Bruggeske 1996-4-decemberWeb

Hugheseote Heemkundige Kring Kapellen

Driemaandelijkse uitgave van de Heenzkundige Kring van Kapellen "Hogheseote"vzov.

ff r t 6r uggeske rr d riem aan d elijks t ijd sch rif t van d e H eem krin g " Hoghescote " t e Kapellen.

Verantwoordelijke uitgever: Balbaert Roger, Parkweg 2 - 2950 Kapellen - tel: (03) 66457,22_

2 8 e jaarg an g - n u m m er 4

1

d ecem b er 1996.

In dit nummer...

- Bladwijzer.

9 2 - Het bestuur 'Hoghescoter en de redactie aan het woord.

9 3 - 96 - Jaaiprogramma.

9 7 - Onze j a a r l -i j Staf Bogaerts.

1 0 0 - 102 activiteiten in Putte tijdens de k- Industriele se 1 1 0 3 - 110 H19de o g eeuw h e (deel 1). leren kennen (deel 2) 1 1 1 - 120 s- Onze c o tvoorouders e ' - Ino'oka_ 1 2 1 - 122 r e i s .

1 2 3 - 128 9- De rnolen van Kapellen centrum.

1 2 9 - 130 8- Villa Van Dijck.

9- Bijlage: "Metamorfos e " 100 jaar Sint - Maria burg.

1 3 1 - 132 9- Kruiswoordraadsel.

Ver z ameling van dok ument at ie v oor het ar c hief van de heemk r ing Hoghes c ote!!!

Alle c lok umentatie over Kapellen is welk om!

Wij denk en aan foto's, doods pr entjes , doods briev en, pos tk aar ten, k r antenk nips els ,oude menuk aar ten, geboor tek aar tjes , oude tr ouwboek jes , oude notar is ak ten,huwelijk s aank onc ligingen, oude r ek eningen v an Kapels e fi rma's enz, enz... g e e f ons een s eintje en we k omen even langs .

6 k unnen wij ons ar c hief over Kapellen v er der uitbr eiden. i j v o o r b a a t h a28 - december 1996 - nr 4 Bruggeske jg r t e l i 111 !!• , n li. i fi r

92

H et bestuur 1 Hoghescote en de r edactie aan het woord. . .

Zoektocht van ' Hoghescote Onze vrienden Jack Vanummissen en Jef Herman, bestuursleden v an d e Culturele Kring Hoghescote hadden een zoektocht i n e lk a a r ges tok en doorheen het c entrum v an Kapellen. Op zaterdag 31 augustus trokken vele zoekende en rondneuzende personen doorheen de voornaamste straten van onze gemeente. De weds trijd werd gewonnen door Armand Peeters, geboren Kapellenaar. Ook de andere deelnemers konden kiezen uit een prachtige prijzentafel.

Eén van de gestelde vragen had betrekking op een woning op de Antwerpsesteenweg.

Aan de deelnemers werd gevraagd hoeveel werktuigen er afgebeeld waren in de voorgevel v an voornoemd huis . Gez ien e r heel w at vragen waren en omdat e r ook v erschillende antwoorden ingevuld werden geven w ij hierna een afbeelding van voornoemde gevel. Alle lezers kunnen nu z elf beginnen tellen.

•••••

93

'

?? i , 1• M f.

-

t

•

••••• ....

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

OVER HET L E DE NB L A D ' T BRUGGESKE. Telkens u het ledenblad " 't Bruggeske " ontvangt zult u een code terugvinden voor of bij uw naam op de adreslabel. Dit c ijf er stemt overeen me t de code van het bestuurslid welk e v erant woordelijk is voor het thuisbezorgen v a n uw ledenblad.

- Erevoorzitter: Jacky Lcnaerts, Hoevensebaan, 57, code 9.

- Voorzitter: Roger Balbaert, Parkweg 2, tel 664.57.22, code 2.

- Ondervoorzitter en feestbestuurder: Jack Vanummissen, Dorsviegellaan,2, tel 605.31.38, code 3.

- Secretaris: Gusta van Linden, Parkweg 2, tel 664.57.22. code 8.

- Schatbewaarder: Chris Alen, Peedreef, 52, tel 664.05.01, code 4.

- Lokaalverantwoordelijke: Paul Van Bockel, Zilverbostaan, 62, tel 664.68.00, code 6.

- Verant woordelijk e ledenblad: Marc el Dondelinger, Eikvarenlaan 19, tel 605.50.86, code 7.

- Afgevaardigde Cultuurraad en Verbond Heemkunde: Jef Herman, Sparrenlaan, 19, tel 664.57_25, code 5.

- Bestuurslid: Rudi van Erck, Bev rijdings lei, 24, tel 664.17.55, code 10.

Alle voornoemde bestuursleden wonen te 2950 Kapellen Let wel: I ndien u code 1 t erugv indt op u w adreslabel betekent dit dat u w ledenblad per post wordt toegestuurd. Om ons ledenbestand actueel te houden en om u te verzekeren dat u alt ijd alle inf ormat ie en documentatie opgestuurd wordt, vragen wij u om elke wijz iging in uw adres te melden aan de secretaris.

Rechtzettin o f een v e r d u id e li kIninons nummer 3 van " 't Bruggeske " van 1 augustus 1996 werd een l e artik el geplaatst in verband met genealogie met als titel " Onze vooruders leren kennen " en tevens een In memoriam Jeanne Veraart ". Enk ele van onze leden maakten de opmerk ing dat de 'stamboom' bij het voornoemde " In memoriam " en wat e r geschreven werd in verband met een kwartierstaat in het artik el ov er " Onze voorouders leren kennen " elkaar toch wel tegensprak! Deze opmerkzame leden (ervaren genealogen?) hebben het uiteraard bij het rechte eind h e t gaat hier in beide gevallen wel degelijk over een " kwartierstaat ".

Oprechte dank aan deze opmerkzame lezers en onze verontschuldigingen aan de ' kandidaat-genealogen' onder onze leden.

De redactie.

- - GEZOCHT - GEZOCHT - GEZOCHT - GEZOCHT - GEZOCHT - Personen m J vr die goed met de pen kunnen omspringen en alzo vehalen, anecdotes, wetenswaardigheden enz over het Kapellen (Cappellen) van vroeger, v lot, lees- en genietbaar op papier willen zetten om. t e kunnen plaatsen in ons ledenblad " 't Bruggeske ".

Voorwaarden: - Een deel van "uw tijd" v r ijw illig besteden om aan het hiervoor genoemde te kunnen voldoen.

- Uren te regelen naar goeddunken. - Vergoedingen: geen of 00,00 BE - Waardering: het ganse bestuur van 'Hoghescote' zal trachten u de hemel in te prijzen.

Contactadres bij mogelijk e belangstelling: Parkweg 2, 2950 Kapellen of via tel: 664.57.22 en u spreekt met de voorzitter van 'Hoghescote' hims elf zijnde Balbaert Roger. Doen !

F 04567- Niet betaalde advertentie

t Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4

94

Cultuurraad Kapellen.

De Culturele Kr ing van Kapellen is vertegenwoordigd in de Algemene Vergadering en in het Dagelijks Bestuur van de Cultuurraad van Kapellen.

Tijdens het jaar 1996 werd door de afgevaardigde van Hoghescote, welke tevens secretaris is v a n d e Cultuur r aad, a c t ie f deelgenomen a a n d e v olgende ac tiv iteiten v a n d e Cultuurraad: 1. De toeristische beurs van de Voorkempen.

2. De culturele uitwisseling Kapellen niet Kapelle Nederland, 3. D e l l juli-v iering binnen het kader van Vlaanderen 2002.

4. De Open Monumentendag.

5. Het concert door het Zeeuws Vocaal Ensemble.

De Culturele Kr ing Hoghescote voelt zich echter ook verantwoordelijk voor het cultureel erfgoed van onze gemeente.

Via de Cultuur r aad w er d b i j h e t schepencollege aangedr ongen o m enkele zaken zo vlug mogelijk in orde te brengen: 1. H e t k r uis beeld i n d e O u d e Kerkstraat. D it oude grafmonument uit de 18de eeuw w er d erns tig beschadigd door vandalen.

Hoghescote heeft gevraagd om het beeld deskundig te laten restaureren en te herschilderen.

Het grafmonument in de Oude Kerkstraat, waarvan het beeld vernield werd.

2. O p d e m u u r r ondom d e t u in van D e O u d e Pa s t o r ij s t a a t reeds ger uime t i j d e e n h a lf vernield b e e l voor d. Monumenten e n L a n d schappen N a v r leerde ons d a t d i t beeld geen a a ge n k e le ar tis tiek e w a a r d e heeft. b i Hoghescote h e e f t gevraagd om het beeld des k undig t e laten j dv e r w ei j Fietspaden e n iv andelr outes drad e r ei D gen t e n z eers te bij t o t d e k ennis n . e n van de streek I n Ka p e lle n w e r s t den v er s c hillende paden voorzien van borden met d e wegaanduidingen e n k onden d e toeris ten f o l ders k open n i e t routebeschrijvingen.

Gezien in de loop der jaren: - de gegevens van de folders in verband m e t d e toeristische informatie niet meer ju is t zijn of zeker niet meer actueel z ijn, - de practijk uitgewezen heeft dat bepaalde routes verbeterd zouden kunnen worden,

95

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

vb. langs rus tiger wegen o f via nieuw aangekochte groene zones, - verschillende panelen o f w e l beschadigd O p e l weggenomen werden, h e e l i Hoghescote hier op d e aandacht getrokken van d e bevoegde diens ten m e t h e t verzoek o m dringend e e n oplossing u i t te werken. Uiter aar d is Hoghescote o n m id d e ll om, ij bv. samen met onze vrienden v an Hobonia de nodige tekstwijzigingen te maken. k b e r e i d L1DGELDEN 1997 Onze schatbewaarder, Chris Alen is er, wonder boven wonder, ook dit jaar in geslaagd om de eindjes aan elkaar te knopen en te zorgen dat w ij niet in de rode cijfers komen.

Het bestuur v an Hoghescote heeft d a n o o k bes lis t o m h e t lidgeld v oor 1 9 9 7 t e behouden op 350 BF. Gezien w ij i n 1 9 9 7 grote kosten z ullen hebben v oor de uitbouw v an IN D O KA, h e t documentatiecentrum v oor Kapellen, doen w i j echter een dr ingend beroep o p onz e leden om, indien mogelijk , z o t a lr ijk mogelijk een v r ijw illige s tor ting t e doen v an minimum 7 0 0 B F e n alz o aan t e s luiten als er elid. I n bijlage s turen w i j U een stortingsformulier m e t h e t verzoek o m , z o mogelijk v oor 3 1 ja n u a r i 1 9 9 7 u w lidmaatschap te herbevestigen.

Het bestuur van Hoghescote dankt U nu reeds bij voorbaat voor uw steun.

W e e k e n d i n I V I a l m e d y . In de v oors telling v an het jaarprograrnma v oor 1 9 9 7 kan u lezen dat wij een weekend plannen voor onze leden en hun familie.

Onze reisleider Jack Vanummissen is er in geslaagd om een prachtig hotel vast te leggen in Malmedy , n l: F ER ME LIBERT - BĂŠvercĂŠ, 2 8 - 4 9 6 0 Malmedy . W i j hebben een optie genomen op een aantal kamers. Ter informatie geven w ij u hierna de prijzen: standaard kamer kamer met kamer niet Prijs per dag en per persoon: Vol pension Half pension Kamer met ont bijt

warm en koud wat er

douche

bad

2295, -f r 1575, -f r 855, -f r

2495, -f r 1775, -f r 1055, -f r

2715, -f r 1995, -f r 1275, -f r

Het hotel " Ferme LIBERT " is gelegen aan de rand van het woud en voorzien van terras, bar en tuin. inlichtingen en inschrijvingen bij Jack Vanummissen, tel: 605.31.38. 't Brugges k e jg 28 - dec em ber 1996 - num m er 4

96

JAARPROGRAMMA 1997.

Voor 1997 stellen wij het volgende jaarprogamma voor. De meeste activiteiten werden reeds vastgelegd, voor enkele zijn wij nog in onderhandeling.

30 januari 1997: Geleid bezoek aan het R i j van de hoofdconservator. k -s Ba r c h i e f v a n Terug in Kapellen omstreeks i j A n t w e r p e n 22 uur. e n o-eDeelname din de onkosten: e r 60 BEF per persoon.

Max imaal toegelaten bezoekers: n k l e i d i n g 10 (tien).

-oI n s c h r im j 23 1997: Geleid bezoek aan het museum Mayer Van de Bergh te Antwerpen. vsefebruari tn oo p februari vm o o 1997: Cursus " Hoe kan ik mijn stamboom opstellen" met medewerking van specialisten van de Vhuunse Vereniging voor Familiekunde r1 h a uit Merksem Antwerpen. n9 d vu 1iumaart 1997: Jaarvergadering met feestmaal in de Salons van Den neburg. ar 21 1997: Een avondje met Lutgart Simoens in het Konink lijk Technisch ta maart e Atheneum in de Pastoor Vandenhoudtstraat te Kapellen. la e fin l 204011 od n apr il 1997: Week-end in Malmedy. oe 24 rk mei 1997: Geleid bezoek aan een moderne steenbakkerij (in werking) in Boom.

6e 29 6r juni 1997: Geleid bezoek met gids aan de Abdij van Hemiksem 4k 22 .v augustus 1997: Bezoek aan het heemkundig museum in Ossendrecht, gevolgd van een zomerdrink.

5a 7n 31 .K augustus 1997: 2de Zoektocht doorheen Kapellen.

2a 62september 1997: Jaarlijkse succesreis van Hoghescote. p .e oktober 1997: Geleid bezoek aan de Suikerfabriek (in werking) te Moerbeke. l l november 1997: Geleid bezoek aan Urania Sterrenwacht te Hove. e n december 1997: Retrospectieve tentoonstelling van de Kapelse kunstschilder w C Pastoor Vandenhoudt. ij e len n t Meer inlichtingen en bijkomende informatie volgen later. r u m 97 .

' t Bru ggeske i g 28 - dec ember 1996 - nummer 4.

ONZE JAARLIJKSE " HOGHESCOTE "-REIS. Het beloofde veel goeds; eerstens: de ex-Pienen - zowel van B.R.T.N. als van V.T .M. voorspeelden n ie t s ander s d a n p r a c h t ig z omerweer, tweedens : e e n g r o t e g r o e p uitgelezen en goedgeluimde "Hoghescoters", ten derde: een luxe-bus met alles d' erop en d'er aan, wat w il je nog meer.

Om 71130 s t ip t ( h e t k a n o o k iets la t e r geweest z ijn ) v ertrok k en w i j v anop h e t Kerkplein, r ic hting Ak en. Niettegenstaande men o p de autostrade, juis t v oor w i j e r zouden toek omen, een br ug had laten s pringen en w i j dus genoodzaakt war en een kleine uitwijk beweging te maken, verliep de heenreis voortreffelijk.

Bedoeling was o m 1 0 uur een rondv aart te mak en o p de Ruhrsee en d i t v anaf het vertrekpunt te Schwammenauel tot Ruhrberg en om daar ter plaatse het middagmaal te verorberen in Hotel Eifelkrone. H et liep wel heel even anders... wij kwamen te laat aan de aanlegsteiger zodat van onze boot enkel nog in de verte het achtersteven te zien was, daarenboven waren in de loop van de t ijd de hemelsluizen zodanig z uinig geweest dat het meer niet voldoende water bevatte om in Ruhrberg aan te meren.

