Bruggeske 2013 1 maart by Heemkring Hoghescote

Traiteur Luc Van Walle

<&#=)#18'1%>"'%"3%*?%-&&;.&'@%

Huwelijken, Communiefeesten, Recepties, Koffietafels, Diners, Avondfeesten, Banketten, Zakendiners, Personeelsfeesten, e.d. I n f ee s t z aal “ De J achthoor n” , bij u thuis of i n e e n zaa l na ar k euze .

Specialiteit

Jubilea,

!"#$%&'%()*+%,*--&./% 0#&*12&3."-&3%&'%0"#,&4*&5% 63378'%-)#$*3&%9%)',&:&#(.%8'% ""'."3%:&#;)'&'5%

Privé parking + tuin met speelhoek voor kinderen. Voor verdere inlichtingen en advies staan wij steeds voor u klaar. Feestzaal de Jachthoorn – Traiteur Luc Van Walle. Antwerpsesteenweg 153 - 2950 Kapellen. Tel. 03-665 20 38 * GSM. 0496 60 50 65 * FAX. 03-605 53 25 E-mail: info@jachthoorn.be * www.jachthoorn.be

‘t Bruggeske Driemaandelijks tijdschrift van Heemkring Hoghescote vzw. Zetel: Essenhoutstraat 59 - 2950 Kapellen. 45 ste jaargang – nummer 1

maart 2013

In dit nummer: - Lidgeld 2013 2 - Gedicht “2013 voor Hoghescote” 2 - Jaarlijkse brunch – 20 april 2013 3 - Jaarverslag 2012 4 - Oproep vrijwillige medewerkers 8 - Fietstocht “Beeldschoon Kapellen” 9 - Dorpsdag in Kapellen – 26 mei 2013 10 - Wandeling Mastenbos 11 - Geschiedenis van Kapellen – Stamboom opstellen 12 de - De familie Lievens – 2 deel 13 - Vader van de burgemeester van Antwerpen te Kapellen vermoord 21 - Schenkingen 31 - Hortensiahof 32 Elke auteur is verantwoordelijk voor de inhoud van zijn ingezonden artikel .

Verantwoordelijke uitgever: André De Vleeschouwer Berkenlaan 11 - 2950 Kapellen. Tel: 03.605.79.89. Redactie en Lay-out: Roger Van den Bleeken p/a Essenhoutstraat 59 – 2950 Kapellen. Tel: 03.664.63.22. Webstek www.heemkring-hoghescote.be Kaftontwerp: T. Hanssens. Copyright "Heemkring Hoghescote vzw" Kapellen. Niets uit deze uitgave mag verveelvoudigd, gereproduceerd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op een andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur en de uitgever. Ledenblad ’t Bruggeske verschijnt viermaal per jaar en wordt aan elk lid van Heemkring Hoghescote toegezonden. Het lidmaatschap bedraagt per jaar: 12 euro als gewoon lid en 25 euro als erelid. Dit bedrag kan worden overgemaakt op rekening: BE18 4137 2050 7165 BIC-code KREDBEBB op naam van: Heemkring Hoghescote vzw. Essenhoutstraat 59, 2950 Kapellen, met de vermelding "Lidgeld". Losse nummers van ’t Bruggeske, voor zover nog in voorraad, zijn te verkrijgen op het redactieadres tegen 3 euro per exemplaar.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Beste vrienden van Hoghescote Bedankt voor jullie hernieuwde inschrijving voor 2013. Door jullie bijdrage kunnen we weer vier aantrekkelijke ledenbladen samenstellen met opmerkelijke informatie over het verleden van onze gemeente en tevens activiteiten organiseren die voor alle leden aan kostprijs openstaan. Bovendien kunnen we onze lees- en studiezaal meermaals per maand openstellen voor allerhande (al dan niet begeleid) onderzoek en uiteraard heten we jullie daar dan ook welkom. De leden die hun lidgeld reeds betaalden kunnen hieronder hun abonneelidkaart terugvinden. Bevindt je lidkaart zich niet op deze plaats? Dan ben je wellicht vergeten te betalen! Doe dit dan zo vlug mogelijk! Stort 12 Euro (lid) of 25 Euro (erelid) op het rekeningnummer BE18 4137 2050 7165 op naam van Heemkring Hoghescote vzw, Essenhoutstraat 59 te 2950 Kapellen met de vermelding: lidgeld 2013. Je kan ook jacobuscheques (2013) inruilen of contant betalen (vergeet niet je naam en adres te vermelden). Het bestuur van Heemkring Hoghescote vzw .

2013 voor Hoghescote

Hallo, ’t Bruggeske, alles goed? hoe was de nieuwjaarsdaag’raadsgloed? Kapellen pal, een feest, een bal, en wat gezien, gedroomd, ontmoet…

Want straks de lente openbaar van ’t ons geschonken nieuwe jaar; kriebelt d’ arbeid aderen wijd – in takken, taken : ’t heemgebaar

Een tijdlang regens schudden ons, dan dek van sneeuw naast dek van dons, koudegijzel, ijz’ren vijzel weldra de warmte, o, respons!

Ook onze klok zij tikke voort, als zo veel harten één akkoord; geschiedenis en erfenis : essentie steeds weer aangeboord L.P.G. V.T.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Welkom op onze jaarlijkse brunch - 20 april 2013 Zoals reeds aangekondigd in 't Bruggeske van december hebben we binnenkort weer onze jaarlijkse brunch. Dit is een echte klassieker geworden, en uiteraard zitten we dan ook in 2013 weer gezellig met onze leden bij elkaar. Diegenen die er altijd al bij waren weten het: het is een echt festijn, met voor elk wat wils.

Het menu blijft nog even een goed bewaard geheim, maar er zal ook nu weer een uitgebreid gamma aan heerlijkheden aanwezig zijn. Wie daaraan twijfelt, bekijkt even bijgaande foto, of vraagt het gewoon aan iemand die er al bij was. Zij kunnen getuigen dat de afwezigen ongelijk hebben. U kunt ook met vrienden afspreken en een tafel reserveren, echt gezellig om hen met Heemkring Hoghescote te laten kennismaken. Voor de prijs hoeft u het niet te laten: 35 ! per persoon voor onze leden, 37 ! voor niet-leden (wijnen niet inbegrepen). Plaats van het gebeuren is DE JACHTHOORN, Antwerpsestwg. 153 in Kapellen, op zaterdag 20 april 2013 om 11 u.(tot ongeveer 15 u.). Wees er snel bij. Inschrijven – TEN LAATSTE OP 10 APRIL – kan enkel: - bij Patrick Seiffermann tel. 03-664.07.98 of e-mail: patrick.seiffermann@skynet.be en - bij Chris Alen tel. 03-664.05.01 of e-mail: chris.alen@skynet.be Met vermelding bij wie u aan tafel wenst te zitten. Speciale wensen (dieet of vegetarisch) kan u dan ook melden. Na inschrijving, betaling op rekening BE18 4137 2050 7165 van Heemkring Hoghescote vzw, Essenhoutstraat 59 - 2950 Kapellen met duidelijke vermelding van het aantal personen en “Brunch”. Het bestuur van Heemkring Hoghescote hoopt u allen daar te ontmoeten. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Jaarverslag 2012. André De Vleeschouwer Traditioneel openen wij het nieuwe jaar met een jaarverslag. 2011 stond in het teken van de verhuis naar het Administratief Centrum, als een tijdelijk verblijf, wat nooit erg gunstig is. In dit geval was het echter onvermijdelijk om plaats te maken voor de geslaagde restauratie van het Oud-Gemeentehuis. Het jaar 2012 is eveneens gestart met een verhuis naar het gloednieuwe Erfgoedcentrum Hoeve Van Paesschen, met de unieke astronomische Smoldersklok als illustere buur, waar Kapellen erg fier op mag zijn.

Velen hebben ons toegewenst dat deze hoeve onze definitieve stek zou worden. Wij delen die mening, en we werken er hard aan om onze leden optimaal van dienst te kunnen zijn: een mooie, moderne, aangepaste omgeving in een traditioneel kader, gunstige bewaaromstandigheden voor onze archieven, heel toegankelijk en goed bereikbaar, vlakbij het dorp, met een ruime parking, kortom alles om er een mooie toekomst uit te bouwen. En uitgerekend dat beschouwen wij als onze uitdaging.

Naarstige medewerkers tijdens de verhuis van het administratief centrum aan de Antwerpsesteenweg naar de Hoeve Van Paesschen.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Na de officiële opening op 10 maart, mochten wij de lente ingaan met een reeks succesvolle opendeurdagen, voor onze leden en ereleden, voor de mensen uit de directe omgeving, voor alle Kapellenaren. De nieuwe locatie was echt een succes, en er was ook heel wat persbelangstelling. Tijdens de 10 maanden die volgden mochten we meer dan dubbel zoveel bezoekers als voorheen verwelkomen. Meer dan 800 mensen kwamen langs voor een opzoeking of een advies, voor deelname aan een activiteit.

Fiere bestuursleden bij de opening van het nieuwe lokaal in het erfgoedcentrum Hoeve Van Paesschen. En activiteiten zijn er zeker ook dit jaar weer geweest: - Van onze jaarlijkse brunch op 24 maart in De Jachthoorn hebben de vele leden ook dit jaar weer van harte mogen genieten. - Een bezoek aan het historische Lillo Fort op 16 juni. - In samenwerking met de Dienst Erfgoed van de Provincie Antwerpen een geleid terreinbezoek aan de oorlogsrelicten van Wereldoorlog I op 27 juni. - Onze jaarlijkse groepsuitstap, dit jaar naar Luik, op 25 augustus, zoals gewoonlijk met een volle bus. - Bezoek aan het Antwerpse Stadhuis op 27 september. - Een informatieve sessie rond de geschiedenis van Kapellen op 5 november mocht op heel veel bijval en vooral interesse rekenen. Dit wordt vervolgd. - En natuurlijk is ons contactblad 't Bruggeske ook weer 4x precies op tijd verschenen. Dit kon alleen dankzij de continue stroom van artikels vanwege onze lezers, waarvoor onze dank, en uiteraard dankzij onze redactie. Ook dit jaar mochten wij onze archieven flink uitbreiden: tal van nieuwe boeken, ons archief van krantenknipsels, documentatie, bid’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

prentjes, postkaarten. Wij maken er werk van deze gegevens zo goed mogelijk opzoekbaar te maken via de computer, en de digitalisering neemt overhand toe. Wij namen een tweede computer in gebruik, met dank aan de gemeente Kapellen, en zo ontstond de behoefte aan een heus intern datanetwerk, met toegang tot internet. Daarenboven hebben wij de openingsuren van onze Openarchiefdagen uitgebreid tot 3x per maand: een voormiddag, een namiddag en een avond. Op onze website mochten wij de helft meer bezoekers ontvangen. Er is 2x meer geconsulteerd, en de bezoekers blijven langer op onze site. Het aantal mensen dat 't Bruggeske nu digitaal ontvangt (met kleurenfoto's) neemt toe. Alle oude jaargangen tot 2007 zijn via internet raadpleegbaar. Het aantal leden is constant gebleven: 452 gezinnen, die onze dienstverlening steunen, waarvoor onze hartelijke dank. 2012 was ook nog om een andere reden belangrijk. Na 28 jaar van noeste en niet aflatende arbeid heeft Roger Balbaert gevraagd om zijn tijd meer aan de studie van de geschiedenis van Kapellen te mogen wijden. Roger was en is Heemkring Hoghescote. Vanaf 1 oktober heb ik de fakkel overgenomen, maar met dezelfde groep enthousiaste medewerkers tot uw dienst. Samen gaan we de toekomst tegemoet, met een aantal klassiekers, zoals de brunch en de jaarlijkse reis, met bezoeken, met informatiesessies. Wij willen hiermee maximaal inspelen op uw behoeften. Laat ze ons vooral kennen.

De nieuwe en de oud-voorzitter bij de bestuursoverdracht.

