Bruggeske 1972-1A4Web

brug geske

INHOUD

Blz. 1. Kapel s e Gods hui s fi gur en

2

2. S i n t Sebasti aensgi l de 3. Beel den u i t m i j n k i nder j ar en

9 1

2

4. J aar s ni pper s Kal ei doskoop v an m ensen en di ngen ui t de eer ste hel f t v an de X X e eeuw 1 6 5. D e P e s t 6. D e D ennenbur ghoev e

27

7. 4e G r ot e T entoons tel l i ng Kapel l en- Ker m i s

•

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1

bruggeske ORGAAN V A N DE

CULTURELE KRING VAN KAPELLEN

4e J A A R G A N G N r .

1

1972 ADRES R E D A K T I E KONING ALBERTLEI 38, KAPELLEN

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 1

hapetse godsbuisfiguren Cor Van den Hoek

In het Kapelse Godshuis, h ie r h e l Gesticht genoemd, woonden in de loop der jaren eigenaardige wijsneuzen en plezante mannen.

Nog v66r de eerste wereldoorlog kenden we zo o.m. Jefke Perlemoen, Louis van 't Gesticht, zotte Rik.,.

Jake Perlemoer was een leegloper , e e man. keerd n Me e en ko r nd hem e r regelmatig ontmoeten op eenzame, smalle n wegen, o zoals r shet Bruggeske, de Prop en 't Rood. Daar was h ij in zijn e element, nbrabbelde wa t vo o r zich u it en ging vo o r niemand u it de weg. i n Als jonge z i c snaken h ztrachtten e l wij dan ook steeds een zijweg in te slaan fom hem te ontwijken ! g Louis van e' t Gesticht- was de overal gekende en gewaardeerde boodschapper voor de burgerij en vo o r iedereen die e r hem o m verzocht.

Hij zorgde e r vo o r dat de duivemelkers n o o it zonder hun ÂŤ Spaanse tarf Âť geraakten. Me n mocht hem net zo goed naar de sjieke zaken sturen (Delhaize o f gezusters Wagemakers), a ls naar de volksbeenhouwerij va n Taak d e fo o d (kinderen L io n ] i n d e Statiestraat, h e t soldenhuis in de Dorpsstraat o f het naaiwinkeltje van de twee gezusters, naast de smederij van Peer de smid. A lle boodschappen werden steeds p ro mp t en me t de meeste zo rg gedaan. L o u is h a d een zeer bevende e n zangerige ste m e n wa s h e e l goed gezien i n d e ganse gemeente.

Rik van 't Gesticht was zeker de meest eigenaardige en alleszins de plezantste die ooit in 't godshuis verbleef. Evenmin als van zijn twee voorgangers kennen wij zijn ware naam.

Rik van 't gesticht had twee heel bijzondere bezigheden.

Wanneer men in Kapellen een nieuwe zaak opende, maakte men dat aan het geacht publiek bekend door strooibriefjes, wa n t van tien verschillende advertentiebladen was er toen geen spraak.

Die strocibiljetjes kwamen toen altijd u it de Dru kke rij Van den Bergh (meester Lambrechts, die als onderwijzer, geen tweede beroep mocht uitoefenen).

2

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 2

0

Rik van 't gesticht was de meest aangewezen man om deze strooibriefjes aan de man of de vro u w te brengen. Men mocht heel zeker zijn dat het « Belangrijk Bericht » in elk Kapels gezin binnenkwam, daar in de bus « lettres » o f onder het poortje, ginds achter de haag. Maar terecht kwam het De tweede bijzondere bezigheid van Rik bestond hierin, dat h ij « de man » was om het plankje te dragen op de teerdag van een of andere volksmaatschappij. D i t wa re n me e sta l verenigingen d i e gevestigd waren op « den Hoek » (Hoevensebaan) o f in het Essenhout. De tongooiers, de mannen van de handboog of van 't schijvenspel, de duivenmelkers, ' t spaarkastje wa re n a lle maatschappijen, d ie zich n ie t de luxe van een vaandel o f standaard konden permitteren. Da t was het voorrecht van de grote harmonies, de fanfares en de grote parochiale verenigingen ; maatschappijen die over een ere-voorzitter, en dus over centen, konden beschikken.

De volksmaatschappijen moesten zich tevreden stellen met een lange staak voorzien van een dwarsplankje, waarop de naam van hun ve reniging.

Als de groep o p stap tro k, me t o f zonder harmonicaspeler, we rd e r halt geblazen aan de deur van elke bevriende stamineebaas.

Rik kreeg, net zo goed als de werkende leden, zijn pint of zijn witteke aangeboden. Na een paar stopplaatsen kwa m Rik volop in actie.

Zijn bolhoed vloog herhaalde malen de hoogte in en h ij maakte de gekste danspasjes wa a rb ij d e slippen va n zijn pitteleer i n ' t ronde zwaaiden. De lach en de leute waren dan algemeen. Zijn onuitputtelijke geestdrift werkte straffer op ' t gemoed als een rode lap op een kudde stieren. Me n zal dan ook best begrijpen dat e r b ij zijn terugkeer in ' t godshuis heel wa t ambras te noteren viel. Moeder overste verklaarde steevast, dat het nu de allerlaatste keer was geweest, dat hij dat plankje had gedragen. Maar ook moeder overste kon niet langer dan twee minuten kwaad b lijve n op Rik als ze zijn « innemend gezicht zag.

Rik zal zelf we l niet geweten hebben hoeveel staken met dwarslatjes hij ergens achter liet o f vergat terug te dragen.

Zijn vertrek u it Kapellen was eerder dramatisch.

Wanneer op een dag een huis in vlammen opging, kreeg Rik hiervan de schuld. Hij zou een brandend lucifertje in het varkenshok hebben la ten vallen en v66r men kon ingrijpen was het a l te laat.

Alhoewel heel Kapellen overtuigd wa s va n zijn onschuld, we rd h ij, op bevel van hogerhand, verplaatst naar een andere inrichting.

Rik, dat vat vol geestdrift, liep leeg.

3

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 3

Men mag ons gerust geloven, dat er in de ganse gemeente verslagenheid en treurnis was, wanneer men, enkele weken later, het overlijden vernam van die goeie, plezante sukkelaar.

Of hij zich zelf als een sukkelaar voelde, valt wel te betwijfelen, want hij leefde in zijn goeie tijd volop in 't plezier en hij zorgde er wel voor dat de anderen konden meelachen.

Lange Charel en notaris Bared We horen h ie r en daar al fluisteren, wa a r haalt Co r het vandaan o m die twee namen zo maar met elkaar in verband te brengen ! Een dompelaar en een notaris, dokter in de rechten Ze waren allebei nogal mo e ilijk te r tale, ma a r dat wa s dan o o k het enige d a t ze gemeen hadden en h ie ro ve r wille n we h e t ze ke r n ie t hebben.

Beiden waren echter betrokken in een pantomime zoals men er zelden een te zien kreeg !

Vooraf past het enkele Kapelse gewoonten tijdens de lijkdiensten aan te halen. Velen kwamen onveranderlijk te laat, spoedden zich na het doodsprentje gelezen te hebben, de ke rk uit. We hebben het hier speciaal over de mannen. De grootste specialist hierin was, zonder twijfe l, wijle n notaris Paul Bareel. Tuist v66r de offergang begon, kwa m hij de kerk binnengestapt. Na het doodsprentje te hebben gelezen, sloeg h ij een kru is, maakte een halve kniebuiging en lie p dan o p z ijn tenen terug buiten. Het was eigenlijk niet meer dan een « acte de presence » voor de rouwende familie.

Enkele weken na het einde van de eerste wereldoorlog, hielpen de koorzangers (wijle n Edward Verbist, Rik Raeymaeckers en ik ) onze organist Alois Voet bij een dienst van 1.0 uur.

Tijdens de offergang werd e r toen niet gezongen en dus stonden wij aan de balustrade om een en ander te kunnen volgen.

Wij zien notaris Bareel de ke rk binnenkomen en wij zien ook dat h ij een ferme sigaar tussen de vingers geklemd houdt. Na wat rondkijken legt h ij deze neer in het keerspanneke van Sint Antonius, achteraan rechts, b ij de ingang.

Met de rapte wip t één van ons naar beneden, plaatst zich vooraan b ij de heren (d a t wa s een vo o rre ch t va n de kerkzangers) e n zodra de offergang begint, kan hij, na de familieleden, als eerste, rond de lijk baar gaan.

Na het aannemen van het doodsprentje gapt h ij de sigaar en boven wachten wij nu naar de komende dingen.

