Hariciye 2016 Ocak-Şubat Sayısı

2016 Ocak-Şubat Sayısı

ÇEVRE VE ENERJİ POLİTİKALARI 1

İçindekiler Editör’den ......................................................................................................................................2 THE GREENS/DIE GRÜNEN IN GERMANY AND LEAFED OUT POLITICS .......................................3 ‚ISLAMIC DECLARATION ON GLOBAL WARMING‛ ……………………………………………………………………………………….8 Steps towards Overcoming the ‚Anthropocene‛........................................................................................................13 Slow Cities: success or failure? ........................................................................................................................................19 Changes in Nuclear Energy Related Politics in the Post-Fukushima World China and Germany as case studies …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 24 Doğadan Gelen Enerji………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 34 YEŞİL HAVACILIK ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40 SU-24:ASLINDA NE OLDU? ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 46 Teşkilâtı Mahsusa’nın Kuruluşunun 100. Yıldönümünde Dünya’da Değişen İstihbarat Algısı ……………… 50 Afrika’ya Afrikalının Gözünden Bakmak: Ali Mazrui…………………………………………………………………………………………. 54 TARİHTE DİPLOMASİNİN DOĞUMU VE MODERN DÖNEME UZANAN GELİŞİMİ …………………………………………… 59

Polonya-Türkiye İlişkilerinin 600. Yılı: Lehistan Elçisinin Hikayesi …………………………………………………………… 65 Çin ve ‚YENİ TOPRAK‛……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71 AKDENİZ’DE BİR ‘KÜÇÜK’ İHTİLAF: CEBELİTARIK . …………………………………………………………………………………… 76

2

EDİTÖR’DEN Çok sevgili Hariciye okurları, Hariciye ailesi adına 2016 yılının ilk sayısı olan Hariciye Ocak-Şubat Sayısı`nı size takdir etmekten gurur duyarız. Birbirinden farklı konularla dopdolu olan bu sayı da bana destek olan editör yardımcım Bade Saran, alt birimi olduğumuz Orta Doğu Teknik Üniversitesi Dış Politika ve Uluslar arası İlişkiler Topluluğu başkanı Damla Manav`a ve birbirinden değerli yazarlarımıza çok teşekkür ederim.

Senenin ilk sayısında dosya konumuz ‚Enerji ve Çevre Politikaları‛ idi. Dosya konusu yazılarımızın içeriklerine bakarsak; Almanya`da yeşil partinin yükselişi, Fukushima`nın nükleer enerji üzerine etkileri, İslamik devletlerin küresel ısınmaya yönelik tepkileri, yavaş şehirler konsepti, Şu anda bulunduğumuz çağı tanımlayan Anthropocene ve çevre politikalarının vazgeçilmez konusu rüzgâr enerjisi.

Tabii ki dosya konumuz dergimizin sadece bir kısmı. Hariciye olarak değişik güncel ya da ilgi çekici konuları da ele aldık. Dergimizin dosya konusu dışında kalan kısmı içinde Rusya ile yakın zamanda yaşanan gerginlik, Polonya-Türkiye ilişkileri, göç hareketleri, istihbarat algısının geçirdiği değişiklikler ve diplomasinin gelişimi gibi çok çeşitli konuları barındırıyor.

Dergimizin takipçilerinin büyük ihtimalle bildiği üzere Hariciye ne yazık ki maddi nedenlerden ötürü geçen yıl yeni bir sayı çıkaramadı. Bu maddi sorunların devamı nedeniyle bu yılı öncelikle Hariciye kültürünü geri getirmeye adadık. Ocak-Şubat sayımız sadece internet üzerinden okurlarımıza ulaşacak. Ayrıca dergimizdeki yazıların bazıları geçtiğimiz dönemde yazılan fakat yayınlanamayan yazılar. Bu yazıların sahibi olan yazar arkadaşlarıma da yazılarının dergimize eklenmesine izin verdikleri için teşekkür etmek istiyorum.

Dergimizi okumaya başladığınızda fark edeceğiniz bir değişiklik dergimiz artık sadece Türkçe değil. Editör olarak bu dönem yazarlara yazılarını istedikleri dilde yazma imkânını sundum ve bunun sonucunda dergimize İngilizce yazılar da ekledik. Umarım ki bu değişiklik kemikleşmiş Hariciye okurunu bizden uzaklaştırmaz ve aksine daha geniş bir kitleye hitap etmemizi sağlar. Çok uzattığımı bilsem de son olarak bilgisayarımın bozulduğu günlerde yanımda olan ve derginin tasarımında katkısı büyük olan Filiz Egi arkadaşıma çok teşekkür etmek istiyorum.

Umarız Hariciye Ocak-Şubat sayısını keyifle okur ve devamı için sabırsızlıkla beklersiniz.

Keyifli okumalar dilerim.

Okan İDUĞ

3

THE GREENS/DIE GRÜNEN IN GERMANY AND LEAFED OUT POLITICS Bade SARAN e185763@metu.edu.tr Green parties in Europe have markedly covered a distance in transforming from protest parties to mainstream political parties since 1960’s. Today, in many of the European countries there are effective green parties in both local and national governments which are interested in environmentalism, feminism, human rights and energy policies. With the adaptation of postmaterialist ideas and improvement in the awareness towards environment and life quality, green parties are in rise, and politicians from these parties are becoming important figures who are able to direct national politics as the years go on. Germany’s green party Alliance’90/the Greens (Die Grünen) is one of the most successful examples in Europe. Baden-Württemberg is the first German federal state in history that has a prime minister from a green party, and the founder of the Greens Joschka Fischer who served as Foreign minister and vice chancellor of Germany in the cabinet of Gerhard Schröder is certainly notable because he was one of the most popular politicians. (Horvat & Tomesevic, 2011, p.15-16)1 The Greens in Germany is still maintaining its survival in national politics with entrenched rate of vote and has 63 seats in Bundestag (Germany’s lower house of parliament), which is a force to be reckoned with.

In the postwar era, the 1960’s were a time of great tension in West Germany. A student protest movement arose which campaigned against the stale conservatism of post -war Germany, and its alleged authoritarianism. The protest movement also embraced radical ‘New Left’ stances, in opposition to war and nuclear power, and in favor of environmentalism, weapons and feminism.

(Terry, 2014)2 In the 1970’s, environmentalist movements and organizations were increasing all over the world, and in Germany, individuals were getting more and more interested in themes such as population, overconsumption and the impacts of human activity on health and ecosystem. (Markham, 2005, p.670)3 This growth of citizens’ initiatives on these postmaterialist values had made the 4

environmentalist issues a political material to use. The green party Die Grünen, which was founded in 1980, has their origins in those movements and developments actually. They saw themselves as the anti-party party. They wanted their own organization to be more democratic, pluralistic and transparent.

Electoral Progress of the Greens in Germany In the 1983 parliamentary elections in Germany, the Greens entered Bundestag by getting 5.6 percent of vote. It was a success for a green party that cared social justice, ecological wisdom, grassroots democracy and nonviolence instead of strong ideological opinions and economic growth, which shows that people had started giving importance to different values now. The success of Die Grünen reflects in particular their ability to exploit and shape the interaction of the postmaterialist value cleavage with the traditional left-right orientation in German politics. (Kaelberer, 1998, p.299)4 In 1987 elections, the Greens increased their vote to 8.3 percent with the effect of Chernobyl nuclear accident because the party had anti-nuclear attitude, and became an important political actor to form a coalition with their ideology of ‘New Left’. The Greens filled the absence of a viable left-wing alternative to the Social Democrats (SPD). Then, this left-wing alternative party predictably became a coalition partner of SPD in 1998 elections, and formed a coalition government together until the 2005 parliamentary elections. (Conradt, 2013) 5 In 2002, the Greens scored their biggest success until the day, won 8.6 percent of vote in parliamentary elections, and again formed a coalition government with SPD. This partnership with SPD was disturbed in 2005 when SPD could not muster the majority in Bundestag. The Greens won 8.3 percent vote; however, because of the low rate of SPD, coalition could not be formed, and both of the parties were ousted from government. 2009 parliamentary elections was significant for the party since it won 10.7 percent of vote and increased its seats from 51 to 68.

The Historical Success of Die Grünen Another success of the Greens –and actually a historical success- was actualized in 2011 elections when greens claimed their first state government. Its performance in Baden -Württemberg

5

being a state that was one of Germany’s most economically powerful had been ruled by the Christian Democratic Union (CDU) since 1953. This created many reactions. For example, Angela Merkel started to turn her face to environmentalist issues. Also, there were many enthusiastic news about this success of the Greens like the article of Gregg Benzow with the subtitle ‚Germans prepared for a Green Chancellor, Survey Suggests‛ (Benzow, 2011)6. It was implied by the independent pollster Forsa in a survey conducted for the news magazine Stern that Die Grünen had become the largest opposition party in Germany removing SPD. As mentioned in the article by Spencer Kimball, Chancellor Angela Merkel's center-right coalition government reversed its long-held support of nuclear energy in the aftermath of Fukushima. In turn, the Greens - traditional opponents of nuclear energy - gained credibility among voters, which led Die Grünen to get this electoral success. (Kimball, 2011)7 It was expected that in the next parliamentary elections, the German Greens would have majority in Bundestag and the chancellor would be green as the first time in history. However, the reality was a little different from expectations. The party lost 2 percent of its support and got 8 percent of vote in 2013 parliamentary elections.

Electoral Victory or Representative Milieus?

The results of 2013 parliamentary elections proposed a coalition between CDU and the Greens for the agenda because the third partner of CDU, FDU (free market liberals) failed to pass the 5 percent threshold. There were meetings and discussions between the two parties, but coalition could not be formed, and the Greens passed on this historical chance. However, there are cogent grounds. CDU and the Greens have opposite representative milieus. Greens’ ideology comes from left-ideology-based social movements in 1960’s and 1970’s, so the Greens considered the CDU and CSU part of the execrated establishment, and actually the young people who fought the CDU during the student protests of 1968 would soon become the founders of the Green Party. Moreover, the CDU in turn regarded the "ecos" as provocateurs, squatters and leftist ideologists. Therefore, they represent two opposite parts of the main cleavage in German politics. Although the situation seems very pessimistic in terms of coalition possibility between the CDU and the Greens, there may be possibility of partnership in the future according to Volker Wagener, because characteristics of both 6

parties have been changing. The Greens have become more bourgeois in their attitude, their politics and even their wardrobe. On the other hand, CDU have become more modern in terms of ecology, environment, human rights and energy policies, conservative essence of the party has been lost. Ten years ago, a conservative-Green coalition was not even a hypothetical possibility. Today, both sides lost their deterrent potential for each other. (Wagener, 2013) 8 As a result of these elections, it must be accepted that the Greens has deep -seated rate of vote which is about 8 percent, and it is actually substantial in national politics of Germany. Die Grünen takes sometimes position in coalition governments and sometimes in strong left -wing opposition. Today the Greens has 63 seats in Bundestag, and it is one of the effective political parties whose discourses and ideas especially about energy policies are significant. As written in the article ‘Party competition, social movements and postmaterialist values: exploring the rise of green parties in France and Germany’, there have been some factors which help the rise of Die Grünen in Germany such as proportional representation, strong nation-wide social movements, widespread postmaterialist values that gives importance to environmental issues and fair party competition. (Kaelberer, 1998, p.300)9 The Greens/Alliance’90 has done a good job, it has protected its place in national politics through using those advantageous factors, and it has been a good example among European green parties for nearly 40 years.

References 1- Horvat, V., & Tomesevic, T. (2011, December 1). Green Parties in Europe: Potential Routes of Future Development. CROATIAN INTERNATIONAL RELATIONS REVIEW , 15-29.

2- Terry, C. (2014, April 2). One thought on ‚Alliance ‘90/The Greens‛. Retrieved November 14, 2015, from http://www.demsoc.org/2014/04/02/alliance-90the-greens/ 3- Markham, T. W., ‚Networking Local Environment Groups in Germany: The Rise and Fall of the Federal Alliance of Citizens’ initiatives for Environmental Protection,‛ Environment Politics, 14(5) (November, 2005), 667-685.

4- Kaelberer, M. (1998). Party competition, social movements and postmaterialist values: Exploring the rise of green parties in France and Germany. Contemporary Politics , 299-315.

7

5- Conradt, D. (2013). Green party of Germany. Retrieved November 13, 2015, from http://www.britannica.com/topic/Green-Party-of-Germany 6- Benzow, G. (2011, April 17). Germans prepared for a Green chancellor, survey suggests.

Retrieved November 14, 2015, from http://www.dw.com/en/germans-prepared-for-a-greenchancellor-survey-suggests/a-14995915 7- Kimball, S. (2011, April 6). Greens now Germany's largest opposition party. Retrieved November 13, 2015, from http://www.dw.com/en/greens-now-germanys-largest-opposition-party/a-14969895 8- Wagener, V. (2013, November 18). Opinion: CDU and Greens missed an opportunity. Retrieved November 12, 2015, from http://www.dw.com/en/opinion-cdu-and-greens-missed-anopportunity/a-17167925 9- Kaelberer, M. (1998). Party competition, social movements and postmaterialist values: Exploring the rise of green parties in France and Germany. Contemporary Politics , 299-315.

8

‚ISLAMIC DECLARATION ON GLOBAL WARMING‛ Cansu Güneş İSPİR gunesispir@gmail.com ‚The creation of the heavens and the earth Is far greater than the creation of mankind, But most of mankind does not know it‛ Qur’an 40: 57 The first (and only until now) International Islamic Climate Change Symposium was held in Istanbul this summer in 17th-18th August. The participants were not only Muslims from NGO and UN staff ( such as Islamic Relief Worldwide and Greenfaith), religious departments of some states, or academicians, but also intellectuals, scholars and advocates of environmental organizations from different religious backgrounds (such as Climate Action Network). The explanations and remarks about global warming were also highlighting this variedness; although the sources of arguments and criticisms were structurally based on Qur’an. The significance of the symposium is that there was an Islamic declaration on global warming which prepared by academicians. The main reason for this declaration can be considered as being an incentive for more Muslim countries to participate in the meetings of climate change convention in Paris in December. This intention can be seen clearly with the invitation for faith communities to take action by saying that this is a moral problem which can be fought as an influential discourse level.

The preamble of this declaration was mainly consisted of the Islamic environment consciousness, which is based on the verses of the Quran like the one above mentioned and also scientific evidences of climate change to reveal the urgency as clearly as they could. The more important part of the declaration was calling people, states and corporations into action. And now we will analyze this part deeply.

9

What were the practical aims to hold this declaration?

Firstly, they called bearing mind the scientific consensus on climate change, which is to stabilize greenhouse gas concentration in the atmosphere at a level that would prevent dangerous anthropogenic interference with the climate systems, need to set clear targets and monitoring systems, the dire consequences to planet earth if we do not do so, the enormous responsibility the COP (Conference of the Parties) shoulders on behalf of the rest of humanity, including leading the rest of us to a new way of relating to God’s Earth.

Secondly, they called on the well-off nations and oil-producing states to lead the way in phasing out their greenhouse gas emissions as early as possible and no later than the middle of the century provide generous financial and technical support to the less well-off to achieve a phase-out of greenhouse gases as early as possible, recognize the moral obligation to reduce consumption so that the poor may benefit from what is left of the earth’s non-renewable resources, stay within the ‘2 degree’ limit, or, preferably, within the ‘1.5 degree’ limit, bearing in mind that two-thirds of the earth’s proven fossil fuel reserves remain in the ground re-focus their concerns from unethical profit from the environment, to that of preserving it and elevating the condition of the world’s poor and invest in the creation of a green economy.

Thirdly, they called on the people of all nations and their leaders to aim to phase out greenhouse gas emissions as soon as possible in order to stabilize greenhouse gas concentrations in the atmosphere, committing themselves to 100 % renewable energy and/or a zero emissions strategy as early as possible, to mitigate the environmental impact of their activities, investing in decentralized renewable energy, which is the best way to reduce poverty and achieve sustainable development, realize that to chase after unlimited economic growth in a planet that is finite and already overloaded is not viable. They highlighted that growth must be pursued wisely and in moderation, placing a priority on increasing the resilience of all, and especially the most vulnerable, to the climate change impacts already underway and expected to continue for many years to come. Under the light of this fact, they called to set in motion a fresh model of wellbeing, based on an alternative to the current financial model which depletes resources, degrades the environment, and deepens inequality and 10

prioritize adaptation efforts with appropriate support to the vulnerable countries with the least capacity to adapt, and to vulnerable groups, including indigenous peoples, women and children.

Fourthly, they called upon corporations, finance, and the business sector to shoulder the consequences of their profit-making activities, and take a visibly more active role in reducing their carbon footprint and other forms of impact upon the natural environment, to mitigate the environmental impact of their activities, commit themselves to 100 % renewable energy and/or a zero emissions strategy as early as possible and shift investments into renewable energy, change from the current business model which is based on an unsustainable escalating economy, and to adopt a circular economy that is wholly sustainable, pay more heed to social and ecological responsibilities, particularly to the extent that they extract and utilize scarce resources, assist in the divestment from the fossil fuel driven economy and the scaling up of renewable energy and other ecological alternatives.

Lastly, they called on all groups to join in collaboration, co-operation and friendly competition in this endeavor and also emphasized they welcome the significant contributions taken by other faiths, ‚as we can all be winners in this race‛.

There are several important points which have to be highlighted. First, despite of the religious preamble, their call was really based on scientific arguments which reflect their full awareness and furnishing towards the issue. Second, as it can be seen, although name of the declaration starts with ‚Islamic‛, this is not a kind of sectarian explanation, rather a united one with also Christian and Jewish members and offers a broad, universal perspective, emphasizing importance of taking a united decision regardless of peoples’ religious backgrounds. So, then, why this explanation is ‚Islamic‛? One can easily say that it is because of the verses of Quran. If we approach this issue just with a formalist attitude, indeed, it is. However, one thing still waits to be solved: Why a huge group of academicians, scientists, clergymen from several countries league together under the name of Islam while there are other issues of Muslim states waiting to be solved? Why global warming? And why not ISIS, for example?

11

The climate change is not a new problem, and it is also known by the so called ‚developed‛ countries for years. The thing is, these countries had moved their factories which produce toxic wastes to the ‚less developed areas‛ in the far and Middle East. Sometimes they sold it to countries which located in Asia, sometimes they handled the things secretly; therefore, we do not know how they got rid of their problem. While these events were happening, especially peoples of the Middle East, who are Muslims in general, were waging in wars, killing each other because of sectarian or ethnic differences, or trying to survive under occupation of these ‚developed‛ countries, or under the threat of starving because of the

decisions which were taken by administrators as hostile to

environmental stability. Therefore, there was neither time nor a chance to take global warming into account. However, time is passing, and the problem of global warming also growing and reaching huge, unexpectable outcomes. Moreover, meeting on climate change in Paris which will be held on December also concerns these countries’ peoples. Global warming affects them strikingly; because these people are more depended on natural conditions and drought causes them even to die. Thus, to encourage the representatives of these people is so important. At this point, for examp le, it can be said that the presence of department of fatwa & sharia rulings directive of Saudi Arabia’s signature is not funny as most people consider but stimulating.

When we turn to the possible reactions towards the Islamic Climate Change Symposium , it can be surprising to hear for many people that there was a declaration under the names of both Islamic and Climate Change, but in fact, there are a lot of works about Islam and environmental problems which are not widely popular because of the accepted prejudices which generalize all the Muslim world as alien to these kinds of contemporary problems. Verses of Quran contain lots of sentences which emphasize the importance of the preservation of nature. There are also significant Islamic environmentalist writers, such as Davut Aydüz, İbrahim Abdul Matin or Mawil Izzi Dien. Moreover, there are Islamic books and academic essays even in Turkish in this issue, such as ‚Çevre Sorunları ve İslam (Environmental Problems and Islam)‛ which was published by Religious Affairs Agency in 1995, thus it can be said that the awareness towards environmental problems began at least twenty years ago even in Turkey. Therefore, it can be said that this symposium and declaration is not the

12

beginning of environmental consciousness in Islamic world but a sign of the warning which is being tried to be announced widely.

All in all, as a final say it is important to pay attention on both the Islamic Climate Change Symposium and the Islamic Declaration of Global warming because of the facts that this problem concerns the peoples of the Muslim world seriously and this is not the beginning of the awareness towards this issue but a sign of the seriousness of the problem among all the other problems of the world and particularly the Muslim region. In addition to all these, it is obvious that the rising environmental problems will not be solved easily especially in the Middle East countries because of the constant war situation and the negligence of Western countries towards this region . However, this is a significant and well-intentioned effort and must be supported.

References Islamic Declaration on Global Climate Change. (n.d.). Retrieved November 22, 2015, from http://islamicclimatedeclaration.org/islamic-declaration-on-global-climate-change/ McGrath, M. (2015, August 19). 'Küresel ısınmayla mücadele dini görev' Retrieved November 15, 2015, from http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/08/150818_islami_iklim_bildirgesi?SThisFB Özdemir, İ., Yükselmiş, M., Çevre Sorunları ve İslam. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.

13

Steps towards Overcoming the ‚Anthropocene‛ Beyza Ungan beyza.ungan@metu.edu.tr The ‚Anthropocene‛ meaning ‚Age of Man‛ or ‚human epoch‛ first proposed by Paul J. Crutzen and refers to the most recent geologic time period indicating augmented influence of human beings on all aspects of the environment including lithosphere (land surface), hydrosphere (composition of all water resources), biosphere (composition of all living organisms) and atmosphere (the body of air). The question then arises: ‚Are we really at the time of Anthropocene?‛ Although the 'Anthropocene' is not formally defined as a geological unit within the Geological Time Scale, we have been witnessing increasing level of varied and persistent problems due to human activity on earth. To name a few: Changes in land usage, urbanization, deforestation and fossil fuel burning for the purpose of transportation, agriculture, heating and industrial production, that lead to carbon cycle disturbances and an increase in the greenhouse gas emissions. In greater picture, the greenhouse effect leads to global warming causing abrupt climate change and many other environmental problems. According to Intergovernmental Panel on Climate Change Report (IPCC) 2001, global warming is ‚unlikely to be natural in origin‛ and ‚the balance of evidence suggests a discernible human influence on the climate change‛.i Moreover, climate change represents three main characteristics. Firstly, it is persistent in its nature. The fact that greenhouse gas emissions of today will influence the climate for the next centuries, explains in part why it is crucial to take a sudden action to reduce global warming.

Secondly, climate change has a global impact. The greenhouse gases cause global problems such as average temperature rise resulting in ocean circulation upheaval and ice cap melting independently from the place of the emission. Lastly, climate change represents transversality. Greenhouse effect leads to an augment of environment related problems independently from the sector or the activity that contributes to greenhouse gas emissions. From the arguments presented above it i s possible to

14

identify one shared core result. Climate change indicates an international character; therefore it should be tackled collectively within the international community.