â&#x20AC;&#x2122;t Bruggeske 45ste jaargang â&#x20AC;&#x201C; maart 2013 â&#x20AC;&#x201C; nummer 1

Uit de pers had U al begrepen dat Kapellen zeer belangrijke oorlogsrelicten op zijn grondgebied heeft: de Duitse Bunkerlinie uit 1917, het langste loopgrachtenstelsel in Vlaanderen, dat nog vrijwel intact is overgebleven. Reden genoeg voor een aantal van onze leden om een studiegroep op te richten. Doel is om de kennis over het oorlogsverleden van 1914-1918 uit te diepen, en voor het nageslacht te bewaren, en dit als voorbereiding op 2014. Momenteel zijn we nog in de studiefase, maar de ideeën om er in 2014 ook iets mee te gaan doen beginnen stilaan te rijpen. Uit gesprekken met onze omgeving blijkt alleszins dat er ruime interesse bestaat om er veel mee te gaan doen. U hoort daar zeker nog van. Al deze vernieuwingen zijn ook voor de buitenwereld niet onopgemerkt gebleven. De Vlaamse Gemeenschap en Heemkunde Vlaanderen Gouw Antwerpen hebben ons na een grondige inspectie het predicaat van Actief Documentatiecentrum toegekend. Dit embleem pronkt nu aan onze inkomdeur. Wijzelf noemen ons nu Heemkring Hoghescote, Documentatie- en Studiecentrum, waar wij met documentatie onze leden ten dienste staan voor studie van het heemkundige erfgoed van Kapellen. Het is tevens de erkenning van de bekwame manier om erfgoed te benaderen, en stimulans ook om op die weg verder te gaan. In de toekomst willen we in de eerste plaats voortdoen zoals we bezig zijn, continuïteit dus, groeien en vernieuwen, en steeds beter worden. De uitdagingen zijn legio. Een greep uit onze plannen voor het nieuwe jaar: -

Onze bezoeken en uitstappen, reis, brunch, openarchiefdagen. Deelname aan de Dorpsdag van Kapellen op 26 mei met als thema Volksvermaak. Wij plannen een reeks informatiesessies over Kapellen en zijn geschiedenis. Telkens komt een bepaald aspect aan bod. Hebt U zelf een interessant thema, leg het ons dan voor. Introductieavonden rond heemkundige aspecten. Een avond over “Stamboom opstellen” bijt de spits af. De studiegroep rond Wereldoorlog I komt tot resultaten en publicaties. We werken aan de voorbereiding van een tentoonstelling in 2014, maar ook aan een boek hierover. Als het even kan doen we dit in samenwerking. Verdere uitbouw van ons lokaal, maar ook van de digitale faciliteiten, onze website, ons datanetwerk. Voor 't Bruggeske hebben we speciale plannen. We komen met een iets zwaarder en lichtglanzend papier, zodat foto's (ook in zwartwit) beter tot hun recht komen. Af en toe zullen we een blad in kleur inlassen, en we experimenteren met artikels in 2 kolommen.

Deze opdracht waarmaken kan alleen met de inzet van onze vrijwillige medewerkers, die ik niet genoeg kan bedanken voor hun onbaat’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

zuchtige inspanning voor alle aspecten van de werking. Wij vragen dan ook uw steun om er mee te kunnen doorgaan. Uiteraard kan dit door lid te worden, te zijn of te blijven, maar ook door deel te nemen aan onze activiteiten. En bovendien rekenen wij ook op meer mensen om onze ambitieuze plannen te kunnen realiseren. Uzelf, maar ook uw vrienden en kennissen, zijt alleszins van harte welkom.

Oproep vrijwillige medewerkers Sinds begin vorig jaar zit Heemkring Hoghescote in een nieuw gebouw. We hebben nu voldoende ruimte en rekken om al ons materiaal netjes te ordenen, en in goede omstandigheden te bewaren: juiste temperatuur en vochtigheid. Dit is in grote mate gebeurd. Tijd om ook alles beter te klasseren en te inventariseren. Regelmatig komt er nieuw materiaal binnen, waarvoor onze hartelijke dank trouwens. Om dit alles in goede banen te leiden is bijkomende mankracht of vrouwkracht meer dan welkom. Daarom zijn we op zoek naar bijkomende vrijwilligers, mensen die zich nog jong voelen, en die een beetje van hun vrije tijd, al of niet tijdelijk, willen beschikbaar stellen. Sommige taken kunnen zowel thuis als in ons lokaal gebeuren. Een kleine greep: -

Helpen uitwerken van een activiteit, een uitstap, een tentoonstelling. Sorteren van ons heemkundig materiaal, wegbergen in mappen en archiefdozen. Aanbrengen van etiketten, registreren in ons computerbestand. Opstellen van een catalogus van onze boeken, met trefwoorden. De oude artikels van 't Bruggeske van trefwoorden en abstract voorzien. Scannen van archiefmateriaal, teksten, foto's en ander. Fotograferen en beschrijven van voorwerpen. Vertalen en interpreteren van oude Latijnse teksten. Krantenknipsels verzamelen en wegbergen. Nog heel wat andere dingen.

Hebt u interesse om een zinvolle taak te vervullen, of kent U iemand die ons kan helpen, laat het ons dan zeker weten. Wij danken U allen bij voorbaat.

André De Vleeschouwer.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Fietstocht "Beeldschoon Kapellen" Etienne Vermeulen

Onze gemeente Kapellen, een groene long ten noorden van Antwerpen, is mooi en rijk. Het dynamische centrum wordt omgeven door gemengde bossen en uitgestrekte natuurgebieden met daartussen imposante kastelen en intieme plekken waar het heerlijk vertoeven is. Dat heeft Hoghescote aangespoord om een fietsroute uit te stippelen die jou, fietser, voert langs bomen, bloemen, kastelen, mooie gebouwen en vooral langs kunstobjecten. Deze fietsroute bestaat uit 2 lussen: de eerste lus gaat door de polders om via Putte naar het centrum terug te keren; de tweede lus voert de deelnemers via Hoogboom en Zilverenhoek terug naar de vertrekplaats. Zo zullen we in groep deze fietsroute in 2 fasen afleggen: Lus 1 op zondag 19 mei 2013 met vertrek om 13 uur (19 km) en Lus 2 op zondag 23 juni 2013 met vertrek om 13.30 uur (11 km)

Telkens met vertrek aan de Hoeve Van Paesschen, Essenhoutstraat 59 te 2950 Kapellen. Walter Dreessen zal beide fietstochten begeleiden en er is telkens een rustpauze voorzien. Gezien het aantal deelnemers beperkt wordt tot 25 deelnemers per lus is snel inschrijven aanbevolen bij: Chris Alen, Peedreef 52 te 2950 Kapellen tel: 03-664 05 01 of via e-mail: chris.alen@skynet.be Deelname in de onkosten, verzekering inbegrepen, bedraagt: 4 euro per lus en 7 euro bij inschrijving voor de beide lussen. Het deelnamebedrag dient vooraf gestort op rekening: BE18 4137 2050 7165 op naam van Heemkring Hoghescote vzw, Essenhoutstraat 59 te 2950 Kapellen met de vermelding: lus 1 en/of 2 en je naam en adres.

!"#$% &#''())#$*#% +$,*#--.$/),+01,% 2#'%3.#,)%*++'%+$4#%5++.#%/#5##$,#6!% â&#x20AC;&#x2122;t Bruggeske 45ste jaargang â&#x20AC;&#x201C; maart 2013 â&#x20AC;&#x201C; nummer 1

Een brochure (in kleur) is te bekomen in ons lokaal: Hoeve Van Paesschen aan de prijs van 7 euro. Hierin vind je een uitgebreide wegbeschrijving en ook een gedetailleerde uitleg van de bezochte kunstobjecten.

Dorpsdag in Kapellen - zondag 26 mei 2013 Heemkring Hoghescote zal dit jaar aanwezig zijn op de DORPSDAG in Kapellen op zondag 26 mei 2013, want ook dit is HEEM-kunde. Wij pakken uit met "VOLKSVERMAAK, een verhaal van ontwikkeling en verandering". Dit past in de Heemkundezondagen, een initiatief van Heemkunde Gouw Antwerpen. Op vier opeenvolgende zondagen (26 mei, 2, 9 en 16 juni) worden er in heel de Provincie Antwerpen dergelijke initiatieven genomen. Zoals u kunt zien, bijt Kapellen de spits af. Noteer dit alvast in je agenda en kom kijken, of beter nog: kom deelnemen!

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Wandeling Mastenbos Van zodra de aankondiging van deze wandeling bekend was, stroomden de inschrijvingen binnen waarbij al snel het maximum aantal toegelaten deelnemers overschreden werd. Na afspraak met de gids, Jan Ingelbrecht, werd besloten de wandeling toch voor iedereen te laten doorgaan en dit mits inbreng van Jan’s echtgenote, natuurgids bij Natuurpunt. Onder een deugddoend winters zonnetje werd de tocht door dit enig mooi bosgebied ingezet. Onze gids wist met vele originele wetenswaardigheden over de aanleg en bouw van de bunkers en de loopgraven, aangelegd tijdens de oorlogsperiode 14-18, bestendig de aandacht van de geïnteresseerde Hoghescotenaren vast te houden. Velen maakten trouwens voor de eerste maal kennis met deze goed bewaarde relicten uit het Kapelse oorlogsverleden. Jan publiceerde hierover een artikel in ’t Bruggeske 2012/3. Na een wandeling van circa 3 uur werd deze gezonde en leerrijke belevenis afgesloten met een gezellig nababbeluurtje in taverne De Bosduif. Enig minpuntje aan deze namiddag was dat een tiental wandelaars zich aanmeldden zonder ingeschreven te zijn. Al vlug bleek dat deze deelnemers de activiteit gelezen hadden in het nieuwe tijdschrift RONDOM waar inderdaad niet vermeld stond dat inschrijven verplicht was. Hoghescote heeft intussen contact genomen met de redactie van het tijdschrift. De hoofdredacteur zat er zeer verveeld mee toen hij vernam in welke moeilijke situatie hij ons gebracht had door het publiceren van een onvolledige aankondiging. Hij verontschuldigt zich dan ook bij Hoghescote en de niet-ingeschreven deelnemers en belooft de nodige maatregelen te treffen waardoor zulke fouten niet meer kunnen gebeuren. Hoghescote, hoewel zonder enige schuld, verontschuldigt zich voor dit jammerlijke misverstand bij alle betrokkenen, die uiteindelijk toch de wandeling hebben kunnen meemaken, en hoopt dat ze ook in de toekomst onze activiteiten blijven bezoeken.

Roger Van den Bleeken ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Geschiedenis van Kapellen - 5 november 2012 Stamboom opstellen - 28 januari 2013 Recent zijn wij gestart met enkele informatiesessies. Op 5 november behandelde Roger Balbaert met heel veel enthousiasme de geschiedenis van Kapellen tot in de Oudheid. Wist u dat Karel de Grote hier nog geheerst heeft? En hoe het verder gegaan is over de hertogen van Brabant en de heren van Breda, tot uiteindelijk een zekere Keizer Napoleon de gemeente Kapellen gesticht heeft.

Op 28 januari volgde dan een informatiesessie, samen met de Gezinsbond, over het opstellen van een stamboom, en welke informatie u best bewaart. Zo bleken de bezoekers uit zowat heel Vlaanderen afkomstig te zijn, sommigen uit Nederland en verder. Herman Jorens van VVF heeft bijgebracht welke gegevens u best kan bewaren, als u ooit interesse hebt om uw eigen verleden en dat van uw familie uit te pluizen.

