Hobonia 1972-4 Oktober A4

H0B0N IA TIJDSCHRIFT

KULTURELE HEEMKRING H O O G B O O M

JAARGANG I N R 4 DECEMBER 1972

HOBONIA DRIEvIAANDELIJKS TIJDSCHRIFT KULTJRELE HEEMKRING HOOGBOOM

verantwoordelijk u i t g e v e r : Van Velthoven P. Hoogboomsteenweg 184 — 2130 Brasschaat.

De v o o r z i t t e r en de bestuursleden van de c u l t u r e l e heemkring Hobonia, wensen h a r t e l i j k aan a l l e leden en hun f a m i l i e , aan a l l e sympathisanten en b e l a n g stellenden een Z a l i g K e r s t f e e s t en een voorspoedig nieuw j a a r 1973.

Moge h e t een vredevol j a a r worden en U de v e r v u l l i n g brengen van a l uw wensen. Een goede gezondheid en f a m i l i a a l g e l u k mogen U h e t ganse komende j a a r begeleiden.

D i t en a l w a t U aangenaam kan z i j n wenst U o p r e c h t

Het b e s t u u r van HOBONIA.

76

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 76

EEN BELANGRIJKE BROUWERSF MILIE TE HOOGBOOM I N DE I l e EEUW. Onze Ekerenaars werden weleer bejegend met de spotnaam " d e b i e r p r o e v e r s " e n n a a r a a n l e i d i n g van d i t f e i t denken w i j o n w i l l e k e u r i g aan de v e l e brouwerijen d i e vroeger op onze Ekerse bodem bestonden en zorgden v o o r een l e k k e r b i e r t j e d a t onze voorouders zo g r a a g l u s t e n en dronken.

Maar vandaag gaan w i j d a a r n i e t v e r d e r op i n . W i j w i l l e n wel even teruggaan naar de I 7 e eeuw om een b e l a n g r i j k e brouwersfamilie i n Hoogboom t e doen kennen.

In I 6 3 9 kennen w i j S i m o n De L a e t a l s brouwer i n Hoogboom.

Hijwerd i n d i t gehucht geboren i n 1 6 I 0 , a l s zoon van Simon De Laet (soms ook genaamd Simon Simonssen) e n van E l i z a b e t De B i e . D e f a m i l i e De L a e t - De B i e waren z e e r w e l s t e l l e n d e mensen d i e een voorarnstaande p l a a t s bekleedden i n h e t l e v e n te Hoogboom. Z i j bezaten e r t a l r i j k e eigendommen a l s o o k i n de omgeving. Men komt hun namen h e r h a a l d e l i j k i n de schepenbrieven tegen. Simon De L a e t - De B i e was z e l f s stadhouder van de Vierschaar van Hoogboom. I n I627 was h i j o o k ontvanger van "den Beestenboek" ( e e n b e l a s t i n g ) e n t o e n schonk h i j van dorpswege een " c o u r t e s i e " ( e e n s o o r t geschenk) aan de Spaanse legeraanvoerdet Graaf van Salasar momenteel v e r b l i j v e n d t e Stabroek, o p d a t z i j n r . i t e r i j - s o l d a t e n n i e t meer zouden komen roven op h e t k w a r t i e r van Hoogboom.

Wij komen t e r u g t o t Simon De L a e t de jonge. I n I638 t r a d deze i n de Sint-Lambertuskerk t e Ekeren i n h e t h u w e l i j k met

77

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 77

P e t r o n e l l a De Coninck ( i n de wandeling genaamd P e e r i j n ) d i e i n I 6 1 7 te Ekeren-Donk geboren werd. H e t g e z i n werd gezegend met zes k i n d e ren.

Op 22 f e b r u a r i I 6 3 9 , " n a e r ( n a ) d e monsteringhe van de gemeynte aldaer gedaen", werden i n de herberg van brouwer Simon De L a e t i n Hoogboom door de deelnemers v o o r een bedrag van 6 gulden en 8 s t u i vers v o o r rekening van h e t dorpsbestuur v e r t e e r d .

Brouwer Simon De L a e t overleed op 20 september I648 en h i j werd b e graven i n de Sint-Lambertuskerk t e Ekeren. H i j was nog geen 38 j a a r oud. Z i j n g r a f s t e e n vinden w i j n u nog i n de genoemde k e r k .

P e e r i j n D e Coninck, z i j n weduwe, h e r t r o u w t t a m e l i j k spoedig, v e r moedelijk i n I 6 4 9 , m e t Hendrik De Moor d i e i n I 6 0 8 t e Ekeren i n de Schriek geboren werd. Deze z e t t e h e t b r o u w e r s b e d r i j f van Hoogboom voort.

Het b i e r van deze gekende Hoogboomse b r o u w e r i j werd n i e t a l l e e n i n Hoogboom gedronken maar ook i n v e r s c h i l l e n d e omliggende dorpen.

Het werd ook i n t a m e l i j k g r o t e hoeveelheden geleverd v o o r de Ekerse Hagelkruisfeesten, meestal i n de maand m e i , na 0.H.Hemelvaart.

Brouwer Hendrik De Moor was schepen i n de Vierschaar van Hoogboom en h i j was e r een geziene p e r s o o n l i j k h e i d , maar d a t b e l e t t e n i e t d a t h i j d o o r h e t Ekerse dorpsbestuur werd o n t z i e n a l s h i j i e t s deed d a t n i e t t o e g e l a t e n was. Z o k r e e g h i j moeilijkheden, omdat z i j n knechten i n 1659 t e Ettenhoven (Hoevenen) o p een van z i j n eigendommen, n a m e l i j k op h e t s t u k genanmd " h e t Kapelland op de W i l l a e r t s " op een ongeoorloofde w i j z e hout hadden gekapt d a t de "competente ouderdom" van 6 gehele j a r e n n i e t had b e r e i k t .