A Brief Overview of International Climate Actions The United Nations Environmental Programme (UNEP) was founded in 1972 and it has been working on to combat climate change for many years. Later, the World Meteorological Organization’s (WMO) Executive Council established the Intergovernmental Panel on Clim ate Change (IPCC) at its 40th Session in 1988. The establishment of IPCC ‚announced the start of the negotiation process regarding the taking of international action to reduce global warming‛.ii Following the first IPCC report(1991) identifying climate change as ‘a global threat’, The United Nations Conference on Environment and Development (UNCED) was held in 1992 in Rio de Janeiro in which United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) was adopted and opened for signature in order to implement concrete solutions to reduce the effects of climate change. In order to invert the fight against climate change a more concrete action; in 1997, The Kyoto Protocol, linked to the UNFCCC, was adopted in the Conference of the Parties. It sets targets for reducing greenhouse gas emissions. When it was adopted, Kyoto Protocol raised some concerns in terms of lacking detailed rules for its implementation.iii Therefore, Marrakesh Accords adopted in 2001 in order to provide a detailed description of the implementation of Kyoto Protocol. In 2005, Kyoto Protocol officially entered into force by being ratified by 193 out of 195 parties to the UNFCCC. Only the USA and Afghanistan have not ratified the Protocol. With the ratification of the Protocol, The EU engages it self for a reduction of 8% the emissions.

Despite the behaviour of the USA as a ‚reluctant actor‛ to share the responsibility for climate change mitigation by not ratifying the Protocol; the parties to the UNFCCC started negotiations for a second treaty to be concluded in Copenhagen in 2009 as a part of Long Term Corporative Action. iv However, no legal agreement was reached to replace Kyoto Protocol, but 2010 Cancun Agreements indicated the willingness of the major actors to compromise.

15

Environmental Justice As stated in the Rio Declaration ‚States have common but differentiated responsibilities.‛v and also declared in UNFCCC nations should act ‚on the basis of equality and in accordance with their common but differentiated responsibilities and respective capabilities‛vi. Being enshrined as the environmental justice principle in Rio Declaration, UNFCCC, Kyoto Protocol and Copenhagen Accord, ‚common but differentiated responsibility‛ also addresses that the developed countries are playing the greatest role in creating most of global environmental problems.vii Therefore, the burden sharing principle ‘common but differentiated responsibility’ acknowledges that the developed countries are expected to take the lead on the combat against climate change and compensate poor nations for their losses due to environmental problems. Therefore, they should use their superior character in economic and scientific fields to provide international assistance to developing nations by assuring financial aid and technological transfers.

Environmental Policy Actions: European Union and Emission Trading System as an Example European Union adopted the Emission Trading System (ETS) in 2005. It refers to a market mechanism setting a cap(limit) on the total amount of CO2 that factories, power plants and companies can emit each year. There is a fixed amount of allowances function as the currency of the carbon market. Companies receive or buy allowances, which they can trade with one another or they can receive limited number of international credits. ‚At the end of each year, a company must surrender enough allowances to cover all its emissions; otherwise the company will receive economic sanctions.‛viii The EU ETS marks a cornerstone of the European Union's policy to tackle climate change as being the key tool for reducing industrial greenhouse gas emissions cost-effectively. ix It can be also perceived as a leading example to apply environmental justice principle based on common but differentiated responsibilities.

Conference of the Parties Conference of the Parties (COP) is the supreme governmental body of the UNFCCC and established to promote and review the implementation of the Convention by monitoring the world’s 16

progress at dealing with global warming and climate change. It is responsible for adopting the decisions to extend the implementation of the UNFCCC such as negotiating agreements and setting targets for reducing greenhouse gas emissions. Conference of the Parties has been meeting regularly since the first COP held in Berlin in 1995.

Paris Climate Change Conference, COP21 as A Historic Opportunity The 21st session of the Conference of Parties to the United Nations Framework Convention on Climate Change took place in Paris from 30 November to 11 December 2015. Parties came together in order to decide the path forward to find a legally binding ground to reduce greenhouse gas emissions focusing especially on carbon emissions due to fossil fuel-driven economy. The Climate Summit reached its objective with the adaptation of Paris Agreement on 12 September 2015 which will take effect in 2020. It is portrayed by many as ‚a historic climate deal‛ x or the ‚greatest diplomatic success‛xi in terms of being adopted with acclamation by all 195 countries to UNFCCC. It has the crucial importance of having the potential of being a legally binding strategy for combating global warming.

The most important agenda item of the negotiation process was to reduce emissions and to keep global average temperature rise below 2°C. Countries ratifying the agreement are expected to set a voluntary amount of target for emission reduction to cut the greenhouse gas emissions. In order to monitor the process parties agreed upon reviewing each country's contribution to cut emissions every five years. Also the importance of ‘climate finance’ referring to environmental justice principle once again underlined. It primarily encourages well-off nations to assist poorer nations, in order to adapt climate change mitigation policies and switch to renewable energy production. xii In conclusion, global ecological problems and global warming resulting in local environmental issues have transboundary consequences. Emissions lead to damages on the global scale regardless of their source. This global nature and the free riding character of the problem require global action plans in order to mitigate climate change effectively. Although we might not be at the time of the ‚Anthropocene‛ officially, we should bear in mind that not only the global nature but our daily lives

17

are also affected by climate change. In the narrowest sense, our most essential need of ‚nourishment‛ is under threat. As it is getting harder to maintain stable conditions to raise crops, it is getting costly to have harvests. As a result of this fact, food prices are rising. Furthermore, fresh water is becoming scarcer in some regions. Moreover, we have been witnessing increasing level of severe droughts and wildfires. These problems are only the tip of the iceberg. Therefore, the most effective solution to overcome those indicators of the ‚Anthropocene‛ is to take sudden and effective actions which should encompass all the countries. Although it looks like a major obstacle to achieve, the recent Paris Agreement raised hope in terms of taking responsible steps to combat climate change by making solutions more concrete and applicable. It marks an important milestone for multilateral climate change cooperation.

References i

Massai, L. (2011). The International Climate Change Regime . The Kyoto Protocol in the EU: European

Community and Member States under International and European Law. (pp. 29-49). The Hague: T.M.C Asser Press ii

Ibid.

iii

Kulovesi, K. (2012). Climate change in EU external relations: please follow my example (or I might

force you to). In E. Morgera (Eds), The External Environmental Policy of the European Union: EU

and International Law Perspectives. (pp.115-148). New York, NY: Cambridge University Press vi

Devetak, R. , Burke, A. , George, J. (2011). Environmental Politics. An Introduction to International

Relations (2nd ed.). New York, NY: Cambridge University Press v

Rio Declaration on Environment and Development (1992), Principle 7

vi

United Nations Framework Convention on Climate Change, Article 3

vii

Ibid.

viii

Pfromm, R. A. (2010). Emission Trading and State Aid Law. (pp. 213). Berlin: Duncker & Humblot

ix

Retrieved from http://ec.europa.eu/clima/policies/ets/index_en.htm

18

x

Will world leaders adopt historic climate change deal? (2015, December 12) Retrieved from

http://www.aljazeera.com/news/2015/12/draft-climate-deal-global-warming-2c-151212110833046.html xi

Harvey, F. (2015, December 14) Paris climate change agreement: the world's greatest diplomatic

success. Retrieved from http://www.theguardian.com/environment/2015/dec/13/paris-climate-deal-copdiplomacy-developing-united-nations xii

Adoption of the Paris Agreement, (2015, 12 December)

19

Slow Cities: success or failure?

Mehmet DOĞAR mehmet.dogar@metu.edu.tr

Before going into the details of the definition of ‚slow cities‛, the concept of ‚slow movement‛, and especially the ‚slow food‛ should be explained. ‚Slow movement‛ emerged as a reaction to fast technological advances in recent years that have damaged or even destroyed our connection with the life itself. Actually the supporters of the movement pay a special attention to the communication among the people and food i.e. cooking food and tasting quality food, since they think that by the increasing popularity of the ‚fast food‛, people have lost their ‚communication‛ with the food. Therefore, the ‚slow food‛ movement, which is the core of the slow movement, came into being in Italy in 1986 and led by Carlo Petrini, who had b een influenced by communism and was unsurprisingly against the fast food chains in the world, in particular McDonalds. The slow food, which is the basic concept of the slow cities, is the most institutionalized and the most organized slow movement; therefore, actually all other slow movements like slow cities, slow life, slow money or slow school have their roots in slow food movement.

The emergence of the ‚slow cities‛, or as usually called ‚ CittàSlow‛, started in 1999 and it was an idea of Paolo Saturnini, past mayor of a little town, Greve in Chianti. He, being influenced by the Slow Food movement, thought that ‚cities are becoming all uniform; they are losing their identity, their soul‛. Soon after did Saturnini expressed his ideas on slow cities, it gathered a lot of sport from the other mayors and also from Petrini. Therefore, from its beginning, ‚ CittàSlow‛, which now has 195 member cities from 30 different countries, turned into an international network. The aim of the ‚slow cities‛ is, as stated above, ‚to enlarge the philosophy of Slow Food to local communities and to government of towns, applying the concepts of ecogastronomy at practice of everyday life‛. In brief, the idea of the cittaslow was to bring the souls of the cities back and therefore to reduce the effects of the globalization as much as possible; therefore, one may easily 20

conclude that big cities, involving more than 50.000 people, are not allowed to join this international community.

There are some strict rules to be a part of the CittaSlow International. Not surprisingly, one of the strictest rules is to ‚accept the guidelines of Slow Food‛. In addition to this, actually the basic criteria for CittaSlow International could be explained by three E’s. The first of them is

environmental measures that are the use of energy sources and the level of environmental exploitation. The second one is the economic growth of the city. CittaSlow International encourages the locality; meaning that producing and consuming local food, providing local events for people and also creating a local market. The third criteria is equity concerns which is not so obvious in the principles but is emphasized ‚through the focus on local products and resulting economic opportunities‛. The CittaSlow International, which uses a snail as its logo to emphasize the ‚slow movement‛, has a lot of members from all over the world and thus for sure, applying these principles might differ from city to city.

To understand to what extent the slow city movement is a success (or failure), the reader will be provided with some case studies from different parts of the world. The first case study is one of the 11 slow cities in South Korea, Jeonju Hanok Village, which has a population around 2000. In her article Lee states that the village has 500 Hanoks – traditional South Korean houses – that gives a ‚traditional‛ and ‚old‛ outlook for the village, but she says it was not enough to hide the fact that the shops were not entirely local as there are some products of the famous food chains in the shops.

Even though she later notes that the local restaurants are successful in the sense that producing local foods, she is still not convincing (and not convinced) about whether the village is a good example of CittaSlow movement, and she lefts us with many questions such as ‚Is Jeonju Hanok Village a proper slow city or only it seems so?‛ and ‚Should the shops in the slow cities sell the products of famous brands?‛. We will try to analyse the case of Jeonju Hanok Village and try to give answers in the conclusion part of the article, but before doing that we need to focus on another case, Seferihisar in Turkey.

21

Seferihisar , a district of İzmir and now the capital of the CittaSlow International in Turkey, joined the slow city movement in 2009. Seferihisar has a local bazaar where people can sell handmade foods and souvenirs and also the officials encourage cycling in the city. However, it seems that this encouragement did not work according to a visitor in 2011: ‚[Seferihisar’s ] city centre is already a fast city. When you see the traffic jam in such a small city, you are being grateful for the traffic of Istanbul. … The order here was based on disorder.‛ (This argument about the traffic jam in the city also can be seen in Gündüz’s work.) The visitor also indicates that ‚there is nothing to do here and it is boring .... The officials do whatever they can do to attract tourists but to me, they have to do a lot of things to achieve their goals.‛ Although the visitor focuses on the bad sides of the city, he/she seems happy while praising the local food restaurants and also the absence of a big shop in the city in the later paragraphs of the blog post. In addition to the problems about implication of the principles of the slow city movement in Turkey, there is also an important problem about the awareness in the society. It is probably true that most people in Turkey have not heard anything about the slow cities so far and they would be very surprised by the fact that Turkey has ten slow cities.

Considering the principles of the CittaSlow International and the case studies given in the previous paragraphs, it can be argued that there are some issues about the implementation of this principles in the cities. For example, both Jeonju Hanok Village in South Korea and Seferihisar in Turkey have different problems according to the observers. Whereas, in Jeonju Hanok Village the problem is more about reducing the effects of the globalization as the shops sell some products of famous food companies, the problem in Seferihisar, according to the visitor, is very much about the traffic jam and the lack of local activities. The problem of selling mass -produced products in the slow cities is actually a more serious issue since the main aim of the CittaSlow movement is to promote the local food and reduce the effects of globalization. However, Lee also tells us about the popularity of local food restaurants in the village so one might argue that as the locality of food is maintained by this restaurants, the problem of selling the products of famous brands might be ignored to some extent. The problem in Seferihisar about the traffic jam is also important as actually this problem damages the peacefulness of the city and also causes environmental issu es such as air pollution; 22

therefore, this problem should be solved by implementing some restrictions on car use in the city like in Jeonju Hanok Village. The other problem due to the lack of entertainment in Seferihisar can be reduced by doing some local activities such as festivals and actually this will probably help to attract more tourists and also to promote the CittaSlow International in Turkey. Apart from promoting the slow city movement, organizing local activities is also important because actually it is one of the main characteristics of the slow city movement. To sum up the argument, although this article draws a pessimistic picture of the slow city movement due to the problems about the fulfilling the criteria of CittaSlow International, the two questions, ‚Is it really too important to implement all the principles of the slow city movement?‛ and ‚Is it an utopia to seek a ‚proper‛ slow city where all the principles are implemented?‛ should be asked. Therefore, concluding the argument, the answer of Özbek & Erikçi to these questions is significant and also essential to understand the philosophy of the slow movement: Slow City movement aims to create successful urban spaces for the world by reinterpreting urban regulations. Cittaslow is a process , not a result. Cities should have a philosophy that is more important to be aiming in continues development for human life rather than to fulfil all of CittaSlow's criteria. Because human life is in constant development and change. In this context, CittaSlow is a "quality journey" for city members.

References ‚The Slow Movement: Making a Connection‛, http://www.slowmovement.com, [Access Date: 14/11/15] Alain Ducasse, ‚The Slow Revolutionary‛, (03 October 2004), http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,708942,00.html [Access Date: 14/11/15] As cited in Songül Öztürk, ‚Small Towns Reshapping Their Urban Planning Policies Joining in the Cittaslow International Network: The Case of Seferihisar in Turkey‛ (Unpublished MSc Thesis, METU, 2012) http://cittaslowturkiye.org [Access Date: 14/11/15] Cittaslow International, ‚About Cittaslow Organization‛, http://www.cittaslow.org/section/association [Access Date: 14/11/15]

23

H. Mayer and L. P. Knox, ‚Slow Cities: Sustainable Places in a Fast World‛, Journal of Urban Affairs , Vol.28, No.4 (2006), p.328.

Jane Yeonjae Lee, ‚Is Cittaslow city really slow? A reflection from a visit to a Cittaslow village in South Korea‛, http://livinginthemobilitytransition.forumviesmobiles.org/2014/09/23/is -cittaslow-cityreally-slow-a-reflection-from-a-visit-to-a-cittaslow-village-in-south-korea/ [Access Date: 20/11/15] Ibid.

N. V. Deviren and O. Yıldız, ‚Kontrolsüz Kentsel Büyüme Karşıtı Bir Hareket: Ülke Deneyimleriyle Yavaş Şehirler‛(2015), Akademik Bakış Dergisi, vol. 51, p.360.

Z. Sungur, "Türkiye'nin Sakin Şehirlerindeki Kadın Girişimciliğine Sosyolojik Bir Bakış" (2013),

International Conference on EurasianEconomies , St. Petersburg- Russia, p.644.

Bir Hikayem Var, ‚Seferihisar Slow City‛ (July 2011), http://www.hikayelerimvar.com/2011/07/seferihisar-slow-city.html [Access Date: 20/11/15] See the photo in Can Gündüz, ‚Pragmatism and Utopia under the Auspices of Neoliberalism: Turning out to be CittaSlow of Serihisar ‛, p.145. (Unpublished Ph.D Thesis, METU, 2012) Ibid.

D. Adıgüzel Özbek & S. N. Erikçi, ‚Slow City Movement is an Utopia of Livable City?‛ (2014), 2nd

ICAUD International Conference in Architecture and Urban Design , Epoka University, Tirana, Albania, 08-10 May 2014.

24

Changes in Nuclear Energy Related Politics in the Post-Fukushima World China and Germany as case studies Okan Ä°duÄ&#x; Okan.idug@metu.edu.tr Introduction Nuclear energy is a rather newly developed clear energy type. It uses elements such as uranium to produce a high amount of energy. The radiation produced while producing nuclear energy causes public opposition. However, due to three reasons, demand for nuclear energy increased in late 20 th century. First of all with rapid developments in technology and industrialization, demand for electricity dramatically increased. Secondly, awareness of energy safety in global area is enabling nuclear energy to be produced with necessary precautions being taken. Lastly, since world is facing global warming which is mainly caused by carbon emission, countries need clean but efficient energy.

These three reasons caused nuclear energy to develop after 1980s, starting in Northern Europe and then spread to Americas and Asia.

Fukushima accident occurred in March 11, 2011. It is caused by a tsunami which was followed by an earthquake. The reactors went through a melt down and a leak from power plant started.

Government ordered an eviction from 3-mile radius of power plant which caused 150.000 people to leave their homes. Even though birth defects and cancer rates in Japan increased since then, there were no conformed casualties from radiation exposure. Despite the fact that it caused by a natural disaster, it was considered as a manmade disaster in the eyes of public and lead to worldwide opposition and protests against production and usage of nuclear energy. Nuclear energy related policy making has changed due to those protests eventually.

In this article we will use China and Germany as our two case studies. We will see and discuss what the differences between their reactions to Fukushima are and what created these differences.

25

Development of Nuclear Energy Germany First nuclear power plant in Germany started to work in 1975. Prior to reuniting of the country Western Germany had 17 nuclear power plant. After reuniting, government closed all plants in Eastern Germany due to security concerns and only 2 reopened. In 2000s, Germany had 19 active nuclear power plants.

Since first establishing of plants to Chernobyl accident in 1986, there was no opposition to nuclear policies of German government. After Chernobyl accident there were a public alarm and people protested against nuclear policies. Therefore, government of the time Social Democratic Party (SDP) passed a resolution to abandon all nuclear development policies in ten years. However, Christian Democratic Union (CDU) decided to keep already existed nuclear power plants after they came to power in 1994. In 2000, government formed by SDP and Green Party agreed to maintain already existed nuclear power plants but give them a 32 year of lifetime. In 2010 this lifetime increased 8 to 12 years with regard to age of the plants by CDU to gain more than 100 billion Euros additional gross profit.

China Most of China`s electricity used to come from coal. This situation caused high air pollution in country, especially in Beijing. Despite high usage of coal there were still energy shortages due to rapid growing in industry. Therefore, China needs clean energy to avoid further environmental problems while fixing energy shortages. They don`t have the time to develop wind or solar energy panels also these two types do not produce enough amount of energy. Due to these reasons Chinese government decided to develop nuclear energy and aimed to be biggest nuclear energy producers by 2020.

History of nuclear energy in China goes back to 1970s but the real development started in 2000s. Despite being a late comer to nuclear energy race and import their technologies in the beginning, China rapidly developed their own technology and by 2010 they started to export their 26

nuclear energy technologies to other countries such as United Kingdom. China currently has 22 nuclear reactors and there are 26 nuclear reactors in construction.

International Anti-Nuclear Movement after Fukushima Accident and Policy Changes After Fukushima Accident there were dramatic increases in protests against nuclear energy.

With new public opposition led by Greenpeace, governments forced to reconsider their policies.

Greenpeace is one of the most important and effective international environmental NGO`s. Their opposition to nuclear energy has a history of 40 years. However, it gained a huge momentum after Fukushima accident.

Germany German government closed all nuclear power plants for investigation right after Fukushima accident. A strong anti-nuclear movement started in public. German citizens were never fully supported nuclear energy already and their opposition grew much stronger after Fukushima. The first big protest against nuclear was a joint one with France over River of Rhine with the slogan ‚Chernobyl, Fukushima, Never Again‛. (BBC, 2011) These events occurred at eve of state elections. More than 250.000 people in big German cities took it to the streets in 2011, March 27. This events seems to led a rapid increase in votes of Green Party (Dempsey, 2011) which force CDU and Angela Merkel`s hand to make a drastic policy change.

At May 30, 2011, Angela Merkel announced their proposition of shutting down all nuclear plants by 2022. Oldest 8 plants were already closed 10 others will work until 2021 and the newest one will be closed by 2022. This move gathered good receptions and CDU won the election.

However, not all the receptions were good. Despite decided to abandon all nuclear policies German government still faced with pressure from Greenpeace. Greenpeace believed Germany can phase out their nuclear plants by as soon as 2015 and waiting further is same as inviting a nuclear disaster. (Greenpeace, 2011) This opposition did not receive enough support from public to cause a change in proposition and it passed as it was.

27

China China, similar to Germany, shut down all nuclear power plants for investigation right after Fukushima. They also announced that they will reconsider their future plans regarding to nuclear energy. This move got good reactions and Greenpeace thanked Chinese government for their first action on their website (Greenpeace, 2011). Greenpeace also wrote that they hope the government will use this time to hear public opinions and decide accordingly.

Protests against nuclear energy never got serious in China. In 2012, Government announced that they may have stopped the nuclear problem for a while but it is only a short-term draw back and China will return to rapid nuclear development.

Jiang Kejun, a senior researcher of National

Development and Reform Commission`s (China`s top economic planning body) Energy Research Institute, says that this is only a few months of a setback for China in his interview with Chinadialogue (Si, 2011). He claims that, nuclear power is the safest energy type and the number of deaths during Chernobyl accident is highly exaggerated by NGO`s such as Greenpeace. He says, NGO`s comment without having sufficient information on the issue to stand for their claims and when using a death per unit of electricity generated as a data nuclear is safer than hydropower by one to one hundred and safer than coal by one to twenty. He concludes with criticizing Germany by saying they made an unwise decision with avoiding nuclear and turn towards coal which will lead air pollution and more environmental problems.

Premier Wen Jibao announced that power plants both already existed and in construction, are in satisfying shape for government and International Atomic Energy Agency (IAEA). They re-opened their reactors by 2012. Eventually first major uprising against nuclear occurred in 2013. But roots of this protests goes back to late 2012. First opposition was against construction of Pengze power plant.

It started with 5 former government officials writing a letter to Communist Party head quarters, saying the construction must stop and government needs to approach nuclear energy more carefully.

Later, on a famous local activist He Zuoxiu write an article on th e issue with similar points. However, public reaction wasn`t enough and construction continued.

28

The opposition in Guandong, however, was stronger. Local NGO`s started to protest against construction of new plant and they later on joined by international N GO`s such as Greenpeace. The NGOs launched a petition to expand the opposition to nuclear energy. This opposition created a fear in Chinese government. Protests against local governments are common in China, but they are not used to have protests against central government. The only protest against government was in 1989 in Tiananmen and the Tiananmen Square Events were a serious threat to central government and they need to implement radical decisions to end those events. In order to prevent it happen ever again, government tries to fix problems in local level. Therefore, they took action against protests in Guandong. They announced that they will stop the construction of power plant in Guandong since it is what public wants (Mullany, 2013). Greenpeace released an article on the issue and thanked Chinese government for listening its people and acting for their good.

The protests stopped after this announcement. It was a win for anti-nuclear movement but it is only a local one. Chinese government maintain their nuclear policies and there aren`t any major protest against since Guandong.

Comparison of Germany and China Similarities About policies related to nuclear energy, there are several similarities between Germany and China.

First similarity is governments support for nuclear energy. Prior to Fukushima accident both governments supported nuclear energy. Chinese government was trying to develop more plants and increase nuclear energy production in country while German government tried to keep already existed nuclear plants alive by increasing their life span against a strong disagreement from opposition parties.

Second similarity is the initial reaction to Fukushima accident. Both governments closed all nuclear reactors for investigation. They kept the reactors shut down while deciding their fates for good.