De notaris is « ten offere » geweest, heeft het doodsprentje gelezen, slaat een kruis, maakt een halve buiging en gaat op zijn tenen naar 4

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 4

buiten, regelrecht naar het keersepanneke va n de heilige Antonius, Hoe h ij ook tast, er is niets meer te sigaren.

Hij staat e r wa t beduusd b ij te kijke n en we rp t een onderzoekende b lik naar Sint Antonius. Ma a r de heilige staat buiten verdenking.

Aan de doening van de notaris bemerken we nu duidelijk, dat h ij ve ronderstelt dat zijn sigaar wa a rsch ijn lijk gevallen is.

Hij k ijk t eens lin ks en rechts, van h ie r naar ginder, doch e r is geen spoor te ontdekken. He t wo rd t meer en meer komisch nu de een na de ander d e k e rk verlaat, n a afloop v a n d e offergang, e n n o taris Bareel hen telkens opnieuw, tracht diets te maken dat h ij zijn goede sigaar in het keersepanneke van Sint Antonius legde...

Weldra zoeken een tiental mannen naar de verdwenen sigaar.

Hier en daar klin kt ingehouden, spottend gelach en er worden gebaren gemaakt van z u l t u zeker vergist hebben, mijnheer de notaris !

Dan komt Suske Hermans.

Hij h o o rt de uitleg over de verdwenen sigaar en wijs t dan resoluut met zijn vinger in de richting van Lange Charel, die daar een drietal meter vandaan, me t zijn kla k halverwege het lichaam, aandachtig de dienst volgt. Me teen schijnt de zaak voor iedereen opgelost.

Notaris k i j k t we l wa t geërgerd naar Lange Charel, ma a r d u rf t zijn sigaar n a tu u rlijk niet terug vragen.

En met een « wie zou dat durven denken hebben van Lange Charel ? verlaat iedereen de kerk.

Na de mis hebben w i j d e sigaar, me t d e rapte i n d e handen va n Charel gestopt, en het scheen ons toe dat op dat moment b ij die simpele geest, toch een klein lichtje begon te branden...

Lange Charel ging overal waar men het vroeg een handje helpen.

Wanneer hij niets te doen had slenterde hij straat in, straat uit, steeds maar bukkend om een « stoempelke » op te rapen.

Op een dag verdween h ij plots u it het dorpsleven en zoals zotte Rik, stierf h ij zeer korte t ijd nadat h ij Kapellen had verlaten.

De boonstaken van Keeske den Beul Keeske den Beul heette eigenlijk Kees L o d e wijckx en woonde even voorbij het heidekapelletje, over het landgoed Wolvenbos.

Als we toen, processiegewijs mee opstap ten naar het kapelletje, ko n den w i j b ij Keeske a ltijd één o f ander tuig ophalen dat als zitplaats dienst kon doen voor mo e ilijk te been zijnde bedevaartsters.

Wij wille n hier iets vertellen over de fameuze biecht van Keeske den Beul b ij pastoor Van de Houdt. Over schending van het biechtgeheim kan er hiermede geen sprake zijn, want Keeske zelf hing alles zelf aan het klokzeel.

5

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 5

« Meneer pastoor, i k heb i n ' t goed va n Kronacker 200 boonstaken gestolen (h ij zei eigenlijk « gerat »).

Na de drie weesgegroetjes, het goede voornemen om het nooit meer te doen, gevolgd va n een akte va n berouw, verlaat Keeske d e biechtstoel en wip t buiten op z ijn oude « ots » (fie ts) e n rijd t terug naar huis.

Onderweg komt hij meer en meer tot de overtuiging dat het zeker geen 200 boonstaken waren geweest, misschien hoogsten 150.

Aan het kerkhof gekomen is h ij al zeker dat h ij een le lijk abuus heeft begaan in de biechtstoel. Hij wist het nu. He t waren e r amper 100.

Thuis rie p h ij aanstonds zijn vrouw.

— Kom hier, mens. Mee naar 't goed van Kronacker. I k heb daar nog 100 boonstaken te goed ! I k heb zonder erg aan meneer pastoor gebiecht dat i k 200 boonstaken heb gerat .Komaan, een b itje rap. W i j zullen die 100 andere eens gauw gaan halen Wat meteen gebeurde.

Toen Keeske uiteindelijk in het godshuis terecht kwam, kon men hem d ikwijls aantreffen gezeten op de arduinen onderstand véér de « grillen » van het godshuis.

Hij wa s helemaal versleten en sukkelde vo o rt me t behulp va n een stok, tot ook voor hem het kaarsje uitging.

Snijer en portier Jantje de snijer was van een heel ander type, vast en zeker niet simpel van geest, maar rad te r tong en danig vinnig.

Vooraleer h ij i n ' t godshuis belandde wa s h ij kle e rma ke r te Putte, vandaar zijn toenaam.

Hij speelde portier aan de ingang van de kliniek en hij nam zijn baantje heel ernstig op. Men moest niet proberen veel te vroeg aan te bellen of even te laat het ziekenhuis te verlaten, wa n t niets ontging hem.

Alleen als men fantje afkocht met een blinkend geldstuk kon h ij best begrijpen dat men niet te best vertrouwd was met de bezoekuren.

Hij had de bijzondere gave zijn gezicht te kunnen plooien naargelang de omstandigheden : d e vo tie lijk e n vrie n d e lijk vo o r zuster overste, de re kto r en voorname bezoekers ; wa t norser voor de bezoekers van alle dag.

Op het laatste van zijn leven scheen het ons toe dat zijn rechterhand, met de wa t geopende handpalm, vergroeid wa s i n de rich tin g va n zijn vestzakje. Ook Jantje is er nu niet meer.

Men zou hem trouwens niet meer nodig hebben, vermits nu de deuren automatisch openen en sluiten.

6

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 6

Sutteman en Prins Albert Sutteman woonde in de Bergstraat en was in zijn jonge jaren, hetgeen men pleegt te noemen, een pronte jonkman.

Flink van postuur moet h ij zeker een goede in d ru k gelaten hebben.

Hij was één van die taaie « bassengwerkers » en aldus maakte h ij kennis met de dochter uit het café « De Kie vit ».

Toen die vrijage echter afsprong, was dat voor hem een zware domper, zodanig zelfs dat het hem naar zijn hoofd sloeg.

Zijn werkgezellen deden e r d ikwijls nog een schepke b ij me t opmerkingen als « Sut, dat is geen spek voor uwe bek. Die kan wel andere vrijers krijgen. Z i j i s e r u it getrokken me t p rin s A lb e rt ! (de latere koning Albert).

Als het hem te machtig werd, ging hij zijn litanie afdraaien op de hoek van de Bergstraat, v66r de staminee van Witte Kloeck (nu Verli).

En dat was niet de litanie van Onze Lieve V ro u w of van alle heiligen Het was volkomen eigen werk.

Als h ij eenmaal begonnen was, was het geraadzaam u it zijn buurt te blijven en hem vooral niet te onderbreken.

Hij rie p alles tweemaal achtereen e n het klo n k ongeveer als vo lg t — Prins Albert, Prins Alb e rt ! ' k Kap hem de benen van zijn l i j f ! De dochter van de Kievit, de dochter van de Kievit. Waar zit ze ? Waar zit ze ? Waar is ze naartoe met prins Albert ? 'k Zal ze raken. 'k Stamp ze tegen haar schenen. 'k Stamp hem onder zijn kloefen !

Soms duurde dat we l een half uur, maar eenmaal de bui over, was het weer de stille , bedeesde Sutteman d ie geen vlie g kwa a d zou doen.

Sutteman kwa m steeds kraaknet vo o r de dag : me t een blauwe kie l, of zippeke, zijn altijd gestreken blauwe lijnwaden broek met de broekspijpen onderaan omgeplooid ; daarover zijn sokken in de steeds geblonken blokken.

Eens op pensioen nam h ij zijn intrek in het godshuis.

Gedienstig als h ij was, stond h ij o n mid d e llijk in de gunst van moeder 1o v e r s t e .

Hij voerde geregeld de twee of drie slopen melk van Sint jozefs godshuis naar de Sin t jozefmelkerij o p de Antwerpsesteenweg. Du s van de ene Sint Jozef naar de andere.

Als Sutteman v rij was, dan kon men hem aantreffen op de arduinen steen van de pastorie.

Zag hij dan een oude kennis van « de Baarg » o f van « den Hoek » dan deed hij reeds van ve r teken om eens goede dag te komen zeggen.

— Hoe gaat het ? En thuis ? Doe ze allemaal een goede dag van de Sutteman, klo n k het dan.

Wij hebben hem meermaals het plezier van een praatje gegund.

Sutteman, die geboren was in 1875 lie t verstek gaan op 8 februari '58.

