjul Balaghah, Subbi Salih, khutba Na. 40. 20 Pia taz. Musannaf cha Ibn Abi Shaybah Al-Kufi, Juz. 8, uk. 735, hadithi na. 27, na Ansab Al-Ashraf cha Baladhiri, uk. 377 hadithi na. 449. 19

Ushia Ndani ya Usunni

Qurtubi pia ameinuku hadithi hiyo kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) katika tafsiri yake ya Qur’ani Tukufu.21 Amenukuu hadithi nyingine ya kutoka kwa Ali (a.s) chini ya Aya hii. “Imam wao” katika Aya hii ya Qur’ani (17:71) inamaanisha Imam wa zama zao.22

• •

•

Al-Musannaf, Jz. 8, uk. 624, hadithi na. 146; Ali (a.s) amenukuliwa akisema: “Kwa hakika watu hawaongozwi isipokuwa na Imam na kiongozi, ama mzuri au mbaya.” Kanz Al-Ummal, Jz. 5, uk. 779, hadithi na. 14366; Ali (a.s) amenukuliwa akisema: “Kwa hakika Muawiyah atawazidi nguvu na kuwatawala.” “Kwa nini basi tunapigana?” Aliulizwa. “Watu hawawezi kumkwepa mtawala, awe mzuri au mbaya,” alijibu. Al-Musannafi, Jz. 8, uk. 741, hadithi na. 51: Mtu mmoja aliingia msikitini na akasema; “Utawala ni wa Mwenyezi Mungu tu. Mtu mwingine akaja naye akarudia maneno yale yale ya mtu wa kwanza; Ali (a.s) akasema: “utawala ni wa Mwenyezi Mungu tu.” Kisha akasoma Aya hii ya Qur’ani: “Basi subiri, bila shaka ahadi ya Mwenyezi Mungu ni haki, wala wasikuhafifishe wale wasiokuwa na yakini.” (30:60).

Kisha akasema; “Hamjui wanayosema. Wanasema hakuna utawala na serikali. Enyi watu! Hamuongozwi isipokuwa na mtawala mzuri au mbaya.” Masahaba zake wakasema; “Sasa tumeshajua sifa za mtawala mzuri! Sasa, tueleze kuhusu muovu!” Ali (a.s) alisema: “Mafisadi hupewa muhula na Mwenyezi Mungu huukomesha utawala wao katika muda uliopangwa. Njia zenu huwa salama na 21 22

Tafsiri al-Qurtubi, iliyochapishwa na Mu’asiasah Al-Tarikh Al-Arabi, Juz. 10, uk. 297. Ibid. 20

Ushia Ndani ya Usunni

masoko hujaa. Kodi hukusanywa na maadui hupigwa. Haki za wengine hupatikana kutoka kwa wakandamizaji.”23

IDADI YA MAIMAMU NI KUMI NA MBILI NA WOTE NI MAQURAISHI Baada ya kuthibitisha Uimamu na muendelezo wake, sasa tunarudi katika hadithi nyingine, zilizosema, ‘Maimamu ni kumi na mbili na wote ni Maquraishi. Ibn Hajar katika kitabu chake Al-Sawaiq Al-Muhriqah kilichoandikwa ili kuthibitisha ukhalifa wa makhalifa watatu wa mwanzo na kuzikataa hoja za Mashia – baada ya kuitaja hadithi hiyo (isemayo Maimamu ni kumi na mbili na wote ni Maquraishi) anasema; “Wanazuoni wote wa kisunni wanaukubali usahihi wa hadith hii.”24 Mbali na hadithi nyingine juu ya Uimamu na Ukhalifa, kundi hili la hadithi peke yake linaweza kuthibitisha sio tu kutostahili kwa matawi na madhehebu mengine bali pia zinathibitisha usahihi zaidi wa Shia Ithna Asheri (Shia wanaowafuata Maimamu kumi na mbili), kwani hakuna madhehebu yoyote ya Kiislamu inayoamini juu ya Maimamu kumi na mbili (bila kupunguza wala kuongeza) katika zama zote (tokea enzi za Mtume (s.a.w.w.)) na kwa hali ambayo dunia haitabakia japo kwa muda mfupi bila yeyote miongoni mwao. Kwa kusema kweli heshima hii wamepewa Shia Ithna Asheri ambao wanaamini juu ya Maimamu kumi na mbili, wa kwanza wao akiwa ni Imamu Ali (a.s) na wa mwisho akiwa ni Mahdi (a.s), Imamu wa kweli na mteule ambaye bado yupo hai lakini anaishi ughaibuni (hawezi kuonekana). Taz. pia Kanz Al-Ummal, Juz. 5, uk. 751, hadithi na. 14286 na Nahjul balaghah, hotuba ya 40. 24 Al-Sawaiq Al-Muhriqah, uk. 11 23

Ushia Ndani ya Usunni

Hivyo hadithi za hakika zinazosema “Maimamu ni kumi na mbili kwa idadi, zikijumlishwa na zile zilizoeleza juu ya kuendelea kwa Uimamu katika zama zote, zinatoa ushahidi tosha wa kuyakataa matawi yote ya Uislamu isipokuwa Ithnaasheri (Shia wanaofuata maimamu kumi na mbili). Makundi haya mawili ya hadithi yanathibitisha uhalali wa Shia Ithnaasheri pia, kwani inaeleweka kwamba mtu anaweza kupata ukweli juu ya Uimamu kwa kufanya utafiti, kwani kwa mujibu wa hadithi ili mtu afe akiwa muumini anahitaji kumjua Imam wa zama zake na kuondoka katika ulimwengu huu mtu akiwa muumini ni jambo linalowezekana kabisa.25 25

wenyezi Mungu Mtukufu anasema; “Na msife isipokuwa mkiwa Waislamu kamili.” M (2:102). Mwenyezi Mungu huwa hawaamrishi waja wake kufanya jambo lisilowezekana. Huwa hatoi amri isiyotekelezeka, kwani itakuwa ni upuuzi, na Mjuzi wa yote hawezi kufanya upuuzi. Pia hadithi mbalimbali zinasema: “Punde tu umma wangu utagawanyika katika makundi sabini na tatu au sabini na mbili kwa mujibu wa hadithi nyingine, na yote yataishia motoni isipokuwa kundi moja. Hadithi hizi zinathbitisha kuwepo kwa kundi sahihi. Kwa upande mwingine, kwa vile makundi na madhebeu yote isipokuwa lile linalofuata Maimamu kumi na mbili sio sahihi basi inawezekana kundi lililo sahihi (litakalofuzu) likawa Shia ithnaasheria (Shia wanaofuata Maimamu kumi na mbili). Hadithi nyingine zinasema kuwa kundi lenye watu wengi ndio kundi sahihi. Bila kujali udhaifu wa ushahidi, hadithi hizi zinapingana na hadith nyingine na Aya za Qur’ani. Pia uwingi hauwezi ukawa ni kigezo cha ukweli. Makundi mawili kama vile Hanafi na Maliki au watetezi wa falsafa ya majaaliwa (watu kutenda mambo kwa mujibu wa walivyopangiwa na Mungu na bila hiari yao) na ile ya utashi (kwamba mtu hutenda mambo kwa hiari yake bila kulazimishwa na Mungu), makundi yote haya idadi yao ni sawa, sasa ni vipi tunaweza kujua kundi lililo sahihi zaidi kama tutatumia kigezo cha uwingi? Hivyo tukichukulia kuwa hadithi hii ni sahihi itabidi walio wengi ndio liwe kundi sahihi. Sheikh - Mwenyezi Mungu ambariki katika kitabu chake kiitwacho Man La Yahzaruhu Al-Faqih, Jz. 1, uk. 376, anamnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.); “Muumini peke yake tu ni hoja (ya ukweli) na (yeye anakuwa) ndio walio wengi. Juu ya Nabii Ibrahim, Mwenyezi Mungu Mtukufu anasema; “Kwa hakika Ibrahim alikuwa ni Umma (taifa), mtiifu kwa Mwenyezi Mungu.” Katika tafsiri yake ya Aya ya 128 ya Suratul Baqarah, Qurtubi anatoa maana ya walio wengi kwa Umma akisema kwamba Umma unaweza kuwa mtu mmoja tu ikiwa anafuatwa na watu katika mambo mema. Hivi ndivyo Mwenyezi Mungu alivyomwita Nabii Ibra22

Ushia Ndani ya Usunni

Hivyo kumjua Imam wa zama husika kutoka miongoni mwa Maimamu hawa ni jambo linalowezekana kwani bila hivyo mtu hataweza kufa akiwa ni muuumini na Mwislamu. Kwa vile hakuna madhehebu ya Kiislamu mbali ya Shia Ithnaasheri yanayowaamini Maimamu kumi na mbili, ambapo mmoja wao ndio anapaswa kuwa Imam wa zama fulani, huwa dhahiri basi kuwa ni imani katika madhehebu haya tu ndiyo imani ya ukweli na itapelekea mtu kufuzu huko Akhera. Kwa sababu hii hii, wanachuoni wa Kisunni wamekumbana na mkanganyiko usio wa kawaida katika kuielezea na kuitafsiri hadith inayosema. Idadi ya Maimamu ni kumi na mbili, wameshindwa kupata maana yake halisi kiasi cha Ibn Hajarr katika kitabu chake Fat’h Al-bari akimnukuu Muhallab akisema, “Sikumpata yeyote mwenye uhakika wa yakini juu ya maana halisi ya hadithi hii.”26 Mkanganyiko huo pia umeelezewa na Ibn Al-Jawzi katika Kashf AlMuskil. Kwa kifupi, mwanachuoni mmoja anamkataa mwanachuoni wa pili na anamuona kuwa ni mjinga, wa tatu anawaona wote hao wawili kuwa wamepotoka. n.k. Cha kuvutia ni kuwa vitabu hivi viliandikwa kabla ya idadi hii ya Maimamu wa Kishia haijatimia. Hii haithibitishi Uimamu tu, bali pia muujiza wa wazi wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Baadhi ya hadithi zimetajwa hapa chini;

•

Sahih Bukhari, Jz. 4. uk. 168, Jabir anasimulia: Nilimsikia Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Kutakuwepo viongozi na

him katika Aya hii (taz. tafsiri ya Qurtubi, toleo la pili, Dar Al-Sha’b, Juz. 2, uk. 127). Mtume (s.a.w.w.) amemzungumzia Zayd Ibn Amr Ibn Nufayl kuwa Atafufuliwa kama Umma’ (Mustadrak Hakim, Juz. 4, uk. 438). Kuna hadithi nyingine pia zinazoonyesha kuwa inawezekana kulijua na kulibaini kundi litakalofuzu. 26 Fat’h al-Bari fi Sharh Sahih Al-Bukhari, toleo la pili, Dar Al- Ma’arif, Beiruti, Juz. 13, uk. 183. 23

Ushia Ndani ya Usunni

makhalifa kumi na mbili.” kisha akaongeza kitu ambacho sikuweza kukisikia. Baba yangu akasema kwamba Mtume (s.a.w.w.) alisema: “wote ni Maquraishi.” 27

•

Sahihi Muslim, Jz. 6, uk. 3: Jabir anasimulia; Mimi na baba yangu tulikwenda kwa Mtume (s.a.w.w.). Tulimsikia akisema: “Jambo hili (la Ukhalifa) halitakwisha mpaka makhalifa kumi na mbili waje.” Kisha akaongeza kitu ambacho sikuweza kukisikia. Nilimuuliza baba yangu, Mtume (s.a.w.w.) amesema nini? Akasema, amesema: “Wote watakuwa Makureishi.”28 Sahihi Muslim, Jz. 6, uk. 4, (ufafanuzi wa Nawawi): Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Dini ya Uislamu itaendelea kuwepo mpaka makhalifa kumi na mbili, wote ambao ni Maqureishi, watakapowatawala.29 Pia hadith hiyo imo tena katika Sahihi Muslim hiyo hiyo, kwa maneno tofauti. Sahihi Muslim, Jz. 6, uk. 3: Jabir anasimulia; Nilimsikia Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema; Uislamu utaendelea kuwa dini yenye nguvu mpaka waje maimamu kumi na mbili, kisha alisema kitu fulani ambacho sikukielewa. Nikamuuliza baba yangu, amesema nini? Akanijibu; “wote watakuwa ni Maquraishi.” Sahihi Al-Tirmidh, Jz. 2, uk. 45: “Jabir anasema kwamba Mtume (s.a.w.w.) alisema; “Kutakuwa Maimamu na

Toleo la Misr, 1351, Kitab Al-Ahkam, Na. 6682, Sahih Muslim, Kitab Al-Imarah, Na. 3393, 3394, 3395, 3396 na 3397; Sunan Al-Trimidhi, Kitaba Al-Fitan, Na. 2149; Sunan Abi Dawud, Kitab Al-Mahdi, Na. 3731 na 3732; Musnad Ahmed, Musnad Al-Basriyyin, Na. 19875, 19901, 19920, 19963, 20017, 20019, 20032 na 20125. 28 Toleo la Misri, 1334, Kitab Imarah, Na. 3393 29 Kitab Al-Imarah, Na. 3398. 27

Ushia Ndani ya Usunni

viongozi kumi na mbili baada yangu.” Kisha akasema kitu fulani ambacho sikukisikia. Nikamuliza mtu aliyekuwa pembeni yangu, akanijibu;’ “wote watakuwa ni Maquraishi.”30 Baada ya hadithi hii, Tirmidhi ameandika kuwa; Hii ni hadithi nzuri na ya kweli iliyosimuliwa na Jabir katika sanad mbalimbali.31

•

Musnad Ahmad, Jz. 5, uk. 106: Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema; “Kuna makhalifa kumi na mbili wa Umma huu.32 Baadhi wanahesabu kwamba Ahmad ibn Hanbal katika Musnad amenukuu hadithi juu ya jambo hili katika sanad mbalimbali ya wasimuliaji kutoka kwa Jabir. Sahihi Abu Dawud, Jz. 2, uk. 309: “Dini hii itaendelea kuwa yenye nguvu mpaka waje Maimamu kumi na mbili.” Watu waliposikia hivi walimtukuza Mwenyezi Mungu kwa Allahu Akbar (Mungu ni mkubwa) na wakalia sana.33 Kisha alisema kitu fulani kwa sauti ndogo. Nilimuuliza baba yangu; “Amesema nini?” “Wote ni kutoka katika Maqureishi,” akanijibu.34 Hakim Nayshapuri anaisimulia hadithi hii kwa maelezo tofauti na hayo yaliyotangulia. Mustadrak Al-Sahihayn, Jz. 3, uk. 618: Awn anamnukuu baba yake Abu Juhayfah akisema: “Mimi na ami yangu tulikuwa na Mtume (s.a.w.w.) aliposema: ‘Jambo la

New Delhi, 1342, Na. 2149. Maneno kama hayo hayo yamenukuliwa kutoka kwa Jabir katika Sahih Abu Dawud, Jz. 2, Matba’a (press) Taziyah, Misri. Kitab Al-Manaqib, uk. 207, Na. 3731. 32 Matba’a Miymaniyyah, Misr, 1313, Musnad Al-Basriyyin, Na. 19944. 33 Huenda maana ya ‘Fakabara an-nasu wa lwaju’ ni kwamba watu waliona suala hili la Uimamu na mwishilizo wake kwa watu kumi na mbili, kuwa ni kubwa mno na vilevile la kushangaza, hivyo wakapiga makelele hayo. Hii kwa kweli ni sehemu ya kile aya tukufu inachodokezea: “…….. Allah atakulinda na watu” 5:67. 34 Toleo la kwanza, Dar Al-Fikr 1410. 30 31

Ushia Ndani ya Usunni

umma wangu litaendelea mpaka waje makhalifa kumi na mbili,’ kisha alishusha sauti yake. Nikamuuliza ami yangu aliyekuwa amekaa mbele juu ya alichosema Mtume (s.a.w.w.). Akajibu: ‘Ewe mwanangu! Mtume (s.a.w.w.) amesema kwamba wote watakuwa ni Maqureishi.’”35 Nur Al-Din Haythami, katika kitabu cha Majma al-Zawa’id Jz. 5, uk. 190, baada ya hadith hii anasema, “Tabarani, katika Al-Mujam Al-Awsat na Al-Mujam Al-Kabir, na Bazzaz wameinukuu hadithi hii; na sanad ya Tabarani ni sawa na ile iliyonukuliwa katika vitabu vya Sahih.”

•

Musnad Ahmad, Jz. 1, uk. 398: Masruq anasema: “Tulikuwa tumekaa na Abdullah ibn Mas’ud, tukijifunza Qur’ani kwake. Mtu mmoja akamuuliza, ‘Je mlimuuliza Mtume (s.a.w.w.) juu ya ni makhalifa wangapi watatawala umma huu?’ Ibn Mas’ud alijibu: ‘Kwa hakika tulimuuliza Mjumbe wa Mwenyezi Mungu swala hili na alijibu: Kumi na mbili, kama idadi ya wakuu wa Bani-Israeli.’”36

Ibn Hajar katika kitabu chake Fat’h Bari anaiona nukuu ya Ahmad kutoka kwa Ibn Mas’ud kama hadith iliyosimuliwa vizuri.

•

Al-Mujam Al-Kabir cha Tabarani, Jz. 2, uk. 196; Jabir anasema: “Mimi na baba yangu tulikwenda kwa Mtume (s.a.w.w.) Mtume (s.a.w.w.) akasema; “Watawala na Makhalifa wa Umma huu watakuwa kumi na mbili. Hawatadhurika chochote ikiwa watu wataacha kuwasaidia,”37 na alisema kitu kingine ambacho sikukisikia.

Hiydar Abad Press. Musnad Al-Mukathirin min Al-Sahabah, Na. 3593 na 3665. Toleo la pili, Dar AlMa’rifah, J. 13, uk. 182. 37 Yaani kama watu watawasaidia au wasipowasaidia, hii haitapunguza utukufu ya 35 36

Ushia Ndani ya Usunni

Nilimuuliza baba yangu juu ya hilo, alinijibu: Mtume (s.a.w.w.) amesema: “wote watakuwa ni Maquraishi.”38

•

Al-Mu’jam Al-Kabir, Jz. 2, uk. 256: Jabir anasema; “Nilimsikia Mtume (s.a.w.w.) akihutubia na kusema; “Kutakuwa na mawalii kumi na mbili kutoka kwa Maqureishi (na hao) uadui wa maadui zao hautawadhuru.” Niligeuka nyuma na nikamuona Umar na baba yangu miongoni mwa watu; walithibitisha hadith kama nilivyoisikia.39

Kama ilivyosisitizwa katika hadithi hii pia, ni kweli kwamba Maimamu wanapaswa kuwa watu hawa kumi na mbili, ingawa kwa nje serikali na madaraka yanaweza yasiwe mikononi mwao.

•

Yanabi Al-Mawaddah, Jz. 2, uk. 315: Jabir amenukuliwa akisema: “Mimi na baba yangu tulikuwa kwa Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w) aliposema: ‘Kutakuwa na makhalifa kumi na mbili baada yangu.’ Kisha alishusha sauti yake. Nilimuuliza baba yangu alichokisema Mtume (s.a.w.w.) kwa sauti ndogo. Alijibu; Mtume (s.a.w.w.) alisema: ‘Wote ni kutoka Banu Hashim.’” 40

Samak Ibn Harb pia ameinukuu hadithi hii takriban kama ilivyo hapo juu. Hadithi inatupeleka katika hitimisho kwamba maimamu sio Maqureishi tu, bali pia wanatokana katika ukoo wa Banu Hashim. Hadith zilizotajwa hapo juu ni sehemu ndogo tu ya hadithi tuliMamimamu Toleo la pili, Maktabah Ibn Taymiyah. 39 Ibid. 40 Toleo la pili Matabah Ibn Taymiyah 38

Ushia Ndani ya Usunni

zonukuu kutoka katika vitabu vya kisunni zikithibitisha kwamba Maimamu ni kumi na mbili na wote ni Maquraishi.41 41

ata hivyo kuna hadithi inayosema; Ukhalifa baada yangu utadumu kwa miaka thelathini H na kisha baada ya hapo, utakuwa ufalme. Hadithi hii ina utata mwingi kwa sababu 1) Inapingana na hadithi nyingine zilizoelezwa na Masunni wenyewe. 2.) Vyanzo vimenukuu kutoka kwa Sa’id ibn Jumhan, na kama Tirmidhi anavyosema, “Tunaijua hadhith hii kutoka kwa Sa’id Ibn Jumhan ambaye Abu Hatam amemwelezea kuwa Hadith zilizonukuliwa kutoka kwake zimeandikwa lakini hazina uthibtisho.” (Hivyo hii sio hadithi ya kutegemewea sana kwani ina mashaka). Ibn Mu’in anafafanua: “Amenukuu baadhi ya hadithi kutoka kitabu cha Safinah, ambazo hakuna aliyewahi kuzinukuu.” Al-Bukhari anasema kuhusu yeye: “Kuna masuala ya kipekee katika hadithi zilizonukuliwa na yeye.” (Taz. Tahdhib Al-Tahdhib), Aidha, Ibn Hazm anaandika katika Al-Mahalla, Jz. 5, uk. 185, “Sa’id Ibn Jumhan sio mashuhuri kwa uadilifu, lakini hadithi zake zinasemekana kuwa hazina maana.” Pia ni hivyo hivyo kuhusu hadithi ifuatayo: “Dini itasimama siku zote mpaka Makhalifa kumi na mbili ambao kwamba watu wote watawaunga mkono watakapo kuja.” Hadithi hii imenukuliwa na Abu Dawud peke yake, kutoka kwa Ismail ibn Abi Khalid kutoka kwa baba yake, Abu Khalid, kutoka kwa Jabir. Sehemu inayoihitimisha ambayo inasema: “Ambao kwao watu wote watawaunga mkono,” inaonekana imeongezwa na mwandishi mwenyewe, kama inavyoonesha ushahidi kutoka kwenye hadithi ya Tabarani katika “Al-Mu’jam Al-Kabir “(Jz. 2, uk. 208). Kwani Tabrani ananukuu hadithi hii katika miundo miwili kutoka kwa Ibrahim Ibn Humayd kutoka kwa Ismail Ibn Humayd kutoka kwa Abi Khalid kutoka kwa baba yake kutoka kwa Jabir Ibn Samarah kama hivi: Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Dini inasimama siku zote mpaka wakati makhalifa kumi na mbili watakapokuja.” Ismail anasema alikuwa na mashaka iwapo baba yake alisema: “Umma utawaunga mkono.” Kama ilivyothibiti, Ismail alikuwa na mashaka, ambapo Allah Aza wa Jallah anasema: “…Na kwa hakika dhana haisaidii chochote mbele ya haki.” (53:28) Kwa maneno mengine, mashaka hayafai katika kupata ukweli. Na kisha dhana hii isiyo ya msingi inasimuliwa katika hadithi ya Marwan ibn Mu’awiyah ambaye kwa mujibu wa ushuhuda wa Ibn Mu’in alikuwa ni mtu mnafiki (Tahdhib Al-Tahdhib, Hydar Abad Press, Jz. 10, uk. 98). Aidha, Ismail ibn Abi Khalid alikuwa ni mtu ambaye hana elimu, akiwa na makosa mengi. Baba yake Abu Khalid ambaye naye anatajwa katika hati ya maandishi sio mashuhuri kwa wanachuo wa Ilmu-Rijal (Tahdhib Al-Tahdhib). Aidha, chukulia kwamba hadithi hiyo ni sahihi na ya kweli, kutegemea juu ya hadithi nyingine, neno: “Umma umejikusanya 28

Ushia Ndani ya Usunni

KUKIRI NA KUPOTOKA Ibn Kathir katika kitabu Al-Bidayah wa’l-Nahayah anasema: “Katika Taurat kuna maneno ya Mwenyezi Mungu yanayompa Nabii Ibrahim bishara njema juu ya uzao wa Is’mail na kwamba atamkuza Is’mail na kuizidisha idadi ya watoto wake na kuchagua watu kumi na mbili kutoka katika kizazi chake na kuwapa daraja kubwa.42 Kisha Ibn Kathir anasema; “Bwana wetu, Allamah Ibn Taymiyah anasema; Hawa kumi na mbili ndio wale watu ambao juu yao Jabir (Ibn Samarah) alitoa bishara njema katika hadithi yake. Imethibitika kuwa wameenea katika taifa (hawatakuja kwa kufuatana). Na Siku ya Ufufuo haitakuja isipokuwa baada ya kuja hawa masseyid kumi na mbili. Idadi kubwa ya Wayahudi wanaosilimu wamefanya kosa na walifikiri kwamba watu hawa kumi na mbili ni wale ambao kundi la Rafizi (yaani Shia) wawaitia Umma kuwafuata! Kwa hiyo, waliwafuata Shia.” kwao” itamaanisha kwamba umma lazima ukusanyike kwao kama uwajibikaji. Au kama Qanduzi Hanafi anavyosema, ina maana baada ya ujio wa Khalifa wa mwisho, Imamu Mahdi (as) watu watajikusanya kwake wote. Vyovyote iwavyo, kilichokusudiwa kwenye hadithi hii sio kwamba watu wote watakula kiapo cha utii kwao, kama inavyothibitishwa katika hadithi: la yadhuruhum man khadhalahum (Hawatadhurika chochote ikiwa watu wataacha kuwasaidia). Vilevile kwa mujibu wa ushuhuda wa wanachuoni wa Sunni, Imamu Ali (as) na Imamu Hasan (as) ni miongoni mwa makhalifa hawa kumi na mbili, ingawa sio Waislamu wote wanaokusanyika kwao hawa Maimamu wawili watukufu. 42 Hii inaashiria kwenye Mwanzo 17:20: “Na kwa habari ya Ishmaeli, nimekusikia, nimembariki, nitamzidisha nami nitamuongeza sana sana. Atazaa maseyidi kumi na wawili, nami nitamfanya awe taifa kuu.” (Derby’s Version of The Bible). Abu Al-Fath Al-Karajaki katika Al-Istinsar fi Al-Nass Al-‘a’imah Al-Athar, uk. 30, anaeleza kwamba habari njema haiko katika muundo wake kamili katika Maandiko ya kawaida ya Taurati. Ananukuu maneno kamili kutoka kwenye baadhi ya nakala za Maandiko ya Kigiriki ya Taurati ambayo huondoa baadhi ya mashaka. 29

Ushia Ndani ya Usunni

Kwa kusema kweli kutokana na upotofu wake na chuki aliyonayo dhidi ya Ahlul Bayt, Ibn Taymiyah hakuweza kuelewa bishara njema za vitabu vitukufu vilivyopita na kauli za Mjumbe Mkuu wa Allah (s.a.w.w). Ni vipi aliweza kuamua kutokana na kauli “Maimamu kumi na mbili” iliyoko katika hadithi kuwa Maimam hao watakuja tofauti tofauti? Je Muslim, Abu Dawud, Ahmed na Hakim hawajamnukuu Jabir Ibn Samarah na Abu Juhayfa kwa sanad mbalimbali za wasimuliaji kwamba Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Dini hii itabakia kuwa yenye nguvu mpaka watakapokuja Maimamu kumi na mbili?” Neno la kiarabu: la yazalu linamaanisha dhana ya muunganisho. Hadithi mbalimbali zinaeleza kwamba katika kila zama kuna Imamu na kwamba anayekufa kifo bila kumjua Imamu wa zama zake, anakufa kifo cha kipagani. Je, hii haihitaji kuwa na muendelezo wa kuwepo Maimamu katika zama zote? Hadithi ya Thaqalayn (Vizito viwili vyenye thamani) inasema kwamba Qur’ani Tukufu na Ahlul Bayt havitengani mpaka Siku ya Ufufuo. Je, hadithi hizi hazioneshi muendelezo wa kuwepo kwa Maimamu kutoka Ahlul Bayt (a.s) katika namna ya kufuatana? Watu wanapokataa kuonyesha unyenyekevu mbele ya ukweli, hukumbana na mikanganyiko hiyo. Kwa namna hii hawawezi kuelewa ujumbe uliokusudiwa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Ama wanabaki katika mshangao au wanatoa tafsiri potofu na kuzihusisha hadithi hizi na watu waovu, wasioamini na wanaoruka mipaka kama Yazid, Walid ibn Yazid Ibn Abdul Malik na wakandamizaji wengine wa ukoo wa Banu Umayya ambao si tu kuwa idadi yao ilikuwa inazidi kumi na mbili bali pia hawakustahili Uimamu na Ukhalifa, kama ambavyo kila mtu ambaye hana upendeleo angeshuhudia kidogo kwa mazingatio. Na haya ndio malipo ya ukaidi mbele ya ukweli. 30

Ushia Ndani ya Usunni

MADAI JUU YA AHLUL BAYT JUU YA UIMAMU NI YA KWELI Hadithi mbalimbali kutoka kwa Mjumbe wa Allah zinasisitiza ukweli kwamba Ahlul Bayt (a.s) ni Ma’asum, kamwe hawafanyi madhambi wala hawakosei na kuwafuata wao ni kuufuata ukweli na kuelekea katika uokovu. Katika hadithi hizi Mtume (s.a.w.w.) amewapa Ahlul Bayt hadhi sawa na Qur’ani. Ametuamrisha tushikamane navyo katika hali zote na kwa namna yoyote na amehesabu kuvipinga (Qur’ani na Ahlul Bayt) kuwa ni ushetani. Kauli thabiti za Mtume (s.a.w.w.) juu ya Ahlul Bayt (a.s) zinaonyesha kwamba mienendo yao na kauli zao ni ukweli mtupu. Hivyo, mmoja wao akidai Uimamu au akimtambulisha na kumtangaza mwingine kuwa ni Imamu, basi madai yake ni ya kweli na madai na uthibitisho wake ni uthibitisho wa Mwenyezi Mungu kwa Umma. Baadhi ya hadithi zinazoelezea utakatifu (uma’asum) wa Ahlul Bayt zinatajwa hapa chini.43

•

Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Juz. 3, uk. 17:

Mtukufu Mjumbe wa Allah (s.a.w.w) amesema: “Punde tu nitaitwa na Mola wangu na nitaukubali wito. Ninawaachieni Vitu Viwili Vyenye Thamani kubwa miongoni mwenu; Kitabu cha Allah Mtukufu ambacho ni kama kamba itokayo mbinguni mpaka ardhini na familia yangu, watu wa nyumba yangu (Ahlul Bayt) Allah Mtukufu alinijulisha kuwa hivi viwili kamwe havitoachana hadi vitakaponikuta katika mto wa Peponi (Kawthar). Hivyo kuweni waangalifu, jinsi ya kuvishika baada yangu!” 43

shahidi wa umaasumu wa Ahlul Bayt kwa aya ya Tat’hir (utakaso) umeingizwa katika U sura ya Ijtihad na Taqlid’ katika kitabu hiki. 31

Ushia Ndani ya Usunni

•

Sahihi Muslim, Juz. 7, sehemu ya 4, uk. 122:

Zayd Ibn Arqam anasema: “Siku moja, Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) alisimama katika bonde la Ghadir Khum, katikati ya Makka na Madina, kwa ajili ya kuhutubia (msafara wake uliokuwa unarudi kutoka hijja yake ya mwisho). Baada ya kumsifu Allah na kuwanasihi watu, alisema: “Enyi watu! Mimi ni binadamu kama nyinyi na muda si mrefu nitakwenda pamoja na Mjumbe wa Allah (malaika wa kifo). Ninakuachieni vitu viwili vyenye thamani pamoja nanyi. Cha kwanza ni Kitabu cha Allah ambacho ndani yake kuna nuru na uongofu, hivyo shikamaneni nacho.” Kisha aliendelea kuhimiza juu ya Kitabu cha Allah na akaongeza kusema: “Na Ahlul Bayt wangu! Ninawakumbusheni Allah kuhusu Ahlul Bayt wangu, Ninawakumbusheni Allah kuhusu Ahlul Bayt wangu, Ninawakumbusheni Allah kuhusu Ahlul Bayt wangu.”

•

Mustadrak, Juz. 3, uk. 109:

Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) alikuwa akirejea kutoka Hijja ya kuaga,44 akasimama (eneo liitwalo) Ghadir Khum na akawaamrisha watu wafagie chini ya miti. Kisha akasema; “Inaelekea kuwa muda si mrefu nitaitwa na nitaukubali wito, ninakuachieni vitu viwili vyenye thamani na vyote viwili vina hadhi kubwa; Kitabu cha Allah na Ahlul Bayt wangu, kuweni waangalifu jinsi ya kuvishika hivyo. Havitaachana mpaka vitakaponikuta katika mto wa Peponi.” Kisha akasema: Allah ni Mola wangu na mimi ni mwenye kuyatawalia mambo ya waumini wote.” Kisha alichukua mkono wa Ali na kusema: “Yeyote ambaye mimi ni kiongozi wake, basi Ali ni ki44

ijja ya kuaga ni hija ya mwisho ya Mtume (s.a.w.w.) katika mwaka wa mwisho wa H maisha yake matukufu. Tukio la Ghadir Khum limesimuliwa katika vitabu vya historia kwa mfululizo. Marehemu Allamah Amini katika kitabu chake kizuri Al-Ghadir, chenye jalada kumi na moja za Kiarabu, amechunguza vipengele mbalimbali vya tukio hili kwa usahihi. 32

Ushia Ndani ya Usunni

ongozi wake. Ewe Allah! Kuwa rafiki wa yeyote anayempenda Ali na mchukie yeyote atakayemchukia.”45

•

Kanz Al-ummal, Juz. 1, uk. 167:

Jabir anamnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Nimeacha vitu pamoja nanyi; kamwe hamtopotea kama mkishikamana navyo – Kitabu cha Allah na familia yangu, Ahlul Bayt.”46

•

Ibn Hajar anasema; “Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) aliita Qur’ani na Ahlul Bayt wake ‘Thiql,’ kwa vile kila kitu kinachofaa kwa kuhifadhia kwa usalama huitwa ‘Thiql,’ basi na hivi viwili ni hivyo hivyo. Vyote ni vyanzo vya maarifa ya Allah, siri zenye thamani na busara na maamrisho ya Uislamu. Ndio maana Mtume (s.a.w.w.) amehimiza sana kuvifuata na kupata elimu kutoka kwavyo (Qur’ani na Ahlul Bayt).47

Kisha anasema; “Ni watu wa Ahlul Bayt wenye elimu juu ya Kitabu cha Allah na Sunna za Mtume (s.a.w.w.) tu ndio anaowazungumzia Mtume (s.a.w.w.) na kutuhimiza kuwafuata, kwani wao hawatatengana na Kitabu cha Allah hadi watakapokutana na Mtume (s.a.w.w.) katika Mto wa Peponi.”48 Baada ya kueleza sentensi kadhaa anasema: “Hii ni kwa sababu Mwenyezi Mungu Mtukufu amewaepusha na uchafu na uovu na amewafanya kuwa safi na watakatifu.”49

•

Mustadrak, Juz. 2, uk. 343:

Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, uk. 107, Na. 947. Chapa nyingine: Dar Al-Kutub Al-Ilimiyyah, uk. 107, Na. 947; Al-Risalah Publication, uk. 187, Na. 951. 47 Al-Sawaiq Al-Muhriqah, uk. 40 48 Ibid 49 Ibid 45 46

Ushia Ndani ya Usunni

Hanash Kanani anasimulia: “Nilimuona Abu Dharr akiwa ameshika mlango wa Kaaba huku akisema: ‘Enyi watu! Kama mnanijua mimi ndiye mnayenijua, kama hamnijui mimi ni Abu Dharr. Nilimsikia Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) akisema: Ahlul Bayt wangu ni sawa na Safina ya Nuhu, yeyote atakayeingia humo atasalimika na yeyote atakayekataa kuingia humo ataangamia.’” – Hakim ameithibitisha hadithi hii.

•

Al-Sawa’iq Al-Muhriqah, uk. 184:

Ibn Abbas amemnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema:50 “Ahlul Bayt wangu ni sawa na Safina ya Nuhu, yeyote atakayeingia humo atasalimika na yeyote atakayekataa kuingia humo ataangamia.”

•

Al-Jami Al-Saghir, Juz. 9, uk. 155: Al-Sawa’iq Al-Muhriqah, uk. 184.

Abdullah ibn Zubayr amemnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Ahlul Bayt wangu ni sawa na Safina ya Nuhu, yeyote anatakayeingia humo atasalimika na yeyote atakayekataa kuingia humo ataangamia.” Abu Bakr Shahab Al-Din Husayn Shafii anasema: Wanazuoni wa Kiislamu wamesema kwamba Mtume (s.a.w.w.) aliwafananisha Ahlul Bayt wake watukufu na Safina ya Nuhu, kwani kila aliyeipanda humo alisalimika kutokana na hofu ya gharika. Halikadhalika anayewafuata Ahlul Bayt wa Mtume (s.a.w.w.) na kunufaika kutokana na nuru ya muongozo wao, kama hadithi za Mtume (s.a.w.w.) zilivyohimiza kufanya hivyo, huokolewa kutoka kwenye giza la dhiki na kuomba msaada kutoka kwa waombezi wazuri wa Mungu. Kinyume chake, yule asiyewafuata Ahlul Bayt na kutambua 50

Vilevile: Hilyat Al-Awliya, Jz. 4, uk. 306; Al-Jami Al-Saghir, Jz. 2, uk. 155. 34

Ushia Ndani ya Usunni

hadhi yao huangamia katika bahari ya upotofu na hatimaye motoni.51

•

Mustadrak, Juz. 3, uk. 149:

Ibn Abbas anamnukuu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Nyota huwaokoa wanaadamu kutokana na kuangamia (kufa maji), Ahlul Bayt wangu huuokoa umma kutokana na kuwa na migogoro. Wakati wowote kabila la Kiarabu litakapowapinga Ahlul Bayt wangu, watu wake wataingia katika migogoro baina yao na kuwa watu wa shetani.” – Hakim ameithibitisha hadithi hii.

•

Al-Sawa’iq Al-Muhariqah, uk. 150:

Ahlul Bayt wangu ni walinzi (waangalizi) wa watu katika dunia, wakitoweka watu wataanza kuziona dalili zilizoahidiwa.

•

Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Fazal Al-Sahabah; Al-Sawaiq Al-Muhriqah, Uk. 333:

Ali (a.s) amemnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Nyota ni usalama kwa wakazi wa mbingu, na zikitoweka wakazi wa mbinguni watatoweka. Na Ahlul Bayt wangu ni walinzi wa wakazi wa dunia, hivyo wakitoweka duniani, wakazi wake watatoweka.”52

•

Ahmad anasema; “Mwenyezi Mungu Mtukufu aliumba dunia kwa ajili ya Mtume (s.a.w.w.) wake (s.a.w.w) na ameidumisha kwa kuwepo Ahlul Bayt wake.53

ashfan Al-Sadi min Bahr Faza’il bani Al-Nabi Al-Hadi, matba’ah Al-Ilmiyyah, Misri R 1303, uk. 80 52 Mu’assisah Al-Risalah, 1403, J. 2, Na. 1145 53 Yanabi Al-mawaddah, uk. 19 51

Ushia Ndani ya Usunni

NI AKINA NANI AHLUL BAYT WA MTUME (S.A.W.W.)? Ni nini maana ya Ahlul Bayt (a.s)? Ni akina nani hao wenye daraja kubwa na tukufu kiasi cha kuambatana na Qur’ani milele na kuwa kama safina ya Nuhu kwa usalama wa watu? Je neno Ahlul Bayt linajumuisha ndugu wa Mtu na wanafamilia wake? Je linawahusisha wake za Mtume (s.a.w.w.) pia? Hadithi sahihi za Mtume (s.a.w.w.) kutoka katika vitabu vyote, vya Kishia na Kisunni zinatoa majibu ya maswali haya. Hadith nyingi zimenukuliwa na sanad mbalimbali za wasimuliaji katika tafsiri za Qur’ani za Aya hii: “Hakika Mwenyezi Mungu anataka kuwaondolea uchafu, Enyi Ahlul Bayt na kuwatakasa kabisa kabisa.” (33:33)

Vitabu hivi vinaonyesha kuwa Ahlul Bayt inawajumuisha Ali, Fatimah, Hassan na Husein (a.s). Hivyo Mtume (s.a.w.w.) wakati akiongea kuhusu Ahlul Bayt hakumaanisha kuwa wanafamilia wake wote pamoja na ndugu wote ni Ahlul Bayt na kwamba wote wana sifa na fursa hizi. Ndugu wengi wa Mtume (s.a.w.w.) bila kujali hadhi zao bora walikuwa wanahitaji uongofu. Je hakuwa ni Aqil, ndugu yake Imam Ali (a.s) ambaye alikemewa na Imamu (as) kutokana na ombi lake lisilofaa; achilia mbali wengine ambao hawakuwa katika daraja kubwa kama la Aqil?54 Kwa hiyo, baadhi ya ndugu wa Mtume 54

ama ambavyo Imamu Ali (as) anavyoeleza kwenye khutba Na. 224 ya Nahjul Balaghah: K “Yeye (Aqil) alifikiri nitauza imani yangu kwake na kufuata mwelekeo wake na kuacha njia yangu. Kisha nilipasha moto tu kipande cha chuma na kukiweka karibu na mwili wake ili apate kuchukuwa somo kwacho, alipiga kelele kama anavyolia mtu aliyezidiwa na maradhi kwa maumivu, na alikuwa karibu aunguzwe na alama zake [za kuwekea alama kwenye wanyama]. Kisha nikamuambia: ‘Wanawake wanaoomboleza na wanaweza wakaomboleza juu yako! Ewe Aqil! Unalia kwa ajili ya moto huu ambao umetengenezwa na mtu kwa ajili ya kujifurahisha ambapo wewe unanipeleka kwenye moto ambao Allah Aza wa Jallah ameutayarisha kwa ajili ya (udhihirisho wa) ghadhabu Yake? Je, wewe ulie kwa ajili ya maumivu, lakini mimi nisilie kwa ajili ya miali ya moto?” 36

Ushia Ndani ya Usunni

(s.a.w.w.) wanaweza kuchukuliwa kama watu wa nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) kimsamiati, lakini kwa mujibu wa ubora wao uliotajwa katika Qur’ani Tukufu na kauli za Mtume (s.a.w.w.) sio miongoni mwa Ahlul Bayt (a.s).

•

Sahihi Muslim, Juz. 7, uk. 130:

Aisha anasema: Asubuhi moja, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alitoka nje ya nyumba yake akiwa amevaa joho lililotengenezwa kwa manyoya meusi. Hasan (a.s) aliingia na Mtume (s.a.w.w.) alimwingiza ndani ya joho. Kisha Husein alikuja naye akaingia. Kisha alikuja Fatima ambaye aliingizwa humo na Mtume (s.a.w.w.). Kisha alikuja Ali (a.s) na Mtume (s.a.w.w.) alimwingiza ndani ya joho na akasoma (Aya) hii: “Hakika Mwenyezi Mungu anataka kuwaondolea uchafu, Enyi Ahlul Bayt na kuwatakasa kabisa kabisa.” (33:33)

•

Sahih Al-Tirmidh, Kitabul Al-Manaqib:

Ummu-Salamah amenukuliwa akisema Mtume (s.a.w.w.) alimfunika Hasan, Husein, Ali na Fatimah (a.s) kwa joho lake kisha akasema: “Ewe Mola! Hawa ni Ahlul Bayt wangu na wateule wangu. Waondolee uovu na watakase!” Umm Salamah anasema, “Nilimuliza Mtume (s.a.w.w.): Ewe Mjumbe wa Mwenyezi Mungu! Mimi ni miongoni mwao?” Akajibu” ‘Upo katika wema (lakini si miongoni mwao).’”

•

Tirmidhi anaandika chini ya hadithi hii: “Hadithi hii ni ya kweli na imechunguzwa vizuri, na ni moja ya hadithi nzuri zilizonukuliwa kuhusiana na jambo hili (Ahlul Bayt).”

Ushia Ndani ya Usunni

•

Sahih Al-Tirmidhi, Juz. 13, uk. 200:

Umar Ibn Salamah, mtoto wa kambo wa Mtume (s.a.w.w.) anasema: Aya ya Tat’hir (Utakaso) iliteremka katika nyumba ya UmmuSalamah, mke wa Mtume (s.a.w.w.). Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliwaita Fatimah, Hasan, Husein, na Ali (a.s) alikuwa nyuma yake. Kisha aliwafunika na joho (kisaa) na akesema: Ewe Allah! Hawa ni watu wa nyumba yangu, hivyo waondelee uchafu wote wa maovu na kuwatakasa!” Ndipo hapo Umm Salamah akauliza: “Ewe Mjumbe wa Mwenyezi Mungu! Je mimi ni miongoni mwao?” Mtume (s.a.w.w.) akajibu, ‘Wewe una nafasi yako na upo katika wema pia.”55

•

Mushkil Al-athar (cha Al-Tahawil, Juz. 1, uk. 336: 56

Ummu-Salamah anasema: Ilipoteremka Aya ya tat’hir (utakaso) nyumbani hapakuwa na mtu isipokuwa Jibril, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), Fatimah, Hasan, Husein (a.s). Niliuliza: “Ewe Mjumbe wa Mwenyezi Mungu! Je, mimi ni miongoni mwa Ahlul Bayt?” Akajibu: “Kwa hakika, una amali nzuri mbele ya Mwenyezi Mungu.” Nilitamani aseme ‘ndiyo.’ Kusema ndio kulikuwa kunapendeza kuliko vitu vyote vinavyotakiwa na kuchomozewa na jua.”57 gypt Press, pamoja na ufafanuzi wa Ibn Arabi Maliki, Kitab Al-Manaqib, Na. 3719, E Tafsiir (Tasiri ya Qur’ani), Na. 3129. 56 Toleo la kwanza, Dar Sadir, Beirut. Sehemu ya: “Juu ya kilichosimuliwa kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) kuhusu Aya ya utakaso.” 57 Tahawi Hanafi, katika sehemu hii, ametaja hadithi kumi na moja pamoja na maana hii hii, akimnukuu Umm Salamah kutoka nyororo (sinad) mbalimbali za wasimuliaji. Ili kuhitimisha kutoka kwenye hadithi hii na nyingine za nadra zinazosema kwamba Mtume (s.a.w.w.) alimuambia Umm Salamah kwamba yeye ni miongoni mwa Ahlul Bayt pia, huongeza kuandika: “Ni wazi kutokana na hadithi hizi kwamba wakati Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akimuambia Umm Salamah kwamba ni miongoni mwa Ahlul Bayt, hakuwa na maana kwamba ni miongoni mwa wale waliotajwa katika aya ya utakaso. Na kwamba aya hii tukufu imemkusudia yeye tu Mtume (s.a.w.w.), Ali, Fatimah, Hasan na Husein, na si mwingine yeyote. Vilevile huweka wazi kile alichomaanisha Mtume (s.a.w.w.) wakati alipomuambia Umm Salamah: ‘u miongoni mwa Ahlul Bayt wangu.’” (yaani, hapa Mtume (s.a.w.w.) hakumaanisha maana maalumu ya Ahlul Bayt na sifa zilizotajwa 55

Ushia Ndani ya Usunni

Mpendwa msomaji! Zingatia ukweli kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amemtenga Umu Salamah, mke wake kutoka kwa Ahlul Bayt. Hivyo Zaid Ibn Arqam alipoulizwa, “Ahlul Bayt ni akina nani? Je, ni wake za Mtume (s.a.w.w.)? Akajibu, “Hapana! mke huishi na mume wake kwa muda, kisha mume wake akimtaliki hurudi kwa baba yake na kabila lake.”