78

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 78

P e e r i j n De Coninck s t r . f i n I680. N a h a a r dood werd de brouwer i j ( v r o e g e r ook "Panhuis" genaamd) aangekocht door h a a r schoonzoon Hendrik Lodewijckx, d i e gehuwd was met Dynmpha De L a e t , e e n k i n d u i t h a a r e e r s t e h u w e l i j k met Simon De L a e t . H e t brouwersbed r i j f werd derhalve voortgezet door Hendrik Lodewijckx. H i j s t i e r f i n I691 e n z i j n weduwe (Dynmpha De Laet) o v e r l e e f d e hem t o t i n 1705. Hun d o c h t e r, Lodewijckx Dympha, trouwde i n 1706 met Bressel e e r s P e t r u s , d i e w i j dan a l s brouwer kennen.

En z 6 b l e e f t o t t a m e l i j k v e r i n de I 8 e eeuw h e t brouwersbed r i j f t e Hoogboom een waarachtig familieberoep.

Ekeren.

H

.

Kanora.

B i j d e v e r j a a r d a g van "Hobonia".

Wanneer j e , geachte Hohoniaan, deze l i j n e n z a l l e z e n , h e e f t Hobonia de v i e r j a a r g e t i j d e n gezien. Daarom even deze m e d i t a t i e .

Geloven i n de zachte w i n t e r van 1971 e n s l e c h t s omringd door enkele b e z i e l e r s , h e r i n n e r t de jonge k r i n g z i c h nog goed de v e l e goedmoedige en bemoedigende wensen van mensen van en b u i t e n ons dorp. D a t deed de t e l g enorm 'deugd. H e t b l e e f n i e t b i j woorden want n a enkele weken groeide h e t a a n t a l geinteresse Eerste opgave was h e t v o o r o p s t e l l e n van een d u i d e l i j k e t a a k voor z i c h z e l f . E n e r z i j d s mocht h e t geen"onder-onsje van e n k e l e n " z i j n ,

79

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 79

anderzijds moest n i e t van wal gestoken worden met t e g r o t e en grootse plannen. Hobonia mag geen concurrerende v e r e n i g i n g z i j n , Hobonia mag geen groep o n v e r s c h i l l i g voorbijlopende mensen worden. H e t werd dus eerder een zoeken d i t j a a r . Om d i t a l l e s b e t r a c h t t e n we v o o r a l een samenwerking met andere verwante en n i e t verwante verenigingen t o t stand t e brengen. We durven denken d a t we d a a r i n wel geslaagd z i j n .

Ons voornaamste d o e l b l i j f t h e t opsporen en appreciĂŤren van a l h e t belangwekkende van ons woongebied. D a a r b i j werd h e t ons d u i d e l i j k d a t velen een heemkundige k r i n g verlangden. Ve l e n voelden z i c h aangetrokken t o t h e t l e v e n van oudere streekgenoten, d i t l e v e n g e u i t i n zegswijzen, l i e d e r e n , oude gebruiken, woning enz. We weten d a t we na d i t eerste j a a r nog n i e t v e e l van z u l k breed programma hebben afgewerkt o f z e l f s maar even aangeraakt.Wij zoeken daarvoor geen v e r o n t s c h u l d i ging, want onnodig, i n t e g e n d e e l w i j z i e n d a a r i n een stimulans v o o r de volgende j a r e n . Hobonia moet nog v e e l ervaringen opdoen. We b e l o ven e c h t e r graag en moedig d a t hoger vermelde onderdelen van ons p r o gramma aan bod z u l l e n komen i n onze volgende a c t i v i t e i t e n en i n ons tijdschrift.

Overloop t e n s l o t t e even de v e r s c h i l l e n d e a c t i v i t e i t e n van d i t j a a r en h e t z a l j e n i e t m o e i l i j k v a l l e n t e b e s l u i t e n : "Hobonia deed h e t : "

R. G.

80

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 80

H E T R S T L I E D I N ONZE GEWESTEN. Wanneer e r o v e r k e r s t l i e d e r e n gesproken wordt, d e n k t men vaak i n de e e r s t e p l a a t s aan h e t wereldbekende " S t i l l e N a c h t . " De geschiedenis o v e r h e t ontstaan van d i t l i e d i s e c h t e r g e — noeg bekend. Wanneer w i j e c h t e r van k e r s t l i e d e r e n p r a t e n , d a n denken we meer en meer aan h e t e i g e n liederpatrimonium, a a n de schat van r e l i g i e u z e l i e d e r e n , e n inzonderheid de k e r s t l i e d e r e n waarover w i j beschikken. Want i n Vlaanderens r i j k e s c h a t aan g e e s t e l i j k e l i e d e r e n en l y r i e k , v a n a f de middeleeuwen t o t heden, neemt h e t k e r s t l i e d een n i e t geringe p l a a t s i n , e n i n de l o o p d e r eeuwen werd deze l i e d e r e n s c h a t nog geregeld aangevuld., t o t op de huidige dag. Denken w i j s l e c h t s aan Preudhomme's " Susa N i n a . " De benaming " l e i s e n " Het r e l i g i e u z e . l i e d i n h e t algemeen en h e t k e r s t l i e d i n h e t b i j 7onder, i s de e e r s t e vorm van een z i c h ontwikkelende l i t e r a t u u r en l y r i e k . De k e r k was de b e l a n g r i j k s t e macht en k u l t u u r en k u l t u s waren o n a f s c h e i d e l i j k met e l k a a r verbonden. De k e r k nu bediende z i c h van h e t L a t i j n en a l l e e n v o o r preek en o n d e r r i c h t gebruikte men de v o l k s t a a l . De mis z e l f , evenals a l l e zangen, hymnen, psalmen en a n t i f o n e n waren allemaal i n h e t s a t i j n . H e t volk had daar w e i n i g deel aan, s l e c h t s a f en t o e werd een bepaal— de zinsnede o f k r e e t herhaald, z o a l s b i j v o o r b e e l d h e t Griekse " k y r i e e l e i s s o n . " Deze k r e e t d i e men gedurende h e e l de middel— eeuwen en o v e r a l t e r u g v i n d t , w e r d zowat de wapenkreet, d e l e u z e van h e t k r i s t e l i j k Westen. I n h e t L o d e w i j k s l i e d , o n t s t a a n i n een 8I

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 81

Zuidvlaamse a b d i j e n hoewel i n h e t Oostnederfrankisch geschreven, wordt v e r t e l d hoe de Franken deze k r e e t aanhieven toen z i j t e g e n de Noormannen t e n s t r i j d e t r o k k e n .