Dag goede Sut 7

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 7

Andere figuren Meneer Albert was steeds p ie kfijn gekleed met hoed en pitteleer. Zijn één been was ko rte r dan het andere en h ij droeg dan ook een schoen met een dikke zool om het verschil te compenseren.

Er was ook die gewezen operazanger. Leunend op een vensterdorpel begon hij, zonder aanleiding, u it volle borst een aria u it een of andere opera te zingen. Presenteerde men hem een kop koffie, dan « biseerde hij.

Daar was ook die kleine, doofstomme voerman, die men alleen te zien kreeg met paard en kar...

Na tu u rlijk waren er ook vrouwen.

Eulodie wa s afkomstig van de Essense Heikant. Z i j wa s tegen haar goesting in het Kapelse godshuis en als zij o o k maar een gaatje zag, muisde zij e r vandoor, naar het station en dan de trein op, terug naar Essen. A ls men haar 's avonds miste op het appél wis t men a l van wanten. Een telefoontje naar Essen en ju f f ro u w Eulodie we rd , d o o r toedoen van de rijkswa ch t van Essen, op de tre in gezet en aan het station van Kapellen door twee zustertjes afgehaald. 't Gebeurde dan wel meer dat Eulodie geen voet wou verzetten en men was dan we l verplicht een zoekenwagentje te halen in het godshuis.

Dan werd Eulodie heel rustig en liet zich gewillig thuis brengen .Ook zij is reeds een hele t ijd niet meer onder de levenden, De jaren snellen voorbij en van het gesticht zoals wij dat vroeger kenden is niet veel meer over. Verscheidene malen is het vergroot en men heeft nieuwe vleugels bijgebouwd. He t geheel is uitgegroeid to t een modern ziekenhuis me t kraaminrichting, meerdere operatiezalen me t de nieuwste apparatuur, met ervaren specialisten.

De zusters van Berlaar zullen in « illo tempore w e l nooit vermoed hebben dat hun gesticht eens to t zo'n groot complex zou uitgroeien.

Het godshuis als zodanig bestaat nog, al kreeg het een secundaire rol.

De echte godshuisfiguren zoals men e r vroeger kon aantreffen vin d t men er echter niet meer.

Vroeger vormden die sukkelaars, arme dompelaars en simpelen van geest een hele gemeenschap.

De moderne t ijd en de onstuitbare vooruitgang va n d e wetenschap zorgt stilaan vo o r ultra-moderne bejaardentehuizen, wa a rb ij d e ve rschoppelingen minder t a lrijk worden.

Gelukkig maar.

8

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 8

Sint Sebastiaensgilde

3 Cor V. d. Hoek

Vendeliers In 1648 we rd een nieuw vaandel aangekocht. Dit schijnt ons te meer een zeer aannemelijke reden o m we rke lijk overtuigd te z ijn d a l de gilde reeds v6 6 r 1550 bestond. Dit nieuwe vaandel kostte 78 gulden en 15 stuivers. De 45 gildebroeders brachten u it eigen beurs d it bedrag bijeen. Na gedurende negentig jaren dienst te hebben gedaan in p ro cessies en optochten kwa m e r ook sleet op, en men moest wederom overgaan t o t aankoop va n een n ie u w vaandel. D i t gebeurde i n h e t jaar 1738. De aankoopprijs bedroeg 72 gulden. We e r wa re n h e t de gildebroeders, 51 i n aantal, d ie deze so m bijeenbrachten, ie d e r een gulden en 10 stuivers. We vinden over d it feit volgende aantekening ÂŤ Memorie va n h e t n ie u w vendel va n d e guide va n J. Sebastiaen binnen Cappellen, de anno 1738.

Inden jaere ons Heeren seventhien hondert ende achtendertigh, soo heeft den dienenden deken Cornelius d e Beuckeleer doen maecken het n ie u w vendel me t consent van hooftman Adriaen De K le rck en ouderman Adriaen Dierckx, Jan de Mo o r coninck, Wille m de K le rck onderdeken ende ouderlinghen ende a lle d e confreers d e r se lve r guide : het we lck is ontfangen op den derden lu n y 1738 ende heeft daer voor betaelt de somme van twee en tseventigh guldens courant gelt volghens den b lyck ende quitantie va n voldoeninghe daer va n synde, wa e r vooren den voornoemden decken heeft ontfangen va n ieder guldebroeder de somme van eenen gulden en thien stuyvers to t eenenvijftigh toe in t ghetalle ende den overschot van de penninghen ghegheven aen oncost e n va n bouten ende h e t maecken va n d e n Coninck voghel en rechten va n de w i p waermede dese rekeninghe ten vollen is voldaen.

Actum 4 lu n y 1738. Âť We geven hier een opsomming van de vendeliers waarover gegevens bestaan 1660 S y mo n s Cornelis Jan 1684 Ja sp e rs Antoni Peter 1701 ja c o p s Adriaan (t 1742) 1748 K l o e c k Cornelius 1809 Ho e yke n s I. 1814 G e e rt s

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 9

Verdere namen zijn ons niet bekend. Het schijnt ons we l toe dat men vendelier bleef zolang men kon. Stippen we echter aan dat het vendel ook verpacht werd. Hierover een kleine aantekening 1814 G e e rt s.

Het vendel is verpacht dertig gulden in h o t (octob. ?) Geerts waer o p h y heeft gegeven sondag naer Capellen Ke rmis 2-21 in het jaer 1815 op rekening.

Betreffende de verpachting van het vendel vonden we meerdere teksten. O ve r wimpels o f cornetten echter konden we nergens een aantekening vinden.

Tamboers In 1646 werd de trommel helemaal in orde gebracht. Hierover volgend citaat 1646 I t e m noch soo brengt den rendant (Lucas Everaerts) noch voor soo vele hey hevet betaelt aen een n iu ve l op den trommel, de somme van 1 kg X st.

1647 I t e m noch soo brenget den rendant (Cornelis Wo u te rs) o ve r uitgeff de somme van twee gulden ende twee stuyvers vo r soo vele b y hevet betaelt aen eenen bandelier vorden tamboor met twee stocxkens o m inde prosessie t e gaen, d u s co mt a lh ie r y kg ende y st.

Item noch soo brenget den rendant (Cornelis Wo u te rs( vo e r utgeff de somme van vie r stuyvers ende dat voer soo vele b y hevet gegeven aen twee trommelstocken te doen draegen, dus comt alhier .

4 st.

De tamboer die de tro mme l pachtte moest zich e e rlijk gedragen, a ls hij ÂŤ syn t ro mme l n ie t behoorlyck sa l comen gade t e slaghen, d e schaede daer sal aan comen te geschieden, sa l wesen t o t den aannemer.

Als tamboers staan vermeld 1776 Co p p e n s Peter ÂŤ Peeter Coppens tamboer betaelt alle jaeren 19-8 Âť 1783 D e n y s Dirk 1802 D e Cro m Jan 1804 D e Cro m Joannes-Baptista 1814 N y s e n Geraard 1817 I e b e n s joannes-Baptist Hierna is verder niets meer bekend over trommelaars. I n onze jeugdjaren v6 6 r 1914 wa s Hu b e rt Van Uffe le n (Ba rt de Pegger) tamboer van de gilde. We herinneren ons nog zeer goed dat h ij ons 's morgens vroeg d ik wijls wa kke r trommelde. D i t wa s d a n vo o r h e t oproepen 10

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 10

van alle gildebroeders tot het bijwonen der « gulden mis » o f voor een of andere plechtigheid. Ove ra l wa a r e r aangetreden we rd vo o r h e t uitvoeren va n oude Kempische dansen wa s B a rt n a tu u rlijk va n d e partij. We zie n h e m zo nog gaan me t z ijn lange moustache i n d e wind. Als Bart de trommel afstond — in 1947 — ging ze over in handen van zoon Frans. Hij is nog a ltijd de tamboer van de huidige gilde.

Knapen Betreffende de Knapen konden we ma a r enkele namen achterhalen.

1742 D e Kle rck Adriaan 1776 S a n d e rs Peter 1778 S a n d e rs Mich ie l 1783 Wo u t e rs Peter 1802 P it o o rs Peter Jan 1803 C a l u y Cornelis 1816 M a e s Jacobus In onze p rille jaren kenden we als knaap P. Va n de L e u r (Peeke de Leur) een zeer bekend varkensslachter. Na hem kwa m J.B. Van Ve ithoven.

Vlaggedragers Dat wa s n a tu u rlijk de functie va n vendelier in vroegere jaren. W i j kenden in onze jeugd een zekere Toon K ru k. (Wa a rsch ijn lijk To o n Nagels). We hebben die nog vaak me t een zeer oud vaandel weten opstappen. Na Toon K ru k kwa m la a k Veresen en later Fon Eist die nu reeds enkele jaren overleden is. Fons was ook vaandrig te paard.