29

Third similarity is support of international NGO`s, mainly Greenpeace, to local groups.

Differences There are several differences between nuclear policies of two countries and how they react to Fukushima Accident.

First of all, unlike China, Germany experienced anti-nuclear protests and policies before Fukushima too. They also decided to abandon nuclear energy in 1980s before with SDP government.

Also SDP-Green Party coalition decided to close all nuclear plants when their lifetime ends in 2000.

China never experienced such an opposition.

Another difference between two countries is the aim of protests. In Germany protests aimed to prevent nuclear energy production for good. Also, even their first protest was a joint one with France which means their goal not only domestic but can be considered as international. China on the other hand didn`t even experienced a nation-wide protest. Their goals were local.

Third difference is the actions of Greenpeace in the respective countries. In Germany, Greenpeace was the organizer of protests from the start. They took active role during protests and even German government decided to phase out nuclear by 2022 it wasn`t good enough for Greenpeace and keep pressuring government. However, in China, Greenpeace followed a more passive and supportive route. They thanked Chinese government for shutting down reactors after Fukushima for investigation, something German government also did but didn`t get the same response. Also, unlike in Germany, Greenpeace didn`t start protests but joined later. Lastly, even though China only stopped construction of one plant they received again thanks from Greenpeace while same organization criticized Germany for not abandoning nuclear energy for good faster.

30

Differences in the Actions of Greenpeace in Germany and China Greenpeace had two dramatically different approaches to nuclear energy policies in Germany and China. While they were aggressive and pushy against German government, they were more reluctant to take serious actions in China and were more supportive for taken actions..

Why there is a difference in the actions of Greenpeace? There are two reasons; Chinese people acting locally and authoritarian regime and different NGO types of China.

Environmental NGO`s of China are being criticized for their attitude of ‚not in my backyard‛.

This attitude can be explained as environmental protests are always local in China. As it was seem in this case, people of Guandong were not against nuclear energy usage, they were against a power plant construction in their city and they stopped as soon as the construction near them stopped.

Whether this not in my backyard approach is because of it is the only kind of protest Communist Party allows or with huge ethnic and linguistic differences Chinese citizens doesn`t have a nationalist citizenship idea as Western people, it doesn`t help international NGO`s such as Greenpeace to work on national arena.

If an NGO wants to register to system, China has three categories to be signed; the social organizations, the private non-enterprise unit and international NGO`s. The social organizations are state related organizations (Litao, 2010). They are mostly established by former high ranked communist party members who served long time in a specific area and know what should be done to aid the system. These type of NGO`s are most impactful of the three since their connection to party.

However, they also do not get into disagreements with government as much as other types, they work more as consultants on how to do something better instead what should be done or not. The private non-enterprise units are established by non communist party member citizens. They are not as impactful as the social organizations and have limited aims. International NGO`s are least impactful since they have a hard time to gain access to state. They are playing nice against government to not to lose their access and have small wins instead going big and lose it all.

31

Chinese government is happy to have more NGO`s since they do not pose a threat to legitimacy of communist party but help regulating new laws. However, they do not want NGO`s to have a wide agenda, they prefer NGO`s which only minds their own business. In his book ‚ Social

Organizations and the Authoritarian State in China‛, Hilderbrandt argues; Beijing has decided that non state actors are best suited to solve certain problems state chose to be less responsible. So they don`t provide action beyond those problems and have narrow set of goals (Hilderbrandt, 2013) . With this mentality, international NGO`s have a hard time functioning as they do in Western countries.

It can be seen Greenpeace have a hard time to pursue its own policies in China. Another example of the situation is, Greenpeace actively being accused by Tibetan people for not opposing Chinese government while they mine uranium and the dispose their nuclear waste in the region (Tibet Truth). It may be considered that Tibet is a delicate issue for China and Greenpeace does not want to provoke Chinese government which will cost their access to state at the end.

To conclude, it can be argued against globalist view that as long as cultures and regimes differs and NGO`s will have their concerns about access to territory of a state, NGO`s being the implementer of global norms is not possible.

Conclusion Fukushima Accident was a major set-back for development of Nuclear energy worldwide. It led to end of the nuclear era in Germany but was only a temporary set-back for China. International NGO`s led by Greenpeace alarmed against the situation but their actions varied from region to region.

There are major differences between policy changes regarding to nuclear energy in Germany and China and how non-state actors affected it. Regime changes is one of the reasons of this difference. Mentality of citizens of respective countries is another important reason for actions being national or staying local. International NGO`s not being able to act same in all countri es due to local structure and problem of access is another important reason.

32

To conclude, Fukushima accident is a major cornerstone in the history of nuclear energy development. It caused some Western states, Germany in our example, to stop their nuclear energy production. However nuclear energy is far from over. There are still countries increasing number of their nuclear energy power plants. And it doesn`t seem like world will give up on nuclear power all together before a better alternative comes up.

References BBC. (2011, 4 25). Anti-nuclear protests in Germany and France. http://www.bbc.co.uk/news/worldeurope-13188507 adresinden alınmıştır BBC. (2012, 7 5). BBC News - ASIA: http://www.bbc.com/news/world-asia-18718486 adresinden alınmıştır Dempsey, J. (2011, 3 27). Merkel Loses Key German State on Nuclear Fears . The New York Times: http://www.nytimes.com/2011/03/28/world/europe/28germany.html?_r=4& adresinden alınmıştır Greenpeace. (2011, 5 30). Greenpeace hails German nuclear plant closures but calls for earlier phase

out. Greenpeace International: http://www.greenpeace.org/international/en/press/releases/Greenpeace-hails-German-nuclear-plantclosures-but-calls-for-earlier-phase-out/ adresinden alınmıştır Greenpeace. (2011, 3 17). Greenpeace International. Greenpeace Welcomes China’s Decision to Suspend Approval for Nuclear Power Plants: http://www.greenpeace.org/eastasia/press/releases/climate-energy/2011/china-suspends-nuclearapproval-reaction/ adresinden alınmıştır

Greenpeace Ignores Tibet’s Nuclear Poisoning. (tarih yok). Tibet Truth: http://tibettruth.com/test/ adresinden alınmıştır

33

Hilderbrandt, T. (2013). T. Hilderbrandt içinde, Social Organizations and the Authoritarian State in

China (s. 10-11). Cambridge University Press.

Litao, X. Y. (2010, 3 25). CHINA’S RAPIDLY GROWING NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS . http://www.eai.nus.edu.sg/BB514.pdf adresinden alınmıştır Mullany, G. (2013, 7 13). After Protest, China Cancels Plans for Uranium Plant . The New York Times: http://www.nytimes.com/2013/07/14/world/asia/china-uranium-plant.html?hp&_r=1& adresinden alınmıştır Si, M. (2011, 5 10). ‚Nuclear is the safest option‛ . China Dialogue: https://www.chinadialogue.net/article/4281--Nuclear-is-the-safest-option- adresinden alınmıştır Tibet Truth. (tarih yok). Greenpeace Ignores Tibet’s Nuclear Poisoning . Tibet Truth: http://tibettruth.com/test/ adresinden alınmıştır World Nuclear Association. (2014, March). http://world-nuclear.org/info/Current-and-Future-

Generation/Outline-History-of-Nuclear-Energy/. http://world-nuclear.org/: http://worldnuclear.org/info/Current-and-Future-Generation/Outline-History-of-Nuclear-Energy/ adresinden alınmıştır World Nuclear Association. (2014, 12 18). Nuclear Power in China. http://www.worldnuclear.org/info/country-profiles/countries-a-f/china--nuclear-power/ adresinden alınmıştır World Nuclear Association. (2014, 12). Nuclear Power in Germany. World-nuclear: http://www.worldnuclear.org/info/Country-Profiles/Countries-G-N/Germany/ adresinden alınmıştır

34

Doğadan Gelen Enerji Buse Yılmaz yilmaz.buse@metu.edu.tr Enerji insanoğlunun yaşamı için vazgeçilmez bir unsurdur. Günlük hayatımıza baktığımız zaman enerji olmadan yapılabilecek iş sayısı oldukça azdır. İnsan gereksinimlerinden doğan teknolojik gelişmelerle beraber enerjiye olan ihtiyaç gün geçtikçe artmaktadır. İhtiyacın doğurduğu gereksinim, tüketimin artmasında önemli bir rol oynamaktadır. Bu da enerji tüketiminin artmasına neden olmaktadır. Enerji artışıyla beraber, çevre kirliliği ve sera gazı etkisinde hızlı bir artış g örülmektedir.

Bunun nedeni, enerji üretiminde kaynakları sınırlı olan fosil esaslı yakıtların kullanılmasıdır. Bu durumla baş edebilmek için yenilenebilir enerji kaynakları(su, güneş, jeotermal, biyogaz, dalga, gelgit, rüzgâr vb.)kullanımı gündeme gelmiştir. Neden yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılması gerektiğine baktığımızda şunları görürüz; bu enerji kaynakları temiz, sınırsız, hammadde ihtiyacı olmayan ve dış pazara bağımlılığı azaltan kaynaklardır. Şimdi yenilenebilir enerji kaynaklarının özelliklerini göz önünde bulundurarak rüzgâr enerjisi, çevre ile uyumu, ekonomik durumu, rüzgâr enerjisinin kullanıldığı bazı Avrupa ülkeleri ve son olarak Türkiye de rüzgâr enerjisi üstünde duracağız.

Rüzgâr ile Var Olan Enerji Rüzgâr, yeryüzünün her tarafında az veya çok olmasına bakılmaksızın bulunmaktadır.

Coğrafya bilgilerimizden de hatırlayacağımız gibi rüzgâr yerkürenin her tarafının aynı ölçüde ısınmamasından dolayı oluşmaktadır. Isınmadaki farklılıktan dolayı, hava olaylarında(nem, sıcaklık ve basınç gibi) farklılıklar görülür. Mesela, farklı basınç havanın hareket etmesine neden olur. Bunun yanı sıra, birçok yerde mevsime bağlı olarak farklılıklar görülür. Kışın genelde rüzgâr hızı daha yüksek olmakla beraber bazı bölgelerde topografın yapısından dolayı yazın daha yüksek olabilmektedir.

Değişen mevsimlerle beraber, rüzgâr enerjisi potansiyelinden elde edilen enerjinin, yılık ortalama hız miktarı için hesaplanan enerjiden daha fazla olacağı bilinmektedir.

35

Eski çağlara baktığımız zaman insanoğlunun rüzgâr gücünü ilk olarak yelkenli gemiler ve yel(rüzgâr) değirmenleri için kullanmış olduklarını görürüz. İlk yel değirmeni bundan 3000 yıl önce İskenderiye yakınlarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Türklerin ise ilk yel değirmenini M.S. 640 yılına doğru imal ettikleri düşünülmektedir. Haçlı seferleri sayesinde Avrupa’daki insanlar yel değirmenini tanımışlardır. Çatısı dönen ilk yel değirmenleri de XVIII. Yüzyılda Hollanda’da yapılmıştır.

Yel değirmenleri, Çin’de ise M.S. 750-850 pirinç tarlalarının sulanmak için kullanılmaya başlanmıştır. İlk olarak Doğuda kullanılan düşey eksenli yel değirmenleri, batılılar tarafından geliştirilerek yatay eksenli hale getirilmiştir. Rüzgârı kullanmak için insanoğlunun uğraştığı çabayı yukarıdaki örneklerden anlayabiliyoruz. Bunlara ek olarak, ayaklı yel değirmeni (Almanya), kule tipi yel değirmeni (Akdeniz Ülkeleri, Alaçatı), döner çatılı Hollanda tipi yel değirmeni (Hollanda) ve 1850 yılında Daniel Halladay tarafından Amerikan tipi yel değirmeni inşa edilmiştir. Ayrıca, 1882’de New York’da elektrik santrali yapılmış ve sonra elektrik enerjisi kullanımı yaygınlaşmıştır. 1918’dan sonra büyük şehirler elektriğe kavuşmuştur. Fakat dizel yakıtların ucuz olmasından dolayı rüzgâr enerjisini kullanma çabaları, bir kenara bırakılmıştır. Bu durum II. Dünya Savaşı’na kadar sürmüştür.

Rüzgâr Türbinleri Rüzgâr türbinleri, günümüzde rüzgâr enerjisinin üretilmesi için gerekli bir donanımdır. Bu nedenle, bu donanımların nasıl kullanıldığının bilinmesi gerekir. Rüzgâr enerjisinin türbinle kullanımına; 1942 yılında üretilen 17,5 m pervane çaplı ve 50 kW yazılı güçlü Smidth rüzgâr türbini ve 1957’da üretilen 24 m pervane çaplı ve 200 kW saymaca güçlü Gedser rüzgâr türbini örnek verilebilir.

Rüzgâr türbinleri, rüzgârı kullanarak kinetik enerjiyi önce mekanik enerjiye sonra da elektrik enerjisine dönüştürürler. Bir rüzgâr türbini; kule, jeneratör, dişli kutusu, elektrik -elektronik elemanlar ve pervaneden oluşur. Rüzgârın kinetik enerjisi rotor adı verilen motorun dönen yerinde mekanik enerjiye çevrilir. Bu şekilde pervane hareketi hızlandırılır ve jeneratöre aktarılır. Jeneratörden elde edilen elektrik enerjisi depolanarak veya doğruca alıcıya ulaştırılır. İşte böylece, hayatımızda önemli bir yeri olan elektrik rüzgâr enerjisi ile ortaya çıkarılmış olur. Ve bizde elektriği rüzgâr enerjisi sayesinde kullanmış oluruz.

36

Rüzgâr Enerjisinin Çevre ile Etkileşimi Rüzgâr enerjisi doğası bakımından çevre ile dosttur. Şöyle ki; 500 kW bir rüzgâr türbini, 57 000 ağacın yapacağı CO2 temizleme işine eşdeğer iş yapar. Fakat çevre ile dost olsa bile avantajlarının yanı sıra bazı dezavantajları da vardır.

Rüzgâr türbinlerinin çevreye olumlu etkilerine baktığımızda fosil yakıt kullanımı olmadığı için hava kirliliğine neden olmadıklarını görürüz. Bunun sayesinde, karbon oksit, sülfür ve nitrojen gibi gazlar yayılmadığı için sera gazı etkisi görülmez. Bu da büyük oranda asit yağmuru oluşumunu azaltmaktadır. Bunun yanı sıra hammadde ihtiyacı yoktur. Doğadan kendiliğinden oluşan rüzgâr temiz bir enerji kaynağıdır. Ayrıca, yenilenebilir bir kaynak olduğu için azalması gibi bir sorunla karşılaşabileceği düşünülemez. Son olarak tarımsal üretimi olumsuz olarak etkilemezler. En önemli nokta ise, kullanım süresi dolan türbinler kaldırıldığında arazi tarım için yeniden kullanılabilmektedir.

Rüzgâr türbinlerinin görüldüğü üzere birçok avantajı vardır. Ama avantajlarının yanında bazı dezavantajları da vardır. Bunlar, gürültü, görüntü kirliliği, kuşlara zarar vermesi ve rüzgârın depolanamıyor olmasıdır.

Rüzgâr Enerjisi ve Ekonomik Durum Rüzgâr enerjisi, mevcut teknolojileri gelişmiş olduğu için yüksek sermaye gerektirmektedir.

Lakin yakıt ve işletme maliyeti en az olan enerji kaynağıdır. Yatırım giderleri(kurulum alanı, şebeke bağlantısı dâhil), işletme ve bakım giderleri, kapasite faktörü, türbin çalışma ömrü ve dış maliyetler rüzgâr enerjisinin ekonomik durumunu belirleyen faktörlerdir. Bu faktörler bakıldığında, yatırım giderleri ve kapasite faktörünün ekonomik verimliliği belirlemede en önemlileri olduğu görülmektedir.

Kapasite faktörü, tesisin kurulacağı alanda yapılan rüzgâr ölçümleri ile belirlenir. Genelde rüzgâr santrallerinde kapasite faktörü %20-45 arasında değişmekte olduğundan üretilen enerji için yatırım maliyetini etkilemektedir. İşletme giderleri ise yeni bir türbinde üretilen birim kW enerji başı %10-15 arasında değişmekte olup, türbin yaşı ilerledikçe maliyetler içindeki payı %35 düzeyine kadar çıkabilmektedir. Tabii ki bu durumlar ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir.

Rüzgâr Enerjisinde Dünya Lideri Danimarka 37

Danimarka rüzgârlı bir ülkedir ve bu yüzden rüzgârı en iyi şekilde kullanmaya çalışmaktadır.

Bu yüzden Danimarka sahip olduğu bu rüzgârı, rüzgâr enerjisine çevirerek elektrik sistemleri oluşturmak istemektedir. Danimarka elektrik üretiminin önemli bir kısmını rüzgâr enerjisiyle karşılayan ve hem karada hem denizde yoğun bir türbin kurulumuyla dikkat çeken bir ülkedir. Yeşil enerji olarak bilinen rüzgâr enerjisinde kullanılan türbinler ve sistemleri yurt dışına satarak diğer ülkelerin de bu üretim araçlarına olan ilgisini artırmaya çalışmaktadır. Danimarka 2020 yılında elektrik enerjisinin % 50'sini rüzgârdan karşılamayı hedeflerken, toplam enerji ihtiyacının da % 35'ini yenilenebilir kaynaklardan karşılamak istemektedir. Rüzgâr enerjisinde dünya lideri olan Danimarka, enerjisini fosil yakıtlara bağımlı olarak üreten Türkiye'ye 'işbirliği' çağrısı yapmıştır. Danimarka AB'ye üye bir ülke olarak, enerjide dışa bağımlı değildir. Danimarka'nın hedefi 2050 de enerjisinin yüzde 100'ünü rüzgâr, güneş, jeotermal, atıkların dönüşümü gibi kaynaklardan elde etmektir.

Hollanda ve Rüzgâr Enerjisi Hollanda temiz enerji konusunda bir ilke adım atmış durumdadır. Enerji firması Eneco ve VIVENS raylı ulaşım şirketleri anlaşarak trenlerin sadece rüzgâr enerjisi ile çalışm asını sağlayacaklar ve bu plan için 3 yılın yeteceği düşünülüyor. Günde 1,2 milyon yolcu taşıyan demiryolu ağı için gerekli rüzgâr enerjisinin Hollanda’dan, Belçika’dan ve bazı İskandinavya ülkelerinden sağlanacağı söyleniyor.

Bu Avrupa ülkelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını ciddi bir seviyede artıracağı düşünülen önemli bir projedir. Uluslararası Enerji Konseyi’ne göre, 2000 yılından bu yana karaya kurulu rüzgâr enerjisi sistemlerinin sayısı her yıl %24 artmaktadır ki eğer hükümetler planları uygularlarsa rüzgâr enerjisi dünya genelinde üretilen enerjinin %18’ini karşılayabilecek seviyeye ulaşmış olacak.

Türkiye ve Rüzgâr Enerjisi Türkiye Rüzgâr Enerjisi Birliği (TÜREB) 1992 yılında kurulan; rüzgâr enerjisi ile ilgili bilimsel, teknik ve araştırmaları düzenlemek ve rüzgâr enerji kaynağının kullanımını yaygınlaştırmak için Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü (EİE) ve Enerji Bakanlığı ile çalışmakta olan bir kurumdur. Böylece, fosil yakıtlara bağımlı olan Türkiye’nin enerjiye olan yaklaşımı değiştirilmek

38

istenmektedir. Türkiye rüzgâr enerjisindeki yatırımlarının arttırması gerekliliğinin farkındadır. Ve rüzgâr

potansiyelinden

yararlanılmasının Türkiye’yinin

enerji tüketimini olumlu

etkileceği

düşünülmektedir. Çünkü Türkiye’nin petrol ve kömür rezervleri sınırlıdır. Bununla beraber, dışa olan bağımlılık azaltılmak istenmektedir.

Sonuç olarak, rüzgâr enerjisi birçok yönden insanların hayatını olumlu olarak etkileyebilecek bir enerjidir. Baktığımız zaman, elektrik üretmek amacıyla kurulan santrallerin çevre ile olan etkileşimleri göz önünde bulundurularak rüzgâr enerjisi ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları öne çıkarılmak istenmektedir. Günümüzde yenilenebilir enerji kaynakları alanında Türkiye’de ve bazı ülkelerde yapılan yatırımlar kadar, mevcut sistemlerin iyileştirilmesi ve kayıpların azaltılması büyük önem taşımaktadır. Enerji hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Ülkeler in amacı artan dünya nüfusuna rağmen elde edilecek enerjiyi temiz bir şekilde sağlamaktır. Böylece çevreye ve dolayısıyla insana verilebilecek olan zarar en aza indirgenmek istenmektedir.

Referanslar Taşgetiren, S. (1998). Rüzgâr Enerjisi, Ekoloji , 29(8), s.23-30. Özgener, Ö. (2002, Ekim). Türkiye’ de ve Dünya’ da Rüzgâr Enerjisi Kullanımı, DEÜ Mühendislik

Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi , 3(4), 160 Özdamar, A. (2000). Dünya ve Türkiye’de Rüzgâr Enerjisinden Yararlanılması Üzerine Bir Araştırma,

Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi , 6(2), s.133-145.

Klug H. (2001): VI. Deutsch-Türkisches Energiesymposium, Konferans. Özgener, Ö. (2002, Ekim). Türkiye’ de ve Dünya’ da Rüzgâr Enerjisi Kullanımı, DEÜ Mühendislik

Fakültesi Fen ve Mühendislik Dergisi , 3(4), 160 Clean Energy Foundation Broşür. (2001) www.temev.org.tr Acar, E., & Doğan, A. (2008). Potansiyel ve Çevresel Etkilerin Değerlendirilmesi, VII. Ulusa Temiz

Enerji Sempozyumu , s. 675-682, İstanbul

39

EİE, (2008). Türkiye Elektrik İşleri Etüt İdaresi, Rüzgâr Enerjisi Çalışması, http//www.eie.gov.tr/turkce/ruzgar/ruzgar_potansiyel.html.

Gökçınar, R,E. & Uyumaz, A. (2008). Rüzgâr Enerjisi Maliyetleri ve Teşvikleri, VII. Ulusa Temiz Enerji

Sempozyumu , s.699-706, İstanbul Bal, e. (2013, Şubat). Rüzgâr enerjisi, dünya lideri Danimarka’nın elektrik ihtiyacının % 30'unu karşılıyor,

http://www.yesiloji.com/yesilhaber/ruzgar-enerjisi-dunya-lideri-danimarkanin-elektrik-

ihtiyacinin-30unu-karsiliyor/ Rüzgâr enerjisi devi Danimarka'dan Türkiye'ye çağrı. (2014). http://www.radikal.com.tr/cevre/ruzgarenerjisi-devi-danimarkadan-turkiyeye-cagri-1181957/ Danimarka’da

rüzgâr

enerjiden

yana

esiyor.

(2014).

https://yesilgazete.org/blog/2014/07/28/danimarkada-ruzgar-enerjiden-yana-esiyor/ Hollanda’da trenler rüzgâr enerjisiyle çalışacak. (2015). http://enerjienstitusu.com/2015/09/10/hollandada-trenler-ruzgar-enerjisiyle-calisacak/

40

YEŞİL HAVACILIK Mehmet Bağırzade Hava ulaşımının çevre sorunları yarattığını hiç düşündünüz mü? Günümüzde uçaklarda biyoyakıtlar kullanılarak, tasarımları geliştirilerek, ses gürültüsü azaltılarak Yeşil Havacılık (Çevre Dostu Havacılık) oluşturma çabaları sürdürülmektedir. Dolayısı ile hayatımızı kolaylaştıran havacılık sektörünün yarattığı çevre sorunlarını azaltıyoruz.