Gezien de formule aanslaat gaan wij hier zeker mee door. Volg daarom de kalender in 't Bruggeske of abonneer u via RSS op de nieuwspagina van onze website http://www.heemkring-hoghescote.be Uw reporter van dienst, André De Vleeschouwer . ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

De familie Lievens (vervolg – eerste deel verschenen in ’t Bruggeske 2012/4)

Roger Balbaert

! Om de draad van het verhaal terug op te nemen, even een korte samenvatting van wat voorafging. Omstreeks 1804 kwam Leonardus Lievens met zijn familie naar Kapellen wonen. Zoon Franciscus zette, na de dood van zijn vader, de bloeiende boomkwekerij verder. In de loop van de tijd werden uitgestrekte bosgronden bijgekocht, gelegen vanaf de huidige gemeentelijke begraafplaats tot voorbij de Wolvenbosdreef. Op vraag van juffrouw Theresia De Breuker gaf Frans toelating om op zijn eigendom een kapel te bouwen die we nu nog kennen als de Lievenskapel. Grond en kapel werden in 1880 aan de St.-Jacobuskerk geschonken. Op 4 november 1911 keurde de Kapelse gemeenteraad het voorstel goed tot de aankoop van een perceel grond van de familie Lievens voor het oprichten van een begraafplaats. Hoewel er nogal wat bedenkingen werden geuit, werd het perceel aangekocht en doet tot op heden nog steeds dienst als gemeentelijke begraafplaats. Hier hervatten we ons verhaal. Op 9 april 1912 gaf de minister van oorlog volgende bijkomende informatie: • Monumenten met een hoogte van minder dan 2 meters en lichte omheiningen in hout of ijzer mogen zonder voorafgaande toelating opgericht worden, • Mausolea, hoger dan 2 meters, die eenvoudig te ontmantelen zijn en grafkelders met een geringe hoogte kunnen onder bepaalde omstandigheden toegelaten worden (deze omstandigheden werden niet vermeld), • Grafkapellen worden niet toegelaten. De bestendige deputatie van de provincieraad onderzocht het dossier op 26 april 1912 en liet aan het gemeentebestuur opmerken dat de nieuwe begraafplaats lag op een afstand van minder dan 1.880 voet van een veldschans (huidige fort van Kapellen) en dus viel onder de wet op de krijgsdienstbaarheden. De bestendige deputatie stelde ook vast dat de totale oppervlakte voorzien voor de nieuwe begraafplaats “merkelijk groter is dan de eischen der gezondheidsleer het vergen”. Om die reden suggereerde de deputatie om indien mogelijk een ander perceel aan te kopen. Ook de technische dienst van de provincie onderzocht de voorgestelde aankoop. In een niet gedateerde brief stelden zij dat zij vonden dat de oppervlakte niet te groot was omdat de gemeente Kapellen ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

een grotere bevolking zou krijgen in de toekomst en omdat de begraafplaats met groene planten zou afgesloten worden wat de totale nuttige oppervlakte dus zou verkleinen. Ook het Comité voor de openbare gezondheid van de provinciale gezondheidsdienst maakte een studie van de geplande aankoop. Zij stelden vast dat de begraafplaats zou liggen op 20 minuten wandelen van het centrum van de gemeente (!) en dat er aan de oost-, noorden zuidgrens geen enkele woning stond. Aan de westkant stond alleen een hoeve op een afstand van ongeveer 60 meter waarvan de waterput van de bewoners zich bevond op 45 meter afstand en bevoorraad werd door een beek waarvan het water van goede kwaliteit was. De grond van de begraafplaats werd ook onderzocht. Deze was zeer goed doordringbaar en bestond uit ijzerhoudende zavel. Het grondwater werd waargenomen op een diepte van 1,90 meter. Uiteindelijk gaven ook zij een positief advies. Naast de verkoop van de gronden voor de aanleg van de gemeentelijke begraafplaats zijn er nog enkele andere transacties te vermelden. •

In 1906 verkochten de drie gebroeders Lievens een perceel bosgrond met 2 woningen, tuin en vijver, samen groot 31 ha, gelegen aan de Heidestraat, aan de heren Ferdinand Van der Vorst en Aloïs Van Boxelaer. Voornoemde kopers verkochten hun aankoop in 1914 aan de heer Fester die er na de Eerste Wereldoorlog in 1919 het huidige kasteel Wolvenbosch liet oprichten naar een ontwerp van architect P. Smekens uit Antwerpen. Nadat de familie Lievens dit eigendom verkocht had verhuisden zij naar een andere woning die zij ook bezaten, nl. villa Erica. Deze woning bestond uit een villa, serre, vijver, moestuin, kwekerij en weilanden gelegen langsheen de huidige Heidestraat-Noord en omvattende de volgende perceelnummers: H182b, H185a, H186, H187a, H188, H189, H190, H191, H193a, H194a, H196a, H197, H198, H199 en H200. De totale oppervlakte van dit domein bedroeg 6 ha 89 a 90 ca en grensde oost aan de baan van Antwerpen naar Kalmthout (Heidestraat Noord), zuid Gravin Van der Stegen de Schrieck, west de spoorlijn Antwerpen-Rotterdam en noord de kopers.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Villa Erica, gelegen op de hoek van de Wolvenbosdreef en de Heidestraat-Noord. •

Na het overlijden van Lievens Edmond in 1911 en Lievens Alfons op 21 april 1917 bleef Lievens Stanislas met zijn echtgenote achter in villa Erica. Twee maanden voor zijn dood verkocht Lievens Stanislas dan ook de villa Erica aan de heer Leopold Kronacker, koopman, geboren te Furth op 11 augustus 1863 en wonende te Antwerpen, Frankrijklei 68. Mevrouw Lievens vertrok naar een andere woning die zij bezat in Antwerpen, Kerkstraat 127.

D. Lievens Alfons Maria Hubert. Werd geboren te Kapellen op 14 juni 1854. Na zijn middelbare studies aan het Klein Seminarie van Hoogstraten voleindigde hij zijn opleiding tot priester in juni 1878. Nog voor zijn wijding trad hij op 2 november 1877 in bij de paters van Scheut in Anderlecht. Op 1 maart 1880 vertrok hij als missionaris naar China waar hij werkzaam was in de streek van San-tao-ho waar hij achtereenvolgens benoemd werd in de volgende streken: • 1880: Tung-tang • 1882: Tshagan Erge nabij Haggin, • 1884: San-tao-ho: Saint Hubert, • 1887: Erh-lipan, • 1888: Erh-shih-ssu-ching-ti, • 1889: Wang-chia-ch’u-tsu • 1893: Ulang-bourg

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Pater Lievens en een kaart van zijn werkingsgebied in China. Bisschop Alfons Devos maakte in 1883 van San-tao-ho (De Drie Waterwegen) de vaste residentie van de Scheutmissie in Zuid-West Mongolië, de streek van de Ortos (soms ook Ordos geschreven). San-tao-ho ligt aan de bocht van de Hoang-ho (de Gele Rivier) en het gebied is zo groot als Frankrijk. Binnen dit reusachtige gebied bezaten de Scheutisten 7 christen dorpen: Saint Jacques, Saint Michel, Saint Paul, Notre Dame de Lourdes, Saint Hubert, Saint Joseph en Saint Thomas. In 1894 werd pater Lievens gevangengezet door de troepen van weduwe Yang. Na enkele maanden werd hij vrijgekocht en mocht hij terugkeren naar België. In mei 1907 vertrok hij terug naar China en werd hij hulpprocurator in Shang-hai, doch na een korte tijd keerde hij weer naar het Scheutistenhuis nabij Brussel. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zag hij zich genoodzaakt omwille van gezondheidsredenen om het moederhuis van Scheut te ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

verlaten en zijn intrek te nemen in het klooster van Sparrendaal nabij Eindhoven. Na een langdurige en pijnlijke ziekte overleed hij in Sparrendaal op 21 april 1917 en werd daar op het kerkhof van de paters Scheutisten begraven.

E. De erfgenamen Lievens en het graf van de familie Lievens Vermits Lievens Stanislas een gedeelte van zijn eigendom aan de gemeente Kapellen had verkocht met de uitdrukkelijke voorwaarde dat zijn familie een grafkelder zou krijgen was het logisch dat vanaf 1921 in die graftombe werden ondergebracht: 1. 2. 3. 4.

Lievens Stanislas junior, overleden op 9 mei 1921 Lievens Stanislas senior, overleden op 26 oktober 1921, Taeymans Virginia, overleden op 10 september 1932, Lievens Alfons, overleden op 2 juli 1969.

De familie Lievens had geen rechtstreekse erfgenamen meer. Om te weten wie de rechten op de concessie van de grafkelder verkregen had hebben wij de erfgenamen opgezocht van de langstlevende, namelijk Lievens Alfons. Bij eigenhandig testament, in datum van 14 april 1951, gevolgd van 3 afzonderlijke bijvoegsels gedagtekend van 4 januari 1961, 9 augustus 1965 en 20 maart 1967, allen neergelegd tussen de minuten van notaris Van den Kieboom te Antwerpen bij akte van 16 juli 1969 ingeâ&#x20AC;&#x2122;t Bruggeske 45ste jaargang â&#x20AC;&#x201C; maart 2013 â&#x20AC;&#x201C; nummer 1

volge een bevelschrift van dezelfde dag verleend door de heer Voorzitter der vacatiekamer van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Antwerpen heeft de heer Alfons Lievens in de aangeduide verhoudingen als algemene legatarissen van gans zijn nalatenschap aangesteld: 1.

Voor 7/77: mevrouw Maria Elisabeth Taeymans, zonder beroep, geboren te Massenhoven op 28 augustus 1909 en haar echtgenoot de heer Ludovicus Gommarus Wouters, ajusteur, geboren te Ranst op 13 oktober 1908, en wonende te Wijnegem, Turnhoutsebaan, 375. Zij was een achternicht van Taeymans Virginia. Voor 7/77: mevrouw Maria Elisabeth Lambrechts, zonder beroep, geboren te Zoersel op 11 april 1902, weduwe van de heer Ludovicus De Houwer, wonende te Zoersel, De Brulen, 23. Zij was een achternicht van Taeymans Virginia. Voor 7/77: mevrouw Celina Lambrechts, zonder beroep, geboren te Zoersel op 10 april 1903 en haar echtgenoot de heer Georgius Jacobus Jozef Schrijvers, zonder beroep, geboren te Zoersel op 23 oktober 1897, wonende te Zoersel, Zandstraat 9. Zij was een achternicht van Taeymans Virginia. Voor 8/77: de heer Ludovicus Augustinus Josephus De Vries, adviseur bij de Nationale Bank van België, geboren te Borgerhout op 7 oktober 1921, wonende te Brussel, Winston Churchilllaan, 173. Hij was de zoon van Jules De Vries en Hortense Van Camp die een nicht was van Virginia Taeymans, Voor 8/77: mevrouw Maria Ludovica Amelia De Vries, zonder beroep, geboren te Borgerhout op 18 februari 1923 en haar echtgenoot de heer Gustaaf Theresia Lodewijk Blommaert, handelaar, geboren te Antwerpen op 20 maart 1919, wonende te Berchem, Koninklijke Laan, 6. Zij was een dochter van Jules De Vries en Hortense Van Camp, nicht van Virginia Taeymans. Voor 8/77: de heer Josephus Maria Augustinus De Herdt, landbouwer, geboren te Broechem op 12 augustus 1909, wonende te Zandhoven, Hallebaan, 58. Hij was een zoon van De Herdt en Van Camp Maria, nicht van Virginia Taeymans. Voor 8/77: de heer Emilius Maria De Herdt, landbouwer, geboren te Broechem op 6 augustus 1912 en zijn echtgenote mevrouw Maria Alphonse Mais, zonder beroep, geboren te Mortsel op 29 oktober 1912, wonende te Wommelgem, Stenen Kruis, 20. Voor het familieverband: zie De Herdt Josephus. Voor 8/77: de heer Josephus Marcellus De Herdt, landbouwer, geboren te Bergen op Zoom (Nederland) op 17 oktober 1914, wonende te Broechem, Steenweg op Massenhoven, 19. Voor het familieverband: zie De Herdt Josephus. Voor 8/77: mevrouw Maria Magdalena Hortensia Fernanda De Herdt, zonder beroep, geboren te Broechem op 13 mei 1916 en haar echtgenoot de heer Mauritius Marcellus Julius Emile Van den Bergh, maatschappijbeheerder, geboren te Broechem op 25 april 1916, wonende te Broechem, Pertendonckstraat, 20. Voor het familieverband: zie De Herdt Josephus.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