Word lid van de Cu ltu re le K rin g van Kapellen door storten van u w bijdragen op P.C,R. 1406.88 Culturele K rin g va n Kapellen Lid : 100 F — Steunend lid : 250 F - Ere-lid : 500 F o f meer

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 11

kinder beelden u i t m ij n

•

Uit nagelaten geschriften van wijle n Pol Beinaerdts

DE B O L HO E D V A N J A N S A US

Ian Saus was een volksjongen uit een arbeidersgezin, dat hokte in een der laatste huizen van het Essenhout, de specifieke dokwerkersstraat van vaar de eerste oorlog. I k ben we l verplicht daar de nadruk op te leggen, omdat inmiddels de aanblik va n bedoelde straat zo grondig werd veranderd, dal niemand er nog een buurt zou zoeken, waar arbeiders hun ellendig bestaan te slijten hebben. De tijden zijn veranderd, de huizen.. ,Deemoeder n van Ian Saus en de mijn e wa re n twee vriendinnen vo o r d e het leven, wa n t toen m i j n moeder a ls jo n g me isje b i j Peer-Oom, m e n weduwnaar geworden, t wa m inwonen o m zijn huishouden te beredsderen, e werd n die van Ian in hetzelfde huis aangenomen om 's zaterdags o mee t oe schuren e n schoon t e maken e n d a t h a d mi j n moeder zo kgeschikt. .

Beide jonge meisjes ontmoetten te gelegenertijd een jonge man en... de re st is d e eeuwige geschiedenis... Ze tro u wd e n e n kregen k in deren. Ian en ik werden niet op dezelfde dag geboren — het scheelde amper 14 dagen — en we zouden dus i n hetzelfde ja a r onze eerste kommunie doen. Dat was uitgerekend 1911. (In onze t ijd moesten we daar minstens 11 ja a r voor geworden zijn.) No g vo o r w i j enig besef hadden van ons eigen bestaan, maakten onze moeders reeds u it, dat we c p d ie « schoonste dag u it ons kinderleven » zouden « paren », wat betekende, dat we het feest samen zouden vieren, waarbij dan de kosten zo stilzwijgend als vanzelfsprekend gedragen werden door het gezin, dal zich het meest bemiddeld voelde.

12

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 12

Op die heuglijke dag zagen we er u it als iedere mannelijke kommunikant u it die t ijd : zwarte broek met halflange pijpen, zodat de kousebanden onzichtbaar bleven, en een ta me lijk nauwsluitend jasje, waaruit we zeker tegen het volgende ja a r reeds h a lf uitgegroeid zouden zijn. — Wa t w i l t ge, a ls d ie eerste kommunie v a lt o p een tijd stip , waarop ge duchtig u it de kluiten begint te wassen. — Samen met de stijve, platte halsboord, versierd me t een grote, brede, zwa rte strik, was er dan nog het grootste pronkstuk van heel ons feestelijk plunje de bolhoed, kostprijs 3,60 Fr., een bedrag, waarover men in die t ijd zo maar niet overheen kon kijken. We stonden e r echter goed mee. We bekeken ons om beurten in de spiegel, lachten tegen ons eigen beeld en hadden pret aan mekaars nieuwe gezicht, wa n t de zwarte bol, die de h e lft van het voorhoofd wegsneed, maakte het overschot van ons snuitje precies dubbel zo breed. We zochten naar evenwicht voor het ongewoon hoofddeksel, dat de neiging vertoonde o m achter in de nek te gaan hokken o f naar vo o r te duiken en daardoor het u itzich t te beletten, iets wa a r we l we l een beetje beducht vo o r waren. Die b o lhoed we rd alleen op de dag van de eerste kommunie gedragen. Geen jongen, die e r ooit zou aan denken hem later nog eens op te zetten.

Dat « juweel » wa s dan o o k bestemd o m t a l va n kommuniekantenhoofden te sieren. He t deed gewoonlijk de ronde van heel de fa milie en we rd b ijwijle n o o k nog uitgeleend aan buren e n bekenden, d ie zulk « hondenkot » zoals h e t d in g i n de wandeling we rd genoemd, vandoen hadden. Ik weet nu niet of de hoed van Ian Saus tot de laatste kategorie behoorde, maar dat h ij n ie t a l te best op zijn hoofd paste, moet in ieder geval waar geweest zijn. E r ko mt ook nog b ij, dat Ian zelf n ie t helemaal zonder schuld wa s vo o r het naderend drama. E r zou niets gebeurd zijn , had h ij het alleen maar b ij het in de spiegel kijken gelaten, maar h ij kreeg de eigenaardige inval met de hoed op het hoofd een toertje door onze t u in te maken, wa a r de open waterput hem aantrok. I a n wa s groot genoeg o m o ve r de ra n d va n de b a kstenen p u tku ip t e kijke n , a l moest h ij d a n o o k een beetje moeite doen en zich rekken, o m zijn spiegelbeeld in alle gaafheid te ontdekken. En gaaf moet dat beeld we l geweest zijn, wa n t het diepstaande water werd nooit door de win d beroerd ; alleen de putemmer aan de lange ketting vermocht het een storm te veroorzaken daar in de diepte.

Ian Saus had ook zo'n bornput thuis en wild e nu we llich t een vergelijkin g maken in zake afmetingen. Of heeft de gladde spiegel hem verleid zichzelf te wille n zien met hoed en al ? I k geloof wel, dat h ij een tijd lang zich in dat onbestendig beeld kan vermeid hebben, maar plots hoorden we buiten een hartverscheurend gehuil opgaan en we zagen Ian naar binnen stormen me t de éne onveranderlijke kre e t : « Mijn hoed ! Mijn hoed !

De grote mensen merkten wel, dat Ian geen hoed meer op had, maar 13

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 13

toch moesten ze nog vragen : « Wat is e r met u w hoed ? » En tussen zijn toenemend snikken in, vulde Ian aan : « In de put ! » Met een heel onkristelijk woord, dat absoluut niet paste b ij een eerste-kommuniefeest, vloog vader op, recht naar de put. A lle feestelingen vlogen hem achterna alsof er buiten iets moois te zien was.

En,.. er was iets moois te zien De hoed van Ian lag rustig op het water, de kop omhoog, de rand plat op h e t spiegelend vla k. Me t ons a lle n hingen we o ve r de putrand.

Onze koppen vonden hun evenbeeld op de diepe spiegel en omkransten de hoed van Ian. We keken in de diepte... en zwegen...

Vader bedacht zich even... « Korn, allen weg van de put !

Iedereen gehoorzaamde. We stonden op eerbiedige afstand, want vader kon zeer zenuwachtig en gejaagd zijn , a ls h ij meende handelend te moeten optreden. Hij nam de emmer met de lange ketting en niet tot de kommunikanten d i e waren nog te klein — maar tot de grote mensen zei h ij : « I k ga hem trachten te scheppen ». Vader keerde de emmer om, hield de onderkant stevig vast en in dezelfde hand het u iteinde va n de ketting. H i j rich tte d e e mme r zo, d a t h ij terecht zou komen naast de hoed, die heel stil scheen te liggen, alsof h ij wachtte om zich t e laten pakken. « Plof » De ledige e mme r k wa m ergens terecht, maar beslist niet op de plaats, d ie vader zich had ingedacht.

De slag van de neerploffende emmer had de rust van de waterspiegel zo prettig verstoord, dat een kineast enkele tientallen jaren later met dergelijke opnamen een hele st o rm had kunnen ensceneren. E n de hoed, die daar een tijd als dood in de put had gelegen, begon te leven, te lachen, te dansen en p re t te maken, t e rwijl mijn vader zichtbaar van streek de emmer ophaalde, n ijd ig het wa te r in de put bekeek en zegde, dat er nu toch moest gewacht worden tot de hoed stil lag.

Ian en i k gingen we e r kijke n , een beetje schuchter e n voorzichtig, omdat we de stand van de prikkelbaarheidsbarometer bij vader duidelijk aanvoelden. We zagen in ieder geval hoe h ij me t gespannen aandacht emmer en ketting opnieuw in de rechterhand klemde, we e r de neerstortende emmer een richting poogde de geven. De weg naar de hel is met goede bedoelingen geplaveid ; de weg naar de bolhoed van Ian Saus was niet zo lang, ma a r de dartele golfjes van het wiegende water, die maar op een emmertje wachtten, o m hun stilleven even te mogen onderbreken, vergde va n d e va d e rlijke zenuwen me e r d a n iemand kon vermoeden.

