Hobonia 1980-2 A4 april

HOBON IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G R O O M

Ve r a n t w o o r d e l i j k u i t g e v e r P. A r r e n Antverpiastraa: 2 0 7 0 Ekeren.

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t Jaargang 9

—

1 9 8 0

april - mei - j u n i

V i l l a " H o g e Beuken " - Hoogboomsteenweg n r . 3 - n u bewoond d o o r d r _ . M a r c W i l l e m s - Te k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i ĂŤ n

inhoud

blz.

66

R. Va n H a e l s t b i z .

76

L. S l o o t m a n s

blz.

86

Familiekunde

R. A l a r d o t

blz.

91

Kastelen i n V l a a n c e : e n : t . e s t e r l o

P. A r r e n

blz.

96

P. P. Rubens i n E k e r e n

P. A r r e n

b l z . 119

Activiteiten

H. D e S i t t e r

b l z . 121

H i s t o r i e k v a n hEH1. L i n _ e b a t a i j o n Zwervend d o o r h e e n l e g e s c h i e d e n i s v a n het Z w i n - deel_ ." De S c h u i f " - H E : t e v i n d e n l e g g e n van k i n d e r e n

Slot

- 6 5 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 65

H !S e

de

C3REEK

v a n

het

L I N I E B ATA L J O N I

( vervolg ) Op 6 o k t o b e r w e r d h e t 6 d e L i n i e t u s s e n PULLAAR e n HULST opgesteld. Een aanval van de v i j a n d werd nog v o o r dageraad a f geslagen. ' s Avonds s l o e g h e t 6 d e L i n i e z i j n b i v a k o p b i j TAFELHOEK. Op 8 o k t o b e r b e e n d e b e s l i s s e n d e s l a g o m ANTWERPEN. De 6 d e B r i g a d e t r o k z i e n t e r u g t e 1 8 . 3 0 u u r e n s t a k d e SCHELDE o v e r . - O p 9 o k t o b e r w e r d v e r d e r g e t r o k k e n t o t MOERBEKE e n Z E L ZATE. O p 1 2 o k t o b e r w e r d d e 6 d e B r i g a d e p e r s p o o r v a n EEKLO n a a r VEURNE o v e r g e b r a c h t , e n a l v o r e n s h e t I J z e r f r o n t t e b e z e t ten w e r d h e t 2 6 s t e L i n i e r e g i m e n t a f g e s c h a f t e n z i j n e f f e c t i e f i n g e d e e l d b i j d e eenheden v a n h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t .

de s l a g a a n d e i j z e r Het 6 d e L i n i e S t a l d e z i c h o p l a n g s d e l i n k e r o e v e r v a n de I J Z E R , v a n a f d e z e e t e .`,_EUWPOORT-BAD t o t a a n d e z u i d k a n t van NIEUWPOORT- S TA D . ' : e n 1 5 t o t 2 0 o k t o b e r b o o d h e t h a r d n e k k i g weerstand aan d e D u i t s e a a n v a l l e n .

De oveutAoanide

t

t

i

i

d

en3 d e Ee.Ys-te WeAekdou, a g .

Op 2 3 o k t o b e r . : _ r d h e t r e g i m e n t a f g e l o s t e n n a a r WULPEN gezonden om e r t e k a n _ c n - e r e n . O p 2 9 o k t o b e r bombardeerden d e D u i t s e r s RAMSKAPELLE _ o h e J i g d a t h e t 5 d e L i n i e o n d e r d e z e v e r w o e d e s l a g e n m o e s t r i j k e r . D e v i j a n d g e l u k t e e r i n RAMSKAPEL-

- 66 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 66

LE t e b e z e t t e n . O p 31 o k t o b e r b i j dageraad w e r d e e n t e g e n a a n v a l i n g e z è t . M e t bewonderenswaardige g e e s t d r i f t stormden de troepen voorwaarts met de b a j o n e t op h e t geweer, h e t dodende s c h r o o t v a n d e D u i t s e m i t r a i l l e u s e s t e g e m o e t . Om 7 u u r was h e t d o r p v e r o v e r d . D e • dappere s o l d a t e n z e t t e n d e a a n v a l voort, z u i v e r d e n gans h e t d o r p e n b e r e i k t e n d e spoorbaan. H e t r e g i ment b e t r e u r d e v o l g e n d e v e r l i e z e n : 3 o f f i c i e r e n , 2 8 onderofficieren, korporaals e n s o l d a t e n gedood; 5 officieren, 1 6 8 onderofficieren, k o r p o r a a l s e n s o l d a t e n gewond.

De D i v i s i e b e v e l h e b b e r maakte v o l gens d a g o r d e r bekend:

" I k bied, h e e t i n het bijzonden, m.Ljn wa/one getakwewsen aan het 6de LLn í.e' eg.cmen-t, d a t vanaé de eviate uren van de 314-te ok.toben, aan de .tegenaanval op RamofaapeUe I n f a n t e r i e - u n i f o r m 1914 deeenam, n a gedw ende de dag van 30 oktober en heet de nacht van 30 op 31 met de gnoots.te lvnaehvdadtghe-.d t e hebben ge tLeden " . de stabilisatieoorlog Gedurence d e g a n s e s t a b i l i s a t i e o o r l o g b e z e t t e n h e t 6 d e Linie verschillende sectoren van h e t f r o n t .

- S e c t o r e n v a n NIEUWPOORT e n RAMSKAPELLE ( v a n 1 november t o t 2 4 December 1914 ) . D e S t a d NIEUWPOORT w e r d d a g e l i j k s b e s t o o k t d o o r een s t o r t v l o e d v a n g r a n a t e n . O p 1 6 december s t e u n d e h e t 6 d e L i n i e e e n a a n v a l v a n d e F r a n s e t r o e p e n o p LOMEARDSIJDE. N a d i e n w e r d h e t 6 d e L i n i e v a n d i t deel van h e t f r o n t weggetrokken.

Op 2 4 cecember mocht h e t t e DE PANNE e e n w e l v e r d i e n d e r u s t gaan g e n i e t e n .

- 67 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 67

- S e c t o r van LO C 1 0 j a n u a r i 1915 - 1 9 j a n u a r i 1916 ) .

Ti j d e n s d e b e z e t t i n g v a n d e z e s e c t o r w e r d i n d e n a c h t v a n 1 0 o p 11 j u n i e e n o v e r v a l o p e e n D u i t s b l o k huis u i t g e v o e r d . D e D u i t s e verschansing werd v e r n i e l d en h e t m a t e r i e e l , d a t e r werd a a n g e t r o f f e n , meegenomen naar d e e i g e n l i n i e .

- S e c t o r van STEENSTRATE ( 1 m a a r t 1916 t o t 1 6 j a n u a r i 1917 ) .

- S e c t o r v a n DIKSMUIDE ( 2 2 f e b r u a r i t o t 8 november 1917 ) . A a n v a l o p d e " M i n o t e r i e " ( N a c h t v a n 2 6 o p 27 o k t o b e r 1317 ) . D e z e a a n v a l w e r d g e l e i d d o o r e l e menten v a n h e t 6 d e e n 16de L i n i e . E e n t w e e d e a a n v a l o p de " M i n o t e r i e " w e r d ondernomen o p 4 november 1 9 1 7 .

Verder werd nog s l a g g e l e v e r d i n d e s e c t o r v a n R a m s k a p e l l e gedurende d e p e r i o d e n v a n 1 9 december 1917 t o t 19 m e i 1918 e n v a n 6 s e p t e m b e r t o t 6 o k t o b e r 1 9 1 8 .

Ve r l i e z e n : t i j d e n s h e t v e r b l i j f a a n d e I J Z E R w a r e n d e verliezen van h e t b a t a l j o n : 12 o f f i c i e r e n , 2 1 8 ondero f f i c i e r e n , k o r p o r a a l s e n s o l d a t e n gedood; 3 3 o f f i cieren, 787 o n d e r o f f i c i e r e n , k o r p o r a a l s en soldaten gewond; 2 o f f i c i e r e n , 4 3 o n d e r o f f i c e r e n , k o r p o r a a l s e n soldaten verdwenen.

het bevrijdingsoffensief S e c t o r van DI,S'"UID= ( 6 t o t 1 0 o k t o b e r 1918 ) .

Ti j d e n s d e v o e r e r e i d i n g e n v o o r h e t b e v r i j d i n g s o f f e n s i e f b e z e t t e h e t Ode- L i n i e r e g i m e n t d e z e s e c t o r . O p 1 4 o k t o b e r , n a een g e w e l d i g s p e r v u u r, r u k t e h e t 6de L i n i e r e g i m e n t t e n a a n v a l t e g e n d e " F l a n d e r n E : e l i u n g " . Gedurende h e t o p r u k k e n n a a r d e L e i e o p 1 7 o k t o b e r .•:srd d e s l a g b i j DOSTROZEBEKE g e l e v e r d . Om 18 u u r was h e t d o r p c e v r i j d v a n d e v i j a n d . Deze p r a c h t i g e o v e r w i n n i n g opende v o o r d e d i v i s i e d e weg n a a r d e L E I E , d i e o p 1 9 o k t o b e r b e r e i k t werc. Na o p 1 8 oktober a f g e l o s t t e z i j n geweest, hernam h e t 6 d e L i n i e r e g j m e n t o p 2 9 o k t o b e r z i j n g e v e c h t s p o s t e n aan d e boorden v a n c e L E I E . O p 1 november l o s t e h e t r e g i m e n t h e t 4 d e L i n i e a f i n d e s e c t o r v a n RONSELE. T i j d e n s r o e m v o l l e v e r r i c h t i n g e n trokken onze i n f a n t e r i s t e n h e t kanaal o v e r en acht e r v o l g d e n d e v i j a n c t o t b i j d e v a a r t GENT - TERNEUZEN. O p 5 november werd h e t 6 c c L i n i e r e g i m e n t a f g e l o s t d o o r h e t 5 d e J a gers t e v o e t e n moest n i e t m e e r tussenkomen t o t o p 11 n o v e m b e r, - 68 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 68

dag d e r Wa p e n s t i l s t a n d . Gedurende h e t b e v r i j d i n g s o f f e n s i e f sneuvelden t i j h e t r e g i m e n t 5 o f f i c i e r e n e n 4 4 o n d e r o f f i c i e r e n , korporaals en soldaten; 8 o f f i c i e r e n , 4 0 6 o n d e r o ff i c i e r e n , k o r p o r a a l s e n s o l d a t e n werden g e k w e t s t ; 1 o f f i c i e r e n 7 3 o n d e r o f f i c i e r e n , k o r p o r a a l s e n s o l d a t e n verdwenen.

1918 t o t

1940

Van 1 d e c e m b e r 1919 t o t 1 9 o k t o b e r 1920 nam h e t r e g i m e n t deel a a n d e b e z e t t i n g v a n h e t R i j n l a n d e n h i e l d g a r n i z o e n t e MONSCHAU, ERKELENZ e n GEILENKIRCHEN. Va n 8 december 1923 t o t 24 m a a r t 1 9 2 4 maakte h e t Ede L i n i e d e e l u i t v a n d e m a r s g r o e p die h e t Roergebied i n D u i t s l a n d moest b e z e t t e n . Daarna keerde het i n ANTWERPEN t e r u g e n was g e k a z e r n e e r d i n d e gebouwen v a n de f o r t e n 7 - 8 e n 9 - 1 0 v a n d e o u d e v e s t i n g .

L

zgsz.{_e. .í,n 1930

194

t

t

1 ses

��. t w e e d e wereidrzít.�J..S pcn� I n 1 E 3 , o p h e t o g e n b l i k d e r m o b i l i s a t i e maakte h e t E d e Linieregime-.= e n h s t 2 3 s t e L i n i e r e g i m e n t , o n t s t a a n u i t h e t E d e Linieregimer=, d e e l u i t van de 2de I n f a n t e r i e d i v i s i e . H e t 3 6 s t e L i n i e r e g i m e r = , d a t o c k u i t h e t Ede L i n i e o n t s t o n d , m a a k t e d e e l u i t van de 14de I n f a n t e r i e d i v i s i e .

Op 1C m e i nam h e t f i d e L i n i e d e e l , o n d e r b e v e l v a n k o l a -

- 69 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 69

n e l - s t a f b r e v e t h o u d e r GODEAU, a a n d e v e r d e d i g i n g v a n d e v e s t i n g LUIK w a a r h e t d e w e s t o n d e r s e c t o r van h e t i n t e r v a l OURTHE-MAAS i n d e l a n d s t r e e k b e z u i d e n SERAING b e z e t t e . T i j d e n s d e n a c h t v a n ID o p 11 m e i , w e r d h e t r e g i m e n t m i n h e t e e r s t e b a t a l j o n n a a r d e MAAS g e b r a c h t e n w e s t w a a r t s v e r v o e r d . O p d e 12de vonden w i j h e t op d e s t e l l i n g KONINGSHDOIKT - WAVER w a a r h e t d e n o o r d e r o n d e r s e c t o r v a n d e 2 d e I n f a n t e r i e d i v i s i e i n d e omgeving RIJMENAM KEER6ERGEN b e z e t t e .. H e t d e r d e b a t a l j o n v a n h e t 2 8 s t e w e r d b i j h e t 6 d e L i n i e gevoegd. O n d e r t u s s e n had h e t e e r s t e b a t a l j o n v a n h e t 6 d e z u l k d a n i g e v e r l i e z e n o p g e l o p e n d a t men v e r p l i c h t was deze e e n h e i d t e o n t b i n d e n . O p 16_mei ' s avonds t r o k h e t r e g i m e n t zich: t e r u g a c h t e r h e t k a n a a l v a n WILLEBROEK e n k a n t o n n e e r d e ' s anderendaags t e NIEU1ElROODE. Op 1 8 m e i , n a e e n n i e u w e a f t o c h t l e g e r d e h e t i n d e s t r e e k v a n SCHOONAARDE. O p 1 9 m e i was het i n l i j n i n h e t Gentse b r u g g e h o o f d . H e t v a t t e s t e l l i n g i n de z u i d e r o n d e r s e c t o r v a n d e 2 d e I n f a n t e r i e d i v i s i e , r e c h t s v a n het 5 d e L i n i e . O p 2 0 m e i kwam men i n v o e l i n g e n d e v o o r p o s t e n werden h e r h a a l d e l i j k a a n g e v a l l e n . Op 21 m e i b e s t o r m d e d e v i j a n d GIJZENZELE e n d e BETSBERG; h i j w e r d v e r d r e v e n a l h o e w e l z i j n a a n drang v o o r a l t e GIJZENZELE d o o r t a s t e n d w a s . O p 2 2 m e i w e r d d e aftocht i n g e z e t i n de r i c h t i n g van h e t a f l e i d i n g s k a n a a l v a n de LEIE w a a r h e t r e g i m e n t a a n v a n k e l i j k i n 3 d e e c h e l o n o p g e s t e l d werd. O p 2 6 m e i w e r d h e t r e g i m e n t d o o r h e t 2 8 s t e L i n i e r e g i m e n t in d e z u i d e r o n d e r s e c t o r van de 2de I n f a n t e r i e d i v i s i e i n d e l a n d s t r e e k bewesten MERENDREE a f g e l o s t . Op 2 7 m e i , ' s a v o n d s : n i e u w terugtochtsbevel. H e t regiment werd door de c a p i t u l a t i e v e r r a s t tussen RUDDERVOORDE e n W I ' GEiE.

na 1 9 4 5 I n j a n u a r i 1945, n a de b e v r i j d i n g van h e t grondgebied, werden marseenheden gevormd m e t o o r l o g s v r i j w i l l i g e r s e n m i l i ciens v a n op t e roepen k l a s s e n . De 3de I n f a n t e r i e b r i g a d e werd gevormd i n m a a r t 1 9 4 5 .

Een j a a r n a d i e n w e r d h e t tweede b a t a l j o n v a n d e z e b r i g a de a a n g e d u i d om d e t r a d i t i e s e n h e t v a a n d e l v a n h e t 6 d e L i n i e v e r d e r t e z e t t e n e n om h e t u n i f o r m en h e t v a a n d e l v a n d i t b a t a l j o n o v e r t e nemen. H e t h u i d i g e 6 d e L i n i e b a t a l j o n , v o o r e e r s t ingedeeld b i j d e Binnenlandse S t r i j d k r a c h t e n , maakt s i n d s 1 augustus 1961 d e e l u i t v a n d e I n t e r v e n t i e m a c h t , a l s p a n t s e r i n f a n t e r i e b a t a l j o n , z o n d e r e c h t e r z i j n g a r n i z o e n s t a d ANTWERPEN te v e r l a t e n .

—7 0 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 70

Op 1 n o v e m b e r 1 9 6 8 , n a gedurende a c h t j a r e n d e e l t e hebben u i t g e m a a k t v a n d e I n t e r v e n t i e m a c h t - h e t 1 ( B E ) k o r p s i s h e t 6 L i r i e b a t a l j o n t e r u g o n d e r bevel g e p l a a t s t van de Binnenlandse Ve r d e d i g i n g s s t r i j d k r a c h t e n w a a r h e t hervormd werd t o t L i c h t I n f a n t e r i e b a t a l j o n m e t a l s h o o f d o p d r a c h t de beschermkg e n d e v e r d e d i g i n g v a n h e t n a t i o n a a l g r o n d gebied.

Op 1 c k t o b e r 1 9 7 7 w o r d t h e t 6 d e L i n i e eveneens o p l e i d i n g s c e n t r u m . M a a n d e l i j k s worden maximum 5 0 0 r e k r u t e n o p geleid, z o d e t j a a r l i j k s 6.000 Nederlandstalige m i l i c i e n s hun e e r s t e s t a p p e n i n h e t l e g e r z e t t e n i n d e K a z e r n e t e Ekeren - Hocgboom.

peterschap door d e stad a n t w e r p e n L',.,`Ji.:L.:

�.'

•

.

.

�

•

;

OpOnion.,-nabttnba a s Manner � :Ly Dr2rta0 dnnntrpm ^ � bK

pceerochap 6 â

Sinds 1961 - e e m t d e s t a d Antwerpen h e t p e t e r s c h a p waar o v e r h _ _ 6 d e L i n i e bataljon.

fL'!

obrr brt Vantsa= infanta-rt. Catalina€*3 C-D ��C43c1C �l1tiC.. g � trr.Vtb net ten pm( brr4-mn battttbg ;ctztr carts datrtxrpm als gaett!z}crr..srtR>-utensierras rt nutst bresrberi3averivargberzettancen butt anmabsotenrrru it betdbug; boaà3s Ebb.

x=

- 71 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 71

affiliatie 16ième Groupe d e Chasseurs M é c a n i s é e n 6 d e L i n i e b a t a l j o n .

Op 5 m e i 1964 v o n d d e a f f i l i a t i e t u s s e n h e t 6 d e L i n i e b a t a l j o n e n d e " 1 6 Groupe d e Chasseurs P o r t é s " p l a a t s i n de k a z e r n e v a n d e L u c h t b a l .

Deze Franse e e n h e i d , d i e n u i n g a r n i z o e n l i g t t e SAARBURG i n W e s t - D u i t s l a n d , s t r e e d aan o n z e z i j d e i n d e S l a g v a n RAMSKAPELLE o p 31 o k t o b e r 1 9 1 4 .

Beide eenheden s t u r e n s i n d s d e a f f i l i a t i e i e d e r j a a r een a f v a a r d i g i n g n a a r e l k a n d e r s f e e s t e n . Te v e n s h a d e r e e n uitwisseling plaats van de t r a d i t i e k l e d i j .

- 72 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 72

het wapenschild van het Ede liniebataijon MET DE GLIMLACH VURIG I N T VUUR Sinds d e o p r i c h t i n g v a n h e t E d e L i n i e , i s d e z e e e n h e i d steeds n a u w v e r b o n d e n geweest a a n d e s t a d A n t w e r p e n . N a d e o o r l o g 1 9 1 4 - 1 9 1 8 w o r d t ANTWERPEN d e v a s t e v e r b l i j f p l a a t s v o o r het r e g i m e n t . B i j B e s l u i t van Z i j n e M a j e s t e i t Koning A l b e r t I werden z e l f s a a n d e v i e r k a z e r n e n , w e l k e t e A n t w e r p e n d o o r h e t Ede L i n i e r e g i m e n t b e z e t w a r e n , d e namen t o e g e k e n d v a n gesneuvelde h e l d e n u i t d e z e e e n รง h e i l ; en door het jarenlange v e r b l i j f i n d e s t a d Antwerpen o n t staat t e n s l o t t e h e t kenteken van het Ede L i n i e : BRABO, z i n n e b e e l d v a n d e s t a d , op e e n a c h t e r g o n d i n d e k l e u r e n van A n t w e r p e n ( w i t e n r o o d ) waardoor d e S c h e l d e v l o e i t .

- 73 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 73

historiek van h e t bataljonsvaanclel

Op 3 j a n u a r i 1832 o v e r h a n d i g d e Z . M . K o n i n g L e o p o l d I op d e m a r k t t e Mechelen, h e t v a a n d e l v a n h e t 6 d e L i n i e r e g i ment a a n K o l o n e l E . P o l i s (Korpskommandant 1 5 . 1 0 . 1 8 3 1 - 1 3 02.1838). D i t vaandel v e r g e z e l d e h e t r e g i m e n t i n d e v e l d t o c h t e n 1 9 1 4 - 1 8 en 1 9 4 0 .

I n d e n a c h t v a n 2 7 o p 2 8 m e i 1940 w e r d h e t e e r s t t o e v e r t r o u w d a a n d e Commandopost v a n d e 2 d e I n f a n t e r i e d i v i s i e e n daarna o p 2 8 m e i ' s m o r g e n s , o v e r g e b r a c h t n a a r h e t H o o f d k w a r t i e r v a n h e t Vide l e g e r k o r p s . Daarna wordt h e t vaandel aan het G r o o t H o o f d k w a r t i e r a f g e l e v e r d w a a r k a p i t e i n -kammandant SBH F. B r i a t h e t doek v e r b r a n d d e . D e s t o k e n d e l e e u w werden n i e t v e r v a n d a a r begraven i n h e t z u s t e r s c h o o l t j e v a n A a r t rijke.

Het 2 d e B a t a l j o n v a n d e 3 d e I n f a n t e r i e b r i g a d e k r e e g o p 8 m a a r t 1 9 4 6 d e naam " 6 d e L i n i e b a t a l j o n " e n e r f d e d e t r a d i t i e s v a n h e t Ede L i n i e r e g i m e n t .

- 74

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 74

H i j b e s l u i t v a n d e Regent n r . 2 1 3 8 v a n 11 a p r i l 1 9 4 6 werd e e n n i e u w v a a n d e l v e r v a a r d i g d . D e M i n i s t e r v a n L a n d s v e r d e d i g i n g L u i t e n a n t - k o l o n e l SBH d e F r a i t e u r , o v e r h a n d i g d e h e t op 4 m e i 1 9 4 6 o p h e t P o e l a e r t p l e i n t e BRUSSEL a a n M a j o o r Van der C a p e l l e n . H e t 6de L i n i e b a t a l j o n s t a a t a l s a c t i e v e e e n h e i d i n v o o r d e b e w a r i n g v a n h e t embleem.

L u c h t b a l - k a z e r n e K o l o n e l S t a f b e v r e t h o u d e r HOUSMANS

Kazerne Komrandant BAUWIN t e E k e r e n -Hoogboom

Wij danken hiermee graag Cdt. De Keyzer u i t de k a zerne v a n Hoogboom d i e o n s b i j g a a n d a r t i k e l b e zorgde.