Menig r e l i g i e u s l i e d eindigde op een soms v e r k o r t e vorm van deze u i t r o e p (denken we aan h e t " K y r i e l e i s " o p h e t e i n d e van " Nu s y t wellecome " ) e n h e t l a a t s t e d e e l van d i t woord g a f dan z i j n naam aan deze l i e d e r e n . B i j u i t b r e i d i n g g o l d de benaming " l e i s e n " o o k voor t e k s t e n ontstaan u i t andere r e f r e i n e n a l s h e t a l l e l u j a en h e t hosannah, e n v o o r a l l e r l e i f e e s t e n . Op d i e m a n i e r ontstonden e r k e r s t l e i s e n , p a a s l e i s e n , p i n k s t e r - en hemelvaartleisen. Gewoonlijk ging de r e p e t i t i e v o o r a f z o a l s b l i j k t u i t h e t reeds genoemde " n u syt wellecone " " C h r i s t e , k y r i e l e i s o n , l a a t ons singhen b l y, d a e r meed oock onse leysen beginnen v r y . . . " . Soms gingen deze l e i s e n g e paard met bewegingen. H e t was een v o l k s g e b r u i k i n onze s t r e k e n d a t kinderen d i e met hun ouders n a a r de Kerstmis gingen, e e n k l e i n w i e g j e met een Jezuskindje meenamen. wanneer de p r i e s t e r een bepaalde t e k s t zong, g i n g e n a l deze wiegjes aan h e t schommelen en antwoordden de kinderen a l zingend.

Van k e r k e l i j k l i e d . . .

Oorspronkelijk was h e t k e r s t l i e d u i t s l u i t e n d gebonden aan h e t l i turgische gebeuren. Van- a f de v i e r d e eeuw reeds werden e r k e r k e l i j k e gezangen ingevoerd, v a a k zeer mooi e n p o ĂŤ t i s c h en d o o r mensen g e schreven d i e evenzeer de d i c h t k u n s t a l s de t h e o l o g i e beheersten.

Nochtans was h e t L a t i j n een z e e r g ro t e h i n d e r v o o r de g e l o v i g e om de t e k s t e n t e verstaan. Om h i e r i n v e r b e t e r i n g t e brengen, werden verscheidene van deze kerkzangen v e r t a a l d i n de v o l k s t a a l en ook

82

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 82

wel om d i d a k t i s c h - r e l i g i e u s e redenen. A a n s l u i t e n d h i e r o p z i j n de zogenaamde glossenliederen. Glossen z i j n v e r k l a r i n g e n van woorden i n de t e k s t en de glossenliederen z i j n u i t g e b r e i d e en i n liedvorm gegoten verklarende t e k s t e n . Eveneens v e r k l a rend maar z e l f s t a n d i g e r waren de zogenaamde " t r o p e n " w a a r u i t l a t e r h e t godsdienstige s p e l , z o u ontstaan. Deze t r o p e n moeten i n h e t Westen reeds z e e r vroeg g e b r u i k e l i j k geweest z i j n , e n dan voornamelijk i n de a b d i j e n . I n 860 vroeg een monnik u i t een Normandische a b d i j , d i e g e v l u c h t was v o o r de Noormannen, onderdak b i j d e monniken van S t . G a l l e n i n Zwitserland. Deze p a t e r had een l i e d e r b o e k b i j z i c h d a t de b e l a n g s t e l l i n g van de zeer g e k u l t i v e e r d e en l i t e r a i r en muzikaal geschoolde monniken van S t . G a l l e n wekte en d a t d o o r hen bestudeerd werd. Aan de gregoriaanse zangen van de mis waren t r o p e n toegevoegd : d i t z i j n de zelfgemaakte t e k s t e n , zowel i n l e i d i n g e n a l s t u s s e n teksten. Ook onder de noten van de l i e d e r e n waren t e k s t e n a a n gebracht i n de v o l k s t a a l , met ongeveer ĂŠĂŠn l e t t e r g r e e p p e r noot, zodat h e t gregoriaans gemakkelijk t e zingen was. De monnik Nokter van S t . G a l l e n en z i j n l e e r l i n g T u o t i l l o ontwikkelden u i t deze t r o p e n gedialogeerde t e k s t e n : d e b a s i s van de l a t e r e kerstspelen. Z o s c h r e e f T u o t i l l o o.m. e e n t e k s t d i e h e t l i t u r gische " Puer natus e s t n o b i s " van Kerstdag voorafging. D i t a l l e s gebeurde i n een t i j d waarin h e t eigendomsrecht van d e c r e a t i e nog n i e t bestond en elkeen v r i j e l i j k l i t e r a i r b i j e l k a a r kon gaan lenen. Z o ontstond e r u i t e r a a r d een g r o t e u i t w i s s e l i n g van t e k s t e n u i t a l l e r l e i landen en s t r e k e n . To c h z i j n e r b i j d i e 83

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 83

;grote v a r i a t i e en d i v e r s i t e i t , i n vorm en samenstelling, e n k e l e a l g e mene kenmerken v o o r de k e r s t l i e d e r e n .

Kenmerken.

Er i s de z e e r heldere eenvoud, o n t s t a a n u i t een soms aan h e t n a ĂŻ v i t e i t grenzende g e l o o f . De middeleeuwse mens stond nog volop i n de eenheid van h e t b e l o o f , i n de v a s t e zekerheid van z i j n waarheden, z o n d e r t w i j f e l s . D i t diepe ;geloof b r a c h t dan de d i c h t e r t o t h e t u i t z i n g e n ervan i n s t r o f e n met vaak een poĂŤtische k r a c h t d i e we zelden e l d e r s i n onze l i t e r a t u u r ontmoeten.

Tot g e e s t e l i j k l i e d .

M e t t e r t i j d zou h e t g e e s t e l i j k e l i e d d o o r bekende en onbekende d i c h t e r s geschreven, m e t de r e l i g i e u s e gebeurtenis a l s aanknopingspunt meer en meer v e l d winnen. H e t t r e e d t ook b u i t e n de muren van de k e r k en de uren van de godsdienstoefeningen, e n wordt b e z i t van heel d e gemeenschap. H e t k e r s t l i e d beweegt z i c h v a n a f de boodschap van Maria, de aanbidding d e r Wijzen en d e Vlucht n a a r Egypte t o t de j e u g d v a n Jezus. Legende wordt t o t l i e d , e n sprekend h i e r v o o r z i j n b v. h e t v e r haal van de oe-en de e z e l en van de palmboom d i e z i c h n e e r b u i g t .