•

Al-Durr Al-Manthur, chini tafsiri ya Aya ya Tat’hir (utakaso):

Ibn Abbas anasema: “Kwa miezi tisa, tulishuhudia Mtume wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w) akienda kwenye mlango wa nyumba ya Ali mara tano kwa siku katika nyakati za Swala na alikuwa akisema: ‘Amani iwe juu yenu enyi Ahlul Bayt na Baraka za Mwenyezi Mungu na rehema Zake. Mwenyezi Mungu anataka kukuondoleeni uchafu, enyi Ahlul Bayt na kuwatakaseni kwa utakaso ulio bora. Huu ni wakati wa Swala. Mungu awabariki!” Je kuna siri yoyote hapa? Kwa nini Mtume (s.a.w.w.) ambaye kauli yake na mwenendo wake mara zote ilijaa busara na manufaa, asisitize juu ya jambo hili kiasi hicho? Sio Ibn Abbas tu aliyesimulia hadithi kama hizi bali hata Abu Al-Hamra, Abu Barzah na Anas Ibn Malik.58

katika aya hii hazilingani naye). Kisha kwa kuwajibu wale ambao wanasema kwamba aya ya utakaso imetanguliwa na kufuatiliwa na kwa kutajwa wake wawili wa Mtume (s.a.w.w.), anaandika: “Hivyo tunaelewa kwamba kauli ya Allah katika aya hii (innama yuridu llahi) imeelekezwa kwa wanaume waliokusudiwa ili kuwakumbusha cheo chao kikubwa. Na wake za Mtume (s.a.w.w.) wametajwa tu kwenye sehemu ya aya iliyopita, kabla ya kuwataja wanaume.” Kisha akasimulia hadithi mbili kama hivi: “Nyakati za asubuhi Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akienda kwenye mlango wa nyumba ya Fatimah na kusema: ‘Amani iwe juu yenu! Enyi Ahlul Bayt! Allah amekusudia kuwaondoleeni uchafu wote kutoka kwenu.’ Kisha huongeza: “Vilevile kile kilichosimuliwa kwa ajili yetu kuhusiana na suala hili huonesha kwamba aya ya utakaso ni kwa ajili ya heshima yao.” Tazama: Mushkil Al-Athar, Jz. 1, Na. uk. 332-339. 58 Al-Durr Al-Mathur, tafsiri ya aya ya tat’hir (utakaso); Majma’al- Zawa’id, J. 9, uk. 169. 39

Ushia Ndani ya Usunni

MADAI YA AHLUL BAYT JUU YA UIMAMU. Miongoni mwa Ahlul Bayt (a.s), Imam Ali na Imam Hasan waliufikia ukhalifa na kuendesha masuala ya jamii ya Kiislamu, japo ilikuwa kwa muda mfupi. Ingawa Imam Husein (a.s) hakuchukua madaraka na serikali, na maadui wa Uislamu walitawala jamii ya Kiislamu katika zama zake, kama historia inavyoonyesha, mtukufu Imam katika mazingira mbalimbali alijitambulisha kama Imam anayestahiki ukhalifa. Watu wa Kufa walipomwalika Imam Husein (a.s) ili wakampe kiapo cha utii, walimwandikia kwamba, ‘Hatuna Imam’ hivyo Imam Husein akamtuma Muslim Ibn Aqil, Mwakilishi wake kwenda Kufa ili kuchunguza hali ilivyokuwa.59 Ni dhahiri kuwa kama yeye mwenyewe angekuwa haaminiki juu ya kustahiki kwake kuwa Imam, angewaeleza Umma wake Imam anayestahiki, lakini hakufanya hivyo. Katika kuwajibu watu wa Kufa, Imam Husein (a.s) aliandika: “Kwa Jina la Allah Mwingi wa rehema, Mwenye kurehemu: Kutoka kwa Husein Ibn Ali kwenda kwa mkusanyiko wa Waislamu na waumini. Hani na Said, wajumbe wenu wa mwisho, walileta barua zenu kwangu. Nilielewa kile mlichosema. Wengi wenu walikuwa wamesema, “Hatuna Imamu, hivyo njoo kwetu ili Mwenyezi Mungu atuongoze kuuendea ukweli chini ya muongozo wako.” Nimemtuma binamu yangu kwenu ambaye ni mwakilishi wangu na nimemuamuru anijulishe juu ya hali yenu na tabia zenu. Akiniandikia kuwa tabia za wanazuoni na watu watukufu miongoni mwenu ni kama 59

Al-Imamah na Al-Siyasah, sehemu ya 2, uk. 4; Muruj Al-Dhahab, sehemu ya 3, uk. 54, Taarikh Yaqubi, Jz. 2, uk. 242 40

Ushia Ndani ya Usunni

zilivyo andikwa katika barua zenu na kama zilivyoelezwa na wajumbe wenu, nitakuja mapema kwa kadri inavyowezekana, Mungu akipenda. Ninajiapia mwenyewe kuwa, Uimam si kazi nyingine bali ni kukifanyia kazi Kitabu cha Mwenyezi Mungu, afanye uadilifu na kujinyenyekesha kwenye matakwa ya Allah. Amani iwe juu yenu.60

KUENDELEA KUWEPO KWA WATU WANAOTOKANA NA AHLUL BAYT (A.S) Ibn Hajar anasema: “Hadith zinazohamasisha na kuhimiza watu kushikamana na Ahlul Bayt (a.s) zinaashiria kuwa hakuna kipindi ambapo hakutakuwa na watu wachamungu wanaotokana na Ahlul Bayt (a.s) wanaostahiki kufuatwa, mpaka Siku ya Ufufuo. Hali kadhalika ndivyo ilivyo Qur’ani Tukufu, ambayo itakuwa ni ushahidi mpaka Siku ya Mwisho. Na kwa hiyo Ahlul Bayt (as) ni usalama kwa ajili ya wakazi wa dunia.61

•

Dhakha’ir Al-Uqba, uk. 17:

Umar alimnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Katika kila kizazi cha umma wangu, kutakuwepo watu waadilifu kutoka katika Ahlul Bayt wangu, wakiilinda dini dhidi ya upotoshaji, na tafsiri za wajinga. Maimamu wenu ni wajumbe wenu kwa Mwenyezi Mungu Mtukufu. Hivyo kuweni waangalifu ni nani mnamchagua kuwa mjumbe wenu!” Kwa hiyo, wakati wa Mtume (s.a.w.w.), Ahlul Bayt walikuwa ni Ali, Fatimah, Hasan na Husein (a.s), lakini wakati wote watakuwepo a’rikh Tabari, J. 5, uk. 353; Al-Akhbar Al-Tiwal, uk. 238; Maqtal Al-Husein cha Abu T Mikhnaf, uk. 17; Al-Imamah wa Al Siyasah, juz. 2, uk. 8 61 Al-Sawaiq Al-Muhriqah 60

Ushia Ndani ya Usunni

watu wanaotokana na Ahlul Bayt kwa ajili ya usalama na mwongozo katika dunia. Mtukufu Mtume wa Allah (s.a.w.w.) amemchukulia Imamu Mahdi (as) kutokana na Ahlul Bayt pia; ambaye ni Imamu wa Mwisho, ni kama ilivyoelezewa katika hadithi zifuatazo:

•

Musnad Ahmad, Juz. 3, uk. 28:

“Dunia itajaa dhulma na ukandamizaji na kisha mtu kutoka katika Ahlul Bayt (a.s) atatokea. Ataitawala dunia kwa miaka saba au tisa na kuijaza uadilifu.” – al-Hakim pia ameisimulia hadithi hii na kusema kwamba ni ya kweli.62

•

Sunan Al-Tirmidhi, Juz. 4, uk. 505:

Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Mtu kutoka katika Ahlul Bayt wangu atakuja, jina lake litakuwa kama langu.” Abu Huraira alisema: “Hata kama itabakia siku moja kabla ya ulimwengu kwisha, Mwenyezi Mungu atairefusha siku hiyo mpaka (Mahdi) aje. Tirmidhi anasema: “Hadith hii ni nzuri na kweli.”

•

Muntakhab Kanz Al-Ummal, Jz. 6, uk. 32.

Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Mtu kutoka katika Ahlul Bayt wangu, mwenye jina kama langu atatokeza. Ataijaza dunia kwa haki na uadilifu kama ilivyokuwa imejazwa kwa dhulma na ukandamizaji.

•

Musnad Ahmad, Musnad Al-Ahsarah:

Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Mahdi anatokana na Ahlul Bayt wangu. Mwenyezi Mungu atampa ushindi wakati wa usiku.63 62 63

Mustadrak Hakim, Juz. 4, uk. 558 Sunan Ibn Majah, Kitab Al-Fitan, hadith na 4075 42

Ushia Ndani ya Usunni

•

Sunan Abi Dawud, Kitab Al-Mahdi;

Ummu-Salamah alimnukuu Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kuwa; “Mahdi anatokana na Ahlul Bayt wangu na ni katika uzao wa Fatimah.”64

•

Al-Mu’jam Al-Awsat cha Tabarani Jz. 1, uk. 56:

Ali Ibn Abi Talib alimuuliza Mtukufu Mtume (s.a.w.w.): “Je Mahdi anatokana na sisi?” Mtume (s.a.w.w.) akajibu; “Kwa hakika anatokana na sisi. Mwenyezi Mungu atahitimisha kwa mtu kutokana na sisi kama alivyoanza na mtu kutokana na sisi.”65 64 65

Na. 610. Vilevile: Sunan Ibn Majah, Kitab Al-Fitan, Na. 4075. anachuoni wakubwa wote wa Sunni wamekataa hadithi isemayo: “Hakuna Mahdi W isipokuwa Isa Masih.” Katika Awn Al-Ma’bud fi Sharh Sunan Abi Dawud (J. 11, uk. 244), tunasoma kuhusu hadithi hii. Bayhaqi na Hakim Nayshapuri wameichukulia hadithi hii kama dhaifu. Miongoni mwa wasimuliaji wa hadithi hii yumo Aban ambaye amekataliwa. Hayo pia yanaelezwa katika Tuhfat Al-Ahwadhi fi Sharh Sunan Al-Tirmidhi (Jz. 6, uk. 402). Ibn Hajar katika Fat’h Al-Bari (Jz. 6 uk. 358) anasema: “Abul Hasan Khasa’i katika Manaqib Shafi’i anasema: ‘Hadithi za mfululizo wa kufuatana zinasema kwamba Mahdi anatokana na umma huu na kwamba Nabii Isa (a.s.) atamfuata kwenye Swala.’” Hii imeelezewa ili kuikataa hadithi isemayo kwamba: “Hakuna Mahdi isipokuwa Isa” iliyonukuliwa na Ibn Majah kutoka kwa Anas. Hiyo pia ni kweli kuhusiana na hadithi: Mtume (s.a.w.w.) alisema: ‘Jina lake ni jina langu na jina la baba yake ni la baba yangu,’” hiyo imenukuliwa katika Sunan Abu Dawud nyororo (sanad) zote za hadithi hii huishia kwa Asim Ibn Bahdalah, ingawa anaaminiwa na baadhi, kundi la wanachuoni wa Rijal wanamhusisha na makosa mengi, ubatilifu, ukosefu wa kumbukumbu, sio maarufu na mdanganyifu kwenye hadithi zake. (taz. Tahdhib Al-Tahdhib). Hivyo, Haythami anasema kwa uwazi katika Majma’ al-Zawa’id (Jz. 6, uk. 327): “Baadhi ya wanachuoni wamezichukulia hadithi zake kama zenye mashaka.” Hali hiyo vilevile ni kuhusu hadithi iliyojumuishwa na Abu Dawud katika Sunan (Dar ‘Ihya’ Al-Sunnah Al-Nabawiyyyah, Jz. 4, uk. 108, Na. 4290) katika Kitab Al-Mahdi. “Ali (as) alimuangalia mtoto wake, Hasan (as), na akasema kitu akimaanisha kwamba Mahdi anatokana na kizazi cha Hasan.” Bila ya kuangalia maandishi yake hadithi hii huenda imekosewa katika kuchapisha, kumbadilisha Husein kwa Hasan. Kwa sababu Sayyid Ibn Tawus katika Al-Tara’if (Chapisho la Khayyam uk. 177) na Ibn Al-Bitriq katika Al-Umdah (Mu’assasah Al-Nashr Al-Islami Publication, uk. 434) wamenukuu hadithi hiyo hiyo kutoka kwenye kitabu kiitwacho Al-Jam’ Bayn AlSihah Al-Sittah cha Razin Al-Abdari, kutoka kwa Abi Is’haq msimuliaji mwenyewe wa 43

Ushia Ndani ya Usunni

hadithi hiyo – kama ifuatvyo: “Ali (as) alimuangalia Husein (as) na akasema…” mpaka kwenye sehemu inayosomeka: “Mtu anayetokana na kizazi chake anakuja…” Vilevile hadithi nyingine mbalimbali zinaelezea kwamba Mahdi (as) anatokana na kizazi cha Husein, kama vile hadithi iliyoandikwa na Qunduzi Hanafi katika Yanabi Al-Mawaddah (Jz. 3, uk. 394) kutoka kwa Al-Darqutni katika Al-Jarh wa’l-Ta’dil kutoka kwa Abu Sa’id Al-Khudri: Maradhi yalimzidia Mtume (s.a.w.w.), Fatmah akaja kumuona wakati nipo pale. Alipoona jinsi Mtume (s.a.w.w.) alivyodhoofika Fatmah alikwamwa kooni …Mtume (s.a.w.w.) akampiga Husein begani na akasema: “Mahdi anatokana na kizazi cha Husein. Amani iwe juu yao wote.” Hadithi ambayo iko kwenye mjadala vilevile haikuhifadhiwa vizuri, kwa vile; kwanza, Abu Dawud anasema: “Nimeisimulia kutoka kwa Harun Ibn Al-Mughirah.”Haieleweki ni nani aliyeisimulia kutoka kwa Harun Ibn Mughirah kwenda kwa Abu Dawud. Hivyo hadthi imeingiliwa kati. Pili, Sulayman amesema kuhusu Harun Ibn Al-Mughayrah Ibn Al-Hakim: “Hadithi zake lazima zichunguzwe kwa ukaribu.” Ibn Habban amesema: “Anaweza kufanya makosa.” (Tahdhib Al-Tahdhib, Dar Sadir Publication Hiydar Abad, Jz. 11, uk. 12). Tatu, katika maandishi ya hadithi hii, baada ya Harun Ibn Mughayrah, kuna Amr Ibn Qays ambaye kuhusu yeye Abu Ubayd Ajuri anamnukuu Abu Dawud akisema: “Kuna makosa kwenye hadithi zake.” (Tahdhib Al-Kamal, Al-Risalah, Jz. 22, uk. 205, Na. 4437). Dhahabi katika Mizan Al-l’tidal anasema: “Hadithi zake hazina mashiko.” (Dar Al-Ma’rif, Jz. 3, uk. 285, Na. 6669) na Sulaiman anasema: “Anatiliwa shaka.” (Tahdhib Al-Tahdhib, Dar Al-Fikr, Jz. 11 uk. 12). Hivyo ni wazi kwamba kile ambacho Azim Abadi amekitaja katika kitabu chake Awn AlMa’bud fi Sharh Sunan Abi Dawud kama matokeo ya hoja, isemayo kwamba Mahdi (as) anatokana na kizazi cha Hasan (as) na kwamba anahusiana na Husein (as) kwa upande wa mama yake sio sahihi kabisa, kwa sababu, kwanza matokeo ya hoja huwezekana wakati ukweli wa wote unathibitishwa, wakati ambapo uchunguzi wetu unaweka wazi kwamba hadithi ya Abu Is’haq kama ilivyonukuliwa katika tafsiri za sasa za Sahih Abu Dawud ni batili kutoka kwenye vipengele tofauti. Wala maana hii haielezewi katika njia nyingine. Pili, hadithi nyingi zinaeleza kwamba Mahdi (as) anatokana na kizazi cha Husein (as) na kwamba anatokana na kizazi cha tisa cha watoto wa Husein (as). Hii haiafikiani na maelezo ya mwisho ya mwandishi wa Awn Al-Ma’bud. Kimsingi, inaonekana kwamba hadithi hizi mbili zilizonukuliwa na Abu Dawud, kwamba ni hadithi ioneshayo kwamba jina la baba yake Mahdi ni (as) Abdullah na nyingine inasema kwamba Mahdi (as) anatokana na kizazi cha Hasan (as), zimebuniwa na watoaji wa propanganda wa Muhammad Ibn Abdullah Ibn Hasan, ajulikanaye kama Al-Nafsi Al-Zakiyyah. Hata baadhi ya watu kama Al-Mansur Al-Dawaniqi Khalifa wa Bani Abbas, kabla ya kuanzishwa kwa utawala wa Bani Abbas, alimpa jina la Mahdi na akala kiapo cha utii kwake. Hata hivyo, Muhadith Qumi, katika kitabu chake kinachoitwa Muntaha Al-Amali, anasema: “Abu Al-Faraj na 44

Ushia Ndani ya Usunni

MAIMAMU WANATOKA KATIKA AHLUL BAYT Dalili nyingine ya Maimamu (a.s) inapatikana katika hadithi zinazosema kuwa Maimamu wanatokana na Ahlul Bayt wa Mtume (s.a.w.w.):

•

Hilyat Al-Awliya’ Jz. 1, uk. 86:

Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Yule atakayependa kuishi na kufa kama mimi na kuingizwa katika Pepo [ya milele] ambayo imetengenezwa na Mola wangu anapaswa kumfuata Ali na warithi wake na Maimamu baada yangu, kwani wao ni Ahlul Bayt wangu. Wameumbwa kwa udongo nilioumbiwa mimi na wamepewa elimu na maarifa. Ole wao wale wanaoukana ubora wao! Ole wao wale wanaoukana uhusiano wao (Ahlul Bayt) na mimi! Mwenyezi Mungu awaondolee sifa ya kupewa uombezi wangu! (Siku ya Kiyama).”66

•

Musnad Al-Firdaws:

Abu Said Khudri anasema: “Mtume (s.a.w.w.) alisali Swala ya kwanza pamoja nasi kisha akatugeukia na kusema: ‘Enyi masahaba zangu! Mfano wa Ahlul Bayt wangu kwenu ni kama Safina ya Nuh na mlango wa Toba (Bab Hittah) wa Wana wa Israeli (kisa katika Qur’ani, 2:58). Hivyo baada yangu shikamaneni na Ahlul Bayt wangu; wafuasi wa ukweli kutoka katika kizazi changu. Kwa hakika Sayyid Ibn Tawus wamesimulia mara kwa mara kwamba Abudullah al-Mahz, baba yake Al-Nafsi Al-Zakiyyah, na watu wote wa familia yake wamekataa kuwa yeye ni Mahdi aliyeahidiwa (taz. Muntaha Al-Amal, Sehemu juu ya kuuawa Muhammad Ibn Abdullah). Hadithi isemayo: “Hakuna Mahdi isipokuwa Isa” ni majibu ya wapinzani wao. Kufuru na upenda anasa za dunia kumesababisha misiba mingi na kubadilisha mambo mengi. 66 Toleo la 4, Dar Al-Kutub Al-Arabi 1405 45

Ushia Ndani ya Usunni

kamwe hamtapotea.’67 Akaulizwa; ‘Ewe Mjumbe wa Mwenyezi Mungu! Ni idadi gani ya Maimamu baada yako?’ Akajibu ‘Watakuwa kumi na mbili kutoka katika Ahlul Bayt wangu.’”

•

Al-Mujam Al-Kabir, Jz. 3, uk. 93: 68

Imam Hasan al-Mujtaba (a.s) anasema: “Mcheni Mwenyezi Mungu juu ya mambo yetu, kwa hakika sisi ni watawala wenu… Sisi ni wale wale watu wa nyumba ya Mtume (s.a.w.w.) ambao Mwenyezi Mungu amesema; ‘Allah anataka kuwawekeni mbali na uchafu, enyi Ahlul Bayt, na kukutakaseni kwa utakaso ulio bora.’” Haythami katika Majma’ al-Zawaid anaisimulia hadithi kutoka kwa Tabrani na anasema: “Wasimuliaji wa hadithi hii ni waaminifu.”69 Hadith hii pia imo katika vitabu vingine kama vile Shawahid Al-Tanzil cha Hakim Haskani.70 Tafsiir ya Ibn Kathir Damashqi.71 Tarikh Damishq cha Ibn Asakir n.k.72

•

Al-Isabah fi Tamyiz al-Sahabah, Juz. 1, uk. 559:

Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Yeyote anayependa kuishi na kufa kama mimi na kuingizwa katika Pepo iliyoahidiwa na Mola wangu, basi awafanye Ali (a.s) na watoto wake kuwa ni wa vile Maimamu wote isipokuwa Ali (as) ni wa kizazi cha Mtume (s.a.w.w.), wote K amewaita kuwa ni watoto wake. Yaani, wanatokana na kizazi chake. 68 Toleo la pili, Maktabah Ibn Taymiyah, Jz. 9, uk. 172. 69 Jz. 9, Uk. 172 70 Toleo la kwanza, Jz. 2, uk. 32 71 Dar Al-ma’rifah, 1412, Jz. 3, uk. 495 72 Dar Al-Fikr 1415, Jz. 13, uk. 270 67

Ushia Ndani ya Usunni

walinzi (mawalii)73 wake kwani hao kamwe hawatawapeleka nje ya uongofu na kamwe hawatawapoteza.74

•

Al-Sawa’iq Al-Muhriqah, uk. 15:

Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w) anasema: “Enyi watu! Ubora, heshima, utukufu na serikali ni vya Mjumbe wa Mwenyezi Mungu na Ahlul Bayt wake, hivyo kuweni waangalifu msije kudanganywa na waongo!” Qanduzi Hanafi anasimulia hadithi hii kutoka kwa Hudhaifa Ibn Al-Yaman katika kitabu Jawahir Al-Aqdayn na anasema Ibn Hanafi, katika kitabu Al-Tanbih, na Zarandi, katika kitabu Durar Al-Simtayn, wameisimulia hadithi hii.75 Cha kufurahisha ni kuwa wale wale waliochukua nafasi za Ahlul Bayt pasi na haki na kuchukua ukhalifa, walitumia hadithi hizi kama hoja dhidi ya wapinzani wao. Abu Bakr alipokuwa anapinga ugombeaji wa mgombea wa kiansari katika nafasi hiyo, alisema ukhalifa ni wa Maquraishi.76

•

Muawiyah pia alipokuwa anawakataa Ibn Zubayr na Ibn Umar wasigombee ukhalifa na huku akimpigia debe mwanaye, Yazid alisema: “Ukhalifa ni wa watoto wa Abd Manaf (babu wa Banu Hashim na Banu Umayya) kwa sababu ni ndugu wa Mtume wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w.).” Akaongeza kusema: “Ewe mtoto wa Zubayr na mtoto wa Umar! Kwa hakika Mwenyezi Mungu amewaondoa katika ukhalifa.77

Neno ‘wali’ lina maana nyingi, kama vile rafiki, mpenzi, mtawala, unganisha kwa kiapo, mfuasi…nk. Kile ambacho kiko katika muafaka zaidi na hadithi hii ni ‘mtawala.’ Hata kama linatumika katika maana yake nyingine, nukta hii imethibitishwa, kwa vile hadithi inasema kwamba Ali (as) na watoto wake ni walinzi wa watu, na kama itakavyotajwa, yeye na watoto wake ma’asum walidai Uimamu wao. 74 Pia hadithi hii imo katika Al-Muntakhab min Dhayl Al-Mudhayyal cha Tabari uk. 83, Kanz Al-Ummal, Al-Risalah, Toleo la tano, Jz. 11, uk. 611 75 Yanabi Al-Mawaddah, toleo la kwanza,Uswah publication, Jz. 2, uk. 45. 76 Sahih Al-Bukhari, Kitab Al-Hudud, mlango wa Rajm Al-Halabi, hadith Na. 6328 77 Al-Imamah wa Al-Khalifa, Jz. 1. uk. 150 73

Ushia Ndani ya Usunni

Angalia jinsi Muawiyah alivyoeleza kuwa Mwenyezi Mungu ameondoa ukhalifa mikononi mwao, lakini hasemi chochote kuhusu ufunuo au wosia wa Mtume (s.a.w.w.). Katika kuhitimisha sura hii hebu tuangalie hadithi moja iliyosimuliwa na Qunduz hanafi juu ya majina ya Maimamu wote: • Yanabi’ Al-Mawaddah, uk. 440: Myahudi anayeitwa Nathal alikuja kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na kusema, “Ewe Muhammad! Nina maswali ambayo yamekuwa kichwani mwangu kwa muda sasa. Ukinijibu nitasilimu kwa msaada wako.” Mtume (s.a.w.w.) akasema; ‘Ewe Amarah! Unaweza kuniuliza!” Yule mtu akauliza, “Ewe Muhammad! nijulishe watakaokuwa warithi baada yako, kwani hakuna Mtume asiye na mrithi. Mtume wetu Musa Ibn Imran alimteua Yusha (Joshua) Ibn Nun kuwa ni Mrithi wake.” Mtume (s.a.w.w.) akasema mrithi wangu ni Ali Ibn Abi Talib na baada yake, wajukuu zangu wawili Hasan na Husein na baada ya hawa watafuatia Maimamu tisa kutoka katika uzao wa Husein ambao watakuja kwa kufuatana.” “Niambie majina yao, ewe Muhammad” aliomba. Mtume (s.a.w.w.) akasema, “Baada ya Husein atafuata mwanawe Ali (Sajjad) baada ya Ali, mtoto wake, Muhammad, baada ya Muhammad, mwanawe Ja’far (Sadiq) baada ya Ja’far mwanawe Musa (Kadhim) baada ya Musa mwanawe Ali (Ridhaa), baada ya Ali ni mwanawe Muhammad (Jawad), baada ya Muhammad mwanawe Ali (hadi), baada ya Ali mwanawe Hasan (Askari) na baada ya Hasan ni mwanawe Hujjah Muhammad Mahdi. Hivyo idadi yao ni kumi na mbili.”78

l-Hafiz Sulaiman Ibn Ibrahim Al-Qanduzi Al-Hanafi, Yanabi’ Al-Mawaddah, Toleo la 8, A Dar Al-Kutub Al-Iraqiyyah 1385, mlango wa 76, uk. 440 48

Ushia Ndani ya Usunni

HADITH ZA KISHIA NI USHAHIDI KWA KILA MMOJA Kuna hadithi mbalimbali juu ya Uimamu na sifa na dalili zilizodokezwa na wao ambazo huoana na Maimamu kumi na mbili (a.s). Tofauti ya hadith imepita zaidi ya zile zilizotajwa hapa kwa ufupi. Idadi ya hadithi imefikia kiasi ambacho bila kujali uaminifu na uadilifu wa wasimuliaji, haiwezi kuwa matokeo ya njama ya pamoja ya kufanyia simulizi za uwongo. Kwani watu mbali mbali kutoka sehemu mbalimbali na wenye mielekeo na tabia mbalimbali wamesimulia hadithi hizi na zimo katika vitabu vingi. Kwa hiyo, wakati watu mbalimbali kama hao wanaposimulia dhana moja katika maneno mbalimbali, ubadilishaji na kughushi kimsingi huwa ni mara chache sana. Kama tulivyoeleza huko nyuma, kwa vile mijadala katika kitabu hiki imetolewa kwa kifupi, hapa tutatoa hadithi chache tu zilizosimuliwa na Shia, zikitoa ushahidi wa dalili za Uimamu na Ukhalifa kwa majina na haiba za Maimamu. Ingawa mjadala huu pia ni mfupi, kwa kuzingatia majadiliano ya huko nyuma na hadithi za kweli79 zinazofuatia, ukweli utakuwa wazi. Inafaa kuangalia kwamba katika maandishi ya hadithi zinazofuatia, kuna watu ambao wanaoweza kupingwa kwa sababu ya wao kuwa ni Mashia, na kwa hiyo hadithi hizi hazichukuliwi kama uthibitisho, hasa kwa vile Maimamu wenyewe ni miongoni mwa waliozisimulia. Katika kujibu hilo, lazima isemwe kwamba pingamizi hili halikubaliki kwani hoja hii inahitaji kwamba hata kama mtu muaminifu na muadilifu akisimulia kitu ambacho hukiamini yeye mwenyewe, basi hiyo itakuwa sio kweli. Aidha, wanachuoni wa Kisunni wenyewe wanawanukuu na kuwatege79

‘ Ukweli’ hapa haukutumiwa katika maana yake maalumu ya lahaja, bali humaanisha hadithi ambazo wasimuliaji wao ni watu waaminifu; ingawa hadithi nyingi ni za ‘kweli’ katika maana iliyotumiwa pia katika Rijal. (Hadithi za kweli lazima zifikie sifa fulani, kama vile imani ya msimuliaji katika Maimamu na walio kama hivyo). 49

Ushia Ndani ya Usunni

mea wanachuoni wa Kishia katika vitabu vyao. Al-Mahrum Allamah Abd Al-Husein Sharaf Al-Din amekusanya majina ya wanachuoni wengi wa Kishia ambao uaminifu wao, ukweli wao na Ushia wao umeelezwa na wanachuoni na wasimuliaji wa hadithi wa Kisunni kama vile Bukhari, Muslim, Tirmidhi n.k na kwamba hawa walisoma kwao.80 Hakim Nayshapuri katika kitabu chake kiitwacho Ma’rifat Ulum Al-hadith, alipokuwa anaandika juu ya hadithi sahihi zaidi na nyororo za wasimuliaji (sinad) walio bora zaidi, anawataja baadhi ya masahaba wa Mtume (s.a.w.w.) lakini mwanzoni kabisa anasema:81 “Hadithi sahihi kabisa za Ahlul Bayt zimesimuliwa na Ja’far Ibn Muhammad (Imam Sadiq (a.s)) kutoka kwa baba yake, Imam Baqir (a.s) kutoka kwa babu yake, Imam Sajjad (a.s) kutoka kwa Imam Ali (a.s), huonesha kwamba msimuliaji kutoka kwa Ja’far ni mwaminifu.82 Ahmad Ibn Hanbal alipokuwa anazungumzia vielelezo vya hadithi mashuhuri. “Mwenyezi Mungu, ni Yeye ambaye hakuna Mungu mwingine zaidi yake, ni ngome yangu’ iliyosimuliwa na Imam Riza (a.s) kutoka kwa baba yake, kutoka kwa babu yake, kutoka kwa Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w.) anasema: “Ikiwa kichaa atasomewa kifungu hiki cha maneno, basi atapona.”83 Hivyo hadithi hizi pia hukidhi kama uthibitisho kwa wasiokuwa Shia. Aidha, kwa kawaida tuna mambo mawili ya kuchagua ama tuamini kwamba hadithi juu ya Uimamu na ukhalifa ni zile tu zilizosimuliwa na wasimuliaji wa Kisunni kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) au ni zaidi ya hizo (zilizosimuliwa na wasimuliaji wa Kisunni). Ma80 81 82

Al-Muraja’at, uk. 52 Ma’rifat Ulum Al-hadith, uk. 54.

apa Imam Sajjad (a.s) amesimulia kutoka kwa baba yake Imamu Husein (a.s) H ambaye amesimulia kutoka kwa Imam Ali (a.s). Sawaiq Al-Muhriqah, toleo la pili 1358 H. Q., Maktabah Al-Qahirah Misr, uk. 205. 50

Ushia Ndani ya Usunni

tokeo ya chaguzi zote mbili ni sawa, kwani kwanza kabisa hakuna madhehebu ya Kiislamu mbali ya Shia Ithnaasheri inayowiana na hadith hii,84 na katika chaguo la pili (kuwa hadith ni zaidi ya zile zilizosimuliwa na Sunni), hizi hadithi nyingine na maandishi yake lazima zifanyiwe utafiti. Kwa kufanya hivyo itakuwa dhahiri kuwa zote zinathibitisha Uimamu wa Maimamu kumi na mbili (a.s).

KUJUA MAJINA NA HAIBA ZA MAIMAMU Baadhi ya hadithi zilizochunguzwa vizuri ambazo zimenukuliwa na wasimuliaji wa Kishia zikiwa na majina matukufu ya Maimamu (as) ni hizi zifuatazo:

Imam Ali, Imam Hasan na Imam Husein (a.s).

•

Uyun Akhbar Al-Riza (a.s), Jz. 1, uk. 57:

Ali (a.s) aliulizwa, “Mtume (s.a.w.w.) alimaanisha nini juu ya ‘Ahlul Bayt’ aliposema, “Ninawaachieni vitu viwili muhimu; Kitabu cha Mwenyezi Mungu na Ahlul Bayt wangu.” Alijibu: ‘Juu ya Ahlul Bayt, alimaanisha mimi, Hasan, Husein na maimamu tisa watokanao na uzao wa Husein, na wa tisa wao ni Mahd na Qa’im. Hawataten84

llamah Sharaf Al-Din anasema: “Tumechunguza kile wamesimulia Sunni kuhusu sifa A za Masahaba (isipokuwa Ahlul Bayt) na kuona kwamba hakuna upinzani (miongoni mwao) kwa waumini wa Imamiyyah (waumini wa Maimamu kumi na mbili) na hakuna ubishani kwa Ukhalifa wa Masahaba. Hivyo hakuna aliyewatumia katika kuthibitisha Ukhalifa wa Makhalifa watatu. Lakini wanachuoni wakubwa wa Sunni wanaona kilichoelezwa katika baadhi ya vitabu kuhusu Abu Bakr na wengine kuwa ni ya kubuni. Tazama; Sharh ‘Aqa’id ‘Azudi, Jz. 2, uk. 644; Sharh Nahj Al-Balaghah, Ibn Abi’l-Hadid, Jz. 11, uk. 49, nk. 51

Ushia Ndani ya Usunni

ganishwa na Kitabu cha Mwenyezi Mungu hadi watakapokutana na Mtume (s.a.w.w.) katika mto wa Kawthar.’”

Imam Ali Ibn Al-Husein (a.s)

•

Ithbat Al-Hudat, Juz. 5, uk. 218:

Sheikh Kulayni anasimulia kutoka kwa Imam Baqir (a.s), Husein (a.s) alipokufa shahidi. Muhammad Ibn Hanafiyyah (mtoto wa Imam Ali) alimtuma mtu kwenda kwa Ali Ibn Husein (a.s) mtoto wa kaka yake, kumwambia katika faragha, “Ewe mtoto wa ndugu yangu! Mtume (s.a.w.w.) alimteuwa Amir Al-Mu’min, Imam Ali, kuwa Imamu baada yake kama unavyojua kisha Hasan na Husein. Baba yako alikufa shahidi, na hakuacha wosia. Mimi ni ami yako, ndugu wa baba yako na ninastahili zaidi kuliko wewe kiumri na kwa kuwa kwangu mtoto wa Ali. Hivyo usigombane na mimi juu ya Uimamu na urithi wa kiti cha Mtume (s.a.w.w.).” Imam Sajjad (a.s) alijibu: “Ewe ami yangu! Muogope Mwenyezi Mungu na usidai kitu usicho na haki nacho. Ninakunasihi usiwe miongoni mwa wajinga. Ewe ami yangu! Baba yangu, amani iwe juu yake - kabla ya kwenda Iraq, aliniteuwa mimi kuwa mrithi wake; na muda mfupi kabla ya kufa shahidi alinipa kiapo cha utii kama Imamu. Na hii ni silaha ya Mtume (s.a.w.w.) niliyokabidhiwa.” Kisha akaongeza, ‘usiingilie jambo hili umri wako usije ukawa mfupi na ukakosa raha! Mwenyezi Mungu Mtukufu ameuweka Uimamu na Ukhalifa kwa uzao wa Husein. Kama unataka kuhakikisha, twende pamoja kwenye jiwe jeusi (Al-Kaabah) na tuliachie kuhukumu.” Imam Baqir (a.s) anasema; “Majadiliano haya yalifanyika Makka. Hivyo walikwenda kwenye jiwe jeusi na Imam Sajjad al52

Ushia Ndani ya Usunni

imwambia Muhammad Ibn Hanafiyah; kwanza muombe Mwenyezi Mungu na muombe alifanye Jiwe Jeusi lizungumze na kisha liulize (Jiwe) swali lako; Muhammad alimuomba Mwenyezi Mungu na alilitaka jiwe liongee, lakini hakukuwa na jibu. Imam (a.s) akasema; “Ewe ami yangu! Kama ungekuwa Imam na mrithi wa Mtume (s.a.w.w.) jiwe lingekujibu.” Ibn Hanafiyyah alisema, “Ewe mtoto wa ndugu yangu! Sasa omba dua na uliulize.” Kisha Ali Ibn AlHusein aliomba dua kwa kusema, “Ninakuomba kwa yule aliyetoa kiapo cha utii kwa Maimamu, makhalifa na watu wote juu yako, tuambie juu ya Imam na Khalifa baada ya Husein Ibn Ali (a.s) jiwe lilisogea kiasi cha kukaribia kutoka katika sehemu yake. Lilitaja Jina la Mwenyezi Mungu na kusema; “Ewe Allah! Uimamu na Ukhalifa baada ya Husein Ibn Ali (a.s) upo mikononi mwa Ali Ibn Husein, mtoto wa binti wa Mtume (s.a.w.w.) – Fatima.” Hivyo Ibn Hanafiyya alijuta na kumkubali Imam Sajjad kuwa ni Imamu. Hadithi hii imenukuliwa kutoka kwa Imam Baqir (as) pamoja na maandishi tofauti.85

Imamu Muhammad Al-Baqir (as)

•

Ithbat Al-Hudat, Juz. 5, uk. 263:

Sheikh Saduq, katika kitabu chake, Al-Amal, anasimulia kutoka kwa Imam Sadiq (a.s): Jabir alikwenda kwa Imam Sajjad (a.s) na akamuona mtoto wake, Muhammad, aliyekuwa mtoto wakati huo. Alimuuliza Imam, “Huyu ni nani?” Imam (a.s) alijibu, “Ni mtoto wangu na mrithi wangu, Muhammad Al-Baqir.” 85

l-Marhum Allamah Majlisi katika Bihar Al-Anwar ananukuu kutoka kwenye kitabu A kiitwacho Al-Khara’ij wa’l-Jara’ih cha Ravandi: “Baadhi ya watu wanaamini kwamba Muhammad Ibn Hanafiyyah alifanya hivyo kuondoa shaka ya watu (Hakukana mwenyewe). Tazama: Bihar Al-Anwar, Islamiyyah Publication, Tehran. Jz. 46, uk. 30. 53

Ushia Ndani ya Usunni

Imam Ja’far Al-Sadiq (a.s)

•

Ithbart Al-Hudat, Juz. 5, uk. 323:

Imam Baqir (a.s) aliulizwa, “Qaim ni nani?” Akaonyesha kwa Imam Sadiq (a.s) na kusema, “Ninaapa kwa Mwenyezi Mungu, yeye (Imam Sadiq) ni Qaim wa Ahlul Bayt ya Muhammad (a.s). Msimuliaji akasema, baada ya kufariki Imam Baqir, nilikwenda kwa Imam Sadiq (a.s) na nikamnukulia hadithi ya Jabir. Akasema Jabir ni mkweli. Unaweza kufikiri kuwa kila Imam sio Qaim wa Imam wake wa mwisho. Hivyo hapa neno Qaim halikutumika kwa maana yake maalumu inayommaanisha Imam Mahdi (a.s) isipokuwa limebeba maana ya juu inayotumika kwa Maimam wote, kwani Maimamu ni Qaim bi’amri Allah.86

Imamu Musa Al-Kadhim (a.s)

•

Ithbat Al-Hudat, Juz. 5, uk. 472:

Sheikh Kulayni anamnukuu Sulaiman Ibn Khalid akisema: “Siku moja tulikuwa na Imam Sadiq (a.s) alipomwita mwanaye Abu alHasan (Musa) na akasema; ‘naapa mbele ya Mungu, huyu ni Imamu wenu baada yangu.’”

Yaani wanasimamia amri za Mwenyezi Mungu. 54

Ushia Ndani ya Usunni

Imam Ali Ibn Musa Al-Ridha (a.s)

•

Ithbat Al-Hudat, Juz. 6, uk. 8:

Sheikh Kulayn anasimulia kutoka kwa Abu al-Hasan Imam Kadhim (a.s), “Mwanangu Ali, ni mwanangu mkubwa na ninayempenda zaidi. Anasoma Jafr87 pamoja nami ambapo hakuna yeyote isipokuwa Mtume (s.a.w.w.) na warithi wake wanaitazama.

Imam Muhammad Al-Taqi Al-Jawad (a.s)

•

Ithbat Al-Hudat, Jz. 6, uk. 157:

Sheikh Kulayn anamnukuu Safwan akisema; “Nilimwambia Imam Ridha (a.s), “Siku zote tunauliza… Ikiwa jambo litatokea (utaitwa na Mwenyezi Mungu), Mungu aepushe ni nani tutakayemfuata?” Imam alinyoosha kidole kwa mwanaye Abu Ja’far, Imam Jawad (Muhammad Taqi) aliyekuwa amesimama mbele yake. Nikasema, “Na nitolewe muhanga kwa ajili yako! Lakini mbona ana miaka mitatu tu?!” Imam akasema “kwani kuna tatizo gani? Isa pia alikuwa na miaka mitatu alipotokeza kama Hujjah (Mtume).” 87

J a’far (arithmomancy – sayansi ya namba) ni moja ya vyanzo vya elimu na maarifa ya Maimamu. Mwandishi wa Majma Al-Bayan anaandika hivi: “Imenukuliwa kutoka kwenye hadithi, ‘Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) alimfundisha Imamu Ali (as) Jafr na Jami’ah.’ Vitabu hivi viwili vinajulikana kama “Ngozi ya mbuzi na ngozi ya kondoo dume ambazo kwayo sayansi yote, hata bei tofauti za fidia kwa ajili ya mkwaruzo, kiboko na nusu kiboko zimeandikwa.” Mtafiti Sharif Jurjani katika Sharh Mawaqif ananukuliwa akisema: “Jafr na Jami’ah ni vitabu viwili vya Ali (as) ambavyo kwavyo matukio yote ya ulimwengu mpaka mwisho wa ulimwengu yamejumuishwa humo kwa mujibu wa sayansi ya Huruf (herufi), na Maimamu wajulikanao kutokana na watoto wake wanaijua sayansi hii.” (Mhariri). 55

Ushia Ndani ya Usunni

Imam Ali Al-Naqi Al-Hadi (a.s)

•

Mir’at Al-Uqul (Ufafanuzi wa Al-Kafi), Jz. 3, uk. 383:

Ismail Ibn Mihran anasema; Imam Jawad (a.s) alipochukuliwa kwa mara ya kwanza kutoka Madina kwenda Baghdad, nilimwambia, “Ninahofia huko unakokwenda. Ni nani atakuwa Imam baada yako? Alinitazama huku akicheka na kusema, ‘Mwaka huu kutokuwepo kwangu sio kama unavyofikiri.” Mara ya pili alipochukuliwa kwenda kwa Mutassim (Khalifa kutoka ukoo wa Bani Abbas). Nikamuuliza, “Unakwenda, ni nani atakuwa Imam baada yako?” Alilia mpaka ndevu zake zikalowa. Kisha alinigeukia na kusema; “Safari hii maisha yangu yapo hatarini. Baada yangu Uimamu utakwenda kwa mwanangu, Ali (Imam Hadi a.s).”

Imam Hassan Al-Askari (a.s.)

•

Mar’at Al-Uql (Ufafanuzi wa Al-Kafi), Jz. 6, uk. 205:

Imam Jawad (a.s) anasimulia tukio ambalo Al-Khidhr (a.s) anakiri (kushuhudia) Umoja wa Mwenyezi Mungu, Ujumbe wa Mtume (s.a.w.w.) na Uimamu wa Maimamu, mmoja baada ya mwingine, kisha akasema: “Ninashuhudia kuwa Hasan Ibn Ali ni mrithi wa Imam Hadi, Ali Ibn Muhammad na ni Imam baada yake.”

Imamu Mahdi (a.s.) “Na ninashuhudia kwa mwanaume, mtoto wa Hasan (Imam Askari) ambaye jina lake halisi ni lile la kupangwa hayafahamiki 56

Ushia Ndani ya Usunni

mpaka wakati wa kuibuka kwake, atakapoijaza dunia kwa uadilifu kama ilivyokuwa imejaa ukandamizaji na dhuluma.”

Ghaiba ya Imam Mahdi (a.s.)

•

Mir’at Al-Uqul (Ufafanuzi wa Al-Kafi), Jz. 4, uk. 50:

Muhammad Ibn Muslim anamnukuu Imam Sadiq (a.s) kuwa; “Mkijulishwa juu ya ghaiba ya Imam wenu, msikane.”

•

Mir’at Al-Uqul, Jz. 4, uk. 52:

Imam Qa’im (a.s) ana ghaiba mbili – fupi na ndefu. Katika ghaiba ya kwanza, hakuna atakayejua alipo isipokuwa Shia (wafuasi) wake wachache; na katika ghaiba ya pili hakuna yeyote atakayejua alipo isipokuwa marafiki zake maalum ndio watakaojua alipo. Waislamu wakati wa kipindi cha ghaibu watawatumia mafakihi wajuzi na wanaoaminika, watakaokuwa wakitoa fatwa (hukumu) kwa kutumia Kitabu cha Mwenyezi Mungu na Sunna za Mtume (s.a.w.w.) na Maimamu (a.s). Barua tukufu kutoka kwa Imam Mahd (a.s.) ambayo Sheikh Saduq alisimulia kutoka wa mtu anayeitwa Is’haq Ibn Ya’qub inasomeka hivi: “Na kitu chochote kikitokea, kipelekeni kwa wasimuliaji wa hadithi zetu (wanachuoni) ambao ni dalili zangu kwenu, na mimi ni dalili za Mwenyezi Mungu kwao.”88 Mwishoni wa barua hii tunasoma hivi: 88

I ngawa msimuliaji wa hadithi hii, Is’haq Ibn Ya’qub sio mtu mashuhuri, maana hii inathibitishwa na wanachuoni wa fiqh na baadhi ya hadthi nyingine. 57

Ushia Ndani ya Usunni

“Na kunufaika na mimi (Imam) wakati wa ghaiba ni kama kunufaika na jua linapokuwa limefunikwa na mawingu. Mimi ni usalama wa wakazi wa ulimwengu kama ilivyokuwa nyota ni usalama wa wakazi wa mbinguni. Epukeni maswali yasiyo ya misingi (juu ya majaaliwa yenu na msijaribu kujua yasiyokuwa ya lazima. Salini na kuomba sana ili kuharakisha kurejea kwangu, ambako kutakuwa ndiyo nafuu yenu.”89

Kamal Al-Din, uk. 483. 58

Ushia Ndani ya Usunni

IJTIHAD NA TAQLID

ilugha, Ijtihad ina maana jitihada ya kupata kitu fulani. Ibn AlAthir, katika kitabu chake Al-Bidayah wa’l-Nihayah, anasema: “Ijtihad ina maana kufanya jitihada ili kupata kitu fulani. Neno hili liko katika muungano uleule pamoja na neno muhimu jahd,90 lenye maana ya nguvu na uwezo. Neno Ijtihad lilitumika kwa maana hiyo hiyo enzi za Mtume (s.a.w.w.) na masahaba zake, mpaka baada ya karne ya kwanza baada ya Hijria. Kuna hadithi nyingi zilizonukuliwa kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) zinazothibitisha matumizi ya neno hili, tatu kati ya hizo ni hizi hapa: 1.

Unaposali, unapokuwa katika Sijda, fanya jitihada, Swala yako bila shaka itakubaliwa.91

Nisalieni na fanyeni jitihada mnaposali.92

Mwenye elimu ni bora mara mia zaidi kuliko yule anayefanya jitihada katika kusali tu.93

Mbali na yaliyotajwa kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), hapa chini kuna mifano miwili kutokana na maelezo mbalimbali yanayopatikana kuhusiana na suala hili: Mjumbe wa Mwenyezi Mungu(s.a.w.w.) alifanya jitihada kubwa katika ibada ndani ya siku kumi za mwisho za mwezi Ramadhani, Jahd au Juhd Sahih Muslim, Kitab Al-Salat, hadithi na. 207 na Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Jz. 1, hadithi na. 199. 92 Sunan Al-Darimi, Jz. 1, hadithi Na. 100, 335 93 Sunan Al-Darimi, Jz. 1, hadithi Na. 100, 335 90 91

Ushia Ndani ya Usunni

jitihada ambayo haikuwa kubwa kiasi hicho katika siku nyinginezo.94 Ummah Harithah, sahaba wa kike wa Mtume (s.a.w.w.), alipokuwa akiongea na Mtume (s.a.w.w.) juu ya mwanaye aliyekufa shahidi anasema:95 “Ikiwa mwanangu yuko Peponi, nitakuwa na subira lakini kama sivyo, nitafanya jitihada ya kulia.”96 Kwa matokeo haya, maana ya kilugha ya Ijtihad, katika enzi za Mtume (s.a.w.w.) na baadaye na muda fulani baada yake, ilikuwa ni kufanya jitihada. Neno Ijtihad linakuwa na maana tofauti katika hadithi ya Mu’adh tu: ‘Nitafanya kwa mujibu wa maoni yangu na usihofu.” (Hapa neno Ijtihad limetumika kwa maana ya “kufanya”).97 Hili litajadiliwa kwa urefu baadae.

Maana za Kinahau za Ijtihad: Wanachuoni wa Kiislamu wamelitumia neno Ijtihad98 kwa maana tofauti. Kwa ujumla neno Ijtihad linatumika kumaanisha maana mbili, ya jumla na ya mahsusi. Kwa kusema kweli, neno hili lilikuwa likitumika zaidi kumaanisha maana mahsusi kwa kipindi fulani hapo awali. 94 95

97 98

Sahihi Muslim, Kitab Itikaf, hadith na. 2009 Sahih Al-Bukhari, kitabu Al-Jihad, Jz. 2, hadithi Na 93, na Musnad Ahmad, Jz. 3, hadithi Na. 260 na 283.

arithah alikuwa ni mmoja wa wapiganaji aliyeuawa shahidi katika vita vya H Badr, Mtume (s.a.w.w.) alimwambia yule mama mwenye mashaka kuwa, “Mwanao yuko katika Pepo yenye daraja kubwa.” Sunan Al-Darimi, Juz. 1, uk. 60 Na. 168. Uchunguzi wa kisheria wa Kiislamu, kufanya juhudi ya kufasiri amri zilizowekewa juu ya misingi ya Kiislamu. 60

Ushia Ndani ya Usunni

Ijtihad katika maana yake ya jumla: Kuna tafsiri mbalimbali za Ijtihad katika maana yake ya jumla. Baadhi ya tafsiri hizo ni hizi zitafuatazo: A.