- 75 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 75

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin" Deel 6 De g e s c h i e d e n i s v a n V l a a n d e r e n e n d i e v a n H o l l a n d l i g g e n zeer s t e r k i n e l k a a r v e r s t r e n g e l d . H e t Zwin l a g o p d e grens tussen Z e e l a n d e n V l a a n d e r e n . D e b e l a n g e n v a n d e b e i d e g e b i e den l i e p e n s t e r k u i t e e n e n d e g r a v e n v a n H o l l a n d b e t w i s t t e n de Vlaamse a a n s p r a k e n o p Z e e l a n d . Z e spanden d a n o o k m e t d e Franse k o n i n g mee om V l a a n d e r e n o p de k n i e Í n t e k r i j g e n . Wa n neer d e V l a m i n g e n e e n i n v a l g e d a a n hadden i n Z e e l a n d , t r o k graaf F l o r i s V tegen de i n d r i n g e r s op. Onder l e i d i n g van Jan Renesse b e s t o r m d e n e n v e r o v e r d e n z e i n 1295 S l u i s . H i e r b i j werd d e l o k a l i t e i t v o o r d e e e r s t e maal g r o t e n d e e l s i n d e a s g e l e g d . I n d e R i j m k r o n i e k ( M . S t o k e ) l e e s t men h i e r o v e r volgend g e d i c h t : "Van Renesse, Heer Jan bedochte Dat hi selve voer ter Sluze Ende berde dier vele huze Ende quam weder sonder strijt."

Een t r e u r i g l o t , J a t S l u i s , Demme, Mude e n p r a k t i s c h a l l e d o r p e n e n gemeenten l a n g s d e o e v e r s v a n h e t Z w i n n o g v e r s c h i l l e n d e m a l e n z o u t e n d e e l v a l l e n . . . . W a a r b i j men n i e t mag vergeten d a t F l o r i s V d e schoonzoon v a n Gwyde v a n D a m p i e r r e was !

Na d e Vlaamse o v e r w i n n i n g i n d e S l a g d e r Gulden S p o r e n probeerden d e Vlamingen - o o r t e s t o t e n n a a r Z e e l a n d . M a a r z e kwamen v a n e e n k a l e r e i s t e r u g . G w i j d e v a n Namen v e r l o o r i n 1304 d e s l a g v a n Z i e r i k z e e , w a a r d o o r gans Z e e l a n d , w a a r v a n h e t w e s t e l i j k gedeelte l e e r . r e c h t e l i j k van Vlaanderen a f h a n k e l i j k was, i n d e handen v a n d e H o l l a n d e r s v i e l .

Na d e n e d e r l a a g b i j d e P e v e l e n b e r g moest V l a a n d e r e n h e t verdrag v a n A t h i s - s u r - O r g e o n d e r t e k e n e n , w a a r b i j w e l d e - 76 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 76

onafhankelijkheid gered werd, maar gans Frans - Vlaanderen v e r l o r e n g i r z aan d e Bourgondiërs. D e " Klauwaerts " d i e n d e n een z w a r e b e s t e t e b e t a l e n a a n d e F r a n s e k o n i n g , e n d e F r a n s e i n v l o e d i n V l a a n d e r e n nam opnieuw s t e r k t o e . R o b r e c h t v a n B e thune poogde v r u c h t e l o o s d e s t r a f w a t t e v e r m i n d e r e n , d o o r n o g meer t e r r i t o r i a l e t o e g e v i n g e n t e doen e n d e f i n i t à . e f a f t e z i e n van d e Vlaamse e i s e n i n z a k e R i j s e l , D o u a i e n O r c h i e s .

Ondanks d e i m m e r d r e i g e n d e o o r l o g i n d e Z w i n s t r e e k , b l e ven d e h a n d e l e n d e s c h e e p v a a r t o p h e t Z w i n s t e e d s v e r d e r i n i n t e n s i t e i t toenemen. T e r w i j l d e v o o r s p o e d e n d e r i j k d o m v a n Brugge e n Demme s t i l a a n n a a r h u n h o o g t e p u n t g r o e i d e n , o n t w i k kelde z i c h aan d e mending van h e t Z w i n een nieuwe h a v e n s t a d , d i e l a t e r d e g r o o t s t e k o n k u r r e n t v a n d e b e i d e Vlaamse s t e d e n z o u worden. R o n d 1 2 8 4 begon o o k Oostende t o t o n t w i k k e l i n g t e komen, maar h e t was v o o r a l S l u i s d a t v l u g z e e r b e l a n g r i j k w e r d .

Vo l g e r s sommige o p v a t t i n g e n z o u S l u i s r e e d s o n t s t a a n z i j n t e n t i i e van K a r e l de Grote, maar hiervan z i j n w e i n i g o f geen b e w i j z e n t e v i n d e n . U i t d e a r c h i e v e n b l i j k t immers d a t S l u i s s l e c h t s n à 1250 a l s b e l a n g r i j k e s t a d kan t o t s t a n d g e k o men z i j n . U i t v e r s c h i l l e n d e a r c h i e f s t u k k e n i s a f t e l e i d e n d a t S l u i s n o g geen b e t e k e n i s h a d , o m d a t h e t n i e t vernoemd w o r d t t e r w i j l p r e 7 c t i s c h a l l e a n d e r e Z w i n l o k a l i t e i t e n w é l vernoemd worden. E n k _ i s v o o r b e e l d e n : ❑ e naam S l u i s o f L a m m e n s v l i e t w o r d t n i e t vernoemd i n v c l g e n d e a r c h i e f s t u k k e n : - d e r e c h t s g r e n z e n v a n Nude, o p g e s t e l d i n 1 2 4 2 ; - d e rechtsgrenzen van Aardenburg, o p g e s t e l d i n 1251; - i n ` e t r e g l e m e n t v a n h e t Z w i n e n d e boeken v a n d e b a l j u w var Brugge ( 1254 - 1255 ) .

In h e : r e g l e m e n t v a n To l e n N a v i g a t i e o p h e t Z w i n w o r d t S l u i s w e l geroemd a l s t o l k a n t o o r . W a a r s c h i j n l i j k o n t s t o n d r o n d d i t k a n t o o r _en woonkern, w a a r u i t S l u i s o f Lammensvliet i s o n t s t a a n . H e t r i k a n t c o r was g e l e g e n a a n d e u i t w a t e r i n g s s l u i z e n van d e L a m r r e r e v l i e t , d i e h e t w a t e r a f v o e r d e v a n h e t A a r d e n b u r ger-ambacht n a a r h e t Z w i n .

De e e r s t e g e s c h i e d k u n d i g e bewezen a a n d u i d i n g v a n S l u i s d a t e e r t v a n 11 9 0 ( R i j k s a r c h i e f Gent ) . H i e r i n w o r d t e e n r e g e l i n g vermeld o m t r e n t d e t i e n d e h e f f i n g i n e e n aangrenzende p o l d e r . I n h e t z e l f d e ; _ t e r v e r l e e n d e Gwyde v a n D a m p i e r r e a a n L a m m e n s v l i e t de s t a d s r e c h t e n . H e t i s l o g i s c h t e v e r o n d e r s t e l l e n d a t S l u i s reeds v r o e g e _ g e s t i c h t w a s e n e r r e e d s e e n g r o t e k e r n v a n h a n d e l en n i j v e r h e i d a a n w e z i g was v o o r d a t d e G r a a f v a n V l a a n d e r e n s t a d s r e c h t e n k o n v e r l e n e n . S l u i s m o e s t w e l d e w e t t e n aannemen v a n - 77 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 77

Brugge, e n d i t z o u l a t e r a a n l e i d i n g g e v e n t o t v e e l g e k r a k e e l en b u r g e r t w i s t e n . D e B r t g g e l i n g e n b e s e f t e n g o e d genoeg d e b e t e r e l i g g i n g v a n S l u i s , e n namen r e e d s v r o e g d e n o d i g e s c h i k kingen om hun e i g e n p o s i t i e t e v r i j w a r e n .

De S l u i z e n a r e n b l e v e n o o k n i e t b i j d e pakken z i t t e n e n v e r k r e g e n i n 1293 d e a f b a k e n i n g v a n h u n r e c h t s g e b i e d . H i e r b i j werden 4 p a l e n g e s l a g e n , w a a r v a n t w e e a a n d e o e v e r s v a n h e t Zwin, n a a r d e k a n t v a n Mude t o e . Deze p a l e n waren d e e e r s t e i n breuk o p d e a l l e e n h e e r s c h a p p i j v a n Brugge o v e r d e andere o e v e r gemeenten v a n h e t Z w i n . Tu s s e n Mude e n S l u i s rezen d r a d i e p gaande m e n i n g s v e r s c h i l l e n o v e r d e r e c h t e n o p het Z w i n . E r w e r d z e l f s e e n r e g e l i n g g e t r o f f e n , d a t S l u i s b a a s was b i j e b e n Mude bij vloed....

Lammensvliet k r e e g z e l f s t o l v r i j s t e l l i n g t e Damme, d o o r 1 een j a a r l i j k s e t o l het b e t a l e n van aan d e g r a a f van iVlaanderen. D a t z a t d e Dammenaren hoog e n z e t r o k - . ken m e t k l a c h t e n naar d e g r a a f . Damme b e z a t immers het r e c h t " v a n der m a t e v a n d e Zwine " , w a a r door i n a l l e Z w i n havens a l l e e n d e " meters " van Damme b e v o e g d h e i d hadden. Vo l g e n s de k r o n i e k e n l i e t men i n S l u i s " d e scepen z e i l e n o p ' t h o g e s l e e ende a l s d e v l o e t wech i s , s o segghen s i dat d i e s c e p e n sitten op ' t land ende d o e n d a t g o e t meten m e t h a r e n maten e n d e m e t h a ren m e t e r s " . M e t dergelijke prakStCu'JF.ld (Ă v a n t i j k e n w a s men i n Damme n i e t g e d i e n d , en v e r m i t s a l l e m i d d e l e i goed w a r e n om S l u i s t e n e k k e n w e r d S l u i s e r v a n b e s c h u l d i g d d e v a a r t o p h e t Z w i n t e h i n d e r e n om meer schepen n a a r hun haven a f t e l e i d e n ! D a t S l u i s s u k s e s h a d b i j de p o g i n g e n om h e t Brugse m o n o p o l i e t e b r e k e n b l i j k t w e l u i t d e b e l a s t i n g s a a n s l a g e n v o e r 1309, h e t zogezegde " T r a n s p o r t v a n Vlaanderen " . D i t g e e f t d e v o l g e n d e c i j f e r s p e r 100 p o n d g r o o t voor de k l e i n e steden: Sluis: Aardenburg: Damme: Biervliet: 0ostbur_:

19 s 6 d.

15 s 9 d.

8 s 10 d.

9 d.

7s 3 s 3 d.

- 78 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 78

IJzendijke: Mude:

9 d .

6 d.

De b e v o l k i n g van L a m m e n s v l i e t w a s n i e t o p g e z e t m e t d e z e benaming, e n m e e r e n m e e r g e r a a k t e d e naam S l u i s i n g e b r u i k . O o k i n o f f i c i ĂŤ l e p a p i e r e n w e r d d e n i e u w e naam m e e r e n m e e r g e b r u i k t .

In v e r s c h i l l e n d e c h a r t e r s werd z e l f s v e r m e l d : " Lammensvliet qu'on a p p e l l e Lecluse " .

De schapenen b e g i n n e n z i c h v a n a f 1 3 2 4 " scepenen i n d i e Sluus " t e noemen. H e t l a a t s t i s d e naam L a m m e n s v l i e t v e r m e l d i n e e n o o r k o n d e v a n 1 3 3 1 , w a a r men l e e s t : " L a m m e n s v l i e t , q u ' o n dit l'Ecluse ".

Brugge e n D a m e l i e t e n n i e t a f , e n dwongen d e g r a a f v a n Vlaanderen t o t e e n u i t s p r a a k . D e B r u g g e l i n g e n beweerden m e t klem d a t R o e r a c h t v a n B e t h u n e z i j n b o e k j e t e b u i t e n was g e g a a n , toen h i j a a n S l u i s z e k e r e r e c h t e n t o e k e n d e , o n d e r d r u k v a n z i j n b r o e d e r J a n - a n Namen. D e B r u g g e l i n g e n z e g d e n d a t d e g r a a f n i e t mĂŠĂŠr m o c h t e = s t a a n " danne d a t s i e n i s " .

Na j a r e n g e k r a k e e l e n v e e l b o z e w o o r d e n , v e r g e z e l d v a n sterke dreigementen tegen h e t gezag v a n d e g r a a f , moest deze u i t e i n d e l i j k a a n d e e i s e n v a n d e B r u g g e l i n g e n e n d e Dammenaren toegeven.

I n 1 3 ' - werden v e r s c h i l l e n d e r e c h t e n v a n S l u i s a a n Mude toegekend. _ e g r a a f e r k e n d e d a t z i j n v a d e r G w i j d e v a n D a m p i e r r e t e n o n r e c h t e aan S l u i s p r i v i l e g i e s h a d t o e g e k e n d i n 1 2 9 3 .

Maar J a n v a n :Vamen, d i e S l u i s b e s t u u r d e , w e i g e r d e z i c h b i j de b e s l i s s i n g e n v a n z i j n b r o e r n e e r t e l e g g e n , e n e r v e r a n d e r d e in f e i t e we_-ig o f n i e t s .

De b e ' : l k i n g v a n S l u i s nam g e l e i d e l i j k t o e e n b e d r o e g rond 1300 r e e d s m e e r dan 2 . 0 0 0 i n w o n e r s . D i t i s i n b e l a n g t e vergelijken -:et een stad van c i r c a 20.000 inwoners i n de 2 0 s t e eeuw. S l u i s _ l e e f gewoon doorgaan m e t h e t l o s s e n e n l a d e n v a n schepen, z o n d e r r e k e n i n g t e houden m e t d e v o o r r e c h t e n v a n B r u g g e en Damme. De=e b e i d e s t e d e n kwamen e c h t e r o o k n i e t z o g o e d o v e r een e n t r a c h e t e n v o o r t d u r e n d e l k a a r t e p e s t e n . Z o v e r b o d e n d e Dammenaren b i j v e r s c h i l l e n d e gelegenheden d e d o o r t o c h t v a n h u n s t a d a a n d e _ r u g g e l i n g e n . I n 1303 w e r d e n d e Dammenaren z e l f s v e r p l i c h t hen stadspoorten v o o r de B r u g g e l i n g e n t e openen, t e l kens wanneer d e B r u g s e schepenen d i t v e r l a n g d e n . D e a r c h i e v e n vermelden : e t t e r l i j k d a t " c i l d e B r u g e s s o n t e t demeurent k i e f d e c e a u x d u Dam " , w a t i n f e i t e b e t e k e n d e d a t e l k e b e s l i s s i n g v a n d e Camse schepenen k o n v e r n i e t i g d w o r d e n d o o r d e B r u g s e schepenen. C e z e m a a t r e g e l maakte B r u g g e i n f e i t e o n b e t w i s t m e e s t e r van h e t : w i n .

79

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 79

Polders, dijken en afwateringen ten westen van het Oude Zwin (14e eeuw) Dijken A. Oudste zeedijk, nu verdwenen, B. Zeedijk (1301), C. Graaf Jansdijk (XlVe eeuw!, D. Erendijk (1160), E. Groene Dijk, verzand tijdens XlVe eeuw, F. Kragendijk, G. Keuvelsdijk, H. Kalveetdijk, I. Lange dijk, J. Pannendijk, K. Brolozendijk.

Polders 1. Vardemaer (1210), Il. Greveningen (1210), 111. Vagevier (1250), IV. Oudemaers (1190).

ERRATA In de eerste afleveringen werd het ontstaan van h e t Zwin beschreven. D o o r i n l i c h t i n g e n ons v e r s t r e k t d o o r de gemeentebesturen van S l u i s en Brugge b l i j k t nu d a t e r over het e i g e n l i j k e ontstaan van h e t Zwin andere opvattingen bestaan, z o a l s vooropg e s t e l d d o o r v e r s c h i l l e n d e s c h r i j v e r s a l s : A . De Smet, I r . J . d e Langhe, J . A m e r i c k x , A . V e r h u i s t , S . Fockema, e . a . D e D i e n s t voor Bodemkartering h e e f t i n 1947 boringen v e r r i c h t d i e nadere gegevens a a n h e t l i c h t hebben g e b r a c h t o v e r h e t o n t s t a a n v a n het Z w i n .

- 80

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 80

De w a r m v a n h e t Z w i n o n t s t o n d d o o r t w e e g r o t e o v e r s t r o mingen o f g r o n d v e r z a k k i n g e n . H e t e e r s t e d e e l v a n h e t Z w i n , v a n de z e e t o t a l u i s , o n t s t o n d t i j d e n s d e D u i n k e r k e I I I - A t r a n s g e s s i i n d e p e r i c d e 1014-1042. H e t tweede g e d e e l t e van h e t Z w i n , t u s s e S l u i s e n D q u e , o n t s t o n d r o n d 1134., a l s g e v o l g v a n e e n g r o t e o v e s t r o m i n g . H e t o n t s t a a n v a n d e s t a d B r u g g e zou, d a n VOOR h e t o n t s t a a n van h e t e i g e n l i j k e Z w i n g e s i t u e e r d z i j n . Vo l g e n s d e a u t e u r S . j . Frckema - Andrea z o u d e haven van Brugge, d i e o n t - . stond c i r c a 975, m e t de z e e verbonden z i j n geweest v i a een d e r kreken i n h e t o v e r s t r o o m d e p o l d e r g e b i e d . H e t s t a a t v a s t d a t h e t Z w i n i n d e 1 0 d e eeuw i n t w e e v e r d e e l d was d o o r e e n g r o o t l a n g w e r p i g e i l a n d . I n d e 1 2 d e e e u w waren d e z e waterwegen a l f e l v e r s m a l d wegens d e v e r z a n d i n g . D e w e s t e l i j k e k a n t k e n n e n w e a l s h e t Oude Z w i n , d e o o s t e l i j k e k a n t a l s h e t e i g e n l i j k e Z w i n , d a t n a a r B r u g g e d c o r l i e p v i a d e R e y e . O f d e Reye n u d e k r e e k w a s , waarop d e e e r s t e schepen n a a r d e B r u g s e h a v e n v a a r d e n , i s n i e t met z e k e r h e i d v a s t g e s t e l d .

Voor d e goede o r d e v o l g t h i e r n u e e n " w e t e n s c h a p p e l i j k e " s a m e n v a t t i n g v a n d e v o r m i n g v a n h e t Z w i n . L a t e r hernemen we d a n weer d e " g e v u l g a r i s e e r d e " g e s c h i e d e n i s v a n h e t Z w i n e n z i j n o e v e r s t e d e n e r. gemeenten.

WETENSCHAPPELIJKE G E S C H I E D E N I S VA N H E T Z W I N To t i r d e j a r e n 8 . 0 0 0 v b ó r o n z e t i j d s r e k e n i n g b e d e k t e d e " Mare Atla-t_cum " h e t g r o o t s t e gedeelte van h e t h u i d i g e Vlaanderen e n N e g e r l a n d . G e l e i d e l i j k e s l i b a f z e t t i n g e n v e r z a n d i n g d r e ven h e t w a t e r t e r u g . N a h e t j a a r - 5 . 0 0 0 werden h i e r e n d a a r k l e i ne e i l a n d j e _ z e v o r m d e n o n t s t o n d e n d e Wadden, z o a l s men d i e n o g v i n d t i n F r i e s l a n d . Z e l f s b i j z e e r hoge v l o e d b l e v e n d e z e e i l a n d jes droog. = _ _ r de wisselwerking wind- g e t i j e n ontstonden de e e r s t e " o u d e __enen " , w a a r v a n men n o g s p o r e n v i n d t r o n d A d i n k e r ke e n G h y v e l t e . D e z e e t r o k z i c h g e l e i d e l i j k v e r d e r t e r u g e n a c h t e r d e d _ _ n e n g o r d e l o n t s t o n d e n u i t d e wadden m o e r a s a c h t i g e g e b i e d e n , d i e s t i l a a n d r o g e r w e r d e n . L a t e r zouden z i c h h i e r grote r i j k e _ e r f l a g e n vormen. H e t a f g e z e t t e s l i b werd v r u c h t b a a r p o l d e r e r c n d . R o n d 2 . 0 0 0 v à ô r K r i s t u s begon d e " D u i n kerkiaanse t r a n s g r e s s i e " , e e n r e e k s van a k t i e v e en passieve periodes van overstromingen d o o r h e t r i j z e n en dalen van d e zeespiegel. Wetenschappelijk w o r d t deze " t r a n s g r e s s i e " i n 4 f a z e n o n d e r v e r d e e l d . E l k v a n d e z e f a z e n w o r d t g e v o l g d d o o r een periode van r u s t .

—8 1

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 81

EERSTE F A Z E ( - 2 0 0

/

_ 50 )

De Noordzee d r i n g t o p n i e u w z e e r v e r b i n n e n i n h e t v l a k k e l a n d . De o u d e d u i n e n w o r d e n o v e r s p o e l d , v o o r a l i n d e h u i d i g e Zwin- z o n e . D e z e e d r i n g t d o o r t o t t e g e n D u d z e l e e n B r u g g e . D i e pe k r e k e n e n inhammen o n t e c a a n l a n g s d e k u s t . T i j d e n s d e r u s t periode van de 1 s t e f a z e ontstonden schorregebieden e n nieuwe duinen. D e e e r s t e mensen v r _ s t i g e n z i c h o p d e d r o g e h o o g t e n . Z o ontstonden handel, v i s v a n g s t , landbouw e n v e e t e e l t . T i j d e n s d e - . ze p e r i o d e kwamen d e Romeinen i n o n z e s t r e k e n . H e t v e r l o o p v a n de s t r i j d m e t d e M o r i n e n w e r d r e e d s i n a n d e r e a f l e v e r i n g e n b e schreven.

TWEEDE F A Z E ( 3 0 0 - 7 0 0 ) De z e e d r o n g opnieuw s t e r k o p e n . overstroomde g r o t e o p p e r v l a k t e n . D e opmars v a n h e t w a t e r w e r d i n d e h a n d g e w e r k t door g r o t e g r o n d v e r z a k k i n g e n , d i e t i j d e n s d e z e p e r i o d e d e k u s t - streek teisterden.

De " j o n g e d u i n e n " r a n d H e i s t e n Z e e b r u g g e werden w e g g e vaagd. M e e r w e s t e l i j k h i s _ c s n d e " oude d u i n e n " b e t e r s t a n d ( v a n a f Blankenberge ) . T _ j _ . r s deze p e r i o d e o n t s t o n d w a a r s c h i j n l i j k " B r y g g i a " , h e t l a t e r e B r u g g e . B r y g g i a was g e l e g e n a a n een v a n d e v e l e d i e p e kre--:en e n s t o n d r e c h t s t r e e k s m e t d e z e e i n v e r b i n d i n g . W a a r s c h i j n _ i F. kwamen l a n g s d e z e k r e k e n d e N o o r mannen o n s l a n d b i n n e n e n v e s t i g d e n z e z i c h o n d e r meer t e L i s se wege. B r u g g e w e r d d u s z f e n h a v e n s t a d d a n k a a n h e t Z w i n , z o a l s algemeen w o r d t aanger. - s n ! T i j d e n s d e r u s t p e r i o d e n a d e tweede f a z e werden o p n i e u , d u i n e n g e v o r m d . D e s c h a a r s e bewoners van d e m o e r a s a c h t i g e s t r e = k d - _ o n n e n z i c h b e t e r t e beschermen tegen ebbe e n v l o e d , d o o r n e t a a n l e g g e n v a n d i j k e n e n t e r p e n .