Verder i s e r een realisme d a t kenmerkend i s v o o r de middeleeuwse mens i n h e t algemeen maar d a t ook een s p e c i f i e k - d i e t s e k a r a k t e r t r e k b l i j k t t e z i j n . De middeleeuwse Nederlandse mens vond de schoonheid i n de wereld d i e hem omringde, e n z i j n eerbied v o o r de w e r k e l i j k h e i d t r e e d t t e v o o r s c h i j n i n a l z i j n scheppingen. Deze drang naar r e a l i s me d o e t hem ook de g r o t e gebeurtenissen u i t de S c h r i f t plaatsen i n een vertrouwd kader en n i e t i n een onbekend vreemd l a n d . H e t m i l i e u van de S c h r i f t wordt z i j n m i l i e u , d e engel bezoekt Maria i n een Vlaam84

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 84

se huiskamer, Jezus d r a a g t z i j n k r u i s doorheen een Vlaamse s t a d en s t e r f t op een heuvel v l a k b i j een middeleeuwse stadsmuur, z o als H i j o o k geboren wordt i n een Vlaamse boerenschuur. Ook de b e s c h r i j v i n g van de personen i s r e a l i s t i s c h : " twee bruyn oogskens schone en een r o o t mondeken " e n z e l f s h e t weer i s e c h t ons w i n t e r s weer, " ' t hergeld' e n ' t sneeuwden ' t miek e r z o koud " .

De herders z i j n Vlaams evenals hun geschenken : " ' n t e e r c l e y n lammeken, b o t e m e l k ende sane " . De gemoedelijkheid en de h u i s e l i j k h e i d , d o o r deze r e a l i s t i s c h e benadering van h e t gebeuren vinden we trouwens nog b i j Timmerhans t e r u g .

Elk l i e d i s een t a f e r e e l t j e op z i c h z e l f , k l e u r i g en k e u r i g i n z i j n eenvoud, maar t e k s t en melodie worden door een d i e p gevoel gevoed. I n n i g en e e r b i e d i g k l i n k t " L a e t ons met h e r t e n reyne " levendig en f r i s " Hoe l e y t d i t Kindeken " eenvoudig en n a ĂŻ e f " M a r i a d i e soude naer Betlehem gaen " p l e c h t i g " Nu s y t w i l l e come " . Een d i e p g e l o o f , een s t e r k e drang naar realisme en een aangeboren uitbeeldend vermogen tekenen a l deze k e r s t l i e d e r e n .

Het i s e c h t e r jammer d a t a l deze Vlaamse k e r s t l i e d e r e n nog steeds n i e t de p l a a t s veroverd hebben d i e hun toekomt b i j d e zingende gemeenschap. H e t eigen muzikale patrimonium i s nog steeds geen levend v o l k s b e z i t z o a l s d i t b i j v o o r b e e l d i n D u i t s l a n d o f Engeland het g e v a l i s . N o c h t a n s zouden we t e r u g moeten g r i j p e n naar, deze eigen s c h a t van kultuurgoed. W i e d i t eens gedaan h e e f t , o n d e r v i n d t hoe aangenaam h e t i s om onze eigen l i e d e r e n t e zingen en hoe ze stemming brengen b i j d e K e r s t v i e r i n g .

85

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 85

Moe deze kerststemming ook i n uw h u i s k r i n g , b e s t e vrienden, samen met onze Kerstwensen en be;,;eleid door onze mooie l i e d e r e n z i j n i n — trede doen.

Ons i s gheboren e e i n k i n d e k i j n noch c l a e r r e dan d i e sonne Dat s a l ons a l l e vroude s i j n Al t o t t e r enrhelen wonne Die s t e r r e n gheven ons l i c h t e n s c h i j n Al d o o r den hemel dhedron hen Maria h e e f t h o e r l i e v e k i p t M i t .ganser minnen ;ewonnen Si lechden i n een c r i b b e k i j n mit hoeren sneewitten handen Si cusseden v o o r s i j n mondekijn Des had hoer s e e r verlan..hen " Nu swighet, n u swi-;het, m i j n k i n d e k i j n M i j n God, m i j n t r o o s t , m i j n here ; Van d i s o s a l i k moeder s i j n Behouden m i j n r e e r e n . . . Amen. "

V.V.

86

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 86

Hobonia r i c h t t e een feestmaal aan.

Naar aloud g e b r u i k kwamen de leden van onze heemkundige k r i n g b i j e e n om t e houden " een banket " . Z i j reden " a l zingend en klingend d o o r ' t bos " e n b e r e i k t e n a l d u s de Dennenburghoeve t e Kapellen. DĂŠ wederzijdse begroeting was ongedwongen h a r t e l i j k .

Meer dan de h e l f t van ons ledenaantal had d i e zaterdag _gevast.

Te r w i j l we ons a p e r i t i e f j e namen, waaiden r o o k en geur van de echte Vlaamse karbonaden binnen. D i t verdroeg niemand nog l a n g e r.

Een zacht m u z i e k j l s t e e g t e g e n de s t a l d e u r op, d e k e l n e r s t a p t e n hun e e r s t e p i n t j e , d e Hobonianen zwegen b e l e e f d . . . h u n monden waren v o l —Welke k r u i d e n e r g e b r u i k t waren en o f d a t nu v l e e s was van " den Endvogel " o f " van de s p i e r " hoefde niemand t e weten. H e t v l e e s s m o l t : H e t gesprek kwam weer op gang : H i e r en daar werd. nog een tweede p o t v l e e s tussengeschoven, d e ene e e t immers heemkundiger dan de andere. Pas hadden de l a a t s t e n nog r e s t j e s v l e e s tussen hun tanden u i t gespoeld o f de r i j s t v l a en een prima k o f f i e maakten de m a a l t i j d a f . Ondertussen waren onze D . J . ' s een b e e t j e ongeduldig geworden. Z i j voelden ook aan d a t deze mensen h a r t e l i j k zouden z i j n op " den dansvloer " . W i t zand, - j a , e r moest nog zand z i j n - t a f e l t j e s aan de k a n t , v e r a n d e r i n g van muziek en h e t g e z e l / i s a m e n z i j n v l o e i d e spontaan v o o r t . E n ook h i e r was de Vlaming Vlaams : wanneer h i j v e e l heup- en beenbewegingen maakt, k r i j g t h i j d o r s t . E r werd r e g e l m a t i g naar de k e l n e r geroepen . . . e n l a n g e r dan men denkt. Wanneer h e t dan t o c h eens t i j d moest z i j n , namen we h a r t e l i j k a f s c h e i d van e l k a a r met de wederzijdse, s t e l l i g e b e l o f t e nog z u l k e samenkomsten t e o r g a 87