Son zamanlarda enerji güncel bir konu haline gelmiştir. Bu tartışmalar sanayi devriminden itibaren başlamış ve günümüze kadar sürüyor. Teknolojik gelişmeler hayatımızı bir yönden kolaylaştırırken küresel ısınmayı da negativ şekilde etkiliyor.

Günümüzde rüzgar, güneş, su enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını sık kullanarak karbon izini azaltabilmemize rağmen, gezegenimiz hâlâ karbon emisyonundan zarar görmektedir.

Yenilenebilir enerji kaynaklarının sayısını artırmak emisyonu azaltmakta yardımçı olabilir. Bu yüzden bu konuda üniversiteler, bilimsel topluluklardaki mühendis ve bilim adamları sürdürülebilir ener ji konusu üzerinde daha yoğun bir şekilde çalışmalar yapmaktadır. Bildiğimiz gibi, biyoyakıt da sürdürülebilir enerji kaynaklarından biridir. Biyoyakıt, karbonun katılaştırılmış hali ile elde edilen yakıt türüdür. Bu tür yakıtlar şeker pancarı, sebze ve çam sakızı yağı, günlük hayatta kullanılan yağlar ve mısırdan elde edilebilir. Fosil yakıtla kıyaslarsak, biyoyakıtlar yenilenebilir enerji kaynağıdır.

Son zamanlarda hava taşımacılığının kullanımı; posta hizmetleri, organ ve kan nakli, gıda dağıtımı, askeri kuvvetleri güçlendirme, acil durumlara müdahele gibi konularda önemli derecede artış göstermiştir. Araştırmalar, sözleşmeli ve kargo uçuşları da dahil günlük uçuş sayısının keskin şekilde artarak yaklaşık 300.000`e vardığını, günlük ticari uçuş sayısının ise 93.000 civarında olduğunu gösteriyor. Ulusal Hava Trafik Kontrolörleri Birliği`ne göre bu uçuşlardan 25.000 -30.000' ni ABD'de gerçekleşiyor. Bu rakamlar gerçekten çok korkunc.

41

Hava ulaşımının yarattığı çevre sorunları şimdilik göz ardı ediliyor. Oysa ki, havacılık alanında biyoyakıt kullanımını yaygınlaştırmak, şirketlerin enerji tüketimini ve karbon emisyonunu düşürecektir. Bu yüzden son dönemlerde araştırmalar yapılmış ve jet motorlarda, petrol kullanımı yerine biyoyakıt kullanımının daha verimli olduğu sonucuna varmışlar. Sivil hava taşımacılığı mühendisleri ve şirketleri jet yakıtlar için alternatif yollar aramaya başladılar. Bu yönde yapılan çalışmaları geliştirmek için Virgin Atlantik hava yolları jet yakıtına alternatif kaynak olarak biyo yakıtları daha yaygın hale getirmek için Boeing ve General Electric şirketleri ile işbirliği yapmıştır. Bu işbirliği sonucunda, Imperium Renewables şirketi tarafından üretilmiş biyoyakıt tüketilmiştir. Bu biyoyakıt; babassu, hindistan cevizi yağı karışımlarından oluşmuştur. Diğer hava yolu şirketi olan Air New Zealand, B747 uçuşu için Boeing ile benzer bir işbirliği gerçekleştirmeye çalışıyor. Örneğin, Ağustos 2008'de yayımlanan bir bilgiye göre, Rolls-Roce motor şirketi tarafından üretilen uçak motorlarından biri jatropha bitkisinden üretilen biyoyakıtla çalıştırıldı. Bu çalışmayla, biyoyakıt ların farklı gıda bitkilerinden elde edilme yolları üzerinde yoğun araştırmalar olduğu gerçeği ortaya çıktı.

Son yıllarda yeşil havacılık, NASA'nın da ilgi alanlarından biri olmuştur. NASA, çevresel açıdan yeşil havacılık yaratmak amacının yanında uçaklar tarafından harcanmış yakıtı, yakıt emisiyonunu ve oluşan gürültüyü azaltmak üzerine çalışmalarını yoğunlaştırmıştır.

Havacılık Araştırma Misyonu Müdürlüğü'ne göre son zamanlarda, uçaklar aşırı miktarda jet yakıtı kullanıyorlar. 2012 yılında Amerika Birleşik Devletleri ticari hava yolu şirketleri 10.6 milyar galon (31.6 milyar dolar), uluslararası hava taşımacılık şirketleri ise 6.5 milyar galon (18.8 milyar dolar) petrol yakıtı tüketmiştir. Diğer taraftan, Amerika Savunma Bölümü 2011 yılında 10 milyar dolar değerinde yaklaşık 3 milyar galon jet yakıt tüketmiştir. Öngörülen amaç, tüketimi keskin bir şekilde azaltabilir olan tassaruflu yeni uçak türlerini geliştirmektir. Araştırmalar devam etmektedir ve günümüzdeki uçaklara kıyasla 2015 yılındakiler % 33 daha az yakıt yakma olanağını sağlayarak, bu oranı sırasıyla 2020 ve 2025 yıllarında %50’e, %60 'a taşıyacaklardır.

42

Uçak Emisyonları: ABD'nin, sivil ve askeri uçakları her yıl atmosfere yaklaşık 250 ton karbondioksit bırakıyorlar.

CO2 ile birlikte ozon tabakasının oluşumuna neden olan diğer temel gazlar, azot oksit (NO) ve azot dioksittir (NO 2). Buna ek olarak, kükürt oksitler (SO 2) de bulunmaktadır. ABD'deki havaalanlarının hava kalitesi bahsedilen gaz emisyonlarından dolayı düşmüştür. NO x oranının azalması SO x oranının azalması dolayısıyla, yanmış yakıttaki CO 2 emisyonunun azalmasına neden oluyor. NASA tahminlerine göre, havacılık teknolojisindeki gelişmeler, uçakların iniş ve kalkışlarında attıkları NO x miktarının sırasıyla 2015 yılında %60, 2020 ve 2025 yıllarında %75 ve %80 oranında azalmasına neden olacaktır.

Buna ek olarak, uçuş sırasında tüketilen NO x miktarının düşüşü uygun olarak 2015 yılında %55, 2020 ve 2025 yıllarında ise %70 ve %80 oranında olması bekleniyor.

Avrupa Komisyonu tarafından yapılan çalışmaya göre, ITAKA- (Initiative Towards sustainable Kerosene for Aviation) (FP7) havacılık sanayisinde biyoyakıtların daha yaygın kullanılıbilmesi için bazı engellerin ortadan kaldırılması ile yükümlü şirket olacaktır. Proje sonunda 2020 yılına kadar iki milyon ton biyoyakıt üretilmesi ve fosil yakıt tüketiminin azaltılması sonucunda AK (Avrupa Komisyonu)' nın diğer "Biyoyakıtlar Uçuş Yolu Girişimi" projelerine maddi yardımda bulunacaktır.

ITAKA, proje gereği küresel ısınmaya neden olan gazların oranını % 60 kadar azaltmak için fosil yakıt olarak bilinen JET A1 yerine Avrupa camelina ve atık yağları kullanmak niyetindedir. Araştırma ayrıca havacılık sanayi üzerinde biyo yakıtların ekonomik etkisi hakkında bilgi vermekt edir. Son zamanlar biyoyakıtla donatılmış uçakların sayısı artmıştır. Haziran 2012'de Kanada Hava yolunun biyoyakıtla yapılan birinci uçuşundaki yakıt Hollanda şirketi olan SkyNRG tarafından hazırlanmıştır. Özellikle 2012 yılında biyoyakıt kullanan hava yolu şirketlerin sayısı arttığı için bu yıl biyoreaktif yakıtı yönünden başarılı bir yıl olarak görülmüştür. Bu uçuşlar Porter, All Nipon ve Gantas havayolları tarafından gerçekleştirilmiştir. Avrupa genelinde biyoyakıtlar gibi sürdürülebilir yakıt kullanan ilk havayolu şirketi Thomson Havayolları'dır. Biyoyakıtlı ilk uçuş Boeing 757-200 uçağı ile 6 Ekim 2011'de tarihinde İngiltere’ de düzenlendi. Uçuşta kullanılan biyoyakıt SkyNRG tarafından karşılandı.

Havacılık sanayisini daha da çevreci yapmak için aerodinamiği, güç mekanizmasını, mekanik görünümü dikkate almak gerekir. Aerodinamiğin hem uçakların verimliliğinde hem de çevre dostu 43

olması konusunda önemli bir etkisi vardır. Aeorodinamik

teknikleri

modernleştirerek; örneğin,

kaldırma kuvvetini çoğaltarak ve sürükleme kuvvetini azaltarak, yakıt tüketimini ve bunun sonucu olarak gaz emisyonunu, gürültü sıkıntısını ve yakıt ücretini azaltalabiliyoruz.

Kanat üzerindeki laminar akımı kontrol ederek sürükleme kuvveti azaltılabilir. Bu, temel olarak yeni tür ve daha verimli olan hız kesici kanatların (spoiler)tasarımı ile elde edilebilir. Yeni tür hız kesici kanatlar, uçuş zamanı oluşan girdabın, esnek flapların, büyük kanat uçlarının oluşturdukları olumsuz etkileri azaltacaktır. Önümüzdeki yıllarda öngörülen amaç yakıt tüketimini %2' ye, aerodinamik sürükleme kuvvetini % 5 -%7' ye, gürültü seviyesini 2 dB' e kadar azaltmaktır. Örneğin, NASA ve Boeing tarafından Blended Wing Body yani "Kanat ve gövdesi birleştirilip, kaynaştırılmış" olarak tasarlanmış olan uçağın verimliliği, kaldırma ve sürüklenme kuvvetleri oranının % 20' ye kadar artması, yakıt tüketiminin % 27' ye kadar azalması ve daha az ses rahatsızlığı gibi özellikler kaydedilerek artırılmıştır. Avrupa Birliği'nin yol haritasına dayanarak, sivil uçakların ses seviyesi 10dB olmalıdır. Bu değer için uçağın üç kısmı dikkate alınmalıdır: motor, motoru örten ve içine alan kısım (necelle) ve uçak gövdesi. Örneğin, yeni tasarıma sahip kanatları üzerinde motoru olan "Cestol sivil uçağı" ses dalgalarını geri yansıtmakla ses seviyesini azaltabilmektedir. Sivil havacılık endüstrisinde uçakların oluşturduğu ses rahatsızlığını azaltmak amacıyla ciddi kanunlar yürürlüğe girmiştir. Mesela, ABD' de, Çin' de vs. ses rahatsızlığı konusunda FAR-36 ve CCAR-36 gibi özelikle uyulması gereken yasalar ortaya konmuştur.

Gaz emisyonunu azaltmak için yeni motor türleri geliştirilmelidir. Eğer motorun performansı ve yakıt yanmasının verimliliği artarsa, sera gazları ve yakıt tüketimi anında azaltılabilir. Özgül yakıt tüketimi; aerodinamik yapının gelişimi, parametre döngü optimizasyonu veya yakma hücresinin (yakma odasının) tasarımının geliştirilmesi ile azaltılabilir.

Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından ayrıntılı araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar özellikle elektrik motorları, açık rotor motorlar, darbe patlatma (pulse destonation) motorları ve dişli turbofan motorları üzerinde yapılmıştır. Temel amaç yakıt tüketimini %8 -%20, NOx tüketimini %40 -%80, gürültü seviyesini 6 dB-20 dB ve işletim maliyetini %15 -%30 oranında azaltmaktır. Günümüzde havacılık endüstrisindeki gelişim; 2025 yılına kadar % 25 oranında 44

biyoyakıttan faydalanılacağı gösteriyor. Bu rakam giderek 2030 yılında % 35 artarak, 2040 yılında ise iki katına çıkacaktır. Ayrıca, uçaklardaki elektrik kullanımının artışı; üretim performansındakı izleri, yakıt tüketimini, sistem ağırlığını azaltmaya olanak sağlanacaktır. Şunu da belirtelim ki, hava basınçlı, hidrolik ve mekanik enerji sistemleri elektrik enerjisi ile de kontrol edileb ilir.

Dünyanın en büyük fosil yakıt tüketicisi olan ABD hava kuvvetleri, biyo yakıtlarların tüketimini artırmayı hedef almıştır. Biyo yakıtların havacılık endüstrisinin zorunlu bir parçası olması için bu yönde yapılan araştırmalar ve gelişmeler gereklidir. Küresel ısınmayı artıracak etkiyi azaltmak, aynı zamanda ülkelerin enerjiye olan bağımsızlığını arttırmak için fosil yakıtlara alternatif yollar bulunmalıdır. Günümüzde, havacılık endüstrisinin biyoyakıtlara olan ilgisi giderek artmaktadır. Örneğin, Avrupa Birliği tarafından desteklenen, yeşil havacılık açısından en önemli ve bilinen araştırma programlarından biri Clean Sky projesidir. Bu çalışmanın amacı, ileri teknoloji geliştirerek, uçakların enerji ve ses gürültüsü açısından çevreye verdiği zararları azaltmak ve daha çevre dostu uçaklar üretmektir. Clean Sky projesi, bir çerçeve proje programı olup, içinde değişik alt araştırma programlarını içermektedir. Bu alt araştırma programları şunlardır: -Akıllı sabit kanatlı uçaklar, -Yeşil bölgesel uçaklar, -Yeşil rotrlu uçaklar; -Sürdürülebilir ve yeşil motorlar, -Yeşil opearasyonlar için sistemler, -Eko- tasarım.

Yakın gelecekte (önümüzdeki yıllarda), yeni motor çeşitleri ve uçak tasarımları üreterek verimliliği artımak amacıyla CLEAN SKY Joint Technology Initiative (JTI) şirketi tarafından 1.6 milyon avro değerinde projeye adım atılacağı gibi çeşitli projeler de gerçekleştirilecektir.

45

Açıklamalar: Laminer akış- akışkanın lineer doğrultu üzerinde tabakalar halinde akmasıdır.

Sürükleme kuvveti- Havacılıkta sürükleme, bir hava aracının hava içerisindeki bağıl hareketi esnasında karşılaştığı dirençtir.

Flap- uçakların genellikle kanat firar kenarında bulunan; kanat kamburluğunu artırarak öncelikle taşıma kuvvetini (L) ve kısmen de sürükleme kuvvetini (D) artıran kumanda yüzeyi.

Kaynaklar: 1. Lin, Z. M. (1993). "Making aviation green."

2. http://biofuelstp.eu/air.html 3. www.aeronautics.nasa.gov/aeronautics 4. http://www.cleansky.eu

46

SU-24:ASLINDA NE OLDU? SALİH BERKE ŞENDAĞ berkesendag@yahoo.com Bundan 3 yıl önce 22 Haziran da Türk Hava Kuvvetleri’ne ait RF-4E Phantom II adlı savaş uçağı Suriye sınırında gözlem uçuşu yaparken düşmüştü. Bu tarihten itibaren Türkiye’nin Suriye krizine dair askeri politikasında birçok değişim görülmüş, en önemlisi an gajman kuralları ‚ Suriye’den Türkiye sınırına doğru yaklaşan her askeri unsur tehdit olarak nitelendirilir. ‛ çerçevesinde yenilenmişti.

Angajman kuralındaki değişimin en büyük sebebi, Türk uçağının aslında düşürülmüş olduğunun ortaya çıkmasıydı. Bugün hala Türkiye ve Suriye, uçağın hangi hava sahasında vurulduğuyla ilgili farklı görüşleri savunuyor. Durum üç aşağı beş yukarı günümüzle benzer. Nerede vurulduğu tartışılan düşürülmüş bir uçak, akabininde Türkiye’nin NATO’yu toplantıya çağırması, artan tansiyon vs. Yalnız bu defa durum biraz daha karmaşık; bu sefer uçağı düşürülen ülke Türkiye değil ve düşen uçak da angajman kurallarıyla tehdit ettiğimiz Suriye’nin değil Olan birdir ve o anki gerçekliğe işaret eder. Öncesi ve sonrası,sebepleri ve nedenleri tartışılır ancak gerçekleşen durum,yorumlanması dışında rölatif değildir. Bugün Rusya ve Türkiye arasındaki en büyük sorun tam da bu noktada yatıyor. Türkiye; Rus uçaklağının 5 dk içinde 10 defa uyarıldığını, buna rağmen hava sahası ihlali yaptığını iddia ederken Rusya ise hiçbir şekilde uyarı almadıklarını ve buna rağmen herhangi bir ihlal yapmadıklarını öne sürüyor. Şüphesiz ki bu iki durumun da aynı anda doğru olma ihtimali yok. Tam da bu noktada acil durum frekansını dinleyen Hollanda ve ABD askeri yetkilileri devreye giriyor. Nitekim IŞİD’e karşı ABD tarafından yürütülen koalisyonun sözcüsü Albay Steve Warren,Türk Hava Kuvvetleri’nden böyle bir çağrı geldiğini doğruladı.

Belirsizlikte kalan bir başka konu ise düşürülen uçağın milliyetinin önceden bilinip bilinmemesi meselesidir. 17 saniyelik bir ihlal süresince uçağın milliyetinin belirlenebilmesi için Türk

47

Hava Kuvvetleri’nin Rus uçaklarıyla görsel temas kurması gerekiyor. Sürenin kısalığını ve SU -24M’nin havadan havaya füzeyle düşürüldüğünü göz önünde bulundurursak bu durum çok zor görünüyor çünkü Türk jetleri o gün Diyarbakır’dan havalanmıştı.

Radar sistemleri en basit tanımıyla havaya sinyal gönderip yansıyan dalgalara göre havadaki cismi tespit işlemini gerçekleştirir. Bu durumda Türk Hava Kuvvetleri’nin, eğer herhangi bir istihbarat alışverişi yoksa, Suriye’den gelen uçağın milliyetini bilmesi olasılık bilimine kalıyor. Ancak Türk Hava Kuvvetleri Rus uçaklarının rotasını başından beri izlediyse, uçakların havalandığı üsten Rus olup olmadıklarını tahmin edebilirdi.(Tabi bu durum kör atış olarak nitelendirilirdi ve böyle bir ciddi durumda kimse tahmin üzerinden çıkarım yapmaya kalkmazdı.)

Rus uçağı için, farklı senaryolar da mümkündü; Türk jetleri ihlal yapan Rus jetlerine ‚eşlik etme‛ yolunu da seçebilirdi. Yine de sürenin kısalığı Türk Hava Kuvvetleri’ni hızlı bir karara mecbur bırakmış gibi görünüyor. Bundan önceki durumlarda Türkiye’nin sınıra yaklaşan Suriye’ye ait Mi-8 türü helikopteri(2013) ve MiG-23BN(2014) türü uçağı düşürmesi ve Rus uçağı için aynı prosedürün uygulanması, bence uçağın Rusya’ya ait olduğunun bilinmemesinin en büyük kanıtı.

Nitekim uçak krizinin başında Türk siyasiler ne kadar ‚Sınırımızı kim tehdit ederse karşılığını alır.‛ çıkışı yapsada; Recep Tayyip Erdoğan’ın olaydan 2 gün sonra CNN International’a ‚Rus uçağı olduğunu bilseydik farklı şekilde uyarırdık.‛ demesi Rusya’nın karşıya alınmak istenmediğini gösteriyor.

BAŞKA BİR BAKIŞ Olan bitene uzaktan bakıldığında olaylarların oluşu oldukça hızlı. Bu da dikkat çeken ayrı bir nokta; Türkiye’ye hızlıca ekonomik yaptırımlar uygulanıyor,Suriye’deki Rus uçakları silah yüklü uçmaya başlıyor ve iki ülke arasındaki vize serbestisi kaldırılıyor. Ek olarak Rusya, Suriye’deki üstlere S-400 füze sistemleri yerleştiriyor. Tüm bu hızlı atılan adımlara ve Rusya’nın Türkiye’yi kendine tehdit olarak gösterip askeri varlığını arttırma imkanı bulması insanı düşünmüyor da değil açıkçası.

Rusya, sandalye kapmaca oynar gibi oturduğu yerden kalkmayacaktır, bulduğu her fırsatta Suriye’deki askeri varlığını attırmaya yönelik bir politika izleyecektir, bu kriz dahil.

48

ŞİMDİ NE OLACAK Türkiye’nin toplam doğalgaz ithalatı içinde Rusya yüzde 54 ile ilk sırada. Buna ek olarak planlanan Türk Akımı ve Rus yapımı olacak Akkuyu Nükleer Santrali’ni düşünürsek Ruslarla enerji alanında sadece basit bir ithalat-ihracattan ilişkisinden daha fazla bağlıyız. Tabii bu bağlılığın tek yönlü bir eşitlilik olduğu söylenemez; ilişki, çift kişilik bir oyundur. Ancak her ilişkide dominant bir taraf vardır. Rusya’nın Türkiye’ye ekonomik yaptırım uygulamaya başlaması, muhakkak Türkiye aynı karşılığı verirse ibrenin kimin yönünde kalacağının hesaplanmasıyla atılan bir adım. O halde Ruslar,Türkiye’nin onlara olan bağımlılığının fazlasıyla farkında görünüyor. Türkiye’nin henüz ekonomik bir yaptırım kararı almaması tam da buna işaret ediyor. Bu noktada Türk hükümetinin bir an önce alternatif ekonomik politikalar üreterek Rusya’ya olan bağımlılığı azaltması gerek.

Rus uçağının düşürülmesinin Türkiye’ye verdiği en büyük hasar ise tamamen fark lı bir noktada saklı: Türk hükümetinin Şam’da Cuma namazı hayallerinin tamamen imkansızlaşması.

Başlangıcından bu yana Türkiye’nin Suriye krizine bakış açışı oldukça müdahaleci ve sertti. 3 saatte Şam’a varmaktan bahseden ve Şam’da Cuma namazı kılmaktan söz eden anlayışın Suriye’ye müdahale etme ihtimali, Rusya’nın Suriye’de operasyonlara başlamasıyla daha da azaldı. Bu yüzdendir ki bu yazının yazıldığı güne kadar Türkiye, Suriye topraklarında herhangi bir operasyon gerçekleştirmedi, İŞİD’e karşı operasyonlar dahil. Özellikle Rusya Suriye’deki askeri varlığını bu kadar arttırmışken, Türkiye’nin hayalini kurduğu Suriye’de ‚uçuşa yasak bölge‛ artık pek de mümkün görünmüyor. ABD’nin de uzun zamandır uçuşa yasak bölgede gönlü olmadığı hesaba katılırsa, Türkiye’nin uzun süreli uçuşa yasak bölge isteği artık tamamen rafa kalkmış görünüyor.

Suriye’de İŞİD’e karşı operasyon yapan ülkelerin sayısı her geçen gün artarken ve farklı ülkeler değişik koalisyonlar kurarken ortaya çıkan soru şu: Türkiye-Rusya krizi bu durumu nasıl etkileyecek? Rusya’nın SU-24 uçağının düşürülmesinin hemen ardından Türkiye ile askeri ilişkileri dondurması olası bir Türkiye-Rusya askeri istihbarat paylaşımını da dolayısıyla bitirecektir. O halde Türkiye’nin veya Rusya’nın aynı ‚ortak‛ koalisyonda olması fiilen imkansız görünüyor. Ancak bu

49

durumun önündeki en büyük engel Rusya ve Türkiye’nin İŞİD konusundaki anlaşmazlığında yatıyor.