Op d e z e t e r p e n w e r d v o o r a l s c h a p e n t e e l t b e o e f e n d .

DERDE F A Z E A ( 1 0 1 0 - 1 0 4 0 ) Rond h e t j a a r 1000 _rag, d e Noordzee o p n i e u w l o s e n h i e l d v e r s c h r i k k e l i j k h u i s i n de l a g e landen b i j d e zee. Met toomloos geweld o v e r s p o e l d e n d e w a t e r e n d e d u i n e n e n d e zwakke d i j k e n .

Tussen H e i s t e n Cadzand s _ c e g d e Noordzee e e n b r e s v a n v e r s c h i l lende k i l o m e t e r s b r e e d t e , c _ e t o t a a n B r u g g e i n h e t l a n d d o o r dringt.

Deze i n h a m w o r d t " S i n c f a l " genoemd. Z o b e s c h i k t e B r u g g e p l o t s o v e r een brede, d i e p e v e r b i n d i n g met de z e e . H e t belang - 82 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 82

van d e k l e i n e r e k r e k e n d i e v r o e g e r Brugge. met d e z e e v e r b o n d e n nam v l u g a f e n d e h a v e n v a n Brugge w e r d s p o e d i g u i t g e b r e i d . I n de " S i n c f a l " mondden h e e l w a t k l e i n e r i v i e r t j e s e n w a t e r l o p e n u i t . We noemer. d e L a m m e r s v l i e t ( a f w a t e r i n g A a r d e n b u r g ) . H i e r zou l a t e r S l u i s v e r r i j z e n . V e r d e r d e B o u d e n s v l i e t b i j O o s t k e r k e en d e n u n o g b e s t a a n d e R e i g a a r t s v l i e t b i j W e s t k a p e l l e . V e r d e r e v e r t a k k i n g e n v a n d e z e v l i e t e n waren d e S c h e u r e , d e G r o t e V l i e t , de Ede b i j A a r d e n b u r g , h e t Lapscheure G a t , ' d e E i m a r e b i j D o s t burg..- d e N o o r d - e n Z u i d w a t e r g a n g t e W e s t k a p e l l e , d e M o n n i k e r e d e .

Aan d e m o n d i n g v a n d e z e Monnikerede o n t s t o n d l a t e r h e t n u v e r dwenen M o n n i k e n r e d e . V e l e n g e l o v e n o p h e t e e r s t e g e z i c h t d a t h i e r een r e d e a f r a d e w a s , w a a r schepen konden a a n l e g g e n . H e t a c h t e r z e t s e l " e d e " i n samengestelde p l a a t s n a m e n w i j s t e v e n w e l op d e a a n w e z i g r e i d v a n e e n n a t u u r l i j k e a f w a t e r i n g s v l i e t n a a r d e zee. D e l a t e r e l o k a l i t e i t w e r d n a a r deze " e d e " genoemd. M o g e l i j k werd z e a a n g e l e g d e n g e b r u i k t d o o r d e monniken v a n " T e r D o e s t " d i e z e e r a k t i e f geweest z i j n i n d e i n d i j k i n g e n o n t w a t e r i n g v a n de Z w i n s t r e e k . V e l e v a n d e z e v l i e t e n , s c h e i d i n g s g r a c h t e n e n a f wateringskanaa=esjes hebben d e eeuwen g e t r o t s e e r d e n b e s t a a n n u nog. We noemen e r e n k e l e : d e grenzen v a n R a m s k a p e l l e e n We s t k a p e l l e w o r d e n g e d e e l t e l i j k gevormd d o o r d e eeuwenoude " G r e n s p a a l a d e r " . Tu s s e n H e i s t e n Ramskapelle v i n d e n we n o g d e " S c h e i dingsader " .

T i j d e n s _ e k o r t e r u s t p e r i o d e v a n f a z e 3A,• w e r d d e d i j k b o u w z e e r i n t e n s i e f t e r hand genomen. V o o r a l d e monniken v a n d e g r o t e abdijen a l s " - e r Doest " zagen i n d e i n p o l d e r i n g e n d e m o g e l i j k h e i d om l o k a l i t e i t e n t e vormen. H e t l e v e n i n gemeenschap was i m mers g u n s t i g v : a r d e v e r s p r e i d i n g v a n h e t w a r e g e l o o f . V o o r a l d e w e s t e l i j k e o e v e r van d e S i n c f a l werd v e l e m a l e n d o o r k l e i n e r e o v e r s t r o m i n g e n g e t e i s t e r d e n h e t was d a n o o k d a a r d a t d e e e r s t e grote d i j k aangelegd werd. De " Blankenbergse d i j k " l i e p t o t t e gen B r u g g e e n s l o o t d e z e e a f . L a t e r werden a n d e r e d i j k e n a a n g e l e g d . V a n u i t U t k e r k e , o p d e Blankenbergse d i j k , w e r d d e " L a n g e D i j k " aangele_ , d i e o v e r H e i s t , Westkapelle, Hoeke, Oostkerke naar Damme l i e : . D e z e d i j k m o e s t d e omgeving v a n Hoeke e n O o s t kerke t e g e n o v e r s t r o m i n g e n beschermen. A c h t e r d e z e d i j k l a g e n v e r s c h i l l e n d e weteringen van " ' s Heer B a s i l i u s h o e k " ( D o s t k e r k e Hoekel, d e " K e r k w a t e r i n g " v a n O o s t k e r k e e n d e " Romboutswervew a t e r i n g " t u s s e n O o s t k e r k e e n Demme. Deze " L a n g e D i j k " w o r d t i n d e a r c h i e v e n z e e r d i k w i j l s o n d e r a n d e r e p l a a t s e l i j k e namen genoemd. Z o w o r d t h i j o o k v e r m e l d a l s d e " K r i n k e l d i j k " . D e a f voer van h e t w a t e r i n d e i n g e d i j k t e s t r e k e n werd .verzekerd l a n g s de M o n n i k e r e d e , d i e a f v o e r d e i n d e S i n c f a l .

- 83 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 83

L a t e r worden n o g a f , . r a t e r i n g s k a n a l a n a a n g e l e g d a l s : d e Lissewegerede, d e E e v o c r c e ( D u d z e l e ) e n d e " R o n t s a e r t a d e r ( O o s t k e r k e ) . A l d e z e a f w a t e r i n g e n kwamen v i a d e Dampoort t e Brugge i n h e t " Oude Z w i n " .

DERDE F A Z E B ( 1 1 3 0 - 1 1 6 0 ) De Noordzee b l e e k o n t e m b a a r en o v e r s p o e l d e o p n i e u w d e p o l ders e n l a a g g e l e g e n gronden l a n g s d e k u s t . H e t d i j k e n n e t t e n oosten v a n d e g r o t e B l a n k e n b e r g s e d i j k b e g a f g r o t e n d e e l s e n d e S i n c f a l w e r d v e e l g r o t e r . Va n d a n a f s p r e e k t men v a n h e t Z w i n .

Ti j d e n s d e z e o v e r s t r o m i n _ e n werden L a p s c h e u r e , O o s t k e r k e e n z e l f s Moerbeke bgl aen kz e t . H e t Z w i n w e r d n u e e n d i e p e , k i l o m e t e r s b r e d e z e e - i n h a m , m e t een w i j d v e r t a k t g e u l e n s y s t e e m . V e l e eilandjes i n grote e n k l e i n e de Vlaamse k u s t e n het Z w i n e n v o o r b i j naam gekend, z i j n a l l e e n nog eeuwen o p n i e u w. maar s i n d s v e l e verzwolgen. D e door d e Noordzee zee werd opnieuw r u s t i g e r en i n rustperiode van f e i t e d u u r t de de Duinkerkide 3 d e f a z e v a n sie nog a l t i j d aanse t r a n s g e s waar o n d e r b r o k e n voort ! We l i s d o o r f e l l e a a n - Megacardita planicosta: fossiele schelp van een v a l l e n v a n d e tweeschalig weekdier, die regelmatig aanspoelt omstuimige Noord "ophet strand lang het Zwin. De meeste exem-zee, z o a l s w i j j a r e n n o g aan deze i n r e c e n te plaren zijn gerold en afgesleten en zitten vol den l i j v e hebben gaatjes, galerijen van een boorspons, Cliona, kunnen o n d e r v i n den . d i e de vernieling versnellen.

De i n d i j k i n g e n w e r , er,na e l k e o v e r s t r o m i n g opnieuw begonnen. D i t b l e e k n a d e l i g v t o r c e a f w a t e r i n g e n w e r k t e d e v e r z a n d i n g s t e r k i n de hand. D e t u r f l a g e n z a k t e n w e g i n d e g r o n d , d e g r a c h ten s l i b d e n t o e d o o r d e a f z e t t i n g v a n s l i b e n z e e z a n d . H i e r d o o r o n t s t o n d e n l i c h t e t e r r e i n v e r h o g i n g e n , d i e men " k r e e k r u g g e n " noemt. D e z e d r o g e gronden d e k e n u i t s t e k e n d e bouwplaatsen v o o r huizen e n w o n i n g e n . V o o r a l b o e r d e r i j e n w e r d e n b i j v o o r k e u r o p d e kreekruggen o p g e r i c h t . REeecs z e e r v r o e g v e r z e t t e n d e schepenen van B r u g g e z i c h t e g e n h e : touwen v a n d i j k e n r o n d h e t Z w i n e n h e t winnen v a n p o l d e r g r o n d c - r e z e e .

Om d e a f w a t e r i n g t e v e r b e t e r e n e n d e v e r z a n d i n g t e g e n t e gaan w e r d " h e t Kromme t = a t e r " a l s a f w a t e r i n g a f g e l e i d n a a r d e R e i g a e r t v l i e t . E e n k a n a a l w e r d a a n g e l e g d n a a r d e monding v a n h e t Zwin. R o n d 1160 w e r d e e n g e d e e l t e v a n h e t Z w i n , d a t n i e t m e e r - 84 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 84

g e s c h i k t w a s v o o r d e s c h e e p v a a r t , r e e d s afgedamd d o o r d e B r a n d d i j k , d i e l i e p v a n a f de Lange D i j k t o t i n Moerkerke. O p de p l a a t s w a a r d e B r a n d d i j k e n d e Lange D i j k samenkwamen, v e r rees d e S t a d Lamme. D e z e d i j k h e r l e i d d e i n . f e i t e h e t Z w i n v a n a f Damme t o t e e n s m a l l e waterweg, v o l l e d i g t u s s e n d i j k e n i n g e b e t .

Het s t u k t u s s e n Brugge e n Damme was r e e d s l a n g z e e r s m a l e n k o n a l l e e n d o o r werken b e v a a r b a a r gehouden w o r d e n .

De o m w a t e r i n g v a n d e s t r e e k w e r d n u v o o r a l opgevangen d o o r h e t Kromme W a t e r. D e w a t e r s t a n d w e r d g e r e g e l d d o o r d e K w i n t e n s l u i s . g e b o u w d t e g e n d e p l a a t s w e l k e men n u i n Knokke k e n t a l s de S c h a p e n b u r g ( c i r c a 6 0 0 m z u i d w a a r t s ) .

D i t a f w a t e r i n g s n e t werd n o g s t e r k u i t g e b r e i d e n r o n d 1 2 7 0 werd e e n n i e u t i , e a f w a t e r i n g s s l u i s i n g e b r u i k genomen: d e R e i g a a r t v l i e t s l u i s . I n H e i s t bouwde men d e E y e s l u i s ( r o n d 1279 ) w a a r door d e a f w a t e r i n g v a n d e Z w i n s t r e e k i n t w e e d e l e n w e r d g e s c h e i den.

Remi V a n H a e l s t

Zege e van de .schepenen van S.eui4 ( e e t t i j d s Lwmiemutie. ) , oonkonde van 1293. ( A,egemeen Rijka aneh,ies, 3nu4 set ) - L e t op de zinnebee.Ld.ige boot van deze zee6tad. ( aÇb. .Zinkt )

Na de ove/twinning op zee h i j S.2u.í,5, nam Edwatd I I I de tí.te.e aan van " koning de,+ zee " ; een Enge.P.s muntstuk ( de viobe,e ) ate,et ;Iem vook i n een e eh.ip, teruc:-i. jC h i j het zwaah.d i n de. hand houdt en het 4 ehd.ed dnaagt met het wapen van Engetand. ( Penningkabinet, Kon. B i b i . SnusseX. ) .

—8 5 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 85

DE S C F i U I E HET T E V I N D E N LEGGEN V A N K I N D E R E N Van o u d s h e r k e n d e men i n a l l e l a n d e n h e t t e v i n d e n l e g gen v a n k i n d e r e n . D i t g e s c h i e d d e om v e l e r l e i r e d e n e n , w a a r v a n de g r o t e armoede e n d e z e d e l i j k e nood d e voornaamste o o r z a k e n waren.

Vanaf h e t b e g i n v a n d e 13de t o t h e t midden v a n d e 16de eeuw werden e r t e Antwerpen o n g e v e e r 4 0 i n s t e l l i n g e n o p g e r i c h t om h e t m e n s e l i j k l i j d e n t e v e r z a c h t e n .

Men v e r p l e e g d e e r m e l a a t s e n , g e e s t e s z i e k e n , b e h o e f t i ge r e i z i g e r s , p e l g r i m s e n o u d e r l i n g e n . S l e c h t s é é n d e z e r g e s t i c h t e n , h e t h u i s v o o r Vo n d e l i n g e n , w a s v o o r k i n d e r e n b e s t e m d .

Het bevond z i c h i n d e E v e r d i j s t r a a t . H e t w e r d o m s t r e e k s 1 3 7 4 door b r a n d v e r w o e s t .

I n h e t midden v a n d e 1Sde eeuw s t e e g d e nood b i j d e Antwerpse b e v o l k i n g a l s g e v o l g v a n d e b e s t e n d i g e o o r l o g e n e n o n l u s t e n . D e k o s t e n v o o r h e t b e h e e r d e r armenhuizen s t e g e n o n t z a g l i j k . Men s c h a t t e z e j a a r l i j k s o p 3 0 . 0 0 0 d u k a t e n , h i e r i n w a r e n d e k o s t e n v o o r onderhoud v a n d e v e r l a t e n e n t e v o n d e l i n g g e l e g d e k i n d e r e n b e g r e p e n . Vo l g e n s d e m a g i s t r a a t van d e s t a d zouden d e A a l m o e z e n i e r s o p 4 m a a r t 1557 i n d e onderhoud hebben t e v o o r z i e n v a n 1600 à 1 7 0 0 k i n d e r e n !

I n aanvang waren h e t d e A a l m o e z e n i e r s g e s t i c h t e n d i e zich h e t l o t van deze k i n d e r e n aantrokken. L a t e r werd hun t a a k overgenomen d o o r d e o f f i c i ë l e b e s t u r e n d e r Godshuizen, nu b e t e r gekend a l s d e Commissie v a n Openbare U n d e r s t a n d .

To t i n 1531 w a s e r een v o n d e l i n g e n h u i s i n d e Paddengracht - nu P r i n s e s s t r a e t . I n d a t j a a r werd h e t h u i s d o o r de Aalmoezeniers v e r k o c h t . H e t w e r d d a n o v e r g e b r a c h t n a a r d e L e p e l s t r a a t - n u S T. R o c h u s s t r a a t . G e l e g e n n a a s t h e t S t . o c h u s g a s t h u i s e n d e S t . - ; o c n u s k a p e l was h e t a a n v a n k e l i j k zeer bekrompen o p g e r i c h t c p b e g r o n d v a n d r i e a f g e b r o k e n h u i s j e s . H e t b l e e f nagenoeg h o n d e r d j a a r i n d e z e t o e s t a n d .

Ondertussen was b o v e n d e i n g a n g s p o o r t e e n beeldhouwwerk a a n g e b r a c h t - i n h e t m i c d e n , d e G o d d e l i j k e Redder v o o r s t e l l e n d , omringd d o o r r e c h t s een groep jongens onder de b e scherming v a n d e p r o f e e t Mozes e n l i n k s e e n g r o e p m e i s j e s met a l s p a t r o n e s S t . E l i s a b e t h .

- 86 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 86

Lange d e k a n t v a n d e j o n g e n s g r o e p w a s o p d e g e v e l g e b e l teld:

" Godes Cap-Ltetijn Moyses, n a e i dek c A i t uen o i t onde, Wek .t van Fhanao3 dochtetc aLs VondeLL tcíz vonde, Wij wwie Vo n d a i igen, d o o men mag aan.)ehouwen Goede hemen w i l t ons u y t caz t a e t onderhouden " .

En l a n g s d e k a n t v a n d e m e i s j e s g r o e p :

" W i j bidden C!, C Neen, a£4 vondelingen ootmoed .gh, Neete w L U z e met Uwe gna í.e omóehe.i jnen, Die voors on4 songvuEdígh s , i j n met gnao.te peynen ( u i t : " Onder S t . - A n d r i e s t o r é n " v a n John Op 1 5 j u l i 1 5 6 9 v a a r d i g d e h e t s t a d s : ; e s t u u r , v e r o n t r u s t door h e t sc-rikwekkend s t i j g e n van h e t a a n t a l t e v o n d e l i n g gelegde o f v e r l a t e n k i n d e r e n , h e t v o l g e n d gebod u i t : " D a t niemant :cie h e t e i j u i t s e c r e t e o f t o p e n b a e r hem e n v e r v o o r dere e e n i e e k i n d e r e n t e v o n d e l i n g e l e g g e n o f t t e doen l e g g e n op d e p e n e v a n g e s c a v o t t e e r d o f a n d e r s i n t s n a e r g e l e g e n h e y t van s a e k e n z e c o r r i g e e r t t e w o r d e n , a n d e r e n t e n e x e m p e l " .

De a a n b r e n g e r k r e e g v o o r z i j n v e r k l i k k e r s w e r k v i e r Florijnen.

Op 2 8 a p r i l 1 7 2 8 w e r d d e s t r a f v o o r h e t t e v i n d e n l e g gen v a n k i n d e r e n , d o o r h e t A n t w e r p s s t a d s b e s t u u r , o p 1 2 j a a r u i t d r i j v i n g 2 f verbanning gebracht. De premie voor de v e r k l i k kers werd c=_evoerd t o t honderd F l o r i j n e n , m e t v e r z e k e r d e g e heimhouding. D e vroedvrouwen werden s o l i d a i r v e r a n t w o o r d e l i j k gesteld v o o r hun g e b e u r l i j k s t i l z w i j g e n .

Om d e s c h u l d i g e m o e d e r s o p t e s p o r e n w e r d d e v o n d e l i n g door d e s t a t gedragen, b e g e l e i d d o o r een s t a d s t r o m p e t t e r.

De F r a n s e o v e r h e e r s i n g b r a c h t v e r a n d e r i n g . T o e n h e t l e g e r van N a p o l e o n o p 1 8 n o v e m b e r 1 7 9 2 z i j n i n t r e d e d e e d t e A n t w e r p e n , bracht h e t c_k een aantal hervormingen, waarvan v o o r ons h e t belangrijkste i s : de o p r i c h t i n g van de Schuif.

B i j K e i z e r l i j k d e k r e e t v a n 1 9 j a n u a r i 1 8 11 w e r d e n o o k i n België de sc`:uiven o p g e r i c h t . H e t dekreet bepaalde d a t : 1. N e t t e v i n d e n l e g g e n v a n k i n d e r e n w a s n i e t m e e r s t r a f bar.

2. I e d e r a r r o n d i s s e m e n t m o e s t e e n s c h u i f h e b b e n .

3. D e K i n d e r e n w e r d e n t o t h u n 6 d e j a a r g e p l a a t s t b i j een v o e d s t e r .

4. Va n a f h u n 6 d e t o t h u n 1 2 d e j a a r w e r d e n z i j u i t b e s t e e d

- 87

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 87

b i j landbouwers o f ambachtslieden. D a t z i j v a n a f d i e p r i l l e l e e f t i j d w e t t e l i j k mochten t e w e r k g e steld.worden bleek d u i d e l i j k u i t a r t . 9 . H i e r i n stond v e r m e l d d a t h e t b e d r a g d a t b e t a a l d w e r d v o o r d e onderhoud v a n h e t k i n d , v e r m i n d e r d e n a a r gelang h e t o u d e r w e r d . De a r b e i d s p r e s t a t i e s s t e g e n h i e r immers e v e n r e d i g met d e l e e f t i j d .

5. Va n a f h u n t w a a l f d e j a a r werden d e j o n g e n s t e r b e schikking gesteld van het M i n i s t e r i e van Marine.

Napoleon w i l d e a l z o z i j n o o r l o g s v l o o t bemannen. D e jongens d i e wegens l i c h a m e l i j k e o n g e s c h i k t h e i d g e e n d i e n s t konden v e r r i c h t e n b i j d e M a r i n e moesten o p s t i e l gaan. De m e i s j e s dienden a l s meid, n a a i s t e r o f f a b r i e k s a r b e i d s t e r i n d i e n s t t e ga a n. Z e m o e s t e n g r a t i s a r b e i d e n v o o r hun w e r k g e v e r. D e z e s t o n d e v e n wel i n v o o r hun v o e d i n g , o n d e r h o u d e n onderkomen.

D i t a l l e s t o t d e maximum l e e f t i j d v a n 2 5 j a a r .

Ouders d i e hun k i n d e r e n l a t e r kwamen o p v r a g e n d i e n den e e r s t d e onderhoudskosten t e r u g t e b e t a l e n , t e n z i j z e z e l f b e h o e f t i g waren. D e k i n d e r e n d i e o n d e r de b e v o e g d h e i d v a n h e t M i n i s t e r i e v a n M a r i n e g e p l a a t s t w a r e n k o n men i n g ĂŠ ĂŠ n g e v a l t e r u g o p e i s e n .

De s c h u i f was e e n o p e n i n g n a a s t d e p o o r t v a n h e t g e s t i c h t w a a r i n e e n s o o r t l o k e t was a a n g e b r a c h t . D o o r d e h o u t e n a f s l u i t i n g omhoog t e h e f f e n ( z o a l s e e n s c h u i f r a a m ) k o n men h e t k i n d i n d e o p e n i n g p l a a t s e n . Eenmaal t e r u g g e s l o t e n k o n men d e z e n i e t m e e r openen t o t d e p o r t i e r , gewaarschuwd d o o r een b e l l e t j e , h e t k i n d , , e r : i i j d e r d h a d . Men was a l d u s o o k b e scheinnJ v o o r onbescheiden b l i k k e n v a n b u i t e n a f .

De v o n d e l i n g werd dan z o r g v u l d i g i n h e t r e g i s t e r i n g e schreven. D e b i e z o n d e r e kenmerken, k l e d i n g e n d e r g e l i j k e w e r den g e n o t e e r d . D a t men deze k i n d e r e n i n d e meest u i t e e n l o pende v e r p a k k i n g a c h t e r l i e t b e w i j s t e e n c i t a a t u i t d e v e r s l a g e n : " Gevonden i n e e n nieuwe kabas - I n e e n h a r i n k b e n n e " Constance B r e b i s werd i n d e s c h u i f gevonden m e t z e e r verzorgde k l e d i n g , u i t f i j n e n w i t l i n n e n gemaakt, m e t k a n t afgezet en met een mutsje i n z i j d e . H e t waren dus b l i j k b a a r n i e t e n k e l d e a r m e vrouwen d i e hun k i n d n a a r d e s c h u i f brachten.