Maar de man met de emmer zou de strijd niet opgeven Veiligheidshalve lie t iedereen hem alleen b ij de putkuip. Moeder nam ons twee bij de hand : we moesten vader maar laten doen. Ze beloofde Jan zelfs een nieuwe hoed als ' t nodig zou zijn. Ze moet e r zich dus

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 14

stellig van overtuigd gehouden hebben, dat vader het zaakje we l degelijk zou kunnen opknappen, want drie fra n k zestig méér uitgeven dan te verantwoorden was, d a a r draaide moeder de centen drieënzestig maal voor om.

Herhaalde malen plofte de emmer naar beneden — zonder resultaat.

Dan opeens hoorden we als van uit de diepte de lang verwachte woorden opstijgen : « 'k Heb hem ! » De beide kommunikanten lieten moeder in de steek, hupten naar de waterput o m de triomfantelijke ve rrijzenis me t eigen ogen te aanschouwen. I n mijn uitbundige b lijh e id voor de terugkeer van de verloren zoon, stootte i k tegen vaders a rm en... Veiligheidshalve zijn we gaan lopen Jan en ik, t e rwijl een hele paternoster « zware schietgebeden » o n s achterna galmden. Daarna werd het stil. Niemand zei een woord. Van op afstand zagen we de « operatie hoed » verder gaan en hoorden we telkens het geluid van de neerploffende emmer... En onverwachts is de bolhoed bovengekomen. « Hie r », zei vader en legde het natte tu ig op het deksel van de regenbak. Jan keek naar zijn hoed en zei niets ; ik evenmin. Iedereen ging terug naar binnen. De bolhoed b le e f eenzaam achter en deed langzaam afstand va n h e t water, d a t h ij i n de wa te rp u t had opgeslorpt...

Moeder diende we e r op.

We aten wat we eten konden ! 't Was immers eerste-kommuniefeest Als we 's namiddags naar 't lo f gingen, had Ian zijn hoed weer op. O f die dan al helemaal droog was... ?

Werp u w oude voorwerpen niet weg. Schenk ze ons.

Wij bewaren ze vo o r het nageslacht.

Telef oneer : 64.42.04 - 64.43.92.

Alles is we lko m

15

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 15

aarsnip e r s K A L E I DO S K O O P V A N ME NS E N E N DI NG E N UI T DE EERSTE H E L M ' V A N DE X X e E E UW 1900

Wereldtentoonstelling t e P a rijs o p h e t Champs-de-Mars. O p d e drempel van de 20e eeuw voelt men aan dat onze eeuw een mijlpaal zal worden in de geschiedenis der wetenschappen. A ls pronkstuk exposeert men dan o o k een reusachtige dynamo va n 10 m doorsnede met een vermogen van 5 000 pk. Aan het succes van de Eiffeltoren, voltooid vo o r de tentoonstelling van 1889, va lt echter niet te tornen.

De Boksersopstand in China brengt hevige beroering i n heel de wereld. De « witte duivels » ageren woest tegen de buitenlandse inmenging die a l jaren duurt, en hebben het vooral gemunt op de vreemdelingen en de Chinese christenen. Peking wo rd t finaal geplunderd.

Internationale troepen onderdrukken h e t o p ro e r e n d e Chinese regering wo rd t verplicht de schuldigen te straffen en moet 2 miljoen gouden francs betalen als schadevergoeding.

De eerste stap voor een Chinese republiek is echter gezet.

Te Rome gaat de première va n de opera La Tosca van Giacomo Puccini.

Ferd. Zeppelin maakt te Friederichshafen een eerste vlucht met zijn bestuurbare stijve ballon, de L Z I. Parijs huldigt zijn metro in, van Porte Ma illo t tot Vincennes, en in Amsterdam wo rd t de eerste electrische tra mlijn van Nederland in gebruik genomen.

De Italiaanse koning Umberto I wo rd t te Monza door de anarchist Bresci doodgeschoten.

Te Munchen h u wt Prins A lb e rt van België me t prinses Elisabeth van Beieren.

Oscar Wilde, b ijn a vergeten en nagenoeg door iedereen verlaten, sterft te Parijs.

Hij schreef in 1891 de roman « Het portret van Dorian Gray » en in 1898 het toneelstuk « Lady Windermere's waaier ».

In Brussel wo rd t de orde van Leopold I I ingesteld.

Herman Heyermans sch rijf t « Op hoop va n zegen e n de jonge Weense_zenuwarts Siegmund Freud « Uitleg der dromen ».

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 16

• B o rd e t en Gengou beschrijven vo o r het eerst de bacterie va n de kinkhoest.

• O n d e r leiding va n Ma ria Belpaire versmelten « Het Be lfo rt » e n Albertingk Th yms « Dietsche Warande » tot het tijdschrift « Dietse Warande en Belfort », • D o o d van Friedrich Nietzsche. Hij was reeds e lf jaar beroofd van zijn geestelijke vermogens. « Hard zijn de scheppenden... ». « Geheel h a r d i s a lle e n h e t edelste...

1901

• O p 1 januari 1901 begint de twintigste eeuw van onze tijdrekening !

• D e Belgische mijningenieur André Dumont ontdekt in Belgisch Limburg bij As een eerste kolenlaag op 541 m diepte.

• H u b e r t Cecil Booth krijg t het patent op zijn uitgevonden vacuum cleaner, de stofzuiger.

• D e Amerikaanse president Wi l l i a m Ma cK in le y wo rd t d o o r een Pools anarchist d o d e lijk gewond o p 6 september e n ste rft a ch t dagen later. Theodoor Roosevelt vo lg t h e m o p a ls president t o t 1909.

• M a r c o n i doet zijn eerste draadloze uitzending tussen Engeland en Amerika.

• Fo rd e , Du tto n en Bruce ontdekken de ve rwe kke r va n d e slaapziekte.

• D e Duitse professor Berson bereikt met zijn vrije ballon « Preusse een hoogte van 10.500 m.

• D e okapi, een nogal eenzelvig levend schemeringsdier u it de regenwouden van de stroomgebieden van de I t u ri en de Semlika, wo rd t gedetermineerd als een nieuwe soort, behorende to t de groep va n de giraffen.

• D o o d van He n ri de Toulouse Lautrec ( 1864) te Ma lro mé in het kasteel van zijn moeder. Deze kreupele dwerg, te lg van een d e r oudste e n beroemdste geslachten va n Fra n krijk wa s een begenadigd kunstenaar met verfijnde smaak en grote eruditie.

Verslaafd aan Montmartre's nachtleven en, in de laatste jaren, ondermijnd door overdadig drankmisbruik, bleef h ij een onvermoeid zoeker naar nieuwe wegen in de kunst. Do o r zijn schilderijen, l i tho's en affichen maakte h ij de Mo u lin Rouge onsterfelijk, en vereeuwigde o.a. de gratie van Jane A vril, de dansers van de quadrille, La Goulue en Valetin.

• P e t e r Benoit o ve rlijd t te Antwerpen.

Door zijn geniaal temperament droeg h ij veel b ij t o t het Vlaams nationaal bewustzijn en de o n twikke lin g van de Vlaamse muziek.

Zijn zeer bekende Rubenscantate dateert van 1877.

17

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 17

Jan Blocloc volgt hem op als directeur van het Antwerpse Conservatorium.

• D e eerste Nobelprijzen wo rd e n toegekend, o.a. aan Röntgen, d e Duitse natuurkundige.

1902

• T e Monte Ca rlo wo rd t vo o r de eerste ma a l een we g me t asfalt bestreken. He t i s een u itvin d in g va n d e Zwitse rse d o kte r Ern .

Guglielminetti.

• I n de Opéra Comique t e Pa rijs gaat de première va n d e opera « Pelléas en Mélisande » van Claude Debussy.

• H e t Engels electrische spoorwegnet wo rd t ingehuldigd.

• I n België wo rd t de Braille-liga gesticht.

T er z al i ger gedac hteni s V A N M I , j1 5 1 , 1 , v a nh kde br a nd

M A R I A 'S tISER s lac ht of f er r am p ON' el k omen aan eenen p r a a l w a g e n v a n d e n lic ht s r oet d i e de s t r at en v an A n t w e r p e n d o o r k r u i s t e op f 5 A u g u s t i ,O. L. V . Hem el v aar t 1 9 0 2 .

De anarchist Genaro Rubino doet c-,en mislu kte aanslag o p Leopold l i t e Brussel.

Grote opschudding in het Antwerpse.

Tij dens de lichtstoet die op O.H. Hemelvaart door de straten van Antwerpen tre kt va t een praalwagen vu u r. Ma ria 's Heeren een 18

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 18

achttienjarig meisje, sterft 's anderendaags aan haar verwondingen.

De begrafenis wo rd t door duizenden bijgewoond.

• D e Nobelprijswinnaar K a rl Landsteiner onderscheidt v ie r bloedgroepen.