Ijtihad ni Juhudi nzuri zaidi za mwanachuo wa fani ya sheria na hukumu za dini (faqih) katika kuelewa na kuifikia yakini juu ya kanuni za Kiislamu.”99

Ijtihad ni kufanya juhudi katika kuzitambua kanuni zinazotawala rai za kidini100 katika kiwango ambacho haiwezekani kufanya jitihada kubwa kuliko hiyo.101

Ijtihad ni kupata hukumu za kidini kutokana na sababu zinazoelezeka.102

Kharazmi, Usul Al-Fiqh, uk. 357 Kuhusu masuala ya kidini ya ukisiaji. Marehemu Muhaqqiq Khurasani katika kitabu kiitwacho Kifayat Al-Usul, sehemu ya 6, uk. 297 anaandika hivi: “Wakati Mujtahid akishughulikia hukumu (au sheria) ya kidini, imma hufikia yakini kuhusiana na hukumu hiyo au hafikii. Kama akifikia kujiamini kuhusu hukumu ya kidini, hutenda kwa mujibu wa hukumu hiyo. Hata hivyo, iwapo hafikii yakini, kuna hali tatu: amma kuna udhaifu na welekeo usio muhimu ambao unaitwa Wahm (njozi – kudanganyika kimawazo), au welekeo wa 50%, au Shakk (shaka), au welekeo wenye nguvu za zaidi ya 50% yaani Zhann (kisio). Jukumu la mtu mwenye shaka ni kurejea kwenye moja ya kanuni za kisayansi (ushirikiano, kuachia huru, tahadhari na hiari – uchaguzi) ili kupata hukumu ya dhahiri kwayo na sio kuachwa katika hali ya kutatizika na kupotea katika awamu ya utendaji. Hakika kisio hupendelewa zaidi kuliko njozi. Lakini kama mtu ana kisio kuhusiana na hukumu ya kidini, lazima aangalie kama kisio lake ni sahihi kidini au la, kisio kama hili litokanalo na hadithi iliyonukuliwa na muovu, jukumu lake ni la mtu mwenye shaka. Hata hivyo kama kisio lake ni sahihi kidini, jukumu lake ni kufanya kwa mujibu wa kisio hilo. Kwa hiyo, masuala ya kimakisio ya kidini ni yale ambayo kwamba hatuna yakini nayo, lakini ambayo kwayo tunaongozwa kwa sababu ya usahihi wake kidini. Katika hali hiyo, ingawa hatutambui na kuwa na imani na hukumu ya kidini, kwa vile tumefikia kisio sahihi la kidini, yaani kufikiria kama vile kufikia ilmu na imani. Kwa hiyo, kutenda kwa mujibu wa hukumu hizi ni wajibu. 101 Allamah Hilli, Mabadi Al-Usul ila ‘Ilm Al-Usul, uk. 240. 102 Mustafa Al-Zarqa, Hadhrat Al-Islam Magazine, Jz. 1, uk. 240, na. 2 99

100

Ushia Ndani ya Usunni

Ijtihad ni kufanya kila jitihada inayowezekana ili kufikia kisio juu ya kanuni ya kidini, katika kiwango ambacho haiwezekani kufanya jitihada kubwa kuliko hiyo.103

A.Ijtihad ni mpangilio (malakah)104 wa kupata uthibitisho wa hukumu za kidini au majukumu kimatendo, imma uthibitisho wa kidini au wa kimantiki.105 Hizi ni maana za jumla za ijtihad zinazopatikana katika vitabu vya wanachuoni. Kila moja inaweza kukosolewa kwa namna fulani na kuna ubishani juu ya upeo wa mambo yaliyoingizwa katika maana hiyo. Lakini zote zinaonekana kuunganishwa na nukta moja na hiyo dhana ya “Kufanya juhudi ya upatikanaji wa hukumu za kidini kupitia sababu fulani.” Kuna ubishani iwapo baadhi ya sababu kama vile Qiyas (kulinganisha), Istihasan (kuteua lililo bora), masalih mursalah (lenye maslahi kwa jamii) na khabar wahid (Hadith ya mtu mmoja)…n.k ni uthibitisho tosha au la, na kama ni hoja ni yapi mahitaji yake. Hii ndiyo sababu Muhaqqiq Hilli alipokuwa analitafsiri neno Ijtihad kwa mtazamo wa wana-fiqh, anaanza hivi: “Kufanya juhudi katika kupata hukumu za kidini.”106 Kisha anaongeza: “Kwa hiyo, kupata hukumu kutokana na sababu (hoja) za kidini ni Ijtihad, kwa vile hili huhusisha maoni na haliwezi kufanywa juu ya vidhihirisho vya dini.”107 Anaendelea kusema” “Hoja (sababu) hiyo inaweza kuwa Qiyas (kulinganisha) au kitu kingine. Hivyo Qiyas inaweza kuwa ni aina ya Ijtihad.108 Hapa Muhaqqiq Hilli anatoa swali na jibu: “Ikiwa mtu atasema; ‘Hivyo, Imamiyyah (Shia wa Maimamu kumi na mbili) wanakubali Amudi, Irshad al-Fuhul, uk. 250 Mwelekeo imara katika nafsi ya mwanadamu, ikijumuishwa wema na maovu. 105 Al-Sayyid Al-Khui, Misbah Al-Usul, uk. 434 106 Ma’arij Al-usul, uk. 179 107 Ibid 108 Ibid 103 104

Ushia Ndani ya Usunni

Ijtihad.’ Nitajibu: “Ndiyo, ni hivyo, lakini hapa kuna mkanganyiko kidogo, kwa sababu Qiyas inachukuliwa kama njia ya Ijtihad. Lakini kama Qiyas ikiondolewa, tunaikubali Ijtihad kuwa ni kupata hukumu kwa njia za kinadharia zisizokuwa Qiyas.109 Baadhi ya watu wanaweza kufikiri kuwa tafsiri hii ya Muhaqqiq Hilli ni kuhusu maana maalum ya Ijtihad. Lakini sio kweli, kwani anayachukulia masuala ya Ijtihad kama vile kuhitimisha kutokana na hadithi amma kwa kubadilisha hukumu isiyo na masharti kwa ile yenye masharti, au ya jumla kwa mahsusi na mahitimisho mengineyo na pia kupingana kwa hadithi, kuchagua hadithi fulani na kuziacha nyingine; ambapo Ijtihad katika maana yake maalum haijumuishi masuala haya. Kama tutakavyoona huko mbele, maana maalum ya Ijitihad hushughulika na masuala ambayo kwayo hayana hadithi.

Ijtihad katika maana yake maalum: Kuna baadhi ya tafsiri kwa ajili ya maana maalum ya Ijtihad pia. Baadhi wameitafsiri kuwa ni Qiyas, kama Imam Shafi’i anayeilinganisha Ijtihad na Qiyas na anasema: “maneno haya mawili yanatumika kuelezea dhana moja.”110 Wengine wanailinganisha Ijtihad na rai (Ra’y). Ijtihad inatafsiriwa kuwa ni: “Kufanya juhudi ili kupata hukumu wakati inapokuwa hakuna hadithi iliyoripotiwa, kwa kutafakari na kutumia njia zilizoelekezwa na dini ili kufikia hitimisho.”111 Bado wengine wameifananisha Ijtihad na rai (Ra’y), Qiyas (kulinganisha) na Istihsan (uteuzi wa lililo bora). Marehemu Sayyid Murtadha Allama al-Huda ana maoni tofauti. Kwake yeye, Ijtihad na Qiyas hutofautiana na uhusiano wao ni Ma’arij Al-Usul, uk. 179 Shafi’i, Al-Risalah, uk. 477 111 Masadir Al-Tshri, uk. 7. 109 110

Ushia Ndani ya Usunni

wa jumla na mahususi. Mwanachuoni huyu mkubwa ameandika: “Miongoni mwa wana-fiqh baadhi yao wanatofautisha kati ya Qiyas na Ijtihad kuwa kusema; ‘Katika Qiyas, ulinganishaji hufanyika kwa kutumia misingi maalum, lakini katika Ijtihad hakuna kanuni ya ulinganishaji, kama vile Ijtihad katika kutafuta Qiblah, kutathmini thamani ya vitu vilivyoharibiwa na tofauti kati ya mwenye afya na aliyejeruhiwa (arsh).112 Baadhi pia wanaiona Qiyas kuwa ni aina ya Ijtihad. Hivyo tunapozungumzia wale wanaoikubali Ijtihad, tunamaanisha wale wanaotumia rai na hoja (sababu) ili kufikia hukumu za kidini, sio wale wanaotegemea hoja tu.”113 Ijtihad katika maana yake mahsusi, ikimaanisha rai, Qiyas (kulinganisha) Istihsan na Masalih Mursala, kama itathibitishwa tu kwa kukisia tu, sio sahihi kwa wana-fiqh wa Imamiyah, na kwa hiyo haiwezi ikathibitisha hukumu za kidini.114 Kwa vile inajumuisha sababu za kuzuia kufuata makisio.115 Lazima iwekwe akilini kwamba kwa vile Ijtihad ilitumiwa na wana-Fiqh kama Ijtihad ya kimakisio katika kipindi fulani, wanachuoni wa kale wa Kishia wameandika waziwazi kuikataa Ijtihad hiyo (Ijtihad ya kimakisio). Kama mfano, Sheikh Mufid, mwanachuoni mkubwa wa Kishia wa karne ya tatu rsh au tofauti ya mwenye siha na aliyejeruhiwa humaanisha ‘fidia ya kila madhara A yasiyokuwa mauwaji - kutajirisha na siha ya wengine.’ Hivyo, madhara yanafidiwa na arsh. Baadhi ya hali ambazo kwazo arsh hulipwa ni (1) wakati madhara yamefanywa kwenye mnyama wa mtu, (2) wakati mali ya mtu imechukuliwa na kudhuriwa, (3) wakati kitu kimeuzwa, lakini kikadhuriwa kabla ya kutolewa, au (4) wakati kitu kimeuzwa na baadae kikaonekana kuwa kimeharibiwa, lakini mkataba hauwezi kuvunjwa. Katika hali hizi, tofauti ya mnyama au mali nzuri lazima ilipwe kwa mmiliki au mteja. 113 Al-Dhari’a, uk. 673 114 Kama ilivyoanishwa katika Qur’ani Suratul Najm: aya 28 115 Sababu hizi zinakataza kufuata kisio lolote, yaani, kile ambacho sio cha kielimu hakiwezi kuchukuliwa. Lakini kwa upande mwingine, baadhi ya makisio ni ya kipekee kwenye hukumu ya jumla katika aya hii tukufu, kama kisio lililofikiwa na Bayyinah (mashahidi wawili). Kwa hiyo, isipokuwa upekee kwenye hukumu hii ya jumla, makisio mengine hayawezi kutekelezwa, kama vile Shuhrah (maarufu), Qiyas (analojia), Istihsan (kibali) nk. 112

Ushia Ndani ya Usunni

Hijiriyya, ameandika kitabu kiitwacho Al-Naqz Ala ibn Al-Junayd fi Al-Ra’y (kumkana Ibn Junayd katika Ijtihad kwa mujibu wa rai). Kwa sababu hiyo, tunapolizungumzia neno Ijtihad katika vitabu tunapaswa kuzingatia maana zake mbili.

Ushia Ndani ya Usunni

Vyanzo vya Ijtihad Baada ya kueleza maana ya Ijtihad, sasa tunarudi kwenye vyanzo vya Ijtihad (katika maana yake ya jumla). Yote yaliyomo katika vitabu vya Usul (sayansi ya kanuni za kupata hukumu za kidini) kama vyanzo vya Ijtihad ni (1) Kitabu cha Mwenyezi Mungu – Qur’ani Tukufu. (2) Sunnah za Mtume (s.a.w.w.) (hadithi) na hadithi za Ahlul Bayt na masahaba. (3) Ijma’ (mambo yaliyokubaliwa kwa pamoja na wanazuoni wote). (4) Aqil (busara). (5) Qiyas (kulinganisha). (6) Istihsan (kuidhinisha), na (7) Masalih Mursalah. Katika mjadala ufuatao, tutatizama vyanzo hivyo na uthibitisho wake116 kwa kifupi ili kuona ni kipi kinaweza kutumika kama hoja (sababu) za kidini ili kupata hukumu (kwacho).

Kuuchunguza uthibitisho wa Qur’ani Tukufu: Katika vyanzo vilivyotajwa hapo juu, Waislamu wote wanakubaliana juu ya ushahidi wa Qur’ani Tukufu. Naam hakika, kuna baadhi ya vitabu vya Kisunni kama Sahih Bukhari117 na Sahih Muslim118 na baadhi ya vitabu vya Kishia kama vile Al-Kafi119 vyenye hadithi zinazosema kwamba baadhi ya aya za Qur’ani zimepotea hazipatikani. Lakini hakuna mwanachuoni yeyote wa Kisunni au wa Kishia anayezikubali hadithi hizi. Hivyo Waislamu wote wanaichukulia thibitisho huo unaweza kuwa amma ni wa kurithi au wa kimakisio, ambao ni sahihi kidiU ni na unaweza kufuatwa. Kwa vile kuna uwezekano mara mbili: Katika suala la mwisho, kwa sababu hicho ndicho ambacho dini imekiamuru, hakuna jukumu lililoachwa. 117 Jz. 8, uk. 169 118 Jz. 4, uk. 167; J. 3, uk. 100 119 Miri’at Uqul - ufafanuzi wa Al-Kafi - Jz. 2, uk. 536 116

Ushia Ndani ya Usunni

Qur’ani Tukufu (katika udhahiri wake uliopo) kama uthibitisho na chanzo cha kwanza cha hukumu za Kiislamu. Ni kweli pia kwamba kuifahamu Qur’ani inahitaji mtu ajue kanuni fulani ili aweze kuelewa aya zake vizuri, afahamu aya zilizo halisi kutokana na zenye maana ya ndani, zenye kufuta kutokana na zenye kufutwa na zilizo wazi kutokana na zenye utata.

Kuchunguza uthibitisho wa Sunna: Sunna imetegemezwa juu ya moja kati ya haya matatu: a.

Kauli ya Mtume (s.a.w.w.); b) Mwenendo wa Mtume (s.a.w.w.); c) Uthibitishaji wa Mtume (s.a.w.w.) au kukaa kimya.

Uthibitisho wa hadithi ya Mtume (s.a.w.w.), kama uthibitisho wa Kitabu cha Allah uko wazi na hakuna anayeweza kuukataa. Ni makosa makubwa kusema kuwa ‘Kitabu cha Allah kinatosha na hakuna haja ya vitu vingine,’ Kwani Qur’ani imelikataa hili kwa kusema: “Na tumeteremsha ukumbusho ili uwafafanulie watu yale yaliyoteremshwa kwao na ili wapate kutafakari.” (16:44) “Na chochote anachokupeni Mtume chukueni, na anachokukatatazeni, kiacheni.” (57:7) “Enyi mlioamini! Mtiini Mwenyezi Mungu na mtiini Mtume Wake.” (4:59).

Kuna Aya nyingine nyingi na hadithi zinazofafanua jambo hili. Juu ya hili, Imam Shafii anasema, “Tukizikataa kabisa hadithi, tutakumbana na matatizo yasiyotatulika na hivyo mtu akifanya kitu kidogo kabisa juu ya kile kinachoitwa Swala au Zaka, basi anakuwa amekamilisha jukumu lake. Kwa mfano mtu anaweza kuswali rakaa mbili (Swala ya Adhuhuri) na akadai kwamba kile ambacho haki67

Ushia Ndani ya Usunni

mo katika Kitabu cha Mwenyezi Mungu sio wajibu (kwani ndani ya Qur’ani pameandikwa Swala tu na uchache wa Swala ni rakaa mbili). Lakini wakati huo huo hadithi zimetutajia idadi ya rakaa katika kila Swala na halikadhalika katika Zaka kuna vipimo tofauti tofauti ambavyo mtu anapaswa kutoa kulingana na uwingi, aina na tabia ya hiyo mali inayotolewa Zaka.”120 Pia, kama ilivyo kwa Kitabu cha Mwenyezi Mungu, ili mtu azielewe hadithi anahitaji kujua kanuni zake, tofauti zake na uuthibitisho wake na kazi na hadithi zinazothibitisha usahihi wake ili kuzitambua hadithi za kweli, ambazo huthibitisha hukumu.

Hadithi za Ahlul Bayt (a.s): Kwa kuzingatia hadithi za Mtume (s.a.w.w.) zilizosimuliwa kwa mfululizo wa moja kwa moja zilizosimuliwa katika vitabu vya Kisunni, inabainika wazi kuwa daraja bora na la kipekee la Ahlul Bayt wa Mtume (s.a.w.w.) ni miongoni mwa kanuni za Uislamu. Mapenzi na kuwafuata Ahlul Bayt ni muhimu. Ingawa hakuna shaka juu ya uthibitisho wa hadithi za Ahlul Bayt, lakini ili kuondoa shaka yoyote juu ya hili, tutatoa dalili mbili tu ambazo ni “Aya ya Utakaso” na “Hadithi ya Thaqalayn.” Hoja ya kwanza kama uthibitisho wa Sunna za Ahlul Bayt. Qur’ani Tukufu inasema; “Mwenyezi Mungu anataka kukuondoleeni uchafu, enyi Ahlul Bayt na kuwatakaseni kwa utakaso ulio bora kabisa.” (33:33). Kwa maelezo zaidi juu ya aya hii tukufu ijulikanayo kama Utakaso (Tat’hir) ni lazima isemwe kwamba kwa mujibu wa Aya hii Mwenyezi Mungu anataka kuwaondolea kila aina ya uovu Ahlul 120

Tarikh Al-Fiqh Al-Islami, uk. 229 (tafsiri iliyofupishwa). 68

Ushia Ndani ya Usunni

Bayt, hivyo hawana madhambi ni Maasum, kwa utashi wa Mwenyezi Mungu. Kama ilivyo dhahiri kutokana na neno innama ambalo hutumiwa kwa ajili ya kuondoa katika lugha ya Kiarabu, huu ni mwelekeo wa hakika wa Mwenyezi Mungu kuwafanya maalumu Ahlul Bayt katika utakaso huo, wakati ambapo Mwenyezi Mungu Mtukufu amemtaka kila mtu kuwa mtakatifu na kuepuka kufanya madhambi. Kilichobakia kutazama ni, je Ahlul Bayt wenyewe ni akina nani? Ili kupata jibu la swali hili inafaa tuzitazame hadithi zinazozungumzia sababu ya kuteremshwa kwa Aya hii. Baadhi ya hadithi hizo kutoka katika vitabu vya Kisunni vinavyoheshimika sana zimetajwa hapa chini:121 Aisha anasema; “Asubuhi moja, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alitoka ndani ya nyumba yake akiwa amejifunika shuka (kisaa) lililotengenezwa kwa manyoya meusi. Hasan (a.s) aliingia, na Mtume (s.a.w.w.) alimueweka ndani ya shuka hiyo. Kisha Husein (a.s) alikuja na kuingia ndani ya shuka hilo, kisha alikuja Fatima (a.s) aliyeingizwa ndani ya shuka. Mwingine ni Ali (as) alikuja na Mtume (s.a.w.w.) akamwingiza ndani ya shuka na akasoma: “Mwenyezi Mungu anataka kuwatakaseni dhidi ya uchafu, enyi Ahlul Bayt na kuwatakaseni kwa utakaso ulio bora kabisa.” (33:33)122 Umar Ibn Salamah, mtoto wa kambo wa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) anasema; “Aya tukufu ya “Utakaso” (Tat’hir) iliteremka katika nyumba ya Ummu Salamah, mke wa Mtume (s.a.w.w.). Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alimwita Fatima, Hasan, na Husein (a.s) na Ali (a.s) alikuwa nyuma yake. Kisha (Mtume (s.a.w.w.) akawafunika kwa shuka (kisaa) na kusema: “Ewe Mwenyezi Mungu! Hawa ni Ahlul Bayt wangu, hivyo waondolee uchafu na watakase!” Alipofika 121 122

Kwa taarifa zaidi tazama vitabu vya hadithi kama vile Al-Durr Al-Manthur, cha Suyuti Sahih Muslim, Juz. 7, uk. 130, Musnad Ahmad, Juz. 1, uk. 31; Sunan Al-Tirmidhi, hadithi na. 2738, na Sunan Abu Dawud, hadithi na. 3513 69

Ushia Ndani ya Usunni

hapo, ummu Salamah akauliza, “Ewe Mjumbe wa Mungu! Je mimi ni miongoni mwao?” akajibu, ‘wewe una nafasi yako na upo katika wema pia.”123 Hadithi hii pia imesimuliwa na Al-Tirmidhi, kwa tofauti ndogo ya maneno. na chini yake ametoa maoni kuwa, “Hadithi hii ni nzuri na ya kweli.” 124 Wapendwa wasomaji, zingatieni kuwa Mtume (s.a.w.w.) hakumjumuisha mke wake, Ummu-Salamah katika Ahlul Bayt. Kwa hadithi zote hizi, kwa nini mtu aziamini hadithi chache zinazodai kuwa wake za Mtume (s.a.w.w.) ni katika Ahlul Bayt? Aidha, kama historia na vitabu vya hadithi kama vile Sahihi Muslim, vinavyosema, watawala wa ukoo wa Bani Umayya na Bani Abbas walijaribu kuizima nuru ya Ahlul Bayt, na wanachuoni wa Rijal na wasifu wameeleza kuwa baadhi ya wasimuliaji wa hadithi hizi chache kama vile Ikramah na Muqatil walikuwa ni waongo na wazushi. Aidha, katika hadithi hizi ni wake za Mtume (s.a.w.w.) tu waliodaiwa kuwa ni Ahlul Bayt, wakati kuna hadithi nyingi sana zinazowatenga wake za Mtume (s.a.w.w.) kutoka Ahlul Bayt (a.s). Kwa hiyo, hata kama maandishi ya hadithi hizi ni ya kweli, kwa vile yanapingana na hadith zilizo nyingi zinazowatenga wake za Mtume (s.a.w.w.) kutoka Ahlul Bayt, hadithi hizi za mwisho hupendelewa kuhusiana na idadi ya hadithi zenyewe na maandishi yake. Jambo jingine linalojitokeza kuhusu aya hii ya Utakaso (Tat’hir) ni kwamba aya zake zilizotangulia na zinazofuatia ni: “Na kaeni majumbani mwenu na msionyeshe mapambo yenu kama yale ya enzi za ujinga na simamisheni swala na toeni zaka na mtiini Mwenyezi Mungu na Mtume (s.a.w.w.) Wake. Mwenyezi Mungu anataka kukutakaseni dhidi ya uchafu enyi Ahlul Bayt na kukutakaseni utakaso ulio bora kabisa. Na zingatieni yale yanayoS ahih al-Tirmidhi, pamoja na ufafanuzi wa Arabi Maliki, chapisho la Misr Jz. 13, (tafsir ya Qur’ani), uk. 200. Na. 3129. 124 Sunan Tirmidhi, Kitab al-Manaqib, hadithi na. 3806 123

Ushia Ndani ya Usunni

somwa majumbani mwenu juu ya ufunuo wa Mwenyezi Mungu na hikma kwa hakika mwennyezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu, Mwenye khabari.” Swali lenye mashaka linaweza kujitokeza hapa kama hivi, kwa nini Aya hii imefuatana na Aya zinazowazungumzia wake wa Mtume (s.a.w.w.). Jibu linaweza kuwa, kwanza, kama ilivyoelezwa katika hadithi mbalimbali, hiyo sehemu inayohusiana na wake wa Mtume (s.a.w.w.) iliteremshwa baadaye, kisha ndiyo ikaja kuunganishwa katika mpango huu wa sasa. Pili, mabadiliko ya jina kutoka dhamira ya kike ya wingi125 kwenda dhamira ya kiume ya wingi126 ni sababu ya wazi kwa ajili ya wingi wa majina, hususan kwa vile tena huhama kwenda kwenye wingi wa kike.127 Inaweza ikaelezwa kwamba: mabadiliko katika viwakilishi nomino ni kwa ajili ya kujumuisha watu wengine wasiokuwa wake wa Mtume (s.a.w.w.). Jibu litakuwa kwamba, kama ni hivyo, mtiririko huohuo ungeendelea mpaka mwisho, wakati ambapo hali sio hivyo. Hivyo, Aya hii tukufu hutaja sifa kwa ajili ya kundi mahususi lililokusudiwa katika hadithi hizo na Sunnah ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.). Pia, kuhusiana na mabadiliko haya katika mtindo wa matumizi ya neno Innamaa kwa ajili ya kuondoa, inakuwa wazi kwamba, hapa utashi wa Mwenyezi Mungu ni wa aina ya asili na kwa hiyo haupingiki, kama tu ilivyo kwa maana halisi ya utashi. Aidha, kama kungekuwa na utashi wa kidini uliosisitizwa na Mtume (s.a.w.w.), haukuwa tu usio wa kawaida bali ni pungufu kimtindo kuwaita Ahlul Bayt pamoja na maneno ya dhamira ya kiume. Kwa sababu wake wa Mtume (s.a.w.w.) wamejumuishwa katika utashi wa kidini na Buyutikunna (nyumba zenu). Wala tabarrajna (msioneshe…). Aqimna (simamisheni). Atiyna (toeni…). Atwi’ina (Mtiini …). 126 Ānkumu (mbali … kutoka kwenu). Yutwahhirakum(Arabic) (…kuwatakaseni). 127 Wadhkurna (na kumbukeni…). Buyutikunna (…nyumba zenu). (Hivi ni viwakilishi nomino, vinapotumika katika lugha ya Kiarabu huashiria dhamira ya kike ya wingi, na ndivyo ilivyo katika aya hii na nyinginezo kama hii – Mtarjuma). 125

Ushia Ndani ya Usunni

pia wametajwa mwanzoni mwa aya hii tukufu. Aidha, hadithi zinazojumuisha pamoja na hadithi za Thaqalayn ambazo zitafuata, zinathibitisha kwamba utashi wa Mungu umekuwepo tangu mwanzo. Na hatimaye umaasum wa Ahlul Bayt na usahihi wa hadithi yao unathibitishwa.

Hoja ya pili ya uthibitisho wa hadithi ya Ahlul Bayt: Hoja ya pili ya uthibitisho wa ile hadith ya Ahlul Bayt ni hadithi ya Thaqalayn. Hadithi hizi zimesimuliwa na vitabu vingi vya Kisunni. Baadhi ya vitabu hivi ni Sahih Muslim, Sunan Al-Darimi, Khasa’is Al-Nisai, Sunan Abu Dawud, Sunan Ibn Majah, Musnad Ahmad na Mustadrak Hakim. Kwa mujibu wa Qaysarani, hadithi ya Thaqalayn ina nyororo (sanad) ya wasimuliaji ishirini na saba wa Kisunni, kama ilivyohesabiwa na baadhi ya watafiti. Baadhi ya watafiti wanasema nyororo hii ya wasimuliaji wa Kisunni wa hadith ya Thaqalayn ni thelathini na tisa. Hadithi hizi pia zimesimuliwa katika nyororo themanini na mbili za wasimuliaji wa Kishi’ah. Hapa chini tumenukuu hadithi hii kutoka katika Sahih Muslim na Sunan Tirmidhi: Ibn Hayyan anasema:128 “Husain, Umar Ibn Muslim na mimi tulikwenda kwa Zayd Ibn Arqam. Husein alimwambia: “Ewe Zayd! Kwa hakika umepata wema mwingi, umemuona Mtume (s.a.w.w.), umemsikia kauli yake, umekwenda naye vitani na umeswali nyuma yake. Tuambie kitu fulani ulichokisikia kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.).” Zayd alisema; “Ewe mtoto wa ndugu yangu! Kwa jina la 128

S ahih Muslim, Jz. 7, Kitab Faza’il Al-Sahabah, uk. 122, Na. 4425; Musnad Ahmad, Musnad Al-Kufiyyin. Na. 18464 na 18508; Sunan Al-Darimi, Kitab Faza’il Al-Qur’ani. Na. 3182. 72

Ushia Ndani ya Usunni

Mwenyezi Mungu kwa vile nimeishi umri wangu na sasa nimefikia uzee, hivyo nimesahahu baadhi ya kauli nilizozisikia. Hivyo kubalini nitakachowaambieni na msinisumbue zaidi.” Kisha aliendelea; “Siku moja, Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alituhutubia katika eneo liitwalo Ghadir Khumm, sehemu fulani katikati ya Makka na Madina. Baada ya kumsifu Mwenyezi Mungu alisema: ‘Enyi watu! Mimi ni binadamu. Malaika wa Mwenyezi Mungu atanijia punde kuchukua roho yangu nami nitakubali wito. Nitawaachieni vitu muhimu viwili, kwanza ni Kitabu cha Mwenyezi Mungu ambacho ndani yake kuna nuru na uongofu, hivyo shikamaneni nacho na mkifuate. Kitu cha pili ni Ahlul Bayt wangu. Ninawakumbusheni Mwenyezi Mungu juu ya Ahlul Bayt wangu. Ninawakumbusheni Mwenyezi Mungu juu ya Ahlul Bayt wangu. Ninawakumbusheni Mwenyezi Mungu juu ya Ahlul Bayt wangu”129 Katika Sunan Al-Tirmidhi Zayd Ibn Arqam amemnukuu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Ninawaachieni vitu viwili vya thamani. Mkivifuata kamwe hamtopotea baada yangu. Vyote ni vikubwa; Kitabu cha Mwenyezi Mungu ambacho kilichonyooka kutoka mbinguni kuja duniani kama kamba, na familia yangu; Ahlul Bayt wangu. Viwili hivi havitoachana hadi vitakaponikuta katika chemchem za Kawthar. Hivyo kuweni waangalifu ni vipi mnavishika baada yangu.”130 Kwa mujibu wa masharti ya hadithi hii Ahlul Bayt wana daraja sawa na Qur’ani na kwamba kuwafuata wao ni kama kuifuata Qur’ani na katika kufanya hivyo husalimika dhidi ya upotofu. Na kwamba kamwe Ahlul Bayt hawataachana na Qur’ani. Kwa hiyo, kama ambavyo Qur’ani iko mbali na upotovu, halikadhalika Ahlul Bayt pia wako mbali na upotofu. Vinginevyo, hawawezi kuwa sawa na kutotenganishika na Qur’ani milele. Hata hivyo, ni dhahiri kabisa 129 130

Sahih Muslim, Jz. 7, uk. 122, Musnad Ahmad, Musnad Al-Kufiyyin, hadithi na. 18464. Kitab Al-Manaqib, Jz. 2, uk. 308 73

Ushia Ndani ya Usunni

kwamba kutokana na hadithi iliyotajwa hapo juu Ali, Fatima-Zahra, Hasan na Husein (a.s) ni Ahlul Bayt. Hivyo wakati wa kuteremshwa Aya hii, watu hawa watukufu walikuwa ni Ahlul Bayt na kama isemavyo hadithi ifuatayo, “Maimamu watakuwa kumi na mbili kwa idadi,” na hadithi nyingine zinathibitisha, (baada ya hawa Ahlul Bayt waliokuwepo wakati huo) watafuatia Maimamu tisa katika uzao wa Husein ambao wanatokana na Ahlul Bayt.131 Hapa tunataja hadithi mbili za Mtume (s.a.w.w.) juu ya jambo hili. Muhammad Ibn Muthana, pamoja na watu wachache katikati, anasimulia kutoka kwa Jabir Ibn Samarah anayemnukuu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Kutakuwa na viongozi kumi na mbili na wote watakuwa Maqureishi.”132 Ziyad Ibn Mutarrif anasema; “Nilimsikia Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Kila mmoja ambaye angependa kuishi na kufa kama mimi, anapaswa kumfanya Ali kuwa ni kiongozi wake na uzao wa Ali baada yake.”133 Kwa cheo hiki bora cha Ahlul Bayt, kuwa kwao sawa na Qur’ani na kuepukana na uovu, na kuwa kwao mwongozo wa watu na usalama kutokana na kupotea, ni dhahiri kwamba kauli zao na mwenendo wao ambao unaafikiana na Sunnah ya Mtume (s.a.w.w.) ni uthibitisho tosha. Bila ya shaka, ili kutambua mwenendo wa Ahlul Bayt, mtu anahitaji kuelewa mambo kadhaa, kigezo kilichotajwa mwanzo lazima kizingatiwe. wa taarifa zaidi tazama: Sura ya kwanza ya kitabu hiki au vitabu vya ufafanuzi kama K vile Ithbat Al-Hudat na kama hivyo. 132 Sahih Bukhari,Kitab Al-Ahkam, uk. 127, Na. 6682; Sahih Muslim, Kitab Al-Imarah, Na. 3393, 3394, 3395, 3396 na 3397; Sunan Al-Trimidhi, Kitab Al-Fitan, Na. 2149; Sunan Abi Dawud, Kitab Al-Mahdi, Na. 3731 na 3732; Musnad Ahmad, Musnad AlBasriyyin, Na. 19875, 19901, 19907, 19920, 19943, 19963, 19987, 19997, 20017, 20019 na 200022. 133 Al-Isabah, Jz. 1, uk. 559, Na. 2865, Al-Muntakhab Min Dhayl Al-Mudhayyal cha Tabari, uk.83; Kanz Al-Ummal, Toleo la 5, Al-Risalah, Jz. 11, uk. 611. 131

Ushia Ndani ya Usunni

Uthibitisho wa mwenendo wa Masahaba:. Hakuna uthibitisho juu ya mwenendo wa masahaba wa Mtume (s.a.w.w.), alimuradi unahusika na wao wenyewe, sio wa Mtume (s.a.w.w.) na hakuna makubaliano ya pamoja juu ya hili. Ambacho baadhi ya watu wamekizingatia kama uthibitisho kwa mwenendo wa masahaba ni Aya mbili za Qur’ani Tukufu: “Mmekuwa ni umma bora mliotolewa kwa watu, mnaamrisha mema na kukataza maovu na mnamwamini Mwenyezi Mungu…” (3:110) “Na kama hivyo hivyo tumewafanya kuwa umma wa wastani, ili muwe mashahidi juu ya watu wote, na Mtume awe shahidi juu yenu…” (2:143) Lakini lazima ikumbukwe kwamba hizi ni Aya mbili tukufu yumkini sio uthibitisho wa mwenendo wa masahaba, kwani Aya ya mwanzo inasema, “Nyinyi ni Umma bora kwa kuwa mnaamrisha mema na kukataza mabaya.” Hii ni kusema kwamba ikiwa masahaba wachache walisema kitu fulani haiwezi kudaiwa kusema kwao ni kwa masahaba wote. Aya ya pili pia inasema; “Nyinyi ni uma wa wastani” sio kwa sahaba mmoja mmoja bali huonesha sifa ya Umma wa Kiislamu kwa ujumla. Aidha, ingawa kuwa sahaba wa Mtume (s.a.w.w.) ni jambo kubwa, lakini kama historia inavyoonyesha baadhi ya masahaba hawakuitambua thamani hii na walikaripiwa na Qur’ani Tukufu na hadithi za Mtume (s.a.w.w.) kutokana na uovu wao.

Ushia Ndani ya Usunni

Waasisi wa Msikiti wa Dhirar134 na wale watatu walioacha kupigana vita vya Jihad.135 Walid Ibn Uqbah Ibn Abi Mu’it136 Samarah Ibn Jundab137 na baadhi ya wengine, wote hawa ni mifano ya ukweli huu mchungu. Qur’ani Tukufu ni shahidi wa kutokuwa na shukrani na unafiki wa baadhi ya masahaba, pale inaposema: “Na miongoni mwa mabedui walio pambizoni, wakazi wa jangwani kuna wanafiki, na miongoni mwa watu wa Madina (pia) wamekoma katika unafiki; huwajui, sisi tunawajua; tutawaadhibu mara mbili kisha watapelekwa kwenye adhabu yenye kuumiza.” (9:101). Pia inafaa kutaja kwamba baadhi ya hadithi za Mtume (s.a.w.w.) zinaelekeza juu ya udhalimu wa baadhi ya masahaba ili kuweka wazi kwamba kwa mujibu wa hadithi za Mtume (s.a.w.w.), mwenendo wa masahaba hauwezi ukawa ni uthibitisho moja kwa moja. Mtukufu sikiti huu umejengwa na baadhi ya wanafiki chini ya uongozi wa Abdullah Ibn Ubay, M wakati Mtume (s.a.w.w.) alipoondoka Madina kwenda kupigana vita vya Jihad ili uwe ni kituo cha wanafiki na maadui wa Mtume (s.a.w.w.). Mtume (s.a.w.w.) alijulishwa tukio hili kwa Ufunuo wa Mungu na alipowasili Madina aliamuru msikiti huo uvunjwe mara moja. Tazama Sura ya Tawba 9:107. 135 Hawa ni watu watatu miongoni mwa Sahaba wa Mtume (s.a.w.w.), yaani, Furat, Hilal na Ka’b ambao walikataa kujiunga katika vita vya Tabuk. Tazama Sura Tawba 9:118. 136 Huyu alikuwa ni Sahaba wa Mtume (s.a.w.w.) ambaye alitoa taarifa kwa Mtume (s.a.w.w.) juu ya mtu aliyesilimu, Malaika wa ufunuo aliteremka na kukanusha habari hizi, tazama Surat Hujurat, Aya ya 6. 137 Alikuwa mmoja wa masahaba wa Mtume (s.a.w.w.) ambaye alikuwa na mti ndani ya nyumba ya Answar na aliingia mara kwa mara ndani humo kuangalia mti wake. Mwenye nyumba alikerwa sana na akamlalamikia hili Mtume (s.a.w.w.). Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipendekeza kwamba atalipa thamani ya mti huo kwa Samarah, lakini Samara akakataa. Kisha alimuahidi Samarah kumpa mti katika Pepo badala yake. Lakini pia alikataa. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) aliamuru mti ule ungo’lewe na akasema: “Wewe unasababisha madhara kwa watu.” Hadithi hii inasimuliwa na katika Sunan Abi Dawud, Kitab Al-Aqziyah, Na. 3125 (chanzo cha Sunni) na katika Wasa’il, Kitab Ihya Mawat. Sehemu ya 12 Na. 1 - 3 na 4 (chanzo cha Shia). 134

Ushia Ndani ya Usunni

Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Kuweni waangalifu kwani punde watu kutoka katika umma wangu watakuja na kuwekwa motoni. Hivyo, nitamwambia Mwenyezi Mungu; “Ewe Mwenyezi Mungu Mtukufu! Waokoe masahaba zangu!” Jibu litakuja: “Hujui waliyoyafanya baada yako.” Hivyo nitasema kama alivyosema mja mchamungu wa Mwenyezi Mungu (Nabii Isa) aliposema: “Nilikuwa shahidi juu yao nilipokuwa nao lakini uliponifisha, Wewe ndio ulikuwa ukiwatazama, na wewe ni shahidi juu ya kila kitu. Ukiwaadhibu hao ni waja wako na ukiwasamehe, basi bila shaka wewe ni mwenye Nguvu, Mwenye Hikma. Kisha nitaambiwa; “Ulipoondoka walirudi nyuma na wakaritadi.”138 Katika Sahihi Muslim, Hudhaifah amenukuliwa akisema: “Mjumbe wa Mwenyezi Mungu alisema; “Miongoni mwa masahaba zangu, kuna wanafiki kumi na mbili na wanane kati yao hawataingia Peponi mpaka ngamia apite kwenye tundu la sindano.”139 Hadithi kama hii pia imesimuliwa katika Musnad Ahmad.140 Inavutia kwamba baadhi ya wasimuliaji walipoiona hadithi hii inawafikiana na maoni yao walibadilisha, “Miongoni mwa masahaba zangu” na kuweka “miongoni mwa Umma wangu.”141 Pia Nawawi katika ufafanuzi wake wa Sahih Muslim anawachukulia “Masahaba” katika hadithi hii kama wale ambao wakati wote wamekuwa wakizungumza na Mtume (s.a.w.w.), sio wafuasi wake haswa.142 Hapa hukumu tunawaachia wasomaji waseme ikiwa maelezo haya ndiyo yalivyokusudiwa katika hadithi hii. S ahih Muslim, Kitab Al-Jannah, uk. 157 Na. 5104 na Na. 5103; Sahih Al-Bukhari, Kitab Ahadith Al-Anbia, Na. 3100, 3191, 4371 na 6045; Sunan Al-Trimidhi, Kitab Siffah Al-Qiyama. Na 2347 na 3091; Sunana Al-Nisa’i, Kitab Al-Jana’iz, Na. 2060; Musnad Ahmad, Musnad Bani Hashim, Na. 192, 2168… 139 Sahih Muslim, Kitab Sifat Al-Munafiq, Na. 4983 na 4984. 140 Musnad Kufiyyin, Na. 22229 141 Musnad Ahmad, Musnad Al-kufiyyin na. 18128 142 Dar Al-Ihya Al-Turath Al-Arabi, Jz. 17, uk. 125 138

Ushia Ndani ya Usunni

Hadith ifuatayo imeandikwa katika Sahih Al-Bukhari: Imenukuliwa kutoka wa Al-Ala Ibn Musayyib ambaye alimnukuu baba yake akisema: “Nilimuona Bara Ibn Azib na nikamwambia: ‘Heri yako! Ulikuwa na Mtume (s.a.w.w.)…’ Hivyo akasema: ‘Ewe Mtoto wa ndugu yangu! Hujui tuliyofanya baada yake.’”143 Kwa hiyo, ikiwa inawezekana kawa sahaba kuritadi, kama ilivyoelezwa kwenye hadithi ya Mtume (s.a.w.w.), basi pia inawezekana kabisa kwa sahaba huyo kuwa dhalimu. Sasa ni vipi tunawza kuzikubali Sunna za masahaba wote kuwa ni uthibitisho? Hivyo sio kweli kwamba mwenendo wa masahaba ni uthibitisho tosha.

Uthibitisho wa Ijmai: Chanzo kingine cha Ijtihad ni ijmai, yaani ni kusema kuwa ikiwa Waislamu wote watakubaliana kwa pamoja juu ya kauli fulani, itakuwa ni uthibitisho. Lazima isemwe kwamba kama makubaliano na ijmai vikiwepo kuhusu hukumu, huo ni uthibitisho kwa uhakika, angalau kwa sababu pia maasum wako miongoni mwao. Lakini ikiwa baadhi tu ya Waislamu wana ijmai juu yake, bila kujali ni akina nani, hukumu hiyo haitakuwa uthibitisho.

Uthibitisho Wa Hikima (Akili za kuzaliwa): Kuna ubishi juu ya uthibitisho wa hikima katika hukumu za kifiqihi. Baadhi ya watu wanaijua hikima kuwa ni chanzo cha hukumu za kidini: Ikiwa hikima itapata wema au uovu wa kitu fulani basi tunajua kuwa hiyo inaafikiana na dini pia, kwa mfano, kama Hikima huona 143

Jz. 5, Kitab Al-Maghazi, Dar Al-Fikr 1401, uk. 65, Na. 3852. 78

Ushia Ndani ya Usunni

ukandamizaji kuwa ni uovu, halikadhalika dini pia inasema hivyo, au kama hikima ikiona kuwa uadilifu ni wema hata dini inathibitisha hilo. Huu ni mjadala mfupi juu ya uthibitisho wa hikima lakini majadiliano ya kina yanahitaji kitabu kizima.144

Uthibitisho wa Qiyas, istihsan na masalih Mursalah: Kwanza tuangalie tafsiri za maneno haya kisha tujadili kwa kifupi uthibitisho wa Qiyas, Istihsan na masalih Mursalah.

Qiyas (ulinganishaji): Zimetolewa tafsiri mbalimbali juu ya Qiyas na baadhi yake ni hizi hapa: Tafsiri ya kwanza, “Kujumuisha kuanzia kwenye kanuni hadi kwenye matokeo, kwa kuzingatia nukta inayokubalika pande zote mbili. Tafsiri ya pili; “Kuthibitisha hukumu bayana kwa hukumu nyingine bayana, kupitia kitu kinachofanana kati yao.

Istihsan (kuteua lililo bora): Kuna tafsiri mbalimbali za neno Istihsan, tatu kati ya hizo ni: Tafsiri ya kwanza: “Ni kitendo cha faqih kutoa hukumu kwa sababu tu anaiona hukumu hiyo kuwa ni nzuri. 144

wa maelezo zaidi tazama: The Philosophy of Ethics, sehemu inayozungumzia juu ya K wema na uovu wa kiakili na maafikiano yao na hukumu za kidini. Uk. 247-263 na uk. 48-58 (cha mwandishi huyu tuliye naye sasa) 79

Ushia Ndani ya Usunni

Tafsiri ya pili: “Hoja katika akili ya faqih ambayo hawezi kuielezea kwa maneno. Tafsiri ya tatu: “Kuzibadilisha hoja zozote kwa ukweli uliyokubalika kwa ajili ya manufaa ya watu.145

Masalih Mursalah: Ili kulitafsiri neno hili, kwanza inafaa tuziweke sawa maana za masalih na mursalah, maslahah (umoja wa masalih) maana yake ni kwa ufafanuzi wa mazingatio ya masuala ya kidini. Pia, hapa masalih ni sababu inayopelekea kwenye matokeo ya kidini, amma itakuwa ibada au masuala ya kitabia. Ibada ni kile ambacho dini inakitaka kama haki yake yenyewe. Tabia ni kile ambacho dini inakitaka kwa ajili ya manufaa ya watu na utaratibu mzuri wa maisha yao. Lakini kuna ubishani juu ya dhana ya mursalah. Baadhi wanalitafsiri kuwa ni kutotumia hadithi, wakasema kuwa: “Ugunduzi wa baadhi ya masuala huachiwa hikima.” baadhi wanalitafsiri kuwa ni kutumia hadithi za jumla badala ya hadithi maalum.146 Mpaka sasa ufafanuzi wa Qiyas (kulinganisha), Istihsan uteuzi wa jema na masalih Mursalah (lenye maslahi kwa jamii) umetajwa. Hata hivyo, kwa kuhusiana na uthibitisho wake, lazima isemwe kwamba hoja zote za kuthibitisha usahihi wake halisi sio thabiti. Hata baadhi ya wanazuoni na wafasiri wa Kisunni pia hawajaukubali uthibitisho wao, kwani dhana zote hizi tatu zina nukta moja inayoziunganisha ambayo ni “kufuata bila kuwa na elimu” jambo ambalo limekatazwa katika Qur’ani Tukufu, hata kama ni kufuata dhana. Aya zifuatazo ni uthibitisho bora kabisa unaoonyesha kutofaa kwa kufuata bila elimu.” 145 146

Tajrid Al-Usul, uk. 91 Al-Ummah lil Fiqh Al-Muqarin, uk. 381 80

Ushia Ndani ya Usunni

“Na msifuate yale msiyokuwa na elimu nayo.” (18:36) “Hawafuati isipokuwa dhana tu, na kwa hakika dhana haifai kitu mbele ya ukweli.” (53:28).

Qiyas (kulinganisha) ambayo inafuatwa na Sunni walio wengi na hususan wa madhehebu ya Hanafi, istihsan (uteuzi bora) inayofuatwa zaidi na madhehebu ya Hanbali na Hanafi na Masalih Mursala inayotumiwa na madhehebu ya Maliki na Hanbali ni mifano tu ya kufuata bila ya kuwa na elimu na hivyo kuwa batili, kwani kwa mujibu wa Aya hiyo hapo juu, kufuata dhana hakuruhusiwi. Pia hakuna hoja ya kuondoa Qiyas, Istihsan na Masalih Mursala kutoka kwenye kanuni ya ujumla ya Qur’ani. Naam hakika, katika hali fulani kama vile analojia kwenye hoja zilizomo katika hadithi, kupendelea kilicho muhimu zaidi katika vilivyo muhumu wakati vikiwa katika kuhitilafiana vyenyewe kwa vyenyewe, na kutekeleza rai ya kiongozi kama ile ya mtawala – isiyohusishwa na Uislamu – hayo hukubalika. Hivyo, kuna nukta mbili ambazo zinafaa kuzingatiwa juu ya Qiyas: Kwanza, kinachokosolewa hapa katika Qiyas ni pale ambapo hoja inayotumiwa inakuwa imetokana na dhana au rai tu. Lakini ikiwa hoja itakuwa imesisitizwa katika hadithi kama ilivyotajwa hapo juu, hii haitakuwa ni analojia, bali itakuwa ni kufikia hitimisho la haki la hukumu ya jumla.147 Pili, neno Qiyas kama lilivyotumika hapa ni tofauti na hiyo katika mantiki, kwa vile hiyo inaitwa analojia. Kwa kifupi, tunaweza kuhitimisha kwa kusema kuwa kile kinachoitwa rai sio sahihi, kwani mengi ya yale yaliyosemwa katika kutetea rai, iwe ni Qiyas, istihsan au masalih Mursalah - imetegemea 147

Tajrid Al-Usul, uk. 93 81

Ushia Ndani ya Usunni

juu ya hadithi ya Mu’adh, kama itakavyofuata, na kuitolea sababu sio sahihi. Aidha, Ibn Majah amerekodi hadithi nyingine kutoka kwa Mu’adh ambayo hukataa madai haya. Jambo hili litajadiliwa baadaye.

Kuitolea Ushahidi Hadithi Ya Mu’adh: Sababu ya muhimu zaidi kwa ajili ya uthibitisho wa rai katika Ijtihad ni hadithi ya Mu’adh. Alipokuwa akimpeleka sahaba wake kijana na mahiri huko Yemen, Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w) aliongea naye juu ya suala la kutoa hukumu, ambayo imesimuliwa katika Sunan Al-Darimi: Imesimuliwa kutoka kwa Mu’adh kwamba Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa anampeleka Yemen, alimuuliza, “Utafanya nini ukikumbana na kesi unayopaswa kuihukumu?” (Muadh) akasema, “Nitahukumu kwa mujibu wa Kitabu cha Mwenyezi Mungu.” Mtume (s.a.w.w.) akauliza, “Je kama hilo litakuwa halimo katika Kitabu cha Mwenyezi Mungu?” Mu’adh akajibu, “Nitahukumu kwa mujibu wa hadithi za Mjumbe Mwenyezi Mungu (s.a.w.w).” Mtume (s.a.w.w.) akamuuliza tena, “Vipi kama hilo litakuwa halimo katika hadithi za Mjumbe wa Mwenyezi Mungu?” Mu’adh akajibu, “Nitahukumu kwa mujibu wa rai yangu na sitaogopa.” Mu’adh anasimulia kuwa Mtume (s.a.w.w.) alimpiga kifuani na kusema, “Sifa zote njema ni za Mwenyezi Mungu aliyemuongoza mjumbe wa Mtume (s.a.w.w.) katika yale yanayomridhisha Mjumbe wa Mwenyezi Mungu.”148 Ibn Hazm, alipokuwa anatoa hitimisho juu ya usahihi wa rai katika Ijtihad kutokana na hadithi hii, alisema, “Hadithi hii sio sahihi, kwa sababu imesimuliwa na Harithi Ibn Amr, mtu ambaye haju148

Na. 168. 82

Ushia Ndani ya Usunni

likani.” Bukhari katika Tarikh Al-Awsat anasema, “Msimuliaji wa hadithi hii, Harith, hajulikani isipokuwa kwa kuonekana katika hadithi hii. Yeye mwenyewe amesimulia hadithi hii kutoka kwa watu wa Hams (moja ya miji ya Syria) ambamo hawafahamiki. Pia hadithi hii haikusimuliwa zama za masahaba wala katika zama za tabiina (kizazi cha masahaba) hadi wakati Abu Awn alipoisimulia kutoka katika chanzo kisichojulikana na wafuasi walipoisikia hadithi hii waliieneza kila sehemu.” Pia Ibn Hazm anasema, “Sababu ya kunukuliwa kwa hadithi hii na kisha kukataliwa kwake ni kuwa si jambo lililotarajiwa kwa Mtume (s.a.w.w.) aseme, “Usipopata kitu fulani katika Kitabu cha Mwenyezi Mungu na hadithi za Mtume (s.a.w.w.),” wakati anajua kauli ya Mwenyezi Mungu kuwa, “Fuateni yale yaliyoteremshwa kwenu kutoka kwa Mola wenu.” (7:3). Leo hii nimekukamilisheni dini yenu.” (5:3) na “na yeyote anayeivuka mipaka ya Mwenyezi Mungu kwa hakika huyo anaidhulumu nafsi yake.” (65:1). Pia, hata kama hadithi hii ni ya kweli, Mu’adh aliposema, “Nitahukumu kwa mujibu wa rai yangu,” alikuwa anamaanisha kuwa, “Nitafanya kila ninaloweza kuutafuta ukweli katika Qur’ani na Sunna.”149 Isitoshe, hadithi iliyotajwa hapo juu imetajwa katika mlango wa Qadha (Hukumu), ambapo kuna ulazima wa kutatua tatizo la makundi mawili kwa namna fulani, kama Tirmidhi alivyoingiza hadithi hii katika mlango wa Al-Aqdhayah (Hukumu).150 Hivyo, kuitumia katika sehemu ya Ifta (kutoa fatwa) panahitajika hoja yenye nguvu. Mbali na hili, kuna hadithi nyingine iliyonukuliwa na Mu’adh katika Sunan Ibn Majah inayopingana na hadithi hii iliyotangulia:

• 149 150

Sunan Ibn Majah, Kitab Al-Muqaddamah (utangulizi):

Al-ahkam, Al-Asimah Publication J. 5, uk. 7773.