De lage waterstand van de Ruhrsee. Bemerk wel de prachtige omgeving

Geen z or gen m a k e n ! G e e n p a n ie k ! W a t w i j z a g e n w a s h e t k oelbloedig organisatietalent v an voorzitter Roger. Eers t informeren o f en z o ja wanneer er een volgend s c hip v er tr ok . O m 1 1 u u r . D a n telefoneren naar h e t h o t e l o m h e n t e verwittigen dat w ij later zouden toekomen. Helaas, geen telefoon bij de aanlegsteiger noch in het daarbij horende cafetaria. Geen zorgen ! Roger z al wel enkele k ilometers verder gaan telefoneren. ' t Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

9

8

En ter wijl w ij rus tig aan ons koffie-tje/thee-tje slurpten tr ok een moedige voorzitter de bergen in. Resultaat: geen probleem, w i j varen op de Ruhrsee naar Ruhrberg, stappen daar niet uit en k omen met het schip terug naar Schammenauel. Vervolgens r ijden w ij met de bus naar ons hotel waar men ons - desnoods met muziek- zal ontvangen. Ziezo, alles opgelost.

De Hoghescoters aan de feestdis

En inderdaad, de bootreis was heerlijk rustig, het onthaal in Hotel Eifelk rone hartelijk , het eten zeer goed, het (extra te betalen) dessert werd smakelijk verorberd. Even zingen over de stille Kempen en iedereen vertrok gezwind naar Aken.

Aken: m o o i e hostessen, m o o i e gebouwen, s traatjes , steegjes, k er k en.. .en v oor al aangenaam wink elen. A l les w as e r o m d e geldbeugel open t e houden. Pr ac htige ambachtelijk gemaakte spulletjes, een toffe sfeer met straatmu-zikanten, veel volk, veel kraampjes, een goed pint bier (voor de liefhebbers), smakelijke eetmogelijkheden.

En clan de t ijd v oor de thuisreis. M o e gewandeld, geslenterd, gegeten lieten w ij ons door onze chauffeur naar huis voeren. H et was goed geweest.

Roger dankte in de bus z ijn medewerkers voor deze pik fi jne organisatie.. .en w ij.. .wij danken voorzitter Roger, Jef Herman (reporter van dienst).

D

99

• t Brugges k e jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

STAF BOGAERTS• In 1986, nu 10 jaar geleden, overfeed onze vriend Staf Bogaerts. U it " Ons Heetn " , het tijdschrift van het Verbond voor Heemkunde, jaargang 41, nr 4 ontlenen wij het hiernavolgend in memoriam Met Staf Bogaerts, die op 3 juni 1986 i n het S t , fozefziekenhuis te Kapellen overleed, is e e n mar k ante en ec hte v olk s fi guur heengegaan. o p 22 november 1903 werd h ij te Kapellen a l s Corneel Augus t Bogaerts geboren, ma a r iedereen noemde hem "de Sk it Buiten z i j n beroepsleven o n t p o p t e h i j - ". zich als een v e e l z i j d i g en zeer k r eatief man, w a n t h i j h a d een mooie s tem e n een vaardige pen. T a llo o s z ijn d e momenten dat h ij, a ls kerkzanger, z ijn medemensen b ij huwelijken en begrafenissen van op het dok s aal w i s t t e ontroeren.

Bovendien leidde hij vele jar en me t sukses h e t Ste.-Ceciliakoor. B u i t e n z a n g was z zal i j v oor al bekend blijv en als auteur v an sappige verhalen ov er " hoe het v r oeger n wasr ". D a t was de t ijd van v oor e n n a g de teerste wereldoorlog, toen i n Ka p e lle n o nog heel wat typische volks1 iguren w oone den. In die figuren deed Sk it' Bogaerts o p h aanschouwelijke wijz e h e t " dorp u i t de o oude prentkaarten " v oor jong e n oud b herleven. Reeds i n d e jaren 5 0 s c hreef b yhij geregeld i n h e t r egionaal weekblad h" De Polder " , m e t d e naamtek ening " Cor " o f " Cor Van den Hoek ", a l d u s e tverwijzend n a a r de plaats en lig g in g van zijn s geboortehuis . St a f Bo g a e r t s h a d Staf Bogaerts ook c belangs telling v o o r "Polderheem", het t i j d s c h r i f t v a n d e " Heemkundige h Kring v a n d e Antwerpse Polder " Vers c hillende k er en z o n d h i j bijdr agen i n v o o r r publicatie, uiter aar d verhalen over het verleden van i j Kapellen. v Toen in Kapellen de " Culturele Kr ing Hoghescote " werd opgericht, niet de heemkundig e gerichte uitgave " ' t Br u ggeske " , wer d h ij eenn vaste medewerker van die vereniging en haar tijdschrift. H i j verzorgde e r d e public .relations, onder hield contacten m e t de perswereld en was v oor al bedrijv ig als auteur, H o.a. ov er de geschiedenis v an de St.Sebastiaansgihle. i j De jongste jaren kreeg hij last niet z het i j uiteindelijk geheel onmogel gelatenheid berusting was gekomen, niet betrekking tot de ij n o g e nen . eenL niet e moed z e gedragen n beperking ke w en r die d . de ziekte D hem a toplegde.

Zijn levensjaren vs cilaatste e l h r i j v bracht e n hij door in huize "Zonnewende". Op 17 juni 1986 werd hij na St.-.1acobuskerk op het erepark van de begraafplaats te h ee m rin de parochiale w dezieledienst d Kapellen i j ruste in vrede. zs wt begraven. ae a H r , e d h o e w e s J. Gerits. lm o e i l i o ve j k r e rt o 100 't Bruggeske jg 28 - dec ember 1996 - n u m m e r 4 h e t m e e n

Dankbare her inner ing aan Emiel e n L e n a SANCT O RUM - BOGAERTS, Hilde BO G AERT S, z i j n k inder en;

DE HE E R

CORNEEL A U GU ST B O G A E R T S geboren t e K apellen o p 22 nov em ber 1903 en a l d a a r ov er leden i n h e t S int J oz et z iek enhuis op 3 j u n i 1986.

W eduwnaar van M ev r ouw

GERARDINA P I C A V E T Lid v an d e K r is t ene B ond v an gepens ioneer den; Oud B ur eaulid v. d. G em. Cult ur ele Raad K apellen; O ud-Z anger e n L e i d e r v an het St . Cec iliak oor ; O udst rijder e n K r ijgs gev angene v an d e O or log 1940 - 1945; O nderscheiden m et het Z ilv er en S int Rom bout s k oor van h e t A ar t s bis dom M ec helen e n het G ouden E r ek r uis Dioc es ane O r d e v a n V er di ens t e van het B is dom A nt wer pen; Voorzien v an het S ac r am ent d e r z iek enz alv ing.

Gie e n H e d w i g e B E DE E R S A NCT O RUM , Christ ine SANCT O RUM e n A lber t CEYSSENS, Joris e n M onique V A N LI ESHO UT - PEETERS, Annemieke V A N LI E S HO UT , z i j n k leink inder en; Ann, Merel, Sam, Laurens,

z

i

j

n

ac ht er k leink inder em

Z ijn Z us t er , B r oer , S c hoonz us t er s , S c hoonbr oer , Neven e n Nic ht en; De E . Z us t er s e n het per s oneel v a n h e t Rus t huis " Z onnewende" ; De f am ilies BO G AERT S e n PI CAVET ; danken U v a n har t e vomi d e vele blijk en v an deelnem ing,

...En luis t er nu, h o e a l l e dingen z ingen, en a l l e z ingend i n elk aar vervliet , de m ens en e n d e dingen, de v r eugde, het k waad e n het v er dr iet , lijk duiz end s c h o o n ak k oor den van e e n e n ' t z elf de l i e d !

0 z a l i g uur , waar op d e z iel, ger ijpt van z angen, z onder beeld o f woor den G ods w i l begr ijpt ! ( F .

T im m er m ans )

bet oond b i j h e t ov er lijden van d e dier bar e ov er ledene.

C. HA A S T , begr af enis s en K a p e l l e n 6 6 4 20 62 Drukkerij V an den B ogaer d Put t e-Kap. (?) 664 22 13

Bidprentje van Corneel August Bogaerts

Wij z Staf Bogaerts, een korte reeks kinderliedjes op te nemen welke door hem verzameld werd en ij gepubliceerd in de Culturele Kalender van december 1976. n e v e n 'k Heb van de nacht in d' hel gezeten Jan mijne man is a l t i de duvelen waren aan 't eten Al iIn j de week maar 's zondags niet n Lucifer zat in den hoek 'sd Zondags z i e kgaat hij pintjes drinken o 's Maandags ligt h Met een gaatje in zijn broek n 't Was geen groot, 't was geen klein En ij dan d a valt a r hij van den trap z 't Kon toch maar een gaatje zijn.

Met t e'n nagel in zijn gat. e s t i n k e a Hanske van Mechelen Ik n ging naar den bakker r Ik kocht daar een brood Dat schelmke, dat diefke c Ik kreeg er twee kaartjes Dat drinkt alle dagen zijn buikske zo vol h Een blauw en een rood Gelijk 'n suikeren bol. i Welk van die kaartjes zult gij kiezen e Dat blauw of dat rood ? v e Ons Lieve Vrouwke is zo schoon Hedde niet gezien n In den hemel, in den hemel N ' avez-vous pas vu g Ons Lieve Vrouwke is zo schoonces Is Mijn klein hondje is perdu a gaan lopen dans la rue In den hemel op haar troon a zijn staartje aan zijn ku.

Met n k i 101 ' t Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 j k e n e

Keerske in de lanteire

Hoe laat is 't ?

Zeven ure.

Is meneer pastoor niet thuis ? 'k Zou hem zo geire spreken Vanavond in zijn huis Ze zeggen dat ik ne voddeman ben Ze zeggen dat ik ne speleman ben.

Keerske in de lanteire Is meneer pastoor niet thuis ?

Wie zegt dat ?

De meid.

Waar is ze ?

In de keuken.

Wat doet ze ?

Ze breit.

Witte kousen, witte kousen Voor de kleine porseleine Voor de kleine Marie.

En w ijOp ten ezel, op 'n ezel En r i jwe r idOp j e 'n ezel zonder kop. d nen Ikkea en den dikke n samen koren pikken aGingen r 't Koren was niet r S i a Ikke en den dikke n ri j t Kropen samen in een mollepijp JSp o i b n t J o bVogeltje gij zijt gevangen In uw kotje zult gij hangen Gij blijft hier, gij b le t hier Lieve vogel, gij blijft hier.

Mulder, mulder, gij moet malen O f den duvel komt U halen Poqf Schiet , de mulder zijne kop maar af.

Pi Feepke,.feepke Borgerhout j; In den winter is het koud In de zomer is het warm Killen w' eens wedden Voor nen darm Witten w'eens wedden Voor een zwaat Dat mijn feepke 4 f en gaat.

Wat doede gijlie zo laat op straat ?

Kilemandee, dee, (lee Wij zijn de meisjes van 't kasteel Kilemandee, dee, (lee.

Rosse kater, springt in 't water Rosse kat, springt in 't nat.

Ballons dans l'air Sans bouger, sans rire Sur un pied, sur l'autre pied Dans une main, dans l'autre main Par devant, par derrière Par devant, par derrière En haut, en bas En haut, en bas Saluer, tour-re-nez.

't Bru ggeske jg 28 - dec ember 1996 - num m er 4

102

Industriele activiteiten in Putte tijdens de 19de eeuw Deel 1

Na het v e r d w opspuiten v an de vroegere polders van Zandv liet en Berendrecht werd een reusachtige ij petro-chemische industrie opgebouwd in de aldaar vrijgekomen ruimte. Verplaatsen wij ons nen even naar de 19de eeuw. I n 1852 bracht de schnjver Damien Steeckx een bezoek aan v a terug n onze d estreek. In z ipj o l d e van den steenweg naer Bergen op Zoom ligt het vlek Eerdbrandt, en n kp : r" Aen dw oeden r overkant hooger B e s op, c digt h bij de nederlandsche grenzen Putten, waer wij echter niet heen zullen gaen, e n omdat ik er rA i uj v si nU niets bijzonders weet van te zeggen. W ij keeren liever mixer naer Antwerpen terug g t r enuvolgen den steenweg. H ier hebben wij Cappellen. Wij zijn nu nog 2,5 m ijle n van de der provincie, e n 1, 5 m i j l ten noorden v an Eeckeren. Z d w hoofdplaets e ee inwooners irl j ,h e e ef nt eene 2 oppervlakte 5 0 5 v a n 1193 hectaren. Z i j bez it steenbakkerijen, eene brouwer p r o o O ijvrverkoopen. i d n Onder de voortbrengselen van den landbouw kan ik hier den tabak noemen ". ,e e c i nr e m e nn is onze bezoeker Steeckx wel in Putte geweest want de steenbakkerijen en de A eBlijkbaar biezen n t wmatten waren typische activiteiten van dit grensgehucht. Op basis van de koninklijke e besluiten m a r van 31 januar i 1824, 19 november 1849 en 17 januari 1863 voor de regeling van e n de gevaarlijke en h i n d e r l e k ei p W in de Kon. Elisabethlei te Antwerpen en het Rijksarchief in de Door Verstraetenplaats te itn j l m van " ' t Br u ggeske " brengen w ij U een eerste overzicht van k e b re d Ir ni dit j v nummer e n e 9 aAntwerpen. enkele steenbakkerijen w elk e i n P u t t e werk gelegenheid bezorgden a a n tientallen z i j n rls d w w j ve omensen. ni Vooraleer onze lezers een kleine toelichting hoe destijds de verwerking van k lei tot baksteen verliep. ie j d e z e g a a n zk in 5 fasen: P t as es verliep g urverwerking d e eDeze 1. flnu het a i msteken ni l van ei e de n klei.

2. de voorbereiding van de klei. b w ni e d r i j v e n vormen van de steen. n het ia3. id het drogen van de vormelingen. e jh4. e5. het bakken van de gedroogde steen. z:en h eo p r v e tH VAN DE KLEI. tni ET nDELVEN c i d a la e g m laDe kleilagen i r c incde Kempen hebben een dikte van enkele centimeters tot 8 ei 9 meter, zelden t i Putteebedroeg deze dikte ongeveer 70 centimeter). Ze bevinden zich onder 0,5 Ă 4 thmeer (in nieter dekzanden. le v n D e kleilagen z ijn lensvormig en sterk gevarieerd van samenstelling. tp a het een tijdelijke steenbakkerij betrof werd een kleiplaat gezocht, dic ht genoeg bij eaWanneer het op te s richten gebouw. Betr of het een meer permanente steenbakkerij, dan diende er nt gezochtnnaar een omv angrijk er kleireservaat. Ver moedelijk was d i t zeker h e t geval, ,e wanneer men dacht aan de bouw van een vaste oven. g w e Eerst werd de zandlaag v e r w lv Deze had een lang smal blad, met korte steel niet een lange kruk. T er w ijl men de i(bats). j ke kruk kon men de spade met een druk van de knie midden op de d e r dniet( beide t i f zhanden e t t evasthield, n ) . en kruk inede klei drijven. Zo werden schijven gestoken van 30 a 40 cm lang, 10 ei 12 cm breed H t dw en gebeurde vanaf oktober. k een l paar e i cms dikt Het e kleisteken k ei e n ij g e b e u nv ro d e ' t Bru ggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4. w103 e om t nr e e e

Waar in de winter onder vriesweer werd doorgewerkt, gebruikte men een hak (afpellen).