Vladimir Putin’in, Türkiye’yi İŞİD’den petrol almakla suçlaması ve Türk hükümetinin iddiaları şiddetle reddetmesi, iki ülke arasında ortak bir İŞİD görüşü için önemli bir sorun oluşturmakta. Teröre destek verdiğini düşündüğünüz bir ülkeyle ya da tam tersi sizin teröre yardım ettiğinizi düşünen bir ülkeyle bir koalisyon içinde olmak açıkçası pek de tutarlı görünmez. O halde kısa vaadede İŞİD’e karşı bir koalisyonda Türkiye varsa Rusya yok, Rusya varsa Türkiye yok.

Mevcut durumda iki ülkenin siyasi liderleri ‚imajlarını‛ düşündüğü sürece Suriye krizi çerçevesinde Türkiye ve Rusya’nın barışması zor görünüyor. Şu anda ticari bir manevrayla ‚almazsan alma‛ diyerek karşılığını verdiğimiz Rus hükümetinin bu tutumu devam edecektir, bu çıkarımı yapmak Rusya’nın attığı adımların ölçeğinden çıkarılabilir, ancak Türkiye ve Rusya ilişkilesinin geleceği 2 projenin durumundan şekillenecek: Akkuyu Nükleer Santrali ve Türk Akımı boru hattı.

Rusya ve Türkiye’nin bu projelerdeki tutumu ikili ilişkilerin geleceğini büyük ölçüde etkileyecek.

Milyar dolarlık ihalelerin durumu ya ikili ilişkileri ileri götürecek ya da ilişkileri tamamen kopartan bir noktaya getirecek. Bekleyelim ve görelim.

REFERANSLAR http://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/angajman-kurallari-2012de-degisti http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-sinir-ihlali-yapan-suriye-ucagini-dusurdu-26066279 http://www.bbc.com/turkce/ekonomi/2015/11/151125_turkiye_rusya_ekonomi http://www.beserhaber.com/guncel/davutoglu-kim-sinirimiza-tehdit-olusturursa-gerekli-tedbir-alinirdedi-h16512.html

50

Teşkilâtı Mahsusa’nın Kuruluşunun 100. Yıldönümünde Dünya’da Değişen İstihbarat Algısı Burak Tıraş (buraktiras93@gmail.com) İstihbarat nedir? İngilizce ve Fransızcada ‚intelligence‛ kelimesi ile ifade edilen ve anlamı ‚akıl, zeka‛ olan istihbarat kelimesinin Türkçede sözlük anlamı haber almadır. Ancak, istihbarat terminolojisinde haber, sadece işlenmemiş bilgiyi ifade eder. İstihbarat ise, devlet tarafından belirlenen ihtiyaçlara karşılık olarak çeşitli kaynaklardan derlenen haber, bilgi ve dokümanların işlenmesi sonucu elde edilen üründür.1 Teşkilâtı Mahsusa Neredeyse insanlık tarihi kadar eski olan espiyonaj ve istihbarat çalışmaları değişen ekonomik, siyasal ve sosyal koşullara paralel bir şekilde farklı bir anlayışa doğru evrilmektedir. Bu bağlamda Türkiye’de değişen algıyı doğru tahlil etmek adına, cumhuriyetin ilk gizli servisi olarak kabul edilen Teşkilâtı Mahsusa’yı başlangıç noktası kabul etmek yerinde olacaktır. XIX. yüzyıl sonlarında, Osmanlı Devleti’ne karşı ayrılıkçı hareketlerin yoğunluk kazanması ve isyanların genişlemesi, istihbarat ve espiyonaj çalışmalarını da arttırmayı zorunlu kılmıştır. Balkan Savaşları’nın (1912-1913) sonuna kadar, Osmanlı Devleti’nde geniş olarak istihbarat faaliyeti yürüten gizli bir teşkilâta rastlanılmamaktadır.

Balkan Savaşları’nın getirdiği kötü sonuçlardan sonra, Osmanlı İmparatorluğu gibi üç kıtaya etki etmiş, çeşitli ırk ve mezhepte çeşitli milletleri idare etmiş bir devlet için gizli modern bir istihbarat teşkilâtına mutlak surette ihtiyaç olduğu artık anlaşılmıştır. Böyle bir teşkilâta sahip olma zaruretini düşünen, Harbiye Nazırı Enver Paşa olmuştur. İşte Enver Paşa tarafından, Osmanlı Devleti’nin siyasi birliğinin korunmasını sağlamak, ayrılıkçı hareketleri önlemek ve yabancı devletlerin Orta Doğu’daki istihbarat ve gerilla faaliyetlerine karşı koymak amacıyla kurulan istihbarat teşkilâtına ‚Teşkilâtı Mahsûsa‛ veya ‚Umûru Şarkiya Dairesi‛ adı verilmiştir. 2 ‚Bir şeye şekil ve suret verme; bir şekil ve 51

heyete koyma; bir şekl-i, mahsusta olarak vücuda getirme‛, ‘teşkil’ kelimesinin taşıdığı anlamlardan bazıları. ‚Mahsus‛ ise ‚başkasında bulunmayan, münhasır; birine hasr ve tahsis olunmuş, onun için ayrılmış, hususi‛ anlamlarını taşır. Mahsusa, mahsus kelimesinin çoğul halidir. 3 Genelkurmay’ın askeri tarih arşivinde (ATASE) gördüğümüz kadarıyla Teşkilât’ın görev sahası hem yurt içi hem yurt dışı olarak tanımlanmış. Teşkilât ayrıca, sadece istihbarat toplayan değil aynı zamanda operasyonel faaliyetleri de yürüten bir örgüt olarak karışımıza çıkmakta. O tarihlerde sahada kullanılan en etkili unsur, fedai bilinciyle hareket edebilen neferlerdi ve insan elementi istihbaratın temel unsuruydu.

Yirminci yüzyılın ortalarından itibaren bu unsur neredeyse işlevini yitirdi ve yerini teknolojik temelli metodlara bıraktı.

Değişen istihbarat algısı 21. yüzyılın getirdiği küreselleşme dalgasına uyum sağlamak isteyen ulusal-uluslararası düzeydeki oluşumların pek çoğu kabuk değiştirmektedir. Değişen kurumların başında da istihbarat örgütleri geliyor. Gizli servisler, gelişmiş ülkelerde eskiden olduğu gibi tam bir gizlilik içinde işlerini yürüten kurumsal yapısından uzaktır. Şimdilerde Dışişleri, İçişleri, Ekonomi-Maliye, Adalet bakanlıkları, Kızılhaç, pilot üniversiteler, enstitüler, vakıflar, özel misyonu olan kardinaller, piskoposlar, hahamlar ve tüm misyoner örgütleri, çok uluslu şirketler, yurtdışında temsilciliği olan medya kuruluşları ve haber ajansları ile de gittikçe iç içe çalışır hale gelmiştir. İstihbarat servisleri ise neredeyse sadece koordinasyon, finansman, lojistik destek ve yönlendirme faaliyetleri ile sınırlı görevleri icra etmektedir. Artık hedef ülkelerde, özellikle istihbarat-ajitasyon faaliyetleri, deşifre olma riski nedeniyle taşeron işbirlikçilere yaptırılıyor. Bu yerli işbirlikçilere ‚etki ajanları‛, ‚yönetici ajanlar‛ ya da kapsamlı bir deyişle ‚nüfus casusları‛ adı verilmektedir. 4 Küresel dönemde istihbaratın nasıl gelişeceği tehdit aynasında yansıyan görüntülerin doğru analizine bağlıdır. Daha önce de belirtildiği gibi bu analizleri değişen paradigmalar ışığında yapmak hayati bir önem arz etmektedir. Bu bağlamda düşünüldüğünde tehdit aynasına yansıyan ilk kavram siber istihbarat olacaktır. 5

‚Yakın gelecekte çıkabilecek büyük bir savaşta ilk mermi internette atılacaktır.‛ Rex Hughes – NATO Güvenlik Danışmanı 52

Siber istihbarat 21. yüzyılda bilişim teknolojilerinin ulaştığı boyutlar, siber güvenlik olgusunu ulusal güvenliğin sağlanmasında merkezi bir noktaya taşımış bulunmaktadır. Siber güvenlik anlayışı sadece siber yollarla elde edilen bilgilerin korunması yani koruyucu güvenlik kapsamının değil, ülkenin ihtiyacı olan karar verme sürecine doğru, zamanında ve faydalı, bilgi ve değerlendirmeler sunma gayretinin de gereğidir. Kısaca böyle bir bütünleştirme hem bilginin üretilmesi, yani siber istihbarat, hem de korunması gibi fonksiyonları içermektedir. Siber istihbarat, elektronik ortamdaki tehdit ve saldırıların izlenmesi, analiz edilmesi ve karşı önlemlerin alınması sürecidir. Siber istihbarat, casus zekâsının modern bilgi teknolojilerinin savunma gücüyle birleştirilmiş halidir ve elektronik ortamda özellikle de internet dünyasında hassas bilgilerin teröristler ya da başka bireyler tarafından çalınmasına karşın en etkili yöntemleri kapsamaktadır. 6 Ancak devletlerin topladıkları bu istihbaratların güvenliğini sağlayıp sağlayamadıkları veya kendi vatandaşlarını –temel hak ve hürriyetlerini hiçe sayarcasına- hedef tahtasına koyup koymadıkları konusu tartışmalıdır. Konuyla ilgili en yakın örnek Edward Snowden’in (eski National Security Agency çalışanı) iddialarıdır. Mevcut iddiaya göre NSA sadece 2010-2012 yılları arasında kişilerin mahremiyetini hiçe sayarak 2 bin 776 kere izinsiz veri toplamıştır. Amerika gibi denetleme mekanizmalarının görece sağlıklı işlediği bir ülkede bile bu tarz çıktılarla karşılaşıldığı düşünülürse, demokrasi kültürü henüz ergenlik dönemini yaşayan ülkeler için bu yöntemlerin ne kadar sakıncalı sonuçlar doğurabiliceği üzerinde konuşulması gereken ayrı bir başlık olarak karşımıza çıkmaktadır. Tehdit aynası düşünüldüğünde karşımıza çıkan diğer bir önemli görüntü is e sinyal istihbaratıdır.7 Sinyal istihbaratı Sinyal istihbarının temelleri enigma makinesinin kriptolojik analizine dayanır. 8 İkinci Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında yapılan derinlemesine çalışmalar sayesinde Nazi Almanyası başta olmak üzere Mihver Devletleri arasındaki şifreli iletişim kırılmış ve savaşın kaderini belirleyecek şekilde istihbarat elde edilmiştir. Türkiye’de bu alanda atılan adımların en önemlisi, 2012 yılında Genelkurmay Elektronik Bilgi Sistemleri Komutanlığı’nın (GES) imkânlarının MİT’e devredilişi ve MİT bünyesinde

53

Sinyal İstihbaratı Başkanlığı’nın kurulmasıdır. Buna ek olarak, kurum tarafından konuyla ilgili detaylı bir bilgi vermese de, MİT’in 85. Kuruluş yıldönümü kutlamalarında 3 bin dönümlük bir araziye istihbarat köyü kurulacağı, sinyal istihbaratı çalışmalarının bu merkezden yürütüleceği yönünde açıklamalar gelmişti.9 Son birkaç yıldır MİT için ABD modeli düşünüldüğü sıkça dillendirilse de, bu modellemenin hangi kurumlar tarafından denetleneceği yönünde net bir bilgi bulunmam akta. Keza, 16 üyeli ABD istihbarat ailesinin her birini ayrı ayrı denetleyen mahkemeler ve üst yapılar bulunmaktadır.

Sonuç olarak, küreselleşmenin doğal sonuçlarını gelişmiş ülkelerin istihbaratlarında bütün veçheleriyle gözlemlemek mümkünken, Türkiye’de bu olguların henüz çok yeni olduğunu söylemek pek de hadsizlik olmayacaktır. Ancak son yıllardaki gelişmeler tarafsız bir biçimde değerlendirilirse, değişen dünya düzenine ayak uydurma yolunda olumlu bir adım olarak düşünülebilir.

Referanslar 1.

‚İstihbarat Oluşumu‛, http://www.mit.gov.tr/isth-olusum.html, (Erişim Tarihi: 17.10.2014)

2.

‚Türklerde İstihbarat‛, http://www.mit.gov.tr/birinci_bolum_B.html, (Erişim Tarihi: 17.10.2014)

3.

Ahmet Tetik, Teşkilâtı Mahsusa Tarihi İş Bankası yayınları

4.

Hablemitoğlu N., Köstebek (1. Baskı), Pozitif Yayınları, İstanbul, Nisan 2008, ss.81-82

5.

İdris Bal, İstihbaratın Değişen Seyri : Ulusal Güvenlik İstihbaratı ve Kriminal İstihbarat, 31

Aralık 2005, (Erişim Tarihi : 17.10.2014) 6.

‚Siber Terör ve Siber İstihbarat‛, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/terorizm-ve-terorizmle-

mucadele/2011/09/23/6309/siber-teror-ve-siber-istihbarat‛ Yılmaz ve Salcan, 2008 (Erişim Tarihi: 29.10.2014) 7.

National Security Agency, https://www.nsa.gov/about/index.shtml, (Erişim Tarihi: 29.10.2014)

8.

‚Enigma Şifrelemesinin Analizi‛, http://www.cs.columbia.edu/~zeph/4261/lectures/classical-

ciphers.pdf, (Erişim Tarihi: 26.10.2014) Okan Müderrisoğlu, ‚3 bin dönüme istihbarat köyü‛, (6 Ocak 2012) http://www.sabah.com.tr/gundem/2012/01/06/3-bin-donume-istihbarat-koyu (Erişim Tarihi: 27.10.2014) 54

Afrika’ya Afrikalının Gözünden Bakmak: Ali Mazrui Esma Yücel (esma-yucel-1994@hotmail.com) Eski dünya kıtaları olarak adlandırılan Asya, Avrupa ve Afrika’nın belki de en bilinmeyen parçasıdır kara kıta Afrika. Kıta hakkında bildiklerimiz de genellikle okullarda kullanılan Avrupa tarihi merkezli tarih kitaplarıyla sınırlıdır, eğer konuya özel bir merakımız yoksa. 15. yüzyılda coğrafi keşifler sırasında kâşiflerin dikkatini çeken Afrika kıyıları zenginlik peşinde olan Avrupalı devletlerin ilgisini çeker, kısa süre sonra başlayan köle ticareti ve sömürge imparatorlukları yüzlerce yıl kara kıtanın kara talihi olarak kalır. Bunun yanında Türkiye’de yaşıyor olmamız vasıtasıyla 1912’de Trablusgarp’ın, Afrika’daki son Osmanlı toprağının, kaybedilmesine kadar Afrika ile kurduğumuz bir tarihsel bağ ve az çok bildiğimiz Osmanlı zamanında Afrika kısmı vardır. 1950’li ve 1960’lı yıllarda sömürge imparatorluklarının yavaş yavaş sona erip Afrikalı devletlerinin birer birer bağımsızlıklarını kazanmasıyla kıtada yeni bir dönem başlamıştır. Yüzlerce yıllık sömürge durumundan sonra bağ ımsız ve demokratik devletlere dönüşme süreci elbette zor bir süreçtir ve bu durumun etkilerini birçok Afrika devletinde hala görebilmek mümkündür. Tarihsel ya da politik bir sürecin gerçekliğini anlamak için o gerçekliğin içinde yaşamış, olaylara yakından tanıklık etmiş kişileri anlamak önemlidir. 2014 yılının ekim ayının 12’sinde 81 yaşında vefat eden Ali Mazrui de Afrika’yı anlamak için hayatına, eserlerine dikkatle bakılması gereken önemli âlimlerden biridir. Çalışmalarını ve fikirlerini anlamak için Ali Mazrui’yi dünyanın en önemli Afrikalı ve Müslüman âlimlerinden biri yapan sürece, yaşamına göz atmakta fayda var. 24 Şubat 1933’te o zamanlar İngiliz sömürgesi olan Kenya’nın Mombasa kentinde dünyaya gelmiştir Ali Mazrui. 1 Babası Kenya’nın önde gelen kadılarından biri olduğu için göreceli olarak iyi bir çocukluk geçirmiş olan Mazrui’nin hayali ilerde önemli bir avukat olmaktı. Üniversiteye gitme konusunda birçok güçlükle karşılaşmasına rağmen önemli işler yapacak potansiyele sahip olduğunu sömürgeci yetki lilere göstermenin bir yolunu bulmuştu Mazrui, fakat bir problem vardı. 2 CP-Africa'dan Nmachi Jidenma'ya verdiği röportajdan alıntılayacak olursak: ‚…. Böylece ben onu, Philip Mitchell'i görmeye gittim. Bana 55

hedeflerimi sordu. Ona, hukuk okumak için daha fazla araştırma yapmak istediğimi söyledim. Bunu kabul etmedi çünkü sömürge hükümetleri, siyasi kışkırtıcı olacakları gerekçesiyle Afrikalıların avukat olmalarını istemezdi. O, ‘Hayır! Hindistan'a bak –orada her politikacı bir avukattır ve her avukat bir politikacıdır. (Hukukta) mesleki olarak gurur duyulacak bir şey yoktur’ dedi. Bu tamamen gerçek dışıydı ama sömürgecinin görüşü de buydu.‛ 3 Böylece eğitimine devam etmek için İngiltere’ye giden Mazrui, Manchester Üniversitesi’nde eğitimini tamamladıktan sonr a yüksek lisans için Amerika’ya Columbia’ya gider ve doktorasını da İngiltere Oxford’da tamamlar. Doktorasını tamamlamadan önce 1963’de Uganda’ya taşınır ve Makeere Üniversitesi’nde politika dersleri vermeye başlar, kısa süre sonra siyaset bilimi bölümünün başına geçer; sosyal bilimler fakültesinin de dekanı olur ve 1973 yılında siyasi rejim tarafından gönderilene kadar burada kalır. İlerleyen yıllarda BBC ile çalışmaları olduğu gibi Uganda ve Tanzanya’da da radyo programları yapar ve yazmaya devam eder. 4 Daha sonra bir süre Michigan Üniversitesi’nde siyaset bilimi dersleri verir ve son olarak 1989’dan vefat edene kadar çalışacağı Binghamton Newyork Eyalet Üniversitesi’nde Küresel Kültür Araştırmaları Enstitüsü’nün başında bulunur. Akademik hayatı boyunca ‚Afrika Barışına Doğru, Afrikalılar, Kültürlerin Dünya Federasyonu, Dünya Siyasetinde Kültürel Güçler ve Avrupa Yahudileri ve Afrika Arapları: Dünya Tarihinde Büyük Semitik Fikir Ayrılığı‛ gibi 30’dan fazla kitabı ve yüzlerce makalesi bulunmaktadır. 5 Foreign Policy Dergisi ile British Journal Prospect tarafından 2005 yılında yaşayan en başarılı 100 halk entelektüeli arasında gösterilen, Pennsylvanya'da bulunan Lincoln Üniversitesi tarafından ‚Yirminci Yüzyıl İkonu‛ seçilen Mazrui, 2007 yılında Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) ve Afrika İletişim Birliği tarafından ‚Yaşayan Efsaneler Ödülü‛ne layık görülmüştür. 6 Peki, bu önemli bilim insanının eserlerinde anlattığı fikirler nelerdi? 1979 yılında BBC’de yaptığı bir konuşmada Afrika’daki durumu şöyle nitelendirmiştir: ‚Benim bakış açımla bakacak olursak Afrika’nın 3 temel zayıflığı vardır: teknolojik geri kalmışlık, organizasyonel yetersizlik ve askeri zayıflık.

Siyasi istikrarsızlık, toplumsal yozlaşma ve farklı kültürlerin kaynaşması dolayısıyla ortaya çıkan ahlaki kararsızlığının yarattığı kriz durumu daha da kötü yapmaktadır. Pax Britannica (İngiliz Barışı) gibi konseptlerde üstü kapalı olarak söylendiği üzere batı güçlerinin silahlara sahip oldukları için özel ayrıcalıkları olduğu varsayılır ama yerlileri silahsızlandırmaya çalışırlar. Yine aynı varsayım Batılı

56

devletlerin dünya savaşları başlatacak kadar uygar olduklarını söyler, ancak Afrika’da kabileler arası çatışmalar hemen durdurulmalıdır. 7‛ Belki de Ali Mazrui’nin kariyerinin dönüm noktalarından biri BBC için hazırladığı ‚The Africans: A Triple Heritage (Afrikalılar: Üçlü Miras)‛ belgeseli olmuştur. Belgesel yayınlandığı dönemde çok ses getirmiş, sağ görüşlü birçok insan tarafından Avrupa karşıtı ve önyargılı olmakla da suçlanmıştır. 1986 yapımı bu belgesel ve yine aynı içeriğe sahip ‚Afrikalılar‛ kitabı Afrika’daki sorunların nedenlerini açıkça gözler önüne sermektedir. Ali Mazrui Afrikalılar kitabının birçok yerinde Afrika’nın yerli kültürünü, Hıristiyanlığı ve İslam’ı Afrika’nın hafızasını oluşturan modern üçlü mirasın temelleri olarak adlandırmaktadır. Nitekim Afrika’yı anlamak için önce bu üçlü mirasın (triple heritage) anlaşılması gerekmektedir. İslam daha çok Kuzey, Doğu, Batı Afrika ile Sahra Altı olarak nitelendirilen Sahr a Çölü’nün güney kısımlarında görülürken, Hıristiyanlık daha çok Güneybatı, Güney ve Orta Afrika’da kendini açığa vurmaktadır. Her ikisi de bulundukları bölgeye kendi damgalarını vurarak kendilerine birer medeniyet havzası oluşturmuşlardır. Medeniyet havzalarının birbirine geçtiği yerlerde, Hıristiyanlık, Müslümanlık ve yerli kültür arasında büyük ve oldukça sert geçen çatışmalar yaşanmıştır ve bu çatışma ‚mirası‛ koloni dönemi sona erdikten sonra da devam etmiştir. 8 2013 yılı nisan ayında T.C. Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü’nün düzenlediği Akil İnsanlar Konferans Serisi için 12-20 Nisan 2013 tarihleri arasında Türkiye’ye gelen Ali Mazrui, 15 Nisan’da ‚Küresel Siyasette Adalet Arayışı ve Türkiye-Afrika İşbirliği‛ ile 18 Nisan’da gerçekleştirilen "21.yy’da Afrika´nın Dönüşümü ve Türkiye´nin Rolü’ isimli konferanslarda konuşmacı olarak yer almıştır. Afrika’da bağımsızlık sürecinin sorunlarını anlatan Mazrui, kıtada monarşi kültürünün hakim olması nedeniyle demokratikleşme sürecinin kolay olmadığını, 1970’lerde askeri rejim ile yönetilen birçok ülkenin ilerleyen dönemlerde ya Somali’deki gibi zayıf devletler ya da Etiyopya’daki gibi aşırı devletçi hükümetler yarattığını, bunun yanında birçok Afrika ülkesindeki sürecin nasıl ilerlediğini de açıklamıştır. Türkiye’nin kıtadaki varlığını da olumlu bulduğunu belirten Mazrui, Osmanlı’dan gelen bağlar dolayısıyla Türkiye’nin Afrika kıtası ile olan bağlarını daha da güçlendirmesi gerektiğini dile getirmiştir.9 57

Ali Mazrui 81 yaşında hayata gözlerini yumarken geride Afrika’yı sömürgecilik zamanlarından günümüze kadar aydınlatan anılar, televizyon yayınları, radyo programları, 30’dan fazla kitap ve yüzlerce makalesini bıraktı. Afrika’ya birde Afrikalı gözüyle bakılmalı diyorsanız ya da Afrika çalışmalarına ilginiz varsa bu önemli bilim adamının eserleri kıtayı daha iyi anlamak ve yorumlamak için iyi bir yol gösterici olacak, farklı bir perspektiften bakmanıza yardımcı olacaktır.