1903 • H e t Servisch vorstenpaar Alexander I en koningin Braga wo rd e n vermoord b ij een milita ire opstand te Belgrado.

• V e rze n d in g van het eerste telegrafisch b e rich t tussen de Engelse koning Edward V II en president Roosevelt. * E e rst e u itre ikin g va n d e P rix Goncourt, d o o r testamentaire b e schikking van de schrijvers Jules en Edmond de Goncourt.

• T e Parijs vertrekt de eerste ronde van Fra n krijk.

Maurice Garin wordt eindoverwinnaar na nachtelijke ritten wegens gevaar va n molestaties. D e 2 428 k m we rd e n afgelegd i n v i j f etappen.

• H e n r y Ford verkoopt zijn eerste « Ford » in Amerika.

• P i e rre en Marie Curie ontvangen de Nobelprijs voor de ontdekking van het radium.

• P i u s X wo rd t tot paus gekozen.

• D e Nederlandse natuurkundige Wille m Einthoven vin d t de snaargalvanometer uit, waaruit later de electro-cardiografie is ontstaan.

• D o o d van Paul Gaugin, baanbreker van de moderne kunst en voortrekker van het expressionisme, dat pas na de eerste wereldoorlog zou doorbreken. Do o r zijn p rimit ie f exotisme wees h ij reeds de weg naar de abstracte kunst.

Stijn Streuvels sch rijf t « Langs de wegen » e n Cyrie l Buysse h e t toneelstuk « Het Gezin van Pamel ».

Op 17 december doen Orville en Wilb u r Wright, fietsmonteurs u it Dayton, hun eerste historische vlu ch t me t een motorvliegtuig, t e Kitty Hawk. Orville legt b ij zijn eerste vlucht 36 m af in 12 seconden. Zijn vierde vlucht is de meest succesvolle : 258 m in 59 sec.

De « Flyer » was een grote tweedekker in hout, bamboe en linnen.

• D o o d van Nicolaas Beets. Zijn « Camera Obscura » we rd vertaald in alle Europese talen.

• O m d a t het Engelse Lagerhuis weigert te debatteren over het vrouwenkiesrecht, wo rd t e r prompt een milita n te vrouwenorganisatie gesticht : de suffragettes.

1904

• I n de Scala t e Mila a n gaat de première va n Madame Butterfly van Giacomo Puccini.

• T e Antwerpen wo rd t de firma Gevaert en C' gesticht.

19

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 19

* J a n Olieslagers bereikt te Oostende 109 k m per u u r op een 7 p k moto. * I n Engeland verlaat de eerste Rollc-Royce de fabriek.

• D o o d van August Snieders, vo lkssch rijve r en hoofdopsteller van het Handelsblad.

• F r a n k r i j k en Engeland sluiten een Entente Cordiale, om de koloniale geschillen op te lossen. * I n het Weerdingerveen, in de Nederlandse provincie Drente, wo rden twee veenlijken gevonden. Deze lugubere vondst — stille getuigen van de mensenoffers u it het ijze rtijd p e rk — is niet de eerste van die aard. In Nederland alleen werden er 48 veenlijken ontdekt, in Denemarken 166, in Sle e swijk Holstein 69, i n Hamburg 5 e n 141 in Nedersaksen en Bremen, Alh o e we l 2000 ja a r oud zijn de lichamen b e t re kke lijk g o e d geconserveerd d o o r d e chemische werking van het veenwater.

• D o o d van Anton Tsjechov.

1905

• B lo e d ig e zondag te St Petersburg als begin van de Russische opstand. Bilan : 1000 doden en 2000 gewonden. * I n Wenen gaat de première va n de Lustige Weduwe va n Franz Lehar.

• M u i t e r i j van de matrozen op de Russische kru ise r « Potemkin » te Odessa.

• D e gebroeders Wrig h t doen n u een gesloten vlu ch t per vliegtuig.

Ze leggen 39 km af in 38 min. 13 sec.

• S ch a u d in n ontdekt de bleke verschrikking : de ve rwe kke r van de syphillis, • E rn e s t Claes sch rijf t « De Wit t e », i n boekvorm gepubliceerd in 1920. In 1941 zal de 50e druk verschijnen.

• R o b e rt Koch krijg t de Nobelprijs vo o r geneeskunde.

In 1882 ontdekte h ij de tuberkelbacil en later de verwekker van de cholera en de slaapziekte. Na Pasteur is h ij de grondlegger van de bacteriologie en de belangrijkste pionier van deze wetenschap.

• A l b e r t Schweitzer neemt ontslag als docent van het S t Thomasstift te Straatsburg om als zendelingenarts naar Frans Equatoriaal Afrika te vertrekken.

• A l b e r t Einstein o n twikke lt zijn « Bijzondere Relativiteitstheorie ».

• P re miè re van de opera « Salome » van Richard Strauss te Dresden.

• Japanse successen in de Russisch-Japanse oorlog verrassen de openbare opinie. De onafgebroken reeks milita ire nederlagen van Rusland zijn alleszins een stimulans voor het ontwakend Azië.

20

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 20

1906

• A a rd b e vin g e n enorme b ra n d verwoesten San Francisco. I n d e aardkorst ontstaat een grote breuk van Californië to t in Mexico.

28 000 huizen storten in en 250 000 mensen zijn dakloos. E r zijn 390 doden.

• D e No o r Road Amundsen, vertrokken in ju n i 1903 me t de G ji5a, een omgebouwde haringkotter, overwinterde driemaal, om tenslotte in 1906, langs de Beringstraat de Grote Oceaan te bereiken.

Hij was de eerste en de enige die, met eigen schip, de noordwestelijke doorvaart volledig heeft kunnen realiseren.

• On d e rg a n g va n het Belgisch schoolschip « De Smet de Naeyer in de golf van Gasconje.

• P a u l Cézanne 1 8 3 9 ) o ve rlijd t t e Aix-en-Provence, v o o r ve le n onbekend e n d o o r anderen bespot. De ze autodidact wo rd t b e schouwd als de vader van het kubisme. H i j is bekend vo o r zijn stadszichten, genrestukken en stillevens.

• D r August Vermeylen sch rijft zijn « Ahasverus o f de wandelende jood ».

• T e Brussel wo rd t d e Belgische b ilja rtb o n d vo o r liefhebbers gesticht.

• E e n tifoon te Hong-Kong eist 10 000 doden.

• Wa sse rma n maakt zijn serum-diagnose van de syphillis bekend.

• P i e rre Curie ko mt te Parijs onder een paardespan terecht en wo rd t vertrappeld.

Zijn vrouw, Ma rie Curie, krijg t de taak van haar man toegewezen en bekomt het eerste vro u we lijke professoraat in Fra n krijk.

1907

• T e Antwerpen wo rd t het n ie u w gebouw va n de Vlaamse Opera ingehuldigd.

• P a u l Cornu vo e rt de eerste v rije vlu ch t u it me t een hefschroefvliegtuig te Lisieux.

Stijn Streuvels sch rijf t « De Vlaschaard » en Ma u rits Sabbe « De filosoof van 't Sashuis ».

• R . Kipling, een A n g l o I n dHij i ë is r , het k meest r i j gbekend t voor zijn jungleverhalen en zijn soldatend balladen. e N o b e l p r i 1908 j s v o o r •l B eelg iët neemt over. t ede Kongo-Vrijstaat r *k E eun aardbeving in Calabrib en Sicilië eist 150 000 doden. n d e . * O p 24 januari sticht Robert Baden Powell de « Boy-scouts ».

21

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 21

• D e grootst gekende meteoor ( ± 180 ton) ko mt neer in het Siberisch oerwoud. * D e Franse tekenaar Emile Cohl vertoont de eerste tekenfilm « Fantasmagorie » in het Theatre de Gymnase te Parijs. * W i l l i a m C. Durant sticht de General Motors C'.

• L e o p o ld II legt de eerste steen van de basiliek van Koekelberg. (De inwijding zal gebeuren op 14 oktober 1951.)

• O p 1.10 stelt Henry Ford zijn eerste auto model T voor in Amerika.

Dertien ja a r later zouden er reeds 5 miljoen verkocht zijn.

• W i l b u r Wrig h t w i n t d e Mich e lin p rijs (2 0 000 f r ) v o o r gesloten vlucht van 124 km in 2 u 20 min. boven Le Mans.

• I n Parijs wo rd t de opera Boris Goudonov van Moussorgsky opgevoerd als opening van het eerste Russische operaseizoen.

• G ilb e rt h Keith Chesterton sch rijft zijn « Orthodoxy ».

• D e Belg Cyrie l Van Hauwaert win t Milaan-San Remo me t 17 min. voorsprong. E r waren 16 deelnemers en Cyrie l ontvangt een p rijs van 9 000 fr., een klein fo rtu in in die tijd .