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 87

viseren. Vo o r niemand g e l a t e n Mag h i e r t e n s l o t t e een dankje g e f l u i s t e r d worden aan a l l e n , d i e van d i t f e e s t j ĂŠ een f e e s t maakten R.G.

Hobonia op de heksensabbat.

Zo d i k w i j l s wordt ons op h e t h a r t gedrukt d a t we moeten terugkeren naar de n a t u u r, d a t we op weg z i j n tussen vandaag en morgen, d a t we ons moeten aanpassen aan de moderne levensvormen. N i e t waar H e l e maal n i e t waar : De r u s t l i g t i n h e t verleden, i n de oude samenleving, b i j d e heksen. I n d i e o v e r t u i g i n g r i e p meester T i r e l i r e n v o o r ons de heksen op e n h i j - o f waren h e t t o c h de heksen ? - slaagde e r i n d i e avond ons een p a a r u u r r u s t t e bezorgen. Geen " waarom d i t ? o f geen " hoe kan d a t ? " L u i s t e r nederig naar de raad van LangeLeen-van-de-Kwade-Brug . . . z i j had de Macht i n z i c h . E n P i t a - H a l f E l f ? W i s t z i j n i e t menig o n h e i l o v e r dorp en v e l d t e l e i d e n ? Z i j had immers geheime afspraken aan de bosrand.

Was meester T i r e l i r e n z e l f n i e t behekst ? Hoe kan immers iemand z o ver doordringen i n d i e wereld, waar de n a t u u r l i j k e gang van zaken zo w i l l e k e u r i g onderbroken werd ? W i j w i l l e n n u zeker n i e t meer v e r d e r op d i e vraag ingaan. Wat .dan ook, w i j l u i s t e r d e n , a l s echte e v o l u e ' s , w i j aanvaardden en w i j vergaten t i j d en r u i m t e .

88

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 88

De aandacht en innemende belan..:stelling van de Hoogbomenaars was p u u r. Een echtere vorm van a p p r e c i a t i e v o o r h e t werk van meester T i r e l i r e n kan m o e i l i j k gevonden worden. W i j weten ook dat deze p r e s t a t i e s l e c h t s een onderdeel i s van z i j n ; r o o t heemkundig werk. Daarom w i l l e n w i j l a n g s deze hem n o a a 1 s danken voor h e t werk, d a t h i j v o o r Essen en v o o r h e t h e l e Vlaamse l a n d verricht.

De leden van Hobonia verlangen meer z u l k e a c t i v i t e i t e n

R.G.

Hobonia r i c h t t e v o l -rend s c h r i j v e n n a a r h e t Getheentebestuur van Ekeren.

Geachte Heren, Op i n i t i a t i e f van enkelen en van v e r s c h e i dene _~roeperinen vernemen we de bezorgdheid om volgend ;emeenoed. H e t p l e i n t j e v o o r de parochiekerk S t . J o z e f t e Ekeren Hoo=boom i s een t y p i s c h l a n d e l i j k hoekje. Zowel i n z i j n vorm a l s in z i j n

b e t e k e n t h e t v o o r velen een oase van r u s t e n ech-

t e natuurschoonheid. Tevens i s d i t p l e i n t j e h e t begin van een grote b r o k l a n d e l i j k e schoonheid i n z i j n a a n s l u i t i n 7 met h e t d o _

89

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 89

mein " Oude Gracht " . H e t i s daarom de wens van de g r o t e meerderheid van onze dorpsbewoners d a t d i t " p l e k j e " ongeschonden zou mogen b l i j ven. Ve l e n hebben d i t spontaan g e u i t e n z i j hebben aangedrongen op waakzaamheid. I n hun naam en a a n s l u i t e n d op hun verlangen brengen w i j a l s heemkundigen, U d i t graag t e r kennis. Mogen w i j -van ons g e meentebestuur verwachten d a t h e t , i n h e t belang van a l l e lagen van de b e v o l k i n g , v a n deze bezorgdheid n o t a zou nemen,. ze zou onders c h r i j v e n en a l l e s i n h e t werk zou s t e l l e n om e l k e w i j z i g i n g van d i t dorpshoekje t e verhinderen.

Met dank en hoogachting, Heemkundige k r i n g " Hobonia " .

Overzicht a c t i v i t e i t e n 1971 - 7 2 .

I 4 / I I - Museum van F o l k l o r e en Volkskunde.

6/2 - Museum P l a n t i n - Moretus.

20/2 - K.V.O. - Gravin M a r i t z a .

26/3 - Bezoek aan h e t " Brouwershuis " .

28/5 - Wandeling i n h e t Arboretum - Kalmthout.

9/6 - K.N.S. - De Parochie van m i s e r i e .

13/10 - Heksenavond - Essen.

I 5 / I 0 - Herfstwandeling - Domein "Oude Gracht".

4 / I I - Te e r f e e s t .

14/12 - Kerkconcert S t . J o z e f s k e r k - Hoogboon.

90

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 90

PAROCHIEN OP HET GRONDGEBIED VAN EKEREN VOOR 1 9 0 0 .

Ekeren was i n . . ' t b e g i n d e r middeleeuwen e e n d e r g r o o t s t e e n u i t g e s t r e k s t e dorpen v a n ' t oude Markgraafschap Antwerpen, om n i e t t e zeggen v a n g e h e e l h e t h e r t o g d o m B r a b a n t . H e t o m v a t t e d e s t i j d s g a n s h e t g r o n d g e b i e d d e r h u i d i g e gemeenten E k e r e n , K a p e l l e n , Hoevenen e n B r a s s c h a a t .