De afgestoken klei werd niet een kruiwagen Op hopen gegooid om te over-winteren, te laten blussen (met water overgieten), korten o f rotten. De k lei niet de spade door elkaar mengen heette bressen.

H ET VOORBEREIDEN VAN DE KLEI. In het voorjaar werden de kleibulten terug afgestoken, en werd er water toe-gevoegd en gekneed (niet de handen) o f getrapt (met de voeten) o f geslagen (met een stok) tot de k lei voldoende plastisch (nails) was om bewerkt te worden. Men kneedde zoveel klei als men in ĂŠĂŠn dag kon verwerken.

H ET VORMEN VAN DE STEEN. De steenmaker gooide de gepaste hoeveelheid k lei i n de v oor af bezande v or m op de vormtafel. De overtollige klei streek hij met een plaan (houten mes) los.

H ET DROGEN. Jonge arbeiders (bengels) namen de vormen en brachten deze naar de droog-plaats.

Putte noemde men deze droogplaatsen l o g i a n D a a r werd niet een korte slag de vorm geledigd. Ofivel werd de vloer bezand en dan werd de onbezande kant van de vormeling op de vloer geschud. Anders werd de bezande kant geschud en de steen met zand bestrooid. Na enkele uren werd de steen gerecht. Deze eerste droogplaats kon zowel een verhoogd pleintje zijn als de droogloods. Enk ele dagen later waren de groene stenen voldoende droog om naar de droogloodsen te voeren, waar ze graalsgewike werden gestapeld (gammen). H e t drogen duurde, afhankelijk van het weer, ongeveer een maaniL H ET BAKKEN. Na een vloer van oude stenen gelegd te hebben werden de stenen gestapeld met uitsparing van brandgangen waar in d e br ands tof gestapeld werd. O o k werden rook openin gen voorzien. Na het stapelen werd de klamp langs de buitenzijde bepleisterd niet klei. Men had klampen v an 6 ni. i n het vierkant en een hoogte van ea. 2,5 ni. D e veldovens werden gestookt met hout, later met steenkool, die doorheen de hele hoop verspreid werd. Met hout duurde het bakken circa. 15 dagen, met steenkool circa. 45 uur.

Bij de vaste steenbakkerij werd een vierkant gebouw opgetrokken, waarin de stenen werden gestouwd zoals in een vehloven. Bij de vroegste ovens was er geen dak.

De meeste ovens waren klampovens. Waar er in ons artik el sprake is van een permanente oven bedoelen w midden. i j e e Dnoor een vernuftig systeem van rookkanalen, toegangspoorten en klokken ging het H ovuur f fdemoven a rond ingekruid, ,n zn ood va ter te wijl n elders in de oven de steen verder droogde, bakte of afkoelde. a . a n Naar het d e e einde van de vorige eeuw begon de arbeid op de steen fabriek rond 12 jam-. De wet D van 1889 immers industriearbeid onder de 12 jaar. Een ander probleem vormden e n e verbood e z de werkdagen.

I n de zomer werd er 12.30 uur en in de winter 8 uur per dag gewerkt zw lange i j d in de tachtiger jaren.

I n 1886 verdienden volwassen arbeiders 600 ei 700 BF, aankomende e a jongens 500 BF, kinderen 200 B F per jaar. Rekening houdend niet de vele gepresteerde g e b a s arbeidsuren we zo tot een dagloon van 1,50 BF tot 1,75 BF. kc ki n re komen sk e t l e v o e r 104 "t Brugges n m i k e jgg 28 - dec ember 1996 - num m er 4. w e n ri d u i t e

De opkomst van de steenbakkerijen in Putte is te danken aan de heer Br ialmont welke vanaf 1859 begon met de aanleg van de versterkingen rondom de stad Antwerpen. Deze reusachtige werk en noodzaakten d e aanv oer v a n enor me hoeveelheden bakstenen.

Vermelden wij nog terloops dat de Putse bakstenen heel wat kleiner van formaat waren dan de de gewone Kempische of Boomse bakstenen.

STEENBAKKERIJ BEECKMAN DE WESTMEERBEECK Mevrouw weduwe Beeckman de Westmeerbeeck, grondeigenares woonde te Brussel. Z i n onze streek behartigen door de heer Mertens advocaat te Antwerpen. Als ihaar j l i zaken e t volmachtdrager schreef deze jur is t op 29 december 1853 een b r ie f naar de Bestendige Deputatie v an de Provincie Antwerpen met het verzoek o m dr ie steenovens te mogen oprichten op haar perceel nr 297, ter plaatse genaamd " de 5 ringen " , gelegen te Putte aan de Oude Galgenstraat De ovens welke mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck wilde oprichten waren zeker niet de eerste dergelijke vestigingen te Putte. Reeds i n de 18de eeuw werden op verschillende plaatsen veldoyens gebou'vtL Gezien de bouw van deze ovens toen niet onderworpen was aan enige vergunning is het niet zo eenvoudig om deze ovens nu nog te localiseren.

Keren w beschuldigd te worden dat deze oven enige hinder zou kunnen veroorzaken voor de buren ij vermeldde de advocaat in z ijn schrijven dat z n u perceel it j e r 297 ook eigenares was van de percelen 296, 298, 299, 300, 263, 356, 355, 354, 351, 364, n p d 352 r a alsmede c h t g van e e de f sdreef t e rwelke voornoemde percelen met de baan Antwerpenu go353, Bergen ( en n u n o g steeds verbindt). H a a r eigendommen war en n a O paZ oom s v erbond t onbewoond uit weilanden, akkers en dennebossen. h e en bestonden t a va o o r n o e m d De e r jaarlijk s e productie wer d geraamd op 3.000.000 bakstenen, doc h d i t aantal wer d afhankelijk gesteld van de omstandigheden. Wat met deze r omstandigheden ' bedoeld werd o is nergens terug te vinden. Misschien was onze mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck toen n reeds op de hoogte v an de plannen v an het minis terie o m enkele jar en later grootse z bouwwerken te laten uitvoeren in het Antwerpse en wilde z ij hiervan ook een graantje e meepikken. m e vVoor het bakken van de stenen werd werd alleen hout voorzien wat uiteraard logisch was gezien z ij z elf over grote bossen beschikte. D e aanvoer v an steenkolen u i t het verre r WalloniĂŤ zou voor haar een overbodige financiĂŤle last uitmaken. Vergeten w o n ddeeeerste r d a a d niet steenkolen in Limburg pas in 1901 boven gehaald werden. ui j i dat w Burgemeester Hoegaerts Johannes Petrus van Kapellen liet de aanvraag v an mevrouw B Beeckman de Westmeerbeeck aanplakken op de voorziene plaatsen en dit tijdens de periode e evan 8 januari 1854 tot 9 februari 1854. Voor de inwoners welke niet konden lezen werd de caanvraag ook afgeroepen na de missen op de zondagen 8 en 15 januari 1854. k Alleen landbouwer De Meyer uit de Oude Galgenstraat had enige interesse betoond en de m moeite genomen om op het gemeentehuis de plannen te komen inkijken. H i j had echter a geen enk el bezwaar tegen de bouw v an de steenovens. O p 9 . n burgemeester februari z 1 8 5 4 s t e l d e d schepencollege een positief advies terzake. idj e e n W p r o c e s e v e r b a a l s c o m B r u g g e s k e jg 28 - december 1996 num m er 4. t105 m o d m e e e e n

' 7 \

Situatieplan t e Putte-Ertbrand zoals het door landmeter 1 verband met de uitbating van een steenbakkerij voor mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck I.G.Verhoeven w e r d u i t g e t e k e n d 106 i k e Jg 28 - n Brugges dec ember 1996 - num m er 4

Dit advies werd doorgestuurd naar de Arrondissementscommissaris welke op zijn beurt een onderzoek diende uit te voeren.

Reeds op 17 . door f e b rnaar u a rde i Bestendige Deputatie en d it college besliste op dezelfde dag nog dat de aanvraag 1 8 5 van 4 Mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck goedgekeurd went Indien echter de werking van s t u u de ovens i n de toekomst enige hinder zou hebben v oor de oogst op de velden dan k on het gemeentebestuur onmiddellijk de nodige maatregelen romliggende d e treffen om de ovens te laten stilleggen. I n voorkomend geval zouden de ovens slechts terug d e zin gebruik e mogen gesteld worden na het binnenhalen van de oogst. a m bU ziett datede administratie tijdens de vorige eeuw zeer snel kon werken. Misschien wist onze mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck echter wel enige achterpoortjes o m de zaak te n a a bespoedigen. r z iIn elk geval de ovens werden i n werk ing gestekt Wanneer deze buiten dienst werden jgesteld is niet terug te vinden. Wel weten wij, doch daar komen w ij later op terug, (lat de ovens van mevrouw Beeckman de Westtneerbeeck later in gebruik werden genomen door n Philips. Onrechtstreeks kunnen wij uit diverse teksten afleiden dat de ovens vPetrus Jimmies e wel enige jaren zouden stil gelegen hebben. r s l a g z o n d e r e n i g e b e m e r k i n g e n Afbeelding van de actuele plaats waar de steenbakkerij van mevrouw Beeckman de Westmeerbeeck gelegen was .

STEENBAKKERIJ PHILIPS. In 1850 woonde de familie Philips in de Ertbrandstraat nr 13. De stamvader, Philips Petrus Joannes, geboren te Hoevenen op 21 maart 1791 oefende er het beroep uit van maalder.

107

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

Moeder was overleden en vader werkte op de hoeve samen met zijn kinderen: - Philips Jacoba, geboren te Stabroek op 5 juli 1819. Z ij overleed te Kapellen te Kapellen op 2 augustus 1901.

- Philips Maria Cornelia, geboren te Stabroek op 19 juli 1822 en overleden te Kapellen op 9 mei 1894.

- Philips Mar ia Francisca, geboren te Stabroek op 19 ju li 1823. Deze was waarschijnlijk niet i n Kapellen b l bevolkingsboeken. ij -v Philips Charles, geboren t e S'tabroek op 13 oktober 1824. Charles zou ov erlijden t e en Kapellen w o n op e 29 n januari 1904.

-wPhilips geboren te Stabroek op 10 juni 1829. Als kandidaat notaris verhuisde a Ludovicus, n t hij z op 1i oktober j 1871 terug naar Stabroek -wPhilips aCatharina, geboren te Stabroek op 6 september 1833 en overleden te Kapellen op 4 s juli 1892.

-n Philipsi Petrus Franciscus, geboren te Stabroek op 10 januari 1835. Deze zoon zou op 2 4 mei e 1904t o v e r l imj e In de bevolkingsboeken van 1865 vinden w ij Philips Charles en Philips Petrus nog steeds d e n t e e r terug alsemadder.

K i a np gl l e H ier uit kunnen w niet in zijn was. Ook zijn hun ganse leven op de hoeve blijven wonen. Het ie j a fl e i hbezit d e rn d de a dochters t n . s c adres d e de e vvan e hoeve was nu Ertbrand-straat nummer 14. I n de boeken van de bevolking voor sn t de e periode e n b. a k k e r Om reden wordt Petrus Philips vermeld als 'z onder beroep . D e hoeve had 1 0 ongekende t o t i 8j 8een nu nummer 18 als huisnummer.

1 8 9 0 o p n v i n ad d t Op 10 september 1873 schreef Charles Philips, i n naam van a l de kinderen Philips , z ij e n o g e n b e waren i n onverdeeldheid, een b r i e f aan d e Bestendige Deputatie v an d e Pr ov inc ie lw i ak Antwerpen meto het verzoek om een bestaande steenbakkerij, welke vroeger eigendom was it j n van Mevrouw P h i Beeckman de Westmeerbeeck, gelegen op het perceel nummer A 297 C, te g e verplaaten. lr i p se Gezien C hde broers officieel op dat ogenblik nog altijd als beroep maalder hadden opgegeven kunnen a r w l werd iej s vt e r o e De Philips vroeg de toelating om de bestaande steenbakkerij met 2 ovens met n e r Charles r dheer u sg" logieen t e l l " te verplaatsen naar zijn eigceel nr A 356 b. Als reden gal' hij op dat h perceel ie j a n h eAt 297 C slechts in huur had tot 1 november 1873, waarna hij verplicht was om alle gebouwen af te breken. d l a s tsUit de t aanvraag e e kunnen w schreef dal hij per ih j o o k d jaar e ongeveer "12 a 15 honderd duizend "stuks steen produceerde en de n b a nodig waren steenkool en hout. Aan de voor- en achterkant van de g r k o eo tdaarvoor e kbrandstoffen r t e ovens werden 3 logieen gebouwd, resp. met 9, 2 en 6 droogrekken voor het bereiden en het v a n ts m e drogen van de stenen. sed ts te e o v e n e r .e Zoals de wet het voorschreef werd de aanvraag van de familie Philips afgekondigd op 2 ns b zondagen, namelijk a k fl e i opd14 en 21 september 1873. Daarenboven werd deze/de aanvraag ook nog gedurende 15 dagen aangeplakt op de daarvoor voorziene plaatsen. ke e n a nw t sn C h a l Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

1 0 8 l e er cs h i hP lt i p

O., •, / _ 7

a 7

_

•

—•9 •

- /

//,71.

f..e ; 2 fo o

Het plan van de heer Verhoeven met vermelding van de percelen 297 c en 356 b.

Burgemeester Leopold Vouwe stelde op 29 september 1873 vast dat tegen de plaatsing van de steenovens op het perceel A 356 b, ter plaatse gekend onder de naam " de 5 ringen " , geen enkel verzet werd aangetekend.

Het schepencollege van Kapellen keurde op 18 oktober 1873 de aanvraag goed en ook de arrondissementscommissaris sloot zich hieraan bij aan op 5 november 1873.

Met al deze goedkeuringen op zak kon de famine Philips beginnen aan de verhuis van de ovens. Om geen problemen te hebben met de grondeigenaar van het door hem gehuurde perceel z al h ij waars c hijnlijk niet gewacht hebben op de offi c iële goedkeuring van de arrondissementscommissaris.