1909

• O p 6 april plant Peary de Amerikaanse vlag op de noordpool.

• P ica sso verkoopt zijn eerste kubistische sch ild e rij i n h e t Parijse Montmartre. De sch rijve r Ma x Jacob la a t h e t wo o rd o kubus vallen. Vandaar « kubisme ».

• D e Russische balletdanser Nijin sky oogst een overdonderend succes met zijn « pas de trois » in het Chatelet te Parijs.

• S t ich t in g van het Futurisme, dat de machine en de snelheid ve rheerlijkt. (Emilio Ma rin e tti in Italië).

• D e Franse luchtvaarpionier Blériot steekt, per vliegtuig, het kanaal over, van Calais naar Dover.

Hij vliegt, zonder kompas, de 40 k m in 37 min., me t een 3 cyl.

25 pk. « Engeland is geen eiland meer ».

• H e t Amerikaans leger koopt een eerste vliegtuig van de gebroeders Wright, voor 30 000 dollars.

• I n België wo rd t de wet op de persoonlijke dienstplicht van kracht.

De toting behoort tot het verleden.

• T a f t wo rd t Amerikaanse president. Hij za l het b lijve n to t 1913.

• V o r m i n g van de Zuid-Afrikaanse Unie.

• H e rma n Te irlin ck sch rijft « Het ivoren aapje ».

• H e n r i Bessard maakte de eerste foto vanuit een vliegtuig, boven de vlakte van Mourmelon in Fra n krijk.

• S t ich t in g van de Anglo-Persian O il C'.

• P a u l Ehrlich, grondlegger van de chemotherapie, vin d t het salvarsan uit.

22

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 22

* O p 17 december : overlijden van Leopold Drie dagen later legt Alb e rt I de grondwettelijke eed af.

1910

• Re vo lu t ie in Mexico.

• I n Parijs opent de « Vélodrome d i - I j (Gesloopt ver » in. 1959.)

• D o o d van Tolstoï, auteur van o.a. « Oorlog en Vrede ». H i j we rd 82 jaar.

• N a a r aanleiding van de moord door de Engelse dokter Grippen op zijn vrouw, wo rd t het eerste politiebericht door radio verzonden.

Dr Crippen, d ie met zijn geliefde Ethel De Neve naar Quebec was gevlucht, wo rd t bij aankomst gearresteerd.

• W a s s i l i Kandinsky (1866-1945) schildert het eerste abstracte schilderij.

• D o o d van He n ri Rousseau, bijgenaamd « le douanier ». Frans p rimitivist.

• I g o r Stravinsky componeert, speciaal voor het te Parijs opgerichte Russische ballet, de « Vuurvogel ».

• D o o d van Ma rc Twain (' 1835) auteur van To m Sawyer en Huckleberry Finn.

• D o o d van O'Henry, grootmeester van het ko rt verhaal.

UITSLAG V A N DE WEDSTRIJD ROEP- OF TOENAMEN Wij publiceerden in ons vorig nummer een lijstje met dertig toenamen van jongens d ie , 5 5 ja a r geleden ('t Ratteke) in de klas zaten. , b i j h oinzender De o f d ovan n het d egrootste r w i j aantal z overeenkomstige familienamen, beloofden we een prijs. Toen we een lijstje binnenkregen met 18 juiste e r oplossingen S p r dachten a n wegechte dat de winnaar gekend was. Wi j rekenden echter buiten de waard. Tist Plompen stuurde 27 juiste fa milie r s namen binnen Hij we rd dus de eigenaar van het geschiedenisboek, alhoewel h ij het zichzelf mo e ilijk ko n vergeven d a t h ij d e d rie ontbrekende namen niet gevonden had.

Graag voegen wij hieraan toe dat h ij ons, op zijn beurt, bedacht met een enig document over het « Blauw h o f » en een bidprentje van de jongste gesneuvelde Kapellenaar, Georges Spellier (" 24 a p ril 1898 t Ramscapelle, einde oktober 1914). Hie rvo o r onze beste dank !

Cor van den Hoek 23

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 23

DE PEST A l laat de Zwarte Dood ens momenteel koud, we zouden er danig de pest aan krijgen moest ze nog eens met haar scepter gaan zwaaien.

Alleen a l in Europa stierven in totaal een slordige 30 miljoen mensen aan deze ziekte. De epidemie van 1346-1350 reduceerde de bevolking tot op de helft en minder. In 1664 werd 1/6 van het aantal Londenaars weggemaaid.

In onze streken zijn 1623, 1631, 1656 zwarte data. Van de 350 Kapellenaars stierven e r 70.

Het voorspel wa s onveranderlijk een rattenepidemie. Deze schuwe knaagdieren kwamen nu u it riolen, kelders en zolders om in het daglicht te sterven. De bevolking kon niets anders doen dan de gezwollen kadavers verzamelen en verbranden, hopend t e g e n beter weten in — dat het daarbij zou blijven. Maar spoedig bleek het, dat het doek voor de grote tragedie was opgegaan. Weldra werden de eerste ziektegevallen gemeld.

Het begon me t koorts, hoofd- en lendepijn, wa a rb ij d e vloolebeten maar bijkomstig leken. De lympheklieren van hats, oksel en lies zwollen op. De zieken waren erg angstig en vaak ve rwa rd van geest. Na korte tijd barstten de pestbuilen open tot etterende wonden. De meeste patiënten stierven na 3 t o t 6 dagen. Hu n lichaam vertoonde zwarte vlekken...

Het getamp van de doodsklokken was niet meer uit de lucht.

De « haestighe sieckte » was haar we rk begonnen.

De eerste slachtoffers kregen nog een regelmatige begrafenis, ma a r weldra was het temponiet meer bij te houden. Dodenkarren dokkerden door de straten en stopten voor de huizen wa a r een bussel stro was neergezet om de lijke n op te halen. Dan ging de tocht naar het ke rkhof waar een massagraf wachtte.

De Zwa rte Dood sloeg g rimmig toe me t een wispelturigheid d ie de mensen wanhopig maakten.

In elk buis lagen zieken, stervenden, doden. Handel en economie vie len stil. De velden werden niet meer bewerkt. Over de steden en dorpen dreef de walgelijke, zoete geur van lijke n in ontbinding. De stank van de dood.

Plunderaars drongen uitgestorven huizen binnen op zoek naar kostbaarheden en kleren. Ze bekochten het, op hun beurt, met de dood.

De mensen vermeden a lle bijeenkomsten, zonderden zich a f in d e vergeefse hoop aan de pest te ontsnappen. He le gezinnen, soms o p enkele leden na, werden uitgeroeid. Nie t zelden bezweken de dodendragers ze lf op hun lugubere tocht naar de begraafplaats, zodat het paard, met de kar, alleen doorstapte en zonder begeleiders op het kerkhof aankwam.

24

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 24

Een ongelijke strijd De radeloze bevolking bestormde d e heilige Rochus (e n Adrianus) met h u n gebeden o m h u lp o f... g in g zich i n zedeloze excessen t e buiten.

Alle maskers vielen af, zoals altijd, wanneer de mens massaal wo rd t geconfronteerd met zijn aartsvijand, de dood. Pas als men b ijn a iets verloren heeft, vo e lt me n hoezeer me n e r aan gehecht is. E n me n besefte dat men wild e leven.

De chirurgijnen stonden v rijwe l machteloos. Ze dos ten zich u it me t potsierlijke o f afstotende maskers o m de pest a f te schrikken en o m zichzelf te beveiligen. Voorts beperkten ze zich — wille n s nillens — tot het snijden van de pestbuilen en het aftappen van « vuil bloed ».

Soms zakte de koorts na de tiende dag, en dan was er weer hoop, tenminste als het hart van de patient het niet lie t afweten.

De meest fantastische recepten kwa me n i n omloop. I n h e t a rch ie f van Broechem werd zo'n behoedmiddel tegen de pest gevonden, daterend van 1630.

Het bestond u it de wortels van Bevemel o f Pimpernel, k w i k in een leren buisje, zaad van Madagascar. De drie « speciën » moesten op het hart gedragen worden. Het hielp uitstekend, zolang er geen vlooien in de buurt waren. De besmetting van de builenpest, van mens tot mens namelijk, is practisch n ih il, a l lie p het sterftecijfer b ij een epidemie op van 25 to t 90 ')/0. De longpest daarentegen is uiterst besmettelijk.

Na maximaal 48 uren maakte ze een einde aan het leven van de hoestende lij der.

In een longpestepidemie lag het sterftecijfer tussen 80 en 100 0/.

