Hobonia 1993-3 juli

Driemaandelijks tijdschrift

Verantwoordelijk uitgever P. Arren Bredabaan 849 2990 Wuustwezel

22° JAARGANG - 1993 juli - augustus - september Afgiftekantoor Kapellen 1

•••• _ �� • Y i � . � < � v n

r'• /`Z,:., , i

_ _ .

�?��~�� : ✓ , j ; ��

i••�t�

...,.n.� �.

�

•-+•.

;/.árxl�.G"/rryï..,, % / i - Y-7z�e e

•

•�.

-

Kasteel "DE STERRE" Van 1 oktober 1955 tot 1 juli 1986 in gebruik als psychiatrische instelling.

Afgebroken in september 1986.

Tekening: André Marien INHOUD : blz. 62

Samenstelling bestuur R. Van Haelst

blz. 63

Kerkelijke Heraldiek : De wapens van de bisschoppen van Antwerpen 18. Cornelius Franciscus Nelis J. Goolenaerts

blz. 69

Kroniek van Kapellen : Pachter Jan

R. Roelands

blz. 73

Kastelen in Kapellen : 'Boterberg"

P. Arren

blz. 77

Antwerpen in 1893

R. Alardot

blz. 81

Chronyke van Antwerpen

R. Roelands

blz. 86

Oude Gracht - De Uitlegger

R. Roelands Dirk Leyssens

blz. 103

Open Monumentendag: Kazerne Bauwin

R. Roelands

blz. 107

Bezoek aan het museum van Fotografie

R. Roelands

blz. 108

Aktiviteiten HOBONIA

R. Roelands

blz. 110

Aankondigingen

Hobonia

blz. 111

De Lijkwade van Turijn (28)

-61 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 61

HOBONIA

KULTURELE HEEMKRING HOOGBOOM

BESTUUR VOORZITTER (contactadres)

2

: 9

5

Raymond ROELANDS, Vinusakker 24, 0 Hoogboom - Kapellen tel. 664.18.88

SECRETARIS

: Paul ARREN, Bredabaan 849, 2990 Wuustwezel tel. 663.13.31

PENNINGMEESTER

: Harry DE SITTER, Vinusakker 60, 2950 Hoogboom - Kapellen tel. 664.80.33

LIDGELD

: 400 F per jaar voor gezinsbijdrage; te storten op rekening nr. 220-0375733-88

- 62 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 62

De Lij kwade van Turijn De lij kwade en de numismatiek deel 29

In 1947 maakte een jonge priesterstudent uit de Verenigde Staten kennis met de lijkwade van Turijn. Ook nu weer was de fotografie de oorzaak van een reeks opzoekingen, want pater Francis L. Filas. S.J. zou nooit meer de herinneringen aan de dia's, die hij in de Gregoriaanse Universiteit van Rome zag vergeten.

Pater Filas kreeg later een wereldprimeur : hij verzorgde de eerste TV - uitzending over de lijkwade van Turijn, op Goede Vrijdag, 1951. Het programma werd uitgezonden op Chicago-kanaal 7 Het werd een jaarlijks terugkerend programma, in 1954 overgenomen door het ABC-net.

In voorbereiding van dit programma werden vergrotingen van de bestaande Ernie-foto's uit 1931 gemaakt.

Toevallig meende pater Filas op het rechterooglid enkele letters te onderscheiden. Bij nader toezien bleek het een soort ypsilon gevolgd door de lettergroep CAI. Verder onderzoek werd niet doorgevoerd, maar toch bleven deze geheimzinnige letters in de geest van pater Filas hangen.

In 1970 maakten Drs. Jackson en Jumper melding van de aanwezigheid van «verdikkingen» op de oogleden, door de ontwikkeling van «drie-dimensionele foto's» van de lijkwade.

Wanneer pater Filas deze sensationele foto's voor zijn TV-uitzendingen onder ogen kreeg, herinnerde hij zich plots zijn eerste «ontdekking» van de vier letters. Het kon geen toeval zijn, dat deze letters en de verdikkingen van Jackson en Jumper op dezelfde plaats voorkwamen !

Zo begon men verder te zoeken. De foto's werden nog sterker vergroot en toen kwam aan het licht, dat de Griekse ypsilon door een vervorming van de stof tot stand was gekomen. In feite moest men hier een U lezen. Zo kreeg men een groep van vier letters, die als het ware in het rond geschreven waren. Midden de «verdikking» kon men een soort herders-kromstaf onderscheiden Pater Filas kreeg steeds meer de zekerheid dat hij hier de afdruk van een muntstuk onder ogen had. Verbazing sloeg hem met verstomming, want dat had tot hiertoe nog niemand vermoed !

- 63 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 63

Om niet over één nacht ijs te gaan, werd een numismaticus onder de arm genomen.

Michael Marx, muntdeskundige uit Chicago, deed de nodige opzoekingen en vond in de muntcatalogus « History of Jewish Coins and of Money in the Old en New Testament » (Geschiedenis van joodse munten en geldstukken in het Oude en Nieuwe Testament) geschreven door de deskundige Madden in 1864 een aanwijzing nopens de letters UCAI. Munt 14 uit het Madden-boek toonde een « lepton » geslagen onder de regering van keizer Tiberius in het jaar 29 n. C. Dat was vlak voor het openbaar leven van Jezus Christus begon ! ! Volgens de gegevens in Madden vertoonde de « ruwe lepton» de aanduidingen L Iota Stigma.

In het oude Grieks had Stigma de getalwaarde van 6 en Iota deze van 10. Vermits keizer Tiberius aan de macht was gekomen in het jaar 16 n. C. betekende dit dat de munt werkelijk in het jaar 29 geslagen was.

Indien alles klopte dan was de ouderdom van de lijkwade van Turijn onweerlegbaar vastgesteld.... Pater Filas kon zijn opwinding nauwelijks onderdrukken.

Maar een eerste teleurstelling kwam de hooggespannen verwachtingen ontnuchteren. Nergens kon men de tekst UCAI inpassen in de op leptonen uit die tijd voorkomende tekst « Tiberioukaisaros » (Grieks voor «van keizer Tiberius »).

Pater Filas vroeg raad aan enkele leden van de toen aan het werk zijnde onderzoekscommissie van de STURP (Shroud of Turin Research Project - Onderzoeks Project voor de Lijkwade van Turijn). Helaas, pater Filas kreeg geen inzage van de nieuwe reeks foto's die in 1978 genomen waren.

Toch mocht de pater zijn ontdekkingen op het programma van de STURP-vergadering van Los Alamos brengen.

Bill Yarbrough, een lid van de STURP en muntdeskundige, stelde veel belang in de ontdekkingen van pater Filas en bezorgde deze zelfs een authentieke lepton-muntstuk van het « ruwe type ».

Waarschijnlijk door de negatieve houding van de overgrote meerderheid der andere leden van de STURP, werden weinig of geen vergelijkende testen uitgevoerd.

Het was wetenschappelijk niet aan te nemen dat niemand, met de ter beschikking staande technologie tijdens de onderzoekingen in Turijn (1978), dergelijke afdrukken zou opgemerkt hebben, die nu dank zij vergrotingen van de Ernie-foto's uit 1931 aan het licht waren gekomen !

- 64 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 64

Hoe zou een «eenvoudige» priester iets kunnen vinden, wat experten niet hadden ontdekt ?

Pater Filas maakte er zich geen zorgen over : hij had gewoon een grote dosis geluk gehad ! Maar dan maakte hij er wel de bedenking bij dat hij misschien wat hulp van de Goddelijke Voorzienigheid heeft gehad.

Het dient erkend dat de beweringen van pater Filas ook door meerdere verdedigers van de « lijkwade van Turijn » in twijfel getrokken werden.

De pater werd het slachtoffer van bijtende kritiek en spottende karikaturen. Onverbloemd bleef hij voor zijn opvattingen opkomen. Zijn talrijke TV-shows kenden steeds een grote belangstelling. Ze werden op video-cassettes als warme broodjes verkocht.

De belangstelling steeg en velen geloofden dat deze « eenvoudige » priester overtuigd was, van wat hij tegen zoveel argumenten in verdedigde.

Maar voor dergelijke «gevoelsargumenten» hadden de vroede heren van de STURP weinig of geen aandacht. Daar telde alleen wat in Turijn ontdekt was. Alleen wat daar gefotografeerd was, werd systematisch onderzocht. Voor andere experimenten had men blijkbaar geen tijd. Zeker niet voor de « verouderde Enriefoto's ».

Vele leden van de STURP-groep weigerden aandacht te schenken aan wat pater Filas te zeggen had.

Men kwam niet tot een overeenkomst en pater Filas nam ontslag uit de STURP-groep, waarbij hij een persoonlijke brief stuurde aan al de leden.

Pater Filas verklaarde hierin dat hij de verantwoordelijkheid voor zijn verklaringen volledig op zich nam en dat hij zijn bevindingen over de afdrukken van de geldstukken zelf zou publiceren. In juli 1980 verscheen dan ook zijn studie «The Dating of the Shroud of Turin from Coins of Pontius Pilate» (Datering van de lijkwade van Turijn door munten van Pontius Pilatus). Het doel van deze studie was : de weerlegging van al de soms hatelijke kritiek en verdachtmakingen ten overstaan van de opvattingen van de geestelijke over de voor hem duidelijke afdrukken op de lijkwade. In duidelijke, klare taal werden de verschillende argumenten een voor een onder de loupe genomen. De combinatie van maat, plaats, hoekrotatie, onderlinge verhoudingen, juiste afdrukken, tussen de afdrukken van de lijkwade, de munten in het Madden-boek en ook de vergelijking met munten in het British Museum (Londen) werd onweerlegbaar aangetoond.

Bij deze drie munten kwamen niet minder dan zes gegevens overeen : een lituus staf, zoals gebruikt door herders. Deze lituus - 65 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 65

komt alleen voor bij de munten geslagen tijdens de periode van Pontius Pilatus ; vier letters UCAI, waarvan alleen de letter C niet te verklaren was ; een vlak gedeelte in het segment 13 tot 15 uur.

Voor de tegenstanders was het duidelijk : die letter C wees op een onhandige namaker... Maar alleen numismatici wisten beter.

Het was niet zo uitzonderlijk dat er spelfouten voorkwamen op muntstukken ! Michael Marx begon te zoeken en toonde aan dat er twee soorten leptonen geslagen waren : een «ruwe reeks », met slecht afgewerkte figuren en onduidelijke letters en een «fijne reeks », goed verzorgd met zuivere figuren en zeer duidelijke letters.

Maar dat waren alleen maar veronderstellingen. Bewijzen vinden leek wel een naald in een hooiberg zoeken.

Toch aarzelde pater Filas niet : hij verklaarde er zeker van te zijn dat de afdruk op het rechteroog van de figuur op de lijkwade deze van een muntstuk was, met een spelfout ! Ongelofelijk, hoe men 19 eeuwen na de gebeurtenissen tot een dergelijke ontdekking was gekomen. D e « tegenstanders » raadpleegden ook muntexperten, die met zekerheid verklaarden dat dergelijke muntstukken nooit bestaan hadden.

Pater Filas schakelde de « computer » in. Via het « Log E/Interpretation System » gelukte men erin een zeer sterke vergroting van de zone rond het rechteroog te maken. Zonder de minste twijfel toonde de foto een muntstuk, waarop de lituus-kromstaf en de letters UCAI duidelijk afgebeeld stonden.

Sensatie... Pater Filas begon een TV-uitzending over zijn bevindingen voor te bereiden. Daarvoor liet hij een twintigvoudige vergroting maken van het muntstuk, dat hij van B. Yarbrough gekregen had. Opnieuw was het «lot» hem gunstig. De letters UCAI waren duidelijk te lezen : pater Filas had het bewijs van zijn stelling in handen... Maar de tegenstanders weigerden hem gelijk te geven. Opnieuw kwam het «lot» pater Filas ter hulp...

Peter Meissner uit Chicago, kocht een reeks munten... waaronder enkele Pontius Pilatus leptons van het « ruwe type ». En werkelijk, een der muntstukjes vertoonde een schrijffout : het woord Kaisaros stond hier geschreven als Caicapoc (Caisaros)... Nu was een onweerlegbaar bewijs gevonden. Het toeval kwam nogmaals ter hulp : Dr. A. Whanger (Durham-N. Carolina - V.S.) werd bij het onderzoek van de foto's van de lijkwade, via zeer ingewikkelde «overvloeiings-fotografie» getroffen door de afdrukken op de beide ogen. Op het rechteroog identificeerde hij de Pilatus-lepton. Op het linkeroog een «Joulia-lepton », geslagen in het jaar - 66 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 66

29, het jaar waarin Julia, de moeder van keizer Tiberius, overleed...

Twee «beroemde kenners van de lijkwade» weigerden de bevindingen van pater Filas en dr. Whanger, bevestigd door muntexperten, te erkennen. Dat Walter McCrone hierbij was, wekte geen verwondering. Maar dat Sam Pellicori hem bijviel, dat was onverwacht. Hij verklaarde letterlijk : «Weinig mensen kunnen zien wat pater Filas ziet ». Bij een andere gelegenheid : « Veel drukte en emotionele toestanden verwekt door de «ontdekking» van muntstukken door niet-wetenschappelijke onderzoekers, die pogen wetenschappelijke technieken toe te passen... ».

In feite waren heel wat leden van de STURP niet bereid toe te geven, dat hun foto's minder details aan het licht brachten dan de foto's van Enrie, genomen in 1931... Ook in de koele wereld van de techniek is het moeilijk toe te geven dat « amateurs » soms betere resultaten behalen dan experten !

Tot bleek dat, bij nader onderzoek, ook op de foto's van Miller de bewuste afdrukken te zien waren. Onbegrijpelijk bleef de STURP zwijgen ! Later zou het «Brooks Institute of Brooklyn» toegeven dat Enrie in 1931 betere resultaten bereikte dan tijdens de onderzoekingen van 1978 ! De verklaring was eenvoudig : Enrie had gebruik gemaakt van ouderwetse filmplaten van groot formaat (40 x 50 cm.).

Volgens de specialisten speelde de korte afstand tussen lens en lij kwade de « moderne fototechniek » parten en ontstonden vervormingen, die niet voorkwamen op de Ernie-foto's.

Verder onderzoek door Italiaanse vorsers bracht de bevestiging voor de opvattingen van pater Filas.

Prof. Tamburelli en Ir. Garibotto onderzochten de afdrukken via een tri-dimensionele vergroting op een video-scherm (250 lijnen). Onafhankelijk van pater Filas kwamen ze tot de zelfde vaststellingen. Een diepgaand onderzoek greep inmiddels plaats in het «Spatial Data Analysis Laboratory (Virginia Polytechnic Institute-Blacksburg-Virginia-VS). Daar ontdekte Dr. Haralick zelfs nog een vage vijfde letter. De muntspecialist R. Law (Stamford-V.S.) bevestigde duidelijk dat dergelijke munten inderdaad onder de regering van Pontius Pilatus, in de periode 29-36 van onze tijdsrekening geslagen werden. Met de misspelling. Er bestaan zelfs nog verschillende dergelijke exemplaren. Recente ontdekkingen in joodse begraafplaatsen hebben aangetoond, dat het traditioneel plaatsen van muntstukken op de oogleden veelvuldig toegepast werd. Meerdere schedels bevatten inderdaad twee geldstukjes of potscherven.

Over de betekenis van deze traditie bestaan verschillende opvat- 67 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 67

tingen. De ogen werden bedekt omdat de overledene niets zou zien, bij zijn overgang tussen het rijk der levenden en de eeuwigheid. Anderen menen dat men de dode geld meegaf, om de « veerman te betalen ». Deze tradities hielden stand tot in de IIIde eeuw. (Oss. Romano -11 juli 1979).

Bij het zoeken naar andere letters en teksten stond men plots voor andere verrassingen.

Via de uiterst doorgedreven vergrotingen kwamen enkele onverklaarbare letters aan het licht.

Eén woord is reeds met zekerheid ontcijferd. « Innece », dit betekent « ter dood ».

Een ander woord is « N. Zare... », wat bijna zeker « Nazarenus » betekent. Bijgaande foto toont duidelijk waar de teksten gevonden zijn op de lijkwade.

Alle interpretaties zijn mogelijk...

Eens te meer staat men voor het «geheim van de lijkwade ».

Referentie : «The identification of Pilate coins on the Shroud ».

Francis L. Filas S.J. Sindon Nr. 32 - December 1983 pag. 65-73.

Pater Filas stierf plots in 1985.

Doorgedreven onderzoek van de lijkwade bracht een reeks aantekeningen aan het licht. Sporen van middeleeuwse onderzoeken?

- 68 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 68

KERKELIJKE HERALDIEK De wapens van de bisschoppen van Antwerpen 18. Cornelius Franciscus Nelis.

Onder keizer Jozef II beleefde het bisdom Antwerpen zeer beroerde tijden. Deze potentaat, die zowat alles naar zijn eigen hand wilde zetten, was reeds lang zinnens dat ook met de klerus gedaan te krijgen.

De overleden bisschop Wellens, alhoewel klein van gestalte maar toch groot van geest, had zich tijdens zijn beleid steeds krachtdadig tegen de bemoeizucht van de staat inzake kerkelijke aangelegenheden verzet. In de opvolger hoopte men een wat gewilliger herder te vinden.

Op 7 juni 1785 was er te Antwerpen weer klokkengelui en beiaardspel, want een nieuwe bisschop werd ingehaald. Zijn wijding was tevoren gebeurd te Mechelen door aartsbisschop Franckenberg die bijgestaan werd door de bisschoppen van Doornik en van Brugge.

De inhaling gebeurde met de gewone luister en praal, de straten van de doortocht waren versierd met mastbomen en groen lover.

Op de Groenplaats (toen Groen Kerkhof) stond een zegeboog met muzikanten; het stadsmagistraat kwam i n koetsen, begeleid door hellebardiers en stadsboden die de gebruikelijke aangeboden 24 kruiken erewijn voor zich droegen.

Onder de verschillende welkomsttoespraken was er ook de retoriek van de prins de Ligne, de toenmalige militaire bevelhebber van de stad. Gans het gebeuren was één geweldig spektakel van versieringen, muzikanten in kleurige exotische kledij en stadsverlichting.

De verkozene was Cornelius Franciscus Nelis, geboren te Mechelen op 4 juni 1736 als zoon van een advocaat bij de Grote Raad.

Aanvankelijk studeerde hij in zijn geboortestad in het kollege van de Oratorianen, daarna aan de Leuvense Alma Mater, waar hij pas achttien jaar oud, als primus in de wij sbegeerte werd uitgeroepen. Enkele jaren later werd hij priester gewijd na de graad van licentiaat in de godgeleerdheid behaald te hebben. Cornelius Nelis was een veelzijdig begaafd man met uitzonderlijke, vooruitstrevende kwaliteiten.

Nog vóór hij al zijn studies beëindigde werd hij reeds met een kannunikaat in de Leuvense Sint-Pieterskerk vereerd.

Hij werd voorzitter van één van de universitaire kolleges.

Toen de regering een onderwijs-commissaris bij de universiteit wilde aanstellen viel dadelijk de keus op de Nelis en men benoemde hem tot bibliothecaris met als opdracht de verwaarloosde universiteitsbibliotheek in orde te brengen. De Nelis nam deze taak ernstig op, niet alleen reorganiseerde hij de bibliotheek maar richtte daarenboven nog een universiteitsdrukkerij op. Hij ijverde krachtdadig voor een hervorming van het onderwijs in de natuurwetenschappen.