Verscheidene vrouwen s c h i j n e n v a n h e t t e v o n d e l i n g l e g gen e e n b e r o e p gemaakt t e hebben. Z o d r a z e e r g e n s e e n " g e v a l - 88 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 88

l e n m e i s j e " w i s t e n t r a c h t t e n z i j d e z e t e o v e r h a l e n om h e t kind t e vinden t e l e g g e n . Z i j voerden dan deze t r i e s t e o p dracht u i t v o o r e n k e l e l u t t e l e s t u i v e r s , soms z e l f s v o o r s l e c h t s e e n k a n b i e r . D i t s o o r t vrouwen w e r d d o o r d e b e v o l k i n g dar. o o k f e l m i s p r e z e n e n u i t g e j o u w d .

A l s e r m e t b e t r e k k i n g t o t d e naam v a n h e t k i n d geen a a n w i j z i n g b e s t o n d m o c h t d e ambtenaar h e t n a a r goeddunken een naam g e v e n . D e z e w e r k t e n d a n m e e s t a l v o l g e n s h e t a b c , a l s men b . v . d i e d a g a a n d e l e t t e r " d " w a s , k r e e g h e t k i n d een naam b e g i n n e n d m e t d e z e l e t t e r .

A l s d e moeder h e t voornemen h a d om h e t k i n d l a t e r t e r u g op t e v r a g e n , g a f z e h e t e e n b e p a a l d k e n t e k e n mee - soms een h e l f t v a n e e n s p e e l k a a r t , e e n k l e d i n g s t u k , g e l d s t u k k e n o f doorgesneden m e d a i l l e s .

Dat b e p a a l d e ambtenaren e e n z e k e r g e v o e l v o o r humor bezaten ( ? ) b i j h e t g e v e n d e r namen b l i j k t u i t d e bewaard gebleven r e g i s t e r s ; I n e e n v e r s l a g v i n d t men: e e n k i n d j e w o r d t gevoeden, o m d e h a l s h e e f t h e t e e n k o o r d j e m e t d a a r a a n een doorgesneden f r a n k . H i e r o p i s n o g t e l e z e n : NAP & EUR; dè a n d e r e h e l f t b e h i e l d d e moeder ( OLEON & EMPER ) - (NAPOLEON/EMPEREUR). H e t k i n d j e w e r d i n g e s c h r e v e n a l s N a p e u r.

Een : . i c h t j e v a n z e s maanden w o r d t i n d e s c h u i f g e v o n den, h e t d r a a g t e e n s t u k k a r t o n o p d e b o r s t . H e t m e i s j e wordt ingeschreven a l s Egberta Carton.

Een k i n d v a n h e t Wa a i g a t b i j S t . A n d r i e s gevonden k r i j g t d e naam B l a s i u s M a g t i g . D e l a t e r e N e d e r l a n d s e i n v l o e d v i n d t men t e r u g b i j d e z e naamkeuze. Men v i n d t d a n namen z o a l s I J s b o l , P e n s e e l , Z a n d p l a a t , I J s p u t , K i k k e r, D e Neus, e n nog v e e l m e e r. E i j d e v a l v a n Napoleon z e t t e n d e t e g e n s t a n d e r s van d e s c h u i f h u n a k t i e s v o o r t om d e a f s c h a f f i n g t e bekomen.

Op 1 2 j u n i 1821 k r i j g t h e t g e m e e n t e b e s t u u r v a n d e N e d e r landse r e g e r i n g d e o p d r a c h t i n t e s t a a n v o o r d e t o t a l i t e i t v a n de o n d e r h o u d s k o s t e n d e r v o n d e l i n g e n e n v e r l a t e n k i n d e r e n . V e l e gemeenten s l u i t e n h i e r o p h u n s c h u i f . A n t w e r p e n w o r d t d a n h e t centrale depot.

I n 1 6 3 5 s t e l t h e t Gemeentebestuur e e n koormissie samen om h e t g e v a l v a n d e 'A s c h u i f " t e o n d e r z o e k e n . O p 2 0 j a n u a r i 1836 l e g g e n d e h e r e n Kempenaers, Va n Cutsem e n Va n d e r L i n d e n hun v e r s l a g n e e r en b e p l e i t e n h e t behoud v a n d e s c h u i f . D e z e b l e e f geopend.

I n d e z i t t i n g v a n 1 3 a u g u s t u s 1859 benoemt d e gemeenteraad e e n b i e z o n d e r e k o m m i s s i e . H e t z i j n d e h e r e n Hermans, Va n —8 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 89

Haesendonck, C o n a r d , Kogen e n A u g e r d i e o p n i e u w e e n o n d e r zoek d i e n e n i n t e s t e l l e n nopens h e t n u t v a n d e s c h u i f u i t drieledig standpunt: W e t t e l i j k , Z e d e l i j k en A d m i n i s t r a t i e f geldelijk.

T i j d e n s e e n v i n n i g d e b a t i n d e gemeenteraad v a n 2 3 j u n i 1 8 6 0 , w o r d t h e t v e r s l a g b e h a n d e l d . V i e r v a n d e v i j f komm i s s i e l e d e n wensen d e a f s c h a f f i n g v a n d e s c h u i f , d e h e e r Va n Haesendonck p l e i t v o o r behoud. D e b e s l i s s i n g v a l t , A n t w e r p e n moet z i j n s c h u i f a f s c h a f f e n . H e t b e s l u i t w e r d m e t 2 1 t e g e n 4 stemmen g o e d g e k e u r d .

Dat d e b e v o l k i n g h e t h i e r n i e t mee e e n s was b l i j k t d u i d e l i j k u i t d e m e t d e h a n d g e s c h r e v e n b r i e f j e s d i e men o v e r a l op d e muren a a n t r o f . E s n i s i n h e t a r c h i e f bewaard g e b l e v e n .

De t e k s t l u i d t :

A4scha64 ng deL 3chuy5 MS de 3chuy6 gesZooxen wond mogen coif date de h Lendeken na den á ettmee3.ten. beengen .96 #±a het waxen waeJL van den SungeJnneea tét de 3chu2d zal van z i j n . u i t : " O n d e r S t . A n d r i e s t o r e n " v a n John Wilms - b l z . 3 7 J .

Niettemin wordt de s c h u i f t e Antwerpen g e s l o t e n o p 31 j u l i 1 8 6 0 te m i d d e r n a c h t . D i e n a c h t o n twaalf u u r r i n k e l t d e t e l v o o r ee l a a t s t e m a a l . Men g a f t k i n d d e naam J o z e f F i n i s .

L o u i s S l o o t -Hans GERAADPLEEGDE WERKEN: Onder S t . - A n d r i e s t o r e n John .Wilms

It

Wij j o n g e n s v a n h e t S i n t Andrieskwartier " A. Va n C a k e n b e r g h e Beknopte G i d s v a n h e t Maagdenhuis t e Antwerpen

Een foto uit 1902, rechts de afgeschafte "schuif'

- 90 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 90

FA M I L I E K U N D E Een s t a m b o o m o p s t e l l e n i s g e e n w e r k j e d a t i n e e n handomdraai w o r d t o p g e k n a p t . Z o a l s a l l e h o b b i e s v e r g t h e t v e e l v r i j e t i j d , e n i n de meeste g e v a l l e n o o k g e l d , m a a r d e v o l d o e n i n g t e l k e n s men e e n nieuw s c h a k e l t j e h e e f t o n t d e k t i s dan o o k n a a r verhouding_ HOE Z E T M I N DE EERSTE STAP ?

Begin m e t h e t v e r z a m e l e n v a n a l l e m o g e l i j k e f a m i l i e d o kumentatie: trouwboekjes, m i l i t a i r e zakboekjes, g e b o o r t e u i t t r e k s e l s , h u . i e l i j k s a a n k o n d i g i n g e n , d o o d s b r i e v e n , kommuniep r e n t j e s , k r a n t e n k n i p s e l s , e . d . K l a s s e e r -deze d o k u m e n t a t i e i n f a r d e s , e n b e g i n r e e d s e e n e e r s t e b e k n o p t stamboompje t e t e k e n e n r e t v e r m e l d i n g v a n d e gevonden i n l i c h t i n g e n .

Dat k a n o p r A e e m a n i e r e n : a) i n 1 e v o r m v a n e e n s t a m -boom, m e t v e r m e l d i n g v a n a l l e f a m i l i e l e d e n v a n d e z e l f d e naam e n m e t u w oucf t gekende v o o r v a d e r a l s b a s i s :

Veldman Rc4-er lu zelf) V e l d m a n Louis A.F. (uw broer) ° Antwerpen 11.5.1933 ° Antwerpen 29.2.1932 x Maes An-e-Marie x V a n Raemdonck Agnès Veidman Frans A.J. V e l d e m a n Angèle o Berchem 27.1.1905 ° Antwerpen 7.5.1908 • Francken Leonie x Peeters Albert + Antwerpen 24.8.1958 Veldeman Geard ° Berchem 24.1.1876 priester + Mechelen 28.7.1942 �

Veldeman Alois F. ° Berchem 7.4.1878 x Dupont Angèle + Diksmuide 29.1.1918

Veldeman Maria ° Antwerpen 1.7,1881 s Janssens Franciscus + Antwerpen 11.7.1960

Veldeman Nicolaas Joachim o L i e r 12.7.1850 • Heirman Josephine + Berchem 17.5.1901

- 91 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 91

b) i n d e v o r m v a n e e n " k w a r t i e r s t a a t " , m e t v e r m e l ding ook van a l l e v r o u w e l i j k e voorouders, e n met u z e l f a l s b a s i s :

uw grootouders

uw ouders

Velde san Alois F. i Dupont Angèle Sidonie B e °russet 21.7. 1880 8 1 .4 7 m h rc e B a Dupont Angèle • Ve l d e a n Alois • Diksmuide • Berchem 25.11.1957 2 9 . 11 9 1 8

Franken Leonia Maria o Mechelen L.4.1906 . Veldman Frans • Antwerpen 12.2.1954

Veldrnan Frain A.J. o B e . d r e m 27.1.1905 . FrarsMan Leoni

u relt

Beeckmans Gudula Franck en Joseph o Mechelen 74.1882 o Mechelen • F r a n k e n Joseph 20.9.1880 • Beeckmans Gudula • Mechelen 20.2.1951 • Antwerpen 7.7.1926

Veldman Roger o Antwerpen 11.5.1933 . M a r s Anne-Marie

Verwaarloos g e e n e n k e l s p o o r ; o u d e s c h r i j f b o e k e n m e t r e k e n i n g e n , s c h o o l g e t u i g s c h r i f t e n , f o t o a l b u m s : a l l e s Kan u vroeg o f l a a t v a n d i e n s t z i j n .

I n bovenstaand stamboompje komt u w g r o o t v a d e r A l o i s F. Veldeman v o o r , m e t a l s p l a a t s e n d a t u m v a n o v e r l i j d e n : Diksmuide 2 9 . 1 . 1 9 1 8 . k w e e t v a n v a d e r, d a t g r o o t v a d e r i n d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g sneuvelde. Zoek dan i n een boek o v e r deze o o r l o g o p , w é l k e v e l d s l a g e r o p 2 9 j a n u a r i 1918 t e Diksmuide p l a a t s v o n d , w e l k r e g i m e n t e r a a n d e e l n a m ; u z a l lezen w à t d i t r e g i m e n t t i j d e n s de e e r s t e o o r l o g s j a r e n deed, en z o k a n u b e e t j e b i j p e e t j e e e n p e r i o d e u i t h e t l e v e n v a n uw g r o o t v a d e r r e c o n s t r u e r e n .

Ondervraag o o k uw o u d e r e f a m i l i e l e d e n , z i j h e r i n n e r e n z i c h z e k e r f e i t e n d i e z e o p h u n b e u r t van ouderen hoorden vertellen.

Misschien hebben z e o p z o l d e r o f i n een r o m m e l s c h u i f nog v e r g e e l d e p a p i e r t j e s d i e e e n k i e r t j e l i c h t werpen o p h e t l e v e n v a n e e n v e r r e v o o r z a a t . D o o d s b r i e v e n v a n ooms e n grootooms b . v . k u n n e n u t o e l a t e n een f l i n k p a k namen e n nieuwe z i j t a k k e n a a n u . . basisstamboompje t o e t e voegen.

I n een o v e r l i j d e n s a k t e o f d o o d s b r i e f w o r d t s t e e d s d e geboorteplaats en -datum van d e overledene vermeld. Deze i n l i c h t i n g z a l u t o e l a t e n z i j n g e b o o r t e a k t e t e bekomen, w a a r i n dan w e e r de namen e n w o o n p l a a t s v a n z i j n o u d e r s t e v i n d e n z i j n . I k z e l f heb o p d e z e m a n i e r m i j n v o l l e d i g e l i j n v o o r o u - 92 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 92

d e r s t o t i n 1600 kunnen t e r u g v i n d e n , m e t a l l e z i j t a k k e n van d e f a m i l i e .

WAAR Z I J I t N U D E NODIGE-,DOKUMENTEN T E V I N D E N . ?

Vo o r e e r s t b i j d e B u r g e r l i j k e S t a n d v a n d e d e s b e t r e f fende gemeenten, b i j d e G r i f f i e r v a n d e R e c h t b a n k v a n E e r s t e Aanleg v a n h e t A r r o n d i s s e m e n t , e n i n d e p a r o c h i e r e g i s t e r s .

H u w e l i j k s a k t e n , d i e b e w a a r d warden b i j d e R e c h t b a n k van E e r s t e A a n l e g , z i j n b . v . v a n g r o t e w a a r d e , o m d a t z e v e e l ' n u t t i g e i n l i c h t i n g e n bevatten: geboorteplaats en -datum van de t r o u w e r s , e v e n t u e e l o v e r l i j d e n s a k t e ( m e t v e r m e l d i n g v a n geboorteplaats en -datum ) v a n de ouders . . .

B i j d e B u r g e r l i j k e S t a n d g e r a k e n we t o t a a n h e t e i n d e van d e 1 8 d e eeuw. V o o r i n l i c h t i n g e n o v e r o u d e r e g e n e r a t i e s dienen we d e p a r o c h i e r e g i s t e r s t e r a a d p l e g e n . D e z e r e g i s t e r s worden bewaard p e r p r o v i n c i e , i n h e t R i j k s a r c h i e f d a t i n e l ke p r o v i n c i e h o o f d s t a d g e v e s t i g d i s , e n z i j n v o o r z i e n v a n a l fabetische l i j s t e n onderverdeeld i n dopen, h u w e l i j k e n e n o v e r l i j d e n s . Dank z i j d e z e r e g i s t e r s g e r a k e n w e , m e t e e n b e e t j e m e e v a l , t o t h e t e i n d e v a n d e 1 6 d e eeuw.

Het R i j k s a r c h i e f e n sommige g e m e e n t e l i j k e a r c h i e v e n bezitten onk r e g i s t e r s van n o t a r i a l e akten, testamenten, p r o c u r a t i e s , weeshuizen e . d . d i e w a a r d e v o l l e i n l i c h t i n g e n kunnen b e v a t t e n .

I n h e t Legermuseum t e B r u s s e l k a n o o k e e n " F o n d s C o l i n " wc=-den g e r a a d p l e e g d , b e s t a a n d e u i t e e n m i l j o e n s t e e k k a a r t e n ; e r i s v é é l k a n s d a t e e n o f meerdere v a n uw voorouders d a a r een s t e e k k a a r t o p h u n naam hebben.

Zoek i n t e l e f o o n b o e k e n , a d r e s b o e k e n e . d . a l l e p e r s o n e n op d i e u w raam d r a g e n . Neem k o n t a k t m e t h e n o p : a l l i c h t h e e f t een v a n he-: z i c h eveneens a a n d e f a m i l i e k u n d e gewaagd e n s t a a t UW naam i n z i j n d o k u m e n t a t i e ! I n z o ' n g e v a l k r i j g t u m i s s c h i e n a a n stamboom p a s k l a a r t h u i s b e z o r g d . . .

ONZE F A M I L.IENAAM To t i n d e 11 d e eeuw hadden o n z e v o o r o u d e r s s l e c h t s e e n doopnaam, d u s géén f a m i l i e n a a m . E r b e s t o n d e n e c h t e r w e l b i j namen d i e g i e t r e k k i n g hadden o p h e t b e r o e p o f d e w o o n p l a a t s v a n de p e r s o o n : D e B a c k e r, Va n d e V i j v e r . . . To e n z u l k e b i j n a m e n van v a d e r o p zoon o v e r g i n g e n ( z o n d e r d a t d e zoon d a a r o m h e t z e l f d e bergiep o f w o o n p l a a t s a l s v a d e r k o o s I o n t s t o n d e n s t i l - 93

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 93

aan i n g e b u r g e r d e f a m i l i e n a m e n . We t t e n e n v e r o r d e n i n g e n m a a k ten l a t e r de a l d u s o n t s t a n e familienamen v e r p l i c h t e n o n w i j z i g b a a r, z o a l s b . v . d e w e t v a n 2 7 september 1 7 9 1 .

Ondanks h e t f e i t d a t d e f a m i l i e n a m e n o n w i j z i g b a a r w a r e n , v i n d t men i n d e m e e s t e f a m i l i e ' s t o c h v e r s c h i l l e n d e s c h r i j f w i j z e n v a n e e n z e l f d e naam. D i t i s t e w i j t e n a a n o v e r s c h r i j f f o u t e n van k o s t e r s en k l e r k e n .

Neem i k m i j n e i g e n naam a l s v o o r b e e l d ; b i j m i j n Waalse v o o r o u d e r s was e e n s l a g e r , d i e a a n z i j n nageslacht de bijnaam Lardo (=spekslager) meegaf. I n h e t b e g i n v a n d e a c h t t i e n d e eeuw ( 1 7 4 3 ) kwam, b i j d e i n s c h r i j v i n g van een g e b o o r t e i n h e t p a r o c h i e r e g i s t e r , p e r v e r g i s s i n g een A v o o r d e naam. E é n t a k v a n d e f a m i l i e h e e t t e d u s v o o r t a a n A l a r d o . S i n d s d i e n werden n o g v e r s c h i l l e n d e fouten b i j r e g i s t r a t i e s gemaakt, z o d a t e r i n m i j n w i j d v e r takte f a m i l i e tegenwoordig wel t i e n s c h r i j f w i j z e n t e vinden z i j n , gaande van Lardo t o t A l l a r d e a u .

JACHT O P VOORVADEREN Een stamboom o p s t e l l e n h e e f t dus v e e l weg v a n d e t e c t i vewerk. E r dienen s p o r e n g e v o l g d , d i e m e e s t a l o n d u i d e l i j k z i j n e n soms g e h e e l d o o d l o p e n . I n d i t g e v a l m o e t e r i n h e t d u i s t e r voortgezocht worsen, e n dienen a l l e z i j s p o r e n d i e i n h e t b e g i n b i j k o m s t i g s c h e r e n opnieuw g e v o l g d l Zolang h e t s p o o r d u i d e l i j k i s e n d e gemeentebesturen u w i l l e n helpen, k a n d e j a c h t o p voorvaderen p e r b r i e f w i s s e l i n g g e b e u r e n . Wo r d t h e t s p o o r e c h t e r d u i s t e r , o f h e b t u t e maken met een gemeente d i e n i e t w i l o f k a n h e l p e n , d a n i s e r m a a r één o p l o s s i n g : z e l f t e r p l a a t s e d e o u d e r e g i s t e r s gaan r a a d p l e g e n . Z o w e e t u meteen w à t m e t u w v i e r d e v a k a n t i e week aanvangen.

Loopt een s p o o r d o o i n e e n b e p a a l d e gemeente, d a n k a n h e t z e l f s l o n e n d z i j n t e r p l a a t s e h e t k e r k h o f t e bezoeken: u v i n d t v a s t een g r a f s t e e n v a n e e n v e r f a m i l i e l i d , m e t a a n duidingen d i e u op een nieuw spoor z e t t e n .

B e z i t u n i e t g e n o e g i n l i c h t i n g e n om i n h e t R i j k s a r c h i e f o n m i d d e l l i j k e e n r e g i s t e r v a n een b e p a a l d e p a r o c h i e te kunnen vragen, dan z a l u v e r p l i c h t z i j n a l l e r e g i s t e r s van d e p r o v i n c i e ( o f v a n e e n d e e l v a n d e p r o v i n c i e ) t e r a a d p l e g e n . D i t i s e c h t e r géén v e r l o r e n w e r k , w a n t e r b e s t a a t v e e l kans d a t u o p n i e t gekende z i j t a k k e n v a n d e f a m i l i e s t u i t , d i e uw stamboom z o v e e l v o l l e d i g e r maken.

- 94 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 94

GEMEENS CHrP?ELILIKE VOOROUDERS Wanneer we soms I i n e e n s e n t i m e n t e e l o g e n b l i k ) b e weren d a t a l l e l e d e n v a n H o b o n i a é é n g r o t e f a m i l i e v o r m e n . d i e n t d i t n i e t a l l e e n f i g u u r l i j k t e worden opgenomen. I n derdaad: w i j z i j n a l l e m a a l e r g e n s f a m i l i e v a n e l k a a r .

Even n a d e r v e r k l a r e n : w i j hebben e l k t w e e o u d e r s , v i e r grootorders, a c h t overgrootouders, z e s t i e n betovergrootouders . . . Ve r m e n i g v u l d i g v o o r t , g e n e r a t i e n a g e n e r a t i e , e n u komt aan een t o t a a l van m i l j a r d e n voorouders i n de t i j d van K a r e l d e r o t e !

Wat o n m o g e l i j k i s , v e r m i t s g e s c h i e d k u n d i g e n hebben b e rekend d a t e r i n d i e t i j d , o p h e e l d e w e r e l d , s l e c h t s t w e e honderd m i l j o e n mensen b e s t o n d e n .

Vanwaar d i t v e r s c h i l t u s s e n t h e o r i e e n w e r k e l i j k h e i d ?

Eenvoudig, : r J a t d e meeste p e r s o n e n u i t v r o e g e r e eeuwen meerdere m a l e n o n z e v o o r o u d e r z i j n .

Een v c r b e e l d o p h é é l k o r t e t e r m i j n : v e r o n d e r s t e l d a t uw o u d e r s n i c h t e n k o z i j n z i j n ; z i j h e b b e n d u s é é n z e l f d e grootvader en grootmoeder; d i e g r o o t v a d e r en d i e grootmoeder komen b i j g e v o l g e l k tweemaal v o o r i n uw f a m i l i e t a f e l .

H u w e l i j k e n t u s s e n v o l l e n i c h t e n k o z i j n komen n a t u u r l i j k z e l d e n v o o r , m a a r o v e r een p e r i o d e v a n eeuwen g e z i e n z i j n w i j w é l allemaal - zonder het t e beseffen - nichten en k o z i j n s v a n e l k a a r geworden, z i j h e t d a n i n d e 2 0 e , 3 0 e o f 100e g r a a d .

Met a r d e r e w o o r d e n : w i j hebben a l l e n e e n massa g e m e e n s c h a p p e l i j k e v o o r o u d e r s , a l s we m a a r v e r genoeg i n h e t v e r l e d e n t e r u g z o e k e n . E n d a n denken we n i e t e e n s a a n v a d e r Adam e n n o e c e r E v a .

Raymond A l a r d o t

- 95 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 95

Castellum Westerlo - n a a r baron J.LeRoy - 1696

Het p r a c h t i g e k a s t e e l v a n d e p r i n s e n d e M e r o d e z o a l s h e t thans k a n g e z i e n worden - 96 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 96

kastelen in v l a a n d e r e e

W E S T E R L O De h u i d i g e g e m e e n t e W e s t e r l o , i n d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n o p 29,5 km v a n Tu r n h o u t , o n t s t o n d d o o r samenvoeging v a n d e v r o e gere gemeeneen W e s t e r l o , To n g e r l o , Z o e r l e - P a r w i j s e n O e v e l .