Henri Simon sneed een enig straatnaambord vo o r de weg waarlangs eens de pestlijders u it Ekeren naar Kapellen werden gedragen, o m daar, ve r buiten de agglomeratie te worden begraven : de Pestweg, de huidige verbinding va n d e Fortsesteenweg me t d e Heidestraat, n u Helmstraat genoemd. Twee dodendragers, weggedoken in brede kapmantels, zeulen doodvermoeid verder met de draagbaar, waarop hun lugubere last. Ergens ten westen van de huidige spoorbaan kregen de slachtoffers een anoniem graf...

Soms loste de Zwarte Dood even zijn knellende greep, o m dan we e r hard toe te slaan. Slechts heel langzaam nam de epidemie af.

Als d e st o rm e in d e lijk wa s uitgeluwd, herademde • men a ls i n een nieuwe lente. Me n maakte het bilan van de doden, a l was het soms gemakkelijker de overlevenden te tellen.

Vele huizen stonden leeg, d e boerderijen kwa me n handen t e ko rt , wezen moesten een onderdak krijgen. Heel traag kwa m het gewone leven terug op gang.

De Zwarte Dood sloeg littekens voor jaren...

25

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 25

Ratten Pas in 1894 ontdekten Kitasato en Yersin de pestbacterie, de pasteurella pestis. Ze bleek staafvormig en kleurde aan de polen b ij toevoeging van anilinekleurstoffen. He t stond va st d a t de rattevlo, Yenopsylla cheopis, de ziekte overbracht van de ra t op de mens.

Het bloed va n de pestzieke ra t we me lt n a me lijk va n pestbacterien en in de maag van de vlo vermenigvuldigen ze zich in een geweldig tempo.

Als d e ratten stierven, moesten de vlooien een n ie u w onderkomen zoeken en vermits de ratten zich liefst ophouden in de nabijheid van de mens, lag het voor de hand dat die het volgende slachtoffer werd.

Elke beet van de vlot was een naamkaartje van de Zwarte Dood.

Met ontzetting constateerde men, d a t e r zoveel ratten a ls mensen bestonden.

In de duistere in timite it van riolen en vuilnisbelten leefde een vijfd e kolonne, vastbesloten de wereld te veroveren !

Afkomstig u it het Verre Oosten overrompelden zij, i n een min imu m van t ijd Europa, me t a l de gevolgen van dien. Een eeuw later zaten zij a l in Amerika. Overal waar er mensen zijn, zijn ze te vinden, knagend, vernielend, rusteloos op zoek naar voedsel.

Een rat eet 50 g per dag en bezoedelt dan minstens 300 g. In India gaat de h e lf t va n de levensmiddelenproductie verloren d o o r h u n vo o rtdurende acties. Ratten z ijn scherpzinnig, st e rk e n passen zich u it stekend aan aan ieder milie u . He t zijn bovendien onvermoeide re izigers.

Vooral zorgen ze vo o r het voortbestaan va n h u n ras. Hu n vru ch tbaarheid is spreekwoordelijk : een vie rta l worpen p e r ja a r me t e lk tien ratjes. De dracht d u u rt slechts d rie weken. Ge lu kkig leven de ratten slechts gemiddeld zes maanden, ma a r dat is lang genoeg o m heel wa t onheil te stichten.

Men begon eerst een verspreide aanval met klemmen, katten, honden en vooral met vergif.

De zwarte ra t kreeg het erg te verduren. Zij we rd meedogenloos ve rdreven u it stallingen e n schuren, e n h u n aantal ve rmin d e rt vo o rtdurend.

Maar de bruine rioolratten, dubbel zo groot en uitstekende zwemmers zijn veel taaier en intelligenter. Het bleek spoedig dat katten en honden meer om hun rust geven dan o m hun reputatie als rattevangers.

De bruine ratten leerden vlu g de klemmen te o n twijke n en het ve rgiftige voedsel raakten ze n ie t me e r aan. A ile e n d e domste e n d e zwakste kwamen om.

Toen ook de roofvogels practisch werden uitgeroeid moest men weldra het h o o fd bieden aan een selektie va n n o g sterkere e n slimme re ratten.

26

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 26

Dat ze gebruikt worden vo o r alle soorten proeven en dat ze u it ve rkozen werden als eerste cosmonauten is een onmiskenbare hulde aan de kracht van hun ras.

Men trekt grote kredieten uit om de verdelging op grote schaal te doen slagen. Men gebruikt produkten o m ze steriel te maken en vooral de antibloedstollingsmiddelen schijnen succesvol te zijn.

Als ze d it laatste lokaas binnen krijgen, wo rd t hun bloed zo verdund dat zelfs de kleinste schram dodelijk wordt.

Floe slim ze ook zijn, de ratten kunnen het verband niet leggen tussen het dagen voordien gebruikte voedsel en de plotse hevige bloedingen.

Het zijn in letterlijke zin bloeders geworden...

Maar de strijd gaat voort.

Alleen door een gecoรถrdineerde en voortdurende inspanning, me t alle beschikbare middelen, d o o r intensieve o p ru imin g van de vu iln isb e lten, maakt de mens een kans o m de schakel te verbreken, d ie hem bindt met de verschrikking van de Zwarte Dood !

M.

27

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 27

De Culturele Kring van Kapellen nodigt uit...

4egroteTENTOONSTELLING KAPELLEN-kermis in de feestzaal der Gemeentelijke Jongensschool Hoevensebaan 12 DENKEND A A N DE POLDER...

1. k le u rig e e vo ca tie v a n o u d e e n ve rd we n e n p o ld e rgemeenten ! Ee n fascinerend beeld va n h e t vroegere gemeenschapsleven ! Ons oude erfdeel herleeft in foto's, vaandels, kaarten, voorwerpen, reconstructie va n « de woonkamer toen... », enz.

2. te n to o n ste llin g van werken van oude Kapelse meesters De Beuckelaer P r o o s t B e c q u a e r t B e n d e r Geelhand en...

3. a l s grote primeur : ALFRED OST. Een twintigtal werken van deze grote kunstenaar uit het privébezit van de fa milie Picqueur 4. g ro t e jeugdprijskamp me t vele, prachtige prijzen.

DENKEND A A N DE POLDER... een realisatie van de Culturele Kring van Kapellen afdelingen : heemkunde - plastische kunsten - Focidac niet medewerking van het gemeentebestuur bloemstukken : René Plompen - Kapellen zaterdag 29 ju li van 16 u. to t 22 u. zondag 30 ju li van 10 u. to t 22 u. maandag 31 j u l i v an 17 u. t ot 22 u.

dinsdag 1 augustus van 17 u. tot 22 u.

Inkom vrij

Tijdens d e kermisdagen is e r ook een postzegeltentoonstelling in de gemeentelijke jongensschool.

De Culturele K rin g dankt het gemeentebestuur vo o r haar bereidwillige medewerking.

't Bruggeske - 4e jaargang - 1972 - nr. 1 - p 28

Dit Bruggeske kon tot stand komen mede dank zij de bereidwillige steun van : Burgemeester L. De Rooy, Kapellen Dhr. Theo Blankers, Kapellen Dr. D. De Cleene, Kapellen Dhr. Dingemans, Architect, Kapellen Foto Finishing Strecker, Ekeren Dhr. Goedertier Gustave, Kapellen Dhr. C. Haast, Kapellen IPPA Spaarkas Kolonel Commissaris, Kapellen Dhr. Louis Blankers, Kapellen Dhr. Lucas-V.d. Buick, Berchem Dhr. Mannaerts, Kapellen Juffr. Osterrieth M., Kapellen Dhr. Schevernels-Verfaillie, Kapellen Mevr. Schonkeren, Putte Kapellen Dhr. Theeuws Emiel, Kapellen (bos) Dhr. Teunis, Kapellen Dhr. Van Osta Leo, Antwerpen Kolonel Vilain, Kapellen Dr. C. Van de Perck, Kapellen Notaris Wuyts, Kapellen

AANDACHT De jaarlijkse bijdrage der leden is als volgt voor de gewone leden

100 F

voor d e steunende leden

250 F

voor d e ere-leden

500 F o f meer

Bijdragen te storten Culturele Krin g van Kapellen P.C.R. 140688 of Kredietbank Kapellen 1 1 3 7 / 0 4 9 9 2 Gen. Bank Mi j Kapellen 0 1 / 3 3 0 2 3 7 't Bruggeske wo rd t aan al de leden toegezonden.

Nieuwe leden ontvangen de reeds verschenen nummers van het lopende jaar.

Orgaan van de Culturele Kring van Kapellen v.z.w.d.

Verschijnt vier-maandelijks.

Redaktie : Geelhanddreef 9, Kapellen Redaktieleiders : L . De Schutter G. Bogaerts J. Van de Wijgaert J. Janssens Verantwoordelijke uitgever Culturele Krin g Kapellen Techniek : Dru k Luma