Naar een oppervlakkige beoordeling scheen de Nelis, wegens zijn sympathie voor de regering, het tegenovergestelde van zijn graag-geziene voorganger. Fysiek was hij niet van de sterksten en dat was misschien wel een verklaring voor zijn afschuw voor alle mogelijke wrijvingen en problemen en probeerde hij zomin de bevolking als de Oostenrijkse regering te mishagen. Tenslotte zou hij zich toch tegen de keizerlijke edikten moeten - 69 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 69

schrap zetten.

Sinds 1786 waren de maatregelen tegen de kerkelijke instellingen verdubbeld. De vrije seminaries werden omgeschakeld in een seminarie-gĂŠnĂŠral en dat was een welberekende aanslag op de vrijheid van het theologisch en canoniek onderwijs.

Dit was te veel voor de bisschop, op dit punt kon en mocht hij niet toegeven en werd de toestand gespannen. Het keizerlijk bevel om het Antwerpse seminarie te sluiten werd door bisschop de Nelis genegeerd en het bleef open tot begin 1788.

Toen tenslotte het gebouw door de militairen werd bezet braken er bloedige botsingen uit.

Op de Grote Markt kwam het tot een volksoploop die door de militairen uiteen werd geschoten en waarbij enkele burgers gedood werden. De bisschop geraakte in een zo netelige toestand dat hij op het punt stond aangehouden te worden.

Voor alle zekerheid achtte hij het geraadzaam de wijk te nemen naar zijn landgoed "Bovenhoek" te Hoeven bij Oudenbos in het Nederlandse Noord-Brabant.

Toen het grootste gevaar was geweken keerde hij terug naar Antwerpen. Enkele maanden later werd hij samen met de kardinaal ter verantwoording naar Brussel geroepen. Beiden werden in burgelijk arrest gesteld maar wisten kort daarop te ontsnappen.

De kardinaal dook onder te Brussel en de bisschop keerde nogmaals naar zijn Hollands buitenverblijf waar hij veilig de gebeurtenissen kon afwachten.

En nieuwe gebeurtenissen zouden er komen, het algemeen verzet tegen de bezettende regering groeide aan naar een werkelijke gewapende opstand. Het beleid van Jozef II liep naar zijn einde, de strijd - gekend als de Brabantse Omwenteling - brak los en de keizer werd van de troon vervallen verklaard.

De bisschop, en met hem de hele geestelijkheid, koos partij voor de patriotten en Nelis werd zelfs tot voorzitter van de Staten Generaal verkozen. Te Antwerpen werd hij luisterrijk onthaald en had op dat tijdstip de gunst van de ganse bevolking.

Maar de moeilijkheden waren nog niet voorbij, door tweedracht en politieke bekrompenheid liep de omwenteling uit op een sisser en het land moest zich terug aan Oostenrijk onderwerpen.

Jozef H was intussen gestorven en het was zijn broer Leopold H die zijn opvolger werd.

Bisschop Nelis voelde zich echter nog niet heel veilig en trok nogmaals naar zijn landgoed in Holland. In april 1791 was hij weer te Antwerpen maar niettegenstaande alle diplomatieke soepelheid lukte het hem niet bij de nieuwe keizer in de gunst te komen, ook het vertrouwen van de burgerij geraakte hij kwijt.

In 1792 vielen de Fransen het land binnen en werden toen zowat als bevrijders begroet.

De bisschop legde bij dezen een grote inschikkelijkheid aan de dag.

Nogmaals keerde het getij, in 1793 ondergingen de Fransen te Neerwinden een nederlaag en volgde er terug een kortstondige Oostenrijkse herstelling. De gebeurtenissen volgden elkaar snel op, want intussen was ook Leopold H gestorven en zijn zoon Frans II was hem opgevolgd. De bisschop slaagde er echter niet meer in het vertrouwen van de regering en de burgerij te herwinnen.

Fleurus 1794, decor en datum van een tweede inval van de Fransen, die ditmaal niet als bevrijder werden ontvangen, integendeel. Onder de adel en de geestelijkheid ontstond grote paniek, ze vreesden voor een gruwelijke terreur en wilden zich redden door de vlucht.

- 70 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 70

Voor de bisschop zou het deze maal niet bij een uitstap naar Holland blijven, het werd een vlucht zonder terugkeer.

Het bestuur van zijn bisdom had hij overgedragen aan zijn Opper-vikarissen. In Holland kwam hij nog in contact met grote geleerden, maar toen ook daar een Franse bedreiging opdaagde trok hij naar Duitsland.

Vandaar zwerfde hij door Italië, Bologna, Parma, Napels, Rome en ten slotte Florentië.

Moe van het rondzwerven klopte hij i n de omgeving aan bij de monniken van het Camaldulenserklooster. Uitgeput naar ziel en lichaam sleet hij daar zijn laatste dagen.

Hij stelde zelf zijn grafschrift op en stierf op 21augustus 1798, hij werd begraven in een kapel nabij het klooster, onder een grafsteen waarop zijn wapen en het eenvoudige grafschrift: HIER RUST CORNELIUS FRANCISCUS DE NEUS BISSCHOP VAN ANTWERPEN ZONDAAR EN ZWERVER De tekst was in het Latijn, met zondaar doelde hij op zijn menselijke zwakheid en met zwerver op zijn gedwongen ballingschap.

Het wapen de Nelis is van goud, twee ruggelings maar naar elkaar kijkende rode hanen met opgeheven poot.

Als leuze of kenspreuk: NE LIS. (geen twist) Op 27 augustus 1786 werd de familie de Nelis geadeld met de titel van ridder. Voor het familiewapen als helmteken de haan uit het wapen ter dexter zijde (deze van links dus voor de aanschouwer). Voor de bisschop is het schild zoals gebruikelijk getopt met een groene hoed met langs weerskanten zes afhangende kwasten in dezelfde kleur.

Bisschop de Nelis werd aldus de laatste bisschop van het oude bisdom Antwerpen.

Op 15 augustus 1801 verzocht de paus alle bisschoppen van Frankrijk en België om hun ontslag. Niettegenstaande smeekschriften van de vikarissen kwam de doorslag. Een pauselijke bulle van 9 april 1802 betekende het einde van het bisdom. Het bisschoppelijk paleis op de Schoenmarkt werd ingericht als prefectuur.

Antwerpen zou honderdzestig jaar zonder bisschop blijven.

Verwijzingen: Pr.Dr.C. de Clercq: Het Bisdom Antwerpen 1559-1962 - uitg. "De Vlijt" 1962 Gazet van Antwerpen 23 dec.1961 en 15 mei 1962 De Autotoerist. Orgaan van de Vlaamse Toeristenbond april 1962 Mertens en Torfs: Geschiedenis van Antwerpen T.N. p.627 Georges H.Dumont: La vie aventureuse d'Antoine van Bombergen - uitg. Le Papegay Any. p. 131 J.B. Rietstap: Armorial Général Baron de Ryckman de Betz : Arm. Gener. de la noblesse Belge 1975 Bruno Bernard Heim: Kerkelijke heraldiek - uitg. Altiora Averbode 1980 J. Goolenaerts -71 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 71

Corneliu5Ytelis,1StP11`m%Cebisschopvan\idouaebi5clomAnrivQrpen.

0111eàlelen)uni17�62119S.1798YeVlore nÎleAr.7

- 72 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 72

Cappellen,

1 3

O c t o b e r

1867.

Kroniek van Kapellen

PACHTER áh1 Verschijnt den tweeden Zondag van iedere maand.

Abonnementsprijs: l FRANC per jaar, op voorhand te betalen.

Men abonneert zich bij A. FONTAINE & Cu.GEvAFlT, Kleine Driesch,28, Antw.

VAN

CAPPELLEN.

Pachter Jan laat hier eenen verscho.ningsbrief volgen , welken de gelukzalige drijling aan heerke Lambrechis gezonden heeft. Pachter Jan zal met denzelve doen, zooals e r de beeren van de deputatie mede gedaan hebben : de schouders. er van optrekken, en hem in de scheurmand werpen.

Waarlijk, Pachter Jan zou zijne lezers voor domooren moeten beschouwen, als h i j e r een woord bijvoegde, o m de ongerijmdheid, onbehendigheid en partijdigheid van deszelfs. inhoud te doen uitblijken. Ge moet waarlijk weinig e e r gevoel n o g kunde bezitten om zulk stuk de wereld in t e werpen. Laat ons met vader Cats zeggen Als apen hooghe klimmen willen , Dan ziet men eerst hun nackte billen,

Mijnheer de Kommissaris, In antwoord op de mededeeling, gedagteekend van 8 j u l i , n^ 1969, welke g i j tins hebt doen toekomen, hebben wij d e eer u de volgende opmerkingen aan le bieden : De Raad denkt niet verplicht te zijn om te antwoorden o p de petitie, welke door de ondertecl.euaars Moretus, Dillen, enz. aan de Deputatie is gezonden, omdat de knittaucie der betaling niet h i j het rekwest der reklameerders is gevoegd, gelijk art. 156 der gemeentewet zulks stellig voorschrijft. ' t Is dus maar olf'rcieus e n om de onjuiste beschuldigingen der petitionnarissen n i e t onbeantwoord t e laten, d a t de Raad besluit hunne kwaadwillige beweringen te wederleggen.

Volgens de reklameerders zou d e Raad geene rekening gehouden hebben van het vermoedelijk verbruik of van de vermoedelijke fortuin der inwoners van Cappellen en slechts willekeurig zijn te werk gegaan.

Wat d e verwijtingen betreft v a n geene rekening van het verbruik te hebben gehouden, d e Raad verklaart dat hij het recht n i e t meent te hebben eeue belasting o p dien basis te bolyen ; dal als h i j ten hoogste genomen, rekening mag bonden van het verbruik, d i t eenvoudig is als inlichting, geschikt oen de fortuin van den verbruiker te doen verouderstellen ; m a a r slechts n o g v o o r zooveel d i t het verbruik geldt van prachtvoorwerpen eu niet van voorwerpen van eerste noodzakelijkheid.

Alla meering strijdende met deze zienswijze, zou formeel in oppositie zijn m e t den zeer juisteu tekst d e r wet van 1 8 juli 1860, v a r welke art. 1 § 1 luidl : ^ I)e onrechtstreeksche gemeente-belastingen, gekend onder den naam van oktroi, zijn afgeschaft ;§ 2. Zij zullen niet kunnen her steid worden.

Ten aanzien van eenco zoo formeelen t e k s t , k a n e r geen twijfel bestaan. De beraadslagingen welke in den Senaat eu in de Kamer van Volksvertegenwoordigers hebben plaats gehad, bevestigen t e n o v e r vloede dat onze welgevers, h i j het afschaffen der oktr•ooien, geen ander doel hebben gehad dan de ourecbtrcerdige e n schandelijke belasting te doen verdwijnen, welke liet verbruik Ivof, de werklieden., de talrijkste f m r i l i a bereikte eu Diensvolgens op de minst door de fortuinbegnnstigde personen drukte, o m integendeel d e renteniers e n d e r i ke eigenaars te begunstigen. Overigens, 't is omdat de wetgever de belas-

Bet goed verspreiden, liet kwaal tegenwerken i s d e p l i c h t van ieder welpeizend man.

PACIITER JAN.

ting o p hel verbruik heeft w i l l e n afschaffen e n o m t e voorzien i n !tetgene deze takst aan de gemeentel opbracht, d a t hij het gemeenteouds heeft gesticht , welke zonder d i t - geene reden van bestaan zou hebben: Er blijft dus niets over van de 1 ' grief, door de reklameerders tegen den Raad ingebracht, een bewijs van de volstrekte onwetendheid der onderteckenaars, welke begerig mn kwaad te spreken,zouden verwaarloosd hebben eerst de gegrondheid hunnee reklaarte Ie onderzoeken. W a t h e t tweede punt betreft, de Raad verklaartvooral de gemeente-belastingen te hebben willen stellen volgens d e vermoedelijke fortuin, d a l de i n lichtingen waarmede hij zich'ontringd beeft om; volgens dien zoo delicaten als moeilijken basis, tot eene billijke verdeeling le komen, hem in zijne rneeninghebbenversterkt,dat hij binnen de juiste grenzen zijner rechten en plichten is gebleven, en dat als eenige inwoners zicht daarover zouden te beklagen hebben, het voorzeker geen der onderteekenaa' s van de r e • deem was. Om overtuigd te zijn dat hetg'ené'wij vooruitzetten volkomenedit is, is het voldoende wat de reklameerders betalen, t e vergelijken met hetgeen de niet reklameerders betalen en rekening houdende van den toestand der fortuin v a n elkeen, zonwel volgens het openbaar gerucht • als volgens het stelligste der ofticieele dokumenten, de grondlasten.

De meest belastte reklameerder, M . Aóg. Moretus, heeft met zijne familie bijna het gansche jaar in onze gemeente gewoond, gedurig een talrijk gezelschap ontvangende e u eene huisinrichting houdende van eerste klasse, zooals enkellijk Bette groote fortuin dit medebrengt, welke in grondlasten alleen aan d e n Staat fr. 4841.42 betaalt, welsprekend, cijfer, d a t toelaat n i e t alleen betrekkelijk d e andere inwoners vanCappellen , maar ook betrekkelijk a l d e inwoners van het koninkrijkeene aanzienlijke fortuin te veronderstellen. Welnu, i s het hem te veel belasten met zijn aandeel op 114 f r. te bepalen, hetwelk met de opcentiemen 174 f r . uitmaakt, t e ontvangen v o o r de gemeente Cappellea, terwijl M . B i a r t , w e l k e niet reclameert, d i e onze gemeente elk jaar slechts eenige dagen bewoont , d i e aan rechlstreeksChe grondlasten slechts fr. 2205.45 betaalt, voor f r. 85.50 is-aangeslagen, hetwelk m e t de opcentiemen, v o o r d e gemeente Cappellen t e ontvangen geeft de somme van 102.50. W i j zullen er bijvoegen dal de Raad beter ingelicht, voortaan dit verschil tusscheu de twee belastiugsplichtigen n i e t meent te moeten behouden, hetgeen duidelijk 'vaststelt dat M. Wart, welke d e edehnoedigheid - heeft gehad v a n n i e t t e reklameeren, oneindig meer recht toe had dan M. Moretus.

M. F r . D e Schutter, welke eenvoudig pachter i s van M . Moretus, betaalt zonder te rcklameren, 171 f r.

M. d e raadsheer De Posson, welke geen reklaatn heeft ingezonden, betaalt 1.. 199. 50.

Mev. (battis, welke evenmin reklameert, betaalt 114 fr.

Tusschen de reklamerende onderteekenaars zien wij ook M. Lievens, welke eersen eigenlont bewoont van ongeveer 75 hektaren, welken hij met pracht onderhoudt (alen nordeele e r over).` Ofschoon d e grond droog eu zandachtig is.- heeft hij de 75 bektaren geheel doen omringen met Bene gracht van ongeveer 2 toeters brcedle op 2 meters diepte. Wij geldoven ounnndig er bij me voegen dat h i j een groot jager is en een gan-SC:ier hoop jachtlrondeu houdt. h i j is slechts aangeslagen voor fr. 50 78.

M. Dillen, eigenaar van b i j n a l i e t gehcele IArudelsblad , d a t zonais iedereen weet mate aanzienlijke w i n s t geeft, oefent daarenboven b e t

- 73 - Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 73

Wij voegen er insgelijks een afschrift bij van het koninklijk ,besluit van 30 mei 1863, alsook van het tarief der voorwerpen op het verbruik.

beroep uit van avoué, een zeer winstgevend beroep, dat als men het openbaar gerucht moet geldoven, hem eene winst zou verschaft hebben van 30 a 40,000 fr., enkçllijk voor de akten betrekkelijk de onteigeningen voor de vergrooting van Antwerpen.

Behalve het huis dat fit, Dillen te Antwerpen bewoont, bezit hij. nog le Cappellen een buitengoed dat hij omtrent 50,000 fr. heeft betaald, dat hij merkelijk heeft verfraaid en dat hij als een eoorwerp van pracht onderhoudt ; behalve een stal, met schoone koeien voorzien, beeft M. Dillen rijtuig en jacht,•ontvangt veel volk , heeft aanhoudend menschen te logeren en leeft op eenen voet om hem eene fortuin t e veronderstellen, welke voorzeker toelaat ten minste eene gemeente-belasting van fr. 85.50 te betalen.

M. Van Straelan, eigenaar en groot koopman in wijn, bewoont het gansche jaar met zijne familie een zeer schoon huis, aan hetwelk hij het opzicht van een klein kasteel geven wil, dat hij met pracht en veel Borg onderhoudt, er schier jaarlijks dingen aan toevoegende, wezenlijke prachtvoorwerpen, zooals men er zich kan van overtuigen, door het bezichtigen der bouwingen, welke thans nog in nitvoering zijn. Hij betaalt fr. 39.90, zelfde cijfer áls verleden jaar.

M. de notaris Blereau kewoont een der schoonste huizen der g e meente ,hetwelk hem 20 a 25,000 fr.kost. Hij betaalt slechts fr. 22.23.

Mochten wij hein minder aanslaait en konden wij denken dat f r. 22.25 beneden de vermoedelijke fortuin was van zelfs den armsten buitennotaris ?

M. Gabriels is rentenier-eigenaar ; h i j is voor fr. 28.50 aangeslagen.

Al de renteniers van zijnen rang der gemeente, zijn even zooveel belast en reklameeren niet ; zij hadden er evenwel meer recht toe gehad dan hij, want deze heet is niet alleen rentenier, maar hij veroorlooft zich het genot van een jachtverlof, iets wat een zekeren welstand doet veronder• stellen en ons bevestigt dat Je belasting van f r. 28.50 voor hein niet hoog genoeg is.

De broeders en zusters Philips gaan voor rijk door ; z i j oefenen de beroepen uit van ▶naahlersen steenbakkers. Z i j zijn aangeslagen voor fr. 74.10. zelfde belasting als de vorige jaren.

M. Jos. Mariën, eigenaar van een schoon huis, is voor fr. 7.98 aangeslagen en al de herbergiers betalen ten minste 4 fr. Is het te veel hem fr. 3.98 meer le doen betalen ? W i j denken het niet als wij rekening houden dat hij het beroep uitoefent van meester metser-aannemer, en op dit oogenblik ten minste 15 werklieden bezigt. Daarenboven is hij koopman in kalk, plaaster, tras, ciment, pannen, plaveien, enz.

Met een woord, M. Ch. De Ridder, de eenige welke aan den Raad eene reklaam had gezonden, i n bewoordingen opgesteld, die zoo weinig ernstig en zoo weinig geschikt waren, dat de raad eenparig besloot er zich niet mede bezig Le houden, deze heer heeft zich een schoon huis doen bouwen, hetwelk hij met zijne familie bewoont. Ilit honnit er eenen kruidenierswinkel en bestuurt daarenboven eerre zijdespinnerij, hebbende dikwijlks 20 a 30 arbeiders in zijne dienst, b i j aanbesteding werkende voor het huis Thomé van Antwerpen. Hij betaalt fr. 11.40.

Vergeten wij niet ook den laatste der petitionnarissen aan me duiden, M. P. -J. Hermans, welke fr. • 3.99 betaalt, en ongetwijfeld de petitie slechts geteekend heeft omdat hij er den naam heeft zien op staan van zijnen meester M. ,Moretus, b i j wien hij jachtwachter is. D i t beroep moet wel winstgevend zijn, vooral bij centen zoo grooteu eigenaar als M. Moretus, want M. P.-J. Hermans is zelve eigenaar.

Ten slotte en als laatste aanmerking, verzoekt de Raad den beer Kommissaris op te merken : dat de petitionnarissen zich bepaald hebben de door den Raad gedane verdeeling te beknibbelen, zonder er tot staving van hunne kwaadsprekendheid iets bij te voegen ; dal de Raad integendeel gelooft die verdeeling volledig te hebben vastgesteld en dat hij zoo goed mogelijk Gene ondankbare en moeielijke taak heeft vervuld.