De S i n t - L a m b e r t u s k e r k v a n W e s t e r l o , i n d e v o r m v a n e e n L a t i j n s k r u i s , d a t e e r t u i t h e t b e g i n v a n d e XVde eeuw e n w e r d in 1887 g e r e s t a u r e e r d . Ze h e e f t d r i e beuken, e e n k r u i s b e u k en een k o o r e n n a v a t v e r s c h i l l e n d e k u n s t w e r k e n , o . m . e e n X V d e eeuwse " n r _ _ s a f d o e n i n g " v a n d e s c h o o l v a n Q u i n t e n M a t s y s , een m o o i e ' - e e u w s e g e b e e l d h o u w d e p r e e k s t o e l , e n d e g r a f kelder d e r = _ m i l i e van Merode.

Het K a s c e e l v a n W e s t e r l o , d e o u d e b u r c h t d e r f a m i l i e v a n Merode, l i g = a a n d e z u i d k a n t v a n h e t d o r p , r i c h t i n g A a r s c h o t , op c a . 8 0 r - , a n d e G r o t e N o t e . T e m i d d e n v a n s i e r l i j k e u i t g e s t r e k t e p a r -.en e n w a n d e l p a d e n , o m r i n g d d o o r e e n b o s v a n z w a r e eiken, s p ; = _ - ' t d i t middeleeuws k a s t e e l z i c h met z i j n s t a t i g e ingangspoor- e n p u n t i g e torens i n b r e d e heldere v i j v e r s .

Over d e _ c r s p r c n g v a n h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o t a s t men v o l l e d i g i n - e t d u i s t e r . H e t i s b e s t m o g e l i j k d a t d e Romeinen er r e e d s c u r c h t ( c a s t e l l u m ) o f w a c h t t o r e n bouwden om t o t bespiedings:eren o f verdedigingssterkte t e dienen tegen de vijand e n ` e : overtrekken van d e Nete t e b e l e t t e n . De p l a a t s i s a l l e s z i n s goed gekozen en d e s t r a t e g i s c h e l i g g i n g van een v l a k t e b u r c h _ e v e n e e n s . We b e v i n d e n o n s h i e r o p e e n g r e n s s c h e i ding v a n t w e e b e l a n g r i j k e gouwen: Ryen e n Loon. D e b u r c h t v a n Westerlo, c _ g e t r o k k e n tegen de r i v i e r de Grote Nete, b e v i n d t zich j u i s t __ h e t punt waar de v a l l e i h e t smalst i s en waar de a l o u d e h e i r b a n e n v a n D i e s t e n A a r s c h o t s a m e n k o m e n , d e r i - 97

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 97

v i e r o v e r t r e k k e n , om hun r i c h t i n g l a n g s We s t e r l o o p Herentabs e n G e e l v o o r t t e z e t t e n .

VAN WESEMAEL — VA N MERODE I n d e t i e n d e eeuw z o u d e v e r s t e r k i n g worden u i t g e b r e i d o f herbouwd d o o r A n s f r i e d , g r a a f v a n Ryen, d i e u i t h e t a d e l l i j k g e s l a c h t v a n Pepyn v a n Landen stamde. G r a a f A n s f r i e d was gehuwd met H i l s o n d i s , g r a v i n v a n S t r y e n . H i j v o l g d e z i j n v o r s t i n d e oorlogen e n b i j z i j n terugkomst t e Westerlo, w a a r ondertussen z i j n e c h t g e n o t e o v e r l e d e n w a s , nam h i j d e g e e s t e l i j k e s t a a t a a n sn w e r d m o n n i k . kNa, d e dood v a n B a l c l e r i c u s , b i s s c h o p v a n U t r e c h t , w e r d A n s f r i e d r o n d 9 9 5 b i s s c h o p v a r. U t r e c h t . D e U t r e c h t s e k a p i t t e l kerken v a n S i n t -Maarten e n S i n t - S a l v a t o r werden d o o r hem b e g i f t i g d met d e dorpen en gehuchten Westerlo, O l e n , B r i e l , B a e l , Meeren, e n z . , e n bekwamen z e i n v o l l e eigendom n a z i j n d o o d rond 1 . 0 1 0 .

Na g r a a f A n s f r i e d v i n d e n w e d e f a m i l i e v a n Wesemael, e r f pachters v a n h e t S t i c h t U t r e c h t , a l s volgende b e z i t t e r s v a n W e s t e r l o . D e h e r e n v a n deze f a m i l i e v o e r d e n h u n naam n a a r d i e van h e t d o r p Wesemael, t u s s e n Leuven e n A a r s c h o t , w a a r v a n z i j ook h e r e n w a r e n . Z i j s t a n d e n a f v a n d e h e r e n v a n A a r s c h o t , w i e r wapens z i j d r o e g e n .

Oe h e r e n v a n Wesemael, e r f m a a r s c h a l k e n v a n d e h e r t o g e n v a n Brabant, behoorden t o t d e m a c h t i g s t e f a m i l i e s v a n h e t hertogdom, en h u n naam w o r d t i n d e b e l a n g r i j k s t e g e b e u r t e n i s s e n v a n d i e t i j d v e r m e l d . E e n p a a r eeuwen z o u d e n d e h e r e n v a n Wesemael i n het b e z i t b l i j v e n v a n W e s t e r l o . H e t waren e c h t e t y p e s v a n m i d deleeuwse r i d d e r s , r u w e n o o r l o g s z u c h t i g , d i e z i c h soms w e i n i g s t o o r d e n a a n d e r e c h t e n v a n k e r k e n l a n d e n sommigen o n d e r h e n waren n i e t a l t i j d h e t v o o r b e e l d v a n z e d e l i j k h e i d e n h u i s e l i j k e t r o u w.

A r n o l d I v a n Wesemael h i e l d d e l a n d e n v a n W e s t e r l o , O l e n , Quatbeke, B e r c h e m , H e r s s e l t , e n z . i n e r f p a c h t v a n h e t k a p i t t e l van U t r e c h t i n 11 7 6 .

Z i j n o p v o l g e r, A r n o l d I I v a n Wesemael, e r f m a a r s c h a l k v a n B r a b a n t , v e r k o o p t i n 1246 d e t i e n d e n v a n W e s t e r l o , m e t t o e l a t i n g v a n h e t K a p i t t e l v a n U t r e c h t , a a n d e a b d i j v a n To n g e r l o .

H i j w a s gehuwd m e t C l e m e n t i a d e M o n t f e r r a n t e n i n e e n t w e e d e huwelijk met B e a t r i j s van Breda.

A r n o l d I I I v a n Wesemael o n t v a n g t , b i j z i j n h u w e l i j k m e t Elisabeth d e l e F r è t e , Westerlo a l s huwelijksgeschenk. Na de - 98 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 98

dood v a n z i j n e c h t g e n o t e h e r t r o u w t h i j m e t A l e i d i s , d o c h t e r van H e n d r i k I , h e r t o g v a n B r a b a n t . I n h e t midden v a n d e X I I I d e eeuw z o u h i j d e o u d e b u r c h t v a n W e s t e r l o herbouwen e n d e z e nieuwbouw, u i t b r u i n e i j z e r s t e e n o p g e t r o k k e n , i s n o g a l t i j d i n d e m i d d e n s t e bouw v a n h e t h u i d i g e k a s t e e l w e e r t e v i n d e n .

Een o v e r l e v e r i n g v e r m e l d t d a t i n d i e t i j d e n d e K r u i s r i d d e r s u i t d e Kempen z i c h o p d e b u r c h t v a n W e s t e r l o v e r z a m e l d e n om v a n d a a r u i t g e z a m e n l i j k n a a r h e t H e i l i g L a n d t e t r e k k e n .

We s t e r l a g r o e i d e u i t t o t e e n w e l v a r e n d e h e e r l i j k h e i d ; d e heer d e r p l a a t s b e z a t d e l a g e r e , m i d d e l b a r e e n hogere r e c h t s macht e n benoemde d e d r o s s a a r d , e e n m e i e r e n s c h e p e n e n , d i e de h a n d a a n e e t u c h t h i e l d e n e n d e b e l a s t i n g e n i n d e n .

A r n o l d _ I I v a n Wesemael o v e r l e e d k i n d e r l o o s e n w e r d o p gevolgd d o o r z i j n b r o e r G o d f r i e d , h e e r van P e r k , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met I s e n t r u i d e , d o c h t e r v a n H e n d r i k I , h e r t o g van B r a b a n t . `•ia d e d o o d v a n G o d f r i e d i s h e t G e e r a a r d v a n Wesemael, t w e e d e b r o e r v a n A r n o l d I I I , d i e d e v o l g e n d e h e e r v a n Westerlo w o r c t . A l s v o l g e n d e b e z i t t e r v a n d e h e e r l i j k h e i d i s het A r n o l d I V v a n Wesemael, z o o n v a n G o d f r i e d , d i e z i j n oom Geeraard k o m t o p v o l g e n .

A r n o l d I V v a n Wesemael s t r e e d m e t v e e l moed i n d e S l a g van Wo e r i n g e r i n 1 2 8 8 , m a a r s n e u v e l d e o p 11 j u l i 1 3 0 2 o p Groeningekou=_r, i n d e S l a g d e r Gulden S p o r e n , o n d e r d e F r a n s e vlag.

Arnold I ' ' i w o r d t opgevolgd d o o r z i j n zoon A r n o l d V van We semael, e r f m a a r s c h a l k v a n B r a b a n t , d i e e c h t e r r o n d 1 3 1 3 z o n d e r nakomelingen _ v e r l i j d t .

H i j w o n : : o p g e v o l g d d o o r z i j n b r o e r W i l l e m I v a n Wesemael, erfmaarscha'=. v i n B r a b a n t , v o o g d v a n D u f f e l , e n z . , d i e a l s p o l i t i c u s z e _ - --bog aangeschreven s t o n d e n o p 3 december 1339 h e t verdrag t u s _ s - V l a a n d e r e n e n B r a b a n t o n d e r t e k e n d e .

Een d _ o : e r v a n A i ï l e m I e n J e a n n e d e B e a u f o r t - F a l a i s , Margaretha, t e c u w d e i n 1391 m e t R i c h a r d ( R i j k a a r t ) I , h e e r v a n Andrimont, p_a-:n v a n F r e n t z , b a a n d e r h e e r v a n Merode, e n z . Z i j overleed i n h i j o p 9 maart 1394, é é n zoon n a l a t e n d : Richard I I v e e Merode.

Willem =_ v a n Wesemael v o l g t i n 1 3 7 0 z i j n v a d e r, W i l l e m I , a l s h e e r v a n . . e s t e r i o o p . H i j huwde i n 1 3 5 0 m e t K a t e l y n e , v r o u we v a n Wa t e r l _ n d e , m a a r s t i e r f z o n d e r n a k o m e l i n g e n .

Na d e d c : d v a n W i l l e m I I v a n Wesemael v o l g d e z i j n b r o e r , Jan I , hem o p . H i j was k a n u n n i k t e U t r e c h t m a a r v e r l i e t d i t g e e s t e l i j k am_t om i n h e t b e z i t v a n d e g o e d e r e n v a n z i j n b r o e r t e kunnen komen. H i j huwde m e t I d a , v r o u w e v a n R a n s t , Berchem, - 99 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 99

enz. m a a r v e r s t o o t t e h a a r v o o r Jeanne d e B e a u f r e m o n t . Ook h a d h i j nog minstens zeven bastaardkinderen rondlopen !

Jan I v a n Wesemael s t i e r f op h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o i n 1417; J e a n n e d e B e a u f r e m o n t i n 1429, m a a r u i t d i t e c h t p a a r was Jan I I g e b o r e n , d i e z i j n v a d e r opvolgde n a d i e n s d o o d .

Jan I I v a n Wesemael, e r f m a a r s c h a l k v a n B r a b a n t , h e e r v a n Wesemael, W e s t e r l o , F a l a i s , F l é r o n , v o o g d v a n D u f f e l , e n z . h u w de J e a n n e , v r o u w e v a n B o u c h o u t , k a s t e l e i n s v a n B r u s s e l . J a n I I bekommerde z i c h w e i n i g om z i j n p l i c h t e n t e n o p z i c h t e v a n z i j n leenheren. H i j w i l d e d e U t r e c h t s e k a p i t t e l r e c h t e n n i e t erkennen, b e t a a l d e geen e r f p a c h t e n g i n g z e l f s z o v e r d e g e e s t e l i j k e e i gendommen a a n t e s l a a n . P r o m p t werd h i j i n d e k e r k e l i j k e b a n g e slagen e n h e t K a p i t t e l v a n U t r e c h t ontnam hem d e h e e r l i j k h e d e n W e s t e r l o , O l e n , Quabeke ( K a a i b e e k ) , H e r s s e l t , Berchem ( B e r g o m ) , enz. O p 2 0 j u l i 1 4 2 9 g a f U t r e c h t deze b e z i t t i n g e n i n l e e n a a n R i j k a a r t ( R i c h a r d ) I I v a n Merode, z o o n v a n R i j k a a r t I e n M a r g a r e t h a v a n Wesemael, d o c h t e r van W i l l e m I , u i t h o o f d e v a n z i j n afstamming v a n M a r g a r e t h a v a n Wesemael.

De o v e r d r a c h t l i e p e n t e r n i e t v a n e e n l e i e n d á k j e . J a n I I van Wesemael was e e n m a c h t i g r i d d e r e n e e n g o e d e v r i e n d v a n d e h e r t o g v a n B r a b a n t d i s z e l f s o p h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o kwam logeren met een g e v o l g van e d e l l i e d e n , o p 9 j u n i 1417. J a n I I van Wesemael v o e l d e z f c h s t e r k en w e i g e r d e d e hem ontnomen heerlijkheden a f t e staan en h e t land t e v e r l a t e n .

Na de dood v a n J a n , h e r t o g van B r a b a n t , i n 1 4 2 7 , e n F i l i p s , h e r t o g v a n B r a b a n t , i - : 1 4 3 0 , e n ook d o o r d e enorme s c h u l d e n d i e h i j maakte, waardoor o r zware l a s t e n e n hypotheken o p z i j n l a n den d r u k t e n , b e g o n d e macht v a n Jan I I v a n Wesemael t e v e r z w a k ken o n d e r F i l i p s v a n E o e r g o n d i ë .

Ondertussen o v e r l e e d R i j k a a r t I I v a n Merode i n 1 4 4 6 , z i j n vrouw B e a t r i j s v a n P e t e r s h e i m s t i e r f i n 1 4 5 5 , e n u i t d i t h u w e l i j k w e r d e n 7 k i n d e r e n g e b o r e n . Onder deze k i n d e r e n v i n d e n w e : R i j k a a r t I I I d i e de t a k d e r heren van H o u f f a l i z e s t i c h t ; W i l l e m , v o o r v a d e r d e r h e r e n v a n Rummen, t e r w i j l d e o u d s t e z o o n , J a n I , stamvader d e r h e r e n v a n W e s t e r l o w e r d .

Jan I v a n Merode, n e e r v a n F r e n t z , Ly s s e m , P e l l i n e s , P y c h e y, Lismaë, P e t e r s h e i m , RJ7men, S i e v e r n i c h , L e e f d a a l , D i r s c h o t , Hilvarenbeek, Impden, e n z . , deed het l e e n v e r h e f van de h e e r l i j k h e d e n W e s t e r l o , O l e n , Quabeke, H e r s s e l t , e n z . o p 2 8 o k t o b e r 1448, b e t a a l d e a a n h e t < a p i t t e l van U t r e c h t d e v o o r g e s c h r e v e n e r f p a c h t , m a a r k o n n o g a l t i j d geen b e z i t nemen v a n z i j n w e t t e l i j k e g o e d e r e n e n eigendommen.

- 100 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 100

Toen e r i n 1 4 5 7 e e n B o e r g o n d i ë r d e b i s s c h o p p e l i j k e z e t e l van U t r e c h t = e k l o m , k r e e g J a n I I v a n Wesemael w e l e e n b e e t j e angst, maar - i i verzon een sluwe l i s t ! H i j s t o n d de Utrechtse goederen, d i s h i j e i g e n l i j k n i e t m e e r b e z a t , a f a a n K a r e l d e Stoute, g r a a s van C h a r o l a i s , l a t e r hertog van Boergondië, d i e ze hem onmic _ l l i j k t e r u g i n l e e n o v e r d r o e g . Z o b l e e f J a n I I van Wesemael n e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o bewonen, d a t h i j v e r f r a a i de e n v e r g r o o t t e , e n d e g o e d e r e n b e h e r e n . H i j s t i e r f r o n d 1 4 6 5 en h a d b i j t e s t a m e n t v a n 6 s e p t e m b e r 1462 d e h e e r l i j k h e d e n , w a a r h i j n o r m a a l _ s e n r e c h t e n m e e r op h a d , a f g e s t a a n a a n K a r e l d e Stoute en d i e n s o p v o l g e r s .

Karel de S t o u t e g a f d e h e e r l i j k h e d e n Westerlo, O o l e n , Quabeke, H e r s s e l t , e n z . i n l e e n a a n J a n v a n C r o y, g r a a f v a n P o r céan, e n z . Deze v e r k o c h t W e s t e r l o e n d e g o e d e r e n w e l k e d a a r v a n a f h i n g e n , a a r Gwyde v a n B r i m e u , h e e r v a n H u m b e r c o u r t , g r a a f v a n Meghem, e n z . , é é n d e r voornaamste B o e r g o n d i s c h e r a a d g e v e r s a a n h e t h o f v a n = _ i n s b i s s c h o p L o u i s d e Bourbon v a n L u i k .

Gwyde v a n B r i m e u w e r d o p d e G e n t s e V r i j d a g m a r k t t e r e c h t g e s t e l d o p 3 ae i l 1 4 7 7 e n w e r d o p g e v o l g d d o o r z i j n z o o n A d r i a a n van B r i m e u , l i e h e t l e e n v e r h e f deed o p 2 9 m e i 1 4 7 7 . H i j z e t t e de v e r f r a a i i - g s . , i e r k e n a a n d e b u r c h t v a n W e s t e r l o , d i e d o o r J a n I I v a n Wesec_s_ w a r e n begonnen, v o o r t e n p l a a t s t e e r g r o f g e schut i n .

Ondertussen b l e v e n d e Merodes t r o u w h u n e r f p a c h t h u u r b e t a len a a n h e t _ : r e c h t e e K a p i t t e l , z o n d e r e v e n w e l e n i g g e w i n t e r u g te k r i j g e n , = a t e r v l o t s , o p 1 5 december 1 4 8 2 , n a d e d o o d v a n Karel d e Stc_=e í ! , d i e sneuvelde b i j Nancy i n een s l a g t e g e n de L o t h a r i n g = r s , e e n v o n n i s k o m t v a n d e S o u v e r e i n e Raad v a n B r a b a n t . J a r, I v a n " = r o d e , p r i v a a t r a a d s l i d , k e i z e r l i j k k a m e r h e e r, d r o s s a r t v a n S u l i k , e n z . d i e i n 1451 gehuwd was m e t Aleidis van - e c r n , :;erd d e f i n i t i e f i n z i j n rechten h e r s t e l d .

De f a m i l i e v a n M e r c e e , s i n d s 1429 e r f p a c h t s t e r v a n W e s t e r l o , zou i n h e t b = _ i t b l i j v e n v a n h e t k a s t e e l t o t o p o n z e d a g e n , n a een h o m e r i s c - _ s t r i j d v a n 5 3 j a a r p r o c e s s e n v o e r e n .

ME RODE De Merc_es b e h o r e n t o t d e o u d s t e a d e l d i e i n o n s l a n d n o g a a n g e t r o f f e n . : r i t . Vo l g e n s i n d e X V I I d e eeuw opgemaakte d o k u menten g a a t h _ - b l a z o e n t e r u g t o t i n d e negende eeuw, t o e n K a r e l de K a l e t o t c • . e r d e Pyreneeën h e e r s t e .

De s t a r n . a d e r was d e k o n i n g v a n A r a g o n , l e e n p l i c h t i g a a n K a r e l d e K a l e . H i j d r o e g e e n é é n k l e u r i g gouden b l a z o e n . To e n h i j - 101 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 101

op h e t s l a g v e l d s n e u v e l d e , d o o r t r o k z i j n l e e n h e e r d i t b l a z o e n met v i e r r o d e b l o e d i g e s t r e p e n . D i t b l e e f h e t w a p e n s c h i l d d e r Merodes t o t o p o n z e d a g e n . Vo l g e n s d e w e t t e n v a n d e h e r a l d i e k heet h e t : v a n g o u d m e t v i e r p a l e n v a n k e e l . Z o a l s i n d e m e e s t e legenden z a l o o k h i e r w e l e e n h i s t o r i s c h e w a a r h e i d s c h u i l e n ; het e e n v o u d i g e w a p e n s c h i l d w i j s t i n e l k g e v a l o p e e n o e r o u d e oorsprong.

Een a f s t a m m e l i n g v a n e e n r i j k s m i n i s t r i a l i s o p d e k e i z e r l i j k e b u r c h t Kerpen a a n d e E r f t , k r e e g v a n K e i z e r B a r b a r o s s a h e t hof E c h t z b i j Bilren i n l e e n . I n de n a b i j h e i d van h e t h o f l i e t h i j d e bossen r o o i e n e n e e n b u r c h t bouwen. H i j noemde z i c h n a a r de p l a a t s d i e h i j h a d g e r o o i d e n w a a r h i j z i c h v e s t i g d e : d e Rode.

Een dokument v a n 1 2 3 3 noemt hem: M ' h e r von Rode " ; m i d d e l h o o g d u i t s : v a n deme Rode, d a t t e n s l o t t e Merode w e r d . D e e e r s t e Merode w a a r o v e r g e s c h i e e k u n d i g e dokumenten b e s t a a n i s We r n e r v a n Merode, g e b o r e n c a . 1 2 3 0 , d i e o p g e v o r d e r d e l e e f t i j d s t i e r f , i n o f j u i s t n a 1 2 7 5 . H i j k o m t o o k v o o r i n een dokument u i t 1 2 6 6 , waar h i j e n z i j n v r e s w a f s t a n d doen v a n h u n r e c h t e n o p h e t d o mein v a n B r o c k e n d o r f .

De h e e r l i j k h e i d Merode b e s t a a t vandaag n o g i n h e t d o r p Mer o d e , d i c h t b i j J ü l i c s h e n D s r e n , t u s s e n Aken e n K e u l e n , w a a r d e Merodes n o g s t e e d s h e : k a s t e e l b e z i t t e n d a t z e r e g e l m a t i g bewonen. H e t h o o g a d e l l i » k g e s l a c h t v a n Merode k r e e g v a s t e v o e t i n de N e d e r l a n d e n d o o r - , e t n u w e l i jk v a n Werner v a n Merode m e t M a r g a r e t h a v a n Wesemae= e n ' : J e s t e r l o . Ve r s c h e i d e n e l e d e n v a n d i t g e s l a c h t hebben s i n c s _ i e n e e n r o l v a n b e t e k e n i s g e s p e e l d i n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e z u i d e l i j k e Nederlanden, r e s p . v a n B e l g i ë .