10. Voor 8/77: de heer Stanislas Maria Franciscus De Herdt, pastoor te Geetbets, geboren te Broechem op 11 maart 1911. Voor het familieverband: zie De Herdt Josephus. Uit de verkoopovereenkomst afgesloten tussen Stanislas Lievens en het gemeentebestuur is niet af te leiden of de grafconcessie een eeuwigdurende concessie was of niet. Uit het feit dat in 1971 het graf niet verwijderd werd kan afgeleid worden dat de concessie misschien stilzwijgend verlengd werd voor een nieuwe periode van 50 jaar, d.w.z. tot het jaar 2021. Indien een stilzwijgende verlenging niet zou toegepast zijn dan moeten in elk geval de plaatselijke reglementen in voege treden. In het artikel 15 van het reglement op de gemeentelijke begraafplaatsen van Kapellen lezen wij: 7 8#% ##9:./*9'#$*#% /'(30+$0#)).#)% :+'*#$% (5;,)1(<&#% 1#'&+'5*% ,+,% ##$%2#'.+*#%&($%=>%?(('@%,#%'#-#$#$%&($(3%1#,%+/#$;<.-%&($%*#%*(,95%&($% +&#'<.?*#$%&($%*#%<((,),#%;.?;#/'(&#$%;#/9$),./*#A 6% Vermits Lievens Alfons in juli 1969 werd bijgezet in de familiekelder mogen wij logischerwijze veronderstellen dat bij toepassing van voornoemd reglement dit prachtige monument ambtshalve moest bewaard gebleven zijn tot juli 2019, wat echter niet gebeurd is. Wij hebben verschillende familieleden van voormelde erfgenamen gecontacteerd en niemand kende de reden waarom de grafkelder van de familie Lievens enkele maanden geleden plots werd afgebroken. Allen betreurden het feit dat zij hiervan nooit op de hoogte werden gesteld. Artikel 9 van de wet van 20 juli 1971 zegt nochtans heel duidelijk: “Telkens na 50 jaar, en zonder retributie, kan de altijddurende concessie, die krachtens het keizerlijke decreet van 23 prairial jaar XII werd verleend voor de inwerkingtreding van deze wet op aanvraag van enig belanghebbende hernieuwd worden.” De eerste aanvraag om hernieuwing moet worden ingediend binnen een termijn van twee jaar, ingaande: a. op de datum van de inwerkingtreding van deze wet, als de concessie tenminste vijftig jaar voor die datum is verleend, b. bij het verstrijken van het vijftigste jaar van de concessie in de andere gevallen. Bij het verstrijken van het eerste jaar van die tweejarige termijn maakt de burgemeester of zijn gemachtigde een akte op waarbij de belanghebbenden eraan herinnerd worden dat zij, willen zij hun recht behouden, hem een aanvraag om hernieuwing moeten doen toekomen voor de datum die in de akte is bepaald.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Deze akte wordt toegezonden aan de persoon die de aanvraag van concessie heeft ingediend of na zijn overlijden aan zijn erfgenamen of rechthebbenden. Bovendien blijft een afschrift minstens een jaar lang bij het graf en een ander aan de ingang van de begraafplaats aangeplakt. Is geen aanvraag om hernieuwing gedaan dan vervalt de concessie. De door ons gecontacteerde rechthebbenden verklaarden dat zij nooit enig schrijven ontvangen hebben om een aanvraag te doen om de concessie te verlengen. Bij ons weten is zulke akte ook nooit gedurende 1 jaar gepubliceerd geweest aan de ingang van de begraafplaats. De mogelijke belangstellenden voor het opnemen van een eventueel bruikleen of peterschap voor het graf van de familie Lievens kregen ook nooit de kans om van dit recht gebruik te maken. Het bestuur van Hoghescote betreurt dan ook samen met de familie dat dit prachtig funerair erfgoed definitief afgebroken werd. Bronnen. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Heemkring Limes Gatia Geetbets, Gemeentearchieven Kapellen, Archieven Hoghescote Kapellen, Rijksarchief Beveren, Missiën in China, jaargang 1895, Archieven Scheutisten Sparrendaal Nederland, Archieven Blommaert Monique, Zandhoven, Archieven familie Lembrechts-De Herdt, Lier, Archieven Sint-Jozefcollege, Turnhout.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

VADER VAN DE BURGEMEESTER VAN ANTWERPEN TE KAPELLEN VERMOORD Roger Balbaert Bij toeval ontdekten wij een artikel van Gaston Durnez dat hij publiceerde op 15 mei 1990 in De Standaard onder de titel: “Vader werd gedood omdat men hem vergeten had.” Een drama uit de eerste oorlogsdagen van WO II in Vlaanderen. Wij zullen de nieuwsgierigheid van de lezer nog een beetje op de proef stellen en beginnen bij de geboorte van het slachtoffer, Pierre Jean François Timmermans, te ´s Hertogenbosch op 5 juli 1872. In de geboorteakte nummer 438 van ’s Hertogenbosch in Nederland lezen wij: " #$!%&'!())*!&&$!+,-.&$+!)/%'!%0$+&*+!'1&&!&$!.&2&$'-34!+&$!.&5+&$!(,67! -5! 200*! 0$54! 0$+&*3&'&8&$+&! )9:'&$))*! 2)$! +&$! ;,*3&*6-(8&$! <')$+! +&*! 3&9&&$'&! = 5! >&*'03&$:05/%! 2&*5/%&$&$! ?&'*,5! @)*'-$,5! A-99&*9)$54! 9&&5'&*59-+4! 0,+! 2-(B! &$! +&*'-3! ()*&$4! 10$&$+&! )6%-&*! 1&68&! -$! '&3&$C 100*+-3%&-+! 2)$! '1&&! 3&',-3&$! )65! 2)$! D0)$$&5! E,754! 800F9)$4! 0,+! .&5! &$! 2-(B'-3! ()*&$4! &$! G)5-9-*! D&)$! >7F06-'&! H550*4! 1-$8&6-&*4! 0,+! 2-&*! &$! +&*'-3! ()*&$4! :&-+&! 10$&$+&! :-$$&$! +&.&! 3&9&&$'&4! 0$5! %&&B'! 2&*86))*+! +)'! .-($&! %,-52*0,1! @)*-)! >&6&$)! I*)$/-5/)! <9,6+&*54! .0$+&*! :&*0&F4! :&2)66&$!-5!2)$!&&$!8-$+!2)$!%&'!9)$$&6-(8!3&56)/%'4!3&:0*&$!3-5'&*&$!09! &&$!,,*!+&5!$)/%'54!-$!%,$$&!10$-$3!-$!+&!J,3'&*5'*))'4!1-(8!KL!)/%''-&$4! 1&68! 8-$+! .)6! 3&$))9+! 10*+&$! ?-&**&! D&)$! I*)$M0-54! 2)$! 1&68&! 2&*86)C *-$3! 1-(! +&! '&3&$100*+-3&! )8'&! %&::&$! 0F3&9))8'! +-&4! $)! 200*6&.-$34! -5! 3&'&8&$+!+00*!0$5!+&$!/09F)*)$'!&$!+&!3&',-3&$N O! ! Deze zoon, Pierre Jean François Timmermans, huwde met Leona Maria Salters. Het jonggehuwde paar vestigde zich omstreeks de eeuwwisseling in een pasteibakkerij te Antwerpen, Carnotstraat 93. In de loop der jaren werd deze zaak een bekende instelling onder de naam: “Au vol au vent garni.” Het pand maakte deel uit van een zeer oud en bekend gebouw: “De Koning van Spanje”. In de woning palend aan de bakkerij had Hendrik Conscience nog een gedeelte geschreven van “De Leeuw van Vlaanderen”. Bij de verbreding van de Carnotstraat in 1956 werden 103 panden afgebroken waaronder ook het huis waarin deze bakkerij was gevestigd.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

De heer en mevrouw Pierre Jean François Timmermans - Leona Maria Salters. Het echtpaar Timmermans-Salters kreeg drie kinderen: 1. Timmermans Helena, geboren te Antwerpen op 6 november 1900. Op late leeftijd trad zij in het huwelijk met Hautermann Henri. Op 15 februari 1937 werd zij definitief benoemd tot lerares algemene vakken aan de “Middelbare Handelsschool voor Meisjes”, Durletstraat, 8 te Antwerpen. Zij verwierf vooral naam als taalkundige en als pionier voor de ABN-actie. Zij was de auteur van het basiswerk: “Spreken en schrijven wij goed Nederlands?” Jarenlang woonde zij in Antwerpen, Kelderstraat, 9. Zij overleed in Wilrijk op 9 oktober 1994. Haar as werd verspreid op het Schoonselhof. 2. Timmermans Jan, geboren te Antwerpen op 15 oktober 1901 en trad in het huwelijk met Lena Delen, dochter van Ary Delen, hoofdconservator van het museum Plantin-Moretus. Het gezin had 1 zoon: Jan Koen. Was advocaat, havenschepen van de stad Antwerpen en volksvertegenwoordiger. Werd op 27 januari 1944 door de bezetter tot waarnemend burgemeester van Antwerpen aangesteld en op 25 juni 1944 tot burgemeester benoemd. Slaagde er in om in augustus 1944 de ontmanteling en de dynamitering van de haven door de bezetter te verhinderen. Hij bracht ook een deel van het kunstpatrimonium van “Het Museum voor Schone Kunsten” van de stad Antwerpen in veiligheid, eerst in Lavaux-Sainte-Anne bij Rochefort en later in de kelders van de Generale Bank te Brussel. Hij werd op 20 november 1944 gearresteerd en in september 1945 door de Antwerpse krijgsraad veroordeeld tot de dood met de kogel, niettegenstaande een zeer gunstige beoordeling door burgemeester Camille Huysmans. Hij verkreeg gratie in september 1947 en werd in maart 1951 vervroegd vrijgelaten. Hij overleed in Etterbeek op 5 april 1962. Zijn begrafenis op 9 april 1962 in de Antwerpse Carolus Borromeuskerk werd namens de stad Antwerpen bijgewoond ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

door stadssecretaris Peeters, stadsbibliothecaris Schmook en schepen Delwaide. 3. Timmermans Pierre. Werd geboren te Antwerpen op 12 februari 1904. Hij trad in het huwelijk met Hilda Lebon, de dochter van de voormalige schepen van de haven van Antwerpen Carl Lebon. Een groot gedeelte van zijn loopbaan bracht hij door in de pasteibakkerij van zijn vader in de Carnotstraat. Nadien was hij verder actief in de horeca en ook als steward op een cruiseschip. Hij overleed in juli 1978. Het gezin Timmermans-Lebon had 1 zoon: Raf.

De kinderen Timmermans: Helena, Jan en Pierre.

Korte tijd na het overlijden van zijn moeder, echtgenote van Timmermans Petrus Martinus, in 1927 kocht Pierre Jean François Timmermans een huis in Kapellen, Statielei 5 (momenteel Braambeslei, 10). De kadasternummers van het perceel waren vroeger 58i en 58p en is momenteel terug te vinden onder het nummer 58y2. Wij vonden in de archieven terug dat op 28 december 1927 voor notaris Ferdinand Van de Velden te Antwerpen verschenen: • als verkoper: Marie Josephina Perlieux, echtgenote van Jacobus Joannes De Keyzer, • als koper: Timmermans Petrus Jan Frans, zonder beroep, weduwnaar van Leonie Marie Salters. Hieruit blijkt dat de heer Timmermans reeds voortijdig zijn pasteibakkerij had verkocht om van zijn pensioen te genieten. De gepensioneerde pasteibakker genoot van een rustige oude dag in het mooie, kalme en groene Kapellenbos…en toen kwam mei 1940. Wij geven hierna integraal de tekst weer neergeschreven door dochter Helena Timmermans om een sfeerbeeld op te hangen hoe zij die beroerde meidagen van 1940 heeft beleefd. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

De heer Timmermans Petrus naast zijn fiets aan de inkom van zijn villa.