Overtuigd dat M. de Kommissaris volkomen in deze zienswijze zal deelen, heeft de Raad de eer, enz.

Zitting van 26 September der kinderschool op het Gemeentehuis.

De secretaris geeft lezing van h e t proces-vetbaal der vorige zitting, i n welk proces-verbaal het antwoord door (le kinderschool aan heerke Lambtechts toegestuurd, .io het fransch was opgenomen.

Schepene Kennis, die somtijds nog al een goed gedacht heeft, en ook wel eens wil weten wat er omgaat, protesteerde tegen dat antwoord; niet tegen deszelfs inhoud, maar omdat bet in ' t fransch was opgesteld, dat hij daar geen woord van verstond.

Tistje Wouters zegde,dat hij zich in hetzelfde geval bevond, maar wat d i t ter zake deed ; dat het daarom wel goed kon opgesteld zijn, a l verstond h i j het niet. Daarmede was het incident tnsschen de beide heeren gesloten; doch de beer Robert-Geelhand peisde er anders over, en verzocht, om ten minste iets van d e waardigheid van den Raad te behouden, van voortaan het proces-verbaal der zitting in de vlaamsche taal op te stellen, vrij aan het Kollegie met heerke Lambrechts t e correspondeeren i n de taal die zij verkiezen.

Niemand durfde zich tegen dit voorstel verzetten, het was al te juist getroffen, maar of het voortaan nu alzoo zal gebeuren moeten wij afwachten ; de tijd alleen kan ons dit leeren.

De heer De Posson deed alsdan de vraag aan schepene Kennis en Tistje Wouters, die beide in (le vorige zitting afwezig waren geweest, w e l k hun gedacht was over de bekwaamheid en gedrag van ons burgemeesterke, en of zij dat ventje voor geen verstandig manneken en eenen goeden burgemeester aanzagen.

Daar die vraag in 't fransch gebeurde, nam doctor K waytan onmiddellijk een stuk papier, vertaalde dezelve en maakte er een formeel voorstel van ; Peer Kennis e n Tistje Wouters hadden hunne les zoo goed geleerd, dat zij reeds geantwoord hadden voor d a t doctor Kwaytan de vertaling geëindigd bad. Pachter Jan heeft vernmen, doch durft er de echtheid niet van waarborgen, dat die twee heeren bij hun bevestigend antwoord gevoegd hebben, (lat het hun tot eene groote eer zonde verstrekken, indien zij Vouwke's diploma als bovenste burgemeester mochten mede onderteekenen. — Zoudt ge niet zot worden van lachen met al (lie spuiterijen ???

Pachter Jan denkt dat nu voortaan niemand ons centje v oor een Iliere-fluiterke zal durven beschouwen, en een ieder ons manneke van verre,.met de klak in (le hand zal toeroepen : weest gegroet bekwaam gediplomeerd Burgemeesterschap, uw dienaar, geleerd Vouwke.

Verders heeft d e heer D e Posso n den beer Robert Geelband gewaarschuwd, dat in geval hij nog zonde durven zeggen d a t ons bnrgemeesterke een vies gezicht i n d e kinderschool trekt, en (lat hij daar niet op zijne plaats is, o f dat het ventje geene overtollige administratieve kennissen heeft, h i j hem hij den procureur des konings zal aanklagen.

Pachter Jan bad daar tegenwoordig willen zijn ont te zien wat gezicht de beer Robert Geelhand trok op zulke dreigementen en hoc h i j beefde. Pachter Jan ziet onzen armen

P.-S. Wij hebben de eer bij het tegenwoordige stuk de goedgekeurde rol van 1866 te voegen. Gij zult u kunnen overtuigen dat buiten M. Dillen en P. -J. Mariën d e belasting voor al de reklameerders dezelve is gebleven, behalve eerre vermeerdering van 14 p. c. welke insscheu al de schatplichtigen is verdeeld geworden, daar de gemeente dezelfde hulpmiddelen niet meer heeft, ten gevolge de staking van de werken der compagnie Pauwels.

- 74 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 74

bloed al in de Beggijnenstraat zitten, e n brengt hem reeds ',voor troost eene borrelvan de stokerij de Mastbeek.

Ge moet er advocaat voor zijn om zulke zottigheden uit Uwe botten te slaan ; indien Von Kotzebue nog leefde , h i j maakte er een kluchtspel op, tituleerde het Jocrisse in zijn derden dienst, droeg den r o l van Jocrisse er van op aan onzen advocaat, en Pachter Jan heeft de volle overtuiging dat hij zich overheerlijk van dien rol zou kwijten. — 0 tempora 0 mores !

Pachter Jan. geeft het overige der zitting onder den titel : Vermoedelijk vermogen.

Het gepresumeerd vermogen.

In de zitting van 2,6 september van de kinderschool op het gemeentehuis. i s er beslist, dat voortaan het gepresumeerd,vermogen alleen voor basis zal dienen tot het opmaken van den rol der gemeente-belastingen.

•Pachter Jan v i n d t dat d i t n'en slimmen trek i s van den gelukzaligen drijling, en dat wanneer de bestendige deputatie zich i n dien strik laat vangen, onze heertrens vrijspel zullen hebben.

• Dan zal ons Vouwke n'en armen mensch zijn, h i j zal met zijne huidevetterij niets winnen, aan zijne schoenmakerij zal h i j toegeven, en misschien zal zijn huis dan wel aan zijnen vader toehooren.

De Posson zal dan ook al niets met zijne stokerij winnen ; zijne boerderij zal niet mede moeten gerekend worden ; zeker geeft hij aan zijne verkens-commercie dan toe, en wie weet of hij ook al niet zal beweren dat zijn hof en aangelegen landen zijnen eigendom niet meer zijn. En daar hij zoo veel volk den kost laat winnen, zal hij misschien wel vragen om van de gemeente te trekken in plaats van te betalen.

En onze onzaatzuchtige doctor , die over weinigen tijd nog zegde, dat hij heel Cappellen kon derven, en niemand noodig had, zal dan ook al niets meer dan n'en geriugen burger worden , e n z e e r waarschijnlijk staande houden , dat h e t overgrootste gedeelte onzer inwoners, en wel bijzonderlijk d i e welke goed, kunnen betalen, n'en vreemden doctor tot hulp inroepen, 'als zij ziek worden, (lat hij in de gemeente nog de kost voor zijn peerd niet verdient, en waarom hij dan het geld (lat hij in andere gemeenten wint, tot betalen der kosten onzer gemeente zou moeten geven.

Die drij gasten zullen dan zeker vrij zijn van octroi-lasten, en het zal de beurt worden van Pachter Jan en zijne medeboerkens, om hunne beurzen te ontknoopen.

Vooruit m a a r, heerkens van de kinderschool van het gemeentehuis, doet uw best maar ; Pachter .Jan peist dat uwen rol binnen twee jaren zal afgespeeld zijn ; loopt dus maar in galop, couragie maar vrienden, conragie maar !!!

Kobe IIuyskens en doctor Kwaytan.

TRIEN. — Baas Jan, weet ge al dat er eenen intime meer in 't klikje is aangenomen ?

PACHTER JAN. — Moeder Trien, wat wilt gij daarmede zeggen, n'en intime meer ?

TIll EN. — ' t Is waar ook, n'en intime, dat trekt veel op fransch. en wij, bejaarde menschen, verstaan (lat niet goed, 't is ouzo Klaas niet zijn nicuwmodens verstand, die mij dat

woord in d'oor geblazen heeft, en mij hetzelve heeft uitgelegd : n'en intime is n'en vertrouweling, n'en boezemvriend.

PACHTER JAN. — En wat soort van vertrouweling of boezemvriend is er dan in 't klikje aangenomen ?

TRIEN. — Wel , Jan Baas , dat ga i k u zeggen : Twee dagen na dat gij uw laatste bezoek b i j uwe abonnenten had afgelegd, passeerde Kobe Huyskens nevens de woning van onzen zedigen doktor Kwaytan, die zich juist aan zijne deur bevond ; hewel ! Kobe, zegde deze laatste, gij zijt ook burger van Cappellen geworden !!! Kobe, welke niettegenstaande hij ditmaal bij zijnen positieven was, en niet l e diep in de pint had gezien, zooals op kermisdinsdag bij Robe De Meyer, verstond niet wat ooze diepzinnige doctor bedoelde, zegde : ik versta niet wat gij wilt ; ben ik clan altijd geenen burger van onze gemeente geweest ?

Zeker niet Kobe ; men wordt maar burger van Cappellen, als men i n Pachter Jan gestaan heeft ; doch dit moet u niet verschrikken, ik sta er geregeld alle maanden in en...

Hier viel Kobe onzen doctor in de rede en zegde : dan zult gij het er wel na maken, want op kermisdinsdag had i k l i e t bij Kobe de Meyer ook wel van de man gemaakt, en Pachter Jan was in zijn volle recht om mij op mijne plaats te zetten.

Onze doctor, die dat antwoord niet al te best beviel, zegde aan Kobe : zwijg maar vriend,zwijg maar vriend, maak u niet boos, kom liever binnen en i k zal u met eene goede borrel trakteeren. u i t de stokerij d e Mastbeek van onzen vriend mijnheer De Posson.

PACHTER JAN. — En dat was zeker van geen refuus TRIEN. — Dat moet ik u niet zeggen ; doctor Kwaytan trok met zijnen nieuwen vriend binnen, doch het schijnt dat Kobe Huyskens onder liet ledigen van zijnen goeden borrel, volhield, dat hij het verdiend had in Pachter Jan t e staan, en zegde dat hij bij Robe de Meyer niet zoo baldadig zou geweest zijn, indien hij, zat zijnde, niet ware opgestookt geworden.

PACHTER JAN. — Maar zullen Vouwke, Peer de Zwadder, De Posson, Manneke Sek, de blauwen heer en anderen van dien kaliber, niet de aanneming van dien intimen of boezemvriend wel tevreden zijn ?

'I'RIEN. — Daar moet gij niet aan twijfelen ; dat de eene van dat klikje wil, wil ook den andere ; het zijn immers alle handen op eenes buik.

PACHTER JAN. — Geluk dan doctor Kwaytan met uwen nieuwen boezemvriend ; en gij. klikje, proficiat met die aanwinst of vermeerdering in getal. eZIMIZ2eMafk.

De express-trein van Eetkeren.

TRIEN. — Baas Jan, waarbij zou het komen, dat er met Eetkeren Kermis, des avonds om 10 ure 50 minuten, Benen express-trein van daar naar de stad is ingericht geweest, en tijdens onze Kermis niet ?

PACHTER JAN. — Dat is heel eenvoudig omdat de Burgemeester van Eeckereut die aanvraag aan (le Compagnie van den ijzeren weg gedaan heeft en ons ventje niet.

TRIEN. — En waarom zorgt ons knevelmanneken daar ook niet voor ; veel volk brengt immers veel geld i n de gemeente?

PACHTER JAN. — Ja moeder, dat is een echte waarheid, daar volk is, is neoring, maar het schijnt dat onze verstandige doctor daar n i e t voor uitkomt, en d i t aan ons Burge-

-75-

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 75

meesterke• verboden heef.; en toch de Kermisgasten. zijn. gewoonlijk •gezonde bollel' en goed geschoend, kunnen zicht dus van doctor; en schoenmaker passeeren, en bovendien zit er niet een enkele herbergier of bakker in den raad.• ' TRIEN..— Dal is. wel waar,maar zouden• die beeren. som tijds vergeten hebben dat zijbet aan de herbergiers alleen verschuldigd zijn dat zij in den raad'zitten,en die zouden binnen twee jaren, ook wel eens kunnen zeggen, dat zij •hun weinig o f geen, voordeel. hebben: toegebracht, en hun wandelen zenden ?

PACII' ERl JAN. - - Ja maar,. moeder; daartegen zullen zij . wel maken, dat er iets voor de: herbergiers gedaan-wordt, en• zullen z i j a l de knoeierijen w e l d o e n vergeten . die- er: gepleegd zijn.

TRIEN. — Goed-baas Jan, maar als zij zoo rekenen, zouden:. zij wel ,eens eerie misrekening kunnen. maken, trant• ik zal,. er binnen, twee jaren met mijnen snater wel bij zijn, en aan onze medeburgers al de knoeierijen onder d'oog brengen die er gebeurd. zijn onder het• drijjarig burgsmeesterschap. van: ens knevelmanneke.

Open brief aan den heer De Posson: Mijnheer De Posson, Het spilt mij grootelijks u niet inde taal; waar gij in opgevoed zijt, te-kunnen schrijven ; het fransch en ' t waalsch zijn mij vreemd; i n ons nederig.dorp:geboren, van landbouwers afkomst, moest ik al vroegtijdig. het mijne bijdragen, om de kleine winning mijner ouders te helper] beteuleu ; d e t i j d ontbrak m i j d u s , o m m i j o p vreemde talen t o e te leggen, e n ik moest mij bevredigen m e t h e t aanleeren mijner moedertaal, d o c h het grootste gedeelte der personen van uwen r a n g , i n onze provincie, z i j n h e t vlaamsch en fransch machtig, en w e l l i c h t zult gij eenen vriend vinden, d i e . u m i j n schrijven i n u w e taal z a l w i l l e ° overbrengen.

Bet doel van dezen brief, dien ik de eerbiedige vrijheid neem u toe te sturen, is om u onder d'oog te brengen, dat gij volgens m i j n klein v e r stand, niet ridderlijk, zooals u w stand vereischt, gehandeld h e b t i n het opmaken van den rol onzer gemeente• belastingen of octroi.

• Het was uwe plicht, u zelve in vergelijking m e t uwe medeburgers h e t hoogste aan t e schatten, en ik zal u met cijfers bewijzen. dat gij, even als ons verwaandventje er. onzen diepzinnigen doctor j u i s t h e t tegenovergestelde gedaan hebt, m e t zoo veel mogelijk die lasten van uwen hals, op dien uwer medeburgers te schuiven.

Vergeef mij, mijnheer DePosson, dat ik u nevens die twee persoontjes plaats; ik•weet maar al te wel dat uwe afkomst, uwe opvoeding en uwen gewonen omgang inde samenleving hemelsbreed met die van ons Vouwke verschilten,eu ook niet bij doctor Kwaytan's kunnen vergeleken worden. maar uwe houding en gedrag tegenover die twee gasten verrechtvaardigt mijne handelwijze, e n d i t is ook d e reden. d a t ik, i n belang van een gedeelte onzer inwoners, u niet kan sparen, e n ik u opentlijk de waarheid moet doen, kennen.

Hetgeen ik.van Vouwke en.Kwaytan zon door de vingeren zien, moet ik u onder d'oog brengen, w a t mij te klein zou schijnen om die twee persoontjes voor eene misdaad aan.te rekenen, moet ik tegenover u als eene verfoeilijke daad beschouwen.

De opvoeding maakt den man, en hij die, zooals u, h e t geluk gehad heeft van jougs af eene goede opvoeding te genieten,moet zich na evenredigheid weten te gedragen. Nu ter zake : Om des te beter mijne beweringen te bestatigen. zal ik u tegenover den heer E d . Va n d e n Berghe stellen, e n zullen wij eens zien o f er waarlijk evenredigheid bestaat tusschen het bedrag der gemeentelasten, welke aan uw beide, d o o r u en owe medemakkers van het gemeentehuis, is aanbedeeld.

De h e e r E d . Va n .den Berghe exploiteert i n onze gemeente eene steenbakkerij, e n 'maakt jaarlijks tusschen d e acht honderd duizend a een millinee siren.• Dien gebruikt middelmatig voor eenen oven van 65,000 steen, 2,600 mutsaards.; zoo dat d e beer Van den Berghe circa 56,000 mutsaards per jaar in zijne steenbakkerij verbruikt.

•Deze mutsaards ten plaatse van z i j n fabriek berekend aan v i j f en halve francs d e honderd, maakt eene somme van 2180 francs, d a t hij jaarlijks verbruikt.

Gij integendeel exploiteert eene groote geneversto',e:ij, bezigt daar twee stoommachienen in, een van acht en een van v i e r paardenkracht, welke middelmatig 2 0 hekioliters steenkolen per dag verslinden. Deze aan t w e e francs d e hektoliter berekend, maakt jaartijk's eene somme van 14600 francs. Uwe stokerij bestaat verders u i t zeven kuipen, ieder van 19 hekt..45 liters, welke een geheel uitmaakt van 156 bekt. 15 liters.

Gij vorbruikt dagelijks 13 kilos meel per hekt., o f 1 768 k i l o s meel per dag, hetgeen berekend aan den middelmatigen prijs van 18 fr. de 100 kil. dè somme van 318 frs. 24 cent. per dag is, of honderd vijftien duizend vijf honderd zeven en vijftig francs 60 centiemen per jaar: Behalve dat zijt gij, na de heer F. De Schuwer, de grootste landbonwer onzer gemeente, m e n vindt bij u somti;ds t o t 8 0 hoornebeesten en 600 varkens op .stal, en geregeld zeven paarden.

Ons gemeente-bestuur waarvan gij deel maakt, heeft i n princiep aangenomen de landbouwers voor ieder paard, vijftien francs in den okirooi aan te rekenen, zoodat gij uit dien hoofde alleen 105 francs verschuldigd zijt.

De heer Ed. Van den Berghe heeft geen enkel paard, en bewoont zelfs onze gemeente niet, terwijl g i j eenen onzer inwoners z i j t er] met uwe dame, zes kinderen, eene gouvernante en drij meiden het schoonste h o f dat i n onze gemeente staat, t o t uw gebruik hebt, e n een huishouden van twaalf personen uitmaakt.

De beer Van den Berghe b e t a a l t i n onze gemeente v o o r g r o n d - e n patentlasten enkelijl de somme van 51 f r. 13 cent., terwijl gij alhier voor lasten de somme van 751 f r. 46 c. betaalt,, dus 700 francs meer dan den beer Van den Berghe.

Gij hebt u voor fr. 199.50 eent. in de octroilasten aanbetleeld, en den beer Ed. Van den Berghe voor fr. 79.23 ; de belasting uwer zeven peerden van u w aandeel afgetrokken, b l i j f t gij n o g enkel voor fr. 94.50 aangeslagen of fr. 14.27 meer als de heer Van den Berghe.

Laat mij toe, mijnheer De Posson, d a t ik u nog doe aanmerken, d a t gij d e societeit van materieel der ijzeren wegen in 1865 voor duizend francs op den octroi bracht, welke somme door de bestendige deputatie, op reklaam van gezegde societeit, op 750 verminderd werd, en dat die societeit dat jaar enkel drij miljoen honderd en acht duizend kilos steenkolen verbruikt heeft, welke aan 2 fr. de 1 0 0 k i l . , 62,160 f r . uitmaakt.

Verders had die societeit geene andere belastbare stoffen verbruikt, had geenepeerden en ook geene woning in onze gemeente.

Laat ons nu in 't kort herhalen wal ik u hierboven schreef.

Gij v e r b r u i k t ' s jaarlijks belastbare stoffen voor eene somme van honderd d e r t i g duizend honderd zeven-en-vijftig francs 60 centiemen 150,157.69 De societeit van materieel der ijzeren wegen voor. .

. 62,160.—

En d e heer Van den Berghe voor. . . . . . . . 2 , 1 8 0 . — Gij verbruikt dus 's jaarlijks, in belastbaree, stoffen, voor liet dubbel in waarde der societeit van materieel der ijzere wegen, e n zestig maal zoo veel als de heer Van den Berghe.