MEER E E R D A N EERBETOON Jan I v a n Merode w o r d : , n a z i j n dood i n 1 4 8 5 , o p g e v o l g d d o o r z i j n z o o n J a n I I v e r ' e r o d e . Deze s l u i t o p 1 5 a p r i l 1 4 8 8 e e n kompromis m e t de wec_':.e v a n A d r i a e n d e B r i m e u , d e l a a t s t e b e z i t s t e r van W e s t e r l c . b ô r d e Merodes hun eigendom t e r u g w o n n e n , door b e t a l i n g van een r e n t e a l s s c h a d e l o o s s t e l l i n g . J a n I I . i n 1473 i n d e e c h t v e r z o n d e n m e t Margaretha v a n Egmont, w e r d om z i j n g r o t e verdienste-. i n 1485 t o t r i d d e r geslagen. B u i t e n d e h e e r l i j k h e i d W e s t e r e b e z a t J a n I I v a n Merode n o g d e h e e r l i j k heden L e e f d a a l , D i r s c n o t , P e t e r s h e i m i n L i m b u r g , M e r o d e i n D u i t s l a n d , e n z . e n e r a c h t z i j n e c h t g e n o t e hem d e h e e r l i j k h e d e n van G e e l , D u f f e l e n P a n w i j s .

U i t h e t h u w e l i j k v a n J a n I I v a n Merode e n M a r g a r e t h a v a n Egmont, s p r o t e n s l e c h t s t w e e k i n d e r e n , w a a r o n d e r een z o o n d i e - 102 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 102

voor hem s t e r f t e n e e n d o c h t e r , I s a b e l l a , d i e h e t g e e s t e l i j k kleed a a n t r e t i . J a n I I o v e r l e e d n a a r a l l e w a a r s c h i j n l i j k h e i d o p z i j n k a s t e e l v a n Merode i n D u i t s l a n d e n w o r d t o p g e v o l g d d o o r z i j n b r o e r J a n I I j r . i n 1 4 8 5 : , Jan I I v a n Merode j r . , é é n d e r machtigste heren van h e t hertogdom Brabant, huwde met Margaretha van M e l i n g e n ( M e l u n J . d i e hem v i e r k i n d e r e n s c h o n k .

N a u w e l i j k s h a d J a n I I j r . v a n Merode z i j n i n t r e k o p h e t k a s t e e l v a n M e s t e r l o genomen, w a n n e e r een. g r o o t g e d e e l t e v a n Brabant o p s t a n d t e g e n z i j n w e t t i g e s o u v e r e i n M a x i m i l i a a n v a n O o s t e n r i j k , weduwnaar van M a r i a v a n B o u r g o n d i ë . J a n v a n M e r o d e , heer v a n W e s t e r l o , b l e e f z i j n v o r s t t r o u w m a a r k o n n i e t b e l e t t e n d a t z i j n k a s t e e l w e r d ingenomen d o o r een o p r o e r i g e b e n d e B r a b a n ders e n G e l c e r s e n d i e u i t d e r i c h t i n g v a n A n t w e r p e n kwamen.

Wanneer d e v r e d e g e t e k e n d w a s h e r s t e l d e d e b a a n d e r h e e r v a n Merode d e g e l e d e n schade e n v e r b l e e f o p z i j n k a s t e e l v a n W e s t e r lo t o t aan z i j n dood op 15 j u l i 1497. H i j had s l e c h t s één z o o n , Jan I I I , d i e c p 4 a p r i l 1 4 9 7 w a s g e b o r e n e n hem o p v o l g d e . J a n I I I huwde i r . 1 5 2 0 m e t Anna v a n G i s t e l ( o f G h i s t e l l e s ) , v r o u w e van D u d z e e l e , S t r a a t h e m , L o n g u e v i l l e e n H a m a l i n c o u r t .

Wanneer i n 1453 d e g e v r e e s d e " v e l d h e e r " M a a r t e n v a n K o s sem m e t z i j - : G e l d e r s e p l u n d e r a a r s d e Kempen a f s t r o o p t e , n a e e n v e r g e e f s e a=_:val o p A n t w e r p e n , e n t i e n t a l l e n d o r p e n e n k a s t e l e n i n d e a s l e , : e , g e l u k t e h e t J a n I I I v a n Merode " Z w e r t e M a e r t e n " van W e s t e r l a weg t e houden ( e n o o k v a n z i j n a n d e r e b e z i t t i n g e n ) door b e t a l i n v a n d e enorme b r a n d s c h a t t i n g v a n 1 3 . 0 0 0 k a r o l u s g u l den. E e n d o m e n t i n h e t a r c h i e f v a n G e e l v e r m e l d t d i t g e b e u r e n :

" Ten eLnde t e 4atveenen deze voimeyde vnyhe.ít van Ghete, met anc:te dorpen d a k onden nes4orrtenende, ende (Jock dye hecteeheit van We ste'oo .toebehoonende, van aLee exee33en den sadaten, van geheelden delthuctLe, van moendet: en bkandden, van nuyten en hennen, vanghen en pnanghn . . . . " Jan I I I v a n Merode was e e n g r o o t w e l d o e n e r v a n d e b e r o e m de S i n t - D y r _ : n a k e r k t e G e e l . Z i j n p r a a l g r a f i n d e z e k e r k , w a a r o p de h e e r v a n . r e s t e r l o gebeeldhouwd l i g t m e t z i j n g e m a l i n , i s é é n d e r p r a c h t i _ _ s t e beeldhouwwerken d a t o n s o v e r b l e v e n i s i n d e A n t werpse Kempe u i t d e v r o e g r e n a i s s a n c e . H e t w e r d v e r v a a r d i g d d o o r de beroemde A n t w e r p s e k u n s t e n a a r C o r n e l i s F l o r i s De U r i e n d t .

U i t h e t h u w e l i j k v a n J a n I I I e n Anna v a n G i s t e l w e r d e n geen k i n d e r e n g e b o r e n , z o d a t , n a z i j n d o o d o p 1 8 j a n u a r i 1 5 5 0 , z i j n b e z i t t i n g e n overgingen op z i j n n e e f en oudste bloedverwant, Hendrik v a n g e r o d e , h e e r v a n P e t e r s h e i m , e n z . , z o o n v a n R i c h a r d - 103 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 103

I I I e n Margaretha van Hoorne, e n k l e i n z o o n van J a n I I .

H e n d r i k , b a a n d e r h e e r v a n Merode e n P e t e r s h e i m , g r a a f v a n Ooien, e n z . . w a s i n 1525 gehuwd m e t F r a n c i s c a v a n B r e d e r o d e , e r f vrouwe v a n R i d d e r k e r k , d o c h t e r v a n Wa l r a v e n , h e e r v a n V i a n e n e n Ameyde, e n z . e n v a n M a r g a r e t h a v a n B o r s s e l e n . A l s k o e n e r i d d e r diende h i j k e i z e r K a r e l V i n v e r s c h i l l e n d e o o r l o g e n e n w e r d i n 1542 n a a r M a a s t r i c h t gezonden o m t e waken o v e r d e v e i l i g h e i d van d e z e v e s t i n g , w e l k e b e d r e i g i w e r d d o o r M a a r t e n v a n Rossem.

H e n d r i k v a n Herode s t i e r f o p 1 2 o k t o b e r 1564 e n w o r d t o p g e v o l g d d o o r z i j n o u d s t e z o o n J a n I V . J a n I V v a n Merode b o n d , u i t l i e f d e v o o r z i j n l a n d , d e s t r i j d aan t e g e n d e S p a n j a a r d e n .

H i j w a s mede-ondertekenaar v a n d e U n i e v a n B r u s s e l e n s c h a a r d e z i c h a a n d e z i j d e v a n W i l l e m d e Z w i j g e r . To e n d e Geuzen e c h t e r de k e r k e n begonnen t e p l u n d e r e n g i n g h i j m e t d e z e w e r k w i j z e n i e t a k k o o r d . H i j was w e l t e g e n h e t o n g e r e c h t i g d b e h e e r d e r Spanjaarden, w i l d e de o n a f h a n k e l i j k h e i d van z i j n l a n d , m a a r keerde z i c h t e g e n d e b e e l d e n s t o r m e r s . Z o wendde h i j z i c h a f v a n de Geuzen e n t r a d t e r g _ i n d i e n s t v a n F i l i p s I I . J a n I V v a n Herode huwde m e t Mensia v a n G l i m e s - B e r g h e s , m a a r d i t h u w e l i j k was v a n k o r t e d u u r ; M e n s i a s t i e r f r e e d s i n 1 5 6 1 . Tw e e j a a r l a t e r h e r t r o u w d e h i j met Margaretha van P a l l a n t - Culemborg, w e duwe v a n J a n - F r a n s v a n e n n e b e r g , z u s t e r v a n F l o r i s , e e r s t e _ g r a a f v a n Culemborg, c c l : h t o r v a n E r a r d e n M a r g a r e t h a v a n L a l a i n g .

Jan I V z o u o p z i j n k a s t e e l v a n W e s t e r l o o n d e r d a k v e r l e n e n aan S a b i n a v a n B e i e r e n , g r a v i n v a n Egmont, weduwe v a n d e b e r o e m de g r a a f , d i e A l v a i n 1 6 6 h a d d o e n o n t h o o f d e n t e B r u s s e l . Z i j vond m e t h a a r e l f k i n d e r e n e e n onderkomen i n W e s t e r l o t o t F i l i p s I I v a n S p a n j e h a a r d e g o e d e r e n v a n h e t H u i s v a n Egmónt, d i e h i j verbeurd had verklaard, terugschonk.

Jan I V van Merode o v e r l e e d o p z i j n k a s t e e l P e t e r s h e i m , op 2 0 a u g u s t u s 1 6 0 1 , 71aer had r o n d 1 5 9 6 z i j n b e z i t t i n g e n r e e d s overgedragen a a n z i j r . z z o n F i l i p s I , b a a n d e r h e e r v a n Merode, e n z . h e t v i j f d e k i n d u i t c - ; 7 t w e e d e h u w e l i j k . U i t z i j n e e r s t e huwel i j k had Jan I V slechts één d o c h t e r, M a r i a - Margaretha, d i e de b e z i t t i n g e n van haar - c e d e r e r f d e .

Maar o n d e r t u s s e n was e r n o g h e e l w a t g e b e u r d I I n 1 5 7 3 was e r e e n bende v r i j b u i t e r s W e s t e r l o b i n n e n g e v a l l e n d i e h e t d o r p hadden g e p l u n d e r d e n v c n r d e h e l f t i n b r a n d g e s t o k e n , m a a r h e t k a s t e e l b l e e f g e s p a a r d . I n 1 5 7 9 v i e l e n k r i j g s l i e d e n o p n i e u w We s t e r l o binnen, plunderden de h u i z e n , s t a k e n ze i n brand, e n m i s handelden d e bewoners. H e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o v i e l t o e n i n handen v a n d e S t a a t s e n , d i e h e t m e t t r o e p e n b e z e t t e n . I n d e —1 0 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 104

maand m e i 1 5 8 a v e r s c h e e n h e t l e g e r v a n g r a a f K a r e l v a n M a n s f e l d i n d e b u u r t , ''.-eroverde o p b a r b a a r s e w i j z e O i e s t e n Z i c h e m o p 2 7 mei e n t r o k o p 1 j u n i t e g e n W e s t e r l o o p . O p 5 j u n i v i e l h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o i n Spaanse hĂ nden. O p S m e i 1591 h e r o v e r d e n d e S t a a t s e n t e r u g d e b u r c h t v a n W e s t e r l o e n doodden d e S p a n j a a r den d i e h e t k a s t e e l b e z e t hadden. H a l f j u n i 1 5 9 2 v e r o v e r d e n d e S p a n j a a r d e n . o n d e r Mondragon, o p n i e u w s t o r m e n d e r w i j z e h e t k a s t e e l .

Geen w o n d e r n a t u u r l i j k d a t h e t k a s t e e l v a n - W e s t e r l o e r e r b a r m e l i j k b i j l a g e n d a t v e e l gemeentenaren g e v l u c h t o f gedood w e r d e n i n d e d i v e r s e s c h e r m u t s e l i n g e n . B i j a l l e o o r l o g s g r u w e l e n kwamen dan d e b e s m e t t e l i j k e z i e k t e n a l s d e p e s t d e s c h r i k v a n d e b e v o l k i n g n o g v e r g r o t e n . R o n d 1570 t e l d e W e s t e r l o n o g 1 2 6 h u i z e n , wat, gerekend tegen gemiddeld 7 inwoners p e r woning. 8 8 2 i n g e z e tenen g e e f t v o u r d e gemeente. I n 1 5 9 3 t e l d e men e r n o g s l e c h t s 107 i n w o n e r s F i l i p s I , b a a n d e r h e e r v a n Merode, e n z . , g e b o r e n i n 1 5 6 8 , huwde i n 1591 z i j n n i c h t Anna v a n Merode - H o u f f a l i z e , b u r g g r a v i n v a n M o n t f o r t , e n z . C 4- 7 m a a r t 1 6 2 5 ) , d o c h t e r v a n J a n , h e e r van H o u f f a l i z e . e n z . Z i j b r e n g t d e b e l a n g r i j k e e r f g o e d e r e n v a n M o n t f o r t , R o c ç u i g n y, Ham s u r Heure e n S a u t h o u r i n h e t b e z i t v a n h e t H u i s v a n Merode - W e s t e r l o . I n 1 6 2 0 k o c h t F i l i p s I v a n N e r o de a l l e r e c h t e n d i e d e k a p i t t e l k e r k e n v a n U t r e c h t , s i n d s d e X d e eeuw, o p z i j n g r o n d e n b e z a t e n , o v e r . N u was h i j g e e n e r f p a c h t e r meer m a a r b e z e t d e h e e r l i j k h e i d W e s t e r l o , m e t H e r s s e l t , G a l e n , H u l s h o u t , Ber_hem, Quakenbeke, e n z . n u i n v o l l e eigendom. O p 2 0 mei 1 6 2 6 v e r t - s t d e Spaanse k o n i n g F i l i p s I V d e h e e r l i j k h e i d We s t e r l o t o t - a r k i e z a a t , a l s b e l o n i n g v o o r d e v e l e bewezen d i e n s t e n d o o r d e - f a m i l i e v a n Merode. S i n d s d i e n v o e r e n d e Merodes de t i t e l : g r a s = v a n Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , e n z .

F i l i p s 1 v a n Merode o v e r l e e d o p 1 9 m a a r t 1627 e n w o r d t o p gevolgd d o o r z i j n tweede zoon F i l i p s I I , d a a r z i j n o u d s t e zoon, Jan V , g e b o r e n o p 1 9 a u g u s t u s 1 5 9 2 , g e s n e u v e l d was a l s k o l o n e l van e e n Waals r e g i m e n t k a v a l e r i s t e n i n d e s l a g v a n W i t t e b e r g e n op 8 m a a r t 1E F i l i p s _ I , g r a a f v a n Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , e n z . was i n 1 6 2 2 g e t r o u w d m e t Bona van Barbençon e n s t o n d a l s e e n v e r d i e n s t e l i j k r i j g s m a n o n d e r de vaandels v a n Ferdinand I I .

Z i j n b r o e r J a r , b a a n d e r h e e r v a n Merode e n P e t e r s h e i m , s n e u v e l d e i n d e s l a g v a r. P r a a g i n 1 6 2 1 , t e r w i j l F i l i p s I I z i c h v e r d e r b l e e f onderscheiden, a a n h e t h o o f d d e r Waalse kompagnies, w e l k e d e b e roemde v e l d o v e r s t e W a l l e n s t e i n boven z i j n a n d e r e t r o e p e n v e r koos. F i l i p s = I v a n Merode s t i e r f k i n d e r l o o s t e Leuven o p 2 7 - 105 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 105

De 52ccg om h e t k a s t e e t van Uea-teii o i n 1583 nauw een gJuivuAe van Uogenbe`g. De Spaarre tiroepen ,tonden ondek h e t bevel van de hertog van Man46el.d.

â&#x20AC;&#x201D;1 0 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 106

maart 1628 e n w e r d o p = e v o l g d d o o r z i j n b r o e r F l o r i s , d i e i n 1 5 9 8 was g e b o r e n .

F l o r i s , b a r o n v a n Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , e n z . w a s i n 1 6 2 4 gehuwd H e t A n n a S i d o n i a Va n B r o n c k h o r s t - B a t e n b u r g Steyn ( + 1646 d i e de v r i j e e n k e i z e r l i j k e baanderheerschap van S t e i n e n d e ` e e r l i j k h e i d v a n O d e n k i r c h e i n d e f a m i l i e v a n Merode b r a c h t . F l o r i s v a n Merode was e e n e d e l m o e d i g k r i j g s m a n maar z o u n i e t l a r g g e n o t b e l e v e n a a n z i j n m a r k i e z a a t ; h i j o v e r leed t e M o n t f o r t o p 11 m e i 1 6 3 8 a a n d e p e s t e n l i e t , b e h a l v e z i j n weduwe, n e b a c h t K i n d e r e n n a .

Z i j n o u d s t e z o o n , F e r d i n a n d - F i l i p s , b a r o n v a n Merode, markies v a n W e s t e r l o , b a r o n v a n M o n t f o r t , g r a a f v a n O l e n , g r a a f van B a t e n b u r g , - _ r g g r a a f v a n O d e n k i r c h e n , v r i j e b a r o n v a n P e t e r s heer v a n _sselmonde, D i e p e n b e e k , R i d d e r k e r k e , e n z . , v e r kreeg n a hem d e g o e d e r e n v a n W e s t e r l o . H i j was g e b o r e n t e S t e i n i n 1 6 2 6 , e n huwde M a r i a - Magdalena - E u g e n i a v a n G e n t - V i l a i n . p r i n s e s v a n I s e 7 e k i e n . F e r d i n a n d F i l i p s v a n Merode s t i e r f e c h t e r zeer j o n g o p 2 4 f e b r u a r i 1 6 5 3 , e n u i t d i t h u w e l i j k s p r o o t s l e c h t s é é n zoo:-., d i e i n 1 6 5 4 z i j n v a d e r r e e d s i n h e t g r a f v o l g t , en é é n d o c h t e r ; I s a b e l l a - F r a n c i s c a - M a r g a r e t h a v a n Merode.

Op h a a r b e r u s t t e - n u h e t z w a r e b e s t u u r o v e r h e t m a r k i e z a a t . Z o u de naam d e r M e r o d e ' s t e W e s t e r l o n a h a a r u i t s t e r v e n ? E e n m o e i l i j k e kombinatie, waartegen de H. K e r k z i c h a a n v a n k e l i j k v e r zette, doch waar ze u i t e i n d e l i j k t o c h i n toestemde, werd gevonden. Tw e e p a u s e - w e i g e r d e n a a n v a n k e l i j k d e d i s p e n s a t i e , e e n derde p a u s g a f = = n g o e d k e u r i n g , m i t s b e t a l i n g v a n 2.0.000 d a a l d e r s . M a x i m i l i a a n , b a a n d e r h e e r v a n Merode, P e t e r s h e i m e n h e t H. R i j k , b r o e d e r . a n h a a r v a d e r e n t e v e n s h a a r v o o g d , h u w d e haar i n 1 6 6 5 .

MaximiliaaH, g r a a f van Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , g o e v e r n e u r van h e : _ r a a f s o h a p Namen, b a r o n v a n P e t e r s h e i m , h e e r van S t e i n , e n z . kwam z i e k e l i j k t e r u g u i t d e o o r l o g i n H o l l a n d en s t i e r f o p 7 = _ o t e n o e r 1675 t e S p a , w a a r h i j e e n w a t e r k u u r deed. Z i j n wed�we. d i e i n 1 6 7 7 h e r t r o u w d e m e t J o a c h i m E r n e s t , hertog van H o l s t e i n - Rethwisch, e e n k a v a l e r i e g e n e r a a l d i e een b e l a n g r i j k e r o l s p e e l d e o n d e r k o n i n g K a r e l I I v a n S p a n j e , o v e r l e e d o p d e . 0 0 r a v o n d v a n D r i e k o n i n g e n 1 7 0 1 , 6 maanden n a d e dood v a n h a a r : . e = d e e o h t g e n c o t .

U i t d i t e ede h u w e l i j k s p r o o t s l e c h t s é é n z o o n , J a n A d o l f , h e r t o g v a r H o l s t e i n - P i o n , e n z . , d i e i n 1703 i n h e t h u w e l i j k t r a d m e : M a r i e - C e l e s t i n e v a n Merode - T r é l o n . D i t h u w e l i j k z a l e c h t e r o p een v o l l e d i g e m i s l u k k i n g u i t d r a a i e n .

- 107 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 107

A l l e k i n d e r e n h e t e e r s t e h u w e l i j k met h a a r ooft waren j o n g g e s t o r v e n . , b e h a l v e d e a l l e r j o n g s t e , J a n - F i l i p s - Eugeen, te B r u s s e l geboren op 22 j u n i 1674, d i e de e r f o p v o l g i n g d e r Herodes t e W e s t e r l o z o u v e r z e k e r e n , e n é é n d e r beroemdste t e l gen u i t h e t g e s l a c h t v a n Herode z o u w o r d e n .

Jan - F i l i p s - Eugeen v a n Merode v e r w i e r f n a z i j n m e e r d e r j a r i g h e i d d o o r r e c h t v a n o p v o l g i n g , h e t m a r k i e z a a t v a n We s t e r l o , d e h e e r l i j k h e d e n H e r s s e l t , H u i s h o u t , G e l i n d e l , Berchem, enz., waarvan h i j d e m a n v e r h e f f i n g deed o p 9 o k t o b e r 1697. J a n F i l i p s - Eugeen v a n Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , g r a n d e v a n Spanje v a n E e r s t e K l a s s e , r i d d e r v a n h e t G u l d e n V l i e s v a n a f 1 6 9 4 , raadgever v a n Z i j n e K o n i n k l i j k e e n K e i z e r l i j k e M a j e s t e i t e n , edelknaap v a n ' s k o n i n g s Kamer, k a p i t e i n v a n d e t r a b a n s , g e n e r a a l v e ld m a ar s ch a l k d e r k e i z e r l i j k e l e g e r s v a n k e i z e r K a r e l V I , k o l a nel- e i g e n a a r van h e t r u i t e r r e g i m e n t van Westerlo d a t h i j z e l f had o p g e r i c h t e n b e t a a l d e , e n z . huwde o p 4 s e p t e m b e r 1701 m e t prinses Maria - Theresia d ' Aragon y P i g n a t e l l i , a c h t e r n i c h t van p a u s I n n o c e n t i u s X I I , d o c h t e r v a n d e o n d e r k o n i n g v a n S a r d i n i ë , d i e e c h t e r a l op 9 augustus 1718 o v e r l e e d . Op 2 9 j u n i 1721 h e r t r o u w d e J a n - F i l i p s - Eugeen v a n Merode t e P e t e r s h e i m met p r i n s e s C h a r l o t t e - A m a l i a v a n Nassau - Hadamar, a f s t a m m e l i n g e van d e H. E l i s a b e t h van H o n g a r i j e , d i e t o t dan i n de a b d i j van Thorn had _ e : o i e v e n . H i j v e r w i e r f a l s veldmaarschalk v e e l k r i j g s r o e m i n de v e l d s l a g e n v a n O r a n , V i l l i n g e n , B l e n h e i m , R i j s e l , Oudenaarde, - j n s t e d t , L u z z a r a , e . a . , w a s b e v r i e n d m e t de beroemde w i j s g e e r L e i b n _ t z e n l i e t i n W e s t e r l o v a n 1710 t o t 1721 d e enorme d r e v e - a a n l e g g e n t o t a a n d e a b d i j v a n To n g e r l o , naar D i e s t , Zammel, C e e l , Z o e r l e , K a a i b e e k , e n z . V o o r d e a a n leg van deze s t a t i g e beuken-, e i k e n - , e n l i n d e n d r e v e n werkten e r o p sommige ogenblik:cen 5 0 0 t o t 6 0 0 man d a g e l i j k s e n d e w e r ken k o s t e n hem c a . 6=.JO0 g u l d e n . A l l e e n d o o r deze d r e v e n v e r diende W e s t e r l o d e b i j n a a m " P a r e l v a n d e Kempen " . O o k l e g d e Jan - F i l i p s - Eugeen e t 6 0 h a g r o t e p a r k v a n h e t k a s t e e l a a n naar de p l a n n e n v a n d e p a r k e n v a n V e r s a i l l e s , m e t g r o t e v i j vers e n omhooggaande v e r g e z i c h t e n .