Na. 3119.

Ushia Ndani ya Usunni

Mua’dh anasimulia: “Mtume (s.a.w.w.) aliponipeleka Yemen alisema; “Usihukumu na kutatua kesi mpaka uwe na uhakika kabisa. Hivyo ukikumbana na kesi ngumu, acha kutoa hukumu (fatwa) mpaka itakapokudhihirikia sheria ya dini inasemaje juu ya jambo hilo, au niandikie barua.”151 Kuna hadithi nyingine pia inayopinga utaratibu wa mtu kuhukumu au kutoa fatwa kwa kufuata rai tu. Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Watu hao hubaki katika uovu, wale ambao wanapoulizwa maswali hujibu kwa mujibu wa maoni yao, hivyo, kuwapotosha wengine na kujipotosha wao wenyewe.”152 Waisraeli walikuwa watu wa wastani mpaka walipoibuka watu miongoni mwao waliokuwa ni watoto wa mateka. Walitoa hukumu (fatwa) kwa mujibu wa rai zao, wao wakipotoka na kuwapotosha wengine pia.”153 Katika Sahih yake, Bukhari anasema, “Kamwe Mtume (s.a.w.w.) hakupata kuongea kwa mujibu wa rai yake binafsi au kulinganisha kwa sababu ya kauli ya Mwenyezi Mungu Mtukufu; “Kwa hakika Tumeteremsha kitabu chenye ukweli ili ukitumie kuhukumu baina ya watu kwa yale aliyofundisha Mwenyezi Mungu.” (4:105)

KUTELEKEZA AU KUACHA KUTUMIA IJTIHAD Mada ya mwisho kujadiliwa katika sura hii ni iwapo bado inaruhusiwa kufanya Ijtihad au hairuhusiwi, katika zama zetu, Sunni walio Na. 54 Sahihi Al-Bukhari, kitab Al-I’tisam, Dar Al-Ilm, Na. 4828; Sunan Al-tirmidhi, kitab AlIlm Na. 2576; Musnad Ahmad, Musnad Al-Mukathirin, Na. 6222, 6498 na 6602; Sunan Ibn Majah, Kitab Al-Muqaddamah, Na. 51; Sunan Al-Darimi, Kitab Al-Muqaddamah, Na. 241. 153 Sunan Ibn Majah, Juz. 1, uk. 6 na Kanz al-Ummal 151 152

Ushia Ndani ya Usunni

wengi, isipokuwa wanavyuoni wao wachache, wanaamini kuwa kwa sasa Ijtihad hairuhusiwi. Sheikh Ahmad Abdul Rahim, mwanachuoni wa Kisunni, anawagawanya mafakihi katika makundi matatu, kundi la tatu katika haya analiita, “mafakihi watambulika” na anaona kwamba kufuata fatwa zao ni jukumu (wajibu) kwa kila Mwislamu. Kama alivyosema katika maneno yake “faqihi aliyetambulika” ni anayehusika na moja ya madhehebu manne ya Kisuni (Shafi’i, Hanbali, Maliki na Hanafi), bila kutoa fatwa yeyote dhidi yao. Anasema, ‘Kundi la tatu ni wale Waislamu walioibuka katika karne ya nne. Ni lazima kwa Waislamu kuwafuata mmojawapo kati ya mafaqihi hawa wanne, kwani kuwa na faqihi anayejitegemea (asiyekuwa hawa wanne) si jambo rahisi katika zama hizi.”154 Hoja yake muhimu kabisa katika madai yake ni kuwa; “Umma wa Kiislamu umefikia makubaliano ya pamoja juu ya kuwaamini waliotutangulia katika kuitambua (kutekeleza sheria za) dini. Tunapaswa kuwafuata wao tu, na hili linawezekana tu kwa kutumia hadithi zilizochunguzwa vizuri na zilizosimuliwa katika vitabu maarufu na kufikiwa kwa kueleza zile zilizopendelewa zaidi na kuhitimisha kwa kuzitumia hizo. Sifa hizi hazipatikani isipokuwa katika madhehebu manne. Hakuna madhehebu yasiyokuwa na sifa hizi isipokuwa Shia Imamiya (Ithnaasheri) na Zaydiyyah ambao wafuasi wao ni Rafizi.”155 Swali letu hapa ni kuwa; “Ikiwa mtu anajua walichosimulia Maimamu hawa wanne wa Kisunni na akaona kuwa katika fatwa zao zote au baadhi ya hizo ni mbovu je azifuate tu? Ikiwa hukumu yenye nguvu sawa itaelezwa na mtu mwingine kama maprofesa, au wanachuoni wa kutoka ndani ya madhehebu haya manne, je bado ni maimamu hawa wanne tu ndio wakufuatwa? Aidha, kuna kosa gani kama mtu hatawafuata hawa wanne tu? Tunapoona fatwa iliyotole154 155

Al-Insaf cha Dahlawi, uk. 7 Ibid 85

Ushia Ndani ya Usunni

wa na mmoja wa maimamu hawa wanne au wengineo ina ushawishi zaidi, na inakubalika zaidi, kwanini tuipuuze na kung’ang’ania madhehebu mahususi? Je sio uasi wa kidini kuweka mipaka ya kutambua hukumu za Kiislamu kwa watu wanne tu? Qur’ani Tukufu na Hadithi za Mtume (s.a.w.w.) zinatutaka tutafakari juu ya dini. Kuwafuata waliotutangulia ni sawa kwa suala la hadithi (walizopokea), sio katika hitimisho, hususan kama inapingana na hitimisho letu. Wanasemaje wale ambao wanajifunga kwa maimamu hawa wanne (wa fiqih) juu ya kauli ya Mtume (s.a.w.w.): “Mwenyezi Mungu alipandishe daraja la mja wake ambaye husikiliza kauli yangu, huihifadhi kichwani na huisimulia kwa wale ambao hawakuisikia. Kuna wasimuliaji wengi sana ambao hawazielewi hadithi wanazozisimulia na kuna wasimuliaji wengi sana ambao husimulia hadithi kwa watu ambao huzielewa kuliko wasimuliaji wenyewe.”156 Aidha, hili linapingana na ijmia (makubaliano ya wote pamoja) ya Waislamu wa karne ya kwanza na wafuasi wao. Mawlawi Shah Waliyullah Dahlawi katika kitabu chake Al-Insafu anasema: “Waislamu katika karne ya kwanza na ya pili hawakuwa na makubaliano ya pamoja ya kufuata madhehebu moja ya Kiislamu. Watu wa kawaida walipata kanuni kutoka kwa baba zao au wanachuoni katika miji yao, wanachuoni ambao walikuwa na ujuzi mkubwa au mdogo juu ya Qur’ani au hadithi.”157 Je sio uasi wa kidini kupuuza mbinu za masahaba na wafuasi wao na kuwekea kikomo uelewa wetu wa dini ya Mwenyezi Mungu kwa watu wanne tu? Aidha, ina maana gani kusema kuwa Imamiya

S unan Al-Darimi, Al-Muqaddama, Jz. 1, uk. 75. Dar Ihya Al-Sunnah, Na. 229 na 230; Sunan Ibn Majah, Al-Muqaddamah, Na. 227 na Kitab Al-Manasik, Na. 3047; Musnad Ahmad, Musnad Al-Madiniyyin, Na. 16153 na 16138. 157 Encyclopedia ya Muhammad Farid Wajdi, Jz. 3, uk. 221 156

Ushia Ndani ya Usunni

(Shia) ni waasi wa kidini? Je kuwafuata Ahlul Bayt ni uasi, na hali maimamu wanne wa kisunni walinufaika moja kwa moja au kwa njia nyingine na elimu ya Imam Sadiq (Imam wa sita wa Shia)? Ukweli huu umeandikwa wazi kwa kitabu kiitwacho Tuhfah Al-Ithna Ashariyyah, kilichoandikwa kwa nia ya kuuponda Ushia.158 Sehemu yake husomeka hivi: “Na huyu ni Abu Hanifa-Mungu awe radhi naye mwenye daraja kubwa miongoni mwa Sunni, ambaye anaona fahari kusema wazi wazi, ‘kama Nu’man (Abu Hanifa) asingeitumia ile miaka miwili angeangamia.’ Abu Hanifa anamaanisha miaka miwili aliyosoma kwa Imam Sadiq Mungu awe radhi naye kwa kupata elimu.”159 Malik anasema:160 “Kila nilipokwenda kumuona Ja’far Ibn Muhammad (Imam Sadiq a.s) kwa muda mfupi, sikumuona isipokuwa katika moja ya hali tatu: Ama akisali au akiwa amefunga au akisoma Qur’ani. Sikumuona akinukuu Hadithi za Mtume (s.a.w.w.) isipokuwa akiwa na udhu. Kamwe hakusema upuuzi na alikuwa ni miongoni mwa wanazuoni, wafanya ibada, watawa na wale wanaomuogopa Mwenyezi Mungu.” Abu Hanifa alipoulizwa ni faqihi gani bora kabisa uliyepata kumuona? Alijibu: “Sijamuona aliye bora kuliko Ja’far Ibn Muhammad. Wakati nilipotembelea Al-Hirah, Mansur Khalifa wa ukoo sili ya kitabu hiki ni cha lugha ya Kifarsi, kilichoandikwa na Shah Abdul Aziz Dihlawi A Hindi. Sheikh Qulam Aslami amekitarjum kwa lugha ya Kiarabu katika mwaka wa 1227 na 1301 Hijiriyyah. Mahmud Shukri ALusi ameifupisha tarjuma hii. 159 Kisha anaendelea kusema: “Inasemekana kwamba Abu Hanifa amejifundisha ilmu na hadithi kutoka Imamu Sadiq baba yake ni Imamu Baqir na ami yake ni Zayd Ibn Ali Ibn Al-Husein (as). Katika hali hii yatosha tu kusema kwamba nyingi ya nyororo (sanad) za hadithi za Sunni huenda nyuma na kufikia kwa Ahlul Bayt wa Mtume (s.a.w.w.). Hakuna anayelikataa hili isipokuwa yule ambaye hawezi kutofautisha kati ya mfu na aliye hai. Rejea Alusi, Mukhtasar Al-Tuhfah Al-Ithna ‘Ashariyyah, Maktabah Ishiq, Istanbul 1399, uk. 8. 160 Sharh Al-Zurqani ala Mawatta, Al-Imam Malik, Jz. 1, uk. 3334. 158

Ushia Ndani ya Usunni

wa Bani Abbas alimtuma mtu fulani kwangu akisema, “Ewe Abu Hanifa! Watu wanafurahishwa na kumpenda sana Ja’far Ibn Muhammad (siwezi kuacha kumkamata), hivyo muandalie maswali magumu kabisa. “Niliandaa maswali arobaini magumu. Kisha nikaenda kwa Abu Ja’far (Imam Baqir) na nikamkuta Ja’far (Imam Sadiq) akiwa amekaa upande wa kulia wa baba yake. Nilipowaona wale watu wawili, haiba ya Ja’far ilinivutia zaidi kuliko haiba ya baba yake. Hivyo niliwasalimia na nikaruhusiwa kukaa. Ja’far alinigeukia na akamuuliza baba yake, “Ewe Abu Ja’far! Unamjua mtu huyu? Akajibu, “Ndiyo, huyu ni Abu Hanifah, amekuja kwetu,” Kisha Abu Abdullah (Imam Sadiq) aliendelea, “Ewe Abu Hanifa! Lete maswali yako unayotaka kumuuliza Abu Abdullah,” Kisha nikaanza kumuuliza, na katika swali nililomuuliza alisema, “Maoni yenu juu ya jambo hili ni hivi, na ambapo watu wa Madina wanasema hivi na hivi na mimi ninasema hivi,” Wakati fulani aliyakubali mawazo yetu na wakati fulani aliyakubali mawazo ya watu wa Madina, na wakati fulani aliyakataa yetu na ya watu wa madina pia, mpaka tulipoyamaliza maswali yote arobaini.” Kisha Abu Hanifah akasema, “Je sio ukweli kwamba mwenye elimu zaidi anajua mawazo ya makundi mbalimbali?”

Hatari za Chuki za Kijinga: Kwa bahati mbaya, chuki za kijinga zimeudhuru kwa kiasi kikubwa Umma wa Kiislamu katika kipindi chote cha historia. Misiba mingi imewapata Waislamu chini ya mwamvuli wa Uislamu na imezifanya nyeusi kurasa za vitabu vya historia. Mwandishi wa Majma AlBuldan anaandika yafuatayo kuhusu Isfahan: “Hivi karibuni na zamani, pamekuwa na uharibifu mkubwa katika mji wa Isfahan kwa sababu ya chuki kati ya Shafii na Hanbali na 88

Ushia Ndani ya Usunni

magomvi mengi baina yao. Kila kundi moja linaposhinda, basi huharibu, kubomoa na kuchoma moto wilaya za kundi jingine. Hakuna mkataba wowote unaowazuia kufanya hivyo.”161 Habari kama hizi pia zimenukuliwa kutoka katika Mir’at AlJinan.162 Katika mji wa Nayshapur pia kulikuwa ugomvi mkubwa kati ya Mahanafi na Mashafii na masoko yalichomwa moto na Mashafii wengi waliuliwa. Kisha waliwashinda Mahanafi lakini walizidisha katika ulipizaji kisasi. Yote haya yalitokea mwaka wa 554 A.H. Matukio kama haya pia yalitokea kati ya Mashafii na Mahanbali mwaka wa 716.163 Matukio kama haya yalitokea pia Baghdad mwaka 323.164 Kuna matukio mengi ya aina hili yametokea, ambapo baadhi yametajwa katika kitabu mashuhuri, Al-Imam Al-Sadiq wal-Madhahib Al-Arba’a.165 Unaweza kudhania kuwa migogoro hii ilitokea baina ya wafuasi tu na kwamba haikutokea baina ya wanachuoni wa madhehebu manne. Lakini kwa bahati mbaya ukweli wa mizozo yote hii au mingi kati ya hii ilisababishwa na wanachuoni waliohamasisha jamii kwa fatwa zao. Kama mfano, Sheikh Ibn Hatam Hanbali alidai kuwa yeyote ambaye sio Hanbali sio Mwislamu.”166 Na wakati huo huo Abu Bakr Muqri Wa’iz alikuwa anaamini juu ya upotofu wa Mahanbali wote.167 Pia Muhammad Ibn Musa Hanafi, Jaji wa Damascus aliyekufa mwaka 506, amenukuliwa akisema, “Kama mambo yangekuwa yanatawaliwa na mimi, ningechukua Jizya (kodi wanayotozwa WaThe Enclopedia of Muhammad Farid Wajd, Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, Juz. 1, uk. 247. Jz. 3, uk. 343. 163 Ibn Kathir, Al-Bidayah wal-Nihayah, Juz. 4, uk. 76 164 Ibn Kathir, Al-Kamil, Juz. 3, uk. 375 165 Jz. 1, uk. 190-206. 166 Imenukuliwa kutoka Tadhkirat Al-Huffaz, J. 3, uk. 375. 167 Imenukuliwa kutoka Shadharat Al-Dhahab, juz. 3, uk. 253. 161 162

Ushia Ndani ya Usunni

siokuwa Waislamu) kutoka kwa Mashafii.” Abu Hamid Tusi naye, aliyekufa mwaka 567, alisema, ‘kama ningekuwa na madaraka, ningechukua Jizya kutoka kwa Wahanbali.”168 Chuki hizi za kijinga zilikuwa mbaya mno kiasi cha kuvifikia vitabu vya elimu ya wasifu wa wapokezi (Rijali) na baadhi ya watu walielezwa kama wenye kutiliwa shaka na waongo kwa sababu tu ya imani yao. Sabuki anasema. “Ujinga na chuki ni zaidi ya kubadilisha na kujitwalia katika historia, na nimeona vitabu vichache sana vya historia visivyokuwa na hili. Historia ya mwalimu wetu, Dhahabi mwenyezi Mungu amsamehe pamoja na elimu yake yote lakini alikuwa ameelemewa na chuki kichwani mwake. Amewatusi Waislamu, ambao ni wateule wa Mwenyezi Mungu. Amekwenda mbali sana, amepotoka na kuuacha ukweli na aliwatukana Maimamu wa Kishafii na Kihanbali, lakini amewasifia sana wana anthropolojia.169 Hafiz Salah anasema: “Hafiz Shams Al-Din Dhahabi, hakuna shaka juu ya uovu wa yule ambaye uchamungu wake umezidiwa na ubishanaji na upotoshaji wa maana, na kutokuwa na utambuzi wa utoharishaji kwa kiasi kwamba ameipotosha tabia yake vibaya sana.”170 Aidha, baadhi yao wamezusha hadithi za uongo katika kuwasifia Maimamu wao na wakamzulia Mtume (s.a.w.w.) kuwa ndiye aliyezisema, kwa mfano kuna hadithi ya uongo iliyodaiwa kuwa ni ya Mtume (s.a.w.w.) isemayo juu ya Abu Hanifah kuwa: “Mitume wa Mwenyezi Mungu wanaona fahari juu yangu na mimi naona fahari juu ya Abu Hanifa. Yeyote anayempenda amenipenda mimi Al-Imam Sadiq wal-madhahib Al-Arba’a, J. 1, uk. 190. ataalamu wa elimu ya binadamu inayohusu habari za asili na maendeleo yake ya W awali. 170 Tabaqat Al-Shafi’iyyah, juz. 1, uk. 190. 168 169

Ushia Ndani ya Usunni

pia na yeyote anayemchukia amenichukia mimi pia.”171 Na kadhalika.172 Hadithi nyingine zimezuliwa ili kuwachafua viongozi wa madhehebu mengine, kama Ibn Hajar anavyosema juu ya Muhammad Ibn Said Tawarruqi, “Ni miongoni mwa wazushi (wa hadithi) na amezusha mambo yasiyofaa juu ya mdhamini… kama hadithi hii ya uongo inayodaiwa kuwa ni ya Mtume (s.a.w.w.),173 “Muda si mrefu atakuja mtu kutoka katika Umma wangu, anayeitwa Ibn Idris (Shafii) ambaye hatari yake ni mbaya kuliko ya shetani.”

KUAMUA KUACHA AU KURUHUSU KUFANYA IJTIHAD Baadhi ya mambo ya chuki ya wafuasi wa haya madhehebu manne yametajwa. Hivyo ni wazi juu ya yale wanayoyasema na kuyafanya dhidi ya madhehebu ya Ahlul Bayt! Mabadiliko mengi waliyofanya na hadithi za uzushi walizizua ili kuizima nuru ya Ahlul Bayt.174 Tunashukuru, baadhi ya hadithi za ukweli zimo katika vitabu vyao zilizotokana na baadhi ya watu ambao hawakuwa na upendeleo na waliokuwa na msimamo wa wastani. Hata hivyo, kuibakiza Ijtihad kwa hawa watu wanne tu (madhehebu ya Kisunni) sio jambo linalokubalika. Ni kweli kwamba katika kipindi chote cha historia, wakati fulani madhehebu fulani, huizidi nyingine, lakini hili limekuwa ni jambo la kisiasa kutegemea na matakwa ya watawala na viongozi. Kwa 171

Al-Durr Al-Mukhtar fi Sharh Tanwir Al-Absar, Jz. 1, uk. 53-54.

Kama ilivyosemwa katika kumsifia Shafi’i ambapo zaidi ni kama aina ya kumrudi, kama Fakhr Razi anavyonukuu kutoka kwa Harmalah: “Shafi’i aliutoa ulimi wake nje na ukafika kwenye pua yake; ndio maana alikuwa na uwezo mkubwa wa kuongea na fasaha.”Rejea Manaqib Al-Imam Al-Shafi’i, uk. 35. 173 Lisan Al-Mizan, J. 5, uk. 179. 174 Sharh Nahjul Balaghah ya Ibn Abil-Hadid, Juz. 11, uk. 44. 172

Ushia Ndani ya Usunni

mfano, Abu Yunus mwanafunzi wa Abu Hanifa alipoteuliwa kuwa Jaji Mkuu wa Serikali, alikuwa akiegemea kwenye fatwa za Kihanafi na alikuwa akiwaajiri majaji wa Kihanafi tu. Mfano mwingine wa hili unaweza kuuona katika kitabu kiitwacho Tarikh hasr Al-ijtihad (Historia ya kuiacha Ijtihad). Kauli za wanahistoria zinaonesha kuwa utawala rasmi wa madhehebu haya manne na ukandamizaji wa madhehebu mengine ulitokea katika karne ya saba Hijiria. Tukitaka kusema ukweli, kufanya Ijtihad lazima kuruhusiwe na kuielewa dini hakuwezi kuishilizwa kwa walichokielewa hawa watu wanne tu na kwamba watu walazimike kuielewa dini kwa mujibu wa uelewa wa Maliki, Abu Hanifa, Shafii na Hanbali. Kuwafuata waliyoyasema hawa waliotutangulia ni sawa katika hadith tu (walizopokea) sio Ijtihad.

Ushia Ndani ya Usunni

Wudhu Katika Kitabu Cha Mwenyezi Mungu Na Hadithi Za Mtume (s.a.w.w.): Moja ya hukumu ambazo ni lazima zitimizwe na masharti kwa ajili ya kuzisali Swala tano za kila siku ambazo ziko katika makubaliano ya Waislamu wote ni wudhu (tahara). Tohara isiyohitaji mtu kuoga inaweza kufanywa kwa kuchukua wudhu. Baadhi ya matendo na masharti ya wudhu, kama vile kuosha au kupaka miguu, ni mambo yenye ubishani. Baadhi ya Sunni wanaamini kwamba kuosha miguu wakati wa wudhu ni wajibu, lakini fatwa ya mafaqihi wote wa Kishia ni kuipaka (miguu). Kama kupaka ni wajibu, je upakwe mguu wote? Au inatosha kupaka mguu kuanzia kwenye vidole hadi kwenye vifundo vya miguu?175 Katika mwanzo wa mjadala huu, tunaelekeza usikivu wa wasomaji wetu, na hasa ndugu zetu wa kisunni katika nukta zifuatazo: A. Imani na matendo ya ibada yaliyo mengi ambayo leo hii yanaonekana kuwa ni yakini za Kiislamu zisizokuwa na shaka, haikuwa hivyo enzi za masahaba, wafuasi wao na hata kizazi kimoja au viwili baada yao. Kwa kusema kweli pamekuwa na ubishani miongoni mwa wanachuoni na mafaqihi huko nyuma juu ya masu175

aada ya kuelezea jinsi ya kuosha uso na mikono, aya ikaelezea jinsi ya kupaka maji B kwenye kichwa na miguu. Katika kupaka miguu, aya inasema: “…na pakeni vichwa vyenu na miguu yenu mpaka kwenye ka’ab mbili…” Ka’ab ni neno la Kiarabu maana yake ni, kiungio cha mfupa - mfupa ulionyanyuka kidogo karibu na maungio ya mguu na kanyagio. Katika Kamusi la Kiswahili Sanifu (toleo la pili uk. 309) sehemu hiyo ya kiungo huitwa ‘Nguyu’ yaani kiungo cha mguu na kanyagio, na hiyo ndio ka’ab sio fundo mbili za mguu. Kwa hiyo tafsiri sahihi ya Kiswahili ya aya hiyo ni “…na pakeni vichwa vyenu na miguu yenu mpaka kwenye ‘nguyu mbili’…” (yaani, nguyu ya mguu wa kulia na ya mguu wa kushoto), na sio fundo mbili za mguu mmoja. 93

Ushia Ndani ya Usunni

ala haya, lakini kwa sababu ya maslahi ya kisiasa na kiutekelezaji, badhi ya rai (na wakati fulani hata rai moja tu) zimekuwa zikitawala dhidi ya nyingine kwa muda mrefu. Ni wazi kwamba katika hali hii, wanachuoni na wanafalsafa wanaweza kutishika na hivyo kujaribu kutafuta sababu na hoja kuihalalisha hiyo rai iliyopo na inayotawala hata kama hoja zenyewe ni za kuokoteza tu. Sababu ya hili ni kuwa wamelelewa katika imani hiyo na walikuwa wakifundishwa kuiamini imani hiyo na wameizoea. Baadaye walikumbana na changamoto kama hiyo wakati wa kubadilishana mawazo na wenzao katika jamii. Kwa hiyo, kuiacha rai hiyo inakuwa vigumu sana kwani huwa iko ndani kabisa ya nafsi na akili ya mtu. Lakini hoja na uadilifu vinatutaka tuondoke katika fikra hizi na kujaribu kufikiri kimantiki na kwa kujitegemea na kuchagua kwa mujibu wa haki. Mjadala wetu wa sasa ni moja ya ushahidi wa wazi juu ya suala hili. B. Chanzo kikuu cha hukumu za kidini ni Qur’ani Tukufu, Kitabu ambacho hakina hata chembe ya uwongo na kila kitu kinapaswa kurejeshwa kwayo (Qur’ani). Ikiwa hadithi yoyote itapingana na Neno la Mwenyezi Mungu, basi hadithi hiyo ni ya uwongo na batili na inafaa kupuuzwa. Hivyo, ikiwa hadithi zinapingana, yaani baadhi zinaafikiana na Neno la Allah na baadhi zinapingana, basi zile zinazopingana na Neno la Allah zitaachwa na kuchukuliwa zile zinazoafikiana na Qur’ani. Naam hakika, kama kwa dhahiri hadithi zinazopingana na Qur’ani hazipingani na hadithi nyingine, baadhi ya watu wanaweza kuzitumia katika kukitafsiri Kitabu cha Allah, na kuuacha uso wa Qur’ani. Hata hivyo, hali haitakuwa hivyo ikiwa hadithi hiyo inapingana na hadithi nyingine pia, kwani uthabiti wa hadithi hupotea kutokana na hadithi nyingine, kwa hiyo kunakuwa hakuna ushahidi wowote wa kuukataa uso wa Qur’ani. Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Linganisheni hadithi zangu na kitabu cha Al94

Ushia Ndani ya Usunni

lah, zikiafikiana na Qur’ani basi kwa hakika hiyo itakuwa ni kauli yangu.”176 C. Mafaqihi wa Kishia wanatumia hadithi zilizonukuliwa kutoka kwa Ahlul Bayt katika kuthibitisha hukumu za wudhu, kama tu ilivyo kwa hukumu nyingine. Kwa kuzingatia hadithi ya Thaqalain na hadithi nyingine, sio tu kuwa wanachukua hadithi kutoka kwa Ahlul Bayt (a.s) kama uthibitisho, lakini pia huzipa hadithi za Ahlul Bayt upendeleo zaidi kuliko hadithi nyingine, kama inavyokubaliwa na baadhi ya wanazuoni wa Kisunni. Kwa mfano, Hakim Nayshapuri alipokuwa anazungumzia juu ya vielelezo bora zaidi vya hadithi na nyororo bora kabisa ya wasimuliaji, anawataja baadhi ya masahaba lakini kabla ya yote anasema:177 “Hadithi sahihi zaidi zilizosimuliwa na Ahlul Bayt (a.s) ni kutoka kwa Ja’far Ibn Muhammad (Imam Sadiq), kutoka kwa baba yake (Imam Baqir), kutoka kwa babu yake Ja’far (Imam Sajjad) kutoka kwa Ali (a.s) tukijaalia kuwa aliyesimulia kutoka kwa Ja’far ni mkweli.”178 Kuhusu maandiko ya hadithi mashuhuri inayojulikana kama Salsalat Al-Dhahab (nyororo ya dhahabu) iliyosimuliwa na Imam Ridha (a.s) kutoka kwa baba yake kutoka kwa mababu zake kutoka kwa Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w), Ahmad Ibn Hanbal anasema, “Ikiwa maandiko haya atasomewa kichaa basi atapona.”179 Msisitizo wetu hapa ni juu ya hadithi zilizosimuliwa na Ma anz al-Ummal, Al-Risalah, Na 992; Al-Jami Al-Saghir toleo la kwanza, Dar Al-Fikr K 1401, 1151. 177 Ma’rifa Ulum Al-Hadith, uk. 54. 178 Katika hali hii, hadith hii imesimuliwa kutoka kwa Imamu Sajjad (as) kutoka kwa Imamu Husein (as) kutoka kwa Imamu Ali (as). 179 Hadithi hiyo mashuhuri inasema; ‘Hakuna Mungu mwingine zaidi ya Allah,’ Ni Ngome Yangu. Yeyote atakayekuja kwenye ngome yangu atasalimika na adhabu yangu,” (taz. Ibn Hajar Asqalani, Al-Sawa’iq Al-Muhriqah, uk. 122) 176

Ushia Ndani ya Usunni

sunni, lakini baadhi ya hadithi zilizonukuliwa na Ahlul Bayt (a.s) kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) zimetajwa pia. Nia yetu ni kwa ajili ya ndugu zetu wa Kisunni katika zama hizi waelewe, kama wanachuoni wao wakubwa wa karne ya kwanza baada ya kuibuka kwa Uislamu, kwamba hukumu hizi sio kwa maalumu kwa Mashia; bali zaweza kupatikana katika vitabu vyao vya hadithi. Pia baadhi ya masahaba, wafuasi wao na wengineo ambao wanakubaliwa na wote Sunni na Shia pia wanaziamini hukumu na fatwa hizi. Inatarajiwa kuwa mijadala hii ya kisayansi itayafanya madhehebu haya mawili yakaribiane, na hivyo kuwazuia maadui wa Uislamu na Qur’ani wasisherehekee tofauti zetu. Mwangaza huu unaweza kwa rehema ya mwenyezi Mungu ukawafanya wale ambao wana maoni kuwa taqlid inafaa kwa kuwafuata maimamu wanne tu waelewe ukweli kama walivyofanya wanazuoni wao waliopita. D. Kupingana kwa hadithi kunakoonekana katika hadithi zinazotoka katika vyanzo mbalimbali tofauti, sio tu kutokana na kubuni hadithi za uongo na kumsingizia Mtume (s.a.w.w.) kuwa yeye ndiye kazisema pamoja na kwamba ubadilishaji hadithi ndio chanzo kikuu. Qurtubi ana maoni juu ya ubadilishaji wa hadithi anasema; Watu wasiyajali yale ambayo waongo na wazushi wameyasema juu ya fadhila (thawabu) za kusoma baadhi ya Sura za Qur’ani na baadhi ya amali. Waongo wameyazusha haya kwa malengo tofauti. Baadhi ya waongo hawa (murtadi) walikusudia kutia shaka katika mioyo ya watu juu ya dini yao na wengine walifanya hivi kwa sababu ya matakwa ya nafsi zao tu kuwa wazusha hadithi kwa ajili ya Mwenyezi Mungu. Kama Nuhu Muruzi alivyotunga hadithi kadhaa juu ya fadhila za kusoma Qur’ani, sura moja baada ya nyingine. Alipoulizwa juu ya nia yake alijibu, “Niliona watu wanakacha Qur’ani wakawa wanashughulika zaidi na fiqihi ya Abu Hanifa na Maghazi cha Ibn Ishaq, hivyo nili96

Ushia Ndani ya Usunni

tunga hadithi hizi kwa ajili ya Mwenyezi mungu!” Kisha Qurtubi anasema, “Epukeni yale ambayo maadui wa Uislamu wameyafanya kwa ajili ya kuhimiza au kuonya! Watu wa hatari zaidi katika hawa ni wale waliokuwa wanajiita watawala lakini wakabuni hadithi za uongo wakidai kuwa ni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu. Watu waliwaamini na hivyo wakayakubali yale waliyozusha. Walipotoka na wao wakawapotosha wengine pia.”180 Hata hivyo, kupingana kwa hadithi kunaonekana katika baadhi ya hadithi kwani msimuliaji anaweza asielewe alama za kimazingira181 au alama za kimaandishi,182 au kama amezigundua, hajazitaja kwa sababu dalili zimedhihirikia. kwa mfano, ameleta hukumu yenye masharti kama iliyo kamili au iliyo kamili kama ya masharti. Baadhi ya vyanzo vya kukinzana vimejumuishwa katika vitabu vya Dirayah na Usul kwa kina. E. Kama ilivyo wazi katika vitabu vya rejea vya hadithi, Swala na wudhu vilielezwa katika dini tokea mwanzo wa Utume wa Mtume (s.a.w.w.), kwani Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w) aliswali pamoja na Ali (a.s) na Khadija (a.s).183 Ibn Majah katika kitabu chake Sunan, Hakim katika Mustadrak na Tabari katika Tarikh wanamnukuu Abbad Ibn Abdullah akisema kuwa alimsikia Ali (a.s) akisema: “Mimi ni mja wa Mwenyezi Mungu na ndugu wa Mjumbe Wake, na mkweli mkubwa kabisa. Hakuna yeyote anayeweza kulidai hili isipokuwa muongo. Nilisali miaka saba Tafsiri Qurtubi, Jz. 1, uk. 78. lama za kimazingira hujumuisha hali ya watu waliohusika katika maswali na majibu. A Na hali ya muda na mahala penyewe wakati wa kuuliza na kujibu. Katika mjadala uliopo sasa mbele yetu ni kwamba msimuliaji inawezekana hakushughulikia hali hizi wakati anasimulia hadithi hizi. 182 Alama za kimaandishi ni maneno na misemo katika hadithi ambayo yana maana maalumu. Suala lililoko mbele yetu ni kwamba msimuliaji anaweza kuwa amesimulia hadithi bila kujali maneno haya kwa unyeti na maana maalumu, bila kuleta asili ya maneno yenyewe. 183 Sirah cha Ibn Hisham, Jz. 1, uk. 260; Tarikh Yaqubi, Jz. 2, uk. 23. 180 181

Ushia Ndani ya Usunni

(na Mtume (s.a.w.w.)) kabla ya watu wengine hawajaanza kufanya hivyo.”184 Ingawa Swala ilingizwa katika dini tokea mwanzo, kuna makubaliano ya pamoja kwamba Aya ya wudhu (5:6) iliteremshwa Madina,185 kwa vile Aya hii imo katika Suratul-Maidah iliyoteremshwa Madina.186 Ni wazi kuwa baadhi ya Aya za sura hii ziliteremshwa katika kipindi cha mwisho wa uhai wa Mtume (s.a.w.w.). Kwa kuzingatia hili, kuna uwezekano kwamba, hapo awali taratibu za wudhu zilikuwa tofauti katika masharti yake na utondoti, baada ya kuteremshwa Aya hii, hadithi ya awali ya wudhu ikafutwa. Baadhi ya hadithi zinaashiria hivyo pia. Kwa hiyo, tunapozikataa baadhi ya hadithi kwa sababu ya kukinzana kwake na hadithi nyingine, haiwi kwamba tunazikana kabisa. Inawezekana wasimuliaji wamenukuu hukumu iliyofutwa au hawana habari juu ya kufutwa kwake. Kwa kuzingatia mambo yaliyotajwa hapo juu, sasa hebu tuiangalie Aya ya wudhu na wudhu mkavu (tayammamu). Mwenyezi Mungu anasema: “Enyi mlioamini mnaposimama kusali, osheni nyuso zenu na mikono yenu mpaka viwiko, na pakeni vichwa vyenu na miguu yenu mpaka kwenye nguyu mbili (ya kulia na ya kushoto); na ikiwa mnawajibika kuoga basi ogeni na ikiwa mnaumwa au mko safarini au ikiwa mmoja wenu ametoka chooni, au mmewagusa wanawake na ikawa hamuwezi kupata maji basi chukueni udongo safi na pakeni nyuso zenu na mikono yenu (kwa udongo huo), Mwenyezi Mungu hataki kuwatieni katika ugumu, bali anataka kuwatakaseni na kuzikamilisha rehema zake kwenu ili mpate kushukuru.” (5:6)

Sunan Ibn Majah, Jz. 44, Mustadrak, Jz. 3, uk. 112, Tarikh Tabari, Jz. 2, uk. 310 Jalal Al-Din Suyuti, Al-Itqam fi Ulum Al-Quran, Jz. 1, uk. 133. 186 Ibid. 184 185

Ushia Ndani ya Usunni

JINSI YA KUOSHA MIKONO Tofauti ya kwanza katika udhu kati ya Sunni na Shia ni jinsi ya kuosha mikono. Mashia wanapoosha mikono wakati wa kuchukua wudhu, wanaanzia kwenye viwiko kwenda kwenye ncha za vidole, wakati Sunni hufanya kinyume chake, waanzia kwenye ncha za vidole kwenda kwenye kiwiko cha mkono. Ni kweli kuwa hii sio tofauti ya msingi. Mafakihi wote wa kisunni wanaona kuwa namna ya kuosha mikono kwa utaratibu wa Kishia ni sahihi. Baadhi yao wanasema kuwa wakati fulani kuanzia kwenye ncha za vidole kunapendekezwa. An-Nawawi katika kitabu chake Al-Majmu, anasema: “Abul Qasim Saymuri na rafiki yake, Mawirdi, katika kitabu kiitwacho Hawi wanasema kuwa inapendekezwa kuanzia kwenye ncha za vidole wakati wa kuosha mikono wakati wa wudhu. Hivyo, mtu amwagie maji kwenye kiganja chake na ayafikishe kwenye kiwiko kwa kutumia kiganja cha mkono mwingine. Mtiririko wa asili wa maji hautoshelezi. Na ikiwa mtu mwingine atakuwa anammiminia maji wakati wa wudhu, inapendekezwa kumwagia maji kuanzia kwenye kiwiko, ili yawe yanatiririka kwenda kwenye ncha za vidole na anayemwagia anapaswa kuwa upande wa kushoto (wa anayechukua wudhu).187 Pia, sehemu ya Al-Fiqh ala Al-Madhahib Al-Arba’a inasema: “Moja ya mambo yaliyopendekezwa katika wudhu katika madhehebu ya Shafii ni kuanzia sehemu ya mbele ya kiungo (ncha za vidole ikiwa maji yanachukuliwa kwa mikono kutoka kwenye bakuli au chombo (kingine). Lakini ikiwa mtu mwingine anamwaga maji au maji yanatoka kwenye bomba, basi inapendekezwa kuanzia kwenye viwiko. 187

Abu Zakariyya Muhyi Al-Din Ibn Sharaf Al-nawawi, Al-Majmu, Dar Al-fiqr,

J. 1, uk. 394.

Ushia Ndani ya Usunni

Mbali na Shafii, wengine wamenukuu uzuri wa kuanzia kwenye ncha za vidole wakati wa kuosha mikono wakati wa wudhu. Hata hivyo hakuna faqihi wa Kisunni aliyesema kuwa kuanzia kwenye vidole ni wajibu. Nukta muhimu ya kueleza hapa juu ya kuosha mikono ni kuwa kiwiko kinapaswa kuoshwa, kama ilivyoelezwa kwenye hadithi zilizosimuliwa na wote, Sunni na Shia. Jabir anasema: “Mara zote Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akiosha viwiko wakati wa wudhu.” Aya tuliyoinukuu hapo juu inaeleza kitu hicho hicho pia, kwa sababu neno ilaa – mpaka (la Kiarabu) limetumika kumaanisha ma’a – pamoja (neno la Kiarabu) limetumika na ambalo linamaanisha kuwa kiwiko kinapaswa kuoshwa kwa kiwango kinachofaa. Waandika kamusi na mafaqihi wameeleza ukweli huu. Matumizi ya neno ilaa (Arabic) lenye maana ma’a (Arabic) hayakutumika katika Aya hii tu kwani hata katika Qur’ani na lugha ya Kiarabu, hutumiwa mara nyingi kama vile katika Aya 11:52, 4:2, na 3:52. Katika lugha ya Kiarabu kuna methali inayounga mkono dai hili. Lakini Sharih Radhi amependekeza maana ya nyongeza. Hapana shaka yoyote kuwa kwa mujibu wa Aya ya Qur’ani tuliyoinukuu inapaswa kuoshwa ikiwa ni pamoja na viwiko na neno ilaa – mpaka (Arabic) lina maana ya ‘pamoja’ lakini haielezi jinsi ya kuosha mikono.188 188

anachuoni wengine wa fiqih wanapendekeza uwezekano wa maana ya ‘mwisho’ kwa W neno ilaa lakini hii haina maana kwamba kitu cha kuoshwa (yaani mkono) kimewekewa mpaka hapo na kwamba ilaa maana yake ni sehemu ya mwisho katika kuosha kwa vile kuosha kuanzia katika kiwiko kunakubaliwa na Waislamu wote. Jinsi ya kuosha mkono katika aya hii tukufu: Tutaona kile kinachomaanishwa na ilaa (mpaka) na inahuhisiana na kitenzi gani. Kuna uwezekano wa aina mbili; yenye nguvu sana ni kwamba inamaanisha “ma’a” (pamoja) na inatokana na kitenzi ‘osha.’ Katika hali hii, aya haijumuishi hata kidogo jinsi ya kuosha mikono, na maelezo tutayapata kwenye hadithi; kwa vile aya hii inadokeza tu kwamba mkono lazima uoshwe pamoja na kiwiko, lakini haisemi chochote iwapo mkono lazima uoshwe kuanzia kwenye kiwiko au kwenye vidole. Uwezekano mwingine, bado ni dhaifu, uwezekano ni kwamba ‘ilaa’ (mpaka) maana yake ‘sehemu ya mwisho.’ Katika hali hii, tutaona ‘ilaa’ inatokana na 100

Ushia Ndani ya Usunni

Wanachuoni walio wengi wa Kishia, kwa kutumia hadithi, wanaamini kuwa kuanzia kwenye kiwiko ni wajibu (lazima) wakati wa kuosha mikono wakati wa wudhu, lakini baadhi wanaukataa ushahidi wa hadithi hizi na wanaamini kuwa hadithi hizi zinaonyesha kufaa kuanzia kwenye kiwiko tu wakati wa kuosha mikono katika wudhu. Kwa hoja hiyo, kwao kuosha mikono kwa kuanzia kwenye vidole kunaruhusiwa na hakubatilishi wudhu. Miongoni mwa waumini katika suala hili ni Sayyid Murtaza Allama Al-Huda katika nukitenzi gani. Kama inatokana na “ghusuluu” (osha), aya ina maana kwamba kiwiko ndio sehemu ya mwisho kuoshwa katika wudhu. Kwa maneno mengine, kuosha mkono lazima kuanzie kwenye vidole na kuishia kwenye kiwiko. Kwa kutupia jicho mara moja, neno ‘ilaa’ laweza kuonekana kwamba linatokana na neno “ghusluu,” lakini kwa kuzingatia zaidi, inakuwa dhahiri kwamba neno ‘ilaa’ (mpaka) haliwezi kutokana na “ghusuluu” (osha), kwa sababu wakati neno ‘ilaa’ likitumika kumaanisha sehemu ya mwisho ya kitu, kitendo kabla ya sehemu ya mwisho lazima kirudiwe kabla ya kitendo cha mwisho. Kama katika msemo huu, dharba ilaa an maata (kupiga mpaka kifo), ambapo kwayo kitendo kabla ya sehemu ya mwisho (kupiga) kinarudiwa kabla ya kitendo cha mwisho (kifo). Lakini sio sahihi kusema, qatalah ilaa an maata (kuuwa mpaka kifo). Suala hapa ni kwamba kama sharti lilotajwa lipo kwenye aya hii tukufu, yaani, iwapo au la kitendo kabla ya sehemu ya mwisho kinarudiwa kabla ya mirfaq (viwiko). Jibu ni hapana, kwa sababu kitendo kabla ya sehemu ya mwisho ni “kuosha mkono” na haikurudiwa kabla ya “viwiko.” Sababu yenyewe ni kwamba “mkono” hujumuisha vidole na sehemu nyingine za mkono, na wakati “kuosha mkono” kunapokamilika, “kuosha kiwiko” hufanyika pia, na “kuosha mkono” hakuwezi kurudiwa kabla ya “kiwiko.” Kwa matokeo haya, kama ilaa inamaanisha sehemu ya mwisho, haiwezi kutokana na “ghusulu” kwa sababu sharti lilotajwa halipo, yaani, kitendo kabla ya sehemu ya mwisho hakijarududiwa kabla yake. Hivyo, ilaa lazima ichukuliwe kuwa inatokana na kitu kingine kile nacho ni kitenzi “asqituu” (ondosha), ambacho kimeondolewa hapa. Katika hali hii, maana ya Aya inakuwa, “osheni nyuso zenu na mikono yenu, lakini ondoa mpaka kwenye viwiko.” Naam hakika, “kuosha mikono na kuondoa mpaka kwenye viwiko” kunaweza kuwa katika njia mbili: kwanza, sio kuosha kutoka kwenye vidole mpaka kwenye kiwiko na kuosha kutoka kwenye kiwiko mpaka kwenye mkono; na pili, sio kuosha kutoka kwenye mkono mpaka kwenye kiwiko na kuosha kutoka kwenye kiwiko mpaka kwenye vidole. Lakini kamwe hakuna aliyesema hakuna kuosha kutoka kwenye vidole mpaka kwenye kiwiko. Kwa hiyo, maana pekee ya kweli ni sio kuosha kutoka kwenye mkono mpaka kwenye kiwiko, bali kuosha kutoka kwenye vidole. Uwezekano huu umenukuliwa na Ibn Hashim kutoka kwa baadhi ya wanasarufi na hakuukataa. Tazama: Mughni Al-Labib, J. 2, uk. Sehemu ya 5. 101

Ushia Ndani ya Usunni

kuuu mbili zilizodaiwa kuwa ni zake.189 Ibn Idris Hilli, katika kitabu chake Sara’ir anaikubali nukuu hii na anaitetea, anasema, “…Maadamu Mwenyezi Mungu Mtukufu ametuamrisha kuosha mikono, basi hata atakayeosha kuanzia kwenye vidole, bila shaka atakuwa ametekeleza jukumu hili.” 190

Namna Ya Kupaka Kichwa: Jambo lingine lenye ubishani katika wudhu ni jinsi ya kupaka kichwa. Shia hupaka sehemu ya mbele tu ya kichwa, wakati Sunni walio wengi hupaka sehemu kubwa ya kichwa au kichwa chote. Kwa kusema kweli, tofauti hii sio kubwa sana na mafaqihi wengi hawaoni kuwa kupaka kichwa chote ni wajibu. Kwa mfano Imam Shafii anaona kupaka kokote hata kuwe kudogo namna gani kunatosha. Katika Bidayat Al-Mujtahid, tunasoma yafuatayo: “Wanachuoni wamekubaliana kuwa kupaka kichwa wakati wa wudhu ni wajibu. Lakini hawajakubaliana juu ya kiasi chake. Maliki anaamini kuwa ni wajibu kupaka kichwa chote. Shafii na baadhi ya wafuasi wa Maliki na Abu Hanifa wanaamini kuwa ni kupaka sehemu yoyote ya kichwa kunatosha. Hawa wanafunzi wa Maliki wanaamini kuwa ni wajibu kupaka theluthi moja ya kichwa. Wengine wanasema theluthi mbili. Abu Hanifa anasema robo ya kichwa. Aidha, Abu Hanifa ameamua sehemu ya kiganja ya kutumika kupaka kichwa amesema: “kupaka kichwa kwa kiganja kwa kutumia vidole chini ya vitatu hakutoshi.” Shafii hajaweka kipimo chochote cha kupaka kichwa wala kiasi cha kiganja.” Ibn Rushid anasema: “Sababu kubwa ya tofauti hii ni kuwa neno la Kiarabu bi lina maana mbili katika Kiarabu; (1) Nyongeza kama lilivyotumika katika Qur’ani 23:20, na (2) Sehemu. 189 190

Al-Intisar, uk. 16 Al-Sara’ir, Jz. 1, uk. 99. 102

Ushia Ndani ya Usunni

Matumizi ya neno bi kama sehemu katika lugha ya Kiarabu yanakubalika kwa mujibu wa wanasarufi wa huko Kufa. Watu wanaoelewa hili wanaona kuwa ni wajibu kupaka sehemu tu ya kichwa. Wametumia hadithi ya Mughirah aliyesema; “Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alichukua udhu na alipaka sehemu ya mbele ya kichwa na katika kilemba chake.” Ibn Qudamah ameandika katika kitabu chake Al-Mughni, “Imesimuliwa pia kutoka kwa Ahmad kuwa ni wajibu kupaka sehemu ya kichwa.” Kisha anasema, “Abu Al-Harith anasema; “Nilimuuliza Ahmad, ‘Je inatosheleza kupaka sehemu tu ya kichwa na kuacha sehemu nyingine?” Alijibu, “Ndiyo, inatosheleza.”191 Imesimuliwa kuwa Aisha, Uthman na Ibn Umar walipaka sehemu ya mbele ya kichwa wakati wa kuchukua wudhu.192 Katika kitabu Al-Mughni, Hasan Sufyan Thawri, Awzai na watu wengine waliotoa maoni wamedaiwa kuamini juu ya kufuta sehemu ya kichwa.”193 Katika kutetea hoja ya kupaka sehemu ya kichwa baadhi ya wanasarufi wamenukuliwa wakisema, “Neno “bi” linapoongezwa kwenye shamirisho la kitenzi kinachobeba kitenzi humaanisha sehemu, kama ilivyo katika Aya tukufu “wa msahuu bi ruusakum” (pakeni vichwa vyenu), lakini ikiwa kitenzi hakibebi shamirisho chenyewe neno “bi” humaanisha nyongeza kama ilivyotumika katika Qur’ani 22:29. Baadhi wametoa hoja kuwa neno bi likiongezwa kwenye nomino humaanisha kuwa ni sehemu ya nomino hiyo iliyokusudiwa. Abu Al-Su’ud alipokuwa akiifasiri Aya hii alisema, “Imethibitika kuwa bi huongeza hisia (hali) ya kubeba kitenzi. Huenda, inasemwa kwamba haikumaanisha kupaka kichwa chote tofauti na “wa msahuu bi ruusakum” (pakeni vichwa vyenu), ambapo hufanana na kauli ya Mwenyezi Mungu: “faghsil wujuuhakum” (osheni nyuso zenu). 191 192 193

Al-Mughni, Jz. 1, uk. 175 Ibn Qudamah, Al-Mughni, Jz. 1, uk. 111

Qudamah, Al-Mughni, Jz. 1, uk. 175 103

Ushia Ndani ya Usunni

Hivyo mafaqihi walio wengi wa Kisunni wanaamini kwamba kupaka sehemu ya kichwa inatosha. Wanachuoni wote wa Kishia wanaona kuwa ni lazima kupaka sehemu ya kichwa na huona kuwa ni muhimu kupaka sehemu ya mbele ya kichwa. Hata hivyo, kuna ubishani juu ya kuamua ni sehemu kiasi gani ya kupaka. Uamuzi ulio wa kawaida miongoni mwa mafaqihi wote wa Kishia ni kwamba kupaka sehemu ya mbele ya kichwa kunatosheleza. Ushahidi wa kauli hii mashuhuri ni hadithi sahihi za Ahlul Bayt (a.s)194 Hapa tumenukuu moja ya hadithi hizi iliyosimuliwa na Imam Baqir (a.s): Zurarah alimuuliza Imam (a.s), “Tunajuaje kuwa kupaka sehemu ya nyayo kunatosha?” Imam Baqir (a.s) alijibu: “Ewe Zurarah! hii ni kauli ya Mjumbe wa Mwenyezi Mungu na hilo ndilo lililoteremshwa katika Kitabu cha Mwenyezi Mungu, kwani Mwenyezi Mungu anasema; “Osheni nyuso zenu,” hivyo alituambia tuoshe uso wote. Kisha alisema, “Na mikono yenu mpaka kwenye viwiko.” Kisha akatofautisha kauli hizi mbili zinazofuatia akisema, “pakeni vichwa vyenu.” Aliposema ‘vichwa vyenu,’ Alitufundisha kuwa kupaka kutafanywa kwa kupaka sehemu ya kichwa, kama alivyoambatanisha kanuni ya mikono na uso basi pia alisema, “na miguu yenu hadi kwenye nguyu mbili.” Hivyo, kwa kuambatanisha hukumu ya miguu na ile ya kichwa, ametufundisha kwamba kupaka sehemu ya miguu inatosha. Kama ilivyodhihirika katika hadithi hii, Imam Baqir (a.s) ametetea vyote hadithi ya Mtume (s.a.w.w.) na Aya ya Qur’ani na upande wa msamiati. Kwa mafakihi wa Kishia, kupaka kichwa kumependekezwa kufanywe kimshazari na kwa vidole vitatu kwa idadi vilivyogusana.