Welnu, gij durfde die societeit voor 1,000 frs: en den beer Van den Berghe v o o r fr. 79 23 op den octroi brengen, t e r w i j l g i j u zelve, het bedrag v o o r u w e paarden verschuldigd e r afgetrokken, v o o r fr. 94.50 durft aanbedeelen.

Behalve dat bewoontgij het schoonste hof onzer gemeente,en uw huishouden bestaat nit twaalf personen, dit alles heb ik niet mede gerekend.

Nu mijnheer D e Posson, h e t bovenstaande in overweging nemende, durf i k u afvragen of gij die ongehoorde en partijdige handelwijze kunt verrechtvaardigen,en of gij zelfs niet overtuigd zijt metalzoo te handelen, gij geenszins beantwoord hebt aan het vertrouwen dat uwe medeburgers in u gesteld hebben, wanneer zij u naar het gemeentehuis stuurden ; en indien gij van het tegenovergestelde overtuigd zijt en voor een man van karakter wilt passeeren, behoef ik u niet te zeggen, wat u te doen staat, gij advocaat, zult dit beter weten dan ik, eenvoudig boerenkind. llopende, m i j n h e e r D e Posson, d a t u m i j n e aanmerkingen m e t dezelfde gevoelens zult aanvaarden, a l s ik u dezelve toestuur, verzoek ik n m i n e groctenissen te willen aanvaarden.

K L A S , PachterJan's zoon.

Gappeltcnt, 4 ocloGer 1867.

D I M E . N A S A . F O N TA I N E & G i l . G E VA E R T, K L E I N E N n n t E 5 , 2 8 .

- 76 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 76

Kastelen in Kapellen HET DOMEIN BOTERBERG

A. Eikburg De oorsprong van het kasteeldomein (noordelijk van de vroegere Galgenstraat, de huidige Kalmthoutsesteenweg), gaat terug tot de 17de eeuw, toen twee hoeven "de grote en de cleynen Boterberch" (samen 17,5 ha), eigendom waren van de familie Symons.

Jan B a l verkocht i n 1761 a a n M a r i a -Catharina Mertens, weduwe v a n Joan-Carlo Soolmaecker, "den cleynen Boterbergh" (een stede met huysinghe, stalle, schuere, hove, boomgaerde, landen, enz.), groot 7 ha, die het domein - i n 1765 - als huwelijksgift doorspeelde aan haar dochter, Maria-Isabella Soolmaecker, gehuwd met Jan-Baptist van Scherpenbergh ( t 1788), koopman; aalmoezenier van Antwerpen; enz. Rond 1770 werd de "Kleine Boterberg" - door diverse aankopen intussen uitgebreid tot ca 36 ha - herschapen in een hof van plaisantie.

In 1806 bekwam Anna-Maria van Scherpenbergh, in de deling van de bezittingen van haar ouders, het h o f van plaisantie. Z i j was gehuwd met Philippus-Josephus Herry en het domein werd herschapen in "Herryshof' naar de nieuwe eigenaar.

In 1826 verkochten de zes overblijvende kinderen Herry het kasteeldomein aan HenricusJosephus L e Grelle (1798-1872), vijfde van tien kinderen van Joseph-Jean L e Grelle - 77 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 77

(1765-1822) en van Maria-Theresia Cambier. Henricus-Josephus Le Grelle was gehuwd met Maria-Theresia-Julie L e Grelle (1812-1888), maar d i t echtpaar bleef kinderloos.

Henricus-Josephus Le Grelle breidde zijn bezitting - door diverse aankopen tussen 1827 en 1834 - u i t tot ca 100 h a en het centrale kasteeldomein onderging een schitterende transformatie. Het kasteelpark, met een 75 a grote vijver, was het eerste van de vele Engelse parken die in de 19de eeuw in Kapellen aangelegd werden.

In 1834 ging het hof van plaisantie over op Jean-Baptiste-Michel Le Grelle, een jongere broer van Henricus.

Jean-Baptiste-Michel L e Grelle (1796-1838), b l e e f ongehuwd e n z i j n erfgenamen verkochten, na zijn dood, het hof aan de Stabroekse notaris Van den Wijngaert. In 1840 werd het kasteeldomein verkocht aan Antoine-Joseph Robert 0'1872) en zijn echtgenote Angélique-Josèphe Geelhand 0-1888), die het kasteel volledig herbouwden.

In 1888 werd het kasteeldomein, met een oppervlakte van 50,5 ha, verkocht aan de medeërfgenamen Edouard Geelhand-Melanie de Meester, die toen het Moretushof (thans Dennenburg, zie elders i n deze brochure), i n Kapellen bewoonden. I n 1900 werd het kasteel gedeeltelijk afgebroken en achter de vijver werd een nieuw kasteel (Boterberg) gebouwd.

De Kleine Boterberg werd getransformeerd tot hovenierswoning en later, ten tijde van Gerard Geelhand, zoon van Edouard en erfgenaam van het domein in 1938, onder de naam "Eikburg" verhuurd. De nieuwe benaming werd gegeven naar een ca. 250 jaar oude eik, die zich naast de remise aan de Kapelsestraat verheft.

In 1964 werd Christian Geelhand - de oudste zoon van Gerard - de nieuwe eigenaar van Eikburg dat hij reeds sinds enkele jaren huurde.

Christian-Marie-Alain-Fernand Geelhand d e Merxem (°Antwerpen 11 februari 1930), doctor i n de rechten; enz., huwde - t e Elsene op 1 september 1954 - rnet GuduleEmmanuelle-Renée-Barbe Kervyn de Marcke ten Driessche (°Brussel 1 oktober 1930), dochter van Roger-Edouard Kervyn de Marcke ten Driessche en van Suzanne-Valérie Le Fevere de ten Hove. Het echtpaar Geelhand de Merxem-Kervyn de Marcke ten Driessche heeft vier kinderen: Christine-Marie-Charlotte (°Leuven 21 juni 1955), huwde - te Kapellen op 11 juni 1988 - met Dominique-Jean-Leon Descleé de Maredsous (°Doornik 11 september 1951); Nicolas-Pierre-Marie (°Leuven 2 9 juni 1956), trouwde - t e Brasschaat o p 2 2 augustus 1981 - met Chantal-Hélène Van Regemortel (°Brussel 23 december 1956); Anne-Victoire-Emmanuelle (°Leuven 20 december 1957), gehuwd - te Antwerpen op 24 juli 1982 - met Ivan-Louis Mathieu (°Wilrijk 26 januari 1956); en Jean-Thomas-Paul (°Leuven 18 juli 1961).

Christian Geelhand en zijn echtgenote verbouwden het landhuis om aan het gebouw gedeeltelijk zijn oorspronkelijk "cachet" terug te geven. Later verbouwden zij ook de oude boerderij van het domein ("den cleynen Boterbergh"?), palend aan hun woning en aan de Maasdreef, die de naam van "Maashoeve" kreeg.

- 78 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 78

B. Boterberg Zoals hoger vermeld, werd het kasteel Boterberg i n 1898 gebouwd door Edouard Geelhand, die toen - meer zuidelijk op zijn domein - het vlakbij de Kapelsestraat gelegen landhuis (zie onder A) bewoonde.

Kapellen. - - Kasteel Boterberg

Edouard-Marie Geelhand (Antwerpen 27 februari 1853 - aldaar 6 februari 1938), was een zoon v a n E m i l e -Marie Geelhand (1812-1886), provinciaal raadslid; bestendig afgevaardigde van de provincie Antwerpen; enz., en van Zoë-Isabelle-Marie Moretus (1816-1897).

Edouard-Marie Geelhand, burgemeester van Kapellen; provinciaal raadslid; enz., huwde in Antwerpen op 27 april 1881 - met Mélanie-Marie de Meester (12 juni 1858 - 23 april 1926), dochter van Athanase-Antoine de Meester, senator; enz., en van EudoIie-Marie (der baronnen) de Terwagne. I n het huwelijk Geelhand-de Meester werden drie dochters geboren (waarvan er twee als kind stierven), en een zoon Gérard.

Gérard ( o f Gerrit)-Marie-Joseph Geelhand (Antwerpen 18 maart 1897 - Etterbeek 26 oktober 1966), verkreeg d e toelating - o p 1 8 oktober 1951 - voor hem e n z i j n nakomelingen de naam Geelhand t e laten volgen door "de Merxem", naar de oude heerlijkheid van Merxem en Dambrugge, waarvan leden van de familie Geelhand heren waren tot aan de Franse Revolutie.

Gérard Geelhand de Merxem trouwde - op 15 februari 1928 in Kapellen - met MadeleineMarie-Josèphe Holvoet (°Gent 19 oktober 1905), dochter van Fernand-Louis-Lamoral Holvoet en van Marie-Thérèse-Charlotte Boucher. Het echtpaar Geelhand de MerxemHolvoet zorgde voor vier kinderen: - M a r i e -Noël (°Antwerpen 2 9 december 1928), huwde met Joël d e Maredsous (°Doornik 21 mei 1928); - Christian-Marie (°11 februari 1930), trouwde met Gudule-Emmanuelle Kervyn de - 79 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 79

Marcke ten Driessche (01 oktober 1930); - Roland-Marie (°Antwerpen 1 3 april 1931), gehuwd met Christiane Lallemand (°Brussel 29 augustus 1930); en - Francis-Xavier (Antwerpen 5 maart 1933 - 28 april 1980), getrouwd met Monique Terlinden (°Mechelen 26 juni 1934).

Edouard Geelhand was een verdienstelijk schilder, die ook buiten Kapellen bekendheid genoot. Als schilder maakte hij deel uit van een selekt groepje (waartoe o.a. de Kapelse pastoor Vandenhoudt en Cornelius De Beuckelaer - de vader van "Mon de Garde" behoorden). Dit drietal - dikwijls vergezeld van enkele anderen - ging regelmatig op stap, om de mooie landschappen in heide en polder op doek vast te leggen.

Na het overlijden van Gérard-Marie Geelhand de Merxem kwamen zijn erfgenamen in het bezit van zijn eigendommen, die ze grotendeels i n onverdeeldheid behielden. Eikburg werd ontkoppeld en werd eigendom van de oudste zoon, Christian-Marie Geelhand de Merxem.

Het kasteel Boterberg, omgeven door een groot en mooi beboomd park, met vijver en dreven, is thans in gebruik als rusthuis.

Paul ARREN

- 80 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 80

Antwerpen in 1893

Antwerpen in 1893 We leven in een periode van economische malaise. Een lange depressie treft reeds sinds 1873 ons Iand, en zal nog een tweetal jaren aanlopen. De lonen dalen. Industriële overproduktie en verminderde koopkracht van de bevolking dwingen een aantal fabrieken hun produktie in te krimpen. Een klimaat dat helemaal geschikt is voor het ontstaan van sociale onrust.

Sinds 1884 is de Belgische regering in handen van de Katholieke Partij, een bundeling van burgerlijke behoudsgezinden onder leiding van de Nederlandsonkundige volksvertegenwoordiger Charles Woeste. D e paternalistische en franskiljonse bewindsploeg krijgt steeds méér tegenwind. Ze had reeds af te rekenen met de liberalen, die nu bijna tien jaar de macht kwijt zijn (behalve in Antwerpen waar het stadsbestuur sinds 1872 in liberale handen is, nu met Gentse arbeiders betogen te Brussel (1893) Jan Van Ryswyck als burgemeester), en moet nu ook terdege rekening houden met de groeiende macht van de Belgische Werklieden Partij, een socialistische formatie die sinds 1865-66 ijvert voor o.a. Algemeen Stemrecht. De liberalen, die niet mee regeren en elke kans aangrijpen om de Katholieke Partij te dwarsbomen, ageren méé met de B.W.P. voor de invoering van Algemeen Stemrecht. Dat veroorzaakt felle debatten i n de nationale Constituante, die uiteindelijk op 11 april 1893 bij grote meerderheid (125 stemmen tegen 26) het voorstel Paul Janson voor Eenvoudig Algemeen Kiesrecht verwerpt.

Opstand Daags nadien, op 12 april 1893, kondigt de leiding van de B.W.P. een algemene werkstaking aan, met een grote betoging op 16 april.

In Antwerpen wordt dat ordewoord niet spontaan opgevolgd. Maandag 17 april trekt een harde kern stakende havenarbeiders naar de werkhuizen van Béliard, Witteveen en Guthrie, en naar de petroleuminstallaties. Hun optreden is zo dreigend, dat vele werkwilligen uit angst het werk neerleggen.

Burgemeester Jan Van Ryswyck gaat persoonlijk met de stakers praten. De stakingsleiders beloven hem, zich van baldadigheden te onthouden.

Als in de haven de loopbruggen van de stoomboten worden weggetrokken en de koorden doorgesneden, en de groeiende groep betogers in de stad ruiten begint uit te gooien, treedt de Burgerwacht in aktie en worden 's avonds alle samenscholingen van meer dan vijf personen verboden. De leiders van de betoging: Fabri, Welters en Engels, worden gearresteerd.

- 81 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 81

Bloedige dinsdag Dinsdag 18 april 1893 trekken groepen stakers, gezien betogen in Antwerpen verboden is, naar Borgerhout om in de kaarsenfabriek "Bougies de la Cour et de Roubaix-Oedenkoven" de arbeiders tot mééstaken aan te zetten. De direktie weigert een afvaardiging van de betogers te ontvangen, en het werk wordt niet neergelegd. Rond de fabriek wordt een kordon opgetrokken van rijkswacht, politie en brandweermannen. 's Namiddags begint de samengeschoolde menigte met stenen te werpen; de ruiten van de fabriek moeten eraan geloven. Er wordt gedrongen, geroepen, gezongen. Burgemeester Moorkens tracht ter plaatse de gemoederen te bedaren, maar tevergeefs. Een brandweerman krijgt een steen op de borst.

De gendarmerie weet wat van haar verwacht wordt. "Alle personen die een samenscholing vormen op de openbare plaatsen en wegen zijn ertoe gehouden uiteen te gaan op waarschuwing van de burgemeester, de schepene of de politiecommissaris. De officieren, onderofficieren en gendarmen zijn niet bevoegd om deze aanmaning te doen, omdat ze daartoe door de wet niet aangesteld zijn. De gendarmerie mag alleen - en dan slechts na tussenkomst van de plaatselijke bestuursoverheden - het oproer verstrooien, de samenscholingen uiteendrijven, door de oproerigen te dwingen uiteen te gaan en zich te verwijderen. Ti j zal trachten de meest oproerigen "De a vond na de staking", doek door Eugeen aan te houden, en zich goed herinneren dat de Leermans, 1893 macht der wapens slechts in de ernstigste gevallen mag gebruikt worden".

De toestand blijkt ernstig te zijn, en de " macht der wapens" wordt gebruikt. De gendarmen lossen eerst waarschuwingsschoten inde lucht; de betogers trekken zich niet terug, en ditmaal wordt in de menigte gevuurd. Het salvo maakt vijf doden en dertig gewonden.

Toegeving e...,..s......nekt....,..,ret..,,. m„e. . . . . . . . . . . . . . . . . .

KONINKRIJK �l � R E L 6 1 E

DIPLOMA VA N BEKWAAMHEID VOOR P I T 4ROVINC:IAAI. EN GEMEENTE-KIEtiKECHT

. . � � . .�> . . s .. — �. . . . � .ÿ , J . ..� � . � � . � . . i /. . . . . . . A . .Z��..:w�• .. .r—..�....._... . . 6 . � . : . . . . . . . . . . . i / � . � — .

•

Daags na de rampzalige feiten stemt de Kamer van Volksvertegenwoordigers het Meervoudig Stemrecht. D i t stemrecht geeft een stem aan gezinshoofden, eigenaars, belastingbetalers en houders van een diploma van hoger middelbaar onderwijs, en dan nog alleen aan mannen ouder dan 25 jaar. Kumul is toegestaan tot maximum drie stemmen.

De B.W.P. legt zich hierbij neer; het is geen echte overwinning, maar het cijnsstelsel is tenminste afgeschaft en het aantal kiesgerechtigden in België is ineens gestegen van ca 138.000 naar ca 1.371.000. Voor Antwerpen betekent dit, dat er nu 13,7% van de totale bevolking stemgerechtigd is t.o.v. 8,2% vorig jaar.

Diploma van leésbekwaamheid. 1893

- 82 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 82

Daens Als de regerende Katholieke Partij denkt, door de invoering van het nieuwe kiesstelsel alle tegenstand te hebben ontzenuwd, heeft ze 't mis voor. Ze krijgt nu af te rekenen met een nieuwe partij, gegroeid uit eigen katholieke rangen.

De encycliek Rerum Novarum, i n 1891 door paus Leo XIII uitgevaardigd, heeft de politieke zeden beïnvloed.

]

Spotprent in de pers, 1893

Op 15 april 1893, drie dagen vóór de bloedige feiten i n Borgerhout, richt i n Aalst priester Adolf Daens, samen met zijn broer journalist Pieter, de Christene Volkspartij op. De nieuwe partij ijvert voor ware zelfstandigheid van de arbeiders. De Katholieke Partij ziet in de nieuwkomer niets anders dan een oproerpartij die onder de katholieken tweedracht zaait.

De nieuwe Christene Volkspartij vindt aanhang in gans België. I n Wallonië vindt ze vurige vertegenwoordigers in priester Antoine Pottier en in de beroemde historicus Godefroid Kurth.

Hun tijdschrift heet "Le bien du peuple".

Mgr. Stillenians verbiedt Priester Daens zich kandidaat te stellen voor de volgende verkiezingen.

In Brussel ijveren Henry Carton de Wiart en vooral Léon de Lantsheere voor de nieuwe volkspartij.

Op 5 augustus 1893 wordt priester Daens bij de bisschop van Gent geroepen, die het programma van de nieuwe partij streng afkeurt. Adolf Daens zal het niet gemakkelijk hebben en later zelfs het priesterschap ontnomen worden.

Er zijn verschillende soorten ordehandhavers: veldwachters, politie, burgerwacht, en het leger. Zonder de "suisse" in de kerk te vergeten ... .

Politie Veldwachters zien we in de stad uiteraard niet, maar politie des te meer. Antwerpen telt reeds méér dan 500 politiemensen, met aan de top sinds 1885 hoofdcommissaris H. Moonens.

Ook de brandweer is bewapend, maar verricht al sinds jaren geen politiediensten meer. Op 24 april 1893 beslist de gemeenteraad, de brandweer te ontwapenen en de regering hiervan op de hoogte te stellen.

Antwerpse bereden politie

De politie heeft het dit jaar in april moeilijk gehad, bij de eerste grote werkstaking aan de dokken. Bij het beteugelen van deze wanordelijkheden heeft ze echter hulp gekregen van - 83 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 83

burgerwacht, rijkswacht en leger. Eén van de gevolgen van de gebeurtenissen is, dat aan het Lefebvre-Amerikadok een hulpbureau van politie (in een nieuwe houten loods) wordt opgericht. Dit wordt het derde hulpbureau van de 7de wijk, waar reeds bestonden: het bureau Bordeauxstraat 18, hulpbureau Asiadok 2, en hulpbureau Austruweelsesteenweg 16.

In totaal telt Antwerpen negen politiewijken: acht in de stad zelf, één op het Kiel.

Burgerwacht De Burgerwacht, opgericht in 1838, verplicht sinds 1848 bij Wet dat alle Belgen tussen 21 en 50 jaar, die geen militaire dienst verricht hebben, en ook de vreemdelingen met verblijfstoelating in België, voor de Burgerwacht worden opgeroepen.

Net zoals in het Leger, worden alle bevelen uitsluitend in het Frans gegeven.