T.C. Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü’nün düzenlediği Akil İnsanlar Konferans Serisi için 12-20 Nisan 2013 tarihleri arasında Türkiye’ye gelen Ali Mazrui’nin dönemin Dış İşleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve diğer yetkililerle buluşması Referanslar 1.

Ali Mazrui; http://www.alimazrui.com/ (Erişim Tarihi: 20 Ekim 2014)

2.

Mehmet Şeyhoğlu; ‘’Afrikalı bir entelektüel: Ali Mazrui’’, (30 Mayıs 2013 Perşembe),

http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=261802, (Erişim Tarihi: 20 Ekim 2014) 3.

gös. yer.

58

4.

Hatem Bazian; ‘’ An intellectual giant: Ali Mazrui (1933-2014)’’(18 Ekim 2014),

http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/10/an-intellectual-giant-ali-mazru201410177120665454.html, (Erişim Tarihi: 22 Ekim 2014) 5.

Hürriyet, ‚Prof. Dr. Ali Mazrui hayatını kaybetti‛,(14 Ekim 2014),

http://www.hurriyet.com.tr/dunya/27380241.asp, (Erişim Tarihi: 22 Ekim 2014) 6.

gös. yer.

7.

BBC Africa; ‚Professor Ali Mazrui in his own words‛(14 Ekim 2014),

https://www.youtube.com/watch?v=7xr4qeEfc74, (Erişim Tarihi: 24 Ekim 2014) 8.

Yunus Pürçek; ‚Afrikalılar, Ali Mazrui‛ (14 Kasım 2013),

http://edebiyar.com/index.php?option=com_content&view=article&id=88:afrikallar-alimazrui&catid=44:hayata-dar&Itemid=85, (Erişim Tarihi: 26 Ekim 2014) 9.

TC Başbakanlık Kamu Diplomasisi Koordinatörlüğü; ‚Ali Mazrui, Akil İnsanlar Konferans

Serisi İçin Türkiye’deydi‛, http://kdk.gov.tr/haber/ali-mazrui-akil-insanlar-konferans-serisi-icinturkiyedeydi/249, (Erişim Tarihi: 26 Ekim 2014) Görsel 1.

‚Ali Mazrui, Akil İnsanlar Konferans Serisi İçin Türkiye’deydi‛, http://kdk.gov.tr/haber/ali-

mazrui-akil-insanlar-konferans-serisi-icin-turkiyedeydi/249

59

TARİHTE DİPLOMASİNİN DOĞUMU VE MODERN DÖNEME UZANAN GELİŞİMİ EVREN AYDOĞAN evren.aydogan@metu.edu.tr Unutulmamalıdır ki herhangi bir zorlukla hayatın daimi içinde karşılaşıldığında, insan bugününü aydınlatacak fikri her zaman bulamayabilir, bu durum insanları ne kadar zorlasa da, kişinin başvuracağı yegane çözüm aracı geçmiş deneyimler yahut o zorluğun üstesinden gelmede katkıda bulunmuş olan bilgiye ulaşma yolları olarak sıralanabilir. Kişi bir bakıma geleceğini görme arayışına, geçmişi ile diyalektik bir bağ kurarak çözüm arayışına girmeye çalışır. Bu varsayımlara eleştirel olarak, her öngörüsel durumun kendi iç dinamiklerini yansıttığı ve dolayısı ile her problem çözümünün daimi olarak o sorunun temel alınarak yapılabileceği de öngörülür. Belirtilen kavramlardan çıkan sonuçları karşılaştırdığımız da göreceğimiz ise, ortaya çıkan durumun sorun olarak sonuçlarını doğurmaya başlayacağı süreç içinde, hangi hal ve şartlara maruz kaldığının ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmesidir. Bunun sonucunda, karşılaştığımız durumları ve problemleri geçmişi de temel alarak ayrıntılı bir şekilde inceleme fırsatı bulabiliriz. Uluslarası İlişkilerin ve Diplomasi kavramının tanımının her durumda yeniden yapılmaya çalışıldığı ve bir bakıma sürekli dönüşümde olduğu bugününü anlamak için, geçmişe bakılmalı ve nasıl ortaya çıktığı, hangi durum larda değişime uğradığının ayrıntılı bir şekilde incelenmesi gerekir, bunun sonucunda yalnızca bugünün devletler ilişkisinin temeli anlaşılmakla kalmaz hem de gelecek adına siyasi aktör ve dengelerin diplomasi evriminde hangi durum ve şartlara göre rol alacağı anlaşılmış olabilir. Elbette böyle bir niyetin objektif bir amaç gütmesi ve bilimsel bir nitelik taşıması gerekmelidir. Farklı yöntem ve teorilerle desteklenmeli, bilgiye ulaşma yolunda doğruluk payı yükseltilmelidir. Böylelikle, yanlış anlaşılmaların önüne geçilmekle kalınmaz ayrıca bilginin bilimselliği sonucu farklı teorik alanlarda kullanılmasına olanak sağlanmış olur. Bu sebeple öncelikli olarak inceleyeceğimiz konu temel olarak, örgüt kuramının diplomasi ve genel olarak uluslararası ilişkiler teoremi ile ilişkisi olacaktır.

60

Örgütsel mantık çerçevesinde diplomasi Örgüt kuramını devletler sistematiği içinde birer yardımcı bir teorik unsur olarak kullanmak bize bilgiye ulaşma yolunda daha geniş bir çerçeveden bakma şansı verir.

Nasıl ki herhangi bir örgüt veya kurulu yönetim (bunlar iç ve dış düzenlemesinde çevresinde bulunan faktörlerle ilişki içinde bulunan kurumlar olarak nitelebilir), çevresinden ayrı bir şekilde hareket serbestiyeti içinde bulunamıyor,yahut yaşadığı çevrede meydana gelen hal ve durumlara, fayda-zarar analizinden çıkışla gücü oranında etkileniyorsa, devletler ve yöneticiler de bulunduğu çevre içinde meydana gelen olaylardan gücü oranında etkilenir. Bir bakıma devletler, bulunduğu çevreyi kontrol etmek, tehlikeleri sezmek,çıkarının olduğu mekansal ve coğrafyasal düzen üzerinde meydana gelmiş ve gelmesi mümkün olaylarla ilgili bilgi sahibi olmak gibi görevleri biraz da dış faktörlerin sayesinde edinmiş olur. Bunun devletler ve özellikle diplomasi alanında yansım ası uluslararası ilişkiler adına sürekli bir değişimin ve öngörünün şart koşulmuş olmasıdır. Belirli ülkeler coğrafyanın tehlikesini ve getireceği olumlu, olumsuz durumları doğru tasvir etmek için, daimi olarak çalışır vaziyette olmalı ve bir fiil hiç durmayan makine biçiminde araştırma ve gözleme devam etmelidir. Belirli devletler, aşiret grupları, cemaatler tarih boyunca çıkar ve niyet savaşları doğrultusunda masa başında fikir kavgasına girişmişler, varılan sulhler kimi zaman uzun yıllar değişmezliğe yol açarken, kimi durumlarda başka savaşların doğum sancılarına öncülük etmiştir.

Bizim için önemli olacak nokta ise, devletlerin karşılarına çıkacak varsayımların ve durumların sürekli olarak değişime uğraması ve devletlerin özellikle diplomasi alanında yeni kavram anlayışlara bu bağlamda ihtiyaç duyması olarak gösterilebilir. Bu dönüşümün anlaşılması bizi diplomasi kavramının tarihte ilk kullanışından modern diplomasi anlayışının 19. Yüzyılda çıkmasına giden sürecin ayrıntılı olarak incelenmesini şart koşar. Böylelikle yalnızca diplomasi tarihi anlaşılmakla kalmaz, ayrıca kavramın geçirdiği dönüşümün çevresel faktörleri de incelenmiş olur.

Diplomasi Kelimesinin Doğumu Diplomasi sözcüğünün karşımıza ilk çıktığı alan Eski Yunandır. Eski Yunancadaki Diploma sözcüğü 2’ye katlama anlamına gelmekte idi, zamanında tutulan resmi belgeler, yazışmalar, bunların 61

katlanış biçimlerinden dolayı diploma ismi ile anılıyordu. Zaman geçtikçe bu belgeleri aslı bozulmayacak biçimde koruyacak kişilere ihtiyaç duyulmuş, bu sebeple de 18. Yüzyıla kadar belgeleri irdeleme bilimi anlamında kullanıla gelmiştir. Bu bağlamda diplomasi yeni kullanılmaya başlamış bir isim olsa da eski çağlardan bu yana kullanılan bir isimdir. Diplomasinin tarihteki ilk örnekleri ise ilkel kabile ve aşiretlerin kendi arasında meydana çıkmıştır. İlk dönemlerde bu toplulukların arasında çıkacak herhangi bir anlaşmazlığın çözümü amacı ile diğer kabileye gönderilen haberci öldürülebiliyordu, bunu önlemek amacı ile habercilere Kutsal yahut Dokunulmaz anlamları verilmeye başlandı. Diyebiliriz ki ilkel örgütlenme biçimi olan kabileler çevresel faktör olarak niteleyebileceğimiz diğer kabileler ile savaşı sona erdirmek amacı ile diplomasi yahut ilk anlamları ile görüşme yolunu keşfetmişlerdir. Bu bağlamda tarihte uygulanan ilk diplomasi örneklerine AD-HOC diplomasi adı verilebilir. Çünkü görevli elçiler geçici ve belirli bir amaca hizmet niyeti ile görüşmeye gidiyor, görüşme bitince doğal olarak görevleri de bitiyordu. Bu tür ikili ilişkilerin tarihteki ilk örnekleri ise tarihte birçok medeniyete kucak açmış Mezepotomya coğrafyası içinde görülebilir. Hitit ve Mısır uygarlıkları aralarındaki savaşı sonlandırmak amacı ile birbirlerine haberciler göndermiş, bu habercilerin başarıları girişimleri sonucunda tarihteki ilk yazılı antlaşma Kadeş Antlaşması ortaya çıkmıştır. Bu uygarlıklar tarafından, ilk defa devletler temelinde kullanılmaya başlanan Diplomatik trafik, daha sonraki çağ ve yıllarda gücünü arttırmaya başlamıştır. Bunun sebepleri arasında devlet yapılanmaları ve coğrafyalar üzerinde egemenlik kurma arayışlarının zaman ilerledikçe artmış olması, iletişim ve ihtiyaç dinamiklerinin de bu bağlamda değişmesi ve dönüşmesidir.. Bu süreçte diğer önemli uygarlığımız Yunan Uygarlığıdır. Yunan şehir devletlerinin herhangi bir güç unsuru yahut uluslararası herhangi bir örgüt tarafından denetlenmiyor olması, yüzyıllar boyunca rakip şehir devletlerini karşı karşıya getirmekle kalmamış, ayrıca rakip şehirler arasında büyük savaşlara sebebiyet vermiştir. İşte bu sebeptendir ki tarihteki açık diplomasi, konsolosluk makamının başlangıcı, çok yanlı diplomasi gibi kavramlar ilk defa Yunanlılar tarafından kullanılmaya başlamıştır. Hatta tarihinin ötesinde belli başlı uygulamalar vardır ki günümüzde karşılaştığımız uluslararası kurum ve kuruluşlara örnek gösterilebilir. ‘ Amphictyonic Konseylerinin ‘ kurulması buna örnek olarak gösterilebilir. Konseyler yılın belirli dönemlerinde, belirlenmiş bölge sı nırları içinde olan şehir devletlerinin yetkililerinin katılımı ile toplanır ve şehirler arasındaki sorunların herhangi bir probleme 62

sebebiyet vermeden çözümünü amaçlardı. Bu kurumun tarihteki önemi, uluslarası hukukun kurulumunun başlangıcı olarak nitelenmesidir, üye şehirler birbirlerinin hak ve sınırlarına saygı duymak ve alınan kararları uygulamakla yükümlüydü. Burada önemli ve dikkate alınacak hususlardan birisi; şehir devletlerinin aynı çevrede bulunduğu diğer devletlerle olan ilişkisini belirli bir düzen etrafında yürütme arayışına girmesi ve bunun sonucunda diplomatik alanda yeni yeni belirmeye başlayan kavramlar olarak nitelenebilir. Diplomasinin tarihsel dönüşümünde bu bağlamda diğer önemli alanımız Roma Diplomasisi olabilir. Roma, devletler hukukuna saygıyı arttırmış ve diplomatik ilişkilerin korunmasına önem göstermiştir. Günümüz Dışişleri bakanlıklarına benzeyen kurum olarak ‘ Fetialle Kolejinin ‘ kurulmasına ön ayak etmiştir. Bu kurumun ortaya çıkışında, Romanın egemenliği altında bulunan geniş toprak biriminde meydana gelecek olayları önceden haber almak ve kontrolü sürekli olarak tesis etme niyeti baskın gelmiştir. Romada gösterilen azami önemin aksine, Bizansta ise diplomasi devleti yönetmekte siyasi, ekonomik ve sosyolojik araçlar kadar büyük bir önem taşıyordu.

Bu anlama gelmesinde elbette Bizans Devletinin, çevresindeki devletlerle olan iletişimi ve bu iletişimin onlar için doğurduğu sonuçlar vardır. Mesela, ülkenin çıkarının korunması ve savunulmasında savaş yerine diplomasi bir silah olarak görülüyordu. Bizanslı yöneticiler, devletlerinin belirli alanlardaki güçsüzlüklerini uluslararası dinamiklerde yaptığı güçlü manevralar ile kendi lehlerine döndürmeye çalışıyor, komşu ülke veyahut ilişki içinde olduğu devletletlerle diplomasi geleneğini sabit tutma arayışına gidiyordu. Bu niyetle, Diplomasi lügatına kazandırdıkları yeniliklerden bir tanesi ‚Hatip Diplomat‛ anlayışından ‚Gözlemci Diplomat‛ anlayışına geçişin başlamasıdır. Bu geçişte, yukarıda da belirttiğim gibi, Bizansın komşularıyla olan ikili ilişkilerinde, iç dinamiklerinde meydana gelen güçsüzlük ve etkisizlikleri bir çeşit diplomasi yolu ile telafi yoluna gitmesi, hatta çevresel faktörler bu dinamiklere zarar vermeden onu durdurma yollarını bulmaya çalışmasıdır. Bu amaçla komşu ülkelerin iç işlerine karışma yolları araması, ülkelerin güçsüz yönlerini kendi niyetleri doğrultusunda kullanma arayışı, rüşvet yolu ile komşu liderlerin politikalarının belirli sınırlar içinde yürütülmeye çalışılması, Bizans dış politikasının Diplomasi alanına kazandırdığı yeni anlayışlar olarak nitelenebilir. Batı toplulukları dışında Doğu medeniyetinin Diplomasi alanına kazandırdıkları değerler ise Arap Dünyası ve özellikle Müslüman Devletleri incelenerek bulunabilir. Müslüman Devletlerin, Dar -ül İslam ( Müslüman Toplaklar ) ve Dar-ül Harb ( Feth Edilebilecek, Müslüman Olmayan Topraklar ) anlayışları 63

salt bir diplomasi anlayışının gelişmesine engel olarak görülebilir. Devletler, politika ve karşılıklı müzakere silahları yerine bizzat fetih amacı ile yabancı devlete bakıyordu ve bu anlayış çoğu zaman karşılıklı güven etrafında herhangi bir diplomatik girişim yahut amacın önünü hemen kesebiliyordu.

Buna rağmen Dar-ül Harb ile ilişkiler bilim, tıp ve edebiyat alanında ilerletilmeye çalışılmış, bu amaçla islam elçileri gittikleri yerin maharetleri ve kültürleri hakkında bilgi toplama arayışına girmiştir. Bu amaca, Müslüman Devletin temel olarak aldığı fetih mantığını ilerletme güdüsünün sebep olduğunu söyleyebiliriz. Ortaçağ Avrupasında ise herhangi güçlü bir merkezi devlet yapılanmasının özellikle, Batı Roma İmparatorluğunun çöküşünden sonra kurulamamış olması, var olan küçük derebeylik ve yönetimsel kurumlar arasındaki sınırlı iletişim dışında Diplomasi anlayışında herhangi bir ilerlemeye sebebiyet vermemiş ve çağın gerekliliği olarak diplomatlık makamı genelde kilise kontrolü altında yürütülmüştür. OrtaÇağ sona ererken, Avrupalı ülkeler arasında Diplomasi alanında dikkat çekmeye başlayan ülke ise Venedik olmaya başlamıştır. Çağın Diplomasi alanındaki en büyük katkısı yahut dönüşümün bir parçası, ‚sürekli diplomasi‛ uygulamasının başlaması olarak görülebilir. Özellikle İtalyan şehir devletlerinin, Kutsal Roma İmparatorluğu ve Papalık makamının gücü azalmasından sonra artan güçleri, onları sınırları olmayan bir mücadele arayışına itmiştir. Bu mücadelede diğer devletlerin hegemonik kalkışmalarına ve tehditlerine karşı koyma güdüsünün bir karşılığı olarak, sürekli tetikte ve uyanık kalma arayışının, sürekli diplomasiyi doğurduğunu söyleyebiliriz. Örgütsel bazda incelersek, şehir devletleri içinde bulundukları kaos ve bilinmezliği en aza indirmek niyeti ile daimi bir biçimde haber ve öngörüye yönelik ihtiyaçları artmış, bunun sonucunda da diplomasiye olan ihtiyaç hayliyle yükselmiştir. Diplomasi kavramının dönüşümü düşünüldüğünde elbette Rönesans ve onun etkisi de göz ardı edilemez. Özellikle İtalya da Machievellinin de etkisiyle Diplomasi kavramı, devlet yönetimi kavramlarına getirilen yeni düşüncelerin de etkisiyle, yeniden mercek altına alınmıştır. ‚Güçlü lider arayışları‛,‛protokol ve önde gelme tartışmalarının yapılması‛ ve ‚doruk diplomasisi‛ bu dönemin ortaya çıkardığı kavramlar olarak görülebilir. Eğer yukarıdaki kavramlar ayrıntılı bir şekilde incelenirse, öne çıkacak nokta; Diplomasinin herhangi bir tartışma yahut yalnızca haber alma alanı olmaktan çıkarılıp, devletler arasında bir şekil yahut belirli bir sistem haline dönüştürülme arayışıdır.

Gazete ve Medyanın olmadığı dönemlerde Diplomatik misyonun görevi hayati olabiliyordu. Bu dönüşümün 17. Ve 18. Yüzyıllardaki yansımaları ise Fransız diplomasinin ön plana çıkmasıyla 64

olmuştur. Bu noktada belirteceğimiz anlayış uluslararası arenada sözleri geçen yahut daha üstün güç bulunmasına fırsat verilmeyen durumlarda, o devletin uluslararası konjektura hakim olması, bir fill kontrol mekanizması olarak ortaya çıkması olmuştur. 19. yüzyılda ise Mercantalist devlet anlayışının ortaya çıkması ( sonuç olarak Emperyalist Mücadeleye girişin başlaması ),Fransız İhtilalinin sosyal ve kültürel bakımdan büyük imparatorlar üzerinde farklı sonuçları, dünya üzerindeki büyük devletleri bambaşka çevresel koşul ve faktörlerin olduğunu anlamaya itmiş, doğal olarak devletler çöküş çemberinden kurtulmak amacı ile Diplomasi anlayışlarında yenilik yapma zorunda kalmıştır. Bunların sonucunda Gizli Diplomasi uygulaması başlamış, daha önce örneğini Yunan Şehir Devletleri örneğinde gördüğümüz, şehir devletlerinin katılımı ile oluşan çoklu yönetimsel mekanizmaları, 19. Yüzyılda yeniden karşımıza çıkmıştır. Viyana Kongresinin bu mantıkla kurulması çok basitçe olmasına rağmen, çevresel faktörlerin etkilerini minimize etmek amacı ile görüşme ve temas niyetinin ön plana çıkmasının çağın en önemli diplomatik yeniliklerinden biri olarak görebiliriz.

Sonuç olarak diplomasi kavramının ortaya çıkış tarihi incelendiğinde, bulacağımız yegane bilgiler; farklı milletlerin ve devletlerin karşılarına çıkmış olan zorluklar, durumsal olaylar, yahut çevresel faktörlere karşı, değişim ve dönüşümü şart koşarak, o andaki baskın mantığı değiştirmesi ve öngörülmeyen yeni bir anlayış yahut kurumu Diplomasiye kazandırmasıdır. Bu bağlamda, Diplomasinin nerede ve ne zaman başladığının öneminin anlaşılması kadar diplomasi anlayışının ne tür dönüşümlerle karşı karşıya kaldığının açıklanması da gereklidir. Bunların anlaşılması gelecek dönüşümler hakkında bilgi verebilir ve öngörülmeyenin görülür kılınmasında fayda sağlayabilir.

2. Refaranslar

İskit,Temel,(2007),Diplomasi Tarihi Teorisi,Kurumları ve Uygulaması,İstanbul:Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Sargut,Selami&Özen,Şükrü,(2015),Örgüt Kuramları,İstanbul:İmge Kitabevi.

Tuncer,Hüner,(2000),Diplomasinin Evrimi,Ankara:Kaynak Yayınları.

65

Polonya-Türkiye İlişkilerinin 600. Yılı: Lehistan Elçisinin Hikayesi Özgür Özgün (ozgurhariciye@gmail.com)

‚Hiç kimse, 14. yüzyılın başlarında, biri Bursa'da, diğeri Krakov'da bulunan iki küçük devletin, kısa süre sonra komşu olacağını tahmin edemezdi‛ diyor Dariusz Kolodziejczyk Osmanlı -Polonya ilişkilerine dair makalesinde. 1 Ancak Osmanlı Devleti'nin Macaristan’la giriştiği Balkanlara hakim olma mücadelesi İstvan tacıyla tarihi bağları olan Polonya'yı (Lehistan) Osmanlı Devleti ile diplomatik temasa zorlamıştı. Bu temasların ilki 1414'te Polonya'nın Osmanlı ile Macaristan arasında bir ateşkese aracılık etmesiyle başlar ve uzun yıllar bazen barış bazen savaş bazen de felaket haberleri taşıyan onlarca Lehistan elçisiyle devam eder, ta ki Lehistan elçisi 150 yıl süren bir yolculuğa çıkana kadar.

Polonya ile Osmanlı arasında devletler düzeyinde ilk ciddi çatışma her iki devlete de bağlılık bildirmiş olan Boğdan (Moldova) ve özellikle bu ülkenin Karadeniz kıyısındaki stratejik öneme sahip ticaret limanları konusunda yaşanır. Lehistan Boğdan'ın Karadeniz kıyılarındaki Kili ve Akkerman kalelerinin Osmanlı orduları tarafından 1484'te ele geçirilmesi üzerine Boğdan'a girer, ancak sonuç alamaz. Bunun üzerine Polonya Osmanlı ile ilk resmi antlaşmayı imzalayacak olan Mikolaj Firlej'i 1489 İstanbul'a yollar. Barış Polonya ordularının Boğdan'a girdiği 1497'ye dek sürer ve Kozmin Savaşı ile kesintiye uğrar. Ancak Leh orduları bu savaşta kesin şekilde yenildikten sonra iki devlet arasında 17. yy’a kadar bir daha büyük çaplı bir savaş yaşanmaz.