% B(*#'%C.55#'5($)%;#:++$*#%)#*#',%DEFG%##$%<($*19.)%7 H#'-#$:++$A @% I,(,.#<#.@% =@% ,#% J(2#<<#$;+)% K,9))#$% *#% )2++'<.?$% L$,:#'2#$M"))#$% #$% *#% :#/%J(2#<<#$MJ(<5,1+9,N@%#$-#<#%1+$*#'*#$%5#,#')%$++'*:((',)%&($%1#,% ($,.,($--($((<6% 8#%5##),#%<($*19.4#$%(<*(('%4.?$%&++'(<%4+5#'&#';<.?&#$%&($%*#%),#*#<.$M /#$%#$%*#4#%:('#$%*9)%(<<#$%(3:#4./%,.?*#$)%*#%.$&(<%+2%D>%5#.%DEO>6% 8#%1##'%P#,'9)%C.55#'5($)%1(*%/##$%$+,.#%&($%*#%/#&(('<.?-#%,+#),($*6% Q$*#'*((*@% $+01% 1.?@% $+01% 4.?$% ;9'#$% 1(**#$% ##$% ;#'.01,% ,+,% +$,'9.5.$/% /#-'#/#$@% ##$% &#'49.5% &($% 1#,% /#5##$,#;#),99'% &($% J(2#<<#$% K;9'/#M 5##),#'%*#%1##'%I2#,1N6% % R(%+&#'<#/%5#,%SS$%4.?$#'%;9'#$@%*#%1##'%"6%T.?$@%I,(,.#<#.%D>@%1(*%1.?%*9)% ;#)<+,#$% ,#% ;<.?&#$@% ++-% 5#,% *#% ;#*+#<.$/% ##$% ($*#'#% ;99'@% *#% 1##'% U'#,)@%.$%V,%++/%,#%1+9*#$@%*.#%4:(('%4.#-%,#%;#*%<(/%#$%:.#$)%&'+9:%$.#,% (($:#4./%:()6% % W2% ##$% ,#<#/'(5% 1#5% *++'% 4.?$% *+01,#'% +2% D>% 5#.% /#),99'*@% 1(*% 1.?% 1(('% 2#'%;'.#3-((',%K+2%DX%5#.%.$%L$,:#'2#$%(($/#-+5#$N%/#($,:++'*@%*(,%1.?% $.#,% $(('% *#% ),(*% -+$% -+5#$@% +5*(,% #'% /##$% ,'#.$#$% 5##'% '#*#$% #$% *#% &<.#/,9./;+5;('*#5#$,#$% 1#5% *#% 3.#,),+01,% $(('% L$,:#'2#$% +$5+/#<.?-% 5((-,#$6% % W2% *+$*#'*(/(&+$*% DX% 5#.@% +5),'##-)% DY9Z>@% :#'*% *#% 1##'% T.?$@% *.#% 4.01% .$% *#% ,9.$% ;#&+$*@% *++'% ##$% H#</.)01#% 2(,'+#<?#% #'9.,% /#*'#&#$6% W2% *#%1##'%T.?$[ )%&#'4+#-%+5%.$%4.?$%19.)%,#%5+/#$%;<.?&#$%:#'*%1#5%*++'% ##$%T((<)#%)#'/#($,%K.$%1#,%\'($)N%/#4#/*@%*(,%1.#'%##$%/'+,#%)<(/%/#<#M &#'*% 4+9% :+'*#$% #$% (<<#)% 2<(,% 4+9% /#)01+,#$% :+'*#$% #$% *(,% 1.?% 1.#'% $.#,% ;<.?&#$% 5+01,@% ,#% 5##'@% *(('% #'% 7 ,.#$% 5.$9,#$% ,#% &+'#$A @% ##$% 7 +9*#% /'.?4#% 5($A % *++'% *#4#% )#'/#($,% $##'/#)01+,#$% :()% /#:+'*#$6% W2% *#% 1##'% T.?$[ )% &'((/% +5% *#% /#*+*#% ,#% 4.#$% ,#'% .*#$,.3.0#'.$/@% :#'*% 1#5% ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

/#4#/*@%*(,%4.?%K*.#%2(,'+#<?#9')N%*.,%:#<%4+9*#$%,+#<(,#$%(<)%*#%/#<#/#$M 1#.*%#',+#%4.01%4+9%&++'*+#$%K*.#%/#<#/#$1#.*%*##*%4.01%$.#,%&++']N6% C+#$% :#'*% *#% 1##'% T.?$% 5##/#&+#'*@% +$/#&##'% SS$% 99'% ,#% &+#,@% *(('$(% 2#'% (9,+% $(('% *#% ^901,;(<M-(4#'$#@% :(('% 1.?% &'##)*#% 4+$*#'% 5##'% $##'M /#)01+,#$%,#%:+'*#$6%_(('%4.?%,+/#$%&#'*#'%5#,%1#5%$(('%*#%`#$*('5#M '.#%a B<.#'),'((,M%:(('%1.?@%$(%&#'1++'@%&'.?/#<(,#$%:#'*6%`#*9'#$*#%1##<% *.#% ,+01,% 1(*% 5#$% *#% ;(?+$#,% &++'% 1#5% -<(('/#1+9*#$6% B((-% 1(**#$% 4.?% 4.01% 2<(,% 5+#,#$% $##'<#//#$% :#/#$)% &<.#/,9./(($&(<<#$6% 8(('$(% 1##3,% *#% 1##'%T.?$%;.?%;#-#$*#$%(($%*#%P'+&.$0.#),'((,%/#<+/##'*6% % C#'9/% .$% J(2#<<#$;+)@% ,'+3% 1.?% ,+,% 4.?$% +$,4#,,.$/@% *#% 1##'% C.55#'5($)% $.#,%5##'%(($%#$%1.?%),#<*#%5#,%&#';.,,#'.$/%&(),%*(,%*#%,:##%($*#'#%;9M '#$%*.#%5($%(<<##$%/#<(,#$%1(**#$6 ! ! 8+01,#'% b#<#$(% C.55#'5($)% &+$*% +2% FD% 5#.% [ )% (&+$*)@% .$% 1(('% ;'.#M &#$;9)%##$%:++'*?#%&($%1#,%#01,2(('%8#%`'++*,ML'$+9,)%K;9'#$%(01,#'M (($% 7 H#'-#$:++$A N% *(,% 1(('% &(*#'% )2++'<++)% :()% #$% *#% &.<<(% +2#$% ),+$*6% P#'%3.#,)%/.$/%4.?@%+2%FF%5#.@%$(('%J(2#<<#$;+)6%8#%+2#$),(($*#%&.<<(%:()% +$/#'#2,@% 5##$*#% 4.?% ,+016% `##$% )2++'% &($% 1(('% &(*#']% W2% 4.?$% <##),(3#<% <(/#$% ##$% ;'.<% #$@% +2#$/#)<(/#$@% 7 ^#$,#A % KI./'6% c$*)#,N6% d.?% ,'+-% $(('% 1#,%/#5##$,#19.)%&($%J(2#<<#$6%H9'/#5##),#'%I2#,1%#$%*#%J(2#<)#%2+<.M ,.#% 1#;;#$% ,+#$% ##$% *(/% <($/% +24+#-.$/#$% /#*(($6% W2% FZ% 5#.% :#'*% &(M *#')%<.?-@%;#*#-,%5#,%##$%<.01,#%<((/%(('*#@%.$%##$%-9.<%/#&+$*#$@%+2%##$% 1+$*#'*,(<%5#,#')%&($%4.?$%:+$.$/6%8#%<.?-)01+9:.$/%*++'%1#,%2('-#,@%+$M *#'%*#%<#.*.$/%&($%+$*#'4+#-)'#01,#'%_++'-#$)@%<.#,%;<.?-#$@%*(,%*#%1##'% C.55#'5($)% /#*++*% :#'*% *++'% ##$% -+/#<% *.#% 1#5% /#,'+33#$% 1(*% +$*#'% 1#,% <.$-#'++'% #$% *.#% 9.,-:(5% (($% *#% '#01,#'-($,% &($% *#% )01#*#<6% b#,% )01+,%:#'*%*9)%&($%+$*#'%$(('%;+&#$%+2%4##'%-+',#%(3),($*@%/#<+),%#$%*#% *++*%5+#,%+/#$;<.--#<.?-%/#:##),%4.?$6% ! W2% DO% 5#.% :#'*% J(2#<<#$M8+'2% .$% /'+,#% 1((),% +$,'9.5*% +2% <(),% &($% *#% +&#'1#.*% KRH6% B'+#/#'#% .$:+$#')% ;#&#),./#$% *(,% $9% .$% DEY=@% $+/N6% b#,% ),((,% #01,#'% &(),% *(,% J(2#<<#$;+)% &#'/#,#$% :#'*% #$% *#% .$:+$#')% $.#,% /#:((')019:*% :#'*#$]% 8(('+5% :('#$@% ;9.,#$% *#% 1##'% P6% C.55#'5($)@% ++-%*#%1##'%T.?$@%*#%1##'%U'#,)%#$%*#%;('+$#)%&($%L);#0-%K*.#%++-%*++'% ##$%2(,'+#<?#%:#//#&+#'*%.)%/#:+'*#$N%.$%19$%:+$.$/%/#;<#&#$6% % W2% 4(,#'*(/$(5.**(/@% F=% 5#.% DEO>@% :#'*% &(*#'% C.55#'5($)% ,#% b#.*#% ;#/'(&#$@% +$*#'% /'+,#% ,+#<++2% &($% *#% ;#&+<-.$/% *.#% $.#,% *#% 5.$),#% -#$M $.)/#&.$/% 1(*% -9$$#$% +$,&($/#$% #$% *.#% 1#5% -#$*#$% (<)% ##$% *++';'(&#@% '9),./#@%/#5+#*#<.?-#%#$%:#<*+#$*#%5($6%L<<##$%4.?$%*+01,#'%-+$%#'%,+#$% ;.?%4.?$]% ! 8#% 9.,&((',% 1(*% 2<((,)% .$% *#% )01++<% $((),% *#% 2('+01.#-#'-% &($% b#.*#@% :($,%*.#%5++.#@%2()/#;+9:*#@%5+*#'$#%-#'-%:()%,+#$%*++'%*#%H#</.)01#% ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

,'+#2#$% .$% *#% <901,% /#;<(4#$% K(<1+#:#<% 1#,% ,+'#$,?#% (52#'% ;+&#$% *#% ;+M 5#$%9.,),(-]%P(),++'%8#%P'#,#'%*.e.,N% ! 8#% 1##'% T.?$@% *#% #$./#% /#,9./#% &($% *#4#% ,'(/.)01#% /#;#9',#$.)@% ;#:##',% *(,%1.?%#&#$,9##<%*#%5++'*#$((')%1#'-#$$#$%4+96% % L<4+% 1#;;#$% 7 2(,'+#<?#9')A % )01($*#<.?-% 5##/#:#'-,% (($% 1#,% &#'5++'M *#$%&($%&'##*4(5#%;#?(('*#$%*.#%$.#,%&#':.,,./*%:#'*#$%#$%*.#%++-%$.#,% .$% *#% :#/% ),+$*#$% ]% #$% f*.#% &#','+9:*#$% .$% *#% ;#)01#'5.$/% &($% *#4#% H#</.)01#%)+<*(,#$@%:.#%4.?%$+/%&'.#$*)01(22#<.?-%##$)%.#,)%,+#),(-#$6% % % % % % % b#<#$(M_('.(%C.55#'5($)@%L$,:#'2#$% % % % % % % % K5#.%DEO>N% Bij het lezen van voornoemde tekst hebben wij enkele vragen en bedenkingen. 1. De heer Timmermans Petrus zou niet verwittigd zijn geweest dat Kapellenbos diende ontruimd te worden. Op 13 mei 1940 kregen de bewoners van de huizen gelegen tussen de grens en het antitankkanaal, d.w.z. Putte en Kapellenbos, het mondelinge bevel van de kolonel van het 8 ste regiment Jagers te Voet om hun woning te ontruimen en de dag daarna, op 14 mei 1940, dienden de overige bewoners van Kapellen hun gemeente te verlaten en “op de vlucht te gaan” naar vrienden of bekenden of aldaar onderdak te zoeken in de voorziene opvanglokalen. Tijdens de afwezigheid van de bewoners die duurde tot 20 mei 1940 werden vele huizen geplunderd door de militairen en/of beschadigd door bombardementen. Voor de wijk Kapellenbos duurde de verplichte evacuatie nog tot 31 mei 1940. Waarschijnlijk werd de heer Timmermans Petrus dus wel verwittigd dat hij zijn woning diende te ontruimen. Wij stellen ons de volgende vraag: heeft hij het inderdaad wel degelijk gehoord dat hij diende te evacueren? In een verslag, opgesteld door het gemeentebestuur van Kapellen, staat vermeld dat de heer Timmermans Petrus hardhorend was. Mevrouw Helena Timmermans schrijft verder dat behalve haar vader ook de heren Wijn, Crets en barones van Asbeck “besloten hadden te blijven” en dus niet te evacueren. Dit wijst er op dat zij alleszins op de hoogte waren dat de bewoners van Kapellenbos dienden te ontruimen. 2. De heer Timmermans Petrus zou doodgeschoten zijn door een Waalse sergeant. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