De voornaamste taak van de Burgerwacht, o f "garde civique" zoals ze in de wandeling genoemd wordt, is het optreden bij onlusten. Dit is vooral het geval bij verkiezingen, en, zoals Jagers-verkenners van de Burgerwacht dit jaar in april, bij grote werkstakingen. Als de net marketenster politie er geen dag meer door ziet, roept de trommelaar in de straten de manschappen van de Burgerwacht op. Hoewel er meestal smalend over de "Jefkes", een spotnaam voor de manschappen van de "garde civique", wordt gesproken, gelukt dit op militaire leest geschoeide burgerlijk korps er meestal in om de gemoederen te bedaren. Behalve dan op "bloedige dinsdag" 18 april 1893, toen de Rijkswacht ingreep bij de belegering van de "Bougies de la Cour" in Borgerhout.

De Burgerwacht telt verschillende regimenten: de gewone burgerwacht (garde-civique of Jefkes), de kanonniers, de chasseurs, en de gardes-d'honneur. Deze erewachten dragen haren mutsen en rijden te paard; het zijn zonen van de hoge burgerij, die zich uit de militaire dienst hebben vrijgekocht en zich op déze manier voor het vaderland nuttig maken. Telkens de koning naar Antwerpen komt, en dat gebeurt héél dikwijls, begeleidt de "garde-d'honneur" de koning van het station naar de bestemming - b.v. een kunsttentoonstelling in één van de vele zalen in Antwerpen.

In 1893 wordt Constant Willaert generaal van de Burgerwacht in Antwerpen. Bij deze gelegenheid wordt hem door zijn vrienden een portret aangeboden: "à cheval, grandeur naturelle", met bepluimde steekhoed, spits omhoog krullende snor, en zijn vele dekoraties.

Over de Gendarmerie en het Leger schreven we reeds.

We stappen over naar minder krijgshaftige onderwerpen: Industriële expansie Het rechttrekken van de Scheldeoevers en het uitbreiden van de haven door de aanleg van dokken tussen 1863 en 1887 zijn voor Antwerpen een gunstige voedingsbodem geweest voor de groei naar een industriële expansie.

Bell Telephone Mfg Co is reeds enkele jaren aktief in Anwerpen. In 1893 krijgt het jonge bedrijf belangrijke kontrakten toegewezen voor de opbouw van een nationaal telefoonnet.

De eerste margarinefabriekjes verschenen in het Antwerpse na 1890. Hun gezamenlijke - 84 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 84

produktie bereikt dit jaar 102500 ton. Antwerpen is een goede vestigingsplaats voor de margarinenijverheid; de oliĂŤn nodig voor de bereiding van margarine worden uit Amerika ingevoerd. I n 1896 zal deze industrie een enorme sprong opwaarts maken door de oprichting van de NV Union in Merkrem.

In 1893 wordt de Handelsbank NV, Lange Gasthuisstraat 9, opgericht. Dit als opvolgster van de Bank C.J.M. De Wolf, die sinds 1830 toebehoort aan de adellijke familie de Caters. Voorzitter van de nieuwe bank is E. Kreglinger.

In 1893 wordt de firma "Ernest Osterrieth & Co", die zich speciaal toelegde op de handel in ďż˝ wol en leder, geliquideerd en vervangen door "Osterrieth & Co" met Herman en Alfred Osterrieth als vennoten.

De scheepswerven Cockerill doen het goed.

Sinds dit jaar is Cockerill de exclusieve leverancier van pakketboten voor de Belgische Staat.

Dit jaar loopt de "Marie-Henriette" van stapel.

Hij haalt een snelheid van 22,2 knopen (d.i. ca 41 km/uur, d e snelste raderpakketboot ooit - s g e b o u w d , ongeveer even snel als de ferries in 1993!). De "Marie-Henriette" wordt ingezet op de lijn Oostende - Dover.

Soldaa jes aan de Ernest Van Dycldwai In zijn studio in de Anselmostraat legt een jonge fotograaf de laatste hand aan zijn plannen om volgend jaar een eigen vennootschap te stichten voor de produktie van fotopapier; tot nu toe werd de lichtgevoelige emulsie aangebracht op glasplaat. De naam van deze ondernemendejongeman: Lieven Gevaert. (wordt voortgezet)

R

.

ALARDOT

- 85 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 85

"Chronyke van Antwerpen"

ie d e /.+rerdn ?.meient , i f n / vn J f r Ă­ e r s h a l v e . 2,00â&#x20AC;&#x2DC;.

- 86 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 86

,1 � �,������ee� , ✓� „a,_����� � ,���,� ( b�,�J�— � ✓es � � _ ,t ` g++ +++4++++++++++++++++++ + ++++++++++++U

+� 4-: 4�4 +4 + 1 ;a ,,, •��� ��'`�'� -�+,�� ,-��4� � .�+4 ,, �� � �, � �++ + + •`�'

4+ ��: 4 4 4 � • + + + ���++ � : � + + ��� + + ++++++++++4 + +++.444++++4-44+++++++++e W y e � � � ��-�T�Je____-_.,.___ �� �.

C . . : : , r � � C � � ,�

CH ONYKE O F T E

BESCHRYVINGE D E R S T AD

ANTWERPEN. Van haere bekeeringe , ende Voortgank i n de waer Catholyke Religie.

Eze fchoon t, Edele , Ryke ende wyd-beroemde Y K zerlke e Y Vry-flad , is gelegen onder het Hemels Teeken Virgo , in een fchoon vlakte , aen de regte zyde van de Reviere de Schelde ( hebbende met de Zee een algemeyne verzaemelinge van bloed ende wedervloed) door de welke de zelve loopende Noord-Ooft het Hertogdom v a n Braband is fcheydende van het Graefschap van Vlaenderen , is het derden Quartier van Braband ende het Mark-Graefschap des H. Rykx , waer van Antwerpen de Hooft.

Stad is ; den eerflen Markgraef is geweeft ANSELBERTtJS , anderezeggen van O M ) den II. van diën Naem , Keyzer van Duytsland , die het zelve in het Jaer 963. ten Houwelyk gegeven heeft met de Coninginne GERBERT zyn Moye. Het Wapen van Ante werpen is Silver , dry Bakkeffen met Ringen door , ende 3. Ringen door Borgten faemen aen een , boven uyt-Rekende 2. Handen op een rood Veld , eene uytgefreken op de regte zyde met een fluytende Koorde met quifpels aen , ende eene uytgefleke op de flinke zyde , alles onder eenen Keyzerlyken Arend. Is eene van de x7. Provincien van Nederland ; leyd 3 . uren van Lier, 4. van Mechelen , 8. van Bruffel , 1o. van Gend , 40. van. Keulen, 17.

A vah

e

4"4

'We s;LT

�

e

- 87 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 87

* � S r

CHRONTKE

�

�

V A N

�

e

- -

S T 2

van de Zee : heeft in longitudine ofte lengde 22. graeden 21:" minuteu , in latitudine ofte breedte 51. graeden 13. minuten 3. fecunden.

Deze vermaerde Stad word in't Latyn genoemt Antverpia, in't Spaens Amberes , in't Italiaens Anver/a , in't Frans Anvers in het Hoogduyts Antorff , in't nederduyts Antwerÿen ; welken Naeme naér de meyninge van, zommige zouden gekregen hebben van eenen Reufe , met ti eme Antigoni s die zig was houdende op een Kafteel aen de Schelde ( eenige Schryvers willen te kennen geven dat dit Kaffeel zoude geweeft hebben alwaer tegenwoordig is het Reuzen-huys , ofte het Ruffen-huys) alwaer defen Reufe de Kooplieden ofte voor-by-vaerende `Volkeren was dwiengende .`de helft van hunne goederen te geven e n by weygéringe van zulkx fnede alsdan hun regte hand af , ende alzoo de zelve in de Schelde wierp : ende al hoe wel andere Schryvers van contrarie intentie fcheynen té wezen , zoo word het b y zon rnige val'c geftelt volgens dat Cornelius Graphæus fchryft.

A N T I G O NUS E E N R E U S V O L K R A G T , • H E E F T ANTWERPEN HAER N A E M GEBRAGT Antwerpen in den beginne lange Jaeren inde duyf'cernif e van het verblind Heydendom gefteken hebbende , maer is ten langen leffen door de genadige Hand Godts uyt alle haere dwaelinge getrokken tot het .waeragtig Ligt des. Geloofs door het vierig .prediken van den H. Ainandus Biffchop van Tongeren , alsdan zynen Bifchcoppelyken Stoel tot Maeftricht hebbende , den welken ontrent het 65o.

Jaer aldaer eene Kerke heeft toe-geëygent aen de HH. Apoftelen Petrus en Paulus 1 verlaetende alsdan zyn eygen Bifdom, en Belde ü�zyne plaets den Saligen Remaclus , om des te beter de Landen te doorgaen ende de Heydenen te bekeeren ende tot Godt ende de waere Kerke te brengen.

•Synen Medegezel die hem byf'ont in het Prediken en verbreyden des Evangelie , is geweeft den H. Hunabertus Abt van Marienborgh , den welken te famen met den H. Amandus aen onze alsdan dolende Stad Antwerpen het waeragtig Zaed des Geloof heeft geplant en verkondigt. Naer deze twee weerdige Mannen is gevoigt den H. Eligius Biffchop van Doornik die het Geloof het welke den H. Annandus geplant hadde voorders verbreyd heeft tot den Oever der Zee , geluk in zyn leven getuygt den H. Audoneus Biífchop van Roanen.

Naer den H. Eligius is gekomen den H. Willebrordus Biífchop met zyne Medegezellen Anno 6Qo, altegader Priefters geweyd , ende ge= zon-

-88Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 88

ANTWERPEN. zonden van den. H. Wilfridûs Bifi'chop van Jorck in Engeland ; ende met believen van Egbertus hunnen Abt, uyt commiffie van den Paus van Roomen. SERGIUS eren I. vaii diën Naeen : aen den welken den H. Willebrordus voor de. eerfte reyze çie voeten ,kufte Anno 690. verkreygende aldaer van ,den Apoftolifchen Stoel de zendinge tot de Heydenen. ; . op dat hy by gevalle niet te vergeefs ..en. z oude loopera; ende op dat by in de Nederlanden als eenen tweeden Paulus •van het .liehaem zyns Moeders i. tfcheÿnende is geween , om het H. Evangelie onder de heydenen ;te prediken , blykt daer uyt, want zyne Moeder van hem bevrugt was; heeft zy in den duyfteren nagt, een Hetiiels, gezigt in haeren flaep gezien als de klaerheyd van een nieuwe Maene ; die tot haérder • tyd volkornentlyk fchynt : ende áls zy hier zeer neerftig met aendagt op gezien heeft , is .haer • het zelve in den Mond gevallen ; alzoo dat zy haer lichaem geheel doorligtig gevonden heeft , naer dat zy dit ligt door gehaeld haddé de Moeder heeft het zelve aen Benen Priefter verhaelt, die haer dit gézigt aldus ,bedled heeft: de nieuwe Maene die gy eerft kleyn zaegt, is dezen Sone dié gy ontfatigen hebt : dezen zal met het Ligt der Waerheyd de .duyfterniffe .der . klingen en •dwalingen onder de' af-, goden-dienaers verjaegen; eride.zal alwaer hy komt, met byftand van. het hemels L i g t de volmaektheyd. zynder volmaektheden , vertoog, Pen , en zal in de klaerheyd zynder deugden veelé menfchen.tot de zelve trekken- ende bewegen , het, welk hy i n ons .Nederland door � veelerMirakels betoont heeft : waer:. oni hy voor eenen waeretT A o� ftel. onzer, Nederlanden gehouden ende geviert Wort: .;Verfp y. ende bvér..al den, geur .van zyne Deugden ;. waer door. hÿ . zig 'álle de ge moederera getrokken heeft , onder andere is . geweeft Rohingus eenen zeer Edelen endé magtigen Man ; dén welken in het Jaer 725: aeá den H. Willebrordus heeft vereert de Kerke van het Kafteel ende. het derde deel van het Tol-huys in het Scheld , eertyds zeer v e r maerd. door den Koophandel alwaer in den krogt der zelve ontrerit het Jaer 738. haer onthouden heeft de H. Weià,utga, uyt Engeland alhier gévlugt zynde , welke daer naer ter eere van de zelve Hey lige gewyd• is: • Het Chrifteri Geloof heeft van dal af tot e n gedaen eéÿ nen. wonderen voortgank t o t i n de i 2fte eeuwe, wanneer is geko-

men eenen grooten Ketter met naerve Tanchelinus , den fchadelykften ende aldergrootftcn vyand van Godt , ende zyne H. Sacramen-' ten. Hy was eenen weerelyken ' perfoon , zeer vernuft ende zubtiel door .zyne Toover-konft , waer door hy heel Antwerpen met zyne Kétterye befmet hadde ; hy Bonk. angs • de Straeten met een zeer A. 2. g r o o - -

- 89 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 89

4

CHRONTKE

V A N ti

groote pragt én koftelyk dieraéd , blinkende van Goud en Diamanten versiert. Dezen Tanchelinus wilt met giften en gaven ; en met zoo een wondere fubtiliteyd , pluÿmftrykéryen , beloftens &c. de menfchen tot hem te trekken , dat hy wel ontrent de 3000. gewapende Mannen hadde bekomen die ook grooten moetwil en dertelheden bedreven , já zoodanig dat géénen Prins nog Biffdhop den zelven derfde tegenftaen. Zyrie naervolers waeren tot zoo eerie uytnemende ongeregeldheyd en goddeloosneyd gekomen , dat zy .het water waer hy hem mede wafchte , dronken ; en ja als Reliquien omdroegen en eerden : zyne ontugtighèyd was zoo groot dat hy de •Doghters in prezentie van hunne Ouders, de Vrouwen in de tegen= woordigheyd van hunne Mans fchoffierde , verklaerde het zelve td wezen een Geeftelyk werk , ja zoo verre , dat zy hun voor ongelukkig hielen die met dezen boofwit. en beeítagtigen Menfdh niet en hadde begaen , het welk vervarelyck is te bepeyzen.

Ten langen-laeften , volgens dat de Schryvers verhaeleri ,. is den voornoemden Tanchelinus door eenen zekeren ieverigen Geeftelyken Perfoon gequetft , ende in't Jaer; I i 16. geftorven , maer nogtans èn heeft het duaetaerdig fenyn door hem gezaeyd , naer zyne dood niet konnen overmeefterd worden , want in de heele Stad Antwerpen en wierden als dan niemánd gevonden die dat grood quaed en fchelmítukken door hem verfpreyd , kofte te niet doen.

•Aldus onze verzugtende Stad onder het laftig jok van diën Arts-ketter heeft het aen den Almogendèn Godt ten langen-laffen belieft 'zyne genadige oogen open té f]aen ende bris dugtende Antivérpen getrokken uyt de droevige Ketterye van Tanchelinus , door de Godvrugtige .en aenprikkelende Sermoonen van den H. Norbertus, die Godef •idus de Bouillon Markgrave der Stad Antwerpen , ten verfoek van de Canoninkèn ende Edele Heeren van het Magiftraet , uyt Vrankryk met eenige van zyne Difdipelen hadde t o t Antwerpen ontboden , den welken door zyne goede exempelen ende vierige Predicatien de fenynige en vervloekte, leeririge van Tanchelinus heeft uytgeroeyd ; principalyk heeft hy door zyne kragtige •Woorden ende Sermoonen herfteld de eere ende eerbiedinge tot het Alderheyligfte SACRAMENT DES AU"rAERS , zoodanig dat de Borgers van Antwerpen de gevlugte H . Hoftien met de goude kaskens , de welke i y veele Jaeren in veele verborgen plaetzen en gaten hadden verfteken , met een gemorzeld ende vernederd herte hebben gebragt tot hunnen herftelder den H. Norbertus.

Als nu alle zaeken door den zelven Heyligen waeren herfteld en v>i veele uyt hunne dwaelinge getrokken , ende veele tot een beter leven ge• • • • • • • • • • • • • 11 . 1 a .

(��'� - 90 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 90

•�,s�c� �

, ANTWERPEN. gebrogt hadde , hebben de Inwoonders van de Stad Antwerpen om zulken weldaed te vergelden , met tydélyke Goederen hunnen Apo fiel willen btloonen, ende alzóo de zaeken van zyn nieuw geftigt Order niet toe en lieten langer te blyven ., 'hebben hem oódmoedelyk gebeden ( om alles te verkomen ) dat hy eenige .van zyne Medegezellen als dan in de Stad zoude laeten .:om alzoo hunnen vaften Stoel. t' Antwerpen te Rellen , om die de welke herfteld ende verbeterd waeren in de zuyvérheyd van het Geloof te vervoorderen , en ook o m te wederftaen de Ketterye , wacr het zaeken dat de zelve. zomwylen weder zoude aengroeyen ; den H. Norbertus beweegt door Vaderlyke liefde , die ftaet aen zyné Kinderen het toe , ende liet 12. vâ.n zyne Medegezellen altemael ieverige Mannen over de wel- ke hy eenen ABT gefield.' heeft , te Vleten, Waltmannus,. eenen godvrugtigen en weerdigen Man , den welken ook i s geweeft den principeelften byfland in de bekeeringc van onze Stad Antwerpen ; hy ftierf Anno 1138. welke naervolgende ABTEN hein met zeer grooten luyfter ende godvrugtigheyd zyn gevolgt te weten : 2:. Emelinus f t i e r f 1 1 6 r ; 3.. 'Alardus f t i e r f 1 1 6 2 : 4., 'Thibaldirs heeft gerefigneerd 1 1 7 1 . : 5.. Richardus heeft gerefigneerd x 1 8 8 .

6.. Waltherus de Stirpe f t i e r f 1 1 9 2 .

7.. Elias f t i e r f 1 1 9 9 8.. Gifelbertus f t i e r f . : .

1 2 0 5 9., Hugo • f t i e r f 1 2 0 8 10. Arnoldus de Arps , verzogt 1 1 1 9 .

ABT van Bonne Efperance van het zelve Orden in Henegouw is tot de zyne weden gekomen 1230: heeft over de zelve gepre= fideerd nog 8. volgende Jaeren ende is gevolgt.

11. Hermannus f t i e r f 1 2 3 0 .

12; Sigerius f t i e r f in het zelve Jaer.

13. Eggerius f l : i c r f .

1 2 4 4 .

14•. Gerardus de Lira f i i e r f .

1 2 5 8 . .

15: Joannes de Lira . ftierf 1 2 7 2 .

16: EEgidius de Biervliet , den welken naer . 7 . Jaeren deze Abdye hadde geregeerd , is verkozen tot ABT van Premonftreyd ende .

Generael van de heele Witte Ordre , naer welke Weerdigheyd h y naar 3 . Jaeren ' had '*,

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 91

•�����3�-.

3�t• �

_

.

.

.

haddé verlaeten is geftorven in het Jaer.

17. Hendericus de Mechelina f l i e r f � 18. Godefridus de Waerloos ' „ f t i e r f 19. Guillielmus de Cabeljati f l i e d 20. Guillielmus Lympiaes f t i e r f 21. Martinus Loys f l i e r f 22: Guillielmus. Brulocht f l i e r f 23. Petrus B.reem f t i e r f 'i4. Olardus Terlinck f l i e d 5. Joannes Fierkens , wis deii eerften die den Myter aen zig ende aen alle zynè •NaerVolgers bezorgt heeft f t i e r f ` . , 26. Andreas Aechtentyt f t i e r f 27.. Joannes Robyils f l i e r f 28. Joannes de Weerdt f t i e r f 2:9. Jacobus Elfacker f t i e r f � o . J m E s u b o c a tflied h re i . Stephanus á Thenis f l i e d Cornelius de Méra f l i e r f Gregorius de Dagis f l i e r f , Çornelius Emerci . f l i e d 35• Guillielmus de Greve f l i e r f 36. Emericns Andre f l i e r f 37. Dionyfius Feyten . f l i e d .30.• Chriftianus Michaëlius f t i e r f 39. Mattheûs Irfelius i l i e r f .