Jan - F i l i p s - Eugeen v a n Merode - W e s t e r l o , v e l d m a a r schalk van h e t k e i z e r l i j k e l e g e r , e n z . o n t v i n g a l s b e l o n i n g v o o r z i j n t r o u w, t w e e l e v e n s g r o t e p o r t r e t t e n v a n k e i z e r K a r e l VI v a n O o s t e n r i j k e n v a n k e i z e r i n E l i s a b e t h v a n B r u n s w i j c k . D e veldmaarschalk v e r t o e f d e d i k w i j l s a a n h e t k e i z e r l i j k e h o f , waar h i j v e e l i n v l o e d h a d , e n d e b e i d e p o r t r e t t e n hangen n u nog s t e e d s i n d e h a l v a n h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o .

- 108 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 108

De v e l d m a a r s c h a l k v a n Merode o v e r l e e d o p z i j n k a s t e e l van.Merode i n D u i t s l a n d o p 1 2 s e p t e m b e r 1732 a a n e e n h a r t a a n doening. Z i j n jc,,.ge v r o u w o v e r l e e f d e hem t o t 1 7 4 0 , m a a r v a n v e r d r i e t was z e near verstand v e r l o r e n . U i t h e t e e r s t e huwel i j k v a n J a n - F i l i p s - Eugeen m e t p r i n s e s M a r i a - T h e r e s i a d' Aragon y P i g c a t e l l i werd één zoon geboren d i e e c h t e r maar 18 maanden z o u i l e v e n b l i j v e n . U i t z i j n t w e e d e h u w e l i j k m e t p r i n s e s C h a r l o t t e - A m a l i e v a n Nassau - Hadamar, w e r d e n z e v e n kinderen geboren, waarvan e r één k o r t n a de g e b o o r t e s t i e r f .

De o u d s t e z o o n , J a n - W i l l e m - A u g u s t i j n , d i e o p 1 6 j u n i 1 7 2 2 werd g e b o r e n , v o l g t z i j n v a d e r o p .

Jan - W i l l e m - A u g u s t i j n , g r a a f v a n Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , g r a a f van h e t H . R i j k , g r a a f v a n O l e n , g r a a f v a n T h i a n t , b a r o n v a n H a r c h i e s , h e e r v a n Waroux, M e r c k e n , G r a n d é g l i s e , C o u v r e s , n a d a m a r, O b e r d i e f e n b a c h , S e c k , e n z . , h u w d e o p 3 j u l i 1 7 4 2 m e t E l e o n o r a - L o u i s a - C o n s t a n t i a d e Rohan - M o n tauban, m a a r u i t d i t h u w e l i j k s p r o o t s l e c h t s é é n d o c h t e r , L o u i s e van M e r o d e ( 1 7 - 1 7 7 4 ] , d i e h e t l a n d g o e d S t e i n e r f d e e n i n het h u w e l i j k t r a _ m e t g r a a f Hermann d e H o l e n z o l l e n - H e c h i n g e n , z o d a t , n a z i j n dood i n 1 7 6 3 , z i j n b e z i t t i n g e n o p z i j n b r o e r F i l i p s - M a x i m i l i a a n v a n Merode o v e r g a a n .

F i l i p s - M a x i m i l i a a n v a n Merode huwde i n 1759 m e t M a r i a J o s e f a , p r i n s e s v a n Rubempré, p r i n s e s v a n E v e r b e r g , m a r k i e z i n van T r é l o n , g r a v i n v a n Merode - M o n t f o r t , e n z . e n o v e r l e e d t e B r u s s e l o p 2 5 j a n u a r i 1 7 7 3 . Z i j n weduwe t r a d i n 1 7 7 6 e e n t w e e d e maal i n h e t huw==- = i j k m e t C h r i s t i a a n , g r a a f d e Lannoy d e l a M o t t e r i e ( + 1 7 8 2 U i t h a a r e e r s t e h u w e l i j k werd e r , b u i t e n n o g d r i e a n d e r e k i n d e r e n , o p 1 6 s e p t e m b e r 1762 t e B r u s s e l e e n z o o n geboren: W i l l e m - K a r e l - G h i s l a i n v a n Merode, d i e z i j n v a d e r opvolgde e n d e l e e n v e r h e f f i n g v a n W e s t e r l c deed o p 2 november 1787.

W i l l e m - . . = r e l - G h i s l a i n , g r a a f v a n Merode, m a r k i e s v a n We s t e r l o , g r a a f : a n h e t H . K e i z e r r i j k , p r i n s v a n Rubempré, prins van Everberg, grande van Spanje van Eerste K l a s s e , g e v o l machtigd m i n i s t e r v a n Joseph I I b i j d e G e n e r a l e S t a t e n d e r N e d e r l a n d e n , l i d N.an d e S t a a t d e r E d e l e n v a n Henegouwen, b u r g e meester v a n B r u s s e l , l i d v a n d e S e n a a t o n d e r N a p o l e o n , g r a a f v a n het F r a n s e K e i z e r r i j k , g r o o t m a a r s c h a l k a a n h e t h o f v a n k o n i n g W i l l e m I d e r N e e s r l a n d e n , e n z . t r a d o p 1 j u n i 1778 i n h e t h u w e l i j k m e t d e o p 2= s e p t e m b e r 1760 g e b o r e n M a r i a - J o z e f a - F e l i x G h i s l a i n e , g r a v i n d'Ognyes d e Mastaing, p r i n s e s van Grimbergen, dame i n d e O r d e •:an h e t S t e r r e k r u i s , P a l e i s d a m e v a n H . K . H .

- 109 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 109

Fén dek helden u i t de BeegL the Ona jhanfze.2ij fzhe.id soonteog van 1830, Fnede üa - Lodev jta - g n a a 4 van Menode, op z i j n 4-tvt bed. H i j rend zwaait gef t 4 . t t e Benehem b i j Antwerpen op 24 o{ztoben, waan de 4&tijd tegen de HattandeAA éee woedde. H i j wend naah MeeheLen ovengebnaeht, waan z i j n ne.cttersbeen diende geamputeen.d t e wonden. Het moert edttet n i e t baten, : L i j oven teed v t op 4 novembers. ( u t l i e d e i t i j van F. De 8naeFzeeeek ) .

- 11 0 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 110

hertogin Maria - C - : r i s t i n a , e n z . Door deze e c h t v e r b i n t e n i s kwamen t w e e g r o t e h u i z e n w e e r b i j e e n d i e s i n d s t w e e eeuwen w a r e n g e s c h e i d e n : d ' Ognves e n Merode-Deynse.

Wanneer d e F r a n s e S a n s c u l o t t e n o n s l a n d b i n n e n v a l l e n w i j k t de m a r k g r a a f v a n Herode v a n 1 7 9 4 t o t 1 8 0 0 u i t n a a r h e t k a s t e e l Wettin i n Saksen, j i t s l a n d , t e r w i j l h e t k a s t e e l van Westerlo door d e F r a n s e n i n b e s l a g w o r d t genomen. Te n t i j d e v a n d e Boe.renkrijg, i n 1798, s t o n d Westerlo a l s h e t centrum van de tegenmwenteling bekend.

Op 9 e n 1 4 F l o r é a l j a a r V I I ( 2 9 a p r i l e n 3 m e i 1 7 9 9 ) kwamen d e g o e d e r e n d e r M e r o d e ' s o n d e r d e h a m e r t e A n t w e r p e n .

Het k a s t e e l v a n W e s t e r l o e n a n d e r e g o e d e r e n w e r d e n d o o r d e h e e r J.C. d e l l a F a i l l e u i t A n t w e r p e n g e k o c h t v o o r 1 . 1 3 8 . 5 0 0 f r . N a d a t k o p s u l N a p o l e c n z i c h t o t k e i z e r h a d g e k r o o n d werden d e M e rode's van d e l i j s z d e r u i t w i j k e l i n g e n geschrapt, e n kon de k a s t e e l h e e r v a n We_.ter'•o z i j n b e z i t t i n g e n t e r u g v e r w e r v e n . K a r e l Willem - G h i s l a i n : _ n Herode werd m a i r e van B r u s s e l i n 1805 en l i d v a n d e F r a n s e s e n a a t i n 1 8 0 9 . N a d e v a l v a n Napoleon s l o o t h i j - z i c h aan b i j k_,-ing W i l l e m I d e r Nederlanden e n werd i n 1815 • g r o o t m a a r s c h a l k v a - h e t h o f . I n 1829 v o l g d e h i j w e e r e e n a n d e r e koers d o o r z i c h aa-. t e s l u i t e n b i j d e B e l g i s c h e O p p o s i t i e t e g e n de k o n i n g . H i j s t i e r = t e B r u s s e l o p 1 8 f e b r u a r i 1 8 3 0 , w a a r n a h i j w e r d opgevolgd d _ e r de o u d s t e van z i j n v i e r zonen; H e n d r i k Maria - G h i s l a i n v a n Mlerode, t e B r u s s e l g e b o r e n o p 1 5 a u g u s t u s 1782.

I n 1830 orde._=heibden d e v r i j w i l l i g e r s v a n We s t e r l o z i c h roemvol i n d e s t r i _ _ t e r e n d e H o l l a n d e r s . F r e d e r i k - L o d e w i j k G h i s l a i n , g r a a f v a - 7'ercde, geboren o p 9 j u n i 1792, d i e i n F r a n k r i j k v e r b l e e f , Kwer s p e c i a a l n a a r W e s t e r l o o v e r om met de Kempense b e v o l K _ r , t e v e c h t e n v o o r d e o n a f h a n k e l i j k h e i d v a n B e l g i ë i n 1 6 3 0 . H i _ w e r d g e k w e t s t t e Berchem b i j A n t w e r p e n o p 24 o k t o b e r 1 8 3 0 , n e a r Mechelen o v e r g e b r a c h t , w a a r h i j o p 4 n o vember- o v e r l e e d .

Hendrik - M a r i a - G h i s l a i n , g r a a f v a n Merode, m a r k i e s v a n W e s t e r l o , p r i n s v a - Rubempré e n G r i m b e r g e n , e n z . huwde t e P a r i j s op 2 6 a u g u s t u s 18CE r i e t L u d o v i c a - J o a n n a , g r a v i n d e Thésan ( 1 7 8 7 - 1 8 6 2 ) , c - _ n a 1831 eredame e n G r o o t m e e s t e r e s w e r d v a n de e e r s t e B e l g i s c h e K o n i n g i n L o u i s e - M a r i e ; v e r v o l g e n s v a n d e hertogin van B r a b a r t en t e n s l o t t e van p r i n s e s C h a r l o t t e , d e l a t e r e k e i z e r i n van " e x i c o . G r a a f Hendrik l i e t i n 1835 h e t k a s t e e l van Westerlo , e i s t e l l e n , e e r s t door a r c h i t e k t Suys, dan d o o r bouwmeester Cases u i t A n t w e r p e n e n t e n s l o t t e d o o r a r c h i -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 111

t e k t Langerock u i t Leuven. Een g e d e e l t e d e r s t a l l i n g e n werd a f g e b r o k e n , e r werden a a n h e t k a s t e e l v i e r v l e u g e l s b i j g e b o u w d en e r werd e e n i n g a n g s p o o r t o p g e r i c h t i n L o d e w i j k X I V - s t i j l .

H e n d r i k . - M a r i a - G h i s l a i n v a n Merode s t i e r f t e B r u s s e l o p 23 s e p t e m b e r 1 8 4 7 ; z i j n weduwe z o u hem n o g v i j f t i e n j a a r o v e r leven ( + 2 7 a p r i l 1 8 6 2 ) , e n h i j w o r d t o p g e v o l g d d o o r z i j n zoon K a r e l - A n t o o n - G h i s l a i n , g e b o r e n t e E v e r b e r g o p 1 a u g u s tus 1 8 2 4 .

K a r e l - A n t o o n - G h i s l a i n , g r a a f v a n Merode, m a r k i e s van We s t e r l o , e n z . huwde t e P a r i j s o p 7 o k t o b e r 1749 m e t M a r i a N i c o l e t t a - A u g u s t i n e , p r i n s e s v a n A r e n b e r g ( + 11 j u l i 1 9 0 5 ) , de z u ' t e r v a n d e beroemde p r i n s A u g u s t v a n A r e n b e r g , d e e e r s t e v o o r z i t t e r v a n d e i n t e r n a t i o n a l e m a a t s c h a p p i j . van h e t S u e z kanaal. K a r e l - A n t o o n - G h i s l a i n v a n Merode was g e d u r e n d e 4 2 j a a r volksvertegenwoordiger van h e t arrondissement Tu r n h o u t , daarna s e n a t o r ( v a n a f 1E57 ) , v o o r z i t t e r v a n d e s e n a a t , s t a a t s m i n i s t e r, b u r g e m e e s t e r var: W e s t e r l o v a n a f 1 8 7 9 , v o o r z i t t e r d e r We r e l d t e n t o o n s t e l l i n g van B r u s s e l i n 1880, e n z . . H i j l i e t h e t o u de s l o t v a n W e s t e r l o r e s t a u r e r e n e n maakte h e t aangenamer om t e bewonen. G r a a f K a r e l - A n t o o n - G h i s l a i n v a n Merode o v e r l e e d op 6 a p r i l 1 8 9 2 a a n e e n l o n g o n t s t e k i n g , e n w e r d d o o r z i j n e n i g e zoon, H e n d r i k - K a r e l - M a r i a - G h i s l a i n , g e b o r e n o p 28 december 1856, o p g e v o l g d . H i j h a d o o k n o g t w e e d o c h t e r s ; g r a v i n A l i x van Merode ( 2 s e p t e m b e r 1850 - 1 5 m a a r t 1922 ) d i e i n h e t h u w e l i j k t r a d m e t g r a a f W i l l e m d e l a Roche - Aymois, e n g r a v i n Jeanne d e Merode ( 2 8 f e c r L a r _ 1 8 5 3 - 1 j u n i 1 9 4 4 ) d i e n i e t huwde e n v a n a f 1909 t o t 1,111 h e t nieuwe k a s t e e l van We s t e r l o l i e t bouwen.

H e n d r i k - K a r e l - Maria - G h i s l a i n , g r a a f v a n Merode, m a r kies v a n W e s t e r l o , e n z . huwde i n 1 8 8 3 m e t Hedwige - N a t h a l i a prinses v a n Croy - OĂźlme-, e e n afstammelinge van een a n d e r b e roemd a d e l l i j k g e s l a c h t `_n o n s l a n d . H i j b e h a a l d e z i j n Hu ma ni or a diploma a a n h e t S i n t - r i c h i e l s c o l l e g e t e B r u s s e l , s t u d e e r d e f i l o s o f i e a a n h e t i n s t i t j . . t S t . L o u i s e n promoveerde t o t d o c t o r in de Rechten aan de u n i ' : e r s i t e i t van Leuven. H i j werd p r o v i n c i a a l r a a d s l i d van Antwerpen, v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r van h e t arrondissement v a n a f 1 8 8 , s e n a t o r i n 1900, v o o r z i t t e r van d e senaat, m i n i s t e r v a n B u i : e n l a n d s e Zaken ( 1 8 9 2 ) , s t a a t s m i n i s t e r, burgemeester van We s t e r l o v a n a f 1892, e n z . H i j s t i e r f n a een h e e l k u n d i g e b e w e r k i n g t e Lausanne o p 1 3 j u l i 1 9 0 8 e n w e r d opgevolgd d o o r z i j n e n i g e z o o n K a r e l - W e r n e r - M a r i a , d i e e c h t e r n o g m i n d e r j a r i g was b i j h e t o v e r l i j d e n v a n z i j n v a d e r .

- 11 2 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 112

P r i n s e s I Va t h a _ i i e v a n H e r o d e - W e s t e r l o o v e r l e e f d e h a a r echtgenoot n o g 49 j a a r ; z e o v e r l e e d t e Merode i n s e p t e m b e r 1957, in d e l e e f t i j d van E3 j a a r. B u i t e n de enige reeds vernoemde zoon u i t d i t h u w e l i - k . w e r d e n e r n o g t w e e d o c h t e r s g e b o r e n : M a r i a van Merode i n 1 8 4 , d i e i n 1910 i n h e t h u w e l i j k t r a d met p r i n s L o u i s Massimo L a n c e l o t t i ( 1881 - 1973 ) e n H e n r i ë t t e van M e r o d e ( 1 8 8 5 - 1 9 7 3 ) , g e h u w d m e t g r a a f H e m r i c o u r t d e Grunne, g r o o t m e e s t e r v a n h e t H u i s v a n k o n i n g i n E l i s a b e t h e n Buitengewoon Gevolmacitigd Gezant v a n Z i j n e M a j e s t e i t k o n i n g Albert.

Karel - Werner - M a r i a - G a b r i e l - Joseph - G h i s l a i n , p r i n s van M e r o d e , m a r k i e s v a n W e s t e r l o , p r i n s v a n R u b e m p r é , p r i n s v a n Grimbergen, e n z . , geocren i n 1887, w e r d o p 2 5 j u n i 1913 b u r g e meester van We s t e r l o en zou d i t b l i j v e n t o t i n 1946. H i j huwde op 1 0 n o v e m b e r 1 9 1 9 M a r g a r e t h a - M a r i a , m a r k i e z i n d e L a g u i c h e , 'afstammelinge van de =. Joanna de Chantal, d o c h t e r van P i e r r e , markies d e Laguiche en A l i x , p r i n s e s van Arenberg. I n 1930 werd aan g r a a f K a r e l d e e e r o d e d o o r k o n i n g A l b e r t I d e t i t e l v a n p r i n s , e n d i t v o o r c e gehele f a m i l i e van Merode, t o e g e k e n d , om de m e n i g v u l d i g e d i e r -eten d i e d e M e r o d e ' s h e t l a n d a l h a d d e n b e wezen. D a a r h u n h u w e l i j k k i n d e r l o o s w a s g e b l e v e n g i n g h e t e c h t paar d e Merode - d u L a g u i c h e i n 1946 o v e r t o t d e a d o p t i e v a n p r i n s e n p r i n s e s d e Merode u i t d e b r a c h e d e r M e r o d e ' s v a n R i x e n s a r t , d i e v i e r k i n d e r e n hadden. Deze dynamische j o n g e p r i n s v e r l o o r e c h t e r i n 195 h e t l e v e n ingevolge een verkeersongeval; z i j n weduwe h e r t r o u . . e m e t e e n F r a n s e g r a a f u i t B r e t a g n e , e e n weduwnaar m e t d r i e t _ r d e r a n .

P r i n s K a r e l - , We r n e r v a n M e r o d e o v e r l e e d i n 1 9 7 7 e n h e t i s n o g s t e e d s z i j n :,esuwe, g e b o r e n M a r a g a r e t h a - M a r i a , m a r k i e z i n v a n L a g u i c h e di=_ c o h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o w o o n t . R e g e l matig v e r b l i j f t d e e r i n s e s e c h t e r t e B r u s s e l , t w e e maanden p e r j a a r o p h e t k a s t e e l van Merode i n D u i t s l a n d , z o d a t h e t e e n g e l u k j e mag genoemd w : o e n h a a r t e W e s t e r l o a a n t e t r e f f e n . We hadden d i t g e l u k j e _ d a n k e n d e p r i n s e s v o o r d e t o e l a t i n g h e t domein t e m o g e n b e t r e d e n e n f o t o ' s t e m a k e n . B i j e e n v o r i g b e zoek i n 1 9 7 2 t o o n d e _ e p r i n s e s o n s e e n b o n b o n n i è r e w a a r b i j z e t r o t s o p m e r k t e deze . a n g e n e r a a l d e G a u l l e t e hebben g e k r e g e n t i j d e n s h a a r bezoek aan P a r i j s i n gezelschap van k o n i n g i n Elisabeth van België.

HET K A S T E E L Langs b u i t e n ' . e r t o o n t h e t k a s t e e l v a n W e s t e r l o s p o r e n v a n —113 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 113

a l l e b o u w t r a n t e n v a n u i t d e X I I I d e t o t i n d e XIXde eeuw. Va n binnen b e w o n d e r t men i n z i j n r i d d e r z a l e n d e r i j k s t e v e r z a m e l i n g kunstschatten, vooral van oud s c h i l d e r - en t a p i j t w e r k .

Het o u d s t e g e d e e l t e v a n h e t h u i d i g s l o t i s d e i n p l a t t e grond c a . 2 0 m h o g e , r e c h t h o e k i g e v e s t i n g t o r e n , m e t v i e r e r k e r t o r e n t j e s bekroond, tevens d e o o r s p r o n k e l i j k e woontoren, d i e van o n g e v e e r 1300 d a g t e k e n t . D e m u r e n , u i t i j z e r z a n d s t e e n o p g e t r o k k e n , h e b b e n e e n g e m i d d e l d e d i k t e v a n 2 , 5 m z o d a t men i n d e z e muur z e l f s d e n o d i g e p l a a t s v o a r e e n badkamer h e e f t kunnen u i t hakken.

• O m s t r e e k s h e t midden v a n d e 16de eeuw w e r d h e t k a s t e e l h o o f d z a k e l i j k om s t r a t e g i s c h e r e d e n e n u i t g e b r e i d , t e r w i j l v á d r de w o o n t o r e n d e h u i d i g e e i n n e n k o e r werd a a n g e l e g d . D e z e w e r d ommuurd e n o p d e hoeken : _ e o r z i e n v a n d e s c h u i n g e r i c h t e v i e r kante t o r e n s d i e n u n o g _ a s t a a n . O o k d e h a l f r o n d e p o o r t t o r e n , langs d e z i j d e v a n d e s t r a a t w e g , kwam t o e n t o t s t a n d . I n d e 18de e n 1 9 d e eeuw werden d e t o r e n s a a n d e z u i d - e n w e s t z i j d e door n i e u w e v l e u g e l s v e r c c n d e n ; a a n d e t w e e o v e r i g e z i j d e n daarentegen w e r d d e o m h e i n i n g g e s l o o p t .

Van d e e e r t i j d s o n v a n g r i j k e gebouwen v a n h e t n e e r h o f r e s t e r n d g e e n v l e u g e l - e t e e n 16de eeuwse t o r e n . O n d e r d e z e t o r e n i s e r een p o o r t m a t e e n k e u r i g e o m l i j s t i n g i n k l a s s i c i s tische v r o e g - renaissance u i t c a . 1540, één d e r f r a a i s t e en o p m e r k e l i j k s t e voorbeetcen van d i e s t i j l p e r i o d e d i e e r i n d e Nederlanden voorhanden z i j n . E o v e n d e p o o r t , a a n d e a c h t e r z i j de, k a n men n u n o g h e t = _ : e t a v i a s l e z e n v a n d e f a m i l i e v a n Merode: " Où S é r a s s e Mercee " . H e t h u i d i g d e v i e s l u i d t : " P l u s d' H o n n e u r q u e d ' Honne_=s " M e e r E e r dan E e r b e t o o n ) .