In een verslag, opgesteld door het gemeentebestuur van Kapellen na de bevrijding, werd vermeld dat voornoemde doodgeschoten werd door Duitse soldaten “uit reden van hardhorigheid”. Dit verslag werd blijkbaar opgesteld om het Belgische leger wit te wassen van de moord. Op 16 mei 1940 waren er nog geen Duitse soldaten in Kapellenbos. De verklaring van Helena Timmermans zal dus waarschijnlijk wel juist zijn: de moord werd begaan door een Belgische soldaat. De eenheid waartoe de betrokkene behoorde is niet eenvoudig terug te vinden. Wij weten alleen dat het 8ste Regiment van de Jagers te Voet, twee dagen voor de moord, d.w.z. op 14 mei 1940 in Kapellenbos was. Het 8 ste Regiment Jagers te Voet was een infanterieregiment van de reservetroepen en uitgebouwd als een ontdubbeling van het 2de Regiment Jagers te Voet dat deel uitmaakte van de 17 de infanteriedivisie. Het regiment stond onder de leiding van Luitenant-Kolonel H. Couvreur en was samengesteld als volgt: o eerste bataljon: 3 compagnies fuseliers en 1 compagnie mitrailleurs, o tweede bataljon: idem, o derde bataljon: idem, o één stafcompagnie, o 1 medische compagnie, o 1 peloton verkenners. Het eerste en tweede bataljon verbleef vanaf 10 mei 1940 tot de late avond van 17 op 18 mei 1940 in de eerste linie ten noorden van het antitankkanaal. Nadien trokken zij zich terug over de Schelde. De moord moet dus waarschijnlijk uitgevoerd zijn door een sergeant van het eerste of tweede bataljon van het 8 ste Regiment Jagers te Voet, dat helemaal geen grote slag zou leveren op 17 mei zoals verteld werd aan de heer Wijn, doch integendeel op voornoemde datum de streek ontvluchtte. Een andere mogelijkheid bestaat er in dat de moord zou begaan zijn door een soldaat van het Franse leger. Het 7de leger van de 25 ste gemotoriseerde infanteriedivisie o.l.v. generaal Giraud werd na 10 mei ook gelegerd ten noorden van Antwerpen. Dit Franse leger werd tussen 15 en 20 mei 1940 teruggeroepen en trok in grote wanorde naar het zuiden. 3. Mevrouw Helena Timmermans schrijft dat haar vader onder grote toeloop van de bevolking begraven werd op het kerkhof van Heide.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Normaal gesproken mocht de bevolking van Kapellenbos pas op 31 mei terugkeren. Waarschijnlijk werd die datum niet langer gerespecteerd omdat op 25 mei 1940, dag van de begrafenis, Kapellenbos reeds volledig was bezet door het Duitse leger. De heer Timmermans Petrus werd begraven op de begraafplaats van Heide (wat normaal was). Eigenaardig genoeg kon het gemeentebestuur van Kalmthout ons geen informatie bezorgen aangaande: o de aard van de grafconcessie, o het nummer van de rij en het graf, o de datum van ontgraving. In een document, na de bevrijding opgesteld door het gemeentebestuur van Kapellen, werd vermeld dat de heer Timmermans Petrus op de gemeentelijke begraafplaats van Kapellen begraven werd. Dit blijkt echter een foutieve vermelding te zijn. Helena Timmermans heeft na de begrafenis geen schadedossier ingediend. Hieruit kan men afleiden dat de moordenaar geen dief was. Helena diende die beslissing alleen te treffen. Haar broer Jan was als VNV-er in mei 1940 weggevoerd naar een Frans concentratiekamp. Haar broer Pierre verbleef eveneens in Frankrijk in de buurt van Toulouse als mogelijke dienstplichtige (CRAB). De leegstaande villa van Petrus Timmermans werd op 12 september 1940 door de Duitse bezetters opgevorderd voor de inkwartiering van 12 onderofficieren. Deze verbleven er tot einde februari 1941. Teneinde de voorziene onkostenvergoeding, 6 BEF per onderofficier, terug te trekken van de heer Brunclair, hoofd van de inkwartieringsdienst van de gemeente Kapellen, diende Jan Timmermans, die inmiddels ontslagen was uit het kamp in Frankrijk, elke maand een bon in bij de Inkwartieringsdienst te Kapellen. Voornoemde vergoeding werd voorzien voor de levering van twee dubbelbedden en twee enkele bedden met beddengoed. De onderofficieren konden dus niet allemaal tegelijk van een nachtrust genieten. Elke slaapplaats diende door twee personen gebruikt te worden.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Een van de vele ingediende bonnen

Tussen 5 maart 1941 en 13 maart 1941 werd de villa Berkenwoon grondig gepoetst door opgeëiste poetsvrouwen uit Kapellen. Op 13 mei 1941 werd door de familie Timmermans een laatste controle uitgevoerd en hierbij werd vastgesteld dat de volgende zaken in villa Berkenwoon ontbraken en opgeslagen waren in de huizen van de Vinkenlei 1 en 3: 1 tafel, 4 rieten stoelen, 1 rieten ligstoel, 2 ledikanten met matrassen en 1 houten bed met matras, 1 platenspeler, 1 braadpan, 5 tassen, 3 borden, 1 bezem, 1 loper, 2 matrasbeschermers, 7 kussens, 2 doorgestikte dekens. De volgende verdwenen voorwerpen konden niet gerecupereerd worden: 12 messenleggers, 1 kolenbak, 1 veldbed, 1 Engels bed, gordijnen, 1 Spaanse vaas Gerard, 1 lavabostel, 14 wollen dekens, 4 lakens, 6 hoofdkussens, 3 peulen, 3 matrassen, 6 champagneglazen, 12 kommen en onderkommen in Sachs, 12 dessertborden, 5 likeurglazen in kristal, 1 spade, 2 kapmessen, 1 rijf, 1 schuifladder. Jan Timmermans meldde ook nog dat de gas- en waterleiding beschadigd waren evenals de pompbak. Hij besloot zijn verslag met de opmerking: “In het algemeen is heel de woonst beschadigd en bevuild, balatum, matrassen, enz., enz., evenals de buitenkant der villa, de windschermen en de garage.” Niettegenstaande voorgaande bemerking gaf Jan Timmermans namens de drie kinderen zijn akkoord zodat de villa terug vrijgegeven werd.

Villa Berkenwoon zoals zij werd verkocht door de kinderen Timmermans. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Door het overlijden van Petrus Timmermans was de villa in onverdeeldheid gekomen tussen de drie kinderen. Zij besloten dan ook om villa Berkenwoon openbaar te verkopen. Notaris Vaes uit Antwerpen werd belast met de verkoop. De voorlopige toewijzing gebeurde op 26 juni 1941 en de uiteindelijke verkoop had plaats op donderdag 3 juli 1941. Na hoger bod werd de woning toegewezen aan de heer Wellens Leonard en Dobbeleers Maria uit Deurne. Jan Timmermans liet op 9 september 1941 aan zijn zus Helena weten dat het gerechtelijk onderzoek aangaande de moord op hun vader zonder gevolg geklasseerd werd door de Procureur des Konings te Antwerpen. De kinderen hebben nog gedacht aan het voeren van een burgerlijk proces. Op 10 januari 1942 schreef Jan Timmermans echter aan zijn zus Helena: “Van een burgerlijk proces verwacht ik niets”. Ondergetekende heeft nog een schrijven gericht aan de Procureur des Konings van Antwerpen om te informeren of het dossier nog steeds in hun bezit is, of het eventueel doorgestuurd werd naar het Rijksarchief en of het dossier zou mogen ingezien worden. Op 20 september 2011 ontvingen wij het volgende antwoord van mevrouw Denise De Bondt, Procureur des Konings te Antwerpen: " @-($!)9:'!-$B0*9&&*+&!:-(!%&'!E-(85)*/%-&B!'&!;&2&*&$O!#$!%&'!$0'-'-&*&C 3-5'&*! 1&*+! +&! $))9! A-99&*9)$54! 02&*6&+&$! 0F! LP! 9&-! LQRS4! '&*,33&C 20$+&$! 0$+&*! $,99&*! LLOPTS! 3&81)6-B-/&&*+! )65! 2&*+)/%'! 02&*6-(+&$O! J&*90&+&6-(8!:-(!3&:*&8!))$!2&*+)/%'&$!1&*+!+&!.))8!.0$+&*!3&2063!3&C 86)55&&*+!0F!Q!(,6-!LQRLO!A0'!%,$!5F-('!8,$$&$!.-(!&/%'&*!3&&$!+055-&*!'&C *,3!2-$+&$!&$!+,5!008!3&&$!-$.)3&!2&*6&$&$N O! ! Ook hier hebben wij enkele bemerkingen. 1. Op 9 juli 1941 waren de Duitsers heer en meester in ons land. Indien de moord werd uitgevoerd door een Belgische of een Franse soldaat, dan had Duitsland er alle belang bij om het dossier zeker niet te laten verdwijnen. 2. Na de bevrijding zouden er wel personen belang kunnen hebben om het dossier te laten verdwijnen. Petrus Timmermans werd vermoord door een soldaat van de geallieerden en zijn zoon Jan Timmermans was ter dood veroordeeld en zat opgesloten in de Begijnenstraat in Antwerpen. 3. Het dossier werd zonder gevolg geklasseerd en dit niettegenstaande het overlijden als verdacht werd aanzien (het was een moord).

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

4. Wij begrijpen dat het uiterst moeilijk en zelfs onmogelijk zou zijn om de bewuste soldaat te kunnen terugvinden. Wij begrijpen dus ook dat de zaak geseponeerd werd, en zonder gevolg geklasseerd werd. 5. Wij begrijpen echter niet dat een rechtbank een dossier van een moord laat verdwijnen. Klasseren zonder gevolg staat niet gelijk met vernietigen. Zo viel en valt nu definitief het doek over deze eigenaardige moord in een beroerde tijd. Met dank aan de heer Timmermans Raf, Eikenlei 1, 2930 Brasschaat. Bronnen: 1. Bevolkingsregister ’s Hertogenbosch Nederland, 2. De Standaard, jaargang 1990, 3. Archieven notaris De Bounghe & De Jongh, Kalmthout, 4. Gemeentearchieven Kapellen, 5. Archieven van het Letterenhuis Antwerpen, 6. Ger Schmook: “Stap voor stap langs kronkelwegen”, 7. Brief Procureur des Konings van Antwerpen.