Z i j n k e r k , v a n ouds t o e g e w i j d aan d e H. Lambertus, b i s s c h o p m a r t e l a a r, b e h o o r d e i n ' t b e g i n , v o o r w a t h e t benoemen d e r p a stoors b e t r o f , aan de h e r t o g van Brabant, d i e ze w a a r s c h i j n l i j k gekregen h a d v a n d e b i s s c h o p v a n L u i k , v a n w i e n s b i s d o m E k e r e n t o t i n 1 5 5 9 , b i j d e v e r m e e r d e r i n g d e r B e l g i s c h e bisdommen, d e e l uitmaakte. Deze g a f ze i n I 2 5 8 aan F e l i c i t a s d e Traynel, vrouw van Hoboken e n v a n e e n d e e l v a n E k e r e n , e n u i t d e handen d e z e r g i n g z i j i n I 2 7 0 o v e r i n d i e van d e Dominicaneressen d e r a b d i j van ' s H e r t o g e n d a l , o n d e r Audergen n a b i j B r u s s e l .

Vo o r ' t t i j d e l i j k e h i n g E k e r e n v o o r 1097 a f v a n ' t g r a a f s c h a p S t r i j e n ; n a d e v e r d e l i n g van ' t graafschap S t r i j e n , i n gemeld j a a r, i n ' t l a n d van S t r i j e n en ' t l a n d van Breda, v a n ' t l a n d van B r e d a , e n v a n I 2 9 8 , t o e n ' t l a n d v a n B r e d a o p z i j n b e u r t i n twee w e r d g e s c h e i d e n , v a n ' t l a n d v a n B e r g e n o p Zoom.

Vr o e g t i j d i g e c h t e r werd z i j n grondgebied i n verscheidene h e e r l i j k h e d e n g e s p l i t s t , e n z a g men o p v e r s c h e i d e n e p u n t e n , b i j z o n d e r daar w a a r d e b e v o l k i n g z i c h m e e r o p h o p e n b i j e e n z e t t e , k a p e l l e n o p r i j z e n , w a a r i n d e godsdienst werd gepleegd en d e personen d i e i n de omtrek verbleven, o f geheel o f t e n deele, h u n parochie91

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 91

p l i c h t e n - v o o r n a m e l i j k op zondagen en heiligendagen- konden v e r r i c h t e n .

De e e r s t e - h a a r naam v e r r a a d t h a a r oorsprong- was d i e van CAPELLEN. Z i j werd gebouwd op h e t gehucht d e s t i j d s HOOGENSCHOOT geheten, w a a r s c h i j n l i j k door de b e v o l k i n g , d i e z i c h d a a r toen min o f meer t a l r i j k ophield. Nog v o o r h e t einde van de d e r t i e n d e eeuw werd z i j t o t p a r o chie verheven. De e e r s t e maal w o r d t z i j ontmoet i n een a k t e van I 2 7 7 , meldend d a t A r n o l d van Leuven en d i e n s gade, E l i s a b e t h , vrouw van Breda, hun t i e n d e n , b i n n e n de grenzen van de parochie van S t . Jacobs kapel t e HOOGENSCHOOT en ORDEBRANT ( E r t b r a n d t ) gelegen, schenken aan de a b d i j v a n S t . B e r n a a r t , t e S c h e l l e . I n h e t j a a r I296 droeg Jan Van der Eyhen, zoon van Raas van Gaveren, h e e r van Liedekerke en Breda, het personaat, d a t i s , h e t r e c h t van de p a s t o o r t e benoemen, e r v a n op aan de gemelde kloostergemeente. I n een p o l y p t i c o n - s o o r t van b e l a s t i n g s r e g i s t e r t e n voordele van h e t bisdom- geschreven van 1558; staat z i j aangetekend a l s k e r k van derde k l a s .

Rond dezelfde t i j d en w a a r s c h i j n l i j k om dezelfde reden, kwam o o k de kapel van HOEVENEN t o t s t a n d . Hoevenen werd i n s g e l i j k s z e e r vroeg t o t parochie verheven. Een d e e l van h a a r grondgebied h e e t t e ATTENo f ETTENHOVE. De derde kapel d i e z i c h op Ekerens bodem v e r h i e f was t o e g e w i j d aan de H. A n t o n i u s , d e n e r e m i j t , e n bevond z i c h t e BRASSCHAAT. Z i j diende voor de ingezetenen van h e t gehucht en van de MIK, een ander gehucht meer oostwaarts gelegen, o p de p l a a t s waar z i c h h e t k a s t e e l van d i e naam b e v i n d t en l a t e r de parochie van O . L . V. o f Brasschaat t e r Heide werd g e s t i c h t .

92

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 92

Deze b e i d e g e h u c h t e n z i j n o o k z e e r o u d . B r a s s c h a a t w o r d t , onder a n d e r e , a a n g e t r o f f e n i n e e n a k t e v a n I 2 9 6 w a a r i n h e t BREESGATA w o r d t benoemd, e n d e M i k i n e e n a k t e n o p e n s h e t scheiden v a n d e h e e r l i j k h e d e n v a n S c h o t e n t u s s e n d e a b d i j van t r i l l e r s e n d e h e r e n v a n B r e d a , i n 1 2 5 1 . D e z e k a p e l w a s van d e o u d e t i j d e n - i n d e o m s t r e k e n e n t o t i n N o o r d - B r a b a n t vermaard om d e r e l i q u i ĂŤ n - v a n h a a r h e i l i g e n p a t r o o n - d i e daar b e r u s t e n e n m e t g r o t e t o e l o o p v a n v o l k i n d e maand j a n u a r i b e z o c h t e n g e ĂŤ e r d worden. Z i j w e r d n i e t z o v l u g a l s d i e van K a p e l l e n e n v a n Hoevenen t o t p a r o c h i e k e r k v e r h e v e n . D i e hoedanigheid kreeg z i j s l e c h t s i n d e l o o p van d e n e g e n t i e n de e e u w , i n I 8 3 3 : a l t h a n s s l e c h t s i n d a t j a a r w e r d z i j a l s dusdanig d o o r h e t B e l g i s c h gouvernement e r k e n d .