194

Madarik Al-Ahkam, Juz. 1, uk. 208 104

Ushia Ndani ya Usunni

Ni Kupaka Au Kuosha Miguu?: Jambo lenye ubishani zaidi katika suala la wudhu baina ya Shia na Sunni ni, ni nini cha kufanya juu ya miguu. Sunni walio wengi wanaamini kuwa miguu inapaswa kuoshwa mpaka kwenye vifundo vya miguu, lakini baadhi ya Mafaqihi wakuu wa Kisunni na Shia wote wanaamini kuwa kilichoamrishwa ni kupaka miguu mpaka kwenye nguyu na sio kuosha. Baadhi ya mafaqihi wa Kisunni wanaamini kuwa vyote viwili kupaka na kuosha ni sahihi na baadhi yao wametoa fatwa kuwa vifanyike vyote kupaka na kuosha. Aya tukufu inayoeleza jukumu letu juu ya miguu katika wudhu inasema; “Na pakeni vichwa vyenu na miguu yenu mpaka kwenye nguyu.”

Miongoni mwa utamkaji wa kawaida, neno arijulakum (miguu yenu) linaweza kutamkwa kwa namna mbili; matamshi mojawapo ni yale ya kutumia jarr (Irabu ‘i’) na nyingine yenye nasb (yaani, kwa irabu ya a). Sasa hebu tujadili utamkaji wa aina zote mbili ili tuelewe jukumu letu halisi kama ilivyoelezwa katika Qur’ani.

Kutamka Kwa Irabu Jarr (Arjuli): Mtu yeyote mwenye elimu hata kidogo tu ya Kiarabu atakubali kwamba wakati arijulakum (miguu yenu) inapotamkwa pamoja na irabu jarr (yaani i), inaongezwa kwenye ruusakum (vichwa), basi hukumu yoyote itakayotajwa kwa ajili ya “vichwa” itahusu miguu pia. Hii haina tofauti yoyote na ilivyosemwa moja kwa moja: “imsahuu bi arijulakum” (pakeni miguu yenu). 105

Ushia Ndani ya Usunni

Mtu anaweza kudai kuwa ingawa kwa dhahiri kauli hiyo inaeleza kwamba arijulakum (miguu yenu) limeongezwa kwenye kichwa na lina hukumu ileile kama kichwa na miguu, sababu za nje195 zinaonyesha kuwa, miguu haina hukumu moja na kichwa na kwamba miguu inapaswa kuoshwa na sio kupakwa. Jibu letu ni kwamba, kwanza, kama itakavyojadiliwa baadaye, hakuna sababu kama hizo zinazoswihi na zisizokanushika.196 Pili, kama tukichukulia kwamba sababu hizo zipo, uthibitisho wao hauna yakini. Na kwa upande mwingine, usahihi wa maelezo uliomo kwenye Aya hiyo unafanya ubadilike kuwa pungufu kabisa, mbali na maneno ya Allah Aza wa Jallah ambayo ni bora katika madaraja ya ufasaha. Ikiwa ‘miguu’ haiunganishwi na ‘vichwa,’ haina hukumu zake, basi huenda lazima ingejumuishwa kwenye ‘mikono yenu’, na hivyo ioshwe. Lakini katika hali hii pia, kutamka ‘miguu yenu’ kwa irabu ya jarr itakuwa sio sahihi kilugha. Hoja pekee sahihi na ya wazi inayotolewa na baadhi ya watu katika kuhalalisha matumizi ya irabu jarr kwenye neno ‘miguu’ bila kuunganishwa na ‘vichwa’ ni jarr, kwa sababu ni nomino changamano. Wanasema, ‘miguu yako’ kwa hakika ina irabu ya nasb lakini kwa kuwa inapakana na ‘vichwa vyenu’ (sentensi) ambayo ina irabu jarr, imekuwa na sifa ile ile. Watu hawa wametoa mifano ya jarr kwa sababu ya nomino changamano iliyotajwa katika mashairi na methali za kale za Kiarabu.

Hoja Dhidi Ya Jarr Kuwepo Kwenye Nomino Changamano: Jibu limo ndani ya kitabu cha Hishamu kiitwacho Mughni Al-Labib, hukumu ya pili ya Sehemu ya Nane ambapo ameandika: 195 196

Yaani sababu za kidini mbali na aya hii tukufu. Sehemu ya “wudhu katika hadithi.” 106

Ushia Ndani ya Usunni

“Wanachuoni wanaamini kuwa jarr kuwepo kwenye nomino changamano hutumika mara chache sana kwa ajili ya kuelezea au msisitizo, lakini jarr kuwepo kwenye nomino changamano haiwezi ikatokea kwa sababu ya nomino zilizounganishwa na viunganishi, kwani viunganishi haviruhusu irabu kunyumbulishwa katika nomino inayofuata.”197 Sayraf na Ibn Jinni kimsingi wamekataa jarr kuwepo kwenye nomino changamano.198 Mtu anaweza akapinga ufafanuzi huu kwa kutoa mfano wa shairi la kale la Kiarabu; lakini bado, Ibn Hisham yeye mwenyewe alijibu pingamizi hilo katika Sehemu ya Nne ya Mughni Al-Labib akiwanukuu baadhi ya watu wanaosema kuwa ikiwa kuna kivumishi chenye irabu, kwa kawaida pamoja na irabu nasab, kimsingi huruhusiwa kuongeza nomino yenye irabu jarr. Wanatoa ushahidi kutoka katika shairi la kale la Kiarabu pia.199 Wakati neno lina maana ya wakati uliopita, huongezewa tu kwenye nomino nyingine, lakini haliwezi likaathiri irabu ya nomino hiyo. Sasa ni wazi kuwa jarr kuwepo kwenye nomimo sio sababu ya msingi. Kwa ujumla, tunahitimisha kwamba, kwanza baadhi ya wanasarufi kama vile Sayrafi na Ibn Jinni kimsingi wamekataa kabisa hukumu ya jarr kuwepo kwenye irabu changamano. Pili, kama tutaikubali hukumu hii, wanachuoni (kama vile Ibn Hishamu) wamesema kwamba kuna mifano michache sana katika hali ya maelezo na msisitizo, lakini sio katika kuhusiana na tabia ya mwanzo kama ilivyo kwenye suala letu. Aidha, vipi mtu anaweza kuitafsiri Qur’ani kwa kutumia uwezekano dhaifu kiasi hiki? Qur’ani ni kitabu fasaha zaidi chenye maneno ya Mwenyezi Mungu ambayo wanadamu na majini hawawezi kutoa mfano wake. Je huku sio Mughni Al-Labib, Jz. 2, uk. 895. Ibid 199 Mughni Al-Labib, Jz. 2, sehemu ya nne, Ma aftariqu fihi ismul fa’il wa sifat al-Mushabbaha, uk. 600. 197 198

107

Ushia Ndani ya Usunni

kuweka mwelekeo wa mtu binafsi usio sahihi kwenye Qur’ani Tukufu?

Mfano Mwingine Wa Jarr Kuwepo Kwenye Nomino Changamano: Baadhi ya watu wanaweza kusema kwamba hukumu hii iliyoko kwenye mjadala hutokea kwenye Aya kadhaa mbali na hii Aya ya wudhu, kama vile katika “wa huurun’iyinun” (56:22), ambamo kwayo “huur” inatamkwa pamoja na irabu ya jarr, ingawa kilugha haiwezi kuongezwa kwenye “biak’wabin” (kwa vikombe/mabakuli) kwa vile Aya haikumaanisha kwamba ‘vijana’ kuwazunguka pamoja na ‘warembo.’ Hivyo, lazima iwe na jarr kwa ajili ya changamano na “biak’wabin wa aba’ariyqa” na kuongezwa kwenye “wildanun mmukhalladuuna” ambayo ina irabu ya nasb. Vilevile katika Aya hii tukufu: “yursalu alaykumaa shuwadhun min nnaari wa nuhasun fala tantaswirani” (55:35), baadhi ya watu wametamka nuhasun pamoja na jarr, ambapo imeongezewa kwenye “shuwadhun” ambayo ina nasb. Wanahoji kwamba wanasarufi na watarjumi wanaamini kwamba kuithibitisha irabu ya jarr kwa kuwepo kwake kwenye nomino changamano ni uwezekano tu na sio sahihi kiukamilifu. Kuhusu msemo “huurun’iyinun”, Zamakhshari anasema: “Kama nomino mbili zinatamkwa zikiwa na irabu ya jarr, kuna uwezekano wa aina mbili: kwanza, kwamba imeunganishwa kwenye “fiy jannati na’iymi” (56:12). Pili, msemo huu umeunganishwa kwenye “akwabin” (vikombe/mabakuli) kwa sababu maana ya Aya huunga mkono hivyo. Kwa hiyo, kama ambavyo ni dhahiri, Zamakhshari hakuleta suala la jarr kuwepo kwenye nomino changamano. Uwezekano uliotajwa hapo juu umetajwa vilevile katika kitabu cha Mughni. Mwandishi wa Kashf amenukuliwa akisema: “jarr kuwepo 108

Ushia Ndani ya Usunni

kwenye nomino changamano ni uwezekano dhaifu au inakataliwa kabisa, kwa ambazo sio nomino changamano.” Bado watu wengine wametaja sababu nyingine kuhusu rijula (miguu) wakichukua irabu ya jarr, ili wakatae kupaka miguu. Wameeleza kwamba muungano wa rijula (miguu) na ra’asi (kichwa) sio kwa sababu ya kufanana kwao hukumu ya kupaka; bali kwa vile kuosha miguu kunaweza kusababisha matumizi mabaya (ya maji), ‘miguu’ imeunganishwa na ‘kichwa,’ kuonesha kwamba katika kuosha miguu, lazima kuwepo uangalifu ili maji yasipotee bure. Hii ni kauli dhaifu sana, kama ambavyo ni dhahiri kabisa. Hivyo, inakuwa wazi kwamba katika Aya hii tukufu ya wudhu, irabu ya jarr ya “rjula” (miguu) kwa ajili ya nomino changamano sio sahihi, na mchango pekee wa usahihi umeunganishwa kwenye “ruusakum” (vichwa vyenu), ambao huthibitisha usahihi wa kupaka miguu.

Matamshi Pamoja Na Irabu Ya Nasb (arjula): Endapo arjulakum (miguu yenu) inatamkwa pamoja na irabu ya nasb, hujulikana kwa mtu yeyote ambaye ni mzoefu wa lugha ya kiarabu kwamba imeunganishwa kwenye “ruusa” (vichwa). Kwa maneno mengine imeunganishwa kwenye nafasi yake katika sentensi hiyo, kwa vile “ruusa” peke yake, ni shamirisho ya kitenzi cha imsahuu (paka) katika sentensi na msisitizo wake ni irabu ya nasb. Kuunganisha nomino kwenye nafasi nyingine katika sentensi iliyopo kwenye vitabu vya nahau ya Kiarabu, na kuna ushahidi mwingi juu ya hilo. Kama mtu akisema “arjulakum” (miguu yenu) imeunganishwa na aydiyakum (mikono yenu) katika sentensi iliyopita, jibu letu ni 109

Ushia Ndani ya Usunni

kwamba, huu ni uwezekano wa nadra sana, kwa sababu sentensi ya mwanzo imekwisha na hakuna kinachotegemewa kufuata. Sentensi ifuatayo imeanzwa; na kuunganisha rajula kwenye sentensi ya mwanzo ni mbali na ufasaha (wa lugha). Kwa mashangao, baadhi ya watu wamedai kwamba tofauti na kuosha, idadi ya kupaka haina kikomo katika dini, na kwa vile “arjulakum” (miguu yenu) inakomea kwenye nguyu, lazima iunganishwe kwenye kitu ambacho hukumu yake ni kuosha, yaani, aydiyakum (mikono yenu). Hii ni hoja ya ajabu sana, kwa sababu ni sharti. Mtu ambaye huchukulia kupaka miguu kama lazima kuliko kuiosha, kwa hali yoyote ataichukulia kuwa na kikomo. Katika hali hii, sentensi mbili hizi zinakuwa zenye kupatana zaidi; kwa vile katika sentensi ya kwanza kuna viungo viwili vya mwili vya kuosha (uso na mikono), kimojawapo kikiwa na ukomo (mikono) na kingine bila ukomo (uso), na katika sentensi ya pili kuna viungo viwili vya mwili vya kupaka (kichwa na miguu) kimoja bila ukomo (kichwa) na kingine kina ukomo (miguu). Aidha, kuchukuana kwa matamshi haya mawili (jarr na nasb) kumeunganishwa kwenye mikono, kwa vile kwenye uwezekano wa kwanza, kwa uwazi tumethibitisha kwamba kutamka pamoja na irabu ya jarr, Aya hii tukufu huelekeza kwenye kujuzisha kupaka miguu. Madai kwamba kupaka humaanisha kuosha au ni kupaka iwapo ni kichwa, lakini kuosha miguu ni hoja isiyothibitishwa. Sababu yenyewe ni kwamba katika Aya hii na nyingine kama hii, ‘kuosha’ na ‘kupaka’ kumetumiwa tofauti kwa kila (kiungo) kimoja, kama baadhi ya watu walivyosema: “Katika Qur’ani kupaka kumetajwa, lakini katika hadithi kuosha kumechukuliwa kuwa ni wajibu.” Sentensi hii inaonesha kwamba kwa kupaka, wanamaanisha ‘kugusa na kiganja.’ Kwa kweli, wanaamini kile kilichomo kwenye hadithi ni kuosha na kwa hivyo kuiona Qur’ani na hadithi kuwa na tofauti ya wazi. 110

Ushia Ndani ya Usunni

Aidha, kama tukichukulia kwamba kupaka kuwa kunamaanisha kuosha, je, kuna ushahidi wowote kwenye Qur’ani peke yake mbali na ushahidi nje yake uliotolewa na baadhi ya watu? Je, kuna tofauti kati ya “wa msahuu biruusakum wa arjulakum” katika Aya ya wudhu na “faamsahuu biujuhakum wa aydiyakum minhu” katika Aya inayoelezea tayammum? Hii huangaza ubatilifu wa uthibitisho mwingine.

Wudhu katika hadithi za Mtume (s.a.w.w.): Baadhi ya watu wamedai kwamba hadithi huonesha wajibu wa kuosha miguu katika wudhu na hakuna hadithi sahihi zinazoonesha kupaka. Madai haya yamewafanya wathibitishe na watafsiri Aya hii ya wudhu kinyume na maana yake ya dhahiri. Hoja dhidi ya madai haya ni kwamba kuna hadithi sahihi nyingi sana zinazoelezea wajibu wa kupaka, na sio kuosha miguu. Wasomaji hapa wanaelekezwa kwenye baadhi ya hadithi zilizosimuliwa na Masunni: Imesimuliwa kutoka kwa Rifa’ah Ibn Rafi’ kwamba walikuwa na Mtume (s.a.w.w.) wakati aliposema: “Kwa kweli hakuna swala ya mtu inayokubaliwa mpaka awe amekamilisha wudhu kiukamilifu na kiusahihi, kama alivyoeleza Allah Aza wa Jallah, yaani, kuosha uso na mikono mpaka kwenye viwiko na kupaka kichwa na miguu mpaka kwenye nguyu.”200 Kama ambavyo ni wazi, hadithi hii imelezea kwa uwazi kwamba kichwa na miguu vinajuzu kupakwa. Al-Bukhari, Ahmad, Ibn Abi Shaybah, Ibn Abi Umar, AlBaghawi, Al-Tabarani, Al-Bawirdi na wengine wamesimulia kutoka 200

S unan Ibn Majah, Jz. 1, sehemu ya 57, hadithi ya 460 Na.453; Sunan Abi Dawud, Na. 730; Sunan Al-Nisa’i, Na. 1124; Sunan Al-Darimi 1295. 111

Ushia Ndani ya Usunni

kwa Abbad Ibn Tamim Al-Mazani akimnukuu baba yake akisema: “Nilimuona Mjumbe wa Allah (saw) akitawadha na akapaka miguu yake kwa maji.”201 Ibn Hajar Asqalani amesimulia hadithi hii katika wasifu wa Tamim Ibn Zayd Ansari, akisema: “Wasimuliaji wa hadithi hii wote ni waaminifu.” Maelezo ya hadithi hii ya kujuzisha kupaka miguu vilevile yako wazi. Imesimuliwa kutoka kwa Abu Matar kwamba alisema: “wakati mmoja wa mchana, nikiwa nimekaa msikitini karibu na Bab al-Rahman (mlango katika Msikiti wa Mji wa Kufa) pamoja na Amirul’Mu’minin Imamu Ali (as), mtu mmoja alikuja na akamtaka amuoneshe jinsi ya kutawadha kama alivyotawadha Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.). Ali (a.s) alimuita Qanbar (mtumishi wake) na akamuambia amletee jagi la maji. Kisha aliosha viganja vyake viwili na uso mara tatu. Kisha aliweka vidole mdomoni mwake (akasafisha meno yake) na akavuta maji puani mara mbili au mara tatu. Kisha akaosha mikono yake mara tatu na kupaka kichwa chake mara moja. Kisha akasema: “Ndani ya kinywa na pua ni kama uso na sehemu zao za nje ni kama kichwa (katika kutawadha).’ Kisha akapaka miguu yake mpaka kwenye nguyu huku maji yakidondoka kutoka kwenye ndevu zake mpaka kwenye kifua. Kisha alikunywa maji na akasema: “Yuko wapi yule mtu aliyeniuliza kuhusu wudhu wa Mtume (s.a.w.w.)? Wudhu wake ulikuwa hivi.” Katika Tahdhib Al-Tahdhib, Ibn Hajar amewataja Ibn Habban na Abu Matar miongoni mwa waaminifu. Hamran anasema: Uthman aliomba aletewe maji na akatawadha. kisha alitabasamu na akasema: “Je, utaniuliza kwa nini ninata201

Al-Isaba, Jz. 1, uk. 185, Na. 843. 112

Ushia Ndani ya Usunni

basamu?” Hivyo akaulizwa: “Haya, ni kitu gani kinakufanya utabasamu?” Alijibu: “Nilimuona Mtume (s.a.w.w.) akitawadha kama nilivyotawadha hivi punde; alichukua maji akasukutua na akavuta maji puani na akaosha mikono mara tatu na akapaka kichwa chake na juu ya miguu yake.”202 Hadithi hiyo hiyo inasimuliwa katika Kanz Al-Ummal na Abu Ya’li ananukuliwa akisema kwamba hadithi hii ni ya kweli.203 Abu Malik Ash’ari aliwaambia ndugu zake: “Njooni kwangu mnakili swala ya Mtume (s.a.w.w.).” Kisha aliomba aletewe maji ili atawadhe. Alivuta maji puani na akaosha uso wake mara tatu, na akaosha mikono yake kuanzia kwenye viwiko mara tatu, na akapaka kichwa na juu ya mguu wake. Kisha wakaswali.204 Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) alitawadha na akapaka juu ya kiatu na miguu yake.205 Imesimuliwa kutoka kwa Rubayyi kwamba alisema: “Ibn Abbas alikuja kwangu na akauliza kuhusu hadithi ambayo nimesimulia – ile inayosema kwamba Mtume (s.a.w.w.) aliosha miguu yake katika wudhu. Hivyo, Ibn Abbas akasema: “Watu hujiepusha na kuosha, ambapo sioni katika Kitabu cha Allah isipokuwa wajibu wa kupaka.”206 Kwa mujibu wa Al-Zawa’id: “Maandishi ya hadithi hii ni ya kweli.” Muhammad Ibn Jarir Tabari, katika Tafsiir yake ya Qur’ani Tukufu, anamnukuu Ibn Abbas akisema: “Wudhu una kuosha seh usnad Abi Shaybah, Jz. 1, uk. 18. na imesimuliwa takriban kama hivyo hivyo katika M Musnad Ahmad, Musnad Al-Asharah, Na. 391. 203 uk. 442 Na. 26886. 204 Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Na. 21825. 205 Sunan Abi Dawud, Jz. 1, uk. 41, Na. 160, Na. 138. 206 Sunan Ibn majah, Jz. 1, uk. 156, Na. 458, Na. 451; Musnad Ahmad, Na. 25773. 202

113

Ushia Ndani ya Usunni

emu mbili (uso na mikono) na kupaka sehemu mbili (kichwa na miguu).”207 Ibn Jarir Tabari anaandika tena katika Tafsir yake: 208 Humayd Tuwayl anasema: “Musa, mtoto wa Anas, alimuambia baba yake, ‘Ewe Abu Hamza! Hajjaj alituhutubia katika Ahwaz; alitukumbusha juu ya tohara (wudhu) akisema: ‘Osheni nyuso zenu na mikono yenu na pakeni vichwa na miguu yenu. Kwa kweli, hakuna kilicho kichafu sana katika mwili wa mwanadamu kama miguu, hivyo osheni miguu yenu sehemu zote.’ Anas akasema: ‘Allaha Aza wa Jallah amesema kweli, lakini Hajjaj amedanganya. Allah Aza wa Jallah anasema: ‘pakeni vichwa vyenu na miguu.’ Humayd anasema: ‘Anas mwenyewe anapopaka, hulowesha miguu yake.”209 Wasimuliaji wote wa hadithi hii wamethibitishwa kwamba ni waaminifu210 kama Ibn Kathir alivyofanya katika Tafsir yake. Kama unavyoona Anas Sahaba wa Mtume (s.a.w.w.), anamkana mtu ambaye amejuzisha kuosha miguu katika wudhu na anaamini tu kwamba Allah amejuzisha kupaka tu. Abi Ja’far amesema: “Pakeni juu ya vichwa.”211 Shi’bi ananukuliwa akisema: “Miguu ipakwe tu. Wewe huoni kwamba baadhi ya watu hupaka wakati wanapopaswa waoshe na kuacha sehemu ambazo ilikuwa lazima wapake?”212 Tafsir Tabari, Sehemu ya 6, uk. 82. Tafsir Tabari, Sehemu ya 2, uk. 82. 209 Katika kitabu chake, Al-Durr Al-Manthur, Suyuti anasimulia hadithi hii chini ya aya ya wudhu, iliyonukuliwa na Sa’id Ibn Mansur na Ibn Abi Shaybah 210 Tazama Tahdhib Al-Tahdhib. 211 Tafsir Tabari, Sehemu ya 6, uk. 82. 212 Tafsir Tabari, Sehemu ya 9, uk. 83. 207 208

114

Ushia Ndani ya Usunni

Imesimuliwa kwamba Ikramah alisema: “Miguu haipaswi kuoshwa, bali kupakwa.”213 Kuna aina mbalimbali za hadithi kama hizo: Kwa ufupi, hadithi nyingi zimesimuliwa kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.), Masahaba na wafuasi wao wakiamini kwamba kupaka ni wajibu. Kuhusu maelezo ya Qur’ani Tukufu juu ya wajibu wa kupaka na vilevile hadithi nyingi ambazo baadhi ni za kweli, je, ni sahihi kutoa hukumu ya kujuzisha kuosha miguu katika wudhu? Kama ikisemwa kwamba Aya ya Wudhu imeshushwa nguvu na hadithi, itajibiwa hivi: Kwanza, Aya ya Wudhu iko kwenye Sura ya AlMa’idah, na kama tulivyosema mwanzo, Sura na Aya hii iliteremshwa miaka ya mwisho ya uhai wa Mtume (s.a.w.w.), na kwa hiyo, na uwezekano wa kuzifuta ni mdogo. Pili, Hadithi zenye kupinga, zilizosimuliwa na Fakhr Razi na wengine ni mawdhuu,214 ambazo haziwezi kufuta Aya za Qur’ani Tukufu.

Ufumbuzi wa mwisho wa tatizo la hadithi za kuosha miguu: Kutatua kabisa tofauti kati ya hadithi zinazoelezea kuosha miguu (wakati wa kutawadha) kwa upande mmoja na Qur’ani Tukufu na hadithi zinazoelezea kupaka kwa upande mwingine, ni sahihi zaidi kusema kwamba iwapo hadithi zilizosimuliwa kutoka Mtume (s.a.w.w.) zinazojuzisha kuosha (miguu) ni sahihi, basi zote ni za wakati kabla ya kuteremshwa kwa Aya ya wudhu; na hivyo Aya hii 213 214

Tafsir Tabari, sehemu ya 6, uk. 82. Kwa mujibu wa upangaji wa madaraja ya hadithi, zimegawanywa katika mutaswilu (mfululizo) na mawdhuu (kuingiliwa). Hadith mutaswiluni ile ambayo imesimuliwa kutoka kwa wasimuliaji mbalimbali wa kila zama ambao wako mbali kutokana na upindishaji na makosa. 115

Ushia Ndani ya Usunni

tukufu na hadithi za kupaka zinazifuta hizi. Baadhi ya watu wamekuwa hawana habari na ukweli huu na wakatoa hukumu zilizotegemezwa juu ya hadithi zilizofutwa au kuamini juu ya hiyari ya kuosha au kupaka. Bado kuna wengine wamejuzisha vyote, kuosha na kupaka. Mtu anaweza kusema kwamba kuosha kumefikiwa kwa ijma,215 ambayo haiwezi kukataliwa. Kwa kujibu, hakuna ijma kama hiyo. Kwa kuiondolea mbali dhana hii, kurejea kwenye vitabu vya fiqh kunatosheleza. Kwa mfano, Bidayat Al-Hikmah, inaelezea kwamba hili ni suala la mgongano linalosomeka hivi: Wanachuoni wamekubaliana kwa pamoja kwamba miguu ni miongoni mwa viungo vya wudhu, lakini hawakubaliani juu ya namna ya kuiosha. Baadhi wanasema lazima ioshwe. Hawa ni wanachuoni wa Sunni. Wengine wanasema kilicho wajibu ni kuipaka (hawa ni wanachuoni wa Shia). Bado wengine wanasema kwamba vyote, kuosha na kupaka kunaruhusiwa na ni juu ya watu binafsi wenyewe kuamua.216 Vilevile, Ibn Qudamah anasema katika Al-Mughni kwamba kuosha miguu katika wudhu ni lazima kwa mujibu wa wanachuoni wengi. Kisha anasimulia kutoka kwa Imamu Ali, Ibn Abbas, Anas na Shi’bi kwamba kuipaka ni wajibu; na anasimulia hiyari kati ya kupaka na kuosha kutoka kwa Ibn Jabir. Nawawi, katika Al-Majmu’, anasema: “Wafuasi wetu (wa masahaba - tab’in) wamemnukuu Muhammad Ibn Jarir kama anayeamini katika hiyari kati ya kuosha na kupaka miguu. Khattabi amesimulia hivyo hivyo kutoka kwa Al-Jaba’i, Mu’tazila. Baadhi ya ambao huchukulia dalili za juu juu za hadithi wamejuzisha ruhusa ya vyote kuosha na kupaka.” 215 216

Kile amabcho kimekubaliwa na wanachuoni wote wa Kiislamu. Ibn Rushd, Bidayah Al-Mujtahid, iliyochapishwa Misr, Jz. 1, Kitab Al-Tahara, Kitab Al-Wudhu’, sehemu ya 2, swali la 10, uk. 14. 116

Ushia Ndani ya Usunni

Kama unavyoona, hakuna ijma kama hiyo iliyopo miongoni mwa wanachuoni wa Sunni, achilia mbali miongoni mwa Shia, kwa vile kutegemea juu ya kile kinachosimuliwa na Shia, Ahlul Bayt (as) wao wana ijma juu ya wajibu wa kupaka miguu katika wudhu. Lakini ni kiasi gani cha kupaka? Hiyo peke yake ni mjadala wa kuvutia, ambao huhitaji fursa pana na kwa vile nilitaka kuandaa makala hii kwa ajili ya mkutano, ninaahirisha mjadala huu hadi muda mwingine. Nakumbusha tu kwamba baadhi ya hadithi, kama zilivyotajwa kabla, husemeka: “Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alipaka kichwa chake na juu ya miguu yake.” Vilevile, hadithi mbalimbali kuhusu kupaka juu ya viatu huonesha kwamba kupaka miguu mpaka kwenye nguyu kunatosha. Aidha, utekelezaji wa ‘kupaka mpaka kwenye nguyu’ na kuiunganisha kwenye ‘vichwa vyenu’ katika Aya ya wudhu ni uthibitisho bora juu ya utoshelezaji wa kupaka juu ya miguu mpaka kwenye nguyu.

117

Ushia Ndani ya Usunni

Mapokezi Na Upotofu Katika Adhana (Wito wa Kwenye Swala)

dhana kilugha maana yake ‘tangazo,’217 kama ambavyo Allah Azza wa Jallah alivyoeleza katika Qur’ani Tukufu:

“Na ni tangazo litokalo kwa Allah na Mtume wake kwa watu katika siku ya hija kubwa, Allah na Mtume wake wako mbali na washirikina…” (9:3)

Katika dini, ‘adhana’ inatumika kutamka vifungu fulani vya maneno. Katika sura hii baadhi ya masuala kuhusu adhana yanajadiliwa kutengemeana na maandishi ya Sunni ikitegemewa kwamba yatakuwa ya manufaa kwa wale ambao wanafuata hoja na mantiki nzuri, zisizo za uigaji wa kibubusa, hivyo kuangazia baadhi ya mashaka yaliyosababishwa na uzingatiaji usiotosha kwenye maandishi ya hadithi, na kupelekea kwenye umoja wa Waislamu, insha’Allah. Faida ya mjadala huu ni kwa ndugu zetu Sunni kwa ajili ya kuelewa kwamba kile ambacho ndugu zao Shia wanakisema kuhusu adhana kinaungwa mkono na hadithi nyingi zilizosimuliwa na Sunni na kukubaliwa na wanachuo wakubwa na wasimuliaji wa hadithi.

217

ama ilivyo dondolewa katika Majma Al-Bahrayn; Adhana inatokana na neno Idhn, K likimaanisha ilmu au ruhusa. Kuhusiana na asili ya neno hili, kuna uwezekano wa aina mbili: (1) muundo wake wa asili ni Idhan, ambalo maana yake ni imani na utoaji’ (2) inaweza kuwa Adhan. 118

Ushia Ndani ya Usunni

Shi’a Na Mwanzo Wa Kidini Wa Adhana: Wanachuoni wote wa Imamiyyah (Shia), wafuasi wa Ahlul Bayt (as) wanaamini kwamba adhana imeanza kwa amri ya Allah na ufunuo kwenye moyo wa Mtume (s.a.w.w.). Hadithi mbali mbali zimesimuliwa kutoka kwa Ahlul Bayt (as) kuunga mkono maana hii. Kulayni, katika Al-Kafi, anasimulia: Imamu Baqir (as) anasema: “Wakati Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) alipopelekwa mbinguni (katika Miiraj) na kufika kwenye Al-Bayt Al-Ma’mur,218 wakati wa Swala uliingia. Hivyo, Jibrail aliadhini na kukimu. Mtume (s.a.w.w.) alisimama mbele na malaika pamoja na mitume walipanga safu nyuma yake.219 Imamu Sadiq (as) alisema: “Wakati Jibril aliposhuka kwa Mtume (s.a.w.w.) akiwa na adhana, kichwa chake kitukufu kilikuwa juu ya mguu wa Ali. Jibril aliadhini na kukimu. Wakati Mtume (s.a.w.w.) alipozindukana kwenye hali yake ya kawaida alimuuliza Ali ‘Je, umeisikia hiyo?’ ‘Ndio!’ alijibu. ‘Je umehifadhi maneno yake?’Mtume (s.a.w.w.) akauliza tena. Ali akajibu: ‘Ndio!’ Mtume (s.a.w.w.) akamuambia: ‘Muite Bilal na umfundishe adhana.’ Ali alimuita Bilal na akamfundisha adhana.220 Hadithi hizi mbili zinajumuisha kuadhini kulikofanywa mara mbili na Jibril, mara ya kwanza kwa ajili ya Mtume (s.a.w.w.) wakati wa Miraji yake mbinguni na mara ya pili kwa ajili ya tangazo la kidini. Kuzingatia lazima kuchukuliwe kwa ukweli kwamba marudio ya ufunuo hata kama ni mara mbili, ni muhimu sana. Al-Bayt Al-Ma’mur ni msikiti mwenza wa Ka’ba Tukufu huko mbinguni ambao kwamba malaika huuzunguka wakati wote. 219 Al-Furu’ min Al-Kafi, Dar Al-Kutb Al-Islamiyyah, Jz. 3, Bab bada’a Al-Adhan wa AlIqamah wa fadhlaha wa thawabahuma, uk. 302, hadithi ya 1 na ya 2. 220 Ibid 218

119

Ushia Ndani ya Usunni

Mtazamo wa Masunni: Masunni kwa ujumla wana mitazamo miwili kuhusu mwanzo wa adhana katika dini, bila kujali sehemu zake muhimu; asili ya adhana ni (1) ufunuo au (2) ni ndoto. Katika kitabu chake kiitwacho AlMabsut, Sarakhsi anasema: Abu Hafs Muhammad Ibn Ali anakataa kwamba asili ya adhana ni ndoto. Anasema: “mnashambulia moja ya dalili za mwanzo za dini kwa kusema kwamba imethibitishwa kwa ndoto. Kamwe! Bali, wakati Mtume (s.a.w.w.) alipochukuliwa mpaka kwenye Masjid AlAqsa na alizungukwa na mitume wengine, malaika aliadhini na kukim na Mtume (s.a.w.w.) (saw) aliswali pamoja nao. Inasemekana Jibrail alishuka na adhana.”221 Katika Umda Al-Qari fi Sharh Sahih Al-Bukhari, imeandikwa kwamba Zamakhshari amenukuu baadhi ya watu kwamba adhana iliteremshwa kwa Ufunuo wa Mwenyezi Mungu, sio ndoto.222 Katika Al-Bahr Al-Ra’iq. Tunasoma: “Asili ya adhana ni adhana ya Jibrail na iqama katika usiku wa kupaa mbinguni kwa Mtume (s.a.w.w.), wakati Mtume (s.a.w.w.) alipoongoza Swala ya malaika na roho za mitume. Kisha ndoto ya Abdullah Ibn Zayd inatajwa.223 Hadithi mbali mbali zilizosimuliwa na wasimuliaji wa Sunni huthibitisha kwamba asili ya adhana imeteremshwa kwa wahyi, sio ndoto. Wakati wa kupaa kwa Mtume (s.a.w.w.) kwenda mbinguni, Allah aliiteremsha adhana kwake, hivyo aliposhuka alimfundisha Jz. 1, uk. 128. Jz. 5, uk. 107. 223 Jz. 1. uk. 268. 221 222

120

Ushia Ndani ya Usunni

Bilal.224 Kama unavyoona, hadithi hii hutambulisha ufunuo (wahyi) kama asili ya adhana katika usiku wa kupaa kwa Mtume (s.a.w.w.) kwenda mbinguni. Sio kitu kinacho husika na suala la ndoto, kwa vile wale wanaosimulia ndoto wanaijua kwamba ilitokea Madina, muda mrefu baada ya Hijra ya Mtume (s.a.w.w.) (kuhamia Madina) wakati Uislamu ulipoimarishwa, Swala, Zaka zikaanzishwa katika dini, sheria za kiitikadi zilianzishwa, na masuala ya ruhusa (halali) na makatazo (haramu) yakawekwa.225 Huu ulikuwa ni wakati ambapo Miraji ya Mtume (s.a.w.w.) ilifanyika kabla ya Hijra – kutoka Masjid Al-Haram; kwa hiyo, kama ambavyo hadithi hii na nyingine zinazofanana na hii hutamka, adhana ilianzishwa kidini miaka mingi kabla ya Hijra.226 Ibn Hajar Asqalani katika ufafanuzi wake wa Sahih Bukhari, na vilevile Halabi, katika Sirah, wanakubali tamko hili wakisema: “Kuna hadithi zinazotamka kwamba adhana ilianzishwa kabla ya Hijra mjini Makka.227 Kipingamizi pekee anachotoa Ibn Hajar kwenye hadithi iliyonukuliwa na Ibn Umar ni kwa ajili ya kuwepo Talha Ibn Zayd katika andishi lake. Anasema kuhusu Talha: “Anakataliwa.” Lakini kama mtu atachunguza maandishi ya hadithi zinazounga mkono ndoto (kama asili ya adhana), wataonekana watu ambao hawako tofauti sana na Talha Ibn Zayd, au wabaya zaidi kuliko yeye. Kwa hiyo, hakuna maana ya kupendelea hadithi zinazohusisha ndoto. 224

at’h Al-Bari, Dar Al-Kutub, Al-Ilm, 1410, Jz. 2, Kitab Abwab Al-Adhan, Bab Bad’at F Al-Adhan, uk.100, tafsiri nyingine: Toleo la nne, Dar Al-Ihya’ Al-Turath Al-Arabi, uk. 62. Dhana hiyo hiyo inanukuliwa na Muttaqi Hindi kutoka kwa Tabrani kutoka kwa Ibn Umar. Tazama: Kanz al-Ummal, Jz. 8, uk. 329, Na. 23138.

Sirah ya Ibn Husham, Jz. 2, uk. 154. Fat’h Al-Bari, Jz. 2, Kitab Al-Adhan, Bab bada’a Al-Adhan, uk. 62 na 63. 227 Sirah Halabi, Jz. 2, uk. 296, Bab “Bada’a” Al-Adhan wa Mashru’iyyatih.” 225 226

121

Ushia Ndani ya Usunni

Anas alisimulia kwamba wakati swala ilipofanywa wajibu, Jibrail alimuarisha Mtume (s.a.w.w.) kuadhini kwa ajili ya swala.228 Kutegemeana na hadithi hii, wakati huo huo ambapo utekelezaji wa swala uliwekwa, adhana nayo ilianzishwa. Kwa upande mwingine, swala ilianzishwa mwanzo kabisa wa ujumbe wa Mtume (s.a.w.w.) hivyo, asili ya adhana haihusiani kabisa na ndoto. Aisha alisema kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisema: “Wakati nilipopaa kwenda mbinguni, Jibraili aliadhini. Malaika wakafikiri kwamba alitaka kuongoza swala, lakini alinipitisha mbele na niliongoza swala.229 …(Imamu Ali alisimulia): Wakati Allah alipotaka kumfundisha Mjumbe Wake adhana, Jibraili alimletea Mtume (s.a.w.w.) kipando kiitwacho Buraq na Mtume (s.a.w.w.) akampanda… kisha malaika alitokeza na kuadhini, Allahu Akbar…Kisha malaika akaushika mkono wa Mtume (s.a.w.w.) ili aongoze swala.”230 Baada ya kusimulia hadithi hii, Ibn Hajar anasema: “Ziyad Ibn Mundhir Abu Al-Jarud anatajwa katika maandishi ya hadithi hii; ameachwa.” Kwa kumjibu Ibn Hajar, lazima isemwe kwamba Abu Al-Jarud anahusika na mizozo – mabishano, lakini hana mashaka kama wale ambao wamo katika hadithi za ndoto. Hivyo, hakuna maana yoyote ya kupendelea hadithi za ndoto kuziacha hizi (za wahyi). Sufyani Al-Layl alisimulia kwamba baada ya kile kilichotokea kwa Imamu Hasan (as) alimfuata huko Madina. Huko, mjadala 228

Ibn Hajar Asqalani, Fat’h Al-Bari, toleo la kwanza. Dart al-Ma’rifa, J. 2. uk.

100. I bn Hajar Asqalani, Fat’h Al-Bari, toleo la kwanza. Dart al-Ma’rifa, J. 2. uk. 100. 230 Ibn Hajar Asqalani, Fat’h Al-Bari, toleo la kwanza. Dart al-Ma’rifa, J. 2. uk. 100; toleo la nne, Dar-Al-Turath, uk. 62. 229

122

Ushia Ndani ya Usunni

kuhusu adhana ulijitokeza. Baadhi walisema asili ya adhana ilikuwa ni ndoto ya Abdullah Ibn Zayd. Hasan Ibn Ali (as) akasema: “Hadhi ya adhana ni kubwa kuliko hiyo. Jibraili alitamka maneno ya adhana, kila moja mara mbili na akamfundisha Mtume (s.a.w.w.) na akaqimu mara moja na akamfundisha.”231 Harun Ibn Sa’d anasimulia kutoka kwa Shahid, Zayd Ibn AlImam Ali Ibn Al-Husein, kutoka kwa mababu zake kutoka kwa Imamu Ali (a.s.) kwamba Mtume (s.a.w.w.) alijifundisha adhana katika usiku wake wa Miraji wakati swala ilipowajibishwa juu yake.232 Abu’l-Ala alisema: “Nilimuambia Muhammad Ibn Hanafiyyah: tunaamini kwamba asili ya adhana ni ndoto ya mtu kutoka Answar.” Muhammad Ibn Hanafiyyah alipinga kwa nguvu na akasema: “Mnashambulia moja ya mizizi ya Uislamu na mafundisho yake, chukulia kwamba adhana ilikuwa asili yake ni ndoto ya mmoja wa Answar ambapo ndoto yaweza kuwa kweli au uwongo, na wakati mwingine ni njozi ya makosa.” Nikasema: “Nilichosema kuhusu adhana ni cha kawaida katika umma.” Akajibu: “Kwa jina la Allah hiyo ni rai ya uwongo.”233 Ni wazi kwamba Abd Al-Razzaq amesimulia kutoka kwa Ibn Jurayi kwamba Ata’ amesema, “hakika, adhana iliteremshwa kutoka kwa Allah, Azza wa Jallah.”234 Kwa upande mwingine, baadhi ya hadithi zinahusisha chanzo cha adhana na ndoto kutoka kwa Answar aitwaye Abdullah Ibn Zayd l-Mustadrak, Maktaba Al-Matbu’at Al-Islamiyyah, Beirut, Jz. 3, uk. 171, A Kitab Ma’rifa Al-Sahaba, Fadha’il Al-Hasan Ibn Ali (as). 232 Tahawi amedondoa hadithi hii katika Mushkil Al-Athar. Vilevile Ibn Mardiwiyh ameinukuu kutoka kwa Muttaqi Hindi katika Kanz Al-Ummal. Tazama: Kanz Al-Ummal, Sehemu ya 6, uk. 277, Hadithi 397 (iliyonukuliwa katika Al-Nass wa Al-Ijtihad, uk. 205). Al-Musannaf, Jz. 1, uk. 456, Na. 1775 (iliyonukuliwa kutoka Al-I’tisam, uk. 30). 233 Al-Sirah Al-Halabiyyah, Jz. 2, uk. 297 (iliyonukuliwa kutoka Al-I’tisam, uk. 29). 234 Al-Musannaf, Jz. 456, Na. 1775 (imenukuliwa kutoka Al-I’tisam, uk. 30) 231

123

Ushia Ndani ya Usunni

ambaye kuhusu yeye Tirmidhi anasema: “Kwa kweli hatujui chochote kuhusu Abdullah Ibn Zayd ambacho amesimulia kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) isipokuwa hadithi hii moja tu kuhusu adhana.” Vilevile anamnukuu Bukhari akisema: “Hakuna hadithi iliyosimuliwa na Abdullah Ibn Zayd isipokuwa hii moja.”235 Bukhari na Muslim hakuzinukuu hadithi hizi katika Sahih zao,236 na hata Hakim hakuzitaja katika Mustadrak yake. Kwa hiyo, ni wazi kwamba hadithi hizi hazikukubaliwa kwa upande wa wanachuoni hawa wawili. Hakim anasema:237 “Abdullah Ibn Zayd ndiye aliota ndoto ya adhana; na wanachuo wa Kiislamu kwa dhahari wameikubali. Lakini kwa sababu ya tofauti miongoni mwa wasimuliaji, haikutajwa katika Sahih mbili.”238

Kuichunguza Hadithi Ya Ndoto: Wakati Mtume (s.a.w.w.) alipowaamuru Waislamu kutengeneza kengele kwa ajili ya kuwaita watu kwenye swala, nilimuona mtu kwenye ndoto yangu akinizunguka huku akiwa na kengele mkononi mwake. Nilimuuliza: “Ewe mja wa Allah! Utaniuzia kengele hii?” ‘unaitaka kwa ajili ya nini?’ aliuliza, nikamjibu: “Kwa ajili ya kuwaita watu kwenye swala.” Akaniuliza tena: ‘Je, unataka mimi nikufundishe kitu kilicho bora zaidi kuliko kengele?’ Nikasema, “Ndio Tahdhib Al-Kamal, Jz. 14, uk. 541. Sahih A-Bukhari na Sahih Muslim 237 Al-Mustadrak Jz. 3, uk. 336. 238 Allamah Sharaf Al-Din anaandika: “Hapa Hakim anasema kitu ambacho kinaonesha imani yake katika ubatilifu wa hadithi zinazotambulisha ndoto kama asili ya adhana. Anasema: “Sababu iliyowafanya Masheikh wawili (Bukhari na Muslim) wasiitaje hadithi ya Abdullah Ibn Zayd kuhusu ndoto na adhana ni kwamba kifo cha Abdullah kilitokea kabla ya kuanzishwa kwa adhana.” Hiki ndicho ambacho kabisa Hakim anakielezea katika sehemu ya 4, uk. 348; tazama Al-Nass wa Al-Ijtihad, uk. 202. 235 236

124

Ushia Ndani ya Usunni

ningependa.” Akasema: ‘sema maneno haya: Allahu Akbar (Allah ni Mkubwa) mara nne; Ash’hadu An la Ilaha Illa Allahu (nashuhudia kwamba hakuna mungu ila Allah) mara mbili; Ash’hadu Anna Muhammadan Rasuul Allah (nashuhudia kwamba Muhammad ni Mjumbe wa Allah) mara mbili; Hayya Ala al-Swalat (harakisheni kwenye Swala) mara mbili; Hayya Ala al-Falah (harakisheni kwenye uwongofu) mara mbili; Allahu Akbar (Allah ni Mkubwa) mara mbili; La Ilaha Illa Allahu (hakuna mungu ila Allah) mara moja.’”239 “Kisha alitulia kidogo na akaongeza: ‘Wakati unaposimama kwa ajili ya kuswali, unaweza ukasema: Allahu Akbar (Allah ni Mkubwa) mara mbili; Ash’hadu An la Ilaha Illa Allahu (nashuhudia kwamba hakuna mungu ila Allah) mara moja; Ash’hadu Anna Muhammadan Rasuul Allah (nashuhudia kwamba Muhammad ni Mjumbe wa Allah) mara moja; Hayya Ala al-Swalat (harakisheni kwenye Swala) mara moja; Hayya Ala al-Falah (harakisheni kwenye uwongofu) mara moja; Allahu Akbar (Allah ni Mkubwa) mara mbili; La Ilaha Illa Allahu (hakuna mungu ila Allah) mara moja.” Wakati wa asubuhi nilipoamka, nilikwenda kwa Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) na nikamjulisha nilichoota. Mtume (s.a.w.w.) akasema: ‘Kwa hakika hiyo ni ndoto ya kweli, Insha’Allah, nenda na Bilal ukamfundishe ulichoota, kwani ana sauti nzuri kuliko yako.’ Nilikwenda na Bilal na kumfundisha adhana na akaadhini kwa sauti. Umar Ibn Al-Khattab aliisikia adhana akiwa nyumbani. Alitoka mbio huku nguo ikimburuzika chini akisema: “Naapa kwa jina la Allah Ambaye amekuteuwa wewe kwa haki kwa ajili Utume kwamba mimi pia niliota alichokiota yeye.” Mjumbe wa Allah akasema: “Shukurani zimuendee Allah.” 239

Sunan Abi Dawd, Kitab Al-Salat, Bab Kayfa Al-Adhan, Na. 421. 125

Ushia Ndani ya Usunni

Bayhaqi ananukuu kutoka nyororo za wasimuliaji mpaka kumfikia Muhammad Ibn Yahya kwamba kati ya hadithi zilizosimuliwa na Abdullah Ibn Zayd kuhusu adhana, hakuna iliyokuwa sahihi kama hii iliyosimuliwa na Muhammad Ibn Is’haq kutoka kwa Muhammad Ibn Ibrahim Al-Taymi kutoka kwa Muhammad Ibn Zayd, kwa sababu Muhammad aliisikia hadithi hii kutoka kwa baba yake. Sasa tunajadili usahihi wa maandishi ya hadithi hii, kuanzia kwa Muhammad Ibn Is’haq ambaye ni mtu wa kwanza katika nyororo ya wasimuliaji. Al-Darqutni anaandika hivi kuhusu yeye: “Wanachuoni wakubwa wamekuwa na ubishani kuhusu yeye. Hayuko thabiti, ingawa anachukuliwa kama msimuliaji.”240 Vilevile, Ahmad Ibn Hanbal amemchukulia Muhammad Ibn Is’haq kama mwenye mashaka katika hadithi nyingi. Abu Dawud anasema: “Nimemsikia Ahmad Ibn Hanbal akisema kuhusu Muhammad Ibn Is’haq: “Alikuwa ni mtu ambaye alikuwa akisimulia hadithi kwa haja (whim). Alichukuwa vitabu vya wasimuliaji wengine na kufuatisha hadithi zao katika kitabu chake mwenyewe.”241 Vilevile, Al-Muruzi anasema: “Ahmad Ibn Hanbal alisema: “Muhammad Ibn Is’haq alipindisha ukweli. Wakati alipofika Baghdad, haikufanya tofauti kwake amma kusimulia hadithi kutoka kwa Kalbi au wengine.”242 Hanbal ibn Is’haq anasema: “Nilimsikia Ahmad ibn Hanbal akisema: ‘Maneno ya Ibn Is’haq sio thabiti.’”243 Vilevile Abdullah ibn Ahmad anasema: “Sijamuona baba yangu akizichukulia haditi za Ibn Is’haq kama sahihi; bali alibadilisha hadithi zake.” Aliulizwa: “Je, Hadithi za Ibn Is’haq zaweza kutegemewa?” Alijibu: “Haziwezi kutegemewa.” Ayyub Ibn Is’haq ibn Samiri anasema: “Nilimuuliza Ahmed: ‘Je, utakubali hadithi iliyosimuliwa Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 43 na 44. Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Hydar Abad 1326, Jz. 9 uk. 43. 242 Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 43 243 Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 44. 240 241

126

Ushia Ndani ya Usunni

na Ibn Is’haq peke yake?’ Alisema: ‘hapana. Naapa kwa jina la Allah! Nilimuona akisimulia mazungumzo ya kundi katika moja ya hadithi bila ya kutofautisha mazungumzo ya kila mmoja.’”244 Kuhusu Ibn Is’haq, Al-Maymuni anasimulia kutoka kwa Ibn Mu’in: “Alikuwa mwenye mashaka.”245 Al-Nisa’i anasema kuhusu yeye: “Sio mtu imara.”246 Maandishi ya hadithi hii vilevile yana makosa kwa upande wa Muhammad Ibn Ibrahim Ibn Al-Harith Al-Taymi ambaye kutoka kwake Ibn Is’haq amesimulia hadithi hii. Al-Aqili ananukuu kutoka kwa Abdullah Ibn Ahmad, kutoka kwa baba yake ambaye alisema kuhusu Muhammad Ibn Ibrahim: “Katika hadithi zake mna chuki. Anasimulia hadithi zisizojulikana.”247 Aidha, maandishi ya hadithi tuliyonayo hurudi nyuma mpaka kumfikia Abdullah Ibn Zayd ambaye kuhusu yeye mitazamo ya Tirmidhi na wengine imetajwa. Kwa ajili ya kuchunguza vipengele vingine vya maandishi haya na kuzipitia upya hadithi nyingine zilizosimuliwa kuhusu ndoto kuwa ndio asili ya adhana, unaweza rejea kwenye Al-Nass wa’lIjtihad, suala la 23, Al-I’tisam bil Kitab wa’l-Sunnah, mjadala juu ya Al-Tathwib fi Adhan Salat Al-Fajr na Tadhkira Al-Fuqaha, Jz. 3, uk. 38 na 39.