Bunda iki devletin de çıkarlarını korumak için her an bozulabilecek olan kırılgan doğu ve orta Avrupa güçler dengesini gözetmek zorunda olması büyük rol oynar. Polonya basitçe doğuda Rus büyük prensleri, kuzeyde Töton şövalyeleri ve zaman içinde İsveç, batıda ve güneybatıda Habsburg hanedanı ve güneyde Osmanlı Devleti ile çevriliydi ve tüm bu komşularla arasında çeşitli araziler hakkında ithilaflar mevcuttu. Bu düşmanların birden fazlasıyla aynı anda savaşmak Polonya için en ciddi tehdit durumundaydı ve Osmanlı üzerine sürekli seferlerden Polonya'yı alıkoyuyordu. Osmanlı

66

için de durum çok farklı değildi. Bilhassa Macaristan'ın fethinden sonra Orta Avrupa'nın hakim gücü haline gelen devlet Avrupa'nın geneli için benzer hedeflere sahip Habsburg hanedanıyla kesin bir ihtilaf halindeydi. Macar tacını bir Habsburg damadından alan Kanuni Sultan Süleyman, Roma İmparatoru unvanı için de bu hanedandan beşinci Karl (Şarlken) ile mücadele halindeydi. Bu durumda Osmanlı diplomasisi Avrupa'da Şarlken ile kendisine karşı birleşebilecek bütün güçleri savaş dışında bırakmalıydı. Bu güçlerden biri olan Polonya'ya 1533'te verilen 'sonsuz bir barış' taahhüdü bu politikanın bir sonucudur. 2 Sonuçta Kanuni ve ardılları on altıncı yüzyıl boyunca gözlerini Habsburg Avusturyası'na çevirmiş ve Polonya ile ilişkiler gevşemiştir.

17. yüzyıl, Polonya kralına Kırım Tatarlarının Osmanlı sultanına tâbiyetine benzer şekilde tâb i olan Kazakların (Cossacks) Osmanlı topraklarına yaptıkları etkili akınlar yüzünden iki devlet arasındaki ilişkilerin gerilmeye başladığı dönem oldu. 1615 yılında Kazaklar İstanbul yakınlarındaki birkaç köyü yakıp yağmalayarak sadece Osmanlı ekonomisini değil, aynı zamanda padişahın prestijini de sarstılar.3 Buna Boğdan üzerindeki geleneksel hakimiyet yarışının kızışması da eklenince iki devlet arasında ilk savaş 1620'de Tutora'da gerçekleşir. Osmanlı ordularının zaferi üzerine padişahın bizzat idare ettiği 1621 Lehistan seferi başlar ancak iki taraf için de istenen neticeyi doğurmaz. Ne Tatarlar ne Kazaklar karşı tarafa akın yapmaktan vazgeçerler. Üstelik Polonya bu sırada İsveç'in kuzeyden saldırarak Riga'yı almasını önleyemez. Sonunda Osmanlı-Polonya gerilimi Polonya için en kötü senaryo olan çok cepheli savaş nedeniyle yumuşar. 1648-1667 arasında Polonya Kazak isyanları Rusların akınları ve İsveç'in başlattığı İkinci Kuzey Savaşı arasında kalır ve Osmanlı siyasi dengenin sağlanması için Polonya'nın yanında 1656'da savaşa girer. 1667'de savaş bitene dek süren ittifak kısa süre sonra biter çünkü Osmanlı bu kez silahların kendisine dönmesinden korkarak hem Rusya hem de Polonya aleyhine Kazakları himaye eder. Bu yeni gerilim 1672'de Osmanlı orduları Polonya'ya girince savaşa dönüşür ve Podolya-Kamaniçe'nin Bucaş Anlaşması'yla Osmanlı'ya bırakılmasıyla durur. Yine de bu savaş Osmanlı-Polonya ilişkilerinde bir kırılma olmuştur. Savaşı kaybeden Polonya, ordularını ve kralını yenileyerek toparlanacak ve intikamını 2. Viyana Kuşatması’nda alacaktır.

1683 Osmanlı Devleti tarihinin en önemli dönüm noktalarından birisidir. 1402'de Timur tarafından ezildikten sonra Osmanlı orduları 300 yıla yakın bir süre kesin bir yenilgiye hiç uğramazlar 67

ve 1526'dan itibaren kazandığı zaferlerle Orta ve Doğu Avrupa siyasetinin büyük gücü ve Avrupa'da Habsburg karşıtı güçlerin en büyük destekçisi olurlar. Yıkılışına kadar Avrupa siyasetinin içinde önemli bir eleman olarak kalsa da Osmanlı Devleti, 1683 2. Viyana Kuşatması ve Meydan Muh arebesi ile başlayan ve 1699 Karlofça Anlaşması ile biten süreçten sonra bir daha orta ve doğu Avrupa'da kaybettiği mevzileri geri alamaz ve zamanla ciddi bir tehdit olmaktan tamamen çıkar. Bu önemli anda Osmanlı yönetiminin en büyük yanlışlardan biri de Polonya'yı böyle büyük bir sefer öncesinde karşısına almış olmasıdır. Polonya'da Podolya-Kamaniçe mücadelesinde ün kazandıktan daha sonra tahta çıkan Jan 3. Sobieski Hristiyan ittifakı için belki de en büyük katkıyı yapar, ittifak ordularının asker gücünün yaklaşık yarısını sağlar. Savaş esnasında yaklaşık iki aydır Viyana etrafına mevzilenerek yayılmış yorgun ve dışarıdan bir saldırıya hazırlıksız bırakılmış Osmanlı ordusu şehirle Sobieski'nin ağır zırhlı Hussar süvarileri arasında kalır ve ezilir. Sonuçta Osmanlı orduları en kötü oldukları işi yapmaya, geri çekilme harekatına zorlanır ve uzun bir direniş sonunda orta Avrupa'dan çekilirler.

Ancak savaş ilginç şekilde Polonya için de muhteşem bir zafer olmaz, Polonya orduları PodolyaKamaniçe'den fazla bir toprak alamaz ve daha önemlisi sahneden çekilen Osmanlı'nın yerini almaya başlayan Habsburg Avurturyası ve Rusya arasında sıkışmaya başlar.

18. yüzyıl her iki devlet için de bir gerileme devridir. Osmanlı Devleti yüzyılın başına Prut Savaşı'nı kazansa bile Rus ordularını elverişli bir durumda ezemez ve zaferini kalıcı hale getiremez. Bu arada Polonya da Rusya'nın istediği kral başa yine Rus ordularının yardımıyla geçer ve Polonya yavaş yavaş Rus kontrolüne girer. Buna karşılık İstanbul'dan yardım uman Polonya soyluları 1768'de Bar Konferansı'nı kurduklarında gerekli desteği görürler. Ancak Osmanlı orduları Polonya için girdikleri savaşta kesin şekilde yenilir ve Kırım'ın kaybı ile sonuçlanan Küçük Kaynarca Anlaşması aynı zamanda Polonya'nın da bölünmesini engelleyecek bir şeyin kalmadığını gösterir. Polonya topraklarının bir kısmı Avusturya, Prusya ve Rusya arasında paylaşılır. Osmanlı Devleti 1784'te Rusların Kırım'a girmesiyle bir kez daha savaşa girer, ancak İsveç ile de savaşta olan Ruslara karşı Polonya'dan bir türlü destek alamaz. Sonunda İsveç barış yaparak çeklince tek başına kalan Osmanlı orduları 1792'de Yaş Anlaşması ile çekilince Polonya bir kez daha Rusya'nın ellerine kalır ve 1793'te tümüyle paylaşılarak haritadan silinir. Polonya'nın düşmanlarına karşı savaşlarda pasif kalmasının ve direnç gösterememesinin sebebi soylular arasındaki bölünmüşlüktür. 1735'te yardım talebiyle İstanbul'a gelen 68

Polonya heyetine Osmanlı Sadrazamı Hekim Ali Paşa'nın söylediği 'Herhangi bir kararın uygulanması

için, otuz bin başın bir başlıkla örtülmesi gerektiği bir ulus ile ne yapabiliriz' ifadesi durumu özetler niteliktedir. Sonunda Polonya yüz yirmi beş yıl süren bir esaret altına girer.

Polonya'nın işgal altında olduğu bu süreçte Polonyalılar boş durmayacak, vatanların ın kurtuluşu için yollar arayacaklardır. Bu durum Polonyalılar ile Osmanlı arasındaki ilişkilerin yeni bir boyut kazanmasını sağlar. Büyük göç hareketi, Osmanlı topraklarına farklı mesleklere mensup çok sayıda Polonyalının gelmesini sağlar; bunlar arasında askerler, yol yapımcıları, telgrafçılar, doktorlar, ressamlar ve Adampol'deki işçiler ve çiftçiler yer almaktadır 4 ve bu kişilerden bazıları Rusya'ya karşı savaşta ve Osmanlı modernleşmesi içinde çok önemli roller üstlenmişlerdir. Bu kişiler arasında; bir Osmanlı padişahının ilk resmi ressamı olan Stanislaw Chlebowski’yi, bulaşıcı hastalıklara karşı mücadelede rol oynayan Justyn Karlinski, Feliks Gnatowski, Wladyskaw Jablonowski, Stanislaw Drozdowski ve Tadeusz Oksza-Orzechowski’yi, Osmanlı Bankası yöneticisi Leon Ostrorog’u ve aynı bankanın müdürü Jan Bonkovski’yi, Jön Türk teşkilatının başkan vekili Kont Ludwik Plater’ı, Kırım Savaşı sırasında müslüman olup Mehmet Sadık adını alan ve Sultan'ın Kazak Alayı olarak bilinen Slavlardan oluşan birliği örgütleyen Michal Czajkowski’yi, yine müslüman olduktan sonra Mustafa Celaleddin adını alan, Osmanlı milli uyanışında rol oynayan ve Nazım Hikmet'in de büyük dedesi olan Konstanty Borzecki’yi sayabiliriz. 5 Polonyalılar ayrıca sonraları Polonezköy olarak adlandırılacak Adampol'ü kurarak Rusya'ya karşı bağımsızlık için çalışmalar yürüten doğu misyonu temsilciliğine hukuki statü kazandırmaya ve Polonezköy'ü bir direniş karargahı olarak kullanmaya çabalarlar. Ancak bu çabalar 1878'de Osmanlı ordularının Ruslara karşı feci yenilgisinden sonra anlamını yitirir ve Polonya'nın bağımsızlığı 1918'e kadar hayal olarak kalır.

Birinci Dünya Savaşı'nın bitimiyle yeniden kurulan Polonya, bu kez de savaş mağlubiyeti ardından dört yıl süren bir milli mücadeleyle yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti ile ilişkilerini başlatır ve Türkiye'yi resmi olarak tanıyan ilk Avrupa Devleti unvanını alır. Rivayete göre Polonya'nın parçalanmasından sonra elçilerin saraya çağrıldığı her toplantıda padişah ‚Lehistan elçisi nerededir?‛ diye sorar ve sadrazamından ‚Yoldadır Padişahım‛ yanıtını alır. Yoldaki Lehistan elçisi yüz otuz yıl sonra 1924'te gelir ancak çok kalamayacaktır.

69

İkinci Dünya Savaşı yılları Polonya için tam bir yıkım sürecidir. Alman ordusunun altmış iki tümen ve bin üç yüz uçakla 1 Eylül 1939 günü Polonya'ya girmesi aynı zamanda yeni dünya savaşının başlangıç hamlesi olmuştur. 6 Alman orduları hava kuvvetlerinin üstünlüğü ve hareket hızlarıyla Polonya ordularını bir hafta içinde etkisiz hale getirir ve daha sonra 1793'te yapılanı tekrarlayar ak Polonya'yı bir kez daha Rusya'nın varisi Sovyetler Birliği ile paylaşır. Daha sonra Polonya önce Sovyetleri işgale girişen Alman ordularının, daha sonra da Almanya'yı teslim almak için karşı saldırıya geçen Sovyet ordularının güzergahı olur ve savaşta toplam beş milyon sekiz yüz bin insanını kaybeder. Yine de yılmayan Polonyalılar savaş boyunca biri Fransa'da, biri İngiltere'de, ikisi Sovyetler Birliğinde ve sonuncusu işgal altındaki Polonya topraklarında olmak üzere toplam beş ordu kurarlar ve iki milyon asker sayısıyla müttefik güçlerin en büyük dördüncü ordusu olurlar. 7 Yine de savaşın bitimi Polonya için bağımsızlık anlamına gelmez. Yalta Konferansı'nda Sovyetler Birliği'nin nüfuz alanına bırakılan Polonya'da zoraki bir komünist idare kurulur. Polonya ayrıca Komünist Blok'un NATO'ya karşı 1955 oluşturduğu Varşova Paktı'na da ev sahipliği yapar. Ülke bir dizi grev hareketi ve serbest seçimler sonucu 1990'da demokratik yönetime geçer. 1999'da NATO'ya giren Polonya böylece Türkiye'nin de askeri bir müttefiki olmuş olur. 2004'te Avrupa Birliği'ne giren ülke burada da Türkiye'nin üyelik sürecini destekleyenler ülkeler arasında yerini alır. 8 İkili ilişkileri aksatan bütün siyasal sorunlar ve geçiş dönemlerine rağmen Türkiye ve Polonya altı yüz yıldır bir şekilde ilişki içinde olan iki devlet olarak kalır ve içinde her iki halkın da kaderini şekillendirmiş ortak ve büyük olaylarında bulunduğu köklü bir tarihi paylaşırlar. Polonya Dışişleri Bakanı Radoslaw Sikorski'nin Ahmet Davutoğlu ile 6 Ekim 2010'da Ankara'da yaptığı görüşmede konuşmasının başında 'Sayın Bakan nazik davetiniz için çok teşekkür ediyorum. Bugün artık rahatlıkla söyleyebilirim ki 'Lehistan elçisi geldi' demesi gösteriyor ki Osmanlı padişahının gösterdiği saygı yüzyıllar sonra bile Polonyalılar tarafından unutulmamıştır. İki devlet arasındaki ilişkilerin geleceği bu güçlü geçmişin üzerinde yükselmektedir.‛ 9

70

Referanslar •

Kolodziejczyk,D., (1999), ‚Polonya ve Osmanlı Devleti Arasında Tarih Boyunca Siyasi ve

Diplomatik İlişkiler‛, Savaş ve Barış:15-19. Yüzyıl Osmanlı-Lehistan İlişkileri, s. 21.

•

a.g.e, s. 23

•

a.g.e

•

Dopierala,K., (1999), ‚Osmanlı İmparatorluğu’nda Polonyalılar‛, Savaş ve Barış:15-19. Yüzyıl

Osmanlı-Lehistan İlişkileri, s. 81 a.g.e, s. 82-83 •

History, (1939), "History of WW2: Poland", http://www.history.co.uk/study-topics/history-of-

ww2/poland (Erişim Tarihi: 01.11.2014) •

Paczkowski A., Sowiński P., Stola D., "Polish contribution to the Allied victory in World War 2

(1939-1945)" https://www.ww2.pl/Polish,contribution,to,the,Allied,victory,in,World,War,2,(19391945),132.html (Erişim Tarihi: 01.11.2014) •

Dışişleri Bakanlığı, "Türkiye-Polonya'nın İlişkileri" http://www.mfa.gov.tr/-turkiye-polonya-

siyasi-iliskileri.tr.mfa (Erişim Tarihi: 30.10.2014) Dışişleri Bakanlığı, "Sayın Bakanımızın Polonya Dışişleri Bakanı Radoslaw Sikorski ile Ortak Basın Toplantısı, 6 Ekim 2010, Ankara", http://www.mfa.gov.tr/sayin-bakanimizin-polonya-disisleribakani-radoslaw-sikorski-ile-ortak-basin-toplantisi_-sayin-bakanimizin-polonya-disisleri-bak.tr.mfa

71

Çin ve ‚YENİ TOPRAK‛ Ülker Nur Onur (ulkernuronur@gmail.com) Tarihi uzun yıllar öncesine dayanmakla birlikte Türkiye gündemindeki yeri henüz yeni olan bir mevzu var ki o da Uygur-Sincan Özerk bölgesinde yaşayan Türk halkı ile Çin Hükümeti arasında vuku bulan gerilimli hadiselerdir. Elbette tarihi yeni olmayan bu olaylar ülkemiz medyasınca zaman zaman dillendirilmiştir, ancak bu ülke gündemine oturacak düzeyde olmamış tır. Mart 2014 tarihli 39 kişinin ölümüne yol açan malum olayla ve ardından gelen idam cezalarıyla birlikte bu mesele konuşulur hale gelmiştir. Bunun sebebini bu hadiselerin artık görmezden gelinemeyecek boyutlara erişmesi olarak tanımlamak fikrimce yeterli olmadığı gibi belki yanlış dahi olacaktır. Zira ulusal medyamızca yansıtılan olayların bir kısmının tarihinin zannettiğimiz kadar yeni olmadığını ilerleyen zaman içerisinde kimi vesilelerle görmüş bulunmaktayız. Hatta bu bölgeye yönelik baskının geçmişe nazaran azaldığını söylemek dahi mümkündür.

Gelgelelim bunca zamandır dikkatimizi bu denli

cezbetmeyen hadiselerin neden ve nasıl görünür hale geldiğini açıklığa kavuşturmak bu yazının sınırları itibariyle mümkün olmadığı gibi sağlıklı bir okuma yapabilmek için iç ve dış politikayı gelişen ve değişen süreçte takibe devam zaruri görünmektedir. Yine aynı sebepten yazımızda Türkiye’nin Sincan- Uygur özerk bölgesindeki olaylara yaklaşımından ziyade Çin’in bu bölge ilgili politikalarını bilhassa bu politikalarının yakın tarihteki yansımalarına değineceğiz.

Takdir edersiniz ki Türk milletinin ve Çinli halkın derin geçmişi dolayısıyla da sorunları da tarihidir.

Buna karşın geçen yüzyıllara rağmen değişmeyen ve tarihi emel niteliğinde bir Çin

politikasından bahsetmek mümkündür. Bu tarihsel emel ise sorunun temel sebebini ortaya koymaktadır. Tarihsel süreç içinde ‚yüksek benlik‛e sahip iki taraf karşımızda durmaktadır: bir tarafta bağımsızlığa ve özgürlüğe düşkünlüğü inkâr edilemez bir millet, diğer tarafta azınlıkları kendi kültürel etki alanı bakımından engel kabul etmiş ve merkeziyetçi anlayışıyla kendini tanıtmış bir Çin Devleti vardır ve bu devletin isteği çok açıktır: kültürel ve ekonomik hâkimiyet alanını genişletmek. Üstelik Çin, egemenlik kurmak istediği bu alanla ilgili tarihsel bir aidiyet iddiası taşırken, mücadele ettiği insanların bu iddiada Çin’den geri kalır bir yanı yoktur. Esasında aynı bölgeyi gösteren iki ifadenin olması bu durumu net bir şekilde ortaya koymaktadır. Evet, Sincan-Uygur özerk bölgesi mi yoksa Doğu Türkistan mı? İşte kıyameti koparan soru bundan başka bir şey değildir.

Bölge neden önemli?

Biraz da ‚bahsini ettiğimiz bölgenin önemi yalnızca tarihsel aidiyetle mi ilgili, ya da Çin’in ekonomik çıkarları adına bölgeyi değerli kılan özellikler neler‛ sorularına cevap arayalım. Ekonomik olarak tarihi İpek Yolu’nun bu bölgeden geçmesi, Çin petrolünün beşte ikisinin bu bölgede üretilmesi, bölgede zengin altın ve bakır yataklar olmasının yanında büyük miktarda yün üretiminin de 72

gerçekleştirilmesi bölgeyi stratejik olarak önemli bir yer hale getirmektedir. 1 Bunun yanında bu bölgenin petrol ve doğal gaz anlamında da kayda değer bir potansiyelinin olması mücadeleyi ciddileştirmektedir.

Gel gelelim yakın dönemde sürecin nasıl işlediğine. Evvelinde Uygur Türkleri, 1933 ve 1944 yıllarında iki kez bağımsızlıklarını ilan etmiştir. Ancak tahmin etmesi güç değildir ki Uygur Türklerinin elde ettiği bu başarı yalnızca Çin’i değil İngiltere ve Rusya gibi başka birtakım güçlerinde tepkilerine yol açmıştır, çünkü bu bağımsızlık hareketinin diğer ezilmiş milletlere örnek teşkil edip cesaret vermesi kaçınılmazdır. Hal böyle olunca, bir de buna Türklerin kendi içindeki bölünmüşlükleri eklenince, bağımsızlık hareketinin devrilmesinde gecikilmemiş, nihayetinde 1946 yılın da Doğu Türkistan Çin’in özerk bir bölgesi haline gelmiştir. Bu aşamadan sonra Çin’in inişli çıkışlı Doğu Türkistan politikalarını açık bir şekilde ortaya koymak açısından Nur Shahadah Jamil’in dönemsel sınıflandırması üzerinden gideceğiz ve tarihsel süreci 1. 1949-1976, 2. 1977-1990, 3. 1991-2000 ve 4.

2001-2009 yılları arası olmak üzere dört dönemde inceleyeceğiz.

1.

1949-1976 arası dönem 1949 yılında Çin Hlak Cumhuriyeti’nin (ÇHC) kurulmasıyla Orta Asya’da etnik bağı olan

Sincan’a karşı Çin, ayrılıkçı eğilimleri azaltmak, toprak bütünlüğünü güçlendirmek ve Çin’e entegre etmek için erken dönemde hoşgörülü bir politika izlemiştir, 2 ancak bu hoşgörü dönemi uzun sürmemiş ve göstermelik olarak kalmıştır. İcraatların temelinde Türklerin kültürel asimilasyonu amacını taşımaktadır.

Bu döneme şekil verenler ise daha ziyade Büyük İleri Atılım (1958-1962) ve Kültür Devrimi (1966-1976)dir, ancak bu iki devrimin etkisinde yahut bunlara paralel fikirlerde bazı başka icraatlar da mevcuttur. Mesela Çin, İslam Derneği adı altında bölgedeki dini faaliyetler gözetim altına alınmak istenmiştir ve bölgedeki ekonomik hâkimiyeti güçlendirmek için ise Sincan Üretim ve İnşaat Topluluğu kurulmuştur. Tüm bunların yanından en çok dikkat çekeni ise bölgenin etnik yapısını değiştirmek adına bölgeye Hanlıların göçü sağlanmıştır. Sincan Üretim ve İnşaat Topluluğu’nun kurulmasıyla bölgeye Han nüfusun göçü arasında da sıkı bir ilişki söz konusudur, zira nüfus, topluluğun kurulmasıyla sağlanan ekonomik istihdam sebebiyle göç etmiştir ve yine ne ilginçtir ki ‚Sincan bölgesi‛ adıyla kurulmasına rağmen topluluk çalışanları Uygur Türklerinden ziyade göçü sağlanan Hanlılar olmuştur. Sonuç olarak 1953’te 300 bin olan Hanlı sayısı 1990’da 6 milyona çıkarılarak3 bölgedeki Türkler azınlık konumuna düşürülmüştür. Hedef ise gayet açıktır: bölgedeki Türk kültürünü Han kültürü içinde eritmek.

73

2.