109

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4,

W Hieruit kunnen w ij afleiden dat de steenbakkerij in 1890 niet meer in b e d r ij was nu " rentenier " en z ijCharles h woonden fiej w a s nog . altijd P h ini de l ihoeve p s welke nu gelegen was in de Ertbrandstraat nr 24. nb b r o e r Om P u s van de deze steenbakkerij goed te situeren bekijken we nog even terug b enu tder ligging naar op de vorige bladzijde. "e zhet okadasterplan, n d e afgedrukt r bn e r o e p 1d 1 .a D e n kd i n d e re e n P h i l b io p s e k e n v a n d e b e v o l Aktuele foto van de plaats waar vroeger de steenoven van de heer Philips stond. k De oven werd va n d e rechterkant van de weg overgebracht naar de linkerkant. i n Voornoemde plaatsen kunnen we nu nog steeds terug vinden. H e t volstaat om de zandweg naast het huis in de Ertbrandstraat nr 20 in te r g weg ivj een weide welke lager gelegen is. D e k leilaag is v olledig " uitgeleend " zodat het terrein do e n . ongeveer N a 70 cm1onder 6 het 8 niveau van de weg is komen te liggen. m e t e r z i e t o Hier stonden de originele ovens. N a het bekomen van de goedkeuring werden deze iets U r verder verplaatst aan rd eachteruit c h t s de overzijde van de zandweg. D e weg, op verschillende plaatsen verhard metn restanten v an stukken baksteen, wer d gebruikt om de afgewerkte ve a stenen af te voeren dp e naar de grote baan van Antwerpen naar Bergen op Zoom. e In r de volgende afleveringen v an " ' t Br u ggeske " behandelen we nog enkele andere bekende steenbakkerijen, een poedetfabriek en de molen, zodat onze kinderen zich ook een i beeld zouden kunnen vormen van de industriĂŤle activiteiten welke in Putte gevestigd waren. o d Roger Balbaert. e 1 Bronnen: 8 1. Gemeentearchieven Kapellen.

9 Provinciale archieven Antwerpen.

2.

3.

0 Domien Sleecloc " Beschrijving der provincie Antwerpen ".

4.

- Guido Landuyt: " Steennijverheid in de Noorderkempen ". On s Heem, 1986 nr 5.

1 9 110 't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 0 0 g e

0)V2E 1/00YkOMDERS CERtfil KENNEN. (2e cleel en slot) Wa t is een st am reeit s ?

Indien we ons willen beperken tot het opmaken van een staat, laat ons zeggen een deel van de kwartierstaat, die uitsluitend onze naam behandelt, beperken we ons tot onze ouders, d e ouders van van vader, d e grootouders langs vaders kant en zo verder. Het is vanzelfsprekend dat we hier veel vlugger gedwongen stil zullen vallen en het lijdt geen twijfel dat we weldra zullen besluiten tot het vervolledigen van de stamreeks e n zullen overgaan to t een volledige kwartierstaat, zoals hierboven omschreven. Het is wel een interessante start omdat het aannemelijk is dat de eigen familienaam aanvankelijk de meeste aandacht geniet.

Wa t is een st am b o o m ?

De eigenlijke stamboom of genealogie wordt heel wat minder opgemaakt. Het betreft in feite het omgekeerde van de besproken kwartierstaten. Het is meestal gebruikelijk wanneer kan vertrokken worden van een bekend personage uit vroegere tijden.

Voorbeeld: men heeft als familienaam Rubens en men meent te weten o f heeft goede en gewettigde hoop dat de alom bekende schilder een voorouder Men gaat dus achterstevoren te werk en zoekt de kinderen o p van Peter Paul. Men zoekt verder met wie die kinderen huwden en welke nazaten deze op hun beurt kregen.

En zo daalt men verder a f tot de huidige tijd. H et zal u niet ontgaan d a t in een vruchtbare familie dit geheel aardig kan uitwaaieren en een levenswerk betekenen.

In het geval Rubens zal dit echter meevallen ( hoe u het beziet, misschien dus niet) want anderen waren u ongetwijfeld reeds voor, nogal wiedes.

Heet u echter Claes en hebt u goede hoop om via een zekere Willy to t bij Ernest te komen dan wacht er u baanbrekend werk. Aan de slag.

De nummering geschiedt in dit geval anders en wel als volgt. De stamvader krijgt het romeinse cijfer I. Hij heeft bij voorbeeld 3 kinderen. Die worden i n volgorde van ouderdom geplaatst en krijgen als nummers 11.1, 11.2 wordt genummerd in functie van de vorige en wel als volgt: ,Deevolgende n 1 1 generatie . 3 .

111.1,111.2 en 111.3 enz.

Dit heeft het nadeel dat niet duidelijk blijkt van wie bijvoorbeeld 111.3 de zoon o f dochter is 111.1.B, 111.23, III.3.B enz. .111.2.A, O m d111.1.A i ten I11.2.A zijn dan de kinderen van 11.1, t111.1.B, e I11.2.B en III.3.B zijn de kinderen van 11.2. v o oW ara r vinden w ij w a t ? k o De akten van geboorte, huwelijk en overlijden berusten bij de Burgerlijke Stand van m e de gemeenten. Omwille van de privacy echter geven deze diensten geen inzage n betreffende data die minder dan 100 jaar oud zijn. De wet van 31 maart 1987, artikel k 45.ยง.1 o ve r d e akten va n d e Burgerlijke Stand maakt h e t u mogelijk o m toch a gegevens op te vragen, uitsluitend indien het om uw rechtstreekse voorouders gaat. n n111 Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4 o g e e

Er kan echter - meestal zal dit ook zo zijn - 260 Fr. gevraagd worden voor een copie van een akte.

Voor oudere akten - ouder dan honderd jaar - zal men geen problemen ondervinden, en zal meestal slechts de prijs van de fotocopie gevraagd worden.

Indien moeilijkheden worden ondervonden kan men de schriftelijke toelating vragen van d e voorzitter v a n d e Rechtbank v a n eerste aanleg v a n h e t betrokken arrondissement. De gemeente waar u wil zoeken kan bijkomend nog eisen dat u de toelating bekomt va n h e t College va n Burgemeester e n Schepenen. H o u o o k rekening met een aanzienlijke, zelfs fameuze wachttijd alvorens die toelatingen u bereiken.

Interessant k a n ook een uittreksel u i t de bevolkinsregisters zijn. Deze registers werden echter pas rond 1850 ingevoerd, a l naargelang de gemeente. Hierin leest men d e samenstelling v a n e e n g e z i n o p e e n b e p a a l d ti j d sti p . D e z e bevolkingsregisters worden inderdaad opgemaakt aan de hand van een volkstelling.

Vaak kan men e r gegevens over een huwelijk, een overlijden o f een verhuis i n terugvinden. Dit is niet te verwaarlozen.

O u d ere akt en:

Wanneer we ons door het eerste deel van ons onderzoek hebben geworsteld, komen we zonder meer in aanraking met oudere akten, en waar we het tot nu toe niet zo echt gemakkelijk vonden komen , z u ltel staan... e n Van w zodra e men oudere akten zoekt (100 jaar geleden opgemaakt of s vroeger) n e zou l het zoekwerk op zich in feite eenvoudiger moeten verlopen, omdat aldus de privacy e r v a rnietemeer n wordt geschonden, zo wordt verondersteld. In ieder geval zal slechts de prijs vragen van een fotocopie (10 of 20 d men op a de gemeentebesturen t fr. per stuk) en geen zegels meer kleven. w e n u Republikeinse kalen v o o d er: r Vanaf juli/september 1795 a n d e werden in ons land, onder Frans bewind , d e registers van d e Burgerlijke Stand ingevoerd, o p zichzelf en prachtige inovatie. Voordien r e moesten wij het stellen met parochieregisters, opgesteld door de pastoors o f hun k o meid (w a t e r g e r i s), va a k i n h e t Latijn, e n vooral m e t e e n minimum a a n e k bijzonderheden. Later komen we hierop terug.

Tot 1813 echter werden d e akten plots met veel hoogst interessante gegevens gestoffeerd, evenwel in het Frans. D e republikeinse kalender bezorgt ons evenwel kopzorgen: vo o r d e maanden spreekt men van niv么se, germinal (niet Ekeren!), thermidor, frimaire enz. Voor de jaren begon men hoogst bescheiden met het jaar 1 en ging men zo verder. Men moet over een degelijke omzettingstabel beschikken om deze terminologie te "vertalen" i n onze begrippen. Zulke tabel kan men o p d e meeste burelen en archieven raadplegen. Hem aanschaffen en bewaren is natuurlijk een ietsje praktischer.

Voorbeeld 4 (zie biz 113): 28 floreal jaar 1, zijnde 17 mei 1803. Op 27 floreal wordt te Ingelmunster geboren: Nathalie Soetens, dochter van Jacques Fran莽ois, scieur, en van Barbe Sophie Wildemeersch. Vervolgens opsoming van de getuigen.

Btuggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

112

/-g-7'e--., ?

Villir7tee,) ,-. . . . , , , 7, / , ---7 • Z I ; ( 7 / eT: 9- 4 . /, 1 / c / ) r e y 7 7 ) /, - e l , / / . 1 1- / / Y ' ;'-•/(hQ--— I./ / 4 ' /7

v

e

7--- c _ „ 7 2 _ ' " / : , / ( l , / ; . ( Z /

-V ,6 . ' t / . / L c ) ,4 - e, oLK/iLizeze e____ , 1 _

• - ' )

,

7

/ 7/c•._ z 2 )

/

e

.

e7 / . _Z a , / 7 6 / 7 / , / / : , , , W , r 7 /

-

-

-

( - - - - - - - - - -

, r ) (7 - , , • '• • ,W/,- /-7/ • z e, ? / ; ------ _ _ , - - - - -' z )

el- 1,-

/

7

_ .

7 , /

atttl 7t- 47,- - c: - e / t /

, , / a 2 7 .

zit zit . / , / J / ) ) • I t7,/,•, ; , l ' ,- e i r 9 ʻ L ( / / ' / i r , G/ ef/() . / ' ) • ) K"le/etelc•-z-e e f t ' ( / ( ( t e - 1/( Tft l / , 7 e e ' 1 / • / a Z Z - :2 f e/ c i / Z ' 4( c

, )

/ ( - f 9.' /I) e(7•1 L /cf , A r t c ('' ( 7 • 1 r4 c Z , ; ., 1 , 7 7 / ( 1 ; ; T e /e T ) e ./ 1 4 ( 7 - 1. , 7,,1 ( W I ,- k 7 ,1 1 t Z 7 Z/ L - / e / , 7 . _ - (,, - /lr e • 7 , 2, " td / A e 7 - e7 fr l i e) • / .

A Oz 7: 1 ; , J W Y -L -az ( (1. / . : gC ) ' 1 r- z z , , -7 /. ze( 1 . .te) . : AZ ( , 1 .

-- fe-/ / ' 2 7 7 ) (eee1ee z ,' w W e/ (/ t " - c tIet7/"' Z , •I , - / ( ? / 7 / 7 7 7 / ' t (/ - )/ )/ (lz-l z z a 5 7 / fc Ii e-Z),-' r 4 1 lZ , - , -e l, e7z// a 7 e7' 7 ( /' ; , 7-, e Z C 2 z ),/ 0 e, zz ' , 7 ; / e ,1c p 7 1 I ) ' /ie z t 97t / d / - /r, r e .etë7(, y ? / • ' /,e / ; ; /e ;zt I , r ,' f ;Z 7z6 / / e e I ; . 7 7 7 Voorbeeld l 4.

(—•7// ) / / 17 1 0 e t-( 4 ( 4 ' -1le-74 7tijdlang de akten in het Frans opmaken Na 1813 blijven sommige gemeenten een / v 4 r( i(;. c / - (dit varieert van gemeente tot gemeente). ze'l 0 / / / -. 'z7a-g e' ._721t Voorbeeld 5 ( zie biz 1 1 4 ) 7 e7iT 16.01.1809 te Herentals. Jean Baptiste Moorkens 37 jaar en Arnold Moorkens, die / ,/ r/ 7/71 het overlijden op 14 januari van hun vader Henri Moorkens aangeven, geboren te _7( -/ -; Herentals op 14 april 1752, er wonend, landbouwer, zoon van Michel en van Marie I -r // ,e t/ Catherine Van Turnhout , weduwnaar van Anne Marie Geens, van Marie Catherine - l , ye Van Dingenen e n echtgenoot va n Jeanne Verhelst. W i j stellen v a s t d a t a l l e Z/ _,) : t - t(e voornamen "verfranst" zi j n . D e ze l fd e personen z a l u l a te r ontmoeten i n e_7 ( t huwelijksakten e n overlijdensakten, ma a r meer dan waarschijnlijk me t Vlaamse f r/ voornamen. ( - 7 ' e/ r - l7 7 - -, _tʻ Voorbeeld 6: uit een huwelijksakte uit de Franse periode ( zie blz 115) / .l et r 26 vendémiaire jaar 12 te Wilrijk (19.10.1803), huwelijk tussen Pierre Joseph De 7' / -e9 Ridder, 34 jaar, geboren te Hoboken, zoon van Anré De Ridder (feux = overleden of ' )e • wijlen) e n Catherine Sruyts, landbouwster, wonende t e Wilrijk e n Anne Marie H',i t.

Snoeckx, 2 5 jaar, geboren te Wilrijk o p 20.08.1778, dochter van Pierre Joseph 7 / Snoeckx en Marie De Ridder. Vervolgens getuigen en handtekeningen.

1 ( 7 , ,!

113 't Bru ggeske Ig 28 - december 1996 - nummer 4.

-/ /, ---

-

,9 / /cs:c A? LI t A O lg ) t \ e( t' kL e kʻ

' t )

1

//' C i . •

( ) ( /

i ( e f / 4 ( ( i t / / , // / , / • , c 7 ) : * C / r t / . / / , / / / ( 4, ) e J . / t.i j ay / CIC4 e l / ) / o ' - • ' . / / 14 )c/ c ) / 4 4 cle / / / 2 / ) e / 1

/

e

▪

c

f e , P P 1 1 ) a /ti \ i v, 7 4ʻ 1 r c / 0/ ; / )/ r ʻe - - 'i/ e; 0 / , , ft/ 1/ 4. 0 0 0 . e 7 e 7 /i / * _-) 1 / 4 3 , 17: 7 _ l / i,, z7 7 i - \ 4 0 cf, 3 7 4 , o '1 t I /Z /_ . , 2c Ie Z. e ' 7c , , a I-/e 1 // / t1„ ' 7/ te - J.•/i c i ( ) P( ; / / 4 7 / e C i' 1I / - , Lf (C // 1 ( , ,-d 7 / 4/ o 3 : 4 , ) 7 / / / i .r ,1 /" i z.

Y /) / '/ /) 0 /e I e- !( 1 / , 7 / ( ,1 . / 4. /, / , ,0 / , , 1' ( c /1 ;i / -) , / / & t /', / -/ • s. / ?e r e1 4/ d 4 / 1) P t i /? e 1e t . (/ 7/ ,. , /( (/ 7 Voorbeeld 5. // / ,

) 1 ' 't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4 , . / / ,

a

kl

j '!

.

k

///

e

7

/

1

1

,)4 4 e:) / / (.) 41-1 f - 5 , / c / 1 6 ) »/ 2 . . / 7-) / / p / e •e ; / e . 1 , ,,,„ / 1 . . / / 7 ' ,/ /i e e i - 7 / 1e L I r fi(I' t , fc/ • / •) i • ; e4 ' t 5 / 4 1 ' r 1 . ) : ) e / (le n l e t t / , " 7 r c t 7 7 / 1 t t 7 7 : 1 e ( 9 : /e41 e / ' r t " 3 (1e( rr. i 7 / i/i) / / e ' i / / /r// h / Z e , / 4„../7_Ce / - / / / ) I/t)// , z e 1 1 1 / e- _ C , c , _ r -S ) / i /,1' -11 P e

dp//e/ /////e. . '(e/ 4 e2/Y/f//'' /.1 (/> 7 -I,/ 162 „/ C i ,Ii i ? ",J- ? ; 4 , / - , 0/„ , „, , (f)1 -e, 2 1/ ;(• ,- , . , ) //e,) .- g/70 , / t1 c 2 )7 e„ , , ,,1, InC) '1 i p ,c/ . ,P7-

e - • J

/

r eP

z

,

4.