Mfululizo wa Matukio ya Adhana Na Iqamah: Wanachuoni (ma-Fuqah) wa Sunni wana migongano mingi kuhusiana na mfululizo wa matukio ya adhana na Iqamah. Ibn Rushd Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 43. Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 44. 246 Ibid 247 Ibn Hajar, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 6. 244 245

127

Ushia Ndani ya Usunni

anasema: “Wanachuoni wana ubishani juu ya adhana, huku wakishikilia mitazamo minne tofauti.”248 Akiwa amezitaja njia hizi nne, anasema: “Sababu ya mitazamo hii tofauti inayoshikiliwa na makundi haya manne ni hadithi mbali mbali zilizosimuliwa kuhusiana na suala hili na tofauti ya njia za kawaida miongoni mwa jamaa wa kila kundi juu ya muda.”249 Ambapo bado, tofauti kubwa miongoni mwa wanachuoni wa Shia na Sunni iko katika masuala mawili; moja ni iwapo hayya alaa khayr al-Amal (harakisheni kwenye kitendo kilicho bora) ni sehemu ya adhana na iqamah, na nyingine ni kama tathwib inaruhusiwa katika adhana au la.

Hayya Alaa Khayr al-Amal: Mbali na mengi ambayo yamesimuliwa kutoka kwa Ahl al-Bayt (as) kuhusu kuijumuisha hayya alaa khayr al-Amal kwenye adhana na iqamah, hadithi kadhaa zimesimuliwa na Masunni. Bayhaqi katika kitabu chake Al-Sunan Al-Kubra, kuna sura inayoitwa, “Mlango: Hadithi kuhusu hayya alaa khayr al-Amal.” Hapa tunataja baadhi ya hadithi hizi kama zilivyonukuliwa kutoka kwenye Al-Sunan AlKubra na vyanzo vyingine na kisha kuleta baadhi ya uthibitisho wa wanachuoni wa Sunni kwa hilo. Ibn Umar alikuwa akisema katika adhana. Allahu Akbar na Ashhadu An La Ilaha Illa Allahu kila tamko mara tatu. Kisha, alisema hayya alaa khayr al-Amal baada ya Hayya Ala al-Falah. Maneno ya hadithi hii, kama ilivyosimuliwa katika Al-Muwatta na Muhammad Ibn Al-Hasan Al-Shaybani ni: “Malik alisimulia kutoka kwa Nafi na alisimulia kutoka kwa Ibn Umar kwamba… nk.”250 Kuhusu Bidayat Al-Mujtahid wa Nahaya Al-Muqtasid, Dar Ibn Hazm, Sehemu ya 1, Kitab Al-Salat, Sura ya 11, fi Ma’rifa Al-Adhan wa Al-Iqamah, uk. 206 249 Ibid 250 Toleo la pili, uk. 55 248

128

Ushia Ndani ya Usunni

tofauti za kawaida miongoni mwa ndugu zetu Masunni ambao wanaweza wakahoji usahihi wa hadithi wa maandishi ya hii, ni kwamba Bukhari pia ameandika kuhusu maandishi haya: “Maneno sahihi zaidi ya hadithi hii ni yale yaliyosimuliwa na Malik kutoka kwa Nafi kutoka kwa Ibn Umar. Hakim amenukuu maelezo haya kutoka kwa Bukhari kutoka kwa Muhammad Ibn Ismail Al-Bukhari.251 Ibn Hajar pia ameitaja katika wasifu wa Nafi katika kitabu chake Tahdhib AlTahdhib. Ibn Uma wakati akiwa safarini alikuwa haadhini; bali alikuwa akisema: Hayya Alaa al-Falah, na wakati mwingini: Hayya Alaa Khayr al-Amal. Muhammad Ibn Sirin, alisema kuhusu Ibn Umar: “Ibn Umar alikuwa akisema Hayya Alaa Khayr al-Amal katika adhana,” Nasir Ibn Dha’luq amesimulia hivyo hivyo kuhusu Ibn Umar wakati wakiwa safarini, kama alivyonukuu kutoka kwa Abu Umamah. Ibn Hamza katika kitabu chake Al-Muhalla, anaandika: “Naam hakika imethibitishwa kwamba Ibn Umar na Ibn Umamah, mtoto wa Sahl Ibn Hunayf, wamekuwa wakisema katika adhana: Hayya Alaa Khayr alAmal; na hili limethibitishwa kwa maandishi sahihi zaidi.”252 Ali Ibn Husein (as) alikuwa akiifuatisha Hayya Alaa al-Falah kwa Hayya Alaa Khayr al-Amal katika adhana na kusema: “Mwanzo wa adhana253 ulikuwa kama hivi.”254 Halabi katika Sirah, anasema: “Ibn Umar na Zayn Al-Abidin Ali Ibn Husein (as), baada ya Hayya Alaa al-Falah walikuwa wakisema Hayya Alaa Khayr al-Amal.”255 Wakati Ibn Umar alipokuwa akisema Hayya Alaa al-Falah katika Kutoka Ma’rifat Ulum Al-Hadith, uk. 53, imenukuliwa kwamba: “Ingawa Hakim na wengine hawaridhishwi na maelezo haya.” 252 Al-Muhalla Jz. 3, uk. 160. 253 Adhana iliyoteremshwa kwa Mtume (s.a.w.w.) na Jibrail. 254 Al-Sunan Al-Kubra, Jz. 1, uk. 424 na 425. 255 Jz. 2, uk. 110 (iliyonukuliwa kutoka kwenye Al-Nass wa Al-Ijtihad, uk. 207.) 251

129

Ushia Ndani ya Usunni

adhana, aliifuatishia kwa Hayya Alaa Khayr al-Amal. Kisha alisema Allahu Akbar…256 Mhariri wa kitabu hicho (Sirah) anaandika tanbihi chini ya ukurasa: “Hadithi hii imesimuliwa na Ibn Abi Shaybah kutoka kwa Ibn Ajlan na Ubaydullah kutoka kwa Nafi kutoka kwa Ibn Umar.”257 Wasimuliaji waliotajwa na Ibn Abi Shaybah kwa ujumla wote wanakubaliwa na wanachuoni wa Sunni.258 Bilal alikuwa akisema: Hayya Alaa Khayr al-Amal wakati wa swala ya Fajr, lakini Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) alimuamrisha aseme Al-Salat Khayrun Min al-Nawm (swala ni bora kuliko usingizi) badala yake.259 Tatizo pekee lilooneshwa na mwandishi wa Majma al-Zawa’id kuhusu hadithi hii ni kuwepo kwa Abdul-Rahman Ibn Ammar Ibn Sa’d miongoni mwa wasimuliaji. Hata hivyo, kwa kurejea kwenye vitabu vya Ilm-Rijal, inakuwa wazi kwamba hakuna mtu yeyote aliyemkataa moja kwa moja. Ibn Habban katika kinyume chake, amemchukulia yeye kuwa miongoni mwa wasimuliaji waaminifu. Inavutia kwamba licha ya hadithi hizi sahihi zilizoandikwa kwenye vitabu sahihi zaidi vya Sunni, Ibn Taymiyah anasema: “Hayya Alaa Khayr al-Amal imeongezwa na wazushi (watu wa bid’a).”260 Nawawi ameikataa kwenye Majmu. Tatizo kubwa ambalo baadhi ya watu wamelitaja kuhusu Hayya Alaa Khayr al-Amal ni kwamba utekelezaji huo wa Ibn Umar na Abu Umamah, ambao ni masahaba wa Mtume (s.a.w.w.), sio thabiti na hadithi hizo kuhusu utekelezaji wao huo sio za mfululizo wa moja kwa moja. Al-Musannaf, Jz. 1, uk. 460, Na. 1786. Al-Sunan Al-Kubra, Jz. 1, uk. 145. 258 Ili kuchunguza kuhusu wasimuliaji hawa tazama: Tahdhib Al-Tahdhib. 259 Nur Al-Din , Ali Ibn Abu Bakr Haythami, Majma al-Zawa’id. Dar Al-Kutb AlIlmiyyah. Beirut 260 Imenukuliwa kutoka Ta’liq ya Muwatta, uk. 55, Na. 92. 256 257

130

Ushia Ndani ya Usunni

Lazima isemwe, kwa kujibu kwamba, kwanza, baadhi ya watu huchukulia hadithi na mazungumzo ya masahaba kuwa ni thabiti, kama ambavyo inanukuliwa kutoka kwa Abu Hanifah: “Tunafuata kila tunachorithi kutoka kwa masahaba na kuchunguza yale ya wafuasi wao na tunaweza kuwapinga.” 261 Sarakhsi pia anasema katika Usul: “Wanachuoni wetu, wote wa mwanzo na waliokuja baadae hawatofautiani katika ukweli kwamba mazungumzo ya Sahaba ni thabiti katika suala ambalo haliwezi kupatikana kwa Qiyas.”262 Katika kusema Hayya Alaa Khayr al-Amal bila ya shaka yoyote hakuna analojia (yaani kufanana na chochote). Pili, katika baadhi ya hadithi, ambazo mwanzo zimedondolewa na wengine, Hayya Alaa Khayr al-Amal imehusishwa kwenye wakati wa Mtume (s.a.w.w.) na utetezi wake mwenyewe.263 Kwa mujibu wa hadithi hizi, Mtume (s.a.w.w.) aliamuru kubadilisha Hayya Alaa Khayr al-Amal kwa Al-Salat Khayrun Min al-Nawm katika swala ya Fajr; bado hili halina madhara kwenye kusudio letu, kwa vile kama ilivyo dhahiri katika hadithi, mbadala huu ni kwa ajili ya adhana ya swala ya Fajr. Kwa hiyo, adhana ya swala nyingine lazima ijumuishe Hayya Alaa Khayr al-Amal kama ilivyoelezwa kwenye hadithi hiyo hiyo. Aidha, hadithi hii iko kinyume na hadithi ambazo hukataa that’wib katika adhana na huonesha kwa uwazi hmad Ibn Abi Salh Al-Sarakhsi, Usul, toleo la kwanza. 1414, Dar Al-Kutub A Al-Ilmiyyah, Beirut, J. 1, uk. 313. 262 Usul J. 2, uk. 110. 263 Qushji, Mwanachuoni mkubwa wa Sunni, ananukuu kutoka kwa Umar kwamba Hayya Alaa Khayr al-Amal ilikuwa ni kawaida katika zama za Mtume (s.a.w.w.). Anasimulia kwamba Umar alisema katika khutba: “Vitu vitatu vilikuwa ni vya kawaida wakati wa Mtume (s.a.w.w.) ambavyo mimi navikataza nakuvitolea adhabu: ndoa ya muda (mut’ah) , Hajj tamattu na kusema Hayya Alaa Khayr al-Amal katika adhana.” Kisha Qushji anasema: “ Hili sio kosa kwa Umar kwani upinzani wa mwanachuoni kwa mtazamo wa mwingine katika masuala ya sheria haichukuliwi kama bid’a.” Tazama: Sharh Tajrid, uk 408. 261

131

Ushia Ndani ya Usunni

kwamba Al-Salat Khayrun Min al-Nawm ni kitu kilichoongezwa baada ya Mtume (s.a.w.w.) (saw).264 Welekeo wa ufutaji wa Hayya Alaa Khayr al-Amal vilevile ni kitu kisichowezekana, kwani kama ingelikuwa hivyo, Ibn Umar, Abu Umamah na wengine wangejua na ingekuwa haina maana kuitaja katika adhana yao. Aidha, hadithi zilizosimuliwa kutoka kwa Ahlul Bayt (as) husisitiza kwamba Hayya Alaa Khayr al-Amal ni sehemu kubwa ya adhana katika nyakati zote, ambayo imeteremshwa kwa mtukufu Mtume (s.a.w.w.).265

I menukuliwa kutoka kwa Ibn Abbas kwamba Umar, Khalifa wa pili, aliamuru kuiondoa Hayya Alaa Khayr al-Amal kwa hofu kwamba watu wataacha Jihad (vita takatifu) na badala yake kugeukia kwenye swala. Ili kuwafanya Waislamu wasipuuze Jihad, alikataza Hayya Alaa Khayr al-Amal na badala yake akaamuru Al-Salat Khayrun Min al-Nawm. Lakini ubora wa swala juu ya matendo mengine ya ibada ni ukweli unaopatikana katika hadithi nyingine, kujitegemea kwa adhana, na Uislamu unajua filosofia ya kanuni zake. Katika Sunan yake, Bayhaqi anamnukuu Mtume (s.a.w.w.) akisema: “Jueni kwamba amali bora kwenu ninyi ni swala.” Tazama: Al-Sunan Al-Kubra, Jz. 1, uk. 457. 265 Jami’ Ahadith Shia, Kitab Al-Salat, Sura ya 17 juu ya “adad fusul Al-adhan wa Al-Iqamah wa kiyfiyyatiha wa ilaliha” (maneno ya adhana na iqamah, ubora wake na uthibitisho). 264

132

Ushia Ndani ya Usunni

Mjadala Juu Ya Tathwib (Al-Salat Khayrun Min al-Nawm)

uala la pili la mgongano miongoni mwa wanachuoni wa Sunni na Shia ni tathwib. Vilevile kuna mgongano miongoni mwa wanachuoni wenyewe wa Sunni. Imesemekana kwamba, tathwib maana yake ni rudi na kwa hiyo ni kurudi ili kuita kwenye swala. Wakati unapotolewa wito wa Hayya Alaa al-Salat, watu huitwa kwenye swala; wakati Al-Salat Khayrun Min al-Nawm inapotamkwa, kuna kurudi kwenye neno lilelie ambalo maana yake ni kuita kwenye swala. Imenukuliwa kutoka kwa Al-Mughrib kwamba hadithi ya tathwib ni wito uleule wa Al-Salat Khayrun Min al-Nawm katika swala ya Fajr mara mbili na wa hivi karibuni ni Al-Salat Al-Salat (swala, swala) au Qaamat Qaamat (swala imesimamishwa). Maana nyingine ya tathwib ni kusema Hayya Alaa al-Salat na Hayya Alaa al-Falah kila moja mara mbili kati ya adhan na iqamah.”266 Vyovyote iwavyo, maana yoyote itakayokuwa ya tathwib, haikujumuisha katika adhana na iqamah, bali ni kitu ambacho kimeongezwa baadae. Kwa vile maana ya kawaida ya tathwib ni kusema Al-Salat Khayrun Min al-Nawm tunalenga kwayo katika mjadala huu. Ibn Rushd katika Bidayah Al-Mujtahid, kuhusu mgongano juu ya suala hili anasema: Wanachuoni hawakubaliani iwapo Al-Salat Khayrun Min alNawm lazima isemwe katika adhana ya asubuhi au la. Wengi wao wanasema kwamba lazima isemwe, lakini baadhi yao hawakubaliani na hilo, kwa vile haikuwa hivyo katika adhana ya Mtume (s.a.w.w.). Shahi’i huamini hivyo. Tofauti katika suala hili ni kwamba iwapo 266

Al-Mabsut, Jz. 1, uk. 130; Al-Mughni, Jz. 1, uk. 420; Al-Sharh Al-Kabir, Jz. 1, uk. 399. 133

Ushia Ndani ya Usunni

maneno haya yalisemwa zama za Mtume (s.a.w.w.) au za Umar.267 Ibara ifuatayo imenukuliwa kutoka kwenye Al-Muhadhab: Kwa ajili ya adhana ya asubuhi, baada ya Hayya Alaa al-Salat na Hayya Alaa al-Falah, tathwib - Al-Salat Khayrun Min al-Nawm lazima iongezwe mara mbili. Lakini katika hukumu za hivi karibuni, kusema maneno haya hakutakiwi.268 Katika Al-Majmu, imeandikwa kwamba Abu Hanifah hakukubali tathwib katika njia hii, na katika Sharh Kabir baadhi ya watu kama vile Ibn Umar, Hasan, Malik, Sufyan Thawri, Is’haq na Shafi’i wanaamini katika tathwib (katika maana yake ya kawaida). Abu Hanifa alisema: “Tathwib kati ya adhana na Iqamah kwa ajili ya swala ya asubuhi ni kuisema Hayya Alaa al-Salat na Hayya Akaa al-Falah kila moja mara mbili.”269 Takribani kauli kama hiyo hiyo imesimuliwa katika Al-Mughni.270 Hata hivyo, katika vitabu vyote, hadithi ya Abu Muhdhurah imetolewa kwa ajili ya tathwib. Hadithi hii inasema: “Kwa ajili ya swala ya asubuhi, lazima useme: Al-Salat Khayrun Min al-Nawm…” Lazima iwekwe akilini kwamba baadhi ya watu wameichukuilia tathwib kama nje ya adhana. Katika Al-Mabsut, baada ya kunukuu hadithi, Sarakhsi anasema: “Hadithi hii ni hoja kwa tathwib kuwepo baada ya adhana (sio sehemu ya adhana).”271 Baada ya misitari kadhaa, anasema: “Watu waliitengeneza hii tathwib.272 Watu wa huko Kufa waliongeza Al-Salat Khayrun Min al-Nawm kwenye adhana na wakaweka tathwib kati ya adhana na iqamah mara mbili kama Hayya Alaa al-Falah. Bidayat Al-Mujtahid, Jz. 1, uk. 106. Al-Majmu, Jz. 3, uk. 99. 269 Al-Mughni na Al-Sharh Al- Kabir, Jz. 1, uk. 399. 270 Ibn Qudama, Al-Mughni, uk. 420. 271 Al-Mabsut, Jz. 1, uk. 130. 272 Ibid 267 268

134

Ushia Ndani ya Usunni

Kwa vile sasa mgongano huu wa wanachuoni wenyewe wa Sunni kuhusu tathwib umekuwa wazi, tunahitimisha kwamba tathwib na hata Al-Salat Khayrun Min al-Nawm haimo katika adhana na kuitamka kati ya adhan na iqamah hakupendekezwi kabisa kwa sababu hakuna kilichofunuliwa kuhusiana nacho, wala hakuna pendekezo lolote kuhusiana na hilo kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.). Isipokuwa ni maneno yaliyowekwa katika adhana baada ya Mtume (s.a.w.w.) na baadhi ya Masahaba kwa matamanio yao binafsi. Ushahidi wa kutosha, utakaojadiliwa baadae, upo kwenye hadithi za Sunni kuthibitisha madai yetu.

Mitazamo Ya Wanachuoni Juu Ya Asli Ya Tathwib: Imamu Malik anasema katika Muwatta: “Imesimuliwa kwetu kwamba mnadi swala alikuja kwa Umar kwa ajili ya Swala ya Asubuhi na akamkuta amelala; akasema: ‘Swala ni bora kuliko usingizi (AlSalat Khayrun Min al-Nawm).’ Kwa hiyo Umar akaamuru maneno haya yajumuishwe kwenye adhana ya Swala ya Asubuhi.”273 Kama ambavyo inaonekana, kwa uwazi imetajwa katika hadithi hii kwamba Al-Salat Khayrun Min al-Nawm ni nyongeza kwenye adhana iliyofanywa na Umar na si asili ya adhana ya Uislamu. Hivyo Muhammad Ibn Al-Hasan Al-Shaybani, katika Al-Muwatta, anasisitiza kwamba Al-Salat Khayrun Min al-Nawm haihusiani na adhana. Msimamo wake haswa ni kwamba “Al-Salat Khayrun Min al-Nawm hutamkwa baada ya adhana na kwa vile sio sehemu ya adhana, sio wajibu kuongeza maneno hayo.274 Al-Muwatta, toleo la pili Tahqiq Abdul Wahhab Abdul Latif, Kitab Al-Nida Lissalat uk. 55. 274 Ibid 273

135

Ushia Ndani ya Usunni

Suyuti katika Tanwir Al-Hawalik, akielezea maneno ya hadithi hii, anasema: Kile ambacho Malik amesimulia kutoka kwa Umar kimesimuliwa vilevile na Al-Darqutni katika Sunan yake pamoja na hati mbili za maandishi; moja imesimuliwa na Waki, katika kitabu chake Musannaf, kutoka kwa Muhammad Ibn Ajlan kutoka kwa Nafi kutoka kwa Umar ambaye alimuagiza muadhini wake hivi: “Wakati ukifika Hayya Alaa al-Falah katika Adhana ya Asubuhi, lazima useme Al-Salat Khayrun Min al-Nawm mara mbili.”275 Zurqani anasimulia suala hilo hilo katika kitabu chake Ta’liqah.276 Waandishi wa wasifu wakubwa wa Sunni wamewathibitisha wasimuliaji katika nyororo zote za hadithi, na kwa ujumla hakuna uwongo katika maandishi ya hadithi yaliyodondolewa na wanachuoni wa Sunni.277 Kuhusu Al-Salat Khayrun Min al-Nawm, Shawkani ananukuu kutoka Al-Bahr Al-Zukhar kama ifuatavyo: Wakati Umar alipobuni maneno haya, mtoto wake akamuambia: “Hii ni bid’a.” Wakati Ali aliposikia maneno haya alisema: “Usiongeze chochote kwenye adhana.” Mwandishi wa Al-Bahr Al-Zukhar, baada ya kudondoa hadithi ya Mahdurah na Bilal anasema: “Kama tathwib ingekuwa imeruhusiwa kidini, Ali, Ibn Umar na Tawus wasingeikataa.” Kama hitimisho kutoka kwenye hadithi hizi, tunakubali suala hili la (tathwib), kwamba sio la kidini, bali huwa likisemwa kama sehemu ya nyongeza ya adhana.278 Imesimuliwa kutoka kwa Abu Hanifah kutoka kwa Hammad kutoka kwa Ibrahim katika Jami Al-Masnid… Nilimuuliza kuhusu Tathwib naye akajibu: “Watu wametengeneza tathwib na wametengeneza kitu kizuri. Tathwib hujumuisha kusema: Al-Salat Khayrun Min al-Nawm mara mbili, baada ya adhana.” Imamu Muhammad Tanwir Al-Hawalik, Jz. 1, 93. Al-Ta’liqah, Jz. 1, uk. 25 (iliyonukuliwa kutoka Al-Nass wa Al-Ijtihad). 277 Kwa wasifu wa kila mmoja tazama: Tahdhib Al-Tahdhib. 278 Nayl Al-Awtar, Jz. 2, uk. 43. 275 276

136

Ushia Ndani ya Usunni

Ibn Hasan Shaybani ameidondoa hadithi hii katika kitabu chake Athar kutoka kwa Abu Hanifah akisema: “Hii ni kauli ya Abu Hanifah na tunaifuata.”279 Imesimuliwa kutoka kwa Ibn Uyyanah kutoka kwa Al-Layth kwamba Mujahid alisema: “Nilikuwa pamoja na Ibn Umar wakati tuliposikia mtu mmoja akitamka tathwib ndani ya msikiti. Ibn Umar akasema: “Hebu natuondoke zetu kutokana na bid’a hii.”280 Abu Dawud anasimulia tukio hili kutoka kwa Mujahid kuhusu Swala ya Mchana au ya Jioni.281 Ibn Jurayj anasema: “Hasan Ibn Hafs alinifahamisha kwamba Sa’d, muadhin, alikuwa wa kwanza kutamka Al-Salat Khayrun Min al-Nawm. Hiyo ilikuwa zama za ukhalifa wa Umar. Mwanzoni Umar alimuambia kwamba hiyo ni bid’a, lakini baadae yeye mwenyewe akaikubali. Bilal hakuadhini zama za Umar.”282 Ibn Jurayj anasema: “Hasan Ibn Muslim alinijulisha kwamba mtu mmoja alimuuliza Tawus: ‘Ni lini mara ya kwanza Al-Salat Khayrun Min al-Nawm ilitamkwa.’ Alijibu: ‘Hiyo haikutamkwa wakati wa Mtume (s.a.w.w.). Baada ya kufariki kwake, katika zama za Abu Bakr, Bilal alisikia maneno haya kutoka kwa mtu ambaye sio muadhin. Hivyo, alijifundisha na kuadhini adhana pamoja na maneno hayo kuanzia hapo mpaka sasa. Abu Bakr aliishi kwa muda mfupi baada ya tukio hili. Kisha katika zama za Umar, yeye (Umar) alisema: ingekuwa vizuri kama tungemzuia Bilali kutokana na hicho alichobuni.’ Lakini kwa Jami Al-Masanid, Jz. 1, uk. 296 (kama ilivyonukuliwa kutoka kwenye Al-I’tsam) Al-Musannaf, Jz. 1, uk. 475. 281 Sunan Abi Dawud, Jz. 1, uk. 148, Na.453. 282 Kanz Al-Ummal, Jz. 8, uk. 357, Na. 23251. 279 280

137

Ushia Ndani ya Usunni

dhahiri alisahau suala hili na watu wanaadhini pamoja na maneno haya mpaka sasa.”283 Ingawa tofauti kidogo inaonekana kati ya hadithi ya kwanza na ya pili, zinashirikiana kwenye dhana ileile; yaani, tathwib na AlSalat Khayrun Min al-Nawm ilianzishwa baada ya Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.). Vyovyote iwavyo, hadithi ya Malik pamoja na maandishi ya Al-Darqutni na ushuhuda wa wanachuoni wakubwa wa Sunni vinatosheleza kuthibitisha hilo.

Uchunguzi Wa Hadithi Za Tathwib: Hadithi zinazoishia kwa kuthibitisha Al-Salat Khayrun Min alNawm zote ni za dhana ya uwongo kutokana na maandishi yao. Hadithi hizi takribani zote zimesimuliwa na Abu Dawud na Al-Nisa’i kutoka kwa Abu Mahdhurah kama ilivyotajwa katika Al-Mughni,284 Al-Sharh Al-Kabir 285 na Al-Majmu.286

Hadithi ya Nisa’i: Katika Sunan Al-Nisa’i, hadithi yenyewe ni kama ifuatavyo: “Suwayd Ibn Nasir amesema: ‘Abdullah amesimulia kutoka kwa Sufyan kutoka kwa Ibn Ja’far kutoka kwa Abi Salman kwamba Mahdhura alisema: niliadhini kwa ajili ya Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) na katika adhana ya asubuhi nikasema: Al-Salat Khayrun Min alNawm.’”287 Maandishi ya hadithi hii katika Sunan Bayhaqi yako kaIbid, Jz. 8, uk. 357, Na. 23252. Al-Mughni, Jz. 1, uk. 420. 285 Al-Mghni na Al-Sharh Al-Kabir, Jz. 1, uk. 399. 286 Al-Majmu, Jz. 3, uk. 99. 287 Sunan Al-Nisa’i, Jz. 2, Bab Al-Tathwib fi Al-Adhan, uk. 13. Nisa’i anasimulia hadithi hii pamoja na maandishi mengine, ambayo nayo hufika kwa Sufyan. 283 284

138

Ushia Ndani ya Usunni

tika mtindo huu: “Ilisimuliwa kwetu kutoka kwa Sufyan Thawri kutoka kwa Abu Ja’far kutoka kwa Abu Sulaiman…” Kwa hiyo, Abu Salman amebadilishwa kwa Abu Sulaiman. Bayhaqi anaendelea: “Jina la Abu Sulaiman ni Hammam Mu’adhin (muadhini).”288 Katika maandishi haya, Abu Salman au Abu Sulaiman ameitwa Hammam Mu’adhin na ni mtu asiyejulikana. Yote yale ambayo ameyaleta Ibn Hajar kuhusu mtu huyu ni kwamba: “Inasemekana kwamba jina la Salman Mu’adhin ni Hammam na anasimulia hadithi kutoka kwa Ali na Abu Mahdhurah. Abu Ja’far Farra na Ala Ibn Salih Kufi wanasimulia hadithi kutoka kwake.”289 Mbali na tatizo lilowekwa na Abu Sulaiman kuhusu maandishi ya hadithi hii, baadhi wanaamini kwamba Abu Ja’far ambaye jina lake liko kwenye hadithi hii hajulikani na sio mtu yuleyule aitwaye Abu Ja’Far Al-Farra’. Nisa’i mwenyewe amelitaja suala hili katika Sunan.

Hadithi ya Abu Dawud: (1) Musaddad alitusimulia kutoka kwa al-Harith Ibn Ubayd kutoka kwa Muhammad Ibn Abd al-Malik Ibn Abu Mahdhurah kutoka kwa baba yake kwamba babu yake alisema: “Ewe Mjumbe wa Allah! Nifundishe namna unavyoadhini!” Mtume (s.a.w.w.) alishika kichwa changu na akasema: “Sema hivi…” alitamka maneno ya adhana moja baada ya jingine mpaka alipofikia Hayya Alaa al-Falah; na kisha akasema: “Ikiwa ni Swala ya Asubuhi, sema: Al-Salat Khayrun Min al-Nawm.290 Al-Sunan Al-Kubra, Jz. 1, uk. 422. Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 12, uk. 114. 290 Sunan Abu Dawud, Jz. 1, uk. 136, Na. 421. 288 289

139

Ushia Ndani ya Usunni

Katika maandishi ya hadithi hii, Kuna Muhammad Ibn Abd al-Malik ambaye Ibn Hajar anasimulia hadithi ya Qattan: “Ni mtu asiyetambulika na hakuna mtu aliye wahi kusimulia hadithi kutoka kwake isipokuwa Harith.” Baada ya kunukuu hadithi ya Thawri na Harith Ibn Ubayd iliyosimuliwa na Muhammad Ibn Abd al-Malik, Ibn Hajar anamnukuu Abdul Haq akisema: “hatuwezi kuyatolea ushahidi maandishi haya.”291 Harith Ibn Ubayd vilevile anahusika na mgongano huu.292 (2) Al-Hasan Ibn Ali, anayefahamika kwa jina la Abu Ali, alitusimulia kutoka kwa Abu Asim na Abd al-Razzaq kutoka kwa Abu Jurayj kwamba Uthman Ibn Sa’d alisimuliwa kutoka kwa baba yake na mama wa Abd al-Malik Ibn Abu Mahdhurah kwamba Abu Mahdhurah anazungumza kutoka kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) kwamba Asalat Khayrun Min al-Nawm inatamkwa mara mbili katika adhana ya asubuhi…293 Pia katika hadithi hii, Uthman Ibn Sa’d na baba yake hawajulikani isipokuwa kwa hadithi hii.294 Mama wa Abd al-Malik vilevile hajulikani. (3) Al-Nufayli ametusimulia kutoka kwa Ibrahim Ibn Ismail Ibn Abd al-Malik kwamba alimsikia babu yake, Abu Mahdhurah, akisema katika Swala ya Fajr Al-Salat Khayrun Min al-Nawm.295 Maandishi haya vilevile sio sahihi, kwa vile Ibrahim Ibn Ismail Ibn Abd al-Malik ameshutumiwa kwa uwazi kabisa.296 Kwa kuhitimisha kutokana na hadithi zilizosimulia kuhusu tathwib, lazima isemwe kwamba, kwanza, kama tujuavyo, maandishi Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 9, uk. 317, Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 2, uk. 149, 293 Sunan Abu Dawud, Jz. 1, uk. 136, Na. 422. 294 Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. 7, 117; Jz. 3, uk. 451; Jz. 12, uk. 483. 295 Sunan Abu Dawud, Jz. 137, Na. 426. 296 Tahdhib Al-Tahdhib, Jz. uk. 105. 291 292

140

Ushia Ndani ya Usunni

ya hadithi hizi yana mashaka na hayakubaliki. Pili, hata kama hadithi hazichukuliwi kama zenye mashaka, pasi na shaka yoyote haziwezi kufuatwa. Sababu ni kwamba ziko kinyume na zile za kweli zinazoeleza kwamba Al-Salat Khayrun Min al-Nawm ni maneno yaliyoongezwa kwa idhini ya watu wenyewe, baada ya wakati wa Mtume (s.a.w.w.). Kwa matokeo hayo, makundi ya hadithi zote hizo si sahihi na hivyo kutokubalika. Kwa hiyo, hakuna uthibitisho wa kujumuisha tathwib katika adhana, au mapendekezo yake baada ya adhana.

Ushuhuda Wa Uwalii wa Ali (as) Katika Adhana: Kwa kuhitimisha mjadala (wa adhana) katika sura hii, nanukuu maelezo ya utafiti wa Allamah Sharaf Al-Din, katika Al-Nass wa’l-Ijtihad, kufafanua suala la “ushuhuda wa uwalii wa Ali (as) katika adhana”: “Kwa mtazamo wetu sisi wafuasi wa Imamiyah, adhana ina maneno (matamshi) kumi na nane; Allahu Akbar mara nne; Ash’hadu An la ilaha illa Allahu mara mbili; Ash’hadu Anna Muhammad Rasul Allahu mara mbili; Hyya Alaa al-Salat mara mbili; Hayya Alaa al-Falah mara mbili; Hyya Alaa Khayr alAmal mara mbili; Allahu Akbar mara mbili; La ilaha illa Allahu mara mbili.” Iqamah imeundwa kwa maneno kumi na saba; Allahu Akbar mara mbili; Ash’hadu An la ilaha illa Allahu mara mbili; Ash’hadu Anna Muhammad Rasul Allahu mara mbili; Hyya Alaa al-Salat mara mbili; Hayya Alaa al-Falah mara mbili; Hayya Alaa Khayr al-Amal mara mbili; Qad Qaamat al-Salat mara mbili; Allahu Akbar mara mbili; La ilaha illa Allahu mara mbili.” 141

Ushia Ndani ya Usunni

Utukuzaji kwa Muhammad na watu wa nyumbani kwake, kwa kusema: Allahumma Salli Alaa Muhammad wa Aali Muhammad baada ya kulitaja jina la Mtume (s.a.w.w.) kumependekezwa kama ambavyo pia ni kukamilisha shuhuda hizo kwa kushuhudia Uwalii na Uimamu wa Ali kwenye adhana na iqamah. Yeyote yule ambaye amekataa ushuhuda wa Uwalii wa Ali katika adhana, akiichukulia kama bid’a, amefanya kosa na imani isiyo ya kawaida. Muadhini katika Uislamu [kwa kawaida] huongeza maneno mwanzoni na mwishoni mwa adhana – maneno ambayo hayatokani na dini, lakini bado sio bid’a na kuyaongeza haikatazwi. Sababu ni kwamba muadhini hayachukulii maneno haya kama sehemu ya maneno ya adhana, na huyaongeza kwa sababu tu ya hoja za jumla.297 Ushuhuda wa Uwalii wa Ali unahusika na hoja hizi za jumla. Aidha, maneno mafupi kutoka kwa watu wenyewe hakubatilishi adhana na iqamah.298 Kwa hiyo, kuyatamka haya wakati wa adhana na iqamah haikatazwi…299 Kwa hiyo, kwa vile kumtaja Ali (as) ni ibada, hakuna shaka yoyote kuhusu upendeleo wa kutaja jina lake kwa ujumla na hususan oja za jumla ni sababu za kidini zinazoelezea kanuni za jumla bila mifano maaluum, H kama ambavyo hadithi za kweli huona kwamba kutaja jina la Ali (as) katika adhana kunapendekezwa. Hoja kama hizo ni thabiti mpaka iwe hakuna sababu nyingine mahususi za kuondoa adhana kwenye kanuni hizi. Hivyo kutaja jina la Ali katika adhana hupendekezwa pia. (Mhariri) 298 Wanachuo wakubwa wa Sunni wanakubaliana wote kwa pamoja kwamba, nyongeza ya maneno wakati wa adhana ni sahihi na hakuharibu adhana. Kama ilivyotajwa katika Fat’h Al-Bari: “Ruhusa ya kuongeza maneno katika adhana imechukuliwa kutoka kwenye maelezo ya Bukhari.” Ibn Mundhir anasimulia ruhusa ya kuongeza maneno katika adhana kutoka kwa Urwa, Ata, Hasan, Qutada na Ahmad. Nakha’i na Awza’i wanakubaliana kuhusu ruhusa hii. Ingawa huichukulia kama isiyofaa. Ibn Hanifa, Malik na Shafi’i pia wanairuhsu, lakini huchukulia kuifuta kuwa inafaa zaidi. Mtu pekee anayekataza kuingizwa maneno katika adhana ni Thawri. Tazama: Fat’h Al-Bari, Abwab Al-Adhan, Bab Al-Kalam fi Al-Adhan, uk. 80, (Mhariri) 299 Allamah Sharaf Al-Din, Al-Nass wa Al-Ijtahad uk. 207 & 208. 297

142

Ushia Ndani ya Usunni

katika adhana. Kama ambavyo Muttaqi Hindi anavyosimulia katika Kanz Al-Ummal. “Kutaja jina la Ali ni ibada.”300

Kukusanya Swala Kwa Wakati Mmoja: Moja ya masuala ambayo huhitaji uzingatiaji mkubwa wa wachunguzi na hususan suala ambalo ni dhahiri katika sehemu za hijja kama Makka na Madina, ni kwamba Masunni wengi, hata wasafiri wao husali swala zao katika nyakati tano tofauti na Mashia wanazisali kama Jam’ Taqdim301 au Jam’ Ta’khir.302 Tofauti hii inashangaza sana watu ambao hawajui masuala ya kihadithi na kifiqh na vilevile kwa Masunni walio wengi ambao wamezoea kutenganisha kati ya nyakati hizi tano. Wakati wa msimu wa hijja, nilikutana na kijana mmoja mchuuzi mjini Madina ambaye kwa asili alikuwa Mturuki. Aliniuliza: “Kwa nini Wairani hawaswali swala yao ya magharib?” Jibu rahisi sana la kumridhisha katika muda huo mfupi ilikuwa kwamba wao ni wasafiri na inaruhusiwa kwao (wasafiri) kuchelewesha swala ya Magharib na kuiswali pamoja na swala ya Isha.303 Ufafanuzi zaidi ulikuwa hauwezekani katika muda huo mfupi, lakini inaweza ikajadiliwa kwa kina pamoja na wanachuoni ili kuwafahamisha watu kuhusiana na hilo, na hivyo kuondoa baadhi ya rai za uwongo. Hili bila shaJ z. 11, uk 601, Na. 32894; Jami Al-Saghir, Na. 4332; Ibn Asakir amesimulia hadithi hii katika “Tarikh Dimashq” (Historia ya Damscus) pamoja na maandishi thabiti (Jz. 42. uk. 356). 301 Jam’ taqdim, au kutanguliza, ni kuswali swala ya Alasir baada tu ya swala ya Adhuhuri na kusali swala ya Isha baada tu ya swala ya Magharib. 302 Jam’ Ta’khir au kuchelewesha, ni kuswali swala ya Adhuhuri na Alasir zote pamoja wakati wa Alasir, na kuswali swala ya Magharib na Isha kwa pamoja wakati wa Isha. 303 Mwandishi wa Al-Bahr Al-Ra’iq anasema: “Nimeona watu wengi, hususan wakati wa hijja, wakiswali swala mbili pamoja na wamefanya hivyo wakimfuata Shafi’i; tazama Jz. 1, uk. 267. Bila shaka, aina ya safari inayoruhusu hilo inapasika kwenye mjadala. 300

143

Ushia Ndani ya Usunni

ka linawezekana kama wanachuoni hawakuathiriwa na tabia hii ya kawaida ya mambo yalivyo katika jamii, ambayo kwa bahati mbaya wakati mwingine hutokea. Ukisukuku304 wa mawazo katika akili za watu kimsingi ilikuwa ni moja ya matatizo makubwa yaliyowataabisha mitume kama historia inavyoonesha. Makafiri wananukuliwa katika Qur’ani wakisema: “Bali wanasema: Hakika sisi tuliwakuta baba zetu wanashika dini makhususi, basi na sisi tunaongoza nyayo zao.” (43:22)

Kwa hiyo basi, wote Shia na Sunni lazima wafahamu kwamba baadhi ya kanuni zao walizozizoea ambazo huchukuliwa tu kuwa ni sahihi, kwa kweli sio bayana katika Uislamu; bali hawana hata maandishi ya kweli. Sababu ya kuwepo kwa tabia hizi za kuzoeleka imekuwa ni hukumu za wanachuoni wakubwa kwa baadhi ya mambo, na kuchukuliwa kisiasa katika mengine mengi, wakati ambapo hukumu hizohizo hazikuwa za kawaida huko nyuma na zimekuwa tu mbadala fulani mbali na nyingine. Cha kushangaza, kanuni hizi za kimazoea ziko wazi hata katika mambo ya kiibada ya kila siku ya Waislamu, kama wudhu, swala, nk. Uchungu ulioje! Waislamu ambao wameona wudhu wa Mtume (s.a.w.w.) na swala yake kila siku, wanatofautiana kiasi hicho hata katika masuala yaliyo wazi kama kufunga mikono katika swala. Baadhi wanakataza hilo, wengine wanaliona hilo kama lisilofaa na wengine wanaliruhusu hilo na bado wengine wanaona hilo linafaa. Baadhi wanasema mikono lazima iwekwe juu ya kitovu, wengine wanasema chini ya kitovu na kadhalika na kadhalika, wakati ambapo Mtume (s.a.w.w.) aliswali swala tano kila siku mbele ya Waislamu wote na akasema:

304

Kung’ang’ania mambo ya zamani 144

Ushia Ndani ya Usunni

‫صلوا كما رأيتمونى أُصلي‬ َ “Swalini kama mnavyoniona mimi nikiswali.”305

Sababu yoyote iwayo kwa mizozano hii, na bila kujali kuthibitika kwao au kutothibitika kwao, ni dhahiri kwamba uwazi wa jambo lolote kwa ajili ya kundi mahususi kwa njia yoyote ile, uthibitisho wake ni kwa mujibu wa Qur’ani na hadith. Katika mjadala huu, tutajadili, yatokanayo na yale yaliyotajwa, kusali swala kwa kuzikusanya pamoja na wakati haswa ili kuweka wazi kwamba kukusanya swala kwa wakati mmoja kunaruhusiwa katika hali zote, kwa mujibu wa hadithi sahihi za Masunni. Kwa kweli, Swala za Adhuhuri na Alasiri na halikadhalika Magharibi na Isha zina wakati mmoja.

Nyakati za Swala Kwa Mujibu Wa Qur’ani Tukufu: Allah Aza wa Jallah, anasema katika Qur’ani Tukufu:

َّ َّ ِ ُ‫الص اَل َة لِ ُدل‬ َ ‫ْل َو ُق ْر‬ ‫آن‬ َّ ‫أَ ِق ِم‬ ِ ‫س إِلَى َغ َس ِق اللي‬ ِ ‫وك الش ْم‬ َ ‫آن ْال َف ْج ِر َك‬ َ ‫ْال َف ْج ِر إِ َّن ُق ْر‬ ‫ان َم ْشهُو ًدا‬ “Simamisha Swala jua linapopinduka mpaka giza la usiku, na (kusoma) Qur’ani alfajiri. Hakika Qur’ani ya alfajiri imekuwa ni yenye kushuhudiwa.” (17:78) 305

Al-Sunan Al-Kubra, Jz. 2, uk. 345. 145

Ushia Ndani ya Usunni

Katika Aya hii tukufu, Allah Aza wa Jallah anaamuru swala ziswaliwe kuanzia jua linapopinduka mpaka giza la usiku na vilevile anaamuru kuswali swala ya alfajiri, akieleza kwamba Swala ya Afajiri inashuhudiwa na malaika wa usiku na mchana. Ukiangalia lugha, hadithi, tafsiri ya Aya na akili ya kawaida, inaeleweka kwamba Allah Aza wa Jallah aliamuru swala tano katika Aya hii, akaziwekea nyakati zake. Ibn Faris anasema kuhusu Ibn Faris anasema kuhusu maana maana yaya Ï8θä9à$

(duluk kupinduka): (duluk – – kupinduka):

hili lina kiini cha maana ‘kupinduka,’ au kuondoa kitu kutoka kwenye kitu king “Neno hili “Neno lina kiini cha maana ‘kupinduka,’ au kuondoa kitu katika njia ya kawaida.’ Wakati inaposemwa, ‘imepinduka,’ ina maana kwam kutoka kwenyeimetoweka. kitu kingine katika njia ya kawaida.’ Wakati inaVilevile, inamaana kuondoa kitu katika njia ambayo hakibakii katika sehe mmoja.306 posemwa, ‘imepinduka,’ ina maana kwamba imetoweka. Vilevile, Ibn Fariskuhusu anasema kuhusu Ï8θä9à$ – kupinduka): (duluk – kupinduka): Ibn Faris anasema maana ya maana Ï8θä9ya à$ (duluk ina maanaIbnkuondoa kituNihayah, katikapia njia ambayo hakibakii katika Athir katika anaunga mkono maana hii. Azharisehemu anaamini kwamba kupind hili linamaana kiini cha maana ‘kupinduka,’ aukitu kuondoa kitu kutokakitu kwenye kitu kingine “Neno hili“Neno lina kiini ‘kupinduka,’ au kuondoa kutoka kwenye kingine 306cha kwa jua ni kupinduka kwake kutoka katikati ya anga wakati wa katikati wa mchana. Kwa njia mmoja. katika njia ya kawaida.’ Wakati inaposemwa, ‘imepinduka,’ inakwamba maana kwamba katika njia ya kawaida.’ Wakati inaposemwa, ‘imepinduka,’ ina maana Aya inakuwa na swala zote tano na inamaanisha:

imetoweka. Vilevile, inamaana kuondoa njiahakibakii ambayo hakibakii katika sehemu imetoweka. Vilevile, inamaana kitu katikakitu njiakatika ambayo sehemu Ibn Athir katikakuondoa Nihayah, pia anaunga mkono maanakatika hii. Azhari mmoja.306mmoja.306 Ewe Muhammad!“Simamisha swala!” Yaani kushikamana na swala kuanzia kupind

anaamini kwamba kupinduka juaHivyo, ni kupinduka kwake kutoka kwa jua mpaka gizakwa la usiku. mpaka kwenye sehemu hii ya Aya zimo swala n Athir katika ya Nihayah, pia anaunga mkono anaamini kwamba Ibn Athir Ibn katika Nihayah, pia anga anaunga mkono maana hii.maana Azhari anaamini kwamba kupinduka katikati wakati wa katikati wa hii. mchana. Kwa njia hii Ayakupinduka yaani, Adhuhuri, Alasiri, Magharibi naAzhari Isha. Swala ya tano imejumuishwa katika juainakuwa ni kupinduka kwake kutoka katikati ya anga wakati wa katikati wa mchana. Kwa njia hii kwa jua nikwa kupinduka kwakena kutoka katikati ya anga wakati wa katikati wa mchana. Kwa njia hii swala zote tano na inamaanisha:

Ayana inakuwa na swala zote tano na inamaanisha: Aya inakuwa swala zote tano na inamaanisha: “tÌôfxø9$β#u™öè%uρ” maana yake swali Swala ya Alfajiri. Kwa hiyo, hizi ni swala t

Ewe Muhammad!