Binnenin h e t k a s t e e l : e v i n d e n e r z i c h nog v e l e merkwaard i g e k u n s t w e r k e n . I n d e ruin-._ n e c - g o t i s c h e wapenzaal s t a a t e e n g i e t i j z e r e n k a c h e l u i t ' _ 3 9 e n t w e e mooie witmarmeren r e n a i s sance-schoorsteenmantele n e t Daarboven b e l a n g r i j k e s c h i l d e r i j e n . Eén dezer s c h i l d e r i j e n i s h e t p o r t r e t van Claudine de Merode, z e v e n e n t w i n t i g - _ _ a b d i s v a n Herkenrode i n L i m b u r g . D e op d i t s c h i l d e r i j voorti._- s n e e s p r e u k : " Rem Deo 1680 " i s e e n anagram v a n Merode. I n n o t e s a l o n bewondert men o . a . v i e r 1 7 d e eeuwse Vlaamse w a n d t a p i j t e n . I n d e m e t 17de eeuws Mechels g o u d l e d e r behargen e e t k a m e r h a n g t een g r o o t p o r t r e t van d e v e l d m a a r s c h a l k v a n H e r o d e . I n d e g r o t e b o v e n z a a l b e vinden z i c h merkwaardi•ze v r o e g - 1 8 d e eeuwse B r u s s e l s e w a n d t a p i j t e n d i e d e v e r s c h i l l e n d e k a s t e l e n van de maarschalk v o o r s t e l len, e n z .

- 114 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 114

De k a s t e _ K a p e l , m e t d e m o o i e 17de eeuwse g l a s r a men, b e v a t o o k ` R l e k o s t b a a r h e d e n e n h e r i n n e r i n g e n a a n d e f a m i l i e v a n Merode; o . a . d e s t a f v a n M g r. v a n Merode, a a r t s b i s s c h o p v a n M e l i t e n e , a a l m o e z e n i e r e n m i n i s t e r d e r wapens van p a u s P i u s I X ; e e n k r u i s b e e l d m e t r e l i k w i e ë n v a n h e t H e i l i g L a n d ; e e n i v o r e n k r u i s b e e l d d a t a a n paus. G r e g o r i u s XVI t o e b e h o o r d e ; e e n m u t s v a n S t . C a r o l u s Boromeus; e e n b r i e f v a n d e H . Joanna d e C h a n t a l ; e n z .

BEZOEK A A N H E T K A S T E E L Het domein- v a n W e s t e r l o b e s l a a t 2 . 0 0 0 h a , w a a r v a n e r 2 / 3 b e b o s t z i j n . D e p r i n s e n v a n Merode - W e s t e r l o s t a a n t o e d a t e r i n d e v e r s c h i l l e n d e k a s t e e l d r e v e n gewandeld w o r d t , z o l a n g men d e wegen n i e t v e r l a a t . E r z i j n i n o n s l a n d m a a r weinig voorbeelden van g r o o t g r o n d b e z i t t e r s d i e z i c h z á goedhartig tonen tegenover het p u b l i e k .

Het k a s t e e l d e r Merodes i n W e s t e r l o i s n i e t t e b e z o e ken, m a a r éénmaal p e r j a a r g a a n, t e r g e l e g e n h e i d v a n d e k a s t e e l f e e s t e n , d e k a s t e e l p o o r t e n open. Bezoekers worden dan i n k l e i n e g r o e p j e s i n h e t k a s t e e l r o n d g e l e i d e n d i t i n i t i a t i e f i s t e l k e n s e e n o v e r w e l d i g e n d s u k s e s . We vernamen van p r i n s e s d e Herode d a t e r o p z u l k e e n week-end z o ' n 12.000 b e z o e k e r s o p v r e d e l i e v e n d e w i j z e h e t k a s t e e l komen bestormen.

Ook d i t j a a r k a n h e t k a s t e e l b e z o c h t worden t i j d e n s het e e r s t e w e e k e i n d e v a n d e maand j u l i . Va n O h r. F r a n s Ve r r e s e n , G e m e e r. t e a r c h i v a r i s v a n W e s t e r l o , m o c h t e n we v e r nemen d a t a l l e b e l a n g s t e l l e n d e n o p 5 e n 6 j u l i 1 9 8 0 v e r wacht w o r d e n t e W e s t e r l o . E n z u l k e e n bezoek w i l l e n we graag a a n b e v e l e n E HET N I E U W E K A S T E E L Langs d e r o o r d k a n t v a n d e gemeente, o p d e weg n a a r To n g e r l o , v e r h e z i c h , m i d d e n bloemen e n g r a s z o d e n p e r k e n , het s t a t i g e nieu,4e k a s t e e l v a n d e p r i n s e n v a n Merode. H e t was g r a v i n Jeanne v a n Merode ( 2 8 f e b r u a r i 1 8 5 3 - 1 j u n i 1944 ) , d o c h t e r van g r a a f K a r e l - A n t o o n - G h i s l a i n v a n Merode, d i e i n 1910 - 1911 h e t k a s t e e l l i e t o p t r e k k e n i n Vlaamse s t i j l d e r XVIde eeuw.

G r a v i n -Jeanne d e Merode s t e u n d e m i l d d e r e s t a u r a t i e

- 11 5 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 115

van d e p a r o c h i e k e r k v a n W e s t e r l o e n s t i c h t t e o o k e e n t a p i j t weverij i n Westerlo d i e een v r i j g r o t e b l o e i kende.

Het nieuwe k a s t e e l i s e e n e n o r m , monumentaal gebouw, w a a r i n , s i n d s 1972 h e t g e m e e n t e h u i s i s o n d e r g e b r a c h t , n a d a t het e e n t i j d l a n g i n g e b r u i k w a s a l s r u s t o o r d v o o r p r i e s t e r s . O o k d e p l a a t s e l i j k e V . V . V . v i n d t e r een onderkomen en v a n d e z e d i e n s t mogen w e z e g g e n d a t z e a l l e s i n h e t werk s t e l t om d e t o e r i s t e n t e h e l p e n o p a l l e m o g e l i j k e manieren. E e n v o o r b e e l d v o o r v e l e a n d e r e p l a a t s e l i j k e V. V. V. ' s d i e h i e r een l e s j e a a n zouden kunnen nemen !

Paul A r r e n

Het nieuwe k a s t e e l v a n We s t e r l o , t h a n s gemeentehuis

- 11 6

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 116

BRONNEN: E. O p d e B e e c k : " M e e r E e r d a n E e r b e t o o n " 1 9 7 5 342 b l z .

Kan. J . J a n s e n : " W e s t e r l o e n d e P r i n s e l i j k e F a m i l i e d e Merode " 1937 Prinses J . d e Merode: " N o t i c e h i s t o r i q u e s u r l a Maison d e Merode " 1929 C. D e R i d d e r : " H e t K a s t e e l e n d e H e e r l i j k h e i d v a n Westerlo " z . d .

J . O n z i a : " Wes = e r l o o " 1 9 4 7 C. P o p l i m o n t : " N o t i c e h i s t o r i q u e , g é n é a l o g i q u e et biogra i g u e s u r l a t r è s ancienne e t t r è s i l l u s t r e Maison de Merode " 1853 A. V a n N i e u w e n h - i s e n : " A r c h i v e s G é n é r a l e s d u Royaume e t A r c h i v e s d e l ' E t a t d a n s l e s P r o vinces " , " E x p o s i t i o n d e documents - West e r l o " , j u l i 1972 E. R i c h a r d s o n : " G e s c h i c h t e d e r F a m i l i e M e r o d e " 1877 - 1 8 S 1 - 2 d e l e n " Grote W i n k l e r Prins " - d e e l 13 - 1971 - b l z .

81 & 8 2 ( M e r o d e ) Baron d e Ryckmar d e B e t z : " A r m o r i a l G é n é r a l d e la Noblesse 3elge " 1941 - b l z . 3 0 7 Baron d e T r o o s t e i b e r g h : " R e c u e i l d e Ta b l e a u x d e Quartiers de Noblesse des F a m i l l e s Belges " 1913 - To m e I I - b l z . 4 2 9 t / m 4 3 7 Graaf J . d e Borchgrave: " We s t e r l o " i n " K a s t e l e n van B e l g i ë " - U i t g a v e D e s o e r - 1 9 6 7 - b l z . 2 3 6 L. Gypen.: " K r a p s v a n K a s t e l e n i n d e P r o v i n c i e Antwerpen " 1960 E. O p d e B e e c k : " K a s t e l e n d e r A n t w e r p s e Kempen " 1960 M. E e m a n s : " V l a a m s c h K a s t e e l e n b o e k " z . d . b i z . 1 3 0 - 11 7 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 117

G. B e a u n e : " A n n u a i r e d e s C h â t e a u x d e B e l g i q u e é d i t i o n 1 8 9 9 - b l z . 11 4 G.H. D u m o n t : " B u r c h t e n e n K a s t e l e n v a n B e l g i ë 1972 - d e e l I I - b l z . 5 4

tt

E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1955 - b l z . 2 9 + p l a n c h e 3 6 Steven: " K a s t e l e n i n Antwerpen " 1972 - b l z . 1 8 & 98 " Va d e - Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " 1952 - b l z . 1 9 4 D. S l e e c k x : " B e s c h r y v i n g d e r P r o v i n c i e A n t w e r p e n " 1852 - b l z . 1 9 3 de C a n t i l l o n : " Ve r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s o n d e r h o o r i g e Landen " 1 7 7 0 - b l z . 9 0 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " - d e e l I blz. 150

-

F. W a l t m a n v a n S o i l b e e k : " De A b d i j v a n To n g e r l o Geschiedkundige Navorschingen " 1888 - b l z .

645 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1966 - b l z . 8 3 8 J. D e Seyn: " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Woordenboek d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 3 9 - d e e l I I blz. 1504 e . v. a .

- 11 8 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 118

P.P. RUBENS IN EKEREN K o r t n a d a t P e t e r Pau,ael Rubens o p 2 5 o k t o b e r 1608 u i t I t a l i ë , w a a r h i j a c h t j a a r v e r b l e e f , n a a r Antwerpen weerkeerde, o m e r z i c h d e f i n i t i e f t e v e s t i g e n , w e r d h i j o f f i c i e e l Antwerps s t a d s s c h i l d e r en i l l u s t r a t i e o n t w e r p e r v o o r d e O f f i c i n a F l a n t i n i a n a . O p 2 3 s e p t e m b e r 1609 w e r d h i j benoemd t o t h e f s c h i l d e r v a n d e a a r t s h e r t o g e n A l b r e c h t en I s a b e l l a . O p 1 3 o k t o b e r 1609 huwde h i j m e t I s a b e l l a B r a n t e n i n 1 6 1 0 k c c h t h i j e e n p a n d o p d e Wapper t e A n t w e r pen w a a r o p h i j t u s s e n 1 6 1 6 e n 1621 h e t ( h u i d i g e museum ) Rubenshuis bouwde.

I s a b e l l a Brant overleed op 20 j u n i 1626, p r e c i e s v i e r maand v a a r z e 3 5 ' a a r z o u w o r d e n , e n P. P. Rubens maakte z i c h z o r g e n o v e r d e v e r d e r e o p v o e d i n g v a n z i j n zonen A l b e r t en N i c o l a a s . Amb ros_o S p i n o l a h e e f t o o i t e e n s gezegd d a t h i j i n Rubens z o v e e l t a l e n t e n z a g s c h i t t e r e n d a t h i j d i e n s s c h i l d e r k u n s t v o o r een v a n z i j n m i n s t e gaven h i e l d . De Genuese s t a a t s m a n e n = . r i j g s m a n z i n s p e e l d e i n d e e e r s t e p l a a t s op R u b e n s ' a a n l e g v o o r d e d i p l o m a t i e , o p w e l k s t e r r e i n h i j een g r o o t a a n t a l e p n e r k e l i j k e s u k s e s s e n h e e f t g e b o e k t . Wa n neer Rubens d o o r a a r t s h e r t o g i n I s a b e l l a m e t n i e u w e d i p l o m a t i e k e opdrachten _ e i a s t werd b e s l o o t z i j n schoonbroer Hend r i k B r a n t d e b e i d e j o n g e n s v a n P i e t e r Pauwel samen m e t z i j n k i n d e r e n o p t e v o e d e n . A l s k o m p e n s a t i e k o o p t Rubens v o o r Hendrik en z i j n i s ^ i l i e een b u i t e n v e r b l i j f waar h i j o o k v e r s c h i l l e n d e m a l e n s,:am u i t r u s t e n . O p 2 9 m e i 1627 k o o p t Rubens het " Steen " i n E k e r e n , o o k " H o f van U r s e l e " e n " Schoenbroeck - H o f " g e i c e m d , v a n p a c h t e r Jacques Loeymans v o o r 7.407 f l o r i j n e n . - , e t S t e e n was e e n g r o o t k a s t e e l d a t o p h e t einde v a n d e 1 5 d e eeuw d o o r R e n i e r v a n U r s e l e , s c h a t b e w a a r d e r en o u d - b u r g e m e e s t e r v a n A n t w e r p e n , gebouwd w a s . H e t l a g o p een e i l a n d j e d a t _ o o r een b r u g m e t d e weg n a a r Ekeren w a s verbonden.

Op 6 december 1630 t r e e d t Rubens o p n i e u w i n h e t h u w e l i j k e n d e u i t v e r l o r e n e i s d e 1 6 - j a r i g e H e l e n a Fourment.

Ook m e t h a a r g i n g Rubens v e r s c h i l l e n d e weken o p h e t H o f v a n U r s e l e d o o r b r e n g s - w e ar h i j i n s p i r a t i e v o n d a l s l a n d s c h a p s s c h i l d e r i n d e m c c i e omgeving v a n h e t k a s t e e l .

B i j h e t d o o r s t e k e n v a n d e Kauwensteinse d i j k i n 1 6 3 2 liepen d e l a g e r Belegen p o l d e r s r o n d Ekeren o n d e r w a t e r e n —1 1 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 119

werd h e t S t e e n o o k z w a a r b e s c h a d i g d . R u b e n s z e t t e z i c h o n m i d d e l l i j k i n v o o r de h e r s t e l l i n g van de d i j k e n d i e de s t r e e k tegen h e t w a t e r moesten beschermen.

Op 1 6 m e i 1 6 3 5 k o o p t R u b e n s h e t k a s t e e l v a n E l e w i j t , d a t h i j o o k " S t e e n " d o o p t e , e n kwam h i j n o g m a a r z e l d e n in Ekeren.

Met d e b o u w v a n c e E k e r s e d i j k i n 1 6 5 0 ( 1 0 j a a r n a Rubens' o v e r l i j d e n ) w e r d h e t 3 3 h a g r o t e l a n d g o e d t e E k e r e n in twee gedeeld. Het kasteel werd afgebroken en alleen de grondvesten b l e v e n behouden e n n o g e n k e l e b i j g e b o u w e n .

In 1752 b l i j f t e r a l l e e n nog een puinhoop o v e r en h e t t e r r e i n werd na de eerste wereldoorlog verkaveld.

De p l a a t s w a a r e e n s h e t S t e e n v a n R u b e n s s t o n d b e h o o r t nu t o t d e s t a d A n t w e r p e n w a a r , t e g e n d e g e v e l v a n h e t n r . 1 7 in de Munsterstraat aldaar, een bord werd geplaatst met h e t o p s c h r i f t : H I E R STOND E E R T I J D S HET H O F VA N U R S E L E BUITENVERBLIJF VA N P . P . RUBENS Paul A r r e n

Rubens - 1631- Steen - Ekeren.

Verz. Du bière - Rubenshuis

- 120

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 120

activiteiten

W O R S T E N B O O D A V O N D

—

8

M A A R T 1 9 80 .

Onze j a a r l i . j s e w o r s t e n b r o o d a v o n d e n l e d e n v e r g a d e r i n g k e n de e e n s t i l a a n k l a s s i e k g e w o r d e n v e r l o o p e n e e n e v e n k l a s s i e k e opkomst. D o o r z o w a : 5 5 aanwezigen werden d e n o d i g e w o r s t e n b r o d e n en a p p e l b o l l e n " s = _ r a a t g e m a a k t " e n d e n o d i g e l i t e r s k o f f i e e n thee, d o o r de a l t i j bezige bestuursvrouwtjes b e r e i d , d o o r g e spoeld.

B e t r e u r e n s w a a r d i g was w e l d a t we n i e t meer konden r e k e n e n op d e , n a é é n j a a r _ l i j k b a a r r e e d s " g e a r r i v e e r d e " , H o o g b o o m s e b a k k e r. N a e e n m o n z i i n g e o v e r e e n k o m s t l i e t h i j o n s t w e e d a g e n voor o n z e g e p l a n d e n?rstenbroodavond i n d e k o u s t a a n e n scheen niet meer i n een b e s t e l l i n g a l s de onze ( wat betekenen 120 worstenbroden. e n a p p e l b o l l e n n o g ? ) g e i n t e r e s s e e r d t e z i j n . K o u d e worstenbroden konten eventueel g e l e v e r d worden, maar daaraan hadden w e n i e t b i j s t e r v e e l !

De l e d e n v e r g a d e r i n g w e r d i n z o w a t 2 0 m i n u t e n a f g e h a s p e l d .

Nieuwe b e s t u u r s k a r _ i i a t e n k w a m e n n i e t u i t d e b u s e n h e t o u d e b e s t u u r k r e e g opn_e_w h e t v o l l e v e r t r o u w e n .

Het s t i l a a n v e r t r o u w d g e w o r d e n " k w i s - o f spelprogamma " kreeg d e z e k e e r e e - a n d e r e d i m e n s i e : i e d e r e e n s p e e l d e i n t e n s m e e , w a t d e s f e e r e n h e : r e s u l t a a t e r g t e n g o e d e Kwam.

Naar e e n s c e n a r i o v a n d e o p d e Nederlandse t e l e v i s i e b e kende " W i e k e n t - k : , _ s " w e r d e n e e n t i e n t a l o u d e v o o r w e r p e n a a n het p u b l i e k g e t c o n e e n d o o r een v i e r k o p p i g p a n e l v a n d e n o d i g e geloofwaardige, o n w a a r s c h i j n l i j k e en z e l f s p o t s i e r l i j k e v e r k l a ringen v o o r z i e n . he_ b l e e k n i e t a l t i j d zb eenvoudig de j u i s t e v e r k l a r i n g b i j h e t _assende voorwerp t e p l a a t s e n . De h e e r Jos B e e n a e r t s s l a a g d e e r i n 7 v a n d e 11 v o o r w e r p e n k o r r e k t t e i d e n t i f i c e r e n . Hiermee legde h i j dan ook op de h o o f d p r i j s , e e n pent e k e n i n g v a n A . V ' e - _ e y, b e s l a g .

- 121

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 121

B i j " p o t en p i n t " werd n o g l a n g nagekeuveld e n n i e mand s c h e e n h e t t e b e t r e u r e n om z i j n l u i e T. V . - s t o e l v o o r áén k e e r g e l a t e n t e hebben v o o r w a t h i j w a a r d was !

SAMENSTELLING BESTUUR "HOBONIA"

VOORZITTER:

Raymond R o e l a n d s Vredelaan 24 2 0 7 0 E K E R E N - HOOGBOOM Te l . : 6 4 . 1 8 . 8 8

S E C R E TA R I S :

Walter Segers Ca : p a n u l a l a a n 5 2 0 7 0 E K E R E N - HOOGBOOM Te l . : 6 4 . 2 4 . 6 5

SCHATBEWAARDER: H a r r y D e S i t t e r Vredelaan 60 2 0 7 0 EKEREN - HOOGBOOM Te l . : 6 4 . 8 0 . 3 3 A R C H I VA R I S :

Paul A r r e n Antverpiastraat 9 2 0 7 0 E K E R E N - S T. - M A R I A B U R G Te l . : 6 4 . 5 8 . 7 9

MEDEWERKER:

Marcel D e Vo s Achterbrug 2 2 1 7 0 WUUSTWEZEL Te l . : 6 9 . 7 1 . 0 9

- 122 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 122

M U S E U M B E Z O E K -

2 0 A P P

I

L

1 5 8 0

Een H o b o n i a - w a n d e l i n g o p e e n z o n d a g m o r g e n staat s t i l a a n g e l i j k met regenjassen, windjakken, paraplu's en a l wat maar enigszins bescherming k a n b i e d e n t e g e n " ROTWEER " .

En i n d e r d a a d , o p 2 0 a p r i l k r e g e n w e w e e r d e volle lading ? B e g r i j p e l i j k dat heel wat Hoboniagetrouwen d e warme h u i s e l i j k e h a a r d v e r k o z e n .

Niettemin trotseerden 28 dapperen a l l e weersomstandigheden e n verzamelden omstreeks 1 0 u u r o n d e r h e t waakzame o o g v a n B ratio .

Het g e p l a n d e b e z o e k a a n h e t Museum v o o r Vo l k s = kunde d i e n d e n a a r e e n a n d e r e d a t u m v e r s c h o v e n t e worden, a a n g e z i e n men t e r p l a a t s e e e n g r o t e t e n t o o n s t e l l i n g aan het voorbereiden was.

Onze g i d s , m e v r o u w V e r d o n c k , s t e l d e d a a r o m voor e n e r z i j d s h e t P l a n t i n Moretusmuseum en a n d e r z i j d s h e t Vleeshuis t e bezoeken.

Vo o r d e m e e s t e v a n d e a a n w e z i g e n b e t e k e n d e d i t een opnieuw beleven van vroegere bezoeken aan deze m u s e a . N i e m a n d z a l z i c h n o c h t a n s d e z e t w e e rondleidingen beklagen. Onze gids l u k t e e r trouwens in ons h e e l wat meer inhoud t e geven dan w a t d i j vroeger o o i t geboord hadden; k o n eenieder b i j z o n der boeien en •'_st ons bovendien z e e r a t t e n t en g e v o e l i g t e manen v o o r d i e o n t e l b a r e d i n c e r w a a r j e a l s museumbezoeker meermaals a a n v o o r b i j l o o p t .

In h e t Vliieshuis s l o e g z i j e r b o v e n d i e n i n met h a a r inne-.ende c h a r m e d e museumbewaker e r t o e te overhalen de. v o o r h e t p u b l i e k o p d a t o g e n b l i k n i e t t e b e z o e k e n mummie, t o c h a a n o n s t e t o n e n .

To t b e s l u _ t v a n d e r o n d l e i d i n g w e r d e n w i j d o o r d e onlanc_s geopende k e l d e r a f d e l i n g v a n h e t Vleeshuis geloodst. Een bijzonder f r a a i i n i t i a t i e f van de stedelijke overheid.

Omstreeks z a l f één namen w i j a f s c h e i d v a n mevrouw Ve r d o n c k . H e t z o u o n s b i j z o n d e r g e n o e g e n doen i n d i e n w i v o o r v o l g e n d e s t a d s w a n d e l i n g e n en museumbezoeken o p h a a r d e s k u n d i g h e i d k u n n e n - 123 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 123

b l i j v e n rekenen.

Harry De S i t t e r

GEPLANDE A K T I V I T E I T E N VOOR 1 9 8 0

juli

Zondag

G e z a m e n l i j k bezoek aan het Volksdansfestival van S c h o t e n

21 s e p t e m b e r

Zaterdag

4 oktober

Zaterdag

22 n o v e m b e r

Zaterdag

6 december

Vrijdag

Stadswandeling Theaterbezoek

12 d e c e m b e r

Te e r f e e s t D e n n e n b u r g Hoeve Sint - Niklaasstoet Dia - avond

U k a n m i s s c h i e n d e z e d a t a a l n o t e r e n i n Uw agenda om z e k e r geen a c t i v i t e i t t e m i s s e n .

- 124 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 2 - april 1980 - p. 124