40: boannes C. vander ferre f t i e r f , 41: Norbertus van Couwerven f l i e d 42. Mecarius Simeomo f t i e r f , 43. Hermanus vander Porten f l i e d 44. Gerardus Knyf f l i e r f ftierf 45. . Joannes Chryfoftomus Teniers 46. Joannes Baptifta Vermoeien fliedflierf 47. Francifcus Ignatius de Lams 48. Jofephus vander Boven flied 49. Joannes Chryfoftomus Sammels flied 5o. Jacobus Thomas ftierf 51. Antonius Varendonck flied 52. Marcellus de Vos

�

•

VAN

CHRON7'KE

.

_

.

�

( " . 2

1286.

1300.

'1328.

134113531372.

139o.

14-13'4-52-

14781486.

14991505.

1514..

1518:.

15381562.; 1563. x58x.

159©:.

1612.

1614..

1629.

1652.

1663: 1676.

1680.

1686.

1706.

1732.

17384 174817534 1762.

1771-

- 92 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 92

A N T I r E P

F .E N.

7 �

- - � - - . _.. _ � . _. ... . . _ _e-�--•.-.........,.:�.:..:..r - ,•

e

� — _;,v¢—:F í---`w6--0l0--4w}Q 0 110 1 0 1W0�_; 1� 0 �-1 0 NS— (0.I ----t`i S--..0— 1`✓N"�I0�Ole>IeI

�,1ee��,5

�.Mỳ��S,M� � �i•�-3,µt----�M��-�Mé

D E z e Vermaerde Abdye is gefondeert in het Jaer Ÿí2q:, ; zynde eene overfchoone plaetze , .alwaer Logeiren gemeynelyk de Princen van het Land, ofte andere Mogentheden, waerom het den Naem voert van het Princen Hof. Anno 1465. , is in de voorfchreve Abdye ge.

- 93 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 93

.,,�:

8

C

H

R

O

N

r

K

E

V A N

�

o e t i M M I I M M I M O M M M O M M .

geftorven ISABELLA. DEBOURBON , de welke begraven leyd voor den Hooges Autaer in eene fchoone Tombe van -Poets-(teen, waer op haer Af-beldzel van Koper te zien is.

De Kerk is groot ende fchoon , en is verciert door Beldhoüwerye in Marmer van verfcheyde colleuren , den hoogen Autaer met alle de Figuren is gemaekt van den Verinaerden Quillin.

Het Autaer-ftuk is verbeldende de Offer-bande der dry' Koningen gefchildert op derthien dagen tyd door den zeer vermaerden Petrus P. Rubbens. I n de voor Kerk boven de Bigt-rtoelen (iaen vier Schilderyen verbeldende de Martelaers van Gorcum gefchildert door den vermaerden Quillin. Daer ílraee neffens deze een ftuk het gene het grootite .is , dat i r Nederland bekent is , verbelde:ide Chrif zes die aen den Zieken gebied zyn bed op-te-nemen, ende te wandelen ; dit ftuk is in de maniere van Paul Veronefe door Quillin. In de eerfte Capelle verbeld het Autaer-ituk Maria net het Kindeken JESUS by eenen Prélaet door E. Quillin. Voor de Pilaer van deès Capelle is een ikuk verbeldende d e Cruy Inge Chrilli door Mo/laert. I n de tweede Capelle verbeld het Autaerfluk de H . Anna die Maria in den boek leert door G. Zegers. ,.,. .

Tegen de Pilaer ftaet een Supelture van Jan Wyts en het afbeidzel van zynen Zoon die Prior van deze Abdye is geween en Paftoor van Minderhoud gefchildert door Rubbens. In de derde Capelle verbeld het Autaer-ítuk Maria met het Kindeken JESUS in de vreugd van het Hemels hof door H. Fruitiers. Den tweeden. Autaet is het Autaer-fluk verbeldende den H. Norbertus die bet Abbyd van Maria ontfangt door G. Zegers. In den Autaer van het H. Sacrament is het Autaer-ftuk verbeidende den H. Gregorius van dit Stuk word gezegd als dat Rubbens dit Stuk tot Roomen zoude gefchildert hebben voor de Paters Oratoren die de Figuer de Philippus,,, Werius verandert heeft in dat van den H. Gregorius. Den Autaer is van Marmer ende de Belden op de Corniffen van Quillin. Neffens dezen Autaer is de Supelture van Philippus Rubbens waer van het Portriet in Oval gefchildert door P. P. Rubbens. Hier ftaet ook eene Supelture van de Familie van Snoeck .de Schilderye verbeld den H. Norbertus door C. De Vos. De Apoftelen die in den Middel-beuk ftaen zyn ten deele gemaekt van de befte field-houwers van dit Land.

Den Refter dezer Abdye is lang 90. voeten , ende 27. breed, deSchilderyen ten getalle van 9. flukken zyn begonft van, het Jaer 1669. , en geëyndigt in het Jaer 1685. , zynde gefchildert door Jvannes Erafinus Quillin. Broeder van den vermaerden Beld-houwer Arno.ldus Quillin.

Het

- 94 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 94

��.

417) ..ANTWERPEN. -

-

-

r

9

(;k

-

Het eerfle is Verbeldende , Chrifus met de Difcipelen van Emaus.

Het tweede , den Ryken Vrek , met den Armen .Lazerus.

Het derde , eenen Trap geheel fchôon gefchilderd.

Het vierde , der .Gaff die ter Brnylofi komt zonder Bruylofs Kleed, Het vyfde, den Vis-vang van ,deü Apofiel Petrus.

Het zefde , de Bruyloft van Cana in Calileën Het zevenfle , Chri/lus aen de Tafel van Simôn den Pharize. $ene.

- den is M. Magdalena die de . voeten' van Chrillus .waft ende Baldfemt.

Het agtfte, het Af-beldzel van David Teniers, ende van zyhe Huys• vrouwe.

'Hét: negenfle, eeneti Ouden-man ;met dry Kinderen., en een Geyl: :Tuffchen de,'venf}er ziet-men de Af-beldzels van den Schilder , als óok die van zynen Broeder den Bëld-hotiwer, alle gèfchilderd in de maniere van Paul Veronefe. `" Het Appartement van den ABT is nieuw gebood , ten ty d'c als ABTwas den Zeer Hoogweerdigen Heere, ANToNius VARENDONCK; voor hem ;én alle zyne Naerkomelingen , dezer •Bouw, is op het A1der"pragtigfle vercierd, gelyk aen een Gemeyterd Hooft toekomt.. . zDe Plaets alwaer Logeiren de Koningen., Prin'cen ,,ofte andere grontd`Mogendheden ( dat' den Naem woerd :van het Princen H o r ) `is zeer koftelyk ende op het Alderpragtigité verciérd , dat het aen Beene plaetze , voor dufdanige Perfonagien in anderefleden en moet wyken.' Àklùs. Antwerpen uyt ' haeren ;amrnerlykerï ítàet getrokken zynde, Énode voozien van goede Herders, heeft :uien tot Lof van de Heylige l4Î 'der Godts MARIA begonft eene fchóone Kerke :,.te bouWen," want: zy in het per '90o. nog eene Capelle :was:; Hef,is;een wei k dat zyns. gélykx nogte wedergaede eü heeft , zoo var Bouwinge , pragt, als Koftélykheyd : haere lengde is Soo. voet, de breede 24.0. d e hoogte 560., heeft 66. Capellen rykelyk en van groote weerde vercierd, de Welke aen de Gulden ende Ambagten aengaen. Heeft 12.., Colon'. men , 250. , gewelfde Bogen, zoo dat deze Kerke is eene van de ëenigfle van Europa. De Hooge Choor dezer Kerke is gebouwt in. het Jaer z 52 i. , waer aen Keyzer Carel den. V. ( in het bywezen van den Konink van Denemarken) den . eerhen Heen heeft geleyd., Hier worden nog gezien de Wapenen van, de Edele HeerenRid ders van het Gulden Vlies, 'de welke In de Inflellinge van het a l pine' 'der Canoniken zyn geweefl ; deze flaen boven het gefloelt van; de Zeer Eerwèerdige Heeren Canoniken. Den Hoogen-Auta r is eene fchoóne Architeaure , is op zyn Italiaens gebouwt van verfcheyde colleuren'van Marmer , in den Jaere .1624. , zonder eenig:.

B f l e ü n �

�*lt�:„ ,

"4

« M a l l « • • • • 1111 . 3 111 .

- 95 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 95

Imenmun\

CHRONTKÉ

V A N .

S

h

e

fieunfel , zoo dat den zelven èen wonder Werk voor de Aenfchouwers ende aen de Konfiminiiendé is. . Het Autaer-fiuk verbeldende de Hemelvaert van MARIA , die de Patroonerife dezer Kerke is , als bok van de Stad , gefchilderd door Petrus P. Rubbens wezende zeer wonderbaer , is voltrokken op i 6. dagen voor 1600. Guldens. By dezen Autàer ligt op eán Tomber van Marmer , het Af-beldzel van zyne Doórl: Hóogwi Ambrofius ,Capello VII. Biffchop van Antwerpen , gemaekt .door Arnoldus Quillin.

Den Grond van de Choor is in het Jaer 1752. , geleyd met Marmere Zerken wier op de Graf-fchriften gekapt zyn van fommige Doorl; Hoogw: Heeren Biffchoppen , Choordekens , Canoniken , met Winne Officieri die zy ten tyde van hun Leven in het Capittel bediend hebben , met het aerwys van hunnen Sterfdag, die in de Kelders onder de Zerken begraeven liggen.

Om aen den Curieuzen LEZER aen te wyzen de Rarityten, zoo van kofielÿkheyd , Schilderwerk , als Bela-houwerye, die in de Cathedrale Kerke van Antwerpen te zien zyn, moet men hier.maeken eenen Tour , ofte om beter te zeggen ,eenen Weg om dit alles met aendagt wel te konnen zien. Daer zyn aen deze Kerke 3. Kerk-deuren ofte ingangen ,om de welke ider heft een Portael ,,gemaekt van fwerten en gevlamden Marmer , alle dry geináekt door Joann'es van Mildere. ". bé Het eerfie is aen de Hand=fchoen-merkt zynde een Graf-fchrift van zyne Doorl: Hoogw: Joannes Malderus V. Bifi'chop van Antwerpen. Het tweede Portael is dat aen' den kant van het Groeit Kerkhof, door-Order gefield van zyne Doorl:•Hoogw: Gafper Nemius VI. Biffchop van Antwerpen. In dit Portnel fiaet een fchoon Onze Live Vrouwen Beld , Van Witten Marmer gemaekt doorJufiûs deCort. Het derde is aen den kant van de Lynwaerd-merkt , is gegeven door zyne Doorl: Hooges: Ambroaus Capello VII. Biflchop van Antwerpen. Men Komt in langts de groote Kerk-deure aen de Hand-fchoen-merkt ende boven het Portael is een Gelas gefchilderd door Dipenbeek , gege-• Ven door de Familie van Tuchter. Van hier gae't-men naer de Capelle van de Heeren Allemóeffeniers , is het Autaer-fiuk gefchilderd op Verguld erf Gebruyneerd Houd , verbeldende het lelien Oordeel , de •twee Deuren vertelden de 7. Werken van Bermhertigheyd, zynde .het zevenfie door den Schilderd gefiel in de Schilderye van den Autaer, daer den Pafioor eenen doóden Begraeft. Deze dry Schilderyen, zyn gefchilderd door Bernardus van Orley. In deze Capelle zyn nog twee groote Venflers op de eene is gefchilderd de Geborte door Jacques de Vrint gezeyd Floris Broeder van Frans Floris. Op de ander Venfier zyn gefchilderd de 7. Werken van Bermhertigheyd door Abraham van Dipen•'�. �,� �,..

• I � • � � .

:the

-96Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 96

A N T W E R P E N. JàS Dipenbeek in de goeftinge van Rubbens. Hier ziet gy onder deze `Tenfter de Portretten van de Heere Aliemoelleniers door den zelven Meefter , gefchilderd in't Jaer 1635. Voor de zelve Capelle boven het Geftoelt van de Heeren Allemocffeniers , ftact het Supelture van zyne Doorl: Hoogw : Ambrofius Capello , dat door de Heeren Allemoeffeniers is opgeregt tot Dankbaerheyd om dat hy den armen dezer Stad benoemt heeft zynen Erf-genaem , deze is gemaekt door Henriczts Verbruggen. .Den Stoel der Waerheyd . ofte Predik-Roel , is verwonderinge weerdig , zoo om zyne oudheyd , als om zyne konft ; hy is gemaekt uyt den,geheelen Blok van eenen Boom. In't. Jaer z 566. hebben hem de Belditórmers met cappen van Sabels , Bylen een wynig befchadigt welke Teekénen dáer van te zien zyn. Nu. gaet men naer den Middel-beuk aen' de eerf}e Pilaer is den Autaer van de Vis-verkoopers.; het Autaerfink verbeid de Vis-vang vaat Petrus door Jan,van Elburg, als ook de dry klÿn Stukxkens" agter de Kandelaeren. Den tweeden Autaer is ván de Guide van den Jongen-hand-boog het Autaer-ftuk verbeld de Martelie van S. Sebaflianus , gefchilderd door Wenfeflaus Couberger opvolger van Rubbens. Over dezen Autaer is' een fchoon Geftoelt van de zelve Gülde , gemaekt van Koud , door Arnoldus Quillin. Den derden Autaer is van de Marceniers ,het Autaer-ftuk verbeld Jefus met zyn Crùys i i't midden van de bekeerde Zondaeren ,gefchilderd door Y' Otto ••ván Yea. Den vierden. Autaer is van Marmer van het Bakkers én Meùlders. -Ambágt 4gemaekt door J B. de Wreë, het . Autaer• f5ük�verbeld do` Vermenigvuldin,ge; van de vyf Brooden ende twee Viffchen door Chrifius in de Woellyne ; gefchilderd door Marten de Pos.«Den vyfden Autaer is van. het Cuypers Ambá t , is van Marmer gemaekt van Ludovicus Wil fens , ende Arnoldus Quillin ; het Autaerftuk verbeld de Steeninge van den H. Mattheus, gefchilderd door de Ryck. Den zefden Autaer is van de Schermers Guide , is van Marmer gemaekt door Arnoldus Quillin, ende vanden Eynde : aen wederzyde Van. dén Autaer ftaet een Figure, aen den kant van den Noorden verbeldei deCedéo.n als ook den H. Michaël op de Corni.íl'e , benef fens den Engel nevens Cedeon is gemaekt door Quillin; die aen den kant van den Zuyden is van vinden Eynde het Autaer-ftuk is verbeh dende den Val der Engelen ; gefchilderd door F. de Vrind diè men noemde Floris , men ziet op den Bil van eengin Duyvel de Wei-lie die Quienten Matfys dacr op gefchilderd heeft. Agter dezen Autaer aen de zelve Pilaer {let een Supelture van Melchior tanden Riche , Paf= toor van deze Kerke , waer op {bet het Beld van den H. Eligius,, van Marmer .gemaekt door Arnoldus, Quillin. Gaet nu naer de Capelle B 2. v a n tft-

-

-

-

-

�

- - _ . . . r . . . . , . . , . • • • • • • • • • • • • • . . . _ _ - _ . . • • • • • • • • • . _ . . . . . . _

- 97 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 97

CHRONTKE

VA2V

van het Alderh: SACRAMENT alwaer eeneh Tuyn ítaet van witten Marmer Pilaeren, boven den zelven (iaen twee fchoone Figueren; verbeidende de .Thriumpheerende ende het ander de ftrydende Kerke, gemaekt door Henricus Verbruggen , in het Jaer 1687. is dit Werk gegeven door de Familie van Ullens. In't Jaer 175a. , is in deze Capelle geffeld eenén nieuwen Marmeren Autaer ; gemaekt door Baurecht held-houder , maer de twee Belden Melchidech en Aaron , is gemaekt door Jofeph Gillis. De Communibank is ook van Marmer, gemaekt door Anibreiius Galle , te weten , de Middel-deuren en alle de Kinderkens , al de reft. door Slavon.. Het Tabernakel verbeidende de Arke des Verbonds is gemaekt door de Potter tot Bruffel, is van Koper in't vier Vergult coor Picavet , die zeer vermaerd was in deze konft, in dit Tabernakel Ruften veelé fchoone en koftelyke Ciborien , waer onder eene van Fyn Goud , die gek oft heeft 5oóó. guldens , gemaekt door Weere Somers ;:vereert wezende door Jfabella Clara de la Failla, dit ftuk , is op verfcheyde tyden vercierd met veele koftelyke Peireis en Diamanten , van eenen onwerderelyken Prys. De Venfter boven het Sacriftyn verbeld het Leften-avond-nael ; is het Graf-fchrift der Graven van Nafan Prince van Oragnien. Het Autaer-ftuk verbeldende het Lef ten-avond-mael , gefchilderd door Otto van Veën. Voor 'het Hoczaele is een fchoon Schilderye verbeidende de Afdoeninge van het Cruys door Adam van Noort, eerften Leermeefter van Rubbens. D e deure uytgaende onder het Hoczaele op den resten kant ftaet een Schilderye verbeldende de twee Difcipelen van Emaus, door Marcus Antonius Garehalde. Voor het Hoczael is een Schilderye verbeidende eersen.

Priefter die in' de H. Miife de Mirakuleuze Hoftie is opheffende,gefchilderd door Dipenheek. Tegen een Pilaer is het Graf-fchrift van de Familie van Heenlfen, het is eene Schilderye, verbeldende onze Lieve Vrouwe, het K indeken Jefus en S. Jan met fommige Engeltiens , door Henri-us van Balen d'oude ; het Landfchap , Vru7ten , en Blommen is van' Jeannes Breugel , genaemt den Frattweelen. Op den kant van den Predik-ftoel flues een Marniere Graf fchrift van de Familie De Wit , daér ftaet op den H. Apoflel Jacobus door Gulielmus Kerckx d' Oude.

Men gaet van hier neffens de Capelle van her Alderheyligfte tot aen den Autaer van de Guide van den Ouden'voed-boog , het Autaerftuk verbeldende de Martelie van den H. SebaJlianus; agter de Kandelaeren fact een klyn Crucifix met eenigte Portretten alles gefchilderd door Michaël Coxië. Boven de deure van het Sacriftie van de Heere Kapellaenen ftaet een Triumphe van Chri/lus , ook gefchilderd door Michaël Coxië. Den Autaer hier neffens is diën van de Guide van de Colveniers , het Autaer-ftuk verbeldende de Afdoeninge .van het .*(4, - 98 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 98

\limomm.

etb

`

\

�

ANTWERPEN. •••••••••••••nmiga

1

4

.