Wij ontvingen met dank de volgende schenkingen van: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

de heer Tom De Ryck: gewestplan en kaarten, de heer Jos Van Bouwel: didactisch materiaal en affiche AMUCO, de Kapelse bibliotheek: 122 boeken over geschiedenis, folklore en heraldiek, mevrouw Geogette Philips: een map met waardevolle documenten over Wereldoorlog I, tijdschriften “De Groote Oorlog”, de heer Raymond Roelands: notarisakten De Schutter, de heer Koen Helsen: l’ Année hippique 1984-1992-1993-1998, de heer Stanny Jennes: dia’s, landkaarten en medailles, de familie Blankers-Leers: strijkijzer op houtskool of steenkool, de heer Pierre Vleminck: allerlei documenten betreffende oudstrijder L. Heystraeten, krant “Vuurkruisen”, de heer Jan Vanderhaeghe: oude kadasterplannen, de heer Jo Van Bouwel: allerlei foto’s, plannen over villa Palmaro, het gemeentebestuur van Kapellen, Schepen Ria Van Oncen: voorwerpen van de St.-Sebastiaansgilde: vlag, trommel en schilderijen, de familie Mous: boekje met cursiefjes van Stan Hendrickx.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Hortensiahof Walter Dreessen Enkel nog foto’s geven ons een goed idee van het kasteel “Hortensiahof” gelegen op de hoek van de Prinsendreef en de Koningin Astridlaan. Dit pand werd in opdracht van Herr Willem Arnold von Mallinckrodt gebouwd vermoedelijk rond 1890 samen met een boerderij gelegen aan de Ruyseveltslei, een koetsiershuis in de Prinsendreef, een bergerie 1 en wellicht nog andere bijgebouwen. Het geheel was circa 100 ha groot, en goed te zien op het bijgevoegd grondplan (foto 1).

Foto 1 Het moet een prachtig kasteel geweest zijn (foto 2) waar regelmatig recepties en feestjes georganiseerd werden.

bergerie: is van oorsprong een schaapskooi op het Franse platteland en naarmate de schaapherders rijker werden, bouwden zij naast de langgerekte stal uiteindelijk een woonhuis. Op de begane grond bevond zich een woonkamer met een grote open haard en een keuken.Op de eerste verdieping had men de ”Chambre du Maître”, de ouderslaapkamer met daarnaast een badkamer met een bedstee voor de kinderen. Een bergerie werd in die tijd opgebouwd uit natuursteen (pierre en taille), tegenwoordig erg gezocht en dus kostbaar. De tegenhanger van een bergerie in Frankrijk is een “mas”, een veel markanter gebouw, hoger met twee bovenverdiepingen en was meer gericht op de landbouw. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Herr von Mallinckrodt werd geboren te Keulen op 3 mei 1864 en was gehuwd op 18 oktober 1888 met mevrouw Günther Eugenie Leonia Charlotta, geboren te Antwerpen op 17 maart 1867. De registers vermelden drie kinderen uit dit huwelijk, allen geboren in Antwerpen: - Gustaaf Willem Otto op 14 augustus 1892 en overleden op 23 juni 1982. - Willem Herman Edwald op 31 oktober 1896 – overlijden onbekend; - Arnold Willem Theodoor op 7 maart 1907(of 1901)? Van de ouders en van de kinderen hebben wij geen foto’s noch overlijdensakten gevonden.

Foto 2

De familie woonde eerst in de Gounodstraat nr. 2 te Antwerpen, samen met 3 meiden, 1 knecht, 1 gouvernante en 1 huishoudster, wat wel betekende dat zij reeds een zekere welstand genoot. Zij was sinds 3 mei 1892 ingeschreven in de bevolkingsregisters van de stad Antwerpen. Het is ook officieel geweten dat hij per jaar 7.000 frank huur betaalde plus 3.110 frank voor lasten en kosten. Hij was onder meer handelaar in wol (later ook bekend als koffiehandelaar), administrateur bij Liebig en bij Antwerpse oliemaatschappijen. Zijn vermogen werd geschat op 500.000 frank. Zoals men weet bevond zich in Antwerpen een belangrijke kolonie Duitsers, men denke o.a. aan: Ed. Bunge, Max Osterrieth, A. Kreglinger, Fred. Speth, Willem von Mallinckrodt, baron H. Alb. de Bary, G. Albrecht ( eigenaar van het pand Ernest Van Dijckkaai 9, waar vroeger het restaurant “La Rade” was en nu onder meer het “Eugeen Van Mieghemmuseum” gevestigd is), en nog vele anderen en die allen zeer actief waren in de handelsen bedrijfswereld. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

De kantoren van Mallinckrodt bevonden zich op de Suikerrui nr. 5 (hoekpand richting van de Schelde) het zgn.”Hansahuis” gebouwd in 1894 (foto 3); bovenaan ziet men de afbeeldingen van de Rijn en de Schelde in de vorm van baardige oude heren. De twee potige Antwerpse meiden stellen de Elbe en de Wezer voor. Voor deze bronzen beelden van Jef Lambeaux (Antwerpen 1852- Brussel 1908), koos de kunstenaar naar het schijnt zijn boezem(!)vriendinnen als model.

Foto 3 Deze beelden zouden destijds heel wat heibel verwekt hebben. Het kleine manneke Lambeaux had een uitgesproken voorliefde voor forse, blonde deernen, een Rubenstrek zeker! Ook de “Brabofontein” in Antwerpen en “De menselijke hartstochten” (Brussel), zijn kunstwerken van hem. Herr von Mallinckrodt was bijzonder gekend als koffiehandelaar en verzorgde ook de bunkering van olie aan de schepen in de haven waarmee de basis gelegd werd van zijn fortuin. In 1905 ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van België, was het oorlogsschip, een kruiser, de SMS (Seiner Majestäts Schiffe) “Kaiser Karl der Grosse” op bezoek in Antwerpen.

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Foto 4 Zelfs Koning Leopold II kwam op 27 juli 1905 het schip bezoeken (foto 4) en voor Mallinckrodt was dit de gelegenheid om een “Gartenfest” te organiseren (kopie uitnodigingskaart – foto 5) in het Hortensiahof.

Foto 5 Er waren 400 genodigden en 100 mariniers (inclusief de commandant en officieren van het schip) die allen met de trein toekwamen, aanwezig. Twee fanfaren en de militairen in hun keurige uniformen paradeerden in Kapellen wat een bijzondere attractie was die men niet alle dagen te zien kreeg. Het werd een enorme toeloop van kijklustigen in de straten van de gemeente. Een verbroedering tussen de soldaten van het fort van Kapellen (destijds een batterij artillerie) en de mariniers hoorde er uiteraard bij. Op een foto zien we leden van de Vlaamse Opera van Antwerpen verbroederen met de mariniers.(foto 6) ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Foto 6 Oorlogsperiode Op woensdag 5 augustus 1914 werden drie bekende inwoners, twee bedienden en de hovenier Mengels uit het land gedreven. Een zestal Duitsers, zwervend in de velden, werden naar Antwerpen overgebracht. Bij het uitbreken van de oorlog, waren de vrienden van toen en respectabele leden van de Kamer van Koophandel, vijanden die moesten bestreden worden. Vele Kapellenaren vonden wel een schuilplaats in de kelders van het kasteel. Ook Herr von Mallinckrodt, die aanzien werd als de leider van de Duitse kolonie, baron de Bary en anderen vluchtten naar Nederland (was tijdens de 1 ste Wereldoorlog neutraal). De eigenaar van het Hortensiahof heeft geprobeerd om stiekem naar Kapellen te komen om na te gaan hoe het met zijn eigendommen gestaan en gelegen was, maar het is niet zeker of dit ooit gelukt is. Hij heeft wel verscheidene malen een officieel verzoek tot terugkeer ingediend, doch men kan aannemen, dat wegens de hetze tegen hem in bepaalde kranten, dit verzoek niet ingewilligd werd. “De Nieuwe Gazet” van 14 april 1920 schreef hierover: U&! )/'-&4! +00*! 0$.&$! /0$B*)'&*4! V)! @W'*0F06&4! '&3&$! %&'! " *&'0,*0BB&$C 5-&BN ! 2)$! 20$! @O! :&30$$&$4! %&&B'! *,-9&$! 1&&*86)$8! 3&20$+&$! -$! %&'! 6)$+O!X001)'!)66&!:6)+&$!:&90&-&$!.-/%!9&'!%&'!3&2)64!&$!)63&9&&$!-5!+&! -$+*,8!+)'!%&'!&&$20,+-3!0$+&$8:))*!-5!+)'!+&$!8)5'&&6%&&*!2)$!G)FF&6C 6&$! '0&3&5'))$! .0,! 10*+&$4! %-&*! ))$! +&! 200*:&*&-+-$3! 2)$! &&$! $-&,1&$! U,-'5/%&$!-$2)6!'&!809&$!:&3-$$&$O! Y)',,*6-(8! -5! &*! &&$! ,-'.0$+&*-$3O! >&**! 20$! @O! %&&B'! 008! &&$! 2&*+&+-3&*! 3&20$+&$Z! 9&$! %0&B'! $),1&6-(85! '&! .&33&$! 1))*! -&+&*&&$! .)6! *)+&$4! +)'! %&'!-$!+&!)/'-2-5'-5/%&!F&*5!-5O!U&!)/'-2-5'&$!%&::&$!3*00'&!0$+&*$&9-$C 3&$!0F!['!3&'0,1!3&.&'Z!:)$8&$4!+*-$8608)6&$4!&$.\!&$!>&**!20$!@O!%&&B'! -99&*5!+&!B))9!+)'!%-(!3&9)88&6-(8!5',-8'O!

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

;-(.0$+&*!2,*-3!10*+'!+&!:)*0$!2)$!['!>0*'&$5-)%0B!2&*+&+-3+!+00*!.&8&*! :6)+4!1))*))$!?06!+&!@0$' ]^!9&&1&*8'O!@-55/%-&$!-5!['!1&6!+&!1)$+&6&$C 3&.0$+&$! /0$5&*2)'0*! 2)$! ['! @,5&,9! .&6B! +-&! 2)$! $,! )B! *&&+5! +&! :&C 5/%&*9-$3!+&*!D,5'-'-&!-$*0&F'!200*!>&**!20$!@O200*!%&'!3&2)6!+)'!%-(!'&C *,3!.0,!903&$!8&&*&$4!&$!+&$!?*0/,*&,*!+&5!_0$-$35!2&*.0&8'4!+-*&/'!)6!! 2&*2063-$3&$!-$!'&!5F)$$&$!'&3&$!+&!0$2&*6)'&$!+-&!&*))$!+&$8&$!.0,+&$! 09!008!9))*!WW$!%))*'(&!0F!%&'!%00B+!2)$!" !<&-$&!K$`+-35'&N !'&!8*&$C 8&$O! ! P+<%*#%_+$,%:()@%K&+</#$)%^(%_S,'+2+<#N@%4.?$%<#&#$%<($/%*#%5($%*#'%+$M /#,##-#$*#%(',.-#<)%a %(<)%'.**#'%4+$*#'%&(('%+3%&'##)%a %&++'%*#4#$%c#M ;#';+01#%),##*)%.$%1#,%-'.?,%/#,'#*#$6% Op 2 februari 1915 lezen we in dezelfde krant een kopie van een brief gericht aan: `6`6%`gQILg@%=%0($(<%(9%)90'#%L$&#')%% 7 T6_L^^QRUJgW8C%h%U.#A %% L*'#))#%,S<S/'(3.i9#%7 %_(<<.$0+ML$&#')A % _.?$1##'@% % 8#% J'.?/)+&#'1#.*% /#<(),% 5#% ##$% $.#9:#% $(9:-#9'./#% +2$(5#% &($% *#% &++''(*#$% '9:#% -+33.#% ,#% L$,:#'2#$% .$% 5(/(4.?$% +2% FD% +0,+;#'% DEDO% ,#% *+#$@% #$% 1##3,% 5#% ,#% *.#$% #.$*#% ##$% &+<5(01,% +&#'/#5((-,% (<*9)% +2/#M ),#<*@% #$% :(('&($% 1#,% ++')2'+$-#<.?-#% &++'% *#% ;#<($/1#;;#$*#$% .$% 5.?$% ;9'##<#$%j%I9.-#''9.%=%_(<<.$0-'+*,%h%U.#@%(3*#<.$/%-+33.#@%F *# %&#'*.#2@%,#'% ;#)01.--.$/%<./,j% b##'%`'.)('@%*##</#$++,%*#'%3.'5(%_(<<.$0-'+*,%#,%U.#@%.)%.$%+2*'(01,%&($% 1#,% `+9&#'$#5#$,% ;#&+#/*@% (<<#% +2)<(/2<((,)#$% &($% -+33.#% .$% *#% 1(&#$% &($%L$,:#'2#$%,#%;#4.01,./#$%#$%4#%&+</#$)%1+#&##<1#.*%#$%1+#*($./1#.*% ,#% ;#),#55#$6% L<<#% #./#$((')@% 5(/(4.?$1+9*#')@% #$% ($*#'#% ;#&+#/*#% 2#')+$#$%*.#$#$%*1'%`'.)('%,#%1#<2#$%#$%*#%&#'2<.01,#%(($/.3,#$%,#%*+#$6% L$,:#'2#$@% Z>% ?($9('.% DED=% K`#,#-#$*% d.#/<#'N% `+9&#'$#5#$,)% Q$,#$M *($,6% Volgt een lijst met technische en praktische instructies, en het was zelfs nodig de verschillende soorten Santos op te geven met een staal van elk welke als basis diende voor de schatting.