/

7 C o k i l

/

/ •: , ,

, /

/ ' / / / ( / f

r z (

/z

( / L s ' -

/ 7_/ )

t

114

_

-- —7

-

—

-

•

"'"'t".z* , ' • • • • • • • -

•

.,

a_ .t..;4•4-i -

7 - er-7-7. / !

• .• /

a 1

c

z

e 4-777, 1, -e_W -

,

d

/ z i . i a0 mZ 2r - e P, - ) . 0 ) ' f t a ed , — „ /

2 7 „ , '

. •, _ • ; c _ _ J ; • • • • , , , : : , • • a • , ilz Sz 2 y , 115 7 : , L

-

,

/•r ) , 2

_.

, - 1 L 1 o f ( / l c,s e z _ r w _ e _ _ , 0 2 " e , z g e , , , , , . r „ _ 1 e J • 7 4 1 2 c 1 . ' ' ' ) ' , e e l a : , / , , C _ T )c I, :,• -, -C , ,2 7 r _ ?

C . i 4 ' e -

D4 , 7 --, r. :f — ,. , C , • ,g) , • L , 4 i 2a. /271 , ) 2: • :7 2 C : -al / t e

4

-

c

'Y

Z

-

0

e1 l e _ ) 2 , -

•

r_ _ / z

1 i

/

-

-

. . - • : 4

- o L e t 9 1 Z e D 1 , -

•

2

7

e

.

.

,

r

,

_

,

e

.

.

"

re)

. , -

; _ e z z4 r z L

C

,3(/2c,cc4)9(--

a- d 1 c1 - ./- . / ' 2 e 0 a d - - / 7 2 1 - - ; 0 ,./ c t _ I L ) -. e -. / 7 * ; Z _-_ - 1/ z . zz 4 • e- h- • • r/ e _ 1 0 e -i < . •

••,

r i z z

e-e• 2

• •

j . . . .

,...(24,vy__Rfro-1/ . - e- r e t z--• - c) .,_— , •: =z_ 1

:

.

7-ez.

/ e t p

'

.

)

•

.

0777'2'77,41

el 4teT 77 e

_

•

/

0

4 2 1 '

/„,-;;;; 1 / -(9,5L

•

.

_4 2 77 7 217 47 - Z z-/ t e e L • ; • 7 2

Z

0-,a/LZ,a cl•q/k/2/z-ef

/2• .

Je, ; ,

,

,

Enkele opmerkingen: Bij het opzoeken van familienamen verdient het aanbeveling met e e n welbepaald klassement re ke n i n g t e h o u d e n e ve n a l s m e t e e n verscheidenheid der schrijfwijze van de namen. Voorbeeld: zoek Ysackers onder de Y o f onder de IJ, maar hou e r rekening mee d a t d e naam ook Eysackers kan geschreven zijn.

Een ander voorbeeld: in sommige klappers rangschikt men Van Langenhove onder de V, in andere onder de L, met de "van" tussen haakjes. Ga dus steeds op twee plaatsen zoeken.

Voornamen: in Nederland (waar u meer dan waarschijnlijk bij uw opzoekingen wel eens zal terechtkomen) is het gebruikelijk dat als tweede voornaam de naam van de vader wordt vermeld.

Voorbeeld: Johanna Willemsdr Stakenborg. Johanna is dus de dochter van Willem.

Carolus Adriaanszn Kabboord. Kareltje is de zoon van Adriaan. Wel gemakkelijk.

P e te r en m e te r : Het is steeds de gewoonte geweest (geen absolute regel) dat voor het eerste kind peter werd d e grootvader langs vaderszijde e n meter d e grootmoeder van moederszijde. Bi j een volgende geboorte waren d e rollen dan meestal andersom. Vaak echter was e r reeds iemand van d e vier grootouders overleden. Dan kwamen oom en tante aan de beurt. Soms kan deze wetenschap helpen om een gezinscreconstructie te maken.

De parochieregisters: Wij hebben reeds gezien dat de eigenlijke akten van de Burgerlijke Stand een aanvang nemen i n juli/augustus 1795. In d e periode d i e daaraan voorafgaat moeten we het echter stellen met de parochieregisters. Niet dat er met de Franse overheersing een einde kwam aan die parochieregisters. Neen, de pastoors bleven ijverig voortdoen, d o ch hun registers kregen plots veel minder aandacht o m begrijpelijke redenen.

Door het Concilie van Trente in 1563 verplichtte de toenmalige paus zijn pastoors tot het houden v a n registers e n h e t optekenen v a n geboorten, huwelijken e n overlijdens. Tussen h e t einde va n d e 16e eeuw e n 1795 wordt u d u s bij u w opzoekingen geconfronteerd met deze totaal andere vorm.

Soms zijn deze akten in het Nederlands, meestal echter in het Latijn. Een gering aantal latijnse termen kunnen reeds heel wat helpen bij het ontcijferen. Erger is het gesteld m e t h e t o u d e geschrift, d a t j e i n d e l o o p d e r eeuwen stilaan z i e t "moderniseren", m a a r d a t ve l e , z o n i e t a l l e beginners v o o r onoverkomelijke hinderpalen z a l stellen. H i e r z a l alleszins deskundige h u l p moeten worden ingeroepen.

Op te merken valt dat bij doopakten hier inderdaad de datum van de doop wordt vermeld, d e geboorte had geen belang blijkbaar. (baptisatus = gedoopt, flatus = geboren). Bij huwelijken zijn er vaak twee vermeldingen: één voor de zogenaamde ondertrouw e n é é n v a n h e t eigenlijke huwelijk. (sponsalia = ondertrouw, matrimonium = huwelijk) Bij overlijden kan het gaan over het overlijden zelf o f over het begraven. (o b i t = overleden, sepultus begraven).

Opgelet: wanneer u als datum ontmoet: 26. Xbris. 1776 betekent dit 26 december.

Inderdaad :7bris is september (letterlijk de zevende maand), 8bris is oktober en niet augustus, 9bris is november en niet september, Xbris is dus december. 't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

116

Voorbeeld 7: Een akte van ondertrouw, eerst de letterlijke tekst zoals u hem zal aantreffen, daarna dezelfde latijnse tekst, doch uitgetikt (dus ditmaal goed leesbaar, maar zoals u hem helaas niet zal aantreffen), en dit alles betekent: "Ondertrouw aangegaan door Walterus De Schutter ex ts Graven wezel en Joanna Joanna Catharina D e Bruyn ex Ekeren voor parochie priester en getuigen Luca DieIt en Adrian° Debruyn,"

Voorbeeld 7: Sponsalia contraxerunt Walterus De Schutter ex s' gravenwesel, et Joanna Catharina De Bruyn e x Eeckeren coram parochor et testibus Luca DieIt et Adrian() Debruyn.

Voorbeeld 8: Een doopakte, eerst de letterlijke tekst, daarna dezelfde latijnse tekst doch uitgetikt, en dit betekent: " Gedoopt is Adrianus wettige zoon van Petri De Bruyn (vaak gebruikt men een genitief en slaat dit dus op de voornaam Petrus) en Barbara Mampay echtgenoten, getuigen Adrianus Wlickmans en Petronella De Bruyn."

•

e

I C ,

d

o t CN7 Ç: -1

L e ; Ct : L " P r ( I-ZA- •- 11,-.1

Orr 1 a . - - 7 , a & t C 5 C Adrianus filius legitimus Petri De Bruyn Voorbeeld 8: 22 feb. Baptizatus est ) et Barbara Mampay coniugum Suscept Adrianus Wijchmans et Petronella

_,6,5 r s ; 9ru_4P

De Bruyn.

117

't Brugges k e jg 28 - dec ember 1996 - num m er 4.

Zoals u ziet valt er uit deze akten heel wat minder te leren. De eerste akte maakt het ons mogelijk om verder te gaan zoeken in is Gravenwezel en in Ekeren, (geboorte van de twee betrokkenen zelf en eventueel van de ouders). De tweede akte brengt zulks zelfs niet. Het is wel vanzelfsprekend om de getuigen te noteren, zelfs al lijkt dit op het eerste gezicht geen grote hulp.

Voorbeeld 9: Een akte van begraven, eerst de letterlijke tekst, daarna de dezelfde latijnse tekst, doch uitgetikt, en dit betekent: " Zes oktober (het jaartal moet vermoedelijk enkele bladzijden vroeger gezocht warden) begraven is Adrianus De Bruyn ex Rumst gehuwd met Dymhna Collemans ex Ekeren overleden op de derde dezer om middernacht. P.H. De Vos pastoor."

e 1 1 2 f . / 1 .

• •

fi r t A .

i ; i e •4 l t ee /, ? f r ' x • 7 / 0 ( 7.0,1141 P A L A Z - /(}2 0 A ; 1 / t 4 /4,, 4 6 ,4 . f / A/14,f, / t i t a s ' , / , ? 7 est ? 3 Adrianus De Bruyn ex Rumst Voorbeeld 9: Sepultus e maritus Dimphna ,Collemans e x Eeckeren mortuus tertia / 7 ) , hujus media noctei 1 * P H De Vos pastor ,, ( ',0 Op te merken valt dat de maand en het jaar hoger moeten worden gezocht. Het was 2 namelijk de gewoonte om het jaartal slechts eenmaal te vermelden, alsmede de C maand.7 Maak e- r alvast een goede gewoonte van om o p een afzonderlijk blad o f op d e 1 van de gecopieerde akte d e naam van d e parochie o f gemeente én de rugzijde datum -volledig te schrijven. Inderdaad: als u meer dan één opzoeking tegelijk hebt ,

gedaan, weet u vaak als u thuis komt niet meer in welk boek (dus welke parochie of gemeente) u alles hebt gevonden. Oo k staat op u w akte zoals reeds gezegd de maand of het jaar niet, en zonder notities te nemen kan u terug!

Uit dit alles blijkt dat het met deze summiere gegevens heel wat moeilijker zal zijn om verder te geraken. Aldra zal men vast zitten en het verdient aanbeveling om het hierbij te laten, liever dan zijn wensen voor werkelijkheid te nemen en te gokken, in het gedacht van " het zou wel eens die of die kunnen zijn!".

Een hulpmiddel is om ook de akten op te zoeken van familieleden van wie u wenst op te zoeken. U kan bij voorbeeld d e geboorteakten opzoeken van broers e n zusters va n u w voorouder. O p sommige akten, h e t g a a t d a n o ve r hetzelfde ouderpaar, staat inderdaad toch wat méér op dan op een andere.

Indien dit alles niet helpt, wat moet u in zulk geval doen? Overschakelen op andere bronnen.. schepenregisters ( i n Bra b a n t h e e t z u l k s goedenregisters e n i n L i mb u rg , a l s gichtregisters), te sta me n te n e n e rfe n i sse n , vonnisboeken, poorterboeken, d a militielijsten, grafschriften, broederschappen, gilden (onder andere schuttersgilden). a r z i 118 jg 28 - december 1996 - nummer 4. j Bruggeske n : n o t a

U zal hierin zeker geen antwoord vinden op al uw vragen, maar niettemin kunnen zij een aanvullende hulp betekenen. Ze ke r bij erfenissen e n testamenten ka n d e samenstelling van een gans gezin blijken.

Enkele n u t t ig e adressen...

In tal van steden vind u een rijksarchief (gewestelijk), waar u parochieregisters kan raadplegen in boeken en/of microfilm. U treft er zowel de klappers aan als fotocopies van de oude akten. Soms (doch dit is geen algemene regel) treft u er ook gegevens uit de oudere Burgerlijke Stand.

Vooreerst is er het algemeen rijksarchief, Ruisbroekstraat, 2-6, tel: 02 - 513.76.80.

Alle gegevens van onze provincies zijn er ondergebracht.

Verder zijn er in de provincies: - Antwerpen, Door Verstraeteplaats, 5, tel: 03 - 236.73.00, doch het merendeel der archieven werd overgebracht naar Beveren, en u zal te Antwerpen niet zo heel veel meer vinden.

- Beveren, Kruibekesteenweg, 39, tel: 03 - 775.38.39.

- Brugge, Academiestraat, 14-18, tel: 050 - 33.72 88 - Gent, Geeraard de Duivelstraat, 1, tel: 09 - 225.13.38. Ook van Gent is reeds een aanzienlijk deel archief overgebracht naar Beveren.

- Hasselt, Bampslaan, 4, tel: 011 - 22.17.66.

- Kortrijk, G. Gezellestraat, tel: 056 - 21.32.68.

- Ronse, Biezenstraat, 2, tel: 055 - 21.19. 83.

- Aarlen, Parc des Expositions, tel: 063 - 22.06.13.

- Bergen, place du Parc, 23, tel: 065 - 35.45.06.

- Doornik, place Paul Emile Janson, 3, tel: 069 - 22.53.76.

- Hoei, rue Vankeerberghen, 20, tel: 086 - 21.53.95.

- Luik, rue du ChĂŠra, 79, tel: 041 - 52.03.93.

- Namen, rue d'Arquet, 45, tel: 081 - 22.34.98.

- Saint-Hubert, place de l -' Eupen, A b b aKaperberg, ye, 2, tel: 087 - 55.37.81.

1 2 , tDe kans e l is :niet gering dat u o v e r de grens zult moeten wippen. Enkele nuttige adressen het Zuiden van Nederland: 0 6 in 1 -- Etten-Leur, Markt 1, tel: 01608 - 24000.

-6Zevenbergen, 1 . 1 Prins 4 .Hendrikstraat, 4, tel: 01680 - 27930.

-5Eindhoven, Stadhuisplein, 1, tel: 040 - 387908.

5 .

- Oosterhout, Torenplein, 10, tel: 01620 - 89896.

- Oisterwijk, De Lind, 44, tel: 04242 - 91343.

Dit betreft streekarchieven. E r zi j n mogelijk o o k enkele gemeentearchieven interessant gezien hun ligging kort over de grens, met name: - Bergen op Zoom, Blokstallen, 2, tel: 01640 - 41930.

- Breda, Stadserf, 2, Tel: 076 - 242401.

- 's Hertogenbosch, Bloemenkamp, 50, tel: 073 - 155337.

- Roosendaal, Markt, 35, tel: 01650 - 55111.

- Tilburg, Kazernehof, 75, tel: 013 - 429070.

119

'

t

Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4.

Tenslotte weze het nuttig te wijzen op het bestaan van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde (afgekort V.V.F), waarvan de medewerkers niet liever vragen dan u met raad en daad bij te staan. Deze vereniging heeft twee lokaties, namelijk: Van Heybeeckstraat, 3, te Merksem, tel: 646.99.88.

Openingsuren woensdag van 12 tot 19 uur, donderdag van 10 tot 18 uur, zaterdag van 13 tot 18 uur. en Dr. L. Coolensstraat, 6, te Oostende, tel: 059 - 70.53.57.

Openingsuren woensdag van 14 tot 18 uur, vrijdag van 20 tot 23 uur, zaterdag van 14 tot 18 uur, zondag van 11 tot 13 uur en na afspraak.