2

het Cruys , zynde een Proef fluk van Petrus P. Rubbens , hier aen zyri twee deuren óp de eene is gefchilderd de Vijiitatie , en op het ander de Purificatie van Maria ,, deze deure omdraeyende flaet op de eerie gefchilderd den H. Kriflophorus befchertner dezer Guide.. Op de ander deure flaet eenen Erernyt met éénen Lanteirne ligtende , dit al•les is ook gefchilderd door Rubbens: Het Gelas boven het Portael is gefchilderd door J. B. Vander Veekeu, én Henricus van Balen , deze hebben 5óo. Guldens óntfangen voor de ,Teekeninge des zelfs , in de zelve groote. Nu gaende tot den eerflen Autaer in den Omrnegank , den welken is van het Kleermaekers Ambagt, verbeld het Autaerflak , de Aenbiddinde der dry Koningen door P. van Mol Difcipel van Rubbens. Den volgenden Autaer is die van de H. Barbara, het Autaer-flak verbeld Chriflus aen het Cruys, gefchilderd door_ .Van Dyk. Over deze Capelle is het Graf-fchrift van de Familie Moretus d e Schilderyc verbeld de VerryfjenifJe Cbri/li; op eerie. der . deuren flaet S. Jan, op., de andere de H. Barbara , boven ftaet het Afbeldzel van M. Joannes Moretus, van agter ftaet nog Benen Engel alles door Pet r i s P. Rubbens. O p de zelve Zyde , flaet den Graf-fchrif , van de Familie Plantin, dc Schilderde verbeld den Dag des Oordeels, dit fluk is van De Bakker , de and .re Poilueren op de deûren , zyn e 0 Va n eentin anderen Meefrer: De volgende Capelle i s die van de.

School-meeflers , het.. Atuaet-fluit • verbeldende , •onzen Saligmaeker, in het Midden: der Jodfche Learners; den Schilder heeft naer her; leven afgebeld de nenzigten van de. vermaertfle Ketters: als van M .

Luter,. Calvie; Erafinus van Rotterdam. Op de zy-deure is- verbeld den H. Ambrofus ; ende den H. Auguflinus. O p de •tweede deurti" is het Miraekel van E/ifeus, het knielende Portreit is gefchilderd door den Zeer Eerw: Heere Benerits Berrevoels de Braker ; Canonink Archededken en genomineerden Biffchop van Ruremonde , alwaer by geflorven is. De Schilderyc is i n het Jaer 1587., gefchilderd door F. Franken den ouden. In't Sacriflie der ,zeer Eerw : Heere Canoniken is eene 'Gouden Kelk die verciert is met eenen Diamantfleen , die gefchat word 6000. Guldens , zynde eerie vereeringe van zyné Doorl: Hoogw: Anibrofius Capello Biffchop van Antwerpen.

Den volgenden Autaer is die van het Metzers Ambagt ofte de vier.

Gekroonde., het Autaer-ftuk is van F., Francken. Op de Pilaer Van. deze Capelle is het Graf-fthrift Vail de Familie Goubou ; verhelderde de -H. Maget. Maria met het Kindeken Jefias ende twee Portretten de zelve aénbiddende , gefchilderd door Petrus P. Rubbens: Den volgenden Autaer is die van het Schoon-maekers Ambagt, het Autaer-ftuk verbeld: de Martelie van de . HR. Chreinus ende Chris• eianus

- 99 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 99

Adee.

CHRONYKE

V A N

eianus , gefchilderd door Astab rofius Francken : in déze Capelle is een Marmere Graf fchrift van den Heere Kanonenk Joannes Gevaerts, zynde 'tEpitaphe, gecomponeert .door zynen Zoone C. Gevaerts� Is door Rubbens geordoneert , ende gemaekt door 'Artus Quillin.

Den volgenden Autaer is van de Wyn;taveniers ofte Mothouwer , het Autaer-fluk verbeldende de Bruyloft van Cana i n Galileërz .ge= fchilderd door Martinus de Vos , de twee andere Stukken het een verbeldende de Hiflorie van Balapin, ende het tweede het Land van Beloften , maer deze Stukken en zyn van den voorgenoemden Meetiter niet. Over deze Capelle agter den Hoogen Autaer is gefchilderd de Dood van Maria door Abraham MattlryJJens. Den vol.

•gender Autaer is van de Peetiers , ' het Autaer-fluk verbeldende den OngeloovigenThomas , op de eerie deure , den Doop ons Heere , op de andere S. Jans Onthoofdinge , door Martinus de Vos , agter de Kandelaeren zyn nog twee flukxkens van den zelven Meefler. In deze Capelle . is een Portret van • den Eerw: Heere Kantor Kockx , gofchilderd door Kneller Engels-man : over dit ftuk ftaet • nog Bene Schilderye uyt de fchoole van Rubbens. De volgende Capelle is. van S. Lucas , het Autaer-flak alwaer Martinus de Vos reprezenteerd bezig is met Maria uyt te fchilderen; den Autaer is' gemaekt door Gafper Moons , ende den Marmeren Tuyn door Ludovicus Wilm= fens. De volgende Capelle is van de H. Urfula , alwaer geen Autaerftuk 'en is, maer over de Verifier is eerie Schilderye, verbeldende de Aenbiddinge der Koningen door J. E r a f paus Quillin.' D e volgende Capelle is van de Schryn-werkers, het Autaer-ftuk verbeidende S. Jans Predicatie , gefchilderd door Henricus van Balen d' oude. Den Tuyn van deze Capelle is van houd gemaekt , door Ludovicus Wihnfens.

Het Autaer-fluk van de laefle Capelle is van den H. Antonius, verbeldende zyn tentatie , gefchilderd door Martinus de Vos. Den Ommesank uytgaende is op den resten kant den ,Autaer van de Guide van den ouden Voet-boog , het Autaer-ftuk verbeidende Chrifus Triumpherende , ter zyde Petrus ende Paulus, ende van agter den H. Gregorius ende de H. Margarita , op de eerie deure , den Doop van den H. Conflantinus, ende op de andere de flellinge der Kerke van den H. Petrus tot Roomen , gefchilderd door Martinus de Vos.• Van hier gaeunen naer de Befnydeniffe Capelle, het Autaer-fiuk' verbeldende de Afdoeninge van het Cruys met veele Figueren , op 'de eene y d e S. Jan in d'Olie , op de andere zyde Herodias danfende om het 'hooft te winnen van den H. Joannes Baptifla , gefchilderd - door Quin, t'en Matfys. In het Jae 1577. Ten tyde van •de Beld-flormeryen is dit ftuk gefchonden, ende in de troubbelen door de Schryn-werkers ver� kogt ,

- 100 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 100

1

A N T W E R P EN.

1

5 ....�� : , . . : . � .

c

kbgt; is het zelve dnbr de Edele Heerera. van het Mag.ifi:raet '‘'ran Antwerpen door deli raed van Martinus de Vos ingekogt , voor ][506, Guldens. Op het gelds op de flinke zyde ontrent den Autaer ; fiaet een Graf-teeken van Henricus den VII. Konink van Engeland. Den Autaer van deze Capelle is in het Jaer z 727. , van -Marmer gemaekt, .door Alexander van Papenhoven. Deze Capelleuytgaende ziet;•meh ath den regten kant ; den Aùtaer van de Guide van den jongéri Voetboge, welk Aivaer-fluk verbeldende de onthóofdinge van den H. Géorgins , gefchilderd doór Corneliits Schut. Hier over is. een Graf-fchrift van dé Familie vánder Aa; berbeldende de rerryffènifie dras Heere , gefchilderd door SiMon de Vós, zynde de deurere de Portretten van 'Vader ende Moeder niet hùnrie Kinderen. Va n hier gaetn-en naer. het illidden i ah dein Cruys-beuk , dier ziet-men in de Kappel de Heniel��iiert van MARIA ; géfchilderd door Ctjrnelius &chut. Stiet nu met u aenzigt naer de groote Kerk-deure , op uwe regté zÿde ; den eert ten Autaer is van de H. 'Anna , alwaer het Autaer-fluk verbcldendë de H. Anna met veele Vrouwen en Kinderkens, gefchilderd door Melchior Coxie, dit ftuk is van Rubbens aengezien met groote verwonderinge de Belden van Marmer die teaen lángf} weder zyden den Autaer zyn van Petrus Struyff. Den tweeden Aùtaer is van de Oude-Kleer-koopers, het Aiutaaer=flak verbeidende , de H. Catharina , Difputerende tegen de dngeloovige Doeloren, gefchilderd door Petrus Eykens den duden , den Matti-jet-en Autaer is gemaekt door tanden Eyndén: Den derden Autaer is van de Hoveniers , den weléén zeeF bud is ; he Autaer-flak verbeldénde. de Ceborte Chrifti géfcliilderd doem Í'rancifcus de Vrint gezeyd Floris. Deli vierden Autaer is van de Smeders ; op het fu p van dezen Autaer flaet den H. Eligius gemaekt door Henricus Verbruggen , het Autaer-ftuk verbeldende den zelven Heyligen die verkondigt het Woord Godts, gefchilderd door Trancifcus Pourbus van Brugge.

Den vyfden Autaer is dien van de Wever ; het Autaer-f}uk verbeidende de Verryffene Chrifii , gefchilderd door de Vos. Den zetden Autaer is van de Chirurgyns , het Autaer-ftuk verbeldende de Martelie vats de HH. Cof raas ende Dahiianus , gefchilderd • door Jofephi van Kleeff ; de twee Figueren weder-zyde den Autaer zyn gemaekt van LZtdovicus Wilmfens. Gaet nu van hier naer de Capelle van MARIA Welken Autaer is geheel van Marmer uytgewerkt, door Arnoldus Quillin : den Seraphien op de Corniffe aen den Zuyden kant , is door tüdovicus Wihnfe•ns: D e Groppe draegende de H. Moeder Codts , is gemaekt door Petrus Verbruggen , verbeidende de •Ëér Evangeliften.

Tegen het Hoczaele in deze Capelle, is een auk verbeldende. de H. Maget met het Kindeken efits, S. Jofeph, en S. Jan , gefchilderd door

v� � p� h � � � � j� � �� � � F o� � .�.�.��ó^R�J � � �i

•�

e

- 101 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 101

e

l

e

m

j' s6

»

.

•

1

M

~

W

•

•

•

•

=

b

e

e

k

.

w

h

o

m

m

C - L l R O N T K E

T

e

.

i

S

.

.

.

,

.

.

V A N

Oor :Otto.van' Veëni Ter zyde neffens deze Capelle , ziet-men Graf fchrift, 'Van }de Familie De Moy ; in het midden de H. Maget *ittende, aen here zyde dé H. Catharina , aen den anderen kant-; den Joannes , deze dry Marmere Belden zyn gemaekt; door Joanng van Mildert. Op den . flinken . kant aen de Pilaere , is de Supeiture wan de .Familie Eo reken , zynde een Marineren Beld van S. Jan door van Mildert. Van hier gaet-men nier den Autaer van de Houd, .brekers , het Autaer-ítük verbeleende den . HH..Gunnnarits , gefchilderd door. Hieronnnus Franck...Op de vierde Pilaer., is het Graf-fchrift van de Familie. Michie jens , de Schilderye :verbeldende , Chri/lus op den Schoot van zyne Móeder Dood-liggende ,-op de een deure de H.Ma,get met het .bindeken Jefus , op de andere S. Jan: Evangel if! , alles door Rubbens: Op den anderen kant van deze Pilaere , is een Albatien' Graf-fchrift; verbeldende Chriflus op den Schoot van zyne Moeder Dood-liggende, gemaekt door Andreas Colins dc Nole. Den volgenden Autaer is die van de Timmerlieden , het Autaer-ftuk verbeldende , de .

Vlugting naer Egypten , gefchilderd door Marc. Antonius Garibaldo. Den;, volgenden Autaer , ic van de Zadel-maekers; het Autaer-ftuk verbel--.

Bende.. de Martelie van de H. Lucia , gefchilderd door Godefridus Maes. Naeft dezen Autaer volgt den Autaer van den Naem JESUS;; het Autaer-ftuk verbeldende ; de Aenbiddinge van den zelven Naem , �Ÿ.. gefchilderd door De Vos. Daer ftaet hier nog tegen den moer ontrént, de Vunte eene groote Schilderye , verbeldende de Trànffiguratie Chrifti,. thgefchilderd door Deodatus del Monte , zynde een Graf-fchrift van 'dery eere Canonink Trogne. Dit is het al Curieuzen Lezer, dat van Ra;ityteii in de Cathedraele. Kerke te zien is : tot , in het Jaen 1775.

.�� �� *�� ;�Y� ,�, - 102 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 102

"Oude Gracht De Uitlegger " Dienst Waters en Bossen Inleiding: De geschiedenis van de wijk Hoogboom werd in het verleden sterk beïnvloed door de eigenaars van het domein "De Oude Gracht". Vele inwoners vonden er werkgelegenheid en de kasteeleigenaars waren steeds milde weldoeners voor Kerk en School. We denken hierbij vooral aan de oprichting van de parochie en de bouw van de kerk in 1871.

Ook voor de heemkring HOBONIA is het domein steeds van bijzonder belang geweest bij haar werking. Zo hadden we ontelbare gesprekken met Eugène Claes, toenmalig rentmeester van de familie Bunge, met zijn zoon Jos, met de heer Milton Brown en met verschillende bewoners van het domein. We kregen talrijke dokumenten, zoals plannen, foto's, koopakten en ander materiaal dat kon gebruikt worden bij het schrijven van artikelen en het verzorgen van allerlei heemkundige tentoonstellingen.

De verdeling van Oude Gracht in 1982 en de onmogelijkheid van Gemeente en Staat om het domein in zijn geheel aan te kopen bezorgden ons slapeloze nachten. We waren bevreesd voor de toekomst van het domein indien er geen eensgezind beleid meer zou zijn.

De eerste jaren na de verkoop van het prachtige gebied aan een twaalftal nieuwe eigenaars werden gekenmerkt door een voorzichtig afschermen van alle vreemde belangstelling. De bedreiging door "KLINA" in 1990 en de gemeenschappelijke bekommernis tot behoud van dit gebied tot een ongeschonden geheel, brachten de wensen van de eigenaars en de natuurliefhebbers dichter bij elkaar. Als gevolg hiervan zou het domein tweemaal per jaar voor bezoekers opengesteld worden; op de laatste zondag van mei en op de tweede zondag van oktober.

Een belangrijk deel van Oude Gracht, 90 ha groot en gelegen in "Siberië", het noordelijk gelegen deel van het domein, werd in 1983 aangekocht door het ministerie van Vlaamse Gemeenschap van de N.V. De Ramen en de familie Hens. Het werd voor het publiek opengesteld en kreeg de naam "De Uitlegger" mee. Hier kan men dagelijks terecht voor een fikse wandelingen of een gezonde fietstocht.

De bezoekers van Oude Gracht en De Uitlegger staan steeds vol bewondering voor de schoonheid van dit unieke natuurgebied maar staan nooit stil bij de inspanningen die moeten geleverd worden om het gebied te onderhouden en ook voor de toekomst te behouden. Denk maar eens aan de stormen van enkele jaren terug. Hoeveel bomen sneuvelden toen niet door het onstuimige natuurgeweld ? Zelfs nu zijn alle omgewaaide bomen nog niet opgeruimd.

Voor de eigenaars van Oude Gracht zijn het onderhoud en het beheer van hun bosbestand een hele klus. Voor De Uitlegger is er de dienst "Waters en Bossen" die instaat voor het - 103 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 103

onderhoud. Aandachtige bezoekers van De Uitlegger zullen al wel gemerkt hebben dat er verschillende bospercelen onder handen genomen werden. Er werden bomen geveld en nieuwe aanplantingen werden uitgevoerd. In verschillende andere percelen werden talrijke bomen "geschalmd" en zijn bosbeheerwerken gepland. In verband met het hoe en het waarom zijn we ons licht gaan opsteken bij de dienst Waters en Bossen en bekwamen we van de heer Dirk Leyssens, groentechnicus-boswachter e n eveneens l i d van onze Heemkring, h e t hiernavolgende artikeltje dat U een inzicht moet geven in de werking van deze diensten.

Samen met de heer Wynant van Monumenten en Landschappen brachten we een bezoek aan de verschillende percelen waar reeds werken werden uitgevoerd. We kregen er uitleg over de verschillende werkzaamheden en plannen.

Wanneer U als bezoeker de behandelde percelen ziet dan is het duidelijk dat de resultaten de eerstvolgende jaren nog niet te zien zullen zijn. Kleine boompjes moeten er opgroeien tot een nieuw bos en een metershoge afsluiting moet het jonge groen beschermen tegen het wild dat nog veelvuldig aanwezig is. Van de oude masten bleven er weinig over, zodat de eerste indruk ontgoochelend is.

Het is zoals bij vele privĂŠ-verkavelingen waarbij alle bomen worden gerooid om plaats te maken voor een mooie nieuwe villa en waar nieuwe aanplantingen jaren nodig hebben om groot te worden.

Staatsbos - de Uitlegger.

Het staatsbos de Uitlegger vormt het noordelijke gedeelte van het geklasseerde landschap "de Oude Gracht". De oppervlakte bedraagt 90 ha. Het is gelegen op grondgebied van de gemeenten Kapellen en Brasschaat.

Het werd in 1983 aangekocht door het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap van de N.V. De Ramen en de familie Hens. Deze kochten het op hun beurt van de erfgenamen Bunge.

Het dagelijks beheer gebeurt door de dienst "Waters en Bossen" van de administratie voor natuurbehoud en ontwikkeling.

De dienst Waters en Bossen heeft reeds een lange bestaansperiode achter zich (150 jaar). Ze is steeds belast geweest met het beheer en de bewaking van staats- en andere openbare bossen, alsook staatsnatuurreservaten. Ook de controle op de jacht, visserij, vogelbescherming horen tot het takenpakket van deze dienst.

Sinds de invoering van het nieuwe bosdekreet (1990) voert de dienst ook de controle uit op het privĂŠ-bosbeheer. Enkele voorbeelden van bekende beheerde terreinen zijn de Kalmthoutse heide, De Inslag te Brasschaat, ZoniĂŤenwoud te Brussel, ... .

Het domein de Uitlegger bestaat niet volledig uit bos. 31% bestaat uit weiden, tuin, wegen, spoorweg. Het eigenlijke bos bestaat voor 40 % uit naaldbomen, voor 8 % uit loofbomen en voor 21 % uit gemengd loof- en naaldbos. De bodem bestaat voornamelijk uit zand in verschillende gradaties. Hierop groeit van nature een streekeigen bos. Op de drogere gedeelten bestaat dit bos uit zomereik en berk met begeleidende struiksoorten zoals lijsterbes, vuilboom, ... .

Dit oorspronkelijke bos treffen we in de Uitlegger nog maar weinig aan. Het werd vervangen door naaldbomen (vnl. de gewone den).

-104Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 104

Hoe ontstonden deze bossen?

In het verleden waren grote gedeelten van de Kempen bedekt met eik- en berkenbos. Toen de mens de landbouw begon te bedrijven had hij grond nodig. Hiervoor diende hij bossen te kappen. Hij verbrandde het hout. De houtasse leverde een weinig bemesting op voor de landbouwteelten. Na een paar jaar waren deze gronden echter uitgeput en diende opnieuw bos gekapt te worden om teeltgronden te verwerven. Hieraan kwam pas een einde door de bemesting met organische mest en de toepassing van het kunstmest. Alzo veranderde het uitzicht van de Kempen. Op de verlaten landbouwgronden vestigde zich de struikheide. Deze werd door vee (vnl. schapen) begraasd.

Toen in de achttiende eeuw de mijnbouw erg opkwam zocht men naar stuthout om gangen te steunen. Dit moest mooi recht, sterk en cylindervormig zijn. Deze eigenschappen vond men in de gewone den. Vanaf dan werd hij dan ook massaal aangeplant. Op de schrale droge gronden kan hij met zijn penwortel het water ophalen.

Zo werden duizenden hectaren aangeplant en veranderde het landschap van de Kempen tot zoals het er nu nog grotendeels uitziet.