b##'% U('<.,+% `gQILg% 7 _.,.$1(;#'A % &($% *#% 3.'5(% _6% 1##3,% 4.01% ),##*)% &++'% ##$% H#</% 9.,/#/#&#$@% 4++<($/% ,+,*(,% *#% 89.,)01#')% 1.#'% :('#$6% 8($% +$,2+2,#%1.?%4.01%##$)-<(2)%,+,%##$%;+#4#5&'.#$*%&($%&+$%H.)).$/%KP'9.M 2

Pol DE MONT (officieel Karel Maria Polydoor) Vlaams letterkundige (Wambeek 1857 – Berlijn 1931); was met A. Rodenbach actief in de Vlaamse Studentenbeweging – vanaf 1880 voorman van de romantische dichtersgeneratie die de kunst om de kunst beoefende. Ontwikkelde zich via het impressionisme naar symbolisme en mysticisme. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

).)01#% `#$#'((<% U(&(<#'.#% N% *.#% .$% DEDO% ;#$+#5*% :#'*% ,+,% `+9&#'$#9'M `#$#'((<%.$%H#</.k@%#$%`'.)('%-+$%(<4+%5##'%5(01,@%%/9$),#$%#$%3(0.<.,#.M ,#$% ;#-+5#$% *($% 5#$./#$% 4:(('M&#'/9<*#$% 89.,)01#'% 4#<36% 8#% 4++$% &($% `'.)('%$(5%4#<3)%*.#$),%.$%1#,%<#/#'%&($%*#'%J(.)#'6% In “Polder en Kempen” van 9 februari 1919 lezen we : R+,('.)%8#%T##'*,%,#%"-#'#$%4(<%,#$%&#'4+#-#%*#'%*:($/;#1##'*#')%*#'% /+#*#'#$% &($% *#% 1##'% &+$% _(<<.$0-'+*,% +2% :+#$)*(/% DF% 3#;'9('.% DEDE% +5% D>% 99'% +2% *#% 1+#&#% &($% 1#,% b+',#$).(1+3% .$% *#% g9l)#&#<,)<#.% +2#$M ;(('%&#'-+2#$j% Z%-+#.#$%#$%;.?%*#%;((, Z%M%O%-(<3&(('4#$@ % %M%Z%),.#'#$%&($%F%?(('@%M%D%?+$M /#%),.#'@%M%F%&((')-(<&#'#$@%M%D%/#.,#$;+-% C#%4.#$%D%99'%&++'%*#%&#'-+2.$/%a %-+$,($,#%;#,(<.$/%#$%D>m%&#'1+/.$/ Uit “Polder en Kempen” van 23 maart 1919 vernemen we: b+5#%&++'%4.#-#%-'.?/)/#&($/#$#$j% b#,% ),+33#<.?-% #$% 4#*#<.?-% <.?*#$% *(,% +$4#% -'.?/)/#&($/#$#$% .$% *#% 89.,)#% -(52#$%,#%&#'*9'#$%1(**#$@%),#<,%1#$%&((-%.$%*#%+$5+/#<.?-1#.*%19$%/#M :+$#%;#4./1#*#$%,#%1#'&(,,#$6% 8#% /#4+$*#% ;9.,#$% .)% 1#,% #$./#% /#$##)5.**#<% ,#/#$% *#% (</#5#$#% (35(,M ,.$/% &($% 19$% /#),#<% #$% *(('+5% :#'*% +$<($/)% +$*#'% 1#,% #'#&++'4.,,#'M )01(2% &($% *#% 1##'% U++'#5($@% ),((,)5.$.),#'@% ##$% 7 b+5#% &++'% 1#'),#<M <#$*#%-'.?/)/#&($/#$#$%K5.<.,(.'#%#$%;9'/#'<.?-#NA %/#),.01,6% 8#%&.<<(%7 b+',#$).(1+3A %,#%U(22#<<#$%:#'*%,#'%;#)01.--.$/%&($%*.,%<.#3M *(*./%:#'-%/#),#<*%#$%4(<%D>>%+9*M/#&($/#$#$%-9$$#$%1#';#'/#$6% 8#% -(5#')% 4.?$% '9.5% #$% :#<% &#'<901,@% *#% ##,5(<#$% 49<<#$% /#5##$)01(2M 2#<.?-%/#;'9.-,%:+'*#$@%*#%/(),#$%49<<#$%'9),M@<##)M@%)01'.?3M@%594.#-M%#$% '++--(5#')%,#%19$$#'%;#)01.--.$/%1#;;#$6% b#,% 1+5#% 4(<% &++'% (<<#% +$;#5.**#<*#% -'.?/)/#&($/#$#$% +2#$% 4.?$% *.#% #'% *#% (($&'((/% &++'% *+#$% #$% &($% ##$% /#$##)-9$*./% ;#:.?))01'.3,% &++'4.#$% 4.?$6% `#*9'#$*#% 19$% &#';<.?3% 49<<#$% 4#% +2% &(),/#),#<*#% *(/#$% 1#,% ;#4+#-% *#'%3(5.<.#<#*#$%5+/#$%+$,&($/#$6% 8#% (($&'(/#$% ,+,% .$)01'.?&.$/% 5+#,#$@% 1#,4.?% '#01,),'##-)@% 1#,4.?% *++'% *#% ;9'/#5##),#'%*#'%/#5##$,#@%/#'.01,%:+'*#$%(($%1#,%)#0'#,('.((,%&($%1#,% :#'-@%H#e),'((,%DF%,#%L$,:#'2#$6% b#,% 7 b+',#$).(1+3A % .)% /#<#/#$% <($/)% *#% ;(($% &($% U(22#<<#$% ),(,.#% $(('% b++/;++5@% /#5##$,#% "-#'#$6% 8.,% -(),##<% :#'*% *++'% *#% H#</.)01#% I,((,% +2/#k.),%+5%/#;'9.-,%,#%:+'*#$%&++'%*#%&#'2<#/.$/%*#'%H#</.)01#%-'.?/)M /#&($/#$#$6% In “La Métropole” van 8 april 1920 werd nogmaals een hetze ontketend tegen Herr von Mallinckrodt en dit als gevolg van de geruchten 3

baat: blijkbaar een term gebruikt op het platteland en volgens Van Dale “handeling, overeenkomst om baat” en is het tegendeel van “om niet”, wat “te geef, voor niets, gratis” betekent. ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

dat de eigenaar gezien werd in Kapellen en er grote werken aan zijn kasteel werden uitgevoerd. Het artikel eindigt als volgt:

T($$##'%*#%:#,,#<.?-#%(9,+'.,#.,#$%##$#$%-#'#<%(<)%_6%*#%1($*%;+&#$%1#,% 1++3*%4+9*#$%1+9*#$%#$%1#5%1.#'%/#'9),%4.?$%:#'-%,+,%&++';#'#.*.$/%&($% *#$%&+</#$*#$%.$&(<%4+9*#$%<(,#$%;#/.$$#$@%*($%5(/%1#,%&+<-%4.01%:#<%.$% (<<#%'9),%*#%&'((/%/(($%),#<<#$%+3%1#,%$.#,%4#<3%1#5%*#%1#')#$2($%.$)<(($% 5+#,%#$%4.?$%$#),%.$%;'($*%),#-#$6% Het kasteel is afgebrand en daarna volledig afgebroken en men kan vermoeden dat de brand aangestoken werd. De goederen van Mallinckrodt werden onder sekwester geplaatst en gedeelten der gronden verkaveld en verkocht. De hoeve kende daarna verschillende eigenaars: - 1936: Gabriel-Marie-Gustave BIART (zoon van Gustave Biart, burgemeester van Kapellen): zorgde voor uitbreiding en diverse aankopen. - 1951: Etienne-Gustave Agie de Selsaeten. - 1974: Herman Pieter Creyf x Elisabeth Blanche Simon: bijgebouwen hersteld voor woonst; - 1976: Diederik De Mesel en echtgenote Martine Dierckxsens. De mooie hoeve (foto 7) werd in de originele staat hersteld en werd door de huidige eigenaars, onder de benaming “Hortensiahoeve”, in 1980 als privéfeestzaal in gebruik genomen. Sindsdien kan men daar in een uniek kader terecht voor alle feesten.

Foto 7 (foto Hoghescote)

’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

Het domein werd onlangs uitgebreid door de aankoop van het 2 ha groot domein ‘Beukenhof” (ingang aan de Koningin Astridlaan – tegenover de Lobelialaan). In de archieven vonden wij drie verschillende vormen van wapenschilden van de familie Mallinckrodt: - het wapen op de toren was getopt met een aanziende helm met als helmteken twee armen uit de helmwrong die een ring in de hoogte houden en is gedateerd 13 de eeuw en werd ook vermeld in het boek “Heraldry” van Carl Alex von Volborth. Het schild is hier van goud en de schijf rood, maar de bladeren zwart, niet getand en vanaf het midden naar de schildranden toe breed uitlopend. De ring heeft geen robijn. - in het armoriaal (wapenboek) van J.B. Rietstap is een familie Mallinckrodt vermeld met een wapen van zilver, populierbladeren zwart komende uit een rode ring in het schildhart en geplaatst 2-1, de twee gericht naar de bovenste schildhoeken en het derde naar de schildvoet. Deze familie zou afkomstig zijn uit Westfalen in Duitsland. Het dient gezegd dat de bladeren bij Rietstap niet langwerpig zijn maar eerder breed en kort. - in het wapenboek van Johan Siebmachers van 1605 is het wapen van Mallinckrodt afgebeeld met juist dezelfde voorstelling als deze op het kasteel Hortensia. Een wapen van zilver, de drie populierbladeren zwart komende uit een rode schijf in het schildhart en geplaatst 2-1, de twee gericht naar de bovenste schildhoeken en het derde naar de schildvoet. Uit een helmwrong twee opgerichte armen zwart en handen in vleeskleur die een ring in de hoogte houden, goud en bezet met een robijn. Hoewel men blijkbaar met verschillende takken van de Mallinckrodts te doen heeft, zijn de gelijkenissen toch treffend. (foto 8)

Bronnen: Archief van dhr De Mesel van de Hortensiahoeve; Archief Hoghescote; Kleine Larousse in kleur Heideland-Orbis, Hasselt; Reader’s Digest, Brussel; Felixarchief met dank aan Jan Vanderhaeghe. Foto 8 ’t Bruggeske 45ste jaargang – maart 2013 – nummer 1

DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT ’T BRUGGESKE HEEMKRING HOGHESCOTE VZW. ESSENHOUTSTRAAT 59 2950 KAPELLEN AFGIFTEKANTOOR: KAPELLEN 1 P 806083

COPY SERVICE CENTER KOPIES Inbinden Plastificeren Printen Kleurkopieën DORPSSTRAAT 50 - KAPELLEN 2950 TEL: 03.605.42.67 e-mail: copyservicecenter@skynet.be

BELGIË BELGIQUE P.B. 2950 KAPELLEN 1

BC 30832