1977-1990 arası dönem Bu

dönemi

genel

olarak

Uygur

Türkleri

açısından

rahatlama

dönemi

olarak

değerlendirebilinir. Mao’nun ölümünün ardından Deng Xaonping’in iktidara gelişi, önceki yıllara oranla nispeten daha hoşgörülü yaklaşımlara sahne olmuştur. 1976’da başlayan ve 1980’li yıllar boyunca devam eden reform döneminde (gaige kaifang) ise azınlık dillerinin kullanımı ve dini özgürlükler açısından resmi düzeyde bir yumuşamaya gidilse de bu olumlu gidişat 1989 Tiananmen olayları ertesinde tekrar tersine dönmüştür. 4 Tiananmen olayı ile birlikte 1990 yılında gerçekleşen Baren Baskını, Uygur Türklerinin yeniden bağımsızlık talebinde bulunacakları korkusunu doğurmuş ve bu algı Uygur Türkleri için yeniden, belki eskisinden de zor günleri beraberinde getirmiştir.

3.

1991-2000 arası dönem 1990 yılında Sovyetlerin çöküşü, Orta Asya’da yeni Müslüman Türk Devletlerinin ortaya çıkışı

ve bölgesel İslami uyanış Çin’i tedirgin etmiş, 1996 yılında Ş.İ.Ö kurulmasıyla üye devletleri Uygurlara karşı nötralize etmiştir. 1999’da başlatılan ‚go west‛ politikasıyla birçok Hanlı bölgeye göç ederken bölgenin gelişerek istikrarlı bir hale gelmesi için muazzam sübvansiyonlar verilerek orta sınıf bir tüccar gurubu oluşturulmaya çalışılmıştır. 5 4.

2001-2009 arası dönem 11 Eylül saldırıları, bu tarz olayları kendi sistemlerine bağlamak isteyen ülkeler için fırsat

olmuş, Pekin de bundan faydalanarak Doğu Türkistan İslami Hareketini El Kaide ve Taliban bağlantılı olduğu gerekçesiyle ABD’ye sunmuştur. Çin ayrıca, Sincan’daki ‚sözde‛ Uygur teröristlerine karşı Orta Asya devletlerinden de destek istemiş ve Çin’le ortak ekonomik çıkarlara sahip devletler istenen desteği sağlamıştır. 11 Eylül sonrasında Çin, Ramazan ayında Sincan’daki camileri kapatmış, din adamlarını gözlem altında tutmuş, Uygurlar üzerinde kontrolünü daha da artırmıştır. Çin’in Sincan üzerindeki baskıyı artırmasında uluslararası terör olaylarının yanında Orta Asya’daki siyasi değişimlerin de etkisi vardır. Bu sebeple Çin, 2005 yılında Kırgızistan’daki Lale Devrimi’nden Uygurların da etkileneceğinden büyük endişe duymuştur. 6 Yaşanan olaylarda Çin’in insanlık dışı uygulamalarının ardı arkası kesilmemiştir ve kesileceği de hala beklenememektedir. İşin ilginç yanı ise son yıllardaki baskılarına sebep olarak Uygur Türklerinin nefsi müdafaa niteliğindeki tepkilerini gösteriliyor. Bu yönde açıklamalar yaparken ise devlet olarak yıllardan beri Türklere uyguladıkları baskıyı, yaptıkları hak ihlallerini , etnik saldırıları, düşünce, yaşama ve inanç özgürlüğüne vurulan darbeleri göz ardı ediyorlar ve canlarından bezmiş bu halkın hak arayışlarını topyekûn terörizm olarak ifade etmekten çekinmiyorlar.

Tüm bunların yanında olayları yerinde gidip müşahede edemememiz Çin’in terörizm iddiaları hakkında kesin bir yargıda bulunmamızı engelliyor, zira Çin Komünist Partisi'ne bağlı Global Times 74

Gazetesi, olayların ardında Doğu Türkistan İslami Hareketi'nin (ETİM) olduğunu iddia etmektedir. 7 Tüm İslam coğrafyasında olduğu gibi Doğu Türkistan’da da İslamiyet ve Türkler adına hareket ettiği imajını çizen ancak söylemlerinin aksine hareket eden grupların olması şaşırtıcı değildir ve mümkündür de.

Bizim tepkimiz daha ziyade etnik kökenin haksız politikaları meşrulaştırmasınadır, Doğru Türkistan’ın ekonomik olarak kalkınmasını sağlayacak atılımlar yaparken meydana gelecek faydalardan Uygur Türklerinin bilinçli olarak mahrum bırakılmasınadır, devlet dairelerinde azınlıklara uygulanan psikolojik baskılaradır. Tepkimiz türlü bahanelerle ibadet özgürlüğünün engellenmesine 8, bilim insanlarının düşünce özgürlüğünün kısıtlanmasına ve düşüncelerinden ötürü müebbet hapis cezasına çarptırılmasınadır. Anadolu Ajansı’nın haberine göre9 Uygur Türkü akademisyen İlham Tohti, Sincan’ın Çin’den ayrılması yönünde makaleler yazdığı ve bu doğrultuda söylemlerde bulunduğu gerekçesiyle ‚bölücülükle‛ suçlanmış ve müebbet hapis cezasına çarptırılmıştır. Görüyoruz ki Çin’in zulmü yalnızca bedenlere değil, fikirlere de yöneliktir.

Sonuç olarak tüm bunlar gösteriyor ki, kimi örgütleri ya da gurupları göstererek yürüttüğü insanlık dışı faaliyetler Çin’in çaldığı minareye kılıf olmaktan ve yanlışları, haksızlıkları, zulmü örtmekten çok uzak kalmaktadır.

75

Bölge Haritası Referanslar 1.

Dağcı K., Keskin M., 2013, Barış Araştırmaları ve Çözümleri Dergisi, ‚Çin’in Doğu Türkistan Politikası ve Azınlık Hakları‛, Cilt 1 No 2, s. 14 2. a.g.e, s. 15 3.

Jamıl, Nur Shahadah; (2011), ‚Chına’s Xinjıang Polıcy: An Analysıs Based On The Theory Of Relatıve Deprıvatıon‛, s. 148, http://journalarticle.ukm.my/2378/1/Nur_Shahadah_Jamil_38_%281%29_2011.pdf, (Erişim Tarihi: 03.11.2104) 4.

Demirtepe M. Turgut, Analist, ‚Çin’in Yumuşak Karnı Doğu Türkistan Sorunu‛, s. 36 5.

Dağcı K., Keskin M., a.g.e, s. 16 6. gös. yer 7. ‚Çin'den Türkiye'ye "Sincan" suçlaması‛, (2013), http://www.cnnturk.com/2013/dunya/07/02/cinden.turkiyeye.sincan.suclamasi/713826.0/index.html, (Erişim Tarihi: 03.11.2014 ) 8.

Kaymaz Sadi, 2014, ‚Çin’de Uygurlara oruç resmen yasak‛, http://www.hurriyet.com.tr/dunya/26727130.asp, (Erişim Tarihi:02.11.2014) 9.

Anadolu Ajansı, "İlham Tohti'ye "bölücülükten" ömür boyu hapis", (23 Eylül 2014), http://www.aa.com.tr/tr/dunya/393516--tohtiye-quot-boluculukten-quot-omur-boyu-hapis-cezasi, (Erişim Tarihi:02.11.2014) Görseller 1. http://galeri7.uludagsozluk.com/261/do%C4%9Fu-t%C3%BCrkistan-da-%C3%A7inzulm%C3%BC_475031.jpg 2.

Bölge Haritası, http://dogu-turkistan.net/2011.10.14/medeniyetin-besigi-dogu-turkistan-belgeselvideo/

76

AKDENİZ’DE BİR ‘KÜÇÜK’ İHTİLAF: CEBELİTARIK Zeynep Eda Alpsoy (zeynepalpsoy12@gmail.com)

5 Ekim 2014 tarihinde bir İspanyol gemisinin izinsiz olarak Cebelitarık karasularına girmesi Birleşik Krallık ve İspanya arasındaki ilişkileri gerdi. Cebelitarık’ın Egemenliğinin 1713 yılında resmi olarak İspanya’dan Birleşik Krallık’ a geçmesinden itibaren, bu konu yüzümden birçok kez karşı karşıya gelen iki ülkenin arasındaki son sürtüşme akıllara ‚Cebelitarık’ın statüsü nedir?‛ ve ‚iki ülkeyi Cebelitarık üzerinde anlaşmazlığa düşüren durum nedir?‛ sorularını getiriyor.

Bu yazıda, ilk olarak Cebelitarık ve tarihi hakkında kısa bir bilgi verilecek, daha sonra İspanyol halkının ve Birleşik Krallık’ın duruma karşı tutumu incelenecek, son olarak da yüzyıllardır devam eden bu meselede, tarafların soruna çözüm getirmek adına attığı başlıca adımlara değinilecektir.

Cebelitarık’a Genel Bir Bakış Akdeniz’i Atlas Okyanusu’na; Afrika’yı Avrupa’ ya bağlayan Cebelitarık Boğazı ülkeye göz ardı edilemez bir jeopolitik önem kazandırıyor. Adını Arap komutan Tarık Bin Ziyad’dan alan devlet, jeopolitik konumundan kaynaklanan önemini tarih boyunca koruyarak dünya ülkelerinin odağında bir bölge olmayı başarmıştır. Bu stratejik önemin yanı sıra, bölge,

Arapların eline geçtikten sonraki

süreçte batı ile doğu arasında ekonomik, kültürel ve sosyal bir köprü görevini görmüştür. 1462 yılında Araplardan İspanyollara geçen bölge, 1704 yılında İspanya Veraset Savaşı esnasında güçlerini birleştiren İngiliz-Hollandalı kuvvetleri tarafından ele geçirilmiş ve 1713 yılında resmi olarak Utrecht Antlaşması’yla Britanya Krallığına bırakılmıştır. Bu tarihten beri hâkimiyeti Birleşik Krallık’a ait olan bölge, hâlâ İngiliz Denizaşırı Toprakları olarak nitelendirilmektedir. Halkı Birleşik Krallık vatandaşı olan ülke, askerî ve dış politika kapsamında kalan konular dışında kendini yönetme hakkına sahiptir. 1 Cebelitarık, bir İngiliz askerî karargâhı ve bir deniz üssünü topraklarında barındırmaktadır. 2 Ülke,

77

yaklaşık olarak 29,000 vatandaşı ve 6,5 km 2 yüzölçümüyle dünyada üzerindeki en küçük ülkelerden biridir.3

İspanya Tarafı İspanya, bölgenin idaresini 3 asır önce Birleşik Krallık’ a bırakmış olmasına rağmen, bu 3 asır içerisinde toprak bütünlüğünü sağlamak adına gerek askeri gerek diplomatik girişimlerle bölgeyi geri almaya çalışmıştır. İspanya’nın Cebelitarık’ la bağlarını koparmama isteği Utrecht Antlaşması’nda yer alan ‚Eğer Cebelitarık’ın bağışlanması, satılması veya herhangi bir şekilde Britanya Krallığı’nın elinden çıkarılması söz konusu olursa, bölgenin ilk olarak İspanya Krallığı’na sunulmasına gerekli dir‛4 maddesinden de anlaşılabilmektedir. Bölge, Birleşik Krallık’ın yönetimine geçtikten sonraki ilk yüzyıl içerisinde İspanya Cebelitarık’ı üç defa kuşatmıştır, fakat bu kuşatmaların hiçbirinden istediği sonucu elde edememiştir. Günümüzdeyse İspanya Cebelitarık’ı topraklarına katma girişimlerine barışçıl bir politika izleyerek devam etmektedir. 19.yy’da Britanya’nın sömürge faaliyetlerinden kaynaklı güçlenişi ve İspanya’nın yaşadığı düşüş, İspanya tarafından Cebelitarık üzerine yapılabilecek herhangi bir askerî harekâtı imkânsız kıldı.5 Birleşmiş Milletler’ in iki ülke arasındaki ilişkilere müdahil olmasına kadar olmasına kadar geçen süreçte, taraflar çıkarlarına uygun düşecek şekilde Utrecht Antlaşması’nı kendilerince yorumlayarak ilişkilerine devam ettiler. 1965 ve 1966 yıllarında Birleşmiş Milletler kurultayı, birtakım önergeler düzenleyerek Birleşik Krallık ve İspanya’dan Cebelitarık konusu üzerinde bir anlaşmaya vararak özel komiteye geri bildirim yapmalarını talep etti. 6 Bunun üzerine Birleşik Krallık, Cebelitarık halkının tercihini belirlemek ve haklarını gözetmek adına bir referandum düzenledi. Bu referandumda, büyük bir çoğunluk İspanya ile bağları kuvvetlendirmekten ziyade durumun olduğu gibi devam etmesini ve Birleşik Krallık’a bağlı kalınmasını t ercih etti. Bu adımın komite tarafından yapılan önergelere uygun olmadığını belirten Birleşmiş Milletler, iki ülkenin tekrar görüşmelere başlamalarını ve çözüm yolunda adımlar atmalarını talep etti. 7 Referandum üzerine Cebelitarık’ta yürürlüğe konan yeni anayasaya tepki olarak 1969 tarihinde Cebelitarık sınırını kapayan İspanya 1985 yılına kadar sınırı tam olarak açmadı. İspanya, Cebelitarık halkının 1704’ten itibaren İngiltere’den getirilerek bölgeye yerleştirilen İngilizler 8 olduğunu ileri sürerek Cebelitarık halkının isteklerinin bu ihtilafı tarafsız bir sonuca 78

ulaştırmayacağını ve kararların İngiltere ile İspanya arasında sonuca bağlanması gerektiğini savunmakta. Cebelitarık’ın İspanya’ya bırakılması konusunda ilk defa 1966 yılında bir öneri sunan İspanya, günümüze kadar gelen süreçte çeşitli önergelerde bulundu. 1997 yılında yapılan ve Cebelitarık’ın 100 yıl süreyle ortak egemenlik altında tutulması ve daha sonra tamamen İspanya’ya bırakılmasını öngören önerge 2002 yılında kabul edilmesine rağmen, yine 2002 yılında yapılan referandumda Cebelitarık halkı ortak egemenliğe %98,97 oranında 9 hayır oyu kullandı. Buna karşılık, İspanya ve İngiltere hükümetleri bu referandumun yasal bir yaptırımı olmadığını belirtti. 10

Cebelitarık Tarafı 1704 yılında bölgenin İngiltere tarafından ele geçirilmesinden sonra kendi imparatorlarına bağlılık göstererek Cebelitarık topraklarını terk eden İspanyollardan geriye 100’den 11 az İspanyol kaldı. İlerleyen zamanlarda, İngiltere, Fas, Ceneviz, Portekiz ve bunun gibi yakın bölgelerden birçok göç alan Cebelitarık, karışık etnik yapısına rağmen daha çok İngiliz kültürüne bağlı bir sosyal yapı barındırmaktadır.12 1967 ve 2000 yıllarında yapılan referandumlar her ne kadar bağlayıcı nitelik taşımasa da Cebelitarık halkının bu konudaki fikrini açıkça ortaya koymuştur. Birleşmiş Milletler tarafından yapılan 1514 numaralı bildiriye13 göre her halk kendini yönetme hakkına sahiptir. İspanya tarafından bakıldığında bir toprak bütünlüğü meselesi olan Cebelitarık konusu, Cebelitarık açısından bakıldığında böyle bir mesele oluşturmamaktadır, çünkü bölge halkı kendisini Birleşik Krallık’a bağlı denizaşırı bir ülke olarak benimsemiş durumdadır. Bölge ile ilgili atılan her adım İspanya ve Birleşik Krallık arasında bir mesele olarak yürütüldüğünden ötürü Cebelitarık’ın olaya dahiliyeti fikir beyanatından öteye geçememiştir.

Birleşik Krallık Tarafı Birleşmiş Milletler Özel Dekolonizasyon Komitesi tarafından hazırlanan ‚kendini yönetemeyen ülkeler‛ listesinde yer alan Cebelitarık,15 Birleşik Krallık tarafından bir koloni olarak görülmemektedir.

Birleşik Krallık’ın 14 denizaşırı bölgesinden biri olan 16 Cebelitarık’ın kendi yönetimini sağladığını savunan Birleşik Krallık, İspanya tarafından yapılan toprakların geri iadesi veya ortak egemenlik 79

taleplerinde bu kararı referanduma sunmuştur. Ortak egemenlik konusuna ılımlı yaklaşan Birleşik Krallık, bu konuyu kendisine bağlılığından emin olduğu Cebelitarık halkının değerlendirmesine sunarak bu konuda az da olsa aralanan kapıları tekrar kapatmıştır. Dönemin Avrupa Bakanı Jim Murphy’nin 2008’de yaptığı açıklamada, Birleşik Krallık’ın Cebelitarık halkının rızası olmadan egemenlik konusu üzerinde hiçbir suretle anlaşmaya varmayacağı açıkça belirtilmiştir. 17 Cebelitarık’ın Birleşik Krallık için Akdeniz’deki çıkarlarını korumak için bir kale mi yoksa Krallık’a bağlılığını bildiren halkın, politik ve ekonomik refahını sağlanması amaçlanan bir bölge mi olduğu sorusu güncelliğini devam ettirmektedir. Bununla birlikte, 19. Yüzyıl’da yaşanan savaşlar, darmaduman olan Cebelitarık’ın öncelikli işlevinin Kraliyet Ordusu’nun gerekliliklerini gidermek olduğunu göstermiştir. 18 Çözüm Yolunda Atılan Adımlar 1967 referandumunun sonucunda hazırlanan, 1969’da yürürlüğe giren ve Cebelitarık halkının onayı olmadıkça egemenliğin İspanya’ya bırakılması durumunun söz konusu olamayacağını belirten yeni Cebelitarık anayasasına tepki olarak İspanyol diktatör Franco’nun, 1969’da İspanya-Cebelitarık sınırını kapatması üzerine gerilen İspanya-Cebelitarık ilişkileri Cebelitarık halkının Birleşik Krallık’a daha çok yakınlaşmasıyla19 sonuçlandı. Franco’nun ölümüne kadar çözülemeyen sınır sorununun giderilmesi yolunda, Margaret Thatcher’ın da girişimiyle, 1980 yılında Lizbon Anlaşması’nın imzalanmasıyla beraber ilk adım atılmış oldu.20 İki ülke arasındaki iletişimi tekrardan kurmayı ve karşılıklı ilişkilerin geliştirilmesini öngören bu anlaşma tarafların anlaşmazlığa düşmesinden ötürü uygulanamadı. İspanya’nın NATO’ya katılması Cebelitarık’la yaşanan sınır meselesinde bir çözüme ulaşılmasının yolunu açtı. 21 Bu gelişmelerin üzerine, 1984 yılında Brüksel Anlaşması imzalandı ve sınır 1985 yılında kesin olarak açıldı. Son olarak 2006 yılında Cordoba Anlaşması’nı imzalayan taraflar, üç ülkenin bir araya gelmesiyle oluşturulan ve Cebelitarık’ın ilk defa bağımsız bir taraf olarak bulunduğu forumda, Cebelitarık’taki telefon hatları, iletişim, ulaşım ve sınırdan geçiş sorunları gibi birçok konuya çözüm getirmeyi amaçladılar. 22 2006 yılında imzalanan bu anlaşmayla birçok konuda Cebelitarıklıların yaşam koşulları geliştirildiyse de gerekli gelişmeleri finanse etmek için Cebelitarıklılardan alınan yüklü vergilerin yarattığı huzursuzluk 23 ve İspanya’nın bağımsızlık konusunu asla bu üçlü forumun parçası olarak tartışmayacağı ve tek muhatap olarak Birleşik Krallık’ı alacağını belirtmesi 24, iki ülke arasında 80

soğuk rüzgârların esmeye devam ettiğini açıkça gösterdi. Her ne kadar taraflar arasındaki problemleri gidermek ve ilişkileri geliştirmek adına uluslararası kuruluşların girişimiyle adımlar atılsa da taraflar mevcut perspektiflerinden tavizler vermedikçe bu anlaşmazlık için bir çözüm yolu görünmemekte.

Referanslar 1.

Gibraltar profile, 10 Ocak 2012, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/3851047.stm

(Erişim Tarihi: 28 Ekim 2014) 2.

gös. yer.

3.

Facts about Gibraltar, 7 Mart 2014, http://www.mapsofworld.com/united-

kingdom/gibraltar/information/facts.html (Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014) 4.

Utrecht Antlaşması, 1713, Madde 10.

5.

Ring, Trudy, ve Robert M Salkin, . International Dictionary of Historic Places: Southern

Europe. London: Featzroy Dearborn, 1995.

6.

Birleşmiş Milletler Genel Kurul Önergesi 2231 (XXI), Cebelitarık Sorunu, (20 Aralık 1966).

7.

Question of Gibraltar, 31 Ekim 2014, http://www.refworld.org/docid/3b00f05654.html (Erişim

Tarihi: 31 Ekim 2014) 8.

Frederic Sayer, The History of Gibraltar and of Its Political Relation to Events in Europe:

Londra, 1865, s. 114.

9.

Q&A: Gibraltar's referendum, 8 Kasım 2002, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/2400673.stm,

(Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014) 10.

Mark Oliver, Sally Bolton, Jon Dennis, Matthew Tempest, ‚Gibraltar‛, (4 Ağustos 2004),

http://www.theguardian.com/world/2004/aug/04/qanda.foreignpolicy, ( Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014) 11.

Peter Gold, Gibraltar: British or Spanish?: New York, Routledge, 2005, s.1.

12.

gös. yer.

13.

Birleşmiş Milletler Genel Kurul Önergesi 1514 (XV), Sömürge Ülkelere Bağımsızlık Tanınması

Konusunda Beyanname, (14 Aralık 1960), erişim adresi: http://www.un.org/en/decolonization/declaration.shtml 81

14.

Gibraltar, Territorial Status, http://www.un.org/en/decolonization/pdf/gibraltar.pdf (Erişim

Tarihi: 29.10.2014 15.

Supporting the Overseas Territories, 15 Eylül 2014,

https://www.gov.uk/government/policies/protecting-and-developing-the-overseas-territories, (Erişim Tarihi. 31 Ekim 2014) 16.

Examination of Witnesses, Q257, 26 Mart 2008,

http://www.publications.parliament.uk/pa/cm200708/cmselect/cmfaff/147/8032602.htm , (Erişim Tarihi: 31.10.2014) 17.

Klaus Dodds, "Solid as a Rock? Britain and Gibraltar", BBC History, Aralık 2004, s.18.

18.

Melissa R. Jordine, The Dispute Over Gibraltar: New York, Infobase Publishing, 2007, s.127.

19.

William Godfrey Fothergill Jackson, The Rock of the Gibraltarians: A History of Gibraltar ,

1990.

20.

Melissa R. Jordine, a.g.e., sf. 121

21.

Business welcomes Gibraltar deal, 18 Eylül 2006,

http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/5357864.stm (Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014) 22.

Time to review the Cordoba Agreement including the Cervantes Institute!, 14 Ocak 2013,

http://www.panorama.gi/localnews/headlines.php?action=view_article&article=9728&offset=0 , (Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014) 23.

Spain will only discuss Gibraltar sovereignty issues with the UK, 2 Ocak 2011,

http://en.mercopress.com/2011/01/02/spain-will-only-discuss-gibraltar-sovereignty-issues-with-the-uk, (Erişim Tarihi: 31 Ekim 2014)

82

İletişim Orta Doğu Teknik Üniversitesi Dış Politika ve Uluslararası İlişkiler Topluluğu Odası 06531 Ankara/Türkiye Tel: (312) 210 30 56 hariciyedergisi@gmail.com

83