De oudste dennen in de Oude Gracht werden omstreeks 1870-1880 aangeplant. Aanvankelijk werden, omwille van het economisch aspekt, deze monoculturen op 50 tot 60-jarige leeftijd kaal gehakt en opnieuw beplant. Het mijnhout mocht immers niet te zwaar zijn. Dit gebruik heeft heden geen betekenis meer. Het hout van de grove den in de Uitlegger wordt na opmeting en inhoudsberekening verkocht bij opbod op een openbare verkoop. De verkoop van het hout gebeurt op stam, dat wil zeggen dat de koper instaat voor vellen, ruimen en afvoeren van het hout. Het zware hout wordt verzaagd tot prima timmerhout, pallethout. Lichtere bomen, alsook uiteinden, worden verwerkt tot vezel- en papierhout.

Voor de vorige eigenaars van het domein stond het jachtbedrijf op de eerste plaats.

Bosexploitatie werd als storend voor uitgezet wild beschouwd. Praktisch alleen dode bomen werden geveld.

Het beheer.

De aanleg van een bos gebeurt op een andere wijze dan deze van een park. Waar bij parkaanleg zeer wijde plantverbanden worden gebruikt, maakt men in de bosbouw gebruik van zeer dichte plantverbanden (1,5 x 1,5m of 2 x 2m).

Door het kort bij elkaar planten komen de jonge bomen al vlug in concurrentie met elkaar.

Hierdoor gaan de bomen sneller naar het licht groeien en worden mooie rechte stammen verkregen.

Na de aanleg van een perceel bos gebeurt de eerste dunning na ongeveer 20 jaar wanneer de kruinen van de bomen het bos gesloten hebben. Afgestorven bomen, kwijnende of aangetaste bomen, gedomineerde bomen worden weggenomen.

Deze dunningen gebeuren in naaldhoutbestanden om de drie jaar. Als deze bossen zeer oud en/of ijl worden gebeuren deze interventies om de zes jaar. A l deze ingrepen, planting, dunning, verzorging zijn opgenomen in de bedrijfsregeling. Dit plan wordt opgemaakt voor een periode van twintig jaar. Na het verstrijken van deze termijn wordt deze verlengd en/of bijgestuurd.

De bedrijfsregeling wordt opgesteld door de houtvester; dit is een bosbouwkundig ingenieur - 105 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 105

die belast is met het beheer van de staatsbossen- en reservaten. De praktische uitvoering op het terrein van al deze beheermaatregelen gebeurt door de boswachter en zijn bosarbeiders.

Sinds de aankoop in 1983 wordt nu de derde dunning uitgevoerd. In de Uitlegger staan zeer mooie bomen, doch door het uitblijven van regelmatige dunningen zijn deze zeer lang maar hebben niet voldoende kroonontwikkeling.

Oude bestanden worden nu bij deze dunning zeer sterk gedund. De resterende elitebomen blijven nog tientallen jaren op stam en worden ondergeplant met diverse jonge bomen (zomereik, beuk, lork, lijsterbes, spork, kastanje, linde). De beplantingen dienen ingerasterd te worden tegen erge wildschade door ree en konijn.

In vele parkdomeinen in de Kempen werden de uiterst fraaie rhododendronstruiken geplant.

Deze van oorsprong Aziatische struiken werden om esthetische redenen geplant. De struik siert fraai met purpere bloemen in mei en juni.

Zijn takken zijn bezet met grote, uiterst taaie en leerachtige bladeren die weinig of geen licht doorlaten en uiterst moeilijk verteren. Ook zijn groot uitstoelend vermogen draagt hiertoe bij.

Alzo heeft de plant zich massaal verspreid over gans de Oude Gracht. Hij belet hierdoor de natuurlijke soorten te kiemen en verarmt als dusdanig de soorten rijkdom in zowel fauna als flora.

De bedrijfregeling voorziet dan ook in het terugdringen van deze struiken in de bosbestanden en het behoud van deze langsheen de wandelwegen om esthetische redenen.

Alzo zal in de toekomst een meer dynamisch, natuurlijk en gevarieerd bos ontstaan dat gekenmerkt wordt door een grote soortenrijkdom en leeftijdsverschil.

Wellicht kan dit de aanzet zijn tot overname van deze ecologisch verantwoorde beheermaatregelen in het domein "de Oude Gracht" waar zeer vele bomen wegkwijnen en afsterven bij gebrek aan een samenhangend en adequaat beheer.

Leyssens Dirk Groentechnicus-boswachter

- 106 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 106

DOPEN MONUMENTENDAG

* z* *

* *

*

A(r)tii, qYs-

Militaire domeinen in Kapellen

*

Zondag 12 september 1993

DOPEN MONUMENTENDAG

"Grote massa bekijkt militaire infrastructuur in Kapellen" uit Gazet Van Antwerpen van woensdag 15 september 1993 Volgend jaar verlaten alle militairen, gekazerneerd i n d e Hoogboomse kazerne Commandant Bauwin, hun standplaats.

Door de herstructurering van het leger wordt de Kapelse kazerne medio '94 gesloten. Ook het Fort van Kapellen, waar de militairen van de kazerne Bauwin geregeld oefenen, en waar het ministerie van Lándsverdediging dertig opslagruimten heeft, zal e r dan verlaten bijliggen.

"Daarom was het een unieke gelegenheid om, ter gelegenheid van de vijfde Open Monumentendag, de poorten van de Kapelse militaire gebouwen eens open te zetten", zegt cultuurschepen Roger Verbiest. "Na de tuinen, oude gebouwen en architecturale projecten, die de vorige jaren onder de aandacht werden gebracht, geven we vandaag de bevolking de kans een blik te werpen achter de poorten van de kazerne en het Fort, zoals die nu nog door de militairen gebruikt worden".

Het militaire treintje tufte tussen het Fort van Kapellen en het Kamp van Brasschaat. Een Zondagochtend 9 uur opende unieke attractie, die de Open Monumentendag een speciaal cachet gaf.

DFoto: Koen Fasseur de militaire klaroenblazer met dienst de Monumentendag. Meteen zwaaiden de poorten van de militaire domeinen open. Voor schermen en onder vuur nemen week had een compagnie soldaéén keer was een identiteitscon- van de spoorweglijn Antwerpenten gewerkt om het traject tussen trole aan de ingang overbodig, en Kapellen en Brasschaat berijdRoosendaal. O m geschut e n mocht iedereen die dat wenste baar te maken. De rijtuigjes zamanschappen vlug ter plaatse te binnenstappen. Meer dan 5.000 ten elke rit proppensvol, en wie brengen, w e r d e e n militaire geen plaatsje vond kon alleen bezoekers verschenen op de afspoorweg aangelegd tot in het spraak. Een aantal dat niemand Kamp van Brasschaat. De kazer- maar hopen dat er nog eens een ne Bauwin werd in 1924 inge- gelegenheid komt om de rit, die had durven verhopen. Sommiplant in Hoogboom om de spoor- dwars door het natuurdomein De gen wilden een stuk militaire Uitlegger loopt, te kunnen aflegarchitectuur bewonderen, ande- wegtroepen onder te brengen. gen. ren kwamen ter plaatse nostalgi- Een speciale spoorweglijn, die De ganse dag kon je kuieren aansloot op het gewone spoornet sche herinneringen ophalen, en ter hoogte van het Kapelse sta- tussen de militaire gebouwen en wezen aan moeder de vrouw en tion, zorgde voor het vlugge ver- tentoonstellingen bezoeken met de rest van de kroost fier de plek overzichtsfoto's en maquettes. In aan waar zij hun legerdienst vol- voer van troepen en materieel de veldkeuken werden spek met vanuit kazerne en Fort. bracht had. eieren en bonensoep geserveerd, Zondag tufte h e t militaire Het Fort van Kapellen werd terwijl een mini-tentoonstelling treintje nog eens over de oude gebouwd op het einde van de van rollend materieel eveneens militaire spoorlijn. Een ganse vorige eeuw en bewapend i n de nodige aandacht kreeg.

1900. Hoofddoel was het be-

- 107 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 107

Fotografiemuseum Antwerpen Zondag 19 september 1993 Van "gaatjescamera" tot de meest moderne en automatische camera. Onze sympathieke gids gaf ons een bijzonder geslaagd overzicht van de evolutie in de wereld van de fotografie met als klapstuk een foto van de groep. De groepsfoto werd genomen met een primitieve gaatjescamera uit grootvaders tijd. Het resultaat kan maar goed zijn na 60 seconden stilzitten, dit was de belichtingstijd die nodig was om HOBONA goed op papier te krijgen. Het ontwikkelen van de foto, met daarbij enige toelichtingen in de "donkerkamer"-geheimen, was voor velen een interessante belevenis.

Het resultaat - de hierbij afgedrukte foto - werd in twee stappen bereikt. Eerst een negatieffoto die dan nadien gebruikt werd om, via kontactdruk en opnieuw belichten, het eindresultaat te bereiken.

- 108 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 108

Pronkstuk van het museum is dit Keizerspanorama uit 1905. Binnenin kunnen de stereodia's langs de 25 zitjes worden gedraaid.

Fotograferen was een luxe in die tijd en vooral een omslachtige bezigheid. Voor een vakantiekiekje waren er iets handiger toestellen dan deze Engel Feitknecht-camera uit 1898.

- 109 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 109

"Aktiviteiten 1993 - 1994

Za 9 oktober 1993 T e e r f e e s t - uitstap naar Delft Zo 10 oktober 1993 W a n d e l i n g in "Oude Gracht" - om 14 uur aan kerkplein van Hoogboom Za 16 oktober 1993 V o o r s t e l l i n g vijfde boek "Van Kasteel naar Kasteel" - van 16.00 uur tot 20.00 uur De Platanen - Tentoonstelling en afhalen Kastelenalbum Zo 17 oktober 1993

"Aperitiefconcert" om 10.30 uur - van 10.00 uur tot 18.00 uur Tentoonstelling en afhalen Kastelenalbum

Vr 12 november 1993

"Griekse avond" in zaal Onze Kring te Kapellen - 20 uur - diareeks - 22 uur - Groep "Bel Greco"

Za 4 december 1993

21 ste Sint-Niklaasstoet doorheen Hoogboom i.s.m. alle Hoogboomse verenigingen

Za 18 december 1993

Kerstmarkt Brasschaat-Driehoek - van 10 tot 22.30 uur Verkoop van kaarsen en het boek "Van Kasteel naar Kasteel"

Zo 19 december 1993 K e r s t m a r k t Brasschaat-Driehoek - van 10 tot 19 uur - id Za 8 januari 1994 K e r s b o o m v e r b r a n d i n g t e Kapellen Op het marktplein verkopen we "GlĂźhwein" Za 5 februari 1994 W o r s t e n b r o o d en algemene vergadering - Den Haasdam om 20 uur Za 12 maart 1994 B e z o e k aan KVO te Antwerpen Zo 17 april 1994 W a n d e l e n in Leuven Zo 5 juni 1994 L e n t e w a n d e l i n g in "Oude Gracht" - 110 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 110

1

1

0

1

1

(

)

N

I

A

.

3

•�S' v k S � Y R � � � ` � " . D.k

�.

1

�:tiixL�.�!.:.w�:�....E:c.�:.�•.R�:;::i.

nodigt U uit op een onvergetelijke

G'KS AVON 12 november 1993 om 20 uur

D e n H a a s d a m , Hoogboomsteenweg 227, Kapellen-Hoogboorn

programma :

Dia-montage over Griekenland (van 20.00 u. tot 21.30 u.) d o o r H a r r y D e S i t t e r

Optreden van de beroemde groep: " B E L G R E C O " ( v a n 22.00 u. tot 01.00 u.)

Griekse schotel Een schotel typische griekse gerechten voor elke deelnemer

Gelet op de beperkingen van de zaal Den Haasdam is vooraf inschrijven noodzakelijk!

Dit ken geschieden door storting op de bankrekening van Hobonia voor 1 november of via een van de bestuursleden : Raymond Roelanda, Vinuaeldcer 24-KepeAer, 664.18.88 Paul Arren. Bradebeen B41IWuusiwezd 663.13.31 Harry De Sitxer. Vlnuaekker 6WCepenan 6 6 4 . 6 0 . 3 3

Banice an;nç▶neoriLA: 2 2 0 -0375733 -88

Deelname in de onkosten : 200 fr. p/p - 111 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 111

�� n� «VANKASTEEL NAAR KASTEEL» deel 5 Uitgave : Kulturele Heemkring «HOBONIA»

- 112 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 112

DE AUTEUR Voor Paul Arren (" Boom 8 mei 1941), aktief bestuurslid van de Kulturele Heemkring "Hobonia" te Kapellen-Hoogboom, w e r d i n d e geschreven p e r s e e n nieuw woord bedacht : kasteel-o-loog. Deze term slaat op zijn passionele hobby waaraan hij - reeds gedurende meer dan een kwart-eeuw - al zijn vrije ogenblikken spendeert.

Deze, niet alledaagse, belangstelling ontstond tijdens een bezoek aan het kasteeldomein van Belosil, het stamslot van de prinselijke familie d e Ligne. Gaandeweg werden alle toegankelijke kastelen o p Belgisch grondgebied opgezocht; intussen werd elke informatie, met betrekking tot de kastelen in het hele land, verzameld en in een systematisch gerangschikt archief opgeborgen.

In het "Kastelenjaar" (1972) begon hij artikels te schrijven over kastelen, die in dat jaar uitzonderlijk voor het publiek werden opengesteld. Sindsdien beschreef hij, ononderbroken, maandelijks een kasteel en deze artikels verschenen eerst in een personeelstijdschrift, maar werden later eveneens gepubliceerd in talrijke - vooral heemkundige - werken.

In 1985 verscheen het eerste deel in de reeks "Van Kasteel naar Kasteel" en thans wordt het vijfde deel aangekondigd. Een lustrumuitgave I In zijn werken besteedt de auteur vooral aandacht aan de opeenvolgende eigenaars die elk behandeld kasteel heeft gekend. Legendes - aan sommige kastelen verbonden - evenals talrijke wetenswaardigheden en anekdotes op toeristisch en geschiedkundig vlak, maken dat de boeken voor iedereen interessant zijn. Dat de werken daarbij nog in een vlot leesbare taal werden geschreven i s lekker meegenomen.

Kostprijs * Na 30 juni 1993 : - 1.650 F (100 F verzendingskosten inbegrepen) - FI. 92 (Fl. 6 verzendingskosten inbegrepen)

Hoe bestellen Door storting of overschrijving van het overeenstemmend bedrag op rekening nr.

0 0 1 - 1 7 6 7 8 4 0 - 9 1 t.n.v. HOBONIA - Bredabaan 849 - 2990 WUUSTWEZEL (Voor Nederland : Giro rek. nr. 6281817 t.n.v. PAUL ARREN) Ofwel : b i j de auteur, Paul Arren, Bredabaan 849 - B-2990 Wuustwezel - Tel. 03/663.13.31 Ofwel : b i j de uitgever, Hobonia, p/a Raymond Roelands (voorzitter) Vinusakker 24 - B-2950 Kapellen - Tel. 03/664.18.88

- 113 Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 113

IN NOVEMBER 1993 VERSCHIJNT EEN PRACHTIG EN UNIEK KIJKBOEK M E T VELE FOTO'S E N PRENTKAARTEN U I T H E T VERLEDEN E N H E D E N VA N ONZE GEMEENTE.

Een andere kijk op KAPELLEN Samengesteld en uitgegeven door: „Hoghescote" Kulturele Kring Kapellen ter gelegenheid van haar 25-jarig bestaan.

r-8258 - Cappeitea: Aniwerpschén steeinueg. — Chauss _._{1��5p, phot., CappelteA ,;•

De toen nog rustige Antwerpschen Steenweg

Wie nadere inlichtingen

(Tel. 664.57.22) of

wenst, kan deze

bij het sekretariaat

bekomen

van de Kulturele Kring,

bij de uitgever,

Kon. Albertlei 106

bij Roger Balbaert,

te Kapellen

Parkweg 2 te Kapellen

(Tel. 664.58.27) - 114 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 114

Wie intekent vóór 25 oktober 1993, is zeker van zijn boek tegen de voorintekenprijs en wordt met naam in het kijkboek vermeld. * Technische gegevens: Aantal bladzijden: 96 I l l u s t r a t i e s : ca. 200 Formaat: 22 x 32 cm.

P a p i e r : wit maco mat Twee uitvoeringen, papiersoort en inhoud dezelfde: • gewone uitgave: prachtig ingebonden en voorzien van een stevig geplastificeerde kaft; • luxe uitgave: prachtig ingebonden e n voorzien van e e n kunstlederen band met goudstempel en stofwikkel.

De exemplaren van de luxe-uitgave zijn genummerd en hun oplage is beperkt. Enkel bij voorintekening te verkrijgen. * Prijs: • gewone uitgave: 850 fr. bij voorintekening, daarna 950 fr.

• luxe-uitgave: 1.200 fr.

Intekening: Onderstaande strook, i n drukletters invullen e n opsturen naar: Uitgeverij „Het Streekboek", Vrasenestraat 22, 9100 Nieuwkerken-Waas en meteen, met bijgaand formulier, het juiste bedrag storten of overschrijven op rekening nr. 293-0563408-87 van vermelde uitgeverij.

Telefonische inlichtingen bij de uitgeverij op nr. 03/777.75.58.

INTEKENSTROOK: voor het kijkboek „Een andere kijk op KAPELLEN".

Naam

V

o

Straat Postnr.

o

r

n

n

a

r

Woonplaats

a

m

. t

e

b u s l

.

tekent hiermee in op: g e w o n e ex. aan 8 5 0 fr.:

f

r

.

luxe-exempl. aan 1 . 2 0 0 fr.:

f

r

.

Totaal :

I

r

.

en betaalt meteen zoals hierboven vermeld.

Datum:

H

a

n

d

t

e

k

e

n

i

n

g

:

Verantw. uitg.: Guido Smet, Meesterstraat 45, 9100 Nieuwkerken-Waas

- 115 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 115

A N T I Q U A R I A AT B O E K H A N D E L U I T G E V E R I J " Q U A PAT E T O R B I S " IMPORT

(

Z

o

wijd de Wereld reikt")

E

HERALDISCH ATELIER

X

P

O

R

T

Gespecialiseerd in genealogische, heraldische en geschiedkundige werken I n onze boekenbrochure v a n 100 pag. v i n d t u onder andere boeken op h e t gebied van: G e n e a l o g i e / Familiegeschiedenis

Heraldiek / Wapenkunde T o p o g r a f i e / Streekgeschiedenis A l g e m e n e G e s c h i e d e n i s van Nederland en Vlaanderen

Militaria en Scheepvaart E n c y c l o p e d i ë n (minder dan de halve nieuwprijs)

Stad en Landkaarten Geïnteresseerd in uw Stamboom?

In onze genealogische brochure van 90 pag. vindt u een groot aantal familiegeschiedenissen, genealogieën, fragmentgenealogieën, kwartierstaten, stamreeksen en allerhande gegevens van Nederlandse en Belgische families.

Het handgeschilderd Familiewapen.

Een sieraad aan de wand en een verrijking van uw interieur!!

Zend ons de afbeelding van uw wapen of maximale gegevens omtrent de verblijfplaatsen van uw voorgeslacht en wij helpen u het te vinden.

U kunt beide brochures bestellen, voor Bfr. 100,- of Hfl. 5,Dit bedrag dient u in gesloten enveloppe in contanten aan ons toe te zenden.

Beslist géén cheques <;

"'

O

p dit gebied het enige en meest gespecialiseerde ANTIQUARIAAT in Nederland

L . L o u t e r Postbus 253 - 5110 AG Baarle Nassau (Nederland) t T e l e f o o n vanuit Nederland : 093214659705 F a x : 093214659762 � � T e l e f o o n vanuit België : 014-659705 F a x : 014-659762

-116 -

Hobonia - 22ste jaargang - nr. 3 - juli 1993 - p. 116