Lidgeld kost u 1000,-fr. per jaar, te storten op rekeningnummer 414 -1171221 - 79 van genoemde vereniging te Merksern. Om d e twee maand wordt u als lid h e t tijdschrift "Vlaamse sta m" toegezonden dat uiterst verzorgd is en een schat aan informatie bevat.

Bovendien kan u in de genoemde centra terecht waar u een verzameling vindt van circa 500.000 bidprentjes; circa 250.000 doodsbrieven; circa 1500 kwartierstaten; familiegeschiedenissen; handschriften; familietijdschriften; buitenlandse tijdschriften; een bibliotheek rijkelijk voorzien van vakliteratuur; kiezerslijsten; parochieregisters, al dan niet voorzien van de akten zelf, soms met met een ganse gezinsreconstructie, meestal uisluitend klappers doch zeer nuttig voor u w opzoekingen; heraldische gegevens; microfilmen met gegevens uit de Burgerlijke Stand doch evenwel beperkt in jaartal; een genealogisch informatiesysteem op computer en nog zoveel meer.

Ter kennismaking kan u er zelfs een namiddag doorbrengen voor de prijs van 100,fr. en u laten voorlichten of zelfs allerlei opzoekingen aanvangen.

Wenst u over dit alles meer rechtstreekse en persoonlijke info, neem gerust kontakt op met met schrijver dezes, die graag bereid is u alle mogelijke hulp te verschaffen.

Jack Vanunaissen - Dorsvlegellaan, 2 - 2950 Putte-Kapellen, Tel: 60531. 38.

Lid V.V.F. nr 8828 - Bestuurslid " Heenakring Hoghescote".

't Bruggeske dec em ber 1996 - nummer 4.

1

2

0

- lit/00fr'#4 In " 't Bmggeske " van februari 1996 hebben w ij uiteengezet hoe wij de organisatie en de uitbouw van een " informatie- en documentatiecentrum ", kortweg INDOKA, zagen voor onze gemeente Kapellen In samenspraak met onz e vrienden v an de heemkring Hobonia v an Hoogboom werden sindsdien reeds verschillende contacten genomen met diverse personen en instellingen Maar ook onze leden kunnen nu reeds helpen bij de uitbreiding v an onze verzameling archieven, documenten, folders en krantenknipsels.

Ter informatie geven wij U hierna de voorlopige structuur van ons klassement: 1] A.A.K. (Actiegroep aanhechting Kapellen). 21 A.C.V. (Algemeen Christelijk Vakverbond).

3] A.C.W. (Algemeen Christelijk Werkersverbond). 4] Agaley (Anders Gaan Leven), 5] Albe (Woonproject mentaal gehandicapten). 61 Amuc o (Amusement en Concert), 7 ] Bal van de Burgemeester. 81 Basiseducatie. 9] Bond Grote en Jonge Gezinnen. 101 Brandweer. 11] Chiro (jongens en meisjes, Kapellen, Putte, Zilverenhoek, Hoogboom). 12] Colosseum (Jeugdclub).

13] C.S.V. 14] Cultuurraad. 15] C. V.P. 16] Cynopolis (hondenschool). 1 7 ] Davidsfonds (Kapellen, Putte e n Kapellenbos). 1 8 ] D e Broederband, toneetkring. 1 9 ] D e Kardinaal (aquariumvissenvereniging), 2 0 ] D e Kolibr ie (vogelkundige k r ing) . 2 1 1 D e r d e J eugd (seniorenvereniging). 2 2 ] D e Vr ije Schutters, 2 3 ] D e Walnoot (Vlaams informatie- e n adviescentrum). 2 4 ] D e Wielewaal (vogelvereniging). 2 5 ] D ik a (Diaclub Kapellen). 2 6 ] Dorpsdag. 27] Douanen + Onstpanningscentmm personeel van financiën). 28] Elereskring, 29] Elf juli viering ( + Kapelse zangavonden en Vlaanderen 2002). 30] Fanfares (Verbroedering, Werkersvreugd, de X_XXIV, Ste-Cecilia, D e Lustige Lepelanders). 311 F ,V.V. (Federatie Vlaamse Vrouwen), 321Gebeurtenissen. 33] Geuzen. 34] Gezinsraad. 35] Grensfeesten. 36] Groencomitè. 3 7 ] G uido Gezellegenootschap. 3 8 ] Gemeente: beleid, eigendommen e n personeel: totstandkoming van de gemeentegrenzen, algemeen,burgemeester, schepenen en gemeenteraadsleden, gemeentesecretaris en gemeenteontvanger, veldwachter, politiecommissaris en politieagenten, gemeentewapen en gemeentezegel, politiereglementen, gemeentebegroting en rekeningen, belastingen, oc trooien en bareelrechten, schrijfwijze v an onz e gemeente e n bestuurstaal, volksraadplegingen, a a n t a l inwoner s v a n d e gemeente gemeenteraadsverkiezingen, vroegere gemeentehuizen, administratief centrum Antwerpsesteenweg, gemeentehuis Beukenhof, Chr. Pallemansstraat, olitiecentrum, Chr. Pallemansstraat, bibliotheek, Antwerpsesteenweg, feestzaal, Hoevensebaan, sporthal, Chr. Pallemansstraat, zwembad, Chr. Pallemansstraat, De Oude Pastorij, Dorpsstraat, gebouw Chr. Pallemansstraat huisnummer 64, gebouw Chr. Pallemansstraat huisnummer 74, pastorij O ude Kerkstraat, gemeenteschool Putte, gemeenteschool Hoogboom, ex politiecentrum Antwerpsesteenweg, ex bibliotheek Hoevensebaan, gebouw Dorpsstraat huisnummer 90, gemeentepark, containerpark, begraafplaats, Heidestraat. 3 9 ] Gemeentebeleid. 4 0 ] Grenspalen. 4 1 ] Haez eldonc k (wijkcomité). 42] Handelsbeurs. 43] Hobonia (heemkundige kring). 44] Hoghescote (culturele kring). 4 5 ] Hoogboom. 4 6 ] H,S.T.. 4 7 ] Huisartsenkring Antwerpen Noor d. 4 8 ] Huis vuilverwerking. 49] Huizen en kastelen in Kapellen. 501 Ic Dien Toneetkring. 51] Jan Mat, toneelkring. 52] Jeugdcentmm en Jeugddienst. 53] Jeugdraa. 54] Jovolka. 55] Jubilea. 56] Kapelse Fotokring. 5 7 ] Kapelse Modelzwevers. 58] Kapelse Scherpschutters. 5 9 ] Kappa (kunstplatform). 6 0 ] K.A.J . e n V.K.A.J . 6 1 ] K. A. V. (Centrum, Putte, Zilverenhoek en Hoogboom),. 621 Kazerne. 63] K.B.G . (Centrum, Kapelsestraat, Putte, Hoogboom),. 64] Kerkhoven. 65] Kermis. 66] Kind en Gezin. 67] K.K.K. (Kynologische Kring Kapellen). 68] 121

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Kompas (reisclub), 691 Kr eatief (jeugdatelier). 7 0 ] Kunstenaars. 711 K.V.G . (Katholieke Vereniging voor Gehandicapten),. 721 K.W.B. (Centrum, Putte, Zilveren hoek en Hoogboom).

73] Landelijke Gilde. 741 Liberale Bond Genpensioneerden. 75] Liefdadigheidsacties. 761 Lievenskapel. 77] Lode Bauwens, toneelkring. 78] Medister, 79] Milieu. 80] Moed en Geduld (Vereniging Duitse Herderhonden). 81] Natuurbehoud Kapellenbos. 82] Nieuw Kapels Toneel, toneelkring,. 831 NU 95 ( VZ W bevordering van de schilderkunst). 84] 0.C.M,W. + C.0.0.

85] Onthaalgezinnen,, 8 6 ] Ontwikkelingssamenwerking. 8 7 ] O or log e n bevrijding. 8 8 ] Openbaar v er v oer . 8 9 ] O penbar e gebouwen. 9 0 ] O penbar e wer k en. 9 1 ] O p e n Monumentendag. 92] Parochie St.-Jacobus Centrum, 0.L,Vr ouw van Vrede Kapelsestraat, StDionysius Putte, St.-Jozef Hoogboom, Onbevlekte Ontvangenis van Maria Zilverenhoek, O.L. Vr ouw van Fatima Essenhout. 931 Patobka (sport- en speelpleinen voor de jeugd). 94] Personen van Kapellen,. 95] Ph. Speth (Home). 961 Pirouette (balletgroep). 97] Postzegelclub.

98] Prive gebouwen. 99] Putte. 100] Raad derde leeftijd. 101] Raad van het dorp. 102] Rijkswacht. 103] Robert Van Riel (V.Z.W.).. 104] Rode Kruis,. 105] Scholen van Kapellen, Putte, Zilverenhoek en Hoogboom,. 1061 Scouts (Centrum en Zilverenhoek). 107] St.Ambrosiusgilde. 108] St.-Jozef Nieuwe Wijk (kapel). 109] St.-Jozef Ziekenhuis. 1101 St.Kristoffel Gilde, 111] St. -Sebastiaansgilden v an Kapellen en Zilverenhoek 112] Sociale Woningbouw. 113] Socialistische Solidariteit. 114] S.P. en B.S.P. 115] Spaarkas Zonder Zorgen. 1 1 6 ] Speelpleinen,. 1 1 7 1 S p o r t , s portv ieringen, at let iek , aulopedr ijden, autoralleyrijden, autorodeocross, bad- minton, basebal, basketbal, biljart, duiken, duivensport, gevechtssporten, golf, handbal, handboogschieten, jumping, kando fitness, karabijnschieten, mountain b ik e , paardenkoers, p o l o , schaken, tafeltennis , tennis , tr iathlon, tur nen, valschermspringen, vissen, voetbal, vogelpik, volleybal, wandelen, wielrennen, worstelen, zeilen, zwemmen, 118. Sportivarts, 119] Sportplus. 120] Sportraad. 121] Sterrenhuis. 122] Tentoonstellingen. 123] Toneel (Streektheater, Nieuw Kapels Toneel, K.W.B. Putte, Jan Mat, Jongeren Theater Productief ( I T T . ) , Leerlingen Broederschool,. 124] Vacantiegenoegens.

125] Velt (Vereniging Ecologisch Leef- en Teetwijze). 126] Verkeersveiligheid. 127] Vier Notelaars (Tehuis mentaal gehandicapten). 128] Viv ac e (Vocaal Ensemble). 129] V.V.Z .

(Verbond Vlaamse Ziekenfondsen). 130] V.L.D. 131] Vreugd in Deugd, toneelkring,. 132] + V.A.B. 133] V.U. 134] Ware Jacob. 135] Welvaart. 136] W.O.W. 137] Ziekenzorg,.

138] Zonnewende. 1391 Zorgen voor Morgen, toneelkring.

Wij beseffen dat voornoemd klassement zeker nog niet volledig is. Wij zouden onze lezers dankbaar z ijn indien w i j infor matie e n documentatie z ouden ontv angen betreffende voornoemde onderwerpen en zeker ook in verband met zaken welke nog niet opgenomen zijn in ons klassement.

Roger Balbaert

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

122

De molen van Kapellen centrum Deze molen werd door Jan Baptist Spruyt opgericht aan de Hoevensebaan volgens een plan dat gedagtekend was op 17 maart 1801. Het kunstwerk was een gesloten 'standerd' of i sta n d a a rd mo l e n ', v a a k o o k s t a a k m o l e n g e n o e m d .

E P fi e l e e L ---- L e A13.8.1

C,a

lefsi5 F. 1 , , ,wk,n. ; ; â&#x20AC;˘ - *

De standaardmolen ontleent zijn naam aan de zogenaamde standaard (o f staak) waarrond het ganse molenhuis of-kast door middel van de staart kan rondgekruid worden om het in de goede windrichting te plaatsen. In tegenstelling met wat men zou aannemen rust de vertikale standaard niet op de kruisplaten - dit zijn de twee kruiselings over elkaar liggende zware balken - maar wordt ze opgehouden door vier paar schuine schoren die men steekbanden noemt. Deze steekbanden rusten op de kruisplaten boven de stenen blokken of teerlingen.

Bij de gesloten standaardmolen is de voet van de molen ommuurd en afgedekt zodat daarmee een kleine bergruimte ontstaat. D e gegevens over de eerste molenaars blijven vrij summier. Wij weten alleen dat in 1801 de molen werd opgericht door Jan Baptist Spruyt. De familie Spruyt woonde in de wijk 'Den Hoorn', t.t.z. vooraan in de Heidestraat, nu Chr. Pallemansstraat, aan de rechterkant in het huis gelegen aan de eerste uitsprong.

123

'

t

Brugges k e jg 28 - dec em ber1996 - n u m m e r 4.

Het zonderlinge was d a t 'Den Hoorn' waar maalder Spruyt verbleef toen deel uitmaakte van d e gemeente Hoevenen, terwijl d e molen, welke veel dichter bij Hoevenen gelegen was, onder Kapellen viel.

In 1834 werd Cornelius Spruyt de nieuwe eigenaar. Waarschijnlijk was de molen overgegaan van vader op zoon, doch hierover hebben wij nog geen zekerheid. Wel weten wij dat de molen tijdens de periode 1801 to t 1820 uitgebaat werd door de familie Spruyt, om nadien, van 1820 tot 1838, in exploitatie genomen te worden door Cornelis Franck. Vanaf 1838 krijgen wij een beter zicht op de zaak. Op 27 november 1838 werd d e molen eigendom v a n Hermans Adrianus. D e ze molenaar werd geboren te Meerle op 17 december 1788. Hij trad voor de eerste maal in het huwelijk met Janssens Joanna Maria, geboren te Kalmthout en dochter van een landbouwer in De Oude Gracht in Hoogboom.

De familie Hermans-Janssens werd ingeschreven o p Hoevensebaan n r 22. H e t huwelijk, d a t o p 2 5 oktober 1837 beOndigd werd d o o r h e t overlijden va n d e echtgenote, werd gezegend met 1 dochter, ni Hermans Anna Cornelia, geboren te Ekeren in De Oude Gracht op 24 (of 25) juli 1819.

Hermans Adrianus trad in 1838 voor de 2de maal in het huwelijk met Mannekens Maria Elisabeth, geboren te Ekeren op 6 april 1812. Dit huwelijk werd gezegend met 9 kinderen, namelijk: * Hermans Henricus, geboren te Kapellen op 20 augustus 1839. Deze verhuisde op 21 juni 1870 naar Antwerpen om er het beroep van maalder uit te oefenen. * Hermans Maria Theresia, geboren te Kapellen op 25 oktober 1840. * Hermans Cornelius, geboren te Kapellen op 1 februari 1842. Deze oefende later het beroep van maalder uit. Hij bleef ongehuwd en hij overleed te Kapellen op 17 juli 1917 in het St-Jozefsgesticht ten gevolge van een ongeval. * Hermans Jan Egidius, geboren te Kapellen op 13 juni 1844 en aldaar, betrekkelijk jong, overleden op 2 oktober 1857. * Hermans Angelina, geboren te Kapellen op 9 mei 1846. Zij huwde met Montfort Theo en verhuisde op 26 juni 1869 naar Roosendaal. * Hermans Jacoba Paulina, geboren te Kapellen op 15 mei 1848. Zij verhuisde op 23 mei 1870 naar Brussel om er aan de kost te komen als meid. * Hermans Frans, geboren te Kapellen op 7 juni 1850. Hij was op 30 januari 1877 gehuwd met Bastiaenssens Rosa en oefende eveneens het beroep van maalder uit,* Hermans Regina, geboren te Kapellen o p 1 9 augustus 1852, e n ko rt n a haar huwelijk met Verschueren Constant,timmerman, overleden op 28 april 1881. * Hermans Jan Petrus, geboren te Kapellen op 25 oktober 1855. Deze zoon trad in het huwelijk met Verzwijvelen Maria en hij oefende eveneens het beroep uit van maalder. Hermans Adrianus overleed te Kapellen op 4 augustus 1878 en zijn echtgenote, eveneens te Kapellen, op 24 juli 1885. Na het overlijden van vader Hermans Adrianus werd het molenbedrijf verder uitgebaat door de jongste zoon Jan Petrus.