“Simamisha swala!” Yaani kushikamana

ambazo AllahYaani amezifanya kuwakushikamana ni wajibu kwakuanzia (s.a.w.w.) Wake na umma wa Ewe Muhammad!“Simamisha swala!” Yaani naMtume swalakupinduka kuanzia kupinduka Ewe Muhammad!“Simamisha swala!” kushikamana na swala na kuanzia kwa juasehemu mpaka giza lahii usiku. Hivyo, Kama tukiichukulia dulukkama kuzama kwa jua, Aya inazungumzia kwaswala jua mpaka giza lakupinduka usiku. Hivyo, mpaka kwenye yaitakuwa Aya zimo kwa jua mpaka giza la usiku. Hivyo, mpaka kwenye hiisehemu ya Aya zimo swala nne,swala nne,swala tatu mpaka kwenye sehemu ya Swala Aya zimo swala nne,imejumuishwa yaani, Adhuhuri, yaani, Adhuhuri, Alasiri, Magharibi na Isha. Swala ya tano katika yaani, Adhuhuri, Alasiri, Magharibi nahii Isha. ya tano imejumuishwa katika

Alasiri, Magharibi na Kiarabu Isha. Swala tano Ï8θä9à$ ya maana yakeimejumuishwa ‘kupinduka,’ yaanikatika wakati jua likipita kweny tu.307Kwa yake swali ya Alfajiri. Kwa hiyo, hizini niswala tano ™öè%uρ” maana maana yake swali Swala ya Kwa Alfajiri. hizi “tÌôfxø9$β#u™ö“tè%Ìuρôf ” xø9$β#umaana yake swali Swala yaSwala Alfajiri. hiyo,Kwa hizihiyo, ni swala tano longitude na wakati likichomoza na likitua, pia mwanga wa jua hupinduka. Pia kat swala tano ambazo Allah amezifanya kuwa ni wajibu kwa Mtume ambazo Allah amezifanya kuwa ni wajibu kwa(s.a.w.w.) Mtume Wakeyana umma ambazo Allah amezifanya kuwa wajibu kwa Mtume Wake umma wake. (kitabunikiitwacho) Nawadir Al-I’rab, neno(s.a.w.w.) hilo linanamaana kilele cha wake. jua. (s.a.w.w.) Wake na ummakwa wake. Kama duluk kama Kama tukiichukulia dulukkama kuzama kwa jua, tukiichukulia Ayainazungumzia itakuwa inazungumzia swala tatu Kama tukiichukulia dulukkama kuzama jua, Aya itakuwa swala tatu kuzama kwa jua, vilevile Aya itakuwa inazungumzia swala tatu tu.307 Kwa kwa jua kuele Mubarrid amethibitisha kwamba 'duluk' humaanisha kupinduka 308 307 Kwa matokeo yake, hata kama du upande wa Magharibi mpaka kutua kwa jua. 307 yake ‘kupinduka,’ wakati jua likipita Kwa Kiarabu Ï8θä9à$yake maana yake ‘kupinduka,’ yaani jua likipita kwenye tu. Kiarabu Ï8θä9à$ maana maana ‘kupinduka,’ yaaniyaani wakati juawakati likipita kwenye tu. KwaKiarabu ingemaanisha kutua kwa jua katika Aya hii tukufu, maana yenye kufaa zaidi ni kupinduka k kwenye longitude na wakati likichomoza likitua, piakutoka mwanga wa na wengine kat jua kutoka katikati ya anga. Mbali na yalena yaliyosimuliwa kwa Azhari

kuithibitisha maana hii, hadithi nyingine mbalimbali zimesimuliwa longitude na wakati likichomoza napia likitua, pia wa mwanga wavilevile jua hupinduka. katika na su longitude 306 naMu’jam wakatiMaqayis, likichomoza na likitua, mwanga jua hupinduka. Pia katikaPia kutokana Al-Lugha, Jz.hizo 2, uk. 298. hili, mbali ya hadithi tunazitoa hapa: 307 (kitabu Nawadir Al-I’rab, hilo lina ya kilele (kitabu kiitwacho) Nawadir Al-I’rab, hilo neno lina maana ya maana kilele cha jua. cha jua. Swalakiitwacho) za Magharibi, Isha na neno Fajiri.

Ibn Mas’ud (ra) alisema: Mjumbe wa Allah (saw) amesema: “Jibrail (as) alikuja kwangu wak

vilevilewaamethibitisha kwamba 'duluk' humaanisha kwa juamimi.” kuelekea Mubarrid Mubarrid vilevile amethibitisha kwamba 'duluk' kupinduka kwa juapamoja kuelekea (duluk) kupinduka kwa humaanisha jua na akaswali Swala yakupinduka Adhuhuri na 146 Kwa matokeo yake, hataduluk kama duluk upande wa Magharibi mpakakwa kutua kwaKwa jua.308 matokeo yake, hata kama upande wa Magharibi mpaka kutua jua.308 ingemaanisha kwakama jua Aya hiimaana tukufu, maana yenye kufaa zaidivile ni Ibn kupinduka kwa Umar, ingemaanisha kutua kwakutua juaDhana katika Ayakatika hii inasimuliwa tukufu, yenye zaidi ni kama kupinduka kwa hiyo kutoka kwakufaa watu wengine Abbas, Anas, kutokayakatikati ya anga. Mbali na yale yaliyosimuliwa kutoka kwa Azhari na wengine katika jua kutokajua katikati anga. Umar, Mbali na yale yaliyosimuliwa kutoka kwa Azhari na wengine katika Abu Barza na wengine. Vilevile imesimuliwa kutoka kwa Ahlul Bayt (as) kwamba du kuithibitisha hii,nyingine hadithi nyingine mbalimbali vilevile zimesimuliwa kuithibitisha maana hii,maana hadithi mbalimbali vilevile zimesimuliwa kutokana kutokana na suala na suala maana yake sio kutua kwa jua. mbali ya hadithi hizo hapa: tunazitoa hapa: hili, mbalihili, ya hadithi hizo tunazitoa

Ushia Ndani ya Usunni

jua hupinduka. Pia katika (kitabu kiitwacho) Nawadir Al-I’rab, neno hilo lina maana ya kilele cha jua. Mubarrid vilevile amethibitisha kwamba ‘duluk’ humaanisha kupinduka kwa jua kuelekea upande wa Magharibi mpaka kutua kwa jua.308 Kwa matokeo yake, hata kama duluk ingemaanisha kutua kwa jua katika Aya hii tukufu, maana yenye kufaa zaidi ni kupinduka kwa jua kutoka katikati ya anga. Mbali na yale yaliyosimuliwa kutoka kwa Azhari na wengine katika kuithibitisha maana hii, hadithi nyingine mbalimbali vilevile zimesimuliwa kutokana na suala hili, mbali ya hadithi hizo tunazitoa hapa: Ibn Mas’ud (ra) alisema: Mjumbe wa Allah (saw) amesema: “Jibrail (as) alikuja kwangu wakati wa (duluk) kupinduka kwa jua na akaswali Swala ya Adhuhuri pamoja na mimi.” Dhana kama hiyo inasimuliwa kutoka kwa watu wengine kama vile Ibn Abbas, Anas, Umar, Ibn Umar, Abu Barza na wengine. Vilevile imesimuliwa kutoka kwa Ahlul Bayt (as) kwamba duluk maana yake sio kutua kwa jua. ‘Kupinduka kwa jua’ ni mwelekeo wa kuelekea Magharibi na ‘giza la usiku’ ni katikati ya usiku na ‘Qur’ani Al-Fajr’ ni rakaa mbili za Swala ya Asubuhi.309 Ama kuhusu hadithi hizi mbalimbali, hatuwezi kuzichukua hadithi mbili zilizosimuliwa na Suyuti kutoka kwa Ibn Mas’ud na Ali (as), zinazoonesha kwamba duluk maana yake ni kutua kwa jua. Aidha, aina mbili hizi za hadithi zinapingana. Chukulia kwamba kundi la kwanza la hadithi ni lenye kustahabu zaidi na ubatilifu wa aina zote unathibitishwa, bila ya shaka inakuwa wazi kwamba lazima turejee kwenye kiwango cha lugha ya Qur’ani Tukufu, ambayo 308 309

Majma’ Al-BAyana, J. 6, uk.433. Wasa’il Al-Shia, Abwab Al-Mawaqit, Na. 4799. 147

Ama kuhusu hatuwezi kuzichukua hadithihadithi mbili zilizosimuliw Ama kuhusu hadithi hadithihizi hizimbalimbali, mbalimbali, hatuwezi kuzichukua mbili zili Suyuti kutoka kwa Ibn Mas’ud na Ali (as), zinazoonesha kwamba duluk maana yake ni Ushia Ndani ya Usunni kwa Ibn hatuwezi Mas’ud na Ali (as), hadithi zinazoonesha kwamba duluk Ama kuhusu Suyuti hadithi kutoka hizi mbalimbali, kuzichukua mbili zilizosimuliwa na maana kwa jua. Aidha, aina mbili hizi za hadithi zinapingana. Chukulia kwamba kundi kwa Aidha, na aina hizi za hadithi zinapingana. Chukulia Suyuti kutokakwa kwa jua. Ibn Mas’ud Alimbili (as), zinazoonesha kwamba duluk maana yake nikwamba kutua lakund hadithi ni lenye kustahabu zaidi na ubatilifu wa aina zote unathibitishwa, bila ya shaka ina hadithi ni lenye zaidi na ubatilifu wa kwamba aina zotekundi unathibitishwa, kwa jua. Aidha, aina mbili hizikustahabu za hadithi zinapingana. Chukulia la kwanza labila ya wazi kwamba lazima turejee kwenye kiwango cha lugha ya Qur'ani Tukufu, ambayo ime imeifanya wazi kwamba duluk katika Aya hii tukufu maana niinakuwa hadithi ni lenye kustahabu zaidi na ubatilifu wakwenye aina zote unathibitishwa, bila ya yayake shaka wazi kwamba lazima turejee kiwango cha lugha Qur'ani Tukufu, amb wazi kwamba duluk katikaAya hii tukufu maana yake nikupinduka kwa jua. Hii ndio s wazi kwamba lazima turejee kwenye kiwango cha lugha ya Qur'ani Tukufu, ambayo imeifanya kupinduka kwa jua. HiikatikaAya ndio sababu Shafi’i anasisitiza, “Duluk, kawazi kwamba duluk hii tukufu maana yake nikupinduka Shafi’i anasisitiza, “Duluk, katika Aya, husimama kwa kupinduka kwa jua.” kwa jua. H wazi kwamba duluk tukufu maana kwa kupinduka jua. Hii ndio sababu tika Aya,katikaAya husimamahiikwa kupinduka kwanikupinduka jua.” Shafi’i anasisitiza, “Duluk, katika yake Aya, husimama kwa kwa jua.”

Shafi’i anasisitiza, “Duluk, katika Aya, husimama kwa kupinduka kwa jua.” katika Aya tukufu,mwandishi mwandishi Kuhusu neno È,|¡xî (ghasak) Kuhusu neon (ghasak)katika Aya hii hii tukufu, waMu’jam Maqay

neon È,Al-Lughah |¡xî (ghasak)katika Ayacha hii ghasaq tukufu, mwandishi waMu’jam waKuhusu Mu’jam Maqayis anasema: “Kiini (giza la Kuhusu neon È,|¡xîanasema: (ghasak)katika hii (giza tukufu, mwandishi waMu’jam Maqayis AlLughah “Kiini cha Aya ghasaq la usiku) ni gh-s-q,ambalo maana yake sahihiki 310 usiku) ni gh-s-q, ambalo maana yake sahihi kinahau ni ‘giza.’ Kwa Raghib anasema katika Mufradat: “g ni ‘giza.’ Kwa hiyo, maana ya ghasaq ni ‘giza.’ Lughah anasema: “Kiini ghasaq (giza la usiku)maana ni gh-s-q,ambalo maana yake Lughah anasema: “Kiini cha ghasaq (gizacha la usiku) yake sahihikinahau 310 ni gh-s-q,ambalo310 hiyo, maana ya ghasaq ni ‘giza.’ anasema katika Muframaana yake kuzidi kwa giza.” Vilevile imenukuliwa kutoka kwa Ibn Abbas kwamba nen 310 Raghib Raghib anasema katika Muf ‘giza.’ Kwayahiyo, maana ya ghasaq ni ‘giza.’ katika Raghib Mufradat: “ghasaq ni ‘giza.’ Kwanihiyo, maana ghasaq ni ‘giza.’ 311anasema humaanisha kutokeza kwaimenukuliwa usiku naVilevile giza lake. “ghasaq maana yake kuzidi kwakutoka giza.” Vilevile imenukuliwa maana yakedat: kuzidi kwa giza.” Vilevile kwa Ibn Abbas kwamba hilo maana yake kuzidi kwa giza.” imenukuliwa kutoka kwaneno Ibn Abbas kwa

311 311 humaanishakutoka kutokeza kwaIbn usiku na giza lake. kwa Abbas kwamba neno hilo lake. humaanisha kutokeza kwa humaanisha kutokeza kwa usiku na giza 311 Vyovyote usiku na gizaiwavyo, lake. inaonekana kwamba È≅ø‹©9$#È,|¡xî maana yake katikati ya usiku n

Vyovyote iwavyo, inaonekana È≅ø‹©9$#Raghib È,|¡kwamba xî maana ya usiku nakatikati hili linakubaliana zaidi kwamba na alichosema katika Mufradat kabla. Hivyo, ni Vyovyote iwavyo, inaonekana È≅yake ø‹©9$#È,|¡katikati xîiliyonukuliwa maana yake yam

Vyovyote iwavyo, inaonekana kwamba maana yake linakubaliana zaidi naya alichosema katika Mufradat iliyonukuliwa kabla. Hivyo, ni muhali katikati usiku naRaghib hili linakubaliana zaidi na alichosema Raghib linakubaliana zaidi na alichosema Raghib katika Mufradat iliyonukuliwa kabla. Hi mno kwamba ≅ È ‹ ø 9 © # $ , È ¡ | î x iwe inamaanisha kutua kwa jua au kuanza katika Mufradat iliyonukuliwa kabla. Hivyo, ni muhali mno kwam-kwausiku, kwa s bakutua iwe inamaanisha kutua kwa juaauaukuanza kuanza kwaSiusiku, È≅ø‹©9$#kwa È,|¡xî jua iwe inamaanisha kutua kwalasababu mno kwamba si wakati wa kuzidi gizakwa walajua kutokeza kwa kwausiku, usiku. giza usiku wala si w mno kwamba È≅kwa ø‹©9$#È,|¡ xî si wakati iwe inamaanisha kutua kwa kutokeza jua au kuanza kwausik wa Swala ya Usiku. kwa sababu kutua jua wa kuzidi giza wala kutua kwa jua si wakati wa kuzidi giza wala kutokeza kwa usiku. Si giza la usiku wala si wakati usiku. giza la usikuwa wala si wakati wa Swala ya kwa Usiku. wa Swala yakwa Usiku. kutua kwaSijua si wakati kuzidi giza wala kutokeza usiku. Si giza la usiku Kuichunguza Aya Hii Tukufu: wa Swala ya Usiku.

Kuichunguza Aya Hii Tukufu: Sasa kwa vile maana za maneno duluk, ghasaq na Qur’an al-Fajrziko wazi, tunafa Kuichunguza Aya Hii Tukufu: Kuichunguza AyawaHii Tukufu: Aza Jallah ameamuru tano katika hii akizitaja nyak Sasa kwa vilekwamba maana Allah za maneno duluk, ghasaq nakuziswali Qur’an Swala al-Fajrziko wazi, Aya tunafahamu swala hizi. Aya inasema: Simamisha Swala kuanzia adhuhuri mpaka katikati ya usiku kwamba Allah Aza wa Jallah ameamuru kuziswali Swala tano katika Aya hii akizitaja nyakati za uswali Swala ya Alfajiri. Kwa hiyo, nyakati za swala nne huanzia adhuhuri mpaka katik Sasa kwa maana za maneno duluk, ghasaq na Qur’an al-Fajrziko waz swala hizi. Sasa Aya inasema: Simamisha kuanzia adhuhuri mpaka katikati ya usiku na pia kwa vilevile maana zaSwala maneno duluk, ghasaq na Qur’an al-Fausiku. Kama tusingekuwa na ushahidi wa kutosha kwamba lazima tuswali swala za Adhuh kwamba Allah Aza wa Jallah ameamuru kuziswali Swala tano katika Aya hii akizi uswali Swala Alfajiri. Kwa hiyo, nyakati za swala nneAza huanzia adhuhuri mpaka katikati ya jr ya ziko wazi, tunafahamu kwamba Allah Jallah ameamuru Alasiri kablana yaushahidi kutua kwa jua na Magharibi na wa Isha baadaadhuhuri ya kutua kwa jua,katikati swala hizi. Aya inasema: Simamisha Swala kuanzia mpaka y usiku. Kama tusingekuwa wa kutosha kwamba lazima tuswali swala za Adhuhuri natungehiti kuziswali Swala tano katika Aya hii akizitaja nyakati za swala hizi. kutokana na Aya hii kwamba wakati wa kawaida wa swala hizi nne ni kuanzia katik ya na Alfajiri. Kwanahiyo, nyakati swala adhuhuri mpa Alasiri kabla uswali ya kutuaSwala kwa jua Magharibi Isha baada ya za kutua kwanne jua,huanzia tungehitimisha mchana (adhuhuri) mpakawa katikati ya usiku. Hata hivyo, kwa kuna ushahidi imara juu inasema: Simamisha Swala kuanzia adhuhuri katikati yatuswali kutokana naAya Aya hiiKama kwamba wakati kawaida wa wa swala hizi mpaka nne ni vile kuanzia katikati ya usiku. tusingekuwa na ushahidi kutosha kwamba lazima swala z kwamba Swala ya Adhuhuri na Alasiri lazima ziswaliwe kabla ya kutua kwa jua na Sw usiku na pia uswali Swala yaHata Alfajiri. Kwa hiyo, nyakati zaimara swala mchana (adhuhuri) mpaka katikati ya usiku. hivyo, kwa vile kuna ushahidi juu ya hili Alasiri kabla ya kutua kwa jua na Magharibi na Isha baada ya kutua kwa jua, Magharibi na Isha ziswaliwe baada ya kutua kwa jua, lazima tujikite kwenye maana ya jum kwamba Swala ya Adhuhuri na Alasiri lazima ziswaliwe kabla ya kutua kwa jua na Swala ya nne huanzia adhuhuri katikati ya wa usiku. Kama tusingekuwa kutokana na AyaHata hiimpaka kwamba wakati kawaida wa swala hizi nnekwenye ni kuan Aya hii tukufu. hivyo, katika hali nyingine, tunaweza kutegemea A Magharibi na mchana ziswaliwe baada mpaka ya kutuakatikati kwa jua,yalazima tujikite kwenyekwa maana yakuna jumlaushahidi ya (adhuhuri) usiku. Hata hivyo, vile im naIsha ushahidi wa kutosha kwamba lazima tuswali swala zakwa Adhuhuri kuhitimisha hivi: Kuanzia mwanzo wa adhuhuri mpaka kutua jua ni wakati wa kawai Aya hii tukufu. Hata hivyo, katika hali312nyingine, tunaweza kutegemea kwenye Aya na kwamba Swala ya Adhuhuri na Alasiri lazima ziswaliwe kabla ya kutua kwa ju na na kuanzia kutua kwa Isha jua mpaka ya mwanzo ya usiku Swala zakabla Adhuhuri na Alasiri Alasiri ya kutua kwa jua Magharibi baadanusu ya kawaida kukuhitimishana hivi: Kuanzia mwanzo wa adhuhuri mpaka kutua kwanajua ni wakati wa wa mujibu wa mitazamo tofauti, ni wakati wa kawaida wa kwa ajili ya Swala zaMagharibi na I 312 Magharibi na Isha ziswaliwe baada ya kutua kwa jua, lazima tujikite kwa maa Swala za Adhuhuri na Alasiri na kuanzia kutua kwa jua mpaka nusu ya mwanzo ya usiku,kwenye 310 Aya hii tukufu. Hata hivyo, katika hali nyingine, tunaweza kutegemea kw Mu’jam Al-Maqayis 4, uk. 425. mujibu wa mitazamo tofauti, ni Al-Lughah, wakati waJ.kawaida wa kwa ajili ya Swala zaMagharibi na Isha.

Al-Durr Al-Manthur, 4, uk. 195mwanzo wa adhuhuri mpaka kutua kwa jua ni wakati w kuhitimisha hivi:Jz.Kuanzia 310 Mu’jam Al-Maqayis Al-Lughah, J. 4,312 uk. 425. na kuanzia kutua kwa jua mpaka nusu ya mwanzo Swala zaAl-Manthur, AdhuhuriJz.na4, Alasiri 311 Al-Durr uk. 195. 310 312 Mu’jam Al-Maqayis Al-Lughah, J. 4, uk. 425. 148 mujibu wa mitazamo tofauti, ni wakati wa kawaida wayakwa ajili lazima ya Swala zaMagh Naam bila shaka utaratibu lazima udumishwe; yaani, kwanza Swala Adhuhuri iswaliwe na kisha 311 311

Al-Durr Al-Manthur, Jz. 4,na uk.kuswali 195. Swala ya Alasiri bila ya kuswali Swala ya Adhuhuri itakuwa haina maana. Vilevile ya Alasiri, Naam bila shaka utaratibu lazima udumishwe; yaani, kwanza Swala ya Adhuhuri lazima iswaliwe na kisha Swala ya Alasiri, na kuswali Swala ya Alasiri bila ya kuswali Swala ya Adhuhuri itakuwa haina maana. Vilevile, kama 312

310

Mu’jam Al-Maqayis Al-Lughah, J. 4, uk. 425. Al-Durr Al-Manthur, Jz. 4, uk. 195.

311

Ushia Ndani ya Usunni

tua kwa jua, tungehitimisha kutokana na Aya hii kwamba wakati wa kawaida wa swala hizi nne ni kuanzia katikati ya mchana (adhuhuri) mpaka katikati ya usiku. Hata hivyo, kwa vile kuna ushahidi imara juu ya hili kwamba Swala ya Adhuhuri na Alasiri lazima ziswaliwe kabla ya kutua kwa jua na Swala ya Magharibi na Isha ziswaliwe baada ya kutua kwa jua, lazima tujikite kwenye maana ya jumla ya Aya hii tukufu. Hata hivyo, katika hali nyingine, tunaweza kutegemea kwenye Aya na kuhitimisha hivi: Kuanzia mwanzo wa adhuhuri mpaka kutua kwa jua ni wakati wa kawaida wa Swala za Adhuhuri na Alasiri312 na kuanzia kutua kwa jua mpaka nusu ya mwanzo ya usiku, kwa mujibu wa mitazamo tofauti, ni wakati wa kawaida wa kwa ajili ya Swala za Magharibi na Isha. Ndio maana wakati alipoulizwa Imam Baqir (as) kuhusu swala zilizoamriwa na Allah Aza wa Jallah, alisema: “Ni Swala tano kwa siku.” Aliulizwa tena: “Je, Allah amezitaja katika Kitabu Chake?” Imamu Baqir (as) alisema: “Ndio, Allah Aza wa Jallah alimuambia Mtume (s.a.w.w.) Wake: ‘Simamisha swala kuanzia kupinduka kwa jua mpaka giza la usiku.’ Duluk ni kupinduka kwa jua, hivyo Allah Aza wa Jallah amewajibisha kuswali swala tano kati ya kupinduka kwa jua na katikati ya usiku; na akaziamulia nyakati zake, ghasaq ni katikati ya usiku.313 Kisha Yeye Allah Aza wa Jallah akasema: ‘…na usomaji wa alfajir. Hakika usomaji wa alfajir unashuhudiwa.’” Razi anakubali, katika Al-Tafsirul-Kabir, kwamba Aya hii tukufu inaonesha nyakati za kawaida za swala: aam bila shaka utaratibu lazima udumishwe; yaani, kwanza Swala ya Adhuhuri lazima N iswaliwe na kisha Swala ya Alasiri, na kuswali Swala ya Alasiri bila ya kuswali Swala ya Adhuhuri itakuwa haina maana. Vilevile, kama kuna muda tu wa kutosha kwa Swala moja, basi, Swala ya Alasiri itaswaliwa. Na ni hivyo hivyo kwa Swala ya Magharibi na Isha. 313 Wasa’il Al-Shia, Abwab A’dad Al-Fara’iz wa Nawafiliha, kifungu cha pili. 312

149

Ndio, Allah Aza wa Jallah alimuambia Mtume (s.a.w.w.) Wake: ‘Simamisha swala kuanzia pinduka kwa jua mpaka giza la usiku.’Duluk ni kupinduka kwa jua, hivyo Allah Aza wa lah amewajibisha kuswali swala tano kati ya kupinduka kwa jua na katikati ya usiku; na aziamulia nyakati zake, ghasaq ni katikati ya usiku.313 Kisha Yeye Allah Aza wa Jallah asema: ‘…na usomaji wa alfajir. Hakika usomaji alfajir Ushiawa Ndani yaunashuhudiwa.’” Usunni

zi anakubali, katika Al-Tafsirul-Kabir, kwamba Aya hii tukufu inaonesha nyakati za kawaida swala:

“Kama tukitafsiri ghasaq kama giza nene, tutasema kwamba giza nenekama hutokeza wakati wakwamba kutoweka kwahutokeza utusiutusi “Kama tukitafsirighasaq giza nene, tutasema gizanene wakatimweupe, wa kutoweka kwa utusiutusi mweupe, ambaowa hutokeza wakatikwa wa kutoweka kwa utusiutusi weambao hutokeza wakati kutoweka utusiutusi mwekundu mwekundu wenyewe.Neno (mpaka)katika Aya hii tukufu huonesha mwisho wa nyewe. Neno ’n<Î) (mpaka ) katika Aya hii tukufu huonesha mwisho waambayo muda.inaendelezwa Kanuni, ambayo inaendelezwa mwisho wa muda muda. Kanuni, mpaka mwisho wa muda mpaka uliowekwa, itaruhusiwa mpaka mwisho wa muda. Kwa matokeo hayo, kuswali swala zote kunaruhusiwa kabla ya uliowekwa, itaruhusiwa mpaka mwisho wa muda. Kwa matokeo kutokeza kwa utusiutusi mweupe.”314 hayo, kuswali swala zote kunaruhusiwa kabla ya kutokeza kwa utusiutusi mweupe.”314 dha, Razi anasema: Aidha, Razi anasema: “Kama tukiichukulia ghasaq kama inayomaanisha mwanzo wa giza la usiku, bado tunaweza kupata “Kama maana yatukiichukulia kawaida ya wakati kwa Swala Kama tunatafsirmwanzo ghasaq wa ghasaq kamazote. inayomaanisha kama mwanzo wa kutokea kwa giza, itamaanisha kutua kwa jua. Hivyo, kinachotajwa giza la usiku, bado tunaweza kupata maana ya kawaida ya wakati katika Aya hii kitajumuisha nyakati tatu: kupinduka kwa jua, mwanzo wa kutua kwa jua Kama tunatafsir ghasaq kama mwanzo wa kutokea na kabla ya kwa kutua Swala kwa jua.zote. Hii huhitaji kwamba, kwanza, kupinduka kwa jua kuwa ni wakati wa kawaida kwa Swala ya Adhuhuri na Alasiri pili,Hivyo, mwanzo kinachotajwa wa kutua kwa juakatika kwa giza, itamaanisha kutua kwa najua. kuwa wakatiAya wa kawaida kwa Swala ya Magharib na Isha. Kwa hiyo, kuitafsiri ghasaq wa hii kitajumuisha nyakati tatu: kupinduka kwa jua, mwanzo kama mwanzo wa giza huhitaji kwamba utekelezaji wa Swala ya Adhuhuri na Alasiri 315 kwa jua ya(iwe kutua kwasafari jua.auHii huhitaji kwamba, kwan(kwa pamoja)kutua kuruhusiwe, bilana yakabla masharti katika la).” za, kupinduka kwa jua kuwa ni wakati wa kawaida kwa Swala ya sha anaendelea: Adhuhuri na Alasiri na pili, mwanzo wa kutua kwa jua kuwa wakati kwakwamba Swalakuswali ya Magharib nakuzikusanya Isha. Kwazote hiyo, kuitafsiri akini ushahidi wawa njekawaida unathibitisha swala kwa pamoja, mbapo hupo katikaghasaq safari au kama huna udhuru maalumu, hairuhusiwi.” mwanzo wa giza huhitaji kwamba utekelezaji wa Swala ya Adhuhuri na Alasiri (kwa pamoja) kuruhusiwe, bila ya masharti vi punde tutakuonesha kwamba hadithi zinathibitisha ruhusa ya kuswali swala kwa kukusanya 315 (iwe katika aubila la).” moja wakati ambapo hupo katikasafari safari na masharti. Kisha anaendelea: “Lakini ushahidi wa nje unathibitisha kwamba kuswali swala kwa kuzikusanya zote pamoja, ambapo hupo katika safari au huna Wasa’il Al-Shia, Abwab A’dad Al-Fara’iz wa Nawafiliha, kifungu cha pili. udhuru Al-Tafsirul-Kabir Jz. 21, uk. 27. maalumu, hairuhusiwi.” Ibid. Hivi punde tutakuonesha kwamba hadithi zinathibitisha ruhusa ya kuswali swala kwa kukusanya pamoja wakati ambapo hupo ka88 tika safari na bila masharti. 314 315

Al-Tafsirul-Kabir Jz. 21, uk. 27. Ibid. 150

Ushia Ndani ya Usunni

Alusi, licha ya chuki yake kubwa, kwa uwazi ameikubali maana hii kuwa ndio maana ya Aya hii, akisema: “Ruhusa ya kukusanya swala ni kitu ambacho kimethibitishwa na hadithi sahihi.”316

Kukusanya Swala Kwa Mujibu wa Hadithi: Suala hili limechukuliwa katika hadithi kuwa ni la kweli sana kiasi kwamba Sahih Al-Bukhari na Sahih Muslim, vitabu vya rejea vya hadithi vya kuaminika sana vya Sunni, mara kwa mara zimedondoa suala hili. Ahmad Ibn Hanbal ametaja baadhi ya hadithi hizi katika Musnad yake, ambazo vilevile husimuliwa katika vyanzo vingine.

Hadithi Katika Sahih Muslim: Katika Sahih Muslim, kuna sura inayoitwa: Mlango: kukusanya Swala Mbili kwa pamoja bila yakuwa Safarini.317 Hapa tunazinukuu baadhi ya Hadith zilizotajwa humo: Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri kwa pamoja na pia Swala ya Magharibi na Isha, wakati ambapo hakuwa safarini wala katika hatari au hofu.318 Abu Zubayr amesema: ‘Sa’id alisimulia kutoka kwa Ibn Abbas kwamba Mtume (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri pamoja akiwa Madina, na sio safarini, bila kuwepo na hofu yoyote.’ Nilimuuliza Sa’id: ‘Kwa nini Mtume (s.a.w.w.) amefanya Tafsir Ruh Al-Ma’ani, Jz. 15, uk. 132 na 133. Sahih Muslim, Jz. 2, uk. 151. Jina la mlango huu limeondolewa katika katika Sharh Nawawi. 318 Sahih Muslim, Jz. 2, Kitab Salat Al-Musafirin wa Qasriha uk. 151, Na. 1146. 316 317

151

Ushia Ndani ya Usunni

hivyo?’ Alijibu: ‘Niliuliza swali kama hilo kwa Ibn Abbas na alijibu: ‘Mtume (s.a.w.w.) alisema hakutaka kuuingiza umma wake katika matatizo.’319 Sa’id Ibn Jubayr anasema kwamba Ibn Abbas alisema: “Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri kwa pamoja na pia Swala ya Magharibi na Isha akiwa mjini Madina, bila ya hofu yoyote wala hali ya mvua…asiuingize umma wake katika matatizo.320 Amr anasimulia kutoka kwa Jabir Ibn Zayd kwamba Ibn Abbas alisema: “Wakati fulani tuliswali pamoja na Mtume (s.a.w.w.) rakaa nane (rakaa nne za Adhuhuri na rakaa nne za Alasiri) na mara nyingine tuliswali rakaa saba (rakaa tatu za Magharib na rakaa nne za Isha).” Amr akasema: nilimueleza Abu Al-Sha’tha, “Nadhani Mtume (s.a.w.w.) alichelewesha Swala ya Adhuhuri na akaharakisha Swala ya Alasiri na vilevile alichelewesha Swala ya Magharibi, akaharakisha katika Swala ya Isha.” Akasema: “Nafikiri ilikuwa hivyo.”321 Nusu ya pili ya hadithi iliyopita si lolote bali dhana ya msimuliaji mwenyewe; bado hata hivyo, dhana haisaidii chochote mbele ya ukweli, kama ilivyosisitizwa katika Qur’ani Tukufu. Mtume (s.a.w.w.) aliswali rakaa saba na rakaa nane akiwa mjini Madina – Swala ya Adhuhuri na ya Alasiri, na Swala ya Magharibi na ya Isha.322 Katika hadithi hii, mpangilio mbaya wa maneno umetumika, yaani rakaa saba za Swala ya Magharibi na Isha na rakaa nane za Swala ya Adhuhuri na Alasiri. Sahih Muslim, Jz. 2, Kitab Salat Al-Musafirin wa Qasriha, uk. 151, Na. 1147. Sahih Muslim, Jz. 2, Kitab Salat Al-Musafirin, uk. 152, Na. 1152. 321 Sahih Muslim, Jz. 2, Kitab Salat Al-Musafirin, uk. 152, Na. 1152. 322 Sahih Muslim Jz. 2, Kitab Salat Al-Musafirin wa Qaisriha, uk. 152, Na. 1153. 319 320

152

Ushia Ndani ya Usunni

“…Nilimuona Mjumbe wa Allah (saw) akikusanya kati ya Swala ya Adhuhuri na Alasiri na Magharibi na Isha, nikamuendea Abu Hurairah na kumuuliza, akasadikisha usemi wake.”323 Abdullah Ibn Shaqiq anasema: “Jioni mmoja, Ibn Abbas alitoa khutba mpaka jua likazama na nyota zikajitokeza. Watu wakasema: ‘Swala! Swala!’324 Mtu mmoja wa kabila Tamim alikuja na kusema: ‘Swala! Swala!’ kwa kurudiarudia. Ibn Abbas akamkemea na akasema: ‘Unataka kunifundisha sunna ya Mtume (s.a.w.w.)? Mimi nimemuona akiswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri kwa kukusanya pamoja na Swala ya Magharibi na Isha pia.’” Abdullah Ibn Shaqiq anasema: Sikuridhika na madai haya, hivyo nilimuendea Abu Hurairah na kumuuliza kuhusu suala hilo. Alithibitisha kauli ya Ibn Abbas. Mtu mmoja alimuambia Ibn Abbas: Swala! Swala! Ibn Abbas hakusema kitu chochote. Yule mtu akarudia tena mara tatu Ibn Abbas alinyamaza kimya, yule mtu aliporudia mara ya tatu, Ibn Abbas akamkemea na akasema: “Unanifundisha mimi swala wakati ambapo tumeswali swala kwa kukusanya pamoja wakati wa Mtume (s.a.w.w.)?”325

Hadithi Katika Sahih Bukhari: Bukhari, ambaye siku zote amejaribu ili asizungumze chochote kinyume na sera ya serikali na asizungumzie chenye kukubaliana na Ahlul Bayt, alisimulia baadhi ya hadithi zilizotajwa kabla, chini ya vichwa vya habari vidogo tofauti tofauti. Ingawa hadithi nyingine ni Sahih Muslim, Jz. 2, Kitab Salat Al-Musafir uk. 152 Na. 1154. alikuwa wanamaana kwamba sasa ni wakati wa Swala ya Magharibi. Kwao, sunna ya W Mtume (s.a.w.w.) inajuzisha kuswali Swala ya Magharibi jua linapotua, sio kuichelewesha mpaka wakati wa Swala ya Isha. 325 Sahih Muslim, Jz. 1, Kitab Salat Al-Musafir, uk. 152, Na. 1155. 323 324

153

Ushia Ndani ya Usunni

kweli kwa mujibu wa maana hii, hakuzisimulia na yeye mwenyewe anajua sababu ya kutofanya hivyo. Hata hivyo, baadhi ya hadithi ambazo zimesisitizia kuswali swala kwa kuzikusanya pamoja bila masharti na hata bila kuwa safarini zinasimuliwa na Bukhari katika Sahih yake. Katika sura/mlango ya kutua kwa jua, tunasoma hivi: Abdullah Ibn Abbas anasema: “Mtume (s.a.w.w.) aliswali rakaa saba na rakaa nyingine nane (baadae) kwa pamoja.”326 Katika sura/mlango: “Kuhusu sala ya usiku na wakati wake na mtu ambaye ana muda mwingi wa kuiswali,” tunasoma hivi: “Ibn Umar, Abu Ayyub na Ibn Abbas wamesema kwamba Mtume (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Magharib na Isha kwa kuzikusanya pamoja.”327 Katika sura/mlango: “Kuhusu mtu ambaye haswali swala ya sunna baada ya swala ya wajibu,” imeandikwa hivi: Amr anasimulia kutoka kwa Ibn Zayd kwamba Ibn Abbas alisema: “Tuliswali pamoja na Mtume (s.a.w.w.) rakaa nane (rakaa nne za Adhuhuri na rakaa nne za Alasiri) na mara nyingine tuliswali rakaa saba (rakaa tatu za Magharibi na rakaa nne za Isha).” Amr anasema: “Nilimueleza Abu Al-Sha’tha: Nafikiri Mtume (s.a.w.w.) alichelewesha Swala ya Adhuhuri na akaharakisha Swala ya Alasiri na vilevile alichelewesha Swala ya Magharibi na akaharakisha Swala ya Isha.” Akasema: “Nafikiri ilikuwa hivyo.”328 Katika mlango huohuo, sehemu ya: “Kuahirisha Swala ya Adhuhuri mpaka Alasiri,” tunasoma hivi: Ibn Abbas alisema: “Mtume (s.a.w.w.) aliswali rakaa saba za Swala ya Adhuhuri na Alasiri na rakaa nane za Magharibi na Isha mjini Madina. S ahih Al-Bukhari, Kitab Mawaqit Al-Salat, Jz. 1, uk. 140, Na. 562 katika Fat’h AlBari (Na.529) 327 Sahih Al-Bukhari, Kitab Mawaqit Al-Salat, J. 1, uk. 141 (baada ya Na. 530). 328 Sahih Al-Bukhari, Kitab Al-Jum’a, Jz. 1 (sura/mlango 30, hadithi ya 1174 katika Fat’h Al-Bari na Na. 1103). 326

154

Ushia Ndani ya Usunni

Ayyub akasema: “Huenda mvua ilikuwa inanyesha.” Akasema: “Huenda.”329 Katika Tuhfat Al-Bari, mwandishi anakiri kwamba kichwa cha habari kidogo katika sehemu hii hakikubaliani na maneno, hadithi ilikuwa sahihi zaidi kuitwa “Mlango: Juu ya Swala ya Adhuhuri pamoja na Alasiri na Magharibi na Isha.” Kisha anahitimisha: “Katika tafsiri ya Bukhari wakati anazipa majina sura hizi, kuna dhana yenye makosa na kasoro.”330 Katika sehemu ya: “Wakati wa alasiri,” tunasoma hivi: Abu Umamah anasema: “Tuliswali Adhuhuri pamoja na Umar Ibn Abdul Aziz, khalifa wa Banu Umayya, kisha tukaenda kwa Anas Ibn Malik ambaye alikuwa anaswali Swala ya Alasiri. Nilimuambia, Ami! Ulikuwa unaswali swala gani?” akasema: ‘Ilikuwa ni swala ya Alasiri na hii ndio iliyokuwa namna alivyokuwa akiswali Mtume (s.a.w.w.).’”331 Hadithi hii inathibitisha kwamba Anas aliswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri kwa pamoja akimfuata Mtume (s.a.w.w.) (saw). Ni jambo lisilo sawa kabisa kwamba Umar Ibn Abdul Aziz ameswali swala ya Adhuhuri mwishoni mwa wakati wa swala ya Adhuhuri, katika hali hiyo haishangazi kwamba Anas alikuwa akiswali. Cha kushangaza, Anas alisimulia njia hii ya kuswali kutoka kwa Mjumbe wa Allah (s.a.w.w), akitumia neno la Kiarabu kunaa (tulikuwa) na kitenzi cha wakati huu nuswaliy (kuswali) ambayo huonesha mwendelezo wa kitendo, kama ambavyo ilivyokuwa katika moja ya hadithi za Ibn Abbas. Sahih Al-Bukhari, Kitab Mawaqit Al-Salat, J. 1, uk. 137, Na. 543 (Na. 510, Int’l No). Tuhfat Al-Bari, Jz. 2, uk. 292 (iliyonukuliwa kutoka Masa’il Fiqhiyya na Imama Sharaf Al-Din, uk. 14) 331 Sahih Al-Bukhari, Kitab Mawaqit Al-Salat, Jz. 1, uk. 183, Na. 549 (Na. 516, Int’l No.). 329 330

155

Ushia Ndani ya Usunni

Vilevile, katika sehemu ya: “Wakati wa Alasiri,” tunasoma hivi: Aisha alisimulia kwamba Mtume (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Alasiri wakati jua lilikuwa bado linaangaza na kivuli cha alasiri kilikuwa bado kutokea katika chumba chake (yaani, jua lilikuwa bado katikati ya anga).332 Kutoka kwa Aisha, anasema: “Mtume (s.a.w.w.) aliswali swala ya alasiri wakati jua lilikuwa bado linaangaza chumbani mwangu na bado kulikuwa hakuna dalili za kivuli cha alasiri.”333 Hata hivyo Muslim ameisimulia hadithi hii kwa tofauti. Katika tukio lolote, hadithi hii ya Aisha halikadhalika na hadithi nyingine zaonesha kwamba Mtume (s.a.w.w.) hakuchelewesha Swala yake ya Alasiri mpaka kufikia muda wakati kivuli cha vitu kuwa na urefu sawa au mara mbili ya hivyo vitu; vingenevyo ilikuwa hakuna maana kwa Aisha kusema: “Jua lilikuwa likiangaza chumbani mwangu na bado kulikuwa hakuna dalili za kivuli cha alasiri.” Aidha, chumba hicho kilikuwa kidogo na hata kama kuta zake zilikuwa chini, bado kivuli kilitokea mapema sana. Nina uhakika kwamba hadithi hizi ni hoja imara kwa ajili ya kuthibitisha wakati wa kawaida wa Swala ya Adhuhuri na Alasiri. Vilevile, kwa sababu kuna hisia ya mwendelezo, baadhi wangehitimisha kutokana na hadithi hizi kuswaliwa mapema kwa Swala ya Alasiri. Vyovyote iwavyo, angalau wanathibitisha ruhusa ya ukusanyaji wa swala.