P a i e c h t e r was z i j e r k e n d t o e n , t e n g e v o l g e v a n e e n s a m e n loop van omstandigheden, - h e t s t i c h t e n van een g r o o t s o l datenkamp i n h a a r n a b i j h e i d ; d e s t e e d s toenemende b l o e i v a n de S c h e l d e s t a d , w a a r v a n v e r s c h e i d e n e r i j k e i n g e z e t e n e n h a a r bodem t o t b u i t e n v e r b l i j f e n d u i z e n d e n a n d e r e n o p z o n d a g i n de z o m e r t o t d o e l v a n h u n w a n d e l t o c h t e n k o z e n ; d e b e w e g i n g op d e g r o t e s t e e n w e g u i t d e s t a d n a a r B r e d a , d i e d o o r B r a s schaat l o o p t ; d e b e d r i j v i g h e i d van h a a r i n b o o r l i n g e n d a a r u i t g e s p r o t e n , - z i j h a a r b e v o l k i n g zozeer zag aangroeien en deze z i c h z o t a l r i j k i n d e b u u r t v a n h e t kamp n e d e r z e t t e n , dat n o g geen t w i n t i g j a a r n a d i e n , i n I 8 5 2 , d e g e e s t e l i j k e e n w e r e l d l i j k e overheid h e t n o d i g oordeelden haargrondgebied

93

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 93

i n twee t e s p l i t s e n , e n een nieuwe parochie t e r p l a a t s e van h e t oude gehucht, d e Mik, t e s t i c h t e n . D a a r u i t werd de parochie MARIA o f B R A S SCHAAT TER HEIDE geboren.

Hetzelfde geschiedde b i j n a i n dezelfde omstandighéden en om d e zelfde oorzaken t i e n j a a r vroeger, i n I 8 4 2 , t e Kapellen. De b e v o l k i n g was daar eveneens op ongemene w i j z e gestegen, en deze had z i c h vooral i n de buren van E r t b r a n t gévestigd, z o d a t men d a a r ook een nieuwe paróchie s t i c h t t e , gekend onder de benaming van ERTBRANTKAPELLEN .

De oude moederkerk van Ekeren bevond z i c h h i e r d o o r, b i j d e aanvang van de tweede h e l f t van de negentiende eeuw, a a n h e t hoofd van v i j f nieuwe parochiën : d r i e dochters, K a p e l l e n , Hoevenen en Brasschaat, en twee k l e i n d o c h t e r s , E r t b r a n t - Kapellen en Brasschaat t e r Heide.

Haar vruchtbaarheid e c h t e r was daarom nog n i e t u i t g e p u t . A l h o e wel z i j i n m i d d e l s b i j n a twee derde van h a a r grondgebied had v e r l o ren, schonk z i j i n de l o o p van de volgende halve eeuw; h e t l e v e n aan d r i e nieuwe dochters o f parochiën.: i n I 8 7 I aan HOOGBOOM, d a t z i j t o e w i j d d e aan de H. Joseph; i n 1886, a a n de parochie van h e t H. H a r t t e DONK, e n i n 1900, a a n d i e van S t e MARIABURG onder de aanroeping van O.L.V. v a n gedurigen b i j s t a n d .

R.R.

94

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 94

KERSZMIS 1972.

Toen p e r I decenber I972 de nieuwe immigratiewet vangkracht was, spoedden v e l e vreemdelingen z i c h n a a r de hoofdplaats van e l k e p r o v i n c i e . Wie n i e t i n orde was met z i j n documenten, w i e n i e t langer gewenst was, werd met a d m i n i s t r a t i e v e v r i e n d e l i j k h e i d over de grens g e z e t . H e t m i n i s t e r i e van t e w e r k s t e l l i n g kwam k l a a r met z i j n s t a t i s t i e k e n , d e werkloosheid werd i n g e d i j k t . I n het moederland heerste economische r u s t , d e e i n d e j a a r s t a f e l s konden r i j k gevuld.

Na h e t h e e r l i j k k e r s t d i n e e t j e voelde i k me even mee, ofschoon daartoe geen reden was. De j a a r l i j k s e v o o r t r e f f e l i j k e middernachtmis i n de dorpskerk t r o k me wel aan. I k l i e t m i j n wagen t h u i s , e e n f l i n k e wandeling zou m i j n .gestoomd lichaam goed doen en had bovendien z i j n romantiek. H a l f t w a a l f . I k koos een d o n kere weg. A c h t e r h e t bos, i n de nieuwe v e r k a v e l i n g toerde een blauw l i c h t s p e l . I k l i e p . . voorbij een g e l e b u l l d o z e r en naderde het l i c h t . Verkeersongeval ? Onmogelijk h i e r en vandaag werd toch n i e t meer gewerkt.

Twee wagens met draagende l i c h t e n . Een hulpwagen 900 s t o n d schuin a c h t e r een blauwe politiewagen. De motor stond aan en de l i c h t e n waren g e r i c h t op een groene werkwagen. Aan de v o o r kant leunde een l a d d e r t j e tegen en op de grond f l i k k e r d e n traag twee o l i e p o t t e n . Een p o l i t i e m a n stond aan h e t d e u r t j e ,

95

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 95

z i j n gezel had een p o r t i e r van de p o l i t i e w a g e n h a l f open. D e w i t t e autovoerder van de 900 z a t onbeweeglijk a c h t e r h e t s t u u r.

P l o t s g i n g h e t d e u r t j e open, d e p o l i t i e m a n w i l d e o n m i d d e l l i j k binnengaan. Een jonge man t r a d n a a r b u i t e n en s t a k z i j n hand op. De agent week. H e e l r u s t i g keek de man de omgeving a f . N a a s t en v o o r m i j merkte i k nog mensen, i n een h a l v e c i r k e l opgesteld en s t a r e n d naar e e n zelfde p u n t . De motor van de dienstwagen v i e l u i t , d e l i c h t e n d o o f den. Op h e t l a d d e r t j e bleven de o l i e p o t t e n branden. Ook binnen de wagen scheen een f l a u w l i c h t .