Bij h e t afstervan va n zijn moeder verkreeg hij d e molen d o o r erfenis i n volle eigendom. Jan Petrus Hermans huwde o p 2 4 november 1880 me t Verzwijvelen Theresia, geboren t e Kapellen o p 1 2 november 1 8 5 7 . N a a m p e r 5 j a a r huwelijksleven overleed de echtgenote te Kapellen op 10 februari 1885. Jan Petrus Hermans was weduwnaar op 30-jarige leeftijd. U i t het huwelijk waren 2 kinderen gesproten: * Hermans Joannes Petrus, geboren te Kapellen o p 28 oktober 1881, doch nog geen 2 jaar oud, aldaar overleden op 25 augustus 1883. 't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

124

* Hermans Joanna Theresia, geboren te Kapellen op 4 mei 1883. Zij huwde later op 1 me i 1907 me t Louis Janssens , schoolmeester, e n verhuisde naar Merksem.

Zeven maanden n a het overlijden van zijn echtgenote trad Hermans Jan Petrus opnieuw in het huwelijk met Mertens Maria Catharina, geboren te Kapellen op 17 juli 1855.

Hermans Jan Petrus oefende h e t beroep u i t van natiebaas aan d e haven va n Antwerpen. H e t molenbedrijf werd geleid d o o r zijn ongehuwde broer Hermans Cornelius. H e t tweede huwelijk van Hermans Jan Petrus werd gezegend me t 7 kinderen: * Hermans Cornelius, geboren te Kapellen op 21 juni 1886, en op 13 maart 1906 verhuisd naar Antwerpen, Van Maerlantstraat, 13. * Hermans Paulina Jacoba, geboren te Kapellen op 26 juni 1887. * Hermans Joannes Franciscus, geboren te Kapellen op 28 mei 1888. Deze volgde de voetsporen van zijn vader en hij verhuisde op 19 augustus 1907 naar Antwerpen, Ankerrui, 12, om zijn brood te verdienen bij de natie D e Trouw * Hermans Jacobus, geboren te Kapellen op 5 december 1890. * Hermans Theresia, geboren te Kapellen op 3 september 1893, doch aldaar ook zeer vroeg overleden op 15 september 1893. * Hermans Alfons, geboren te Kapellen o p 2 4 juni 1895, doch nog geen vi e r maanden later overleden op 22 oktober 1895. * Hermans Leon, geboren te Kapellen op 3 december 1897.

In 1893 verkocht Hermans Jan Petrus de molen verder aan Frans Hermans. Op dat ogenblik werkten op de molen niet minder dan 8 molenaarsgasten.

Frans Hermans oefende eveneens h e t beroep v a n natiebaas u i t, zo d a t h i j waarschijnlijk te weinig tijd had om zijn beroep van maalder effectief te vervullen. Hij verkoos daarom de molen verder te verhuren aan Jean Baptist Van der Wegen.

Cornelius Hermans verliet op 2 6 maart 1895 d e Kapelse molen om zijn beroep verder uit te oefenen op de Nieuwmoersesteenweg te Kalmthout bij molenaar Nelen.

Jan Baptist Va n d e r Wegen w a s e e n Nederlander, geboren te Tilburg o p 2 0 september 1839. Hij was gehuwd met Ribal Elisabeth, geboren te Blaasveld op 17 juli 1848. Op 14 mei 1901 werd de huur opgezegd en vertrok het echtpaar Van der Wegen-Ribal naar Koningshoolkt. Waarschijnlijk was het werk i n Kalmthout niet meegevallen vo o r Hermans Cornelius want i n 1901 vonden wij hem terug a l s maaldersgast bij Jan Baptist Van der Wegen.

Als eigenaar van de molen wenste Frans Hermans wel dat de exploitatie in orde zou zijn met de bestaande wetging op de hinderlijke bedrijven. Om die reden verstuurde hij op 21 december 1898 een brief naar het college van burgemeester en schepenen van de gemeente Kapellen met het verzoek om de bestaande windmolen, gelegen op het kadastraal perceel E 154, verder te mogen uitbaten.

Bij afwezigheid van de burgemeester, d e heer Eduard Biart, was het schepen G. Bruyninckx welke het onderzoek commode en incommode liet opstarten. Vanaf 3 januari 1899 lagen de plannen van de molen ter inzage op het gemeentehuis en kregen ook alle inwoners van de gemeente Kapellen de gelegenheid om eventueel klacht in te dienen.

125

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

Plan van het perceel E 154 waarop de Kapelse windmolen stond.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4.

126

Op 18 januari 1899 werd vastgesteld dat er geen enkele klacht binnen-gekomen was zodat h e t schepencollege o p 9 maart 1899 aan d e Gouverneur vroeg o m d e goedkeuring tot exploitatie te verlenen aan de heer Frans Hermans.

Op 10 maart 1899 stuurde de hoofdingenieur van d e technische dienst van h e t provinciebestuur d e ' machtiging v a n e e n hinderend gesticht ' d o o r n a a r d e Gouverneur (document n i 12.932). Bi j deze machtiging g a f hij ook een positief advies, o p voorwaarde dat 1 d e molen altoos in goeden staat van onderhoud en reinheid dient behouden te worden 1 Antwerpen . D e Bgafe dan s took e nopd14i april g e1899 de toelating om de molen verder te blijven exploiteren van 30 jaar.

D e p gedurende u t a een t iperiode e v a n De laatste eigenaar van de molen van Kapellen was weer een Nederlander, ni. Van d e Tilburg Marinus.

P r Jacobus o v i Deze n man was geboren te Roosendaal op 25 juni 1873 en te Wouw gehuwd op 2 mei 1901 met Schoonen Jacoba Maria Onmiddellijk na hun c i e huwelijk kochten zij de molen van Kapellen en verhuisden zij naar de Hoevensebaan nummer 53.

Het jonge gezin telde 3 kinderen: *Van Tilburg Maria Cornelia, geboren te Kapellen op 13 oktober 1901. *Van Tilburg Joanna Maria, geboren te Kapellen op 17 januari 1903. *Van Tilburg Henricus Adrianus, geboren te Kapellen op 23 september 1906.

Stoenwel, tk aar l i oev enen.

De verkoop en het slopen van de molen werd bespoedigd door 3 oorzaken, namelijk: 1. de bouw van verschillende huizen in de omgeving van de molen nam de wind voor een groot deel weg voor de wieken.

2. de molen was meer dan 100 jaar oud en vertoonde menig teken van verval.

3. door de toename van de bevolking van Kapellen was er een zeer grote vraag naar bouwgrond, waardoor de grondprijzen pijlsnel de hoogte in gingen.

Half november 1907 werd d e molen volledig afgebroken e n stuk per stuk door notaris Schram van Kapellen verkocht o p 1 0 december 1907 te 1 0 u u r i n h e t openbaar: 127

'

t

Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer zk

1. het molengerief: ijzeren en houten roeden, ijzeren borst, ijzeren askap, wielen en as, windzeilen, steenbald, standen, zijsteen, molenstenen, afstanders, kruisplaten en ander gerief.

2. karren, eggen, paardsgetuig en 4 loopvarkens.

De pers schreef dat er veel kijkers doch weinig kopers waren. De biedingen waren aan d e lage kant. Z o werd een ijzeren molenroede, fabrikaat Gebroeders Pot, verkocht voor 295 BEF, e e n houten a s me t ijzeren ko p voor 155 BEF e n d e standaard voor 30 BEE Door de te lage biedingen werd de verkoop van de ijzeren borst, 2 grote kamwielen en d e staakijzers zelfs ingehouden. D e totale verkoop bracht ongeveer 1.000 BEF op.

Enkele weken later werd in 2 zitdagen, namelijk 9 en 16 januari 1908 in de herberg van Frans Schoutens op de Hoevensebaan, i n het openbaar in 4 loten de grond verkocht waarop de molen gestaan had.

Notaris G e o r g e s S c h r a m m o c h t o p 1 6 j a n u a r i 1 9 0 8 d e v o l g e n d e eigendomsoverdrachten laten tekenen: lot 1: burgerswoning met verscheidene plaatsen, stalling en tuin, groot 618,41 m m 2 its de prijs van 7.200 BEF en 110 verdieren aan de heer Jan Janssens-Thyssen, Hoevensebaan te Kapellen. lot 2: perceel bouwgrond, groot 430,80 m juffrouw 2 m i tLeonia s 1Hendrickx , 7 5 te0Leugenberg Ekeren. lot 3 : perceel bouwgrond, B E F e g ro o t n441,38 m aanLouis 2 1 natiebaas . 9 2 5te Hoevenen.

8 m i t Mertens, 0s lot bouwgrond, B E r Fd er nn m v 4:eperceel i e groot e604,45 Frans Schoutens-Huyskens, herbergier, Hoevensebaan te Kapellen.

2 m i t s 2 .

4 0 0 1 3 a 0 a n vB eE r F d i ee r ne n Vol heimwee schreef het weekblad 'Polder en Kempen' o p 19 januari 1908: 1 De 1 2 5 loten v e2 enr 3 waarop d i deemolen r stond, e nzijn aangekocht om bebouwd te worden. Nog een luttel tijd en zelfs van de molenberg ziet men niet meer een zier a a n Onmiddellijk na de verkoop van de molen en de gronden verhuisde de familie van Tilburg-Schoonen op 25 januari 1908 terug naar Roosendaal. Hun oude knecht, de heer Bastiaense Petrus Joannes, geboren te Huibergen o p 27 april 1840 werd overgebracht naar het St-Michielsgesticht te Essen.

Zo verdwenen de molenaars en de molen uit het dorpsbeeld van Kapellen. Voor onze lezers kunnen wij nog vertellen dat de molen stond op de plaats waar later de winkel kwam van Polleken Joosenâ&#x20AC;˘ Voor de jeugd vertalen wij deze plaats als de plaats waar nu de winkel van Cabri gelegen is op de Hoevensebaan, 38 - 40.

Bronnen:

Roger Balbaert.

El

1. Holemans en Lemmens: 'Molens der Voorkempen en Groot Antwerpen'.

2. Polder en Kempen, weekblad, jaargangen 1907 en 1908.

3. Een niet uitgegeven document van wijlen Dr Verzwijvelen i.v.m. de windmolen van Kapellen.

4. Piet Veulemans: 'Molenaarsfamilies te Kapellen'.

5. Gemeentearchieven Kapellen, Provinciaal Archief Antwerpen en Rijksarchief Antwerpen.

1 Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

128

VILLA VAN DUCK In onze vorige uitgave van " ' t Bruggeske " vroegen w ij onze lezers om mee te helpen zoeken naar de juiste ligging van voornoemde villa.

Wij dank en d e v ers c hillende le d e n w e lk e o n s hier v oor gek ontak teerd hebben.

Uiteindelijk vonden w ij in het weekblad "Polder en Kempen", destijds uitgegeven door de drukkerij De Bièvre uit Brasschaat dat de betrokken v illa op 31 mei 1 9 2 3 verkocht werd door notaris Cols.

Bij de opvolger v an voornoemde notaris i n de W . Tellins traat, n r 3 , t e Antwer pen vonden w ij de betrokken verkoopakte, met de vermelding: Verk oop van een v illa met hovenierswoning, remis e, s talling, s c huur, lus t t uin m e t v ijv er e n pr ieel, f r u i t - e n moestuin met serren en broeibakken, boomgaard en labeurland. Oppervlakte 1,5 ha., opgedeeld in 12 kopen (zie blz 130) .

De verkoper w as d e N . V . Transportmaatschappij Plouv ier e n C o e n d e vroegere eigenaar w as d e heer Mabes one, s touwer . Later w e r d dez e v i l l a afgebrok en e n vervangen door de huidige v illa Merelhof.

N I EU W ZOEKPLAATJE.

i-r262C p p c H e n .

L e s Aunet

Indien U denk t dat U bovenstaande plaats i n onz e gemeente k u n t herinneren dan vragen wij U om contact op te nemen met Roger Balbaert, tel. 664.57.22. Het bestuur van Hoghescote dank t U bij voorbaat voor uw medewerking.

129

'

t

Btugges k e jg 28 - dec ember 1996 - nummer 4

Kadasterplan van de v illa Van Dijck en omgeving. De " Bijzondere Weg en de " Veldstraat " vormen nu samen de Frans De Peuterstraat.

't Brugges k e jg 28 - dec em ber 1 9 9 6 - nummer 4

130

KRUISWOORDRAADSEL De oplossing van het kruiswoordraadsel nr 3, verschenen i n " ' t Bruggeske " v an de maand augustus 1 9 9 6 is als volgt: HORIZONTAAL 1. Hoghescote 2 . Ulaan - Open 3 . Sater - Ls 4 . Sast - Est 5 . T NT Egards 6 . Eagle 7 . Eland - Epee 8 . 9 . Ster - GI 1 0 . Re - Veraart VERTIKAAL 1. Huls tlei 2 . 01 A n S e 3 . Gasstraat 4 . Haat - Ev 5 . Ent - Eed - Re 6, Eega 7.Corsage - Ka 8 . O p - Trips 9 . Tel - Dee - Gr 1 0 . Ensis - Eelt.

De opgave was waar s c hijnlijk aan d e gemak k elijk e k ant, w a n t w i j ontv ingen n ie t minder dan 18 oplossingen. Spijtig genoeg waren er slechts 1 6 goede antwoorden. De klassieke ons c huldige h a n d t r o k dez e m a a l als w innaar : M e v r o u w Ir ene Q uic k , Spoorstraat, 29, Kapellen. De prijs wor dt eerstdaags thuisbezorgd.

OPGAVEN K R U I S W O O R HORIZONTAAL. D R A A D 1) Geboorteplaats v an Petrus Philips . 2 ) Br engt de k indjes thuis . 3 ) Scheikundige S E L van Br omium - veengrond - bijwoor d van plaats. 4 ) Jeneverglas - derde zoon afkorting van aartsvader Jacob. 5 ) Andere naam voor voile. 6 ) Dierengeluid - boom; lok middel.

7) ...straat (straat in Kapellen) - dierenverblijfplaats 8) Vr uc ht van een bepaalde boom - grootvader. 9 ) Engelse k leur 1 0 ) Scheikundige afk or ting van t in - gemeente i n de provincie Antwerpen.