Hadithi Za Musnad Ahmad: Katika Musnad Ahmad Ibn Hanbal, tunasoma: “Amr anasimulia kutoka kwa Jabir Ibn Zayd kwamba Ibn Abbas alisema: “Tuliswali pamoja na Mtume (s.a.w.w.) rakaa nane (rakaa 332 333

Sahih Al-Bukhari, Kitab Mawaqit Al-Salat, Na. 512. Sahih Al-Bukhari, Kitab Mawaqit Al-Salat, Na 513. 156

Ushia Ndani ya Usunni

nne za Adhuhuri na rakaa nne za Alasiri) na mara nyingine tuliswali rakaa saba (rakaa tatu za Magharibi na rakaa nne za Isha).” Amr anasema: “Nilimueleza Abu Al-Sha’tha: Nafikiri Mtume (s.a.w.w.) alichelewesha Swala ya Adhuhuri na akaharakisha Swala ya Alasiri na vilevile alichelewesha Swala ya Magharibi na akaharakisha Swala ya Isha.” Akasema: “Nafikiri ilikuwa hivyo.”334 Mtume (s.a.w.w.) aliswali rakaa saba kwa pamoja na rakaa nane akiwa mjini Madina, wakati ambapo hakuwa safarini.335

Hadithi Za Vitabu Vingine: Vilevile imesimuliwa kutoka kwa Ibn Mas’ud: “Mtume (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri kwa kukusanya pamoja, na vilevile Swala ya Magharibi na Isha akiwa mjini Madina. Aliulizwa kuhusu kitendo hicho na alisema: ‘Nimefanya hivyo ili nisiingize umma wangu kwenye shida.’”336 Vilevile imesimuliwa kutoka kwa Ibn Umar: “Mtume (s.a.w.w.) aliswali Swala ya Adhuhuri na Alasiri kwa kukusanya pamoja na vilevile Swala ya Magharibi na Isha, ambapo hakuwa safarini. Ibn Umar aliulizwa: ‘Kwa nini Mtume (s.a.w.w.) amefanya hivyo?’ Alijibu: “ili asiingize umma wake kwenye shida, itokeapo mtu akiswali swala kwa kukusanya pamoja.”337 Hakuna hadithi iliyo kinyume, ambayo kamwe imesimuliwa yenye maneno ambayo Mtume (s.a.w.w.) amekataza kukusanya swala na kuziswali pamoja, isipokuwa kile ambacho Hanash amesimulia Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Musnad Bani Hashim, Jz. 1, uk. 221 Na. 1818. Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Musnad Bani Hashim, Jz. 1, uk. 221 Na. 1828. 336 Al-Mu’jam Al-Awsat cha Tabarani, Jz. 4, uk. 252. 337 Abdul Razzaq San’ani, Al-Musananaf, Nashr Al-Majlis Al-Ilmi, Jz. 2, uk. 556. 334 335

157

Ushia Ndani ya Usunni

kutoka kwa Ikramah na kutoka kwa Ibn Abbas. Hanash amekosolewa na Bukhari, Ahmad na wengine. Akisimulia hadithi yake, Tirmidhi anasema: “Amedhoofishwa na wasimuliaji kama vile Ahmad na wengine.”338 Ikramah pia amechukuliwa kama mtu wa kutilia shaka. Hadithi nyingine mbili zimesimuliwa kutoka kwa Umar bila ya kuhusishwa kwa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) ambazo zote zimekataliwa na Bayhaqi. Kwa ufupi, hakuna miongoni mwa wasimuliaji ambaye ametilia shaka usahihi wa hadithi zinazosisitizia kuswali swala kwa kukusanya pamoja kulikofanywa na Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.). Mbali na hadithi zilizotajwa, kuna hadithi nyingine nyingi zinazothibitisha ruhusa ya kukusanya swala na kuziswali kwa wakati mmoja kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.) katika sehemu (na nyudhuru) maalumu, kama vile Siku ya Arafah,339 na Usiku wa Muzdalifa,340 katika safari na wakati mvua ikinyesha. Vilevile, hadithi nyingine zinathibitisha kwamba Swala ya Adhuhuri na Alasiri na halikadhalika Magharibi na Isha zina nyakati sawa.341

Sunan Al-Tirmidhi, Jz. 1, uk. 356, Siku ya Arafah ni siku ya tisa ya mwezi wa Dhu’l-Hijjah. Katika siku hii Mahujaji wanatakiwa kukaa kwenye mlima Arafat kuanzia mchana (Adhuhuri) mpaka jua kuzama. 340 Usiku wa Muzdalifah ni ule wa kuamkia siku ya Idd Al-Adha wakati Mahujaji wanatakiwa kukaa katika Mash’ar Al-Haram (yaani, Muzdalifah) mpaka Alfajir, kabla ya kuelekea Mina kwa ajili ya kuzipiga mawe Jamarat na Kuchinja wanyama wao. 341 Al-Sunan Al-Kubra cha Bayhaqi Jz. 3, uk.169. 338 339

158

Ushia Ndani ya Usunni

Tafsiri Potofu za Hadithi za Kuswali Swala Kwa Kuzikusanya:

nashangaza kwamba licha ya hadithi hizi za wazi na za kweli, tabia zimekuwa mno za kisukuku kwenye akili za baadhi ya watu kiasi kwamba walianza kuzipotosha hadithi za Mtume (s.a.w.w.). Mpenzi msomaji umeshuhudia baadhi ya upotoshaji huu katika kusimulia hadithi zilizotajwa hapo juu. Kwa mshangao, nikiwa nimenukuu hadithi ya Ibn Abbas kuhusu ruhusa ya kuswali kwa kukusanya swala – bila hofu au hali ya kunyesha mvua – Tirmidhi anasema: “Watu wamezitupilia mbali hadithi hizi.” Nawawi amesisitiza, katika tafsir yake342 kwamba hakujakuwepo na makubaliano yoyote ya pamoja (ijma) juu ya kuzitupa hadithi hizi. Ili kufanya kinyume na hadithi hiyo, baadhi ya watu wameipotosha. Naam bila ya shaka, kila kundi hukataa tafsiri ya wengine na kwa kweli zote ni batili. Nawawi anasema: “Baadhi ya wanachuoni wakubwa wa mwanzo wameipotosha hadithi hii wakasema kwamba kuswali kwa kukusanya swala ilikuwa ni kwa sababu ya uwezekano wa mvua, lakini hii ni tafsiri dhaifu sana kwa sababu hadithi nyingine hujumuisha: ‘bila ya hofu au hali ya mvua.’ Wengine wameipotosha kwa kusema kwamba kuswali kwa kukusanya kulifanywa katika hali ya mawingu wakati Mtume (s.a.w.w.) aliposwali swala ya Adhuhuri. Wakati mawingu yalipoondoka na kukawa kweupe na ikawa ni wakati wa swala ya Alasiri, Mtume (s.a.w.w.) akaswali swala ya Alasiri. Tafsiri hii vilevile ni batili, kwa vile haiwezi kuwa kweli kwa swala ya Magharibi na Isha. 342

Sharh Nawawi, Jz. 5, uk. 218; Tafsir Ruh Al-Ma’ani, Jz. 15, tafsiri ya Aya 18:78. 159

Ushia Ndani ya Usunni

Bado, wengine walisema kwamba Mtume (s.a.w.w.) alichelewesha swala ya kwanza, akaiswali mwisho wa wakati wake na baadae akaswali swali iliyofuatia mwanzoni mwa wakati wake. Hivyo, kwa muonekano zimeswaliwa kwa kukusanya, sio kiuhalisia. Tafsiri hii ni dhaifu bali pia ni batili kwa sababu ya ukweli kwamba ni kinyume na hadithi inavyoonekana katika hali ambayo si yamkini. Vilevile, kitendo cha Ibn Abbas, kuithibitisha na kuthibitishwa na Abu Hurayrah – yote haya hutupilia mbali tafsiri hii. Kundi jingine limetafsiri hadithi hii kama inayoashiria kwenye uwezekano wa maradhi na sababu nyingine za halali. Hii ni rai ya maswahiba wetu kama vile Ahmad Ibn Hanbal na Qadhi Husein. Hattabi, Mutawalli na Ruwyani wameikubali tafsiri hii. (Nami pia) naikubali kwa vile inakubaliana na maana ya wazi ya hadithi, kitendo cha Ibn Abbas, kuthibitishwa na Abu Hurayrah na vilevile kwa sababu matatizo ya kuumwa ni mazito zaidi kuliko ya mvua.”343 Inashangaza kufahamu jinsi gani maana ya wazi ya hadithi ya Ibn Abbas inavyoruhusu kuswali kwa kukusanya swala katika maradhi! Je, watu wote walikuwa wanaumwa wakati Ibn Abbas alipokuwa anahutubia? Tazama jinsi gani tabia mbaya inavyobadilisha uelewa wa watu na kupelekea kwenye upotofu kama huo! Kama anavyoonesha Ibn Hajar Asqalani, kama Mtume (s.a.w.w.) aliswali swala kwa kukusanya kwa sababu ya maradhi, wengine wasingeswali naye, isipokuwa wale ambao wana sababu kama hiyo. Bado, inaweza kusemwa kwamba Mtume (s.a.w.w.) aliswali pamoja na masahaba zake, kama ambavyo Ibn Abbas anavyosisitizia dhana hiyohiyo katika hadithi yake.344 Vilevile inashangaza kwamba Ibn Hajar mwenyewe ameipotosha hadithi hii kwenye kuswali kwa ku343 344

Mwisho wa khutba ya Nawawi, tazama: Sharh Nawawi Jz. 5, uk. 218. Fat’h Al-Bari, Jz. 2, uk. 30. 160

Ushia Ndani ya Usunni

kusanya kwa dhahiri345 bila ya uthibitisho wowote ambako kunabatilishwa na hoja iliyotolewa na Nawawi. Ibn Hajar, vilevile, amepata mada kwenye ukosoaji katika kile ambacho kimeandikwa kama tafsiri ya kitabu chake. Kwa dalili hiyo hiyo, mkosoaji wa Ibn Hajar alikosolewa na mtangulizi wake. Mzunguko wote huu ni kwa ajili tu ya kusisitizia juu ya kukataa hadithi za Ahlu Bayt (as), vinginevyo, angalau kundi moja ambalo linasimulia kutoka kwao lingekubali kuswali kwa kukusanya, sio kuchanganya nyakati bora za swala na nyakati nyingine. Nawawi anasema: “Baadhi ya wanachuo huruhusu kuswali kwa kukusanya swala kwa sababu ya tatizo, alimradi tu haizoeleki kwao, kama Ibn Sirin na As’hab miongoni mwa maswahiba wa Malik. Khattabi amesimulia hili kutoka kwa Qaffal, Shashi Kabir, swahiba wa Shafi’i, kutoka kwa Abu Is’haq Maruzi kutoka kwenye kikundi cha wasimuliaji; na Ibn Mundhir ameikubali. Hii imethibitishwa na msemo wa Ibn Abbas: “Kwa kufanya hivyo, Mtume (s.a.w.w.) alitaka Umma wake usipate shida.” Kwa sababu katika khutba yake hakuna ilipotaja ugonjwa au kitu kingine chochote.346 Katika Al-Mughni na Al-Sharh Al-Kabir, Ibn Shabramah anasimuliwa kwamba alisema: “Kuswali kwa kukusanya swala kunaruhusiwa kama kuna tatizo au kitu chochote, alimradi haiwi ndio kawaida.”347 Vilevile Nawawi anasema katika Al-Majmu: “Ibn Mundhir mmoja wa wanachuo wetu, anaamini kwamba kuswali kwa kukusanya swala kunaruhusiwa wakati mtu hayuko safarini, wala hofu au ugonjwa.” Kama unavyoona Nawawi hakutaja sharti kwamba ni lazima isiwe ndio kawaida. Mwisho wa sura analeta tatizo kwa sura aliyoiita. aani, kuchelewesha swala ya Adhuhuri na kuwahi kuswali swala ya Alasiri mara tu Y baada ya swala ya Adhuhuri. 346 Sharh Nawawi, Jz. 5, uk. 219. 347 Al-Mughni na Al-Sharh Al-Kabir, Jz. 2, uk. 122, Na. 1263. 345

161

Ushia Ndani ya Usunni

“Sura: Rai Kuhusu Kuswali kwa Kukusunya Swala wakati Ambapo hauko Safarini, wala Hofu, mvua au Ugonjwa.” Anasema: “Kwa mujibu wa rai yetu (yaani Mashafi’i) na wale wa Abu Hanifah, Malik, Ahmad na wengi wa wanachuo wa Sunni, kuswali kwa kukusanya swala hakuruhusiwi. Ibn Mundhir amesimulia ruhusa isiyo na masharti ya kuswali swala kwa kukusanya kutoka kikundi cha wasimuliaji akisema: ‘Ibn Sirin ameruhusu kuswali swala kwa kukusanya iwapo ni lazima, lakini isiwe ndio kawaida.’”348 Bado, Seif Al-Din Muhammad Ibn Ahmad Al-Shashi Al-Qaffal, katika Hilyat Al-Ulama, anasimulia ruhusa ya kuswali kwa kukusanya bila masharti kama ilivyonukuliwa na Ibn Mundhir kutoka kwa Ibn Sirin.349 Vyovyote iwavyo, sharti la kutokuwa na mazoea vilevile ni upotoshaji ulioongezwa na baadhi ya watu kwenye hadithi hiyo. Ingawa Vyovyote iwavyo, sharti la kutokuwa na mazoea vilevile ni upotoshaji ulioongezwa na Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hakutaka kuingiza umma wake kwenye baadhi ya watu kwenye hadithi hiyo. Ingawa Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) hakutaka kuingiza shida, baadhi ya watu kimazoea waliongeza masharti fulani, wakijiumma wake kwenye shida, baadhi ya watu kimazoea waliongeza masharti fulani, ingizawenyewe wao wenyewe na wengine wakati ambapo Allah wakijiingiza wao na wengine katikakatika shida,shida, wakati ambapo Allah Aza wa Jallah Aza wa Jallah anasema: anasema: ßuô£ãèø9$#Νà6Î/‰ƒÌãƒωuρó¡ãŠø9$#Νà6Î/!$#‰ƒÌãƒ “….. Mwenyezi Mungu anawatakia wepesi wala hawatakii uzi“…..Mwenyezi Mungu anawatakia wepesi wala hawatakii uzito…”(2:185) to…”(2:185)

Inaweza pia kusemwa kwamba Mjumbe wa Allah (s.a.w.w.) aliswali swala zake kwa kukusanya kwa takriban nyakati nyingi, kama sio kila siku, kama ambavyo ni dhahiri kutoka katika hadithi ya Ibn Abbas na Anas ambayo kwayo yalitumika maneno yenye 348 349

Al-Majmu, Jz. 4, uk. 384. Hilyat Al-Ulama, Jz. 2, uk. 244. 162

Ushia Ndani ya Usunni

dhamira ya wakati uliopita na wenye kuendelea, na vilevile kutoka kwenye hadithi ya Aisha na hadithi zote zinazisisitiza kuswali swala mapema. Kuswali kwa kukusanya swala kulikofanywa na Mtume (s.a.w.w.) takriban wakati wote bila ya shaka ilikuwa ni jam’ taqdim, sio jam’ ta’khir, ingawa hii ya mwisho ilisimuliwa. Lazima izingatiwe kwamba kama kuswali swala kwa kukusanya kunasababisha kuziacha swala za nawafil (sunna), basi haikubaliwi. Bali kama inapelekea kwenye kudhoofisha hadithi za Mtume (s.a.w.w.), itakuwa ni haramu. Huenda, hii ndio dhana ya wale ambao wameichukulia ruhusu ya kuswali swala kwa kukusanya alimradi haiwi ndio kawaida, yaani, haipingi hadithi ya Mtume (s.a.w.w.). Heshima hii ni kwa ajili tu ya kukataa hadithi tanafful – ingawa nawafil zenyewe zinapasika kwenye mabishano – hakuna zaidi. Kwa hiyo inakuwa hakuna tatizo. Mijadala kuhusu wakati mzuri wa swala, kwa mujibu wa mafaqih wa Shia, wenyewe huhitaji fursa, na kile ambacho kimetajwa kuhusiana na hili kilikuwa tu kutoka hadithi za Sunni.

Mukhtasari wa rai za mafaqih: Mafaqih wanazo rai tofauti kuhusu kuswali swala kwa kukusanya bila masharti ambazo zitatolewa kwa mukhtasari hapa.

Rai ya Mahanafi: Mahanafi wanaaminmi juu ya uharamu wa kuswali swala kwa kukusanya, imma iwe safarini au la, kwa matatizo yoyote isipokuwa katika hali mbili – Siku ya Arafah na Usiku wa Muzdalifah kwa masharti fulani. 163

Ushia Ndani ya Usunni

Rai ya Mashafii: Mashafii huamini katika ruhusa ya kuswali swala kwa kukusanya kwa ajili ya msafiri na wakati inaponyesha mvua chini ya masharti fulani. Kwao, kuswali swala kwa kukusanya hakuruhusiwi kwa ajili ya giza nene, upepo mkali, hofu na ugonjwa.

Rai ya Wamaliki: Wamaliki huchukulia sababu za kuswali swala kwa kukusanya kama ifuatavyo: ugonjwa, mvua, matope, giza mwishoni mwa mwezi mwandamo, na Siku ya Arafah na Usiku wa Muzdalifah kwa ajili ya mahujaji chini ya masharti fulani.

Rai ya Mahanbali: Mahanbali huruhusu kuswali swala kwa kukusanya Siku ya Arafah na Usiku wa Muzdalifah; na kwa ajili ya wasafiri, wagonjwa, wakina mama wanaonyonyesha, mwanamke mwenye hedhi isiyo katika, kisalusalu cha mkojo, mtu ambaye hawezi kujitoharisha mwenyewe, mtu ambaye hawezi kutofautisha nyakati na mtu ambaye anahofia mali yake, siha au heshima; na vilevile wakati wa mvua, barafu, baridi, upepo na hali ya matope. Vilevile wametaja masharti fulani.

Baadhi ya wasimuliaji na rai ya Mashfii: Wanafikiri kuswali swala kwa kukusanya kunaruhusiwa kwa ajili ya aina yoyote ya tatizo, alimradi tu kwamba isiwe ndio kawaida. 164

Ushia Ndani ya Usunni

Rai ya Ibn Shibramah: Ibn Shibramah anaruhusu kuswali swala kwa kukusanya kwa ajili ya sababu yoyote na hata kama hakuna sababu maalumu alimradi tu isiwe ndio kawaida.

Rai ya Ibn Mundhir na Ibn Sirin: Ibn Mundhir na Ibn Sirin, kwa mujibu wa Qaffal, wanaruhusu kuswali swala kwa kukusanya katika hali yoyote iwayo bila ya masharti.350 Kama ilivyothibitishwa, rai hii ya mwisho ni ya kweli na ni sawa kama ilivyosisitiziwa katika Qur’ani Tukufu. Vilevile Imamiyyah, wanaowafuata Ahlul Bayt (as), wanafuata rai hii.

350

Kwa maelezo ya rai hizi, tazama: Al-Fiqh alaMadhahib Al-Arba’ah; Al-Maghni; Sharh Al-Kabir, Al-Majmu’; Hilyat Al-Awlia na vingine vingi. 165

Ushia Ndani ya Usunni

Kusujudu Katika Hadithi ya Mtume (s.a.w.w.) na Masahaba

usujudu katika swala ni suala jingine ambalo kwalo Shia na Sunni hawakubaliani. Shia wamejuzisha tu kusujudu juu ya ardhi (amma udongo, mchanga au jiwe) au juu ya mimea isiyoliwa au inayotumika kutengeneza nguo.351 Ikiwa hawana njia za kupata ardhi safi, wanachukuwa udongo uliofinyangwa au kitu kingine chochote ambacho wanaweza kusujudu juu yake (kama kipande cha ubao). Wale ambao wanafahamu masuala ya kifiqih wanajua kwamba hoja nyingi mno zinathibitisha njia hii ya kusujudu, ambayo ilikuwa ni njia ya masahaba wengi na wafuasi wao. Vilevile inapendekezwa kwa mujibu wa tahadhari za kidini. Katika sehemu hii, kwanza tunafafanua sijda, na kisha kwa ufupi tunashughulika na baadhi ya hadithi zinazotetea njia hii ya kusujudu kwa Mashia. Mwishoye tunataja rai za mafaqih.

Msamiati na Maana ya Kilugha ya Kusujudu: Katika Al-Sihah, kamusi la Kiarabu kwa kiarabu lililokusanywa na Jawahiri, tunasoma: “Kusujudu katika swala ni kuweka paji la uso juu ya ardhi.” Tafsiri hiyo hiyo imetajwa katika Al-Na351

aadhi ya mafaqih wanaruhusu kusujudu juu ya karatasi, hata kama halikutengenezwa B kwa mti, kama karatasi iliyotengenezwa kwa siliki. 166

Ushia Ndani ya Usunni

hayah, Lisan Al-Arab na Taj Al-Arus. Kwa dhahir, kusujudu ni mwisho wa daraja la unyenyekevu ambao juu yake hakuna unyenyekevu na hairuhusiwi isipokuwa kwa Allah, Mtukufu, Aza wa Jallah.352 Qur’ani Tukufu inasema:

ُ ‫َو ِم ْن آ َيا ِت ِه اللَّي‬ َّ َّ ‫ار َو‬ َ‫الشم ُ ْ َ ا‬ ‫ْس‬ ُ ‫ْل َوالنَّ َه‬ ِ ‫ْس َوالق َم ُر ل َت ْس ُج ُدوا لِلشم‬ َّ ‫اس ُج ُدوا للِهَِّ الَّ ِذي َخلَ َقه‬ َ ‫ُن إِ ْن ُك ْنتُ ْم إِيَّا ُه َت ْعبُ ُد‬ ‫ون‬ ْ ‫َو اَل لِْل َق َم ِر َو‬ “Na katika Ishara Zake ni usiku na mchana, na jua na mwezi. Basi msilisujudie jua wala mwezi, bali msujudieni Allah, aliye viumba, ikiwa nyinyi mnamuabudu Yeye tu.” (41:37)

Vilevile, kusujudu ni hali ya ukaribu mno awezayo kuipata mja kumuelekea Mola wake.

‫اس ُج ْد َو ْاق َت ِر ْب‬ ْ ‫َك اَّل اَل تُ ِط ْع ُه َو‬ “Hasha! Usimtii! Nawe sujudu na ujongee (kwa Allah). (96:19)

Hadithi inasomeka hivi:

Kuhusu kusujudu kwa malaika mbele ya Adam (as) na kusujudu kwa watoto wa Nabii Yakub (as) mbele ya Yusufu (as), mengi yamesemwa katika vitabu vya tafsir. Hoja moja ni kwamba Mtume (s.a.w.w.) Yusufu (as) na Mtume (s.a.w.w.) Adam (as) walikuwa ni Qibla, sio waabudiwa. 352

167

Ushia Ndani ya Usunni

Mtume (s.a.w.w.) amesema: “Hali ya ukaribu mno ya mja kwa Mola wake, ni katika kusujudu, hivyo omba sana (du’a) katika sijda.”353 Ikizingatiwa kwamba kusujudu ni daraja ya mwisho ya unyenyekevu ni hufanywa tu kwa Allah Aza wa Jallah, sasa tutaona juu ya nini tunaweza kusujudu ili kuonesha daraja hilo kumbwa la unyenyekevu. Kama ambavyo dhahiri kutokana na ufafanuzi wa wanasarufi, daraja ya juu zaidi ya unyenyekevu ni kusujudu juu ya ardhi na hususan udongo ambapo ardhi haiwezi kutumika kama zulia au kitu cha kuliwa au nguo. Hivyo, kwa nyongeza ya hoja, ambazo zitafuata, kusujudu kwa maana lazima kuwe juu ya ardhi au udongo, vinginevyo mpaka kuwe na ushahidi wa kutosha kwamba kusujudu juu ya vitu vingine visivyokuwa ardhi ni halali. Bado, kama tutakavyoona baadae, kuna kuungwa mkono tu kwa ajili ya kusujudu juu ya ardhi na vitu visivyoliwa na visivyofanyizwa nguo vinavyokua katika ardhi.

Hadithi juu ya Kusujudu: Hadithi juu ya kusujudu kwa ujumla ni za aina hii ifuatayo: Mtume (s.a.w.w.): Ardhi imefanywa kuwa ni sehemu yangu ya kusujudia na ni tohara (Sunan Ibn Majah). Kama unavyoona, katika hadithi hii, ardhi imetajwa wazi wazi kuwa ni sehemu ya kusujudia. Hadithi hii inaonyesha kuwa hairuhusiwi kusujudu juu ya kitu kisichokuwa udongo. Inaweza kudaiwa kuwa hadithi hii tukufu inamaanisha kwamba ibada katika Uislamu haikuwekewa mpaka 353

Sahih Muslim, Kitab Al-Salat, Na. 744; Sunan Al-Nisa’i, Kitab Al-Tatbiq, Na. 1125; Suna Abu Dawud, Kitab Al-Salat, Na. 741; Musnad Ahmad, Baqi Musnad Al-Mukathirin, Na. 9083; Al-Sunan Al-Kubra, sehemu ya 2, Kitab Al-Salat, Jam Abwab Sifat Al-Salat. Bab Al-Ijtihad fi Al-Du’a fi Al-Sujud, Dar Al-Fikr Publication, toleo la kwanza, uk. 448. Na 2744. 168

Ushia Ndani ya Usunni

kwenye sehemu maalumu kama vile masinagogi ya Wayahudi au makanisa ya Wakiristo, na huwezekana kufanya ibada katika sehemu yeyote ya ardhi. Kwa hivyo, hadithi hii haihusiani na kusujudu. Katika kujibu, maana hii haiko kinyume na suala la kusujudu, na kwamba hairuhusiwi kusujudu juu ya vitu vyote. Kwa maneno mengine, maana ya mwanzo imejumuisha ya mwisho, na ni hitajio kwalo, kwa sababu kama sehemu zote katika ardhi zinafaa kwa kufanyia sijda, ibada inaweza kufanywa kwenye sehemu zote juu ya ardhi. Kwa hiyo, wanachuoni wakubwa wa kisunni kama Ibn Hajar,354 Muhammad Ashraf Azim Abadi,355 Qastalani,356 na Amri Al-San’ani357 wote wamekubali pia wamependelea maana ya sehemu ya kusujudu kwa ajili ya msamiati ‘masjid’ uliotumika katika hadithi hii. Jabir Ibn Abdullah Ansari anasema:358 Nilikuwa nikiswali Swala ya Adhuhuri. Kulikuwa na joto kali sana hivyo nikachota ukafi mzima wa mchanga ili ni upoze na kuutumia kwa ajili ya kusujudu.359 Bayhaqi ameisimulia hadithi hii katika Al-Sunan Al-Kubra pamoja na tofauti kidogo. Vilevile amesimulia hadithi hiyo hiyo kutoka kwa Anas Ibn Malik, na anasema; “Kama kusujudu juu ya nguo ambayo mtu amevaa kungeruhusiwa, bila shaka ingekuwa rahisi kuliko kupoza udongo kwa ajili ya kufanyia sijda.”360 Kwa hiyo, Bayhaqi ameichukulia hadithi hii kuwa ni ushahidi wa kutoruhusiwa kusujudu juu ya nguo iliyovaliwa mwilini. Ingawa madai ya Bayhaqi ni ya ukweli, lazima iongezwe kwamba kama kusujudu juu ya Fat’h Al-Bari, Jz. 1, uk. 370 Awn Al-Ma’bud, Jz. 1, uk. 182 356 Irshad Al-Sari, uk. 182 357 Subul Al-Salam fi Bulugh Al-maram, Jz. 1, uk. 110 358 Sunan Abu Dawud, Jz. 1, Kitab Al-Salat, uk. 100 Na. 338; Sunan Al-Nisa’i, Kitab AlTatbiq, Na. 1071; Musnad Ahmad, Baqi Musnad Al-Mukathirin, Na. 13982 na 13983 bila kuonekena tofauti. 359 Al-Sunan Al-kubra J. 2, uk. 106 360 Al-Sunan Al-Kubra, J. 2, uk. 106 354 355

169

Ushia Ndani ya Usunni

nguo ingekuwa inaruhusiwa, kungekuwa hakuna haja ya kupoozesha udongo. Kwa hiyo, hadithi hii ni ushahidi wa kutoruhusiwa kusujudu juu ya nguo – imma iwe imevaliwa au haikuvaliwa mwilini – ingekuwa kumeruhusiwa, kusingekuwa na haja ya kupoza mchanga, kwa sababu kusujudu juu ya nguo iliyovaliwa mwilini ni rahisi, vilevile ni rahisi kwa nguo ambayo haikuvaliwa, kipande cha nguo au hata sarafu katika mfuko wa mtu. Hivyo, hadithi hii vilevile yaweza kuwa ni uthibitisho wa kutoruhusiwa kusujudu juu ya nguo iliyovaliwa au ambayo haikuvaliwa.361 Sababu ni kwamba Jabir Ibn Abdullah Ansari anasimulia hadithi kwa kitenzi cha wakati uliopita unaoendelea, akiongeza neno kuntu katika kitenzi cha wakati uliopo, jambo linaloonyesha kuwa hili halikutokea mara moja tu. Hata hivyo hadithi hii inaonyesha kuwa, hairuhusiwi kusujudu juu ya kitu chochote tu, kwani ingekuwa hivyo kusingekuwa na ulazima wowote wa masahaba kung’ang’ania kusujudu juu ya udongo. Tulilalamika kwa Mtume (s.a.w.w.) juu ya ukali wa joto la mchanga katika nyuso na viganja vyetu wakati wa kuswali, lakini hakutujali.362 Baada ya kusimulia hadithi hii, Ibn Hajar Asqalani anasema, “Hii ni hadithi sahihi iliyosimuliwa na Muslim.” 363 Imesisitizwa sana katika Tuhfat Al-Muhtaj kwamba maandishi ya Bayhaq ni sahihi.364 Pia inadaiwa katika Subul Al-Salam kuwa hadithi hii ni Sahihi.365 Hadithi hii pia imesimuliwa kutoka kwa Ibn Mas’ud.366 Hadith hii inathibitisha wazi wazi kuwa kusujudu hakuruhusiwi kufanywa juu ya kitu chochote kile kiwacho, vinginevyo kusingekuBaada ya kusimulia hadithi ya kupoza mchanga Sahihi Muslim, Sunan Al-Nisa’i, Sunan Ibn Majah 363 Fat’h Al-bari, J. 2, uk. 16 364 J. 1, uk. 110 365 Ibid 366 Sunan Ibn Majah , Kitab Al-Salat, Na. 668. 361 362

170

Ushia Ndani ya Usunni

wa na haja yoyote ya kusujudu juu ya udongo wenye joto kwani wangeweza kusujudu juu ya vitu vingine visivyokuwa udongo wa moto.367 Mtu mmoja alimuuliza Mtume (s.a.w.w.) kitu fulani juu ya Swala. Mjumbe wa Mwenyezi Mungu (s.a.w.w) alimwambia; “…. na unaposujudu, weka kipaji cha uso wako juu ya udongo, katika namna ambayo utauhisi (udongo).”368 Mtume (s.a.w.w.) alikuwa akiweka kipaji chake cha uso na pua369 juu ya udongo wakati wa kusujudu.370 Tirmidhi anasema baada ya hadithi hii kuwa, “Hadithi ya Abu Humayd ni sahihi na nzuri.” Nilimuona Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa akisujudu, alikuwa akiweka kipaji chake cha uso na pua juu ya udongo.371 Hadithi hii pia imesimuliwa kwa tofauti kidogo: “Nilimuona Mtume (s.a.w.w.) akisujudu huku kipaji chake cha uso na pua vikiwa vimegusa udongo.”372 Mtume (s.a.w.w.) alisema; “Swala zenu hazitasihi mpaka mkamilishe udhu wenu na kuweka nyuso zenu juu ya ardhi.”373 Kusema kweli kutumia neno ardhi katika hadithi hizi kumekuwa juu ya lengo. Imetajwa kutofautisha ardhi na vitu vingine, hususan Jz. 1, uk. 110. Musnad Ahmad Ibn Hanbal, Musnadbani Hashim, Na. 2473. 369 Sunan Al-Tirmidhi,Kitab Al-Salat, Na 250; Sunan Abu Dawud, Kitaba Al-Salat, Na. 730 (pamoja na tofauti ndogo) 370 Katika Sunan Abu Dawud, Kitab Al-Salat, Na. 527, kuna hadithi nyingine inayosomeka hivi: “Tukiwa tumeswali na Mtume (s.a.w.w.), tulimuona akilifanya paji lake la uso na uso viguse kwenye ardhi.” Hapa neno “kwenye ardhi” kiunganishi “bi” ni kwa madhumuni ya kuambatanisha; kwa hiyo, inakuwa wazi kwamba Mtume (s.a.w.w.) siku zote anaweka paji lake la uso juu ya ardhi anapotaka kusujudu. 371 Musnad Ahmad, Musnad Kufayyin, Na. 18101. 372 Musnad Ahmad, Musnad Kufayyin Na. 18109 373 Sunan Abu Dawud, Kitab Al-Salat, Na. 730; Sunan Al-Darimi, Kitab Al-Salat, Na. 1259; Sunan Al-Darqutni, Jz. 1, uk. 95. 367 368

171

Ushia Ndani ya Usunni

kwa vile vyote vinatajwa katika hadithi, kama tunavyosoma katika Sahihi Bukhari na vitabu vingine. Tuliswali374 pamoja na Mtume (s.a.w.w.) wakati wa majira ya joto, na kila mmoja wetu aliposhindwa kusujudu juu ya udongo alisujudu juu ya nguo.375 Ikiwa kusujudu juu ya nguo au juu ya godoro ni sawa na kusujudu juu ya ardhi, hapakuwa na haja ya kupinga kusujudu juu ya ardhi na vitu vingine visivyokuwa hiyo ardhi katika hadithi hizi. Hii ndio sababu kwamba hata ardhi ilipokuwa imelowa, watu waliendelea kusujudu juu yake, kwa mfano, wakati fulani uso wa Mtume (s.a.w.w.) ulikuwa umelowa kwa tope: Nilimuona Mjumbe wa Mwenyezi mungu alisujudu juu ya ardhi, ambayo ilikuwa imelowa kwa maji na tope, kwa kiasi kwamba niliona tope katika paji lake la uso mtukufu.376 Tope lilionekana katika paji la uso na pua ya Mtume (s.a.w.w.) kwa sababu ya swala aliyokuwa ameswali na Waislamu.377 Aisha378 pia anasema: “Kamwe sikupata kumuona Mtume (s.a.w.w.) akiweka kitu chochote baina yake na ardhi.”379 Hadithi zinazothibitisha kwamba Mtume (s.a.w.w.) alionekana katika siku ya mvua akiweka kipande cha mkeka juu ya ardhi kwa I mesemwa katika tafsiri nyingine: “…hakuweza kufikisha paji lake la uso kwenye ardhi.” Kama ambavyo imedondolewa kabla, katika hadithi hii na nyingine kama hii, ardhi imetajwa kupingana na vitu vingine visivyokuwa ardhi. Katika hadithi hii, kwa mfano, kusujudu katika nguo kumetajwa. Kama itakavyotajwa baadae, kusujudu huku kunafanyika tu hali inapokuwa kusujudu juu ya ardhi sio rahisi au haiwezekani. Aidha, hadithi hizi na nyingine kama hizi viko kinyume na zile ambazo huruhusu tu kusujudu juu ya ardhi. 376 Sahih Al-Bukhari, Da Ibn Kathir, 801. 377 Sunan Abu Dawud, Kitab Al-Salat, Na. 777 na 760. 378 Musna Ahmad Ibn Hanbal, Baqi Musnad Al-Ansar, Na. 23170; Sunan Abu Dawud, Kitab Al-Salat Na. 1108. 379 Yaani Mtume (s.a.w.w.) aliweka paji lake la uso moja kwa moja kwenye ardhi. 374 375

172

Ushia Ndani ya Usunni

ajili kuswalia lazima zitumike tu kwenye hali maalumu, sio kuzipinga hadithi zilizopita. Ni vipi inawezekana kwamba kusujudu kuruhusiwe juu ya kila kitu na bado ardhi iwe imetajwa kimahususi katika hadithi mbalimbali? Kuna hadith mbalimbali zinazoelezea kuwa pua inapaswa kugusishwa ardhini wakati wa kusujudu, wakati zikieleza sharti hilo kwa paji la uso. Ibn Abbas anasimulia hadith ifuatayo kutoka kwa Mtume (s.a.w.w.): “Swala ya mtu ambaye haweki pua yake ardhini kama anavyofanya kwa paji lake la uso, haitakubalika.380 Pia hadithi zinazosema kuwa wakati wa kusujudu, vilemba vinapaswa kuondolewa zinaonyesha ulazima wa kusujudu juu ya udongo. “Mtume (s.a.w.w.) alimuona mtu aliyesujudu juu ya tabaka la kilemba chake, alimuonyesha kwa kidole mtu yule kumtaka akiondoe na akaonyesha kwenye paji lake la uso.”381 Bayhaqi, pia anasema katika Sunan, “Taarifa zinazoonyesha kwamba Mtukufu Mtume (s.a.w.w.) alisujudu juu ya tabaka la kilemba sio sahihi.”382 Watu wengine wasiokuwa Bayhaqi wamesisitizia dhana hii pia.

Maoni ya Baadhi ya Masahaba na Wanazuoni: Kuhusiana na hadithi zilizotajwa hapo juu, baadhi ya masahaba, wafuasi wao na wengine waliokuja baadaye nao pia walikuwa wakisujudu juu ya ardhi, au tuseme walikuwa wakipendelea kusujudu juu ya ardhi. Sunan Al-Kubra, Jz. 2, uk. 104 Sunan Al-Kubra 382 Sunan Al-Kubra, uk. 106. 380 381

173

Ushia Ndani ya Usunni

Abdul Karim Abu Umayyah anasema, “Nilijulishwa na Abu Bakr Sidiq, khalifa alikuwa akisujudu juu ya ardhi (bila zulia) au alikuwa akiswali katika namna ambayo mwili wake ulikuwa unagusa udongo. Abu Ubaydullah anasimulia, “Ibn Mas’ud hakupata kusujudu au kuswali juu ya chochote isipokuwa ardhi.” Asim anasimulia kuwa, Kila mara Ibn Sirin aliposwali katika sehemu ambayo paji lake la uso na pua havigusi ardhi, alikuwa akibadilisha sehemu ya kuswalia. Imesimuliwa kuwa kila mara Masruq alipoondoka nyumbani, alikuwa akibeba tofali la kusujudia.383 Pia imesimuliwa katika Fat’h Al-Bari kuwa kila mara Masruq alipopanda meli, alikuwa akipanda na tofali kwa ajili ya kusujudia wakati wa kuswali. Hadithi hii pia imesimuliwa kutoka kwa Ibn Sirin.384 Razini, mtumwa wa zamani wa watawala wa Bani Abbas, alisema, “Ali mtoto wa Abdullah Ibn Abbas, aliniagiza nimpelekee jiwe bapa kwa ajili ya kusujudu.”385 Umar Ibn Abdul Aziz amesimuliwa kwamba alikuwa akichukua udongo kutoka ardhini na kuuweka kwenye mkeka wake na kusujudia juu yake.386 Ibn Abi Shaybah anasimulia kuwa Urwah Ibn Al-Zubayr alikuwa anasita kusujudu juu ya kitu chochote kisichokuwa udongo.387 Hadithi hii pia imesimuliwa na watu wengine. Imesimuliwa katika Al-Mudawwana Al-Kubra kwamba Malik alikuwa akijua kuwa haifai kusujudu juu ya zulia, nguo, mkeka au ngozi. Alikuwa akisema: “Inaruhusiwa kusimama, kupiga magoti au Tabaqat Al-Kubra, Jz. 6, uk. 79. Fat’h Al-bari, Jz. 1, uk. 410 385 Al-Musannaf, Jz. 1, uk. 246 386 Al-Bari, Jz. 1, uk. 410 387 Ibid. 383 384

174

Ushia Ndani ya Usunni

kukalia juu ya vitu hivi, lakini kusujudu na kuweka viganja juu ya vitu hivyo inakatazwa. Lakini akaruhusu kusujudu na kuweka viganja juu ya mchanga na vitu vinavyoota katika ardhi.388 Kwa matokeo haya, kama ilivyosisitizwa na baadhi ya wanachuoni wa Kisunni, sijda inapaswa kufanywa juu ya udongo na si juu ya vitu vingine isipokuwa Khumra (mkeka, udongo uliotengenezwa kwa matawi ya mtende) na mkeka wa mabua. Ama hadithi za vitu vingine visivyokuwa udongo, zinapaswa kutumiwa pale tu inapobidi au zipuuzwe kabisa kutokana na kupingana kwake na hadithi nyingine. Kwa kifupi, yule anayeweka paji lake la uso wake juu ya udongo (ardhi) amefuata maagizo ya Mtume (s.a.w.w.) pale aliposema, ‘Weka uso wako juu ya udongo.”389 Kwa upande mwingine, yeyote anayejiepusha kufanya hivi kwa kusema kweli ameufuata ujinga wa Abul Jahl aliyesema, kama Sahihi Muslim na Musnad Ahmad walivyosimulia kutoka kwa Abu Hurayrah:390 “Je Muhammad aliweka uso wake juu ya ardhi mbele yenu?” Akajibiwa, “Ndiyo’ Akasema ninaapa kwa Lat na Uzza (masanamu mawili) kwamba nikimuona anafanya hivi, nitaukandamizia uso wake ardhini.” Wakati fulani alikuja kwa Mtume (s.a.w.w.) Mtume (s.a.w.w.) alipokuwa anaswali naye alitaka kuikandamiza shingo yake tukufu. Kila Abu Jahl alipokuwa anajaribu kumkandamiza Mtume (s.a.w.w.), alijikuta anatetemeka na kurudi nyuma. Alipoulizwa juu ya hilo alisema, “Kuna shimo la moto na hofu kati yangu na yeye; na manyoya mengi na mabawa.” Mtume (s.a.w.w.) alisema; “Kama angenisogelea, malaika wangemchanachana vipande vipande.” Al-Mudawwana Al-kubra, J. 1. Sunan Al-Tirmidhi, Kanz Al-Ummal, Jz. 4, uk. 79 na Juz. 7, uk. 342 390 Sahih Muslim, Kitab Sifat Al-Qiama, Na. 5005; Musnad Ahmad, Baqi Musnad Al-Mukathirin, Na. 8475. 388 389

175

Ushia Ndani ya Usunni

Mwisho, inafaa kuleta hadithi kutoka kwa Imam Sadiq (a.s) inayoeleza vitu vinavyofaa kwa ajili ya kusujudu juu yake: Husham alimuuliza Imam Sadiq (a.s): “Nijulishe juu ya vitu ambavyo juu yake inaruhusiwa kusujudu na vile ambavyo juu yake hairuhusiwi kusujudu,” Imam Sadiq (a.s) alisema: “Hairuhusiwi kusujudu juu ya chochote isipokuwa juu ya ardhi na vile vinavyoota juu yake. Husham akasema sababu yake ni nini? Imam (a.s) akajibu: “Kwa sababu sijda ni kwa ajili ya Mwenyezi Mungu Mtukufu hivyo ni haramu kufanywa juu ya vitu vinavyoliwa au kuvaliwa, kwani wale wanaoipenda dunia hii ni watumwa wa vile wanavyovila na kuvivaa, wakati sijda ni ibada ya Mwenyezi Mungu. Kwa hiyo, sijda sio sahihi (ni Haramu) juu ya vitu vinavyowadanganya wanaouabudu ulimwengu.”391

391

Wasail Al-Shia, Mu’assisa, Al-Bayt, J. 5, Abwab ma yasujudu alayh sehemu ya kwanza, na 6740. 176

Ushia Ndani ya Usunni

ORODHA YA VITABU VILIVYO CHAPISHWA NA AL-ITRAH FOUNDATION 1. Qur’an Al-Kariim - Tafsir Al-Kashif Juzuu ya kwanza mpaka Thelathini 2.

Uharamisho wa Riba

Uharamisho wa uwongo Juzuu ya Kwanza

Uharamisho wa uwongo Juzuu ya Pili

Hekaya za Bahlul

Muhanga wa Imamu Husein (A.S.)

Mikingamo iliyomzunguka Imamu Ali (A.S.)

Hijab vazi Bora

Ukweli wa Shia Ithnaashari

10.

Madhambi Makuu

11.

Mbingu imenikirimu

12.

Abdallah Ibn Saba

13.

Khadijatul Kubra

14.

Utumwa

15.

Umakini katika Swala

16.

Misingi ya Maarifa

17.

Kanuni za Ndoa na maadili ya Familia 177

Ushia Ndani ya Usunni

18.

Bilal wa Afrika

19.

Abudharr

20.

Usahihi wa Historia ya Uislamu na Waislamu

21.

Salman Farsi

22.

Ammar Yasir

23.

Qur’an na Hadithi

24.

Elimu ya Nafsi

25.

Yajue Madhehebu ya Shia

26.

Ukusanyaji na Uhifadhi wa Qur’an Tukufu

27.

Al-Wahda

28.

Ponyo kutoka katika Qur’an

29.

Uislamu mfumo kamili wa maisha ya kijamii

30.

Mashukio ya Akhera

31.

Al Amali

32.

Dua Indal Ahlul Bayt

33.

Udhuu kwa mujibu wa Kitabu na Sunna.

34.

Haki za wanawake katika Uislamu

35.

Mwenyezi Mungu na sifa zake

36.

Kumswalia Mtume (s)

37.

Nafasi za Ahlul Bayt (a.s)

38.

Adhana

Upendo katika Ukristo na Uislamu 178

Ushia Ndani ya Usunni

40.

Tiba ya Maradhi ya Kimaadili

41.

Maana ya laana na kutukana katika Qur’ani Tukufu

42.

Kupaka juu ya khofu

43.

Kukusanya swala mbili

44.

Bismillah ni sehemu ya Qur’ani na husomwa kwa Jahara

45.

Kuwaongoza vijana wa kizazi kipya

46.

Kusujudu juu ya udongo

47.

Kusheherekea Maulidi Ya Mtume (s)

48.

Tarawehe

49.

Malumbano baina ya Sunni na Shia

50.

Kupunguza Swala safarini

51.

Kufungua safarini

52.

Umaasumu wa Manabii

53.

Qur’an inatoa changamoto

54.

as-Salaatu Khayrun Mina -’n Nawm

55.

Uadilifu wa Masahaba

56.

Dua e Kumayl

57.

Sauti Ya Uadilifu wa Binadamu

58.

Umaasumu wa Mitume - Faida Zake Na Lengo Lake

59.

Umaasumu wa Mitume - Majibu Ya Aya Zenye Utata

60. Umaasumu wa Mitume - Umaasumu wa Mtume Muhammad (s)

179

Ushia Ndani ya Usunni

61.

Nahju’l-Balaghah - Juzuu ya Kwanza

62.

Nahju’l-Balaghah - Juzuu ya Pili

63.

Kuzuru Makaburi

64.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Kwanza

65.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Pili

66.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Tatu

67.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Nne

68.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Tano

69.

Maswali Na Mishkili Elfu - Sehemu ya Sita

70.

Tujifunze Misingi Ya Dini

71.

Sala ni Nguzo ya Dini

72.

Mikesha Ya Peshawar

73.

Malezi Ya Mtoto Katika Uislamu

74. Ubora wa Imam ‘Ali Juu ya Maswahaba Na Ushia ndio njia iliyonyooka 75.

Hukumu za Kifikihi zinazowahusu Wanawake

76.

Liqaa-u-llaah

77.

Muhammad (s) Mtume wa Allah

78.

Amani na Jihadi Katika Uislamu

79.

Uislamu Ulienea Vipi?

80.

Uadilifu, Amani na Mtume Muhammad (s)

81.

Mitala na Ndoa za Mtume Muhammad (s)

180

Ushia Ndani ya Usunni

82.

Urejeo (al-Raja’a )

83.

Mazingira

84.

Utokezo (al - Badau)

85.

Hukumu ya kujenga juu ya makaburi

86.

Swala ya maiti na kumlilia maiti

87.

Uislamu na Uwingi wa Dini

88.

Mtoto mwema

89.

Adabu za Sokoni

90.

Johari za hekima kwa vijana

91.

Maalimul Madrasatain Sehemu ya Kwanza

92.

Maalimul Madrasatain Sehemu ya Pili

93.

Maalimul Madrasatain Sehemu ya Tatu

94.

Tawasali

95.

Imam Mahdi katika Usunni na Ushia

96.

Hukumu za Mgonjwa

97.

Sadaka yenye kuendelea

98.

Msahafu wa Imam Ali

99.

Ngano ya kwamba Qur’ani imebadilishwa

100. Idil Ghadiri 101. Kusoma sura zenye Sijda ya wajibu 102 Hukumu zinazomuhusu mkuu wa kazi na Mfanyakazi 103. Huduma ya Afya katika Uislamu 181

Ushia Ndani ya Usunni

104. Sunan an-Nabii 105. Historia na sera ya viongozi wema (Sehemu ya Kwanza) 106. Historia na sera ya viongozi wema (Sehemu ya Pili) 107. Shahiid Mfiadini 108. Kumsalia Nabii (s.a.w) 109. Ujumbe -Sehemu ya Kwanza 110. Ujumbe - Sehemu ya Pili 111. Ujumbe - Sehemu ya Tatu 112. Ujumbe - Sehemu ya Nne 113. Mariamu, Yesu na Ukristo kwa mtazamo wa Kiislamu 114. Hadithi ya Thaqalain 115. Ndoa ya Mutaa 116. Ukweli uliopotea sehemu ya Kwanza 117. Ukweli uliopotea sehemu ya Pili 118. Ukweli uliopotea sehemu ya Tatu 119. Ukweli uliopotea sehemu ya Nne 120. Ukweli uliopotea sehemu ya Tano 121. Mkutano wa Maulamaa wa Baghdad 122. Safari ya kuifuata Nuru 123. Fatima al-Zahra 124. Myahudi wa Kimataifa 125. Kuanzia ndoa hadi kuwa Wazazi 182

Ushia Ndani ya Usunni

126. Visa vya kweli sehemu ya Kwanza 127. Visa vya kweli sehemu ya Pili 128. Elimu ya Ghaibu ya Maimamu 129. Mwanadamu na Mustakabali wake 130. Imam Ali (‘a) Ndugu wa Mtume Muhammad (s) (Sehemu ya Kwanza) 131. Imam Ali (‘a) Ndugu wa Mtume Muhammad (s) (Sehemu ya Pili) 132. Khairul Bariyyah 133. Uislamu na mafunzo ya kimalezi 134. Vijana ni Hazina ya Uislamu 135. Yafaayo kijamii 136. Tabaruku 137. Taqiyya 138. Vikao vya furaha 139. Shia asema haya Sunni asema haya Wewe wasemaje? 140. Visa vya wachamungu 141. Falsafa ya Dini 142. Azadari-Kuhuzunika na Kuomboleza 143. Sunna katika Kitabu Fiqhi al-Sunnah 144. Mtazamo Mpya - Wanawake katika Uislamu 145. Kuonekana kwa Allah 146. Tabia njema kwa Mujibu wa Ahlul-Bayt (Sehemu ya Kwanza) 183

Ushia Ndani ya Usunni

147. Tabia njema kwa Mujibu wa Ahlul-Bayt (Sehemu ya Pili) 148. Ndugu na Jirani 149. Ushia ndani ya Usunni 150. Maswali na Majibu 151. Mafunzo ya hukmu za ibada 152. Ahlul Bayt ndani ya tafsiri za Kisunni No 1 153 Ahlul Bayt ndani ya tafsiri za Kisunni No 2 154. Ahlul Bayt ndani ya tafsiri za Kisunni No 3 155. Abu Huraira 156. Vipengee kadhaa katika Swala ya Jamaa na Msikiti. 157. Mazingatio kutoka katika Qur’an - Sehemu ya Kwanza 158. Mazingatio kutoka kaitka Qur’an - Sehemu ya Pili 159. Mazingatio kutoka katika Uislamu - Sehemu ya kwanza 160. Mazingatio kutoka katika Uislamu - Sehemu ya Pili 161. Qur’ani Tukufu – Pamoja na Tarjuma ya Kiswahili 162. Falsafa ya Mageuzi ya Imam Husein (a.s) 163. Amali za Mwezi Mtukufu wa Ramadhani 164. Elimu ya Tiba za Kiislamu - Matibabu ya Maimamu 165. Uislamu Safi 166. Majlisi za Imam Husein Majumbani 167. Je, Kufunga Mikono 168. Uislam wa Shia 184

Ushia Ndani ya Usunni

169. Amali za Makka 170. Amali za Madina 171. Asili ya Madhehebu katika Uislamu 172. Sira ya Imam Ali kuhusu Waasi 173. Ukweli uliofichika katika neno la Allah 174. Uislamu na Mifumo ya Uchumi 175. Umoja wa Kiislamu na Furaha 176. Mas’ala ya Kifiqhi 177. Jifunze kusoma Qur’ani 178. As-Sahifatul Kamilah as-Sajjadiyyah 179. Hayya ‘Alaa Khayri’l-’Amal Katika Adhana 180. Ukweli kuhusu Funga ya Siku ya Ashura 181. Dua za Miezi Mitatu Mitukufu (Rajabu, Shaabani na Ramadhani) 182. Uadilifu katika Uislamu 183. Mahdi katika Sunna 184. Maswali Ya Uchunguzi Kuhusu Uislam 185. Kazi na Bidii ni njia ya maendeleo 186. Abu Talib – Jabali Imara la Imani 187. Ujenzi na Utakaso wa Nafsi 188. Vijana na Matarajio ya Baadaye 189. Usalafi – Historia yake, maana yake na lengo lake

185

Ushia Ndani ya Usunni

190. Ushia – Hoja na Majibu 191. Mateso ya Dhuria wa Mtume (saww) 192. Maombolezo – Msiba wa Bwana wa Mashahidi (a.s.) 193. Shahidi kwa Ajili ya Ubinadamu 194. Takwa 195. Upotoshaji dhahiri katika Turathi (Hazina) ya Kiislamu 196. Amirul Muuminina (‘as) na Makhalifa 197. Uongozi na Utawala katika Mwenendo wa Imam ‘Ali (‘a) 198. Kuvunja hoja iliyotumika kutetea Uimamu wa AbuBakr 199. Adabu za vikao na mazungumzo 200. Hija ya Kuaga 201. Uwazi baina ya Maslahi na Vikwazo 202. Fadhila za watukufu watano katika Sahih Sita 203. Mdahalo baina ya Mwanachuoni wa Kisunni na Mwanachuoni wa Kishia (Al-Muraja’aat) 204. Utawala na Uendeshaji katika Sera ya Imam Ali (as) 205. Mjadala wa Kiitikadi 206. Mtazamo kuhusu msuguano wa Kimadhehebu 207. Nchi na Uraia – Haki na wajibu kwa Taifa 208. Mtazamo wa Ibn Taymiyyah juu ya Imam Ali (as) 209. Uongozi wa Kidini – Maelekezo na Utekelezaji wa Kijamii 210. Maadili ya Ashura

186

Ushia Ndani ya Usunni

211. Mshumaa – Shahidi na Kifo cha Kishahidi 212. Mizani ya Hekima – Hadithi za Ahlul Bait (as) – Sehemu ya Kwanza 213. Imam Ali na Mambo ya Umma 214. Imam Ali na Mfumo wa Usawa 215. Mwanamke na Sharia 216. Mfumo wa Wilaya 217. Vipi Tutaishinda Hofu? 218. Kumswalia Mtume ni Ufunguo wa Utatuzi wa Matatizo 219. Mahali na Mali za Umma 220. Nahjul-Balagha – Majmua ya Khutba, Amri, Barua, Risala, Mawaidha na Semi za Amirul-Muuminin Ali bin Abu Talib (a.s.) 221. Mukhtar – Shujaa aliyelipiza kisasi dhidi ya wauaji wa Imam Husein (as) hapo Karbala 222. Uimamu na Tamko la Kutawazwa 223. Imam Husain ni Mfumo wa Marekebisho na Mageuzi 224. Saada Kamili – Kitabu cha Kiada cha Maadili 225. Maeneo ya Umma na Mali Zake

187

Ushia Ndani ya Usunni

KOPI NNE ZIFUATAZO ZIMETAFSIRIWA KWA LUGHA KINYARWANDA 1.

Amateka Na Aba’Khalifa

Nyuma yaho naje kuyoboka

Amavu n’amavuko by’ubushiya

Shiya na Hadithi

188

Ushia Ndani ya Usunni

ORODHA YA VITABU VILIVYO CHAPISHWA NA AL-ITRAH FOUNDATION KWA LUGHA YA KIFARANSA 1.

Livre Islamique

189