Toen sprak d i e jonge man: "Wees g e r u s t , mensen. I k w i s t d a t ge komen zoudt. Werden w i j n i e t gesignaleerd toen m i j n vrouw en i k b i j v a l avond h e t dorp v o o r b i j t r o k k e n ? W i j w i l d e n h i e r s l e c h t s even r u s t e n .

Vanmorgen werden w i j i n Antwerpen u i t een h u i s gezet. W i j z i j n n i e t van h i e r , g a s t a r b e i d e r s , w i j mogen n i e t l a n g e r b l i j v e n . " I k was absol u u t n o o i t een h e l d , i k voelde me eerder onwennig dan ;goedmoedig maar i k maakte me s t e r k en schoof nog meer n a a r voren. Z o a l s v e l e anderen s t a k i k een s i g a r e t op en wachtte a f . Wat moest d a t betekenen ?

Even l a t e r sprak de man v e r d e r " Voor U s t a a t een g e l u k k i g man. De hele dag hadden we geen h u i s . M i j n vrouw was u i t g e p u t en de wanhoop n a b i j . N u hebben we onderdak. Z o j u i s t i s ons e e r s t e k i n d geboren.

Morgen trekken we v e r d e r naar ons l a n d . " Naast m i j s t o n d een s o l d a a t , die z i c h n i e t l a n g e r kon beheersen " Spreek man, e r i s meer, v e r t e l ons meer." r i e p h i j . H e t scheen d a t de j o n g e a r b e i d e r meer w i l d e zeggen. " H e t l a n d , vanwaar w i j komen, i s een mooi l a n d . Hoe graag zou i k U ' a l l e s daarvan tonen. M i j werd gezegd- d a t ook uw l a n d mooi i s .

96

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 96

I k was b l i j d a t i k b i j U mocht komen en d a t i k onze armoe even kon afleggen. E n i k zag d a t g i j g e l u k k i g waart, e n gezond. I k vond b l i j h e i d i n de dag, i k vond g e z e l l i g h e i d i n de h u i z e n . " H i e r zweeg de man, keerde z i c h om, g i n g binnen en kwam t e r u g .

Waarom s p r a k d i e man t o t ons ? Hoe v l o t v l o e i d e n d i e woorden u i t z i j n mond ? " Graag kwam i k - h i e r. Maar v l u g ontdekte i k h i e r dubbelzinnige toestanden. I s uw vreugde breed genoeg om verder dan uw s t r à a t t e s t r a l e n ? Overspannen uw dromen de h e l e wereld o f kennen z e reeds hun v e r v u l l i n g i n uw eigen h u i s j e , b i j de mensen d i e g i j u z e l f k i e s t ? I k ereaarde d a t n i e t i e d e r e mens d e e l had i n uw vredeswil e n daad : I k l a s d i k w i j l s en i n vele t a l e n uw welkom aan ons; maar i k voelde z e afwezig t o e n ge de hand schudde aan ons. Deze vragen maken U ongerust, z e k e r deze dagen. Maar a l s ge e c h t w i l t , d a n i s een nieuw begin steeds mogelijk. Dan i s aan een nieuwe weg begonnen, dan wordt de w e — r e l d misschien een nieuwe w i j k , waar h e t b e t e r i s dan o o i t om t e wonen." De man g l i m l a c h t e b i j d e l a a t s t e woorden. Men kon goed z i e n d a t h i j n i e t boos was, maar bezorgd. Toen verdween h i j Niemand ondernam i e t s .

Het was b i j n a middernacht. H e t h e l e gebeuren had s l e c h t s v i j f minuten geduurd. Toen i k i n de k e r k aankwam, z o n g h e t k o o r : " S t i l l e nacht . . . . d e aarde wacht . . . " .

R.G.

97

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 97

INHOUD.

Blz.. I

2 : Kennismaking.

5 : Statuten.

6 : Va n w a a r komt ons wapenschild.

I I : D e k w a k z a l f s t e r van Hoogboom.

P l a n van Hoogboon.

- I 4 : W i s t U reeds ?

- 27 : K e u r e n en p o l i t i e r e g l e m e n t e n .

Inhoudsopgave..

- 31 : W a s h e t baron de Z e t v a a r t o f baron Osy de Wychen door wiens toedoen e r een k e r k kwam t e Hoogboom ?

Fr. B r e s s e l e e r s .

31 - 34 S t , . J o z e f k e r k van Hoogboom.

R. Roelands.

34 - 36 : V a n waar komt de naam Ekeren 7.

R.Roelands.

2 5 7 I2 13 15 28 29

-

98

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 98

B l z . 3 6 - 46 : F a m i l i e n a n e n en familiegeschiedenis.

R.Roelands.

47 - 49 : W i s t U reeds ?

49 - 55 : H e t volksleven i n de periode I 8 8 0 - 1900.

P.Van Velthoven.

56 .

Inhoudsopggave.

57 - 59 : " Te r Soeter Locht" t e Hoorboom.

Fr. B r e s s e l e e r s .

60 .

Hoorboom - Lissewe.;e.

R.G. 6I D e parochie van ! e i s e r i e .

R.G. 62 - 70 : H e t v o l k s l e v e n i n de periode I880 - 1900.

V. V. P. 7I . • Wist U reeds ?

Bezwaarschrift.

72 . • 73 - 74 : K a n t o o r r e „ l e e n t .

V. V. P. 75 .

Inhoudsopgave.

76 : Nieuwjaarswens.

77 - 79 : E e n b e l a n g r i j k e b r o u w e r s f a n i l i e t e Hoogboom i n de I 7 e eeuw.

H.Kanora.

79 - 80 : B i j d e verjaardag van " Iiobonia".

R.G. 8 I - 86 : H e t k e r s t l i e d i n onze gewesten.

V. V. P. 87 - 88 : H o b o n i a r i c h t t e een feestmaal aan.

R.G. 88 - 89 : H o b o n i a op de heksensabbat.

R.G. 89 - 90 : B e z w a a r s c h r i f t .

90 .

O v e r z i c h t a c t i v i t e i t e n 1971-72.

91 - t 4 : P a r o c h i ë n op h e t grondgebied van Ekeren v. 1 9 R.R. 95 - 97 : K e r s t m i s 1972.

R.G.

98 - 99 : Inhoudsop;ave.

99

Hobonia - 1ste jaargang - nr. 4 - oktober 1972 - p. 99