VERTIKAAL. 1) Oorspronkelijke naam v an Hoogboom - scheikundige afk or ting v an G allium. 2 ) Z intuig - deel van het wapenschild van Kapellen. 3) Product van de k ip - afk or ting van Amerikaanse graanmaat - fi jngev oelig. 4 ) Middeleeuws e v io o l - . . . h o f (kasteel i n Kapellen). 5 ) Beoordelen. 6 ) Grappenmaker - v an h e t wer k woor d z ijn. 7 ) Engelse adelaar - spil. 8 ) Nummer - muze van het minnedicht. 9 ) En volgende - k limdier . 1 0 ) Straat in Kapellen.

131

't Bruggeske ig 28 - december 1996 - nummer 4.

KRUISWOORDRAADSEL N R 4 .

1

2

7 1

4

5

6 T 7

B

•-•

• /-q: ,; .;:•i.i.';' '•••• .-- •, , 1.'. ?.• •:' /.:/..27?:'.,i i' : 1';'; x„, '• , 0: ';.i -x N

1 0

..•• .. • .

1

. ..

4

6 7

E '•?>.:•>,'• y 4,

1 71

c

> iv.,:.?*.r•:•••, , It, t i y-7I. • & , , ••?-.*i*: . -. x',K -;- 1 r,'„).' ' :, .

•::, ? y' , i• : . .; , . ,; : ? .? , :;; . , :, E ? x ?

F. : . s• 4 • :; . v i;>i , . ••/•-' . ?, : •r, .. ' ) r, , > /: e . , .? :-, ? „.

5 1 .i ,: : ,

.

x > : x : , ? : •

X

.f.; • ;.. ; e. ; .. : >-':,;•,:-: :• •• ,: , i • •• ,•••. , 'y e ,

;'

: 4"

i'?>'',/?,''7•? .:::',X,''.;-..': >?;.i'•,?:; •.:1,-.%...x•Z-,..

• ?',..

•• • ; • r s ,0

. .; .? .1 > :

:.

•/ :' •. .

3N '?

1 .1:, : •.''.

-: i: 1

• •?••'.- : : zAr.;.r,?•;., ? , , , , , , , ;:i i , , , ' „ , . . , . , :

De oplossingen van kruiswoordraadsel nr 4 worden verwacht v66r 15 februari 1997 bij: Balbaert Roger - Parkweg 2 2950 Kapellen, Uw naam' Uw adres.

Veel puzzelgenoegens.

't Bruggeske jg 28 - december 1996 - nummer 4

1

3

2

Een schitterend jubileumboek

METAMORFOSE

Door de maatschappij Antverpia kwam op het grondgebied van Ekeren en Brasschaat het "Nieuw Kwartier" Sint-Mariaburg tot stand.

Bestel nu het unieke kijk- en leesboek "Metamorfose" dat verschijnt naar aanleiding van een eeuw leven in St.-Mariaburg, een gehucht van Brasschaat en Ekeren, dat nooit zelfstandig is geweest, maar toch als entiteit een bijzondere geschiedenis heeft gekend.

Het jubileumboek belicht de diepgaande gedaanteverandering die St-Mariaburg op 100 jaar tijd heeft ondergaan. Het boek vertelt de successtory van de maatschappij Antverpia die vele duizenden stedelingen naar het Nieuw Kwartier lokte. Uitgebreid wordt het gemeenschapsleven in beeld gebracht met de toneelkringen en muziekverenigingen, de kerk en de scholen, stoeten en processies, acteurs en andere artiesten. De imposante kastelen en de riante villa's, de vele hotels en het nog grotere aantal cafĂŠs worden weergegeven aan de hand van de honderden postkaarten die over St.- Mariaburg werden gemaakt. De Kattekensberg en de Hond jesberg, de molen, het zwembad en de velodroom worden niet vergeten.

Het jubileumboek benadert de geschiedenis van Sint-Mariaburg uit een totaal andere hoek dan eerdere heemkundige werken. In dit kijk- en leesboek worden telkens de vele, vaak nog niet gepubliceerde foto's ingeleid door een kort, origineel artikel.

EEN UNIEK KIJK- EN LEESBOEK! BRASSCHAAT EN EKEREN Binnen Sint-Mariaburg heeft immer een mysterieuze eenheid bestaan tussen de bewoners van de Brasschaatse en Ekerse kant, ook al vormde de Kapelsesteenweg vaak een moeilijk te overschrijden grens.

KUNST EN CULTUUR Een symbiose van autochtone bewoners van Biest, Schriek, Geesten en Katerheide met inwijkelingen uit de stad en

De gezonde boslucht werd als lokmiddel gebruikt om meer en meer toeristen aan te trekken. uit naburige gemeenten - veel ook uit Nederland - zorgde voor het ontstaan van een nieuwe gemeenschap, waar kunst en cultuur welig tierden. Hier hadden acteurs als Luc Philips, Dora Van der Groen, Wies Andersen, Yvonne Lex hun roots. Jan Van Bouwel, dirigent van het BRT-omroepkoor, werd hier geboren. Tal van orkesten zagen er het levenslicht.

TOERISME De gezonde boslucht werd als lokmiddel gebruikt door de maatschappij Antverpia, die een groot aantal gronden ter plekke verwierf, o m de stedelingen naar het Nieuw Kwartier te laten komen en e r te laten blijven. Een intens gemeenschapsleven zorgde ervoor dat deze inwijkelingen er zich goed voelden temidden de lokale bewoners, en steeds meer verwanten en vrienden naar het bosrijke gebied lieten overkomen. De Kattekens- en Hondjesberg bleven tot de jaren '60 toeristische weekendbestemnaingen voor de stedelingen.

VERVOER, ONDERWIJS, HANDEL EN NIJVERHEID Een vlot openbaar vervoer - zowel per trein, tram en later per bus -zorgde ervoor dat Sint-Mariaburg gemakkelijk bereikbaar was. Ter plaatse verleende een groot aantal hotels en koffiehuizen (cafĂŠs) een optimale service. Vlug bloeiden handel en nijverheid. Men kon in het eigen Sint-Mariaburg alles vinden wat nodig was inzake voeding, kleding, huisvesting. Ook voor de geestelijke ontwikkeling van de bevolking werd gezorgd: scholen voor meisjes en jongens, een toneellaing en muziekverenigingen voor de volwassenen. Een deel van de bevolking werd ter plaatse tewerkgesteld bij de Bank Antverpia, in de horecasector en de vele winkels. Kleinschalig kon ook de industrie inwoners arbeid verschaffen: de motorenfabriek Lady, enkele diamantslijperijen en garages vormden een vervolg op de Zijdefabriek, die reeds in de 18e eeuw werkmanswoningen had doen verschijnen in het gebied van bos en hei, dat overigens slechts een vijftal hoeves telde.

SPORT EN ONTSPANNING Sport en ontspanning kwamen aan bod in kegel- en wielerclub, voetbalvereniging, tumkring, jeugdverenigingen, duivenbond, kaartclubs, enz.

V ILLA ' S EN ANDERE HUIZEN De woningen vormen een bijzonder interessant studie-object te Sint-Mariaburg. Bij het ontstaan in 1896 verrezen parels van villa's met magnifieke tuinen in het gebied Bist-Fortuinstraat-Antverpiastraat-Willy Staeslei. Antverpia verkondigde in zijn publikaties dat geen werkmanswoningen zouden gebouwd worden op het grondgebied, terwijl van in het begin verkavelingsplannen van de maatschappij percelen voor rijhuizen voorzien. Maar zelfs bij die rijhuizen zijn er juwelen, die nu nog Sint-Mariaburg tot een soort Zurenborg maken voor nieuwe inwijkelingen.

2

Met de Mariaburgse vlag werden de toeristen aan het station van Ekeren door de fanfare opgewacht.

PROCESSIES EN STOETEN Het gevoel van samenhorigheid, van gezellig samenzijn, van algemeen welzijn dat de Mariaburgers tot gelukkige mensen maakte, werd vaak vertolkt in processies en stoeten, waarbij heel de gemeenschap zich engageerde om op creatieve wijze topmomenten te vieren.

POSTKAARTEN Gezonde lucht, ontspanning en vertier, prachtige woningen: dat zijn ook thema's die aan bod komen in de duizenden postkaarten die in de loop der voorbije honderd jaar door diverse uitgevers werden geproduceerd en die nu een uniek item vormen voor verzamelaars. "Souvenir de St-Mariabourg" staat op sommige ingekleurde kaarten. Zij vormen de basis van de tentoonstelling die begin mei duizenden zal aantrekken, niet alleen uit Sint-Mariaburg maar ook uit héél het land waar nu nog Mariaburgers dromen van hun bossen, en zelfs uit de Verenigde Staten waar Mokkes Luycloc nog vaak sterke verhalen vertelt over zijn jeugdjaren in de Caterslei.

TENTOONSTELLING EN J UBILEUMBOEK Omdat acht dagen niet zullen volstaan om een eeuw Mariaburgse geschiedenis in de Boerderie te bekijken, heeft het organisatiecomité het nuttig geacht een jubileumboek te wijden aan de voorbije honderd jaar.

Daarmee kan men thuis, zo vaak men wil, namijmeren over d e metamorfose d ie Sint-Mariaburg h e e ft o n dergaan sedert z i j n o n t staan. Sommigen zullen dan misschien denken aan d e • " v e r g a n e g l o ri e " : g e e n Grand Hotel meer, en sinds kort ook geen Bagatel die ▪ h e r i n n e r t aan de hoogconjunctuur van de hotels; geen velodroom of Sinksenkoers meer, maar nog wel actieve wielertoeristen; veel chique gebouwen gesloopt o f verbouwd, maar toch nog talrijke nakomelingen van de en-

Tal van prachtige villa's in de Willy Staeslei herinneren nog aan de beginperiode van Sint-Mariaburg.

3

kele stamfamilies actief in het Mariaburgse gemeenschapsleven. Plus aardig wat huizen en villa's uit het begin van de eeuw bewaard en op privĂŠ-initiatief gerestaureerd als getuigen van het roemrijke verleden.

PO LITIEK ENGAGEMENT Vooral de open geest van gastvrijheid, die de oorspronkelijke bewoners kenmerkte zodat op hun hoeves de "bleke" stedelingen een glas verse koeienmelk konden drinken bij een gezellige babbel, blijft een na te streven ideaal in deze tijd. Honderd jaar geleden ontstonden hier en elders laiteries. "Melk is goed voor elk" klonk als slogan in onze jeugd.

Druppelsgewijze kunnen de bladzijden van het jubileumboek over 100 jaar Sint-Mariaburg bijdragen tot een metamorfose binnen de lezer: geen inwoner van een slaapdorp, doch geĂŤngageerd medeburger van een levende gemeenschap die via bestaande bestuursorganen meewerkt aan een gelukkiger toekomst voor allen.

Formaat 29,7 x 21 cm - 96 pagina's - 160 illustraties Afwerking: mooi ingebonden en Voorzien van een stevige band Auteurs: Paul Bogaerts, Rik De Smedt, Lieven Gorissen, Anne-mie Haevermans en Ludo Van Bouwel (eindredactie) Fotografie: Fotoreproduktie Artona Uitgever: Wijkwerking Mariaburg vzw

BESTELLEN In vijftien hoofdstukken komen al deze aspecten aan bod. Een korte, originele en pittige leestekst leidt telkens het uitgebreid fotomateriaal in, dat nooit eerder gepubliceerd werd. Een uniek boekwerk dat excelleert boven alle gelijkaardige publikaties over omliggende gemeentes. Bestel nu, dan wordt ook uw naam vermeld in dit uitzonderlijk waardevolle boek en krijgt u een invitatie om het te komen ophalen tijdens de tentoonstelling.

Het toneel floreerde v a na f h e t be gin. D ie ne t W o o zor gde v oor adembenemende opvoeringen in Prins Albert en Elcks Thuys Bij intekening voor 1 januari 1997 kost het boek 995 fr. De mogelijke verzendingskosten bedragen 150 fr. Na de heemkundige tentoonstelling van mei 1997 wordt het boek verkocht tegen 1.195 fr

Hoe kunt u intekenen?

Voor 1 januari 1997 schrijft u 995 fr o f 1.145 f r (150 f r verzendingskosten inbegrepen) over op bankrekening 001 Nog beter: voor 1 januari 1997 betaalt ti op het ASLK-kantoor- Mariaburg Kapelsesteenweg 408 2930 Brasschaat, 2 tel: 03/665.08.02 en maakt u kans om een ASLK-ballonvaart voor 4 personen te winnen!

289 Hoe ontvangt u het jubileumboek?

820 Het boek kunt u afhalen tijdens de heemkundige tentoonstelling van 1 tot 4 mei en a n 8 tot 11 mei 1997 in De 1-1 Boerderie, Schriek 254, St.-Mariaburg-Ekeren.

4 Vanaf 15 mei 1997 kunt u het boek afhalen op het ASLK-kantoor Mariaburg. v boek wordt u thuisgebracht mits de prijs van 150 fr. Het totale over te schrijven bedrag is dan 1.145 fr i.p.v. 995 Het a Wie intekent voor 1 januari 1997 wordt vermeld in het boek. n " Mtg. 1. Janssens, Nijvcrheidslei 77 2180 Ekeren.

Ver. F o t o ' s : Fotorepro ARTONA E 4 e u w

Met de Mariaburgse vlag werden de toeristen aan het station van Ekeren door de fanfare opgewacht.

PROCESSIES EN STOETEN Het gevoel van samenhorigheid, van gezellig samenzijn, van algemeen welzijn dat de Mariaburgers tot gelukkige mensen maakte, werd vaak vertolkt in processies en stoeten, waarbij heel de gemeenschap zich engageerde om op creatieve wijze topmomenten te vieren.

POSTKAARTEN Gezonde lucht, ontspanning en vertier, prachtige woningen: dat zijn ook thema's die aan bod komen in de duizenden postkaarten die in de loop der voorbije honderd jaar door diverse uitgevers werden geproduceerd en die nu een uniek item vormen voor verzamelaars. "Souvenir de St-Mariabourg" staat op sommige ingekleurde kaarten. Zij vormen de basis van de tentoonstelling die begin mei duizenden zal aantrekken, niet alleen uit Sint-Mariaburg maar ook uit héél het land waar nu nog Mariaburgers dromen van hun bossen, en zelfs uit de Verenigde Staten waar Mokkes Luycloc nog vaak sterke verhalen vertelt over zijn jeugdjaren in de Caterslei.

TENTOONSTELLING EN J UBILEUMBOEK Omdat acht dagen niet zullen volstaan om een eeuw Mariaburgse geschiedenis in de Boerderie te bekijken, heeft het organisatiecomité het nuttig geacht een jubileumboek te wijden aan de voorbije honderd jaar.

Daarmee kan men thuis, zo vaak men wil, namijmeren over d e metamorfose d ie Sint-Mariaburg h e e ft o n dergaan sedert z i j n o n t staan. Sommigen zullen dan misschien denken aan d e • " v e r g a n e g l o ri e " : g e e n Grand Hotel meer, en sinds kort ook geen Bagatel die ▪ h e r i n n e r t aan de hoogconjunctuur van de hotels; geen velodroom of Sinksenkoers meer, maar nog wel actieve wielertoeristen; veel chique gebouwen gesloopt o f verbouwd, maar toch nog talrijke nakomelingen van de en-

Tal van prachtige villa's in de Willy Staeslei herinneren nog aan de beginperiode van Sint-Mariaburg.

3