Hobonia 1973-2 juni A4

Page 1

H0B0N IA TIJDSCHRIFT

KULTURELE HEEMKRING H O O G B O O M



JAARGANG 2 N R 2 JUNI 1973.

HOBONIA DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT CULTURELE REE:MKRING HOOGBOOM

Verantwoordelijk u i t g e v e r t P. Van Velthoven Hoogboomsteenweg I 8 4 2i30 Brasschaat.



WIST U REEDS ?

—Dat ons l i d Hendrik Kanora op paasdag 75 j a a r werd. H a r t e l i j k p r o f i c i a t aan deze heeikundige, d i e samen met Frans Bresseleers reeds v e e l p i o n i e r s w e r k v e r r i c h t t e v o o r de Ekerse heemkunde. Nog vele mooie j a r e n . —Dat de k r i p ; i n t e n s werkt aan h e t verzamelen van doodsprentjes, oude prentkaarten, boeken en s t a f k a a r t e n . D i t a l l e s l i g t steeds t e r inzage van a l onze leden. —Dat de k r i n g ruilabonnementen aangegaan i s met v e r s c h i l l e n d e heenkringen en openbare i n s t e l l i n g e n . —Dat e r t e r gelegenheid van h e t 75 j a r i g bestaan van de w i j k Mariaburg een z e e r geslaagde t e n t o o n s t e l l i n g h e e f t p l a a t s ::gehad. —Dat we i n h e t n a j a a r een t e n t o o n s t e l l i n g houden van p l a a t s e l i j k e bekende en onbekende kunstenaars. Mogen we vragen aan de o i n t e - resseorden z i c h zo v l u g m o g e l i j k aan ons bekend t e maken. 21

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 21


- Dat ons ledenaantal i n t u s s e n .gestegen i s t o t h e t mooie g e t a l "60". D a t een jonge k r i n g a l s Hobonia zovele mensen v o o r heemkunde kan bijeenbrengen i s bemoedigend en h e t b e l o o f t voor de toekomst. Na onze propaganda-actie van maart j o n g s t leden mochten we v e r s c h i l l e n d e nieuwe leden verwelkomen. I n d i t verband zouden we g r a a g onze verontschuldigingen w i l l e n aanbieden v o o r de e e r d e r s l e c h t e d r u k d i e ons t i j d s c h r i f t t e i s t e r d e . De t i j d en de t e c h n i e k speelde e c h t n i e t i n ons voordeel. H e t deed ons e c h t geen deugd, t e meer daar we t o t nog t o e steeds l o f b e t u i g i n g e n kregen o v e r de u i t g a v e van ons t i j d s c h r i f t . Een Frans d i c h t e r zegde eens : L e passĂŠ m'a tourmentĂŠ, l ' a v e n i r e s t Ă nous. H e t z a l n o o i t , n o o i t meer gebeuren. Dat we op I december e . k . ons e e r s t e S i n t - N i k l a a s b a l hebben. Vo r i g j a a r h e e f t deze H e i l i g e ons beloc'fd van de p a r t i j t e z i j n . We z i j n benieuwd t o t welke oud-Vlaamse dansen h i j ons zal i n s p i r e r e n . Dat onze wandeling i n h e t mooie domein "Oude Gracht" een succes was? Met r u i m 60 personen genoten we van h e t e n i g mooie natuurkader d a t h e t domein "Oude Gracht" vormt. H e t zonnetje was van de p a r t i j e n iedereen kwam aan z i j n trekken, zowel volwassenen a l s kinderen. We danken langs deze weg de heer M i l t o n Brown v o o r z i j n toestemming en de h e e r Eugeen Claes v o o r z i j n vakkundige l e i d i n g .

22

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 22


Ons verhaal. EEN BIZARRE DROOM. Op d i e dinsdagavond, n a d a t h i j u r e n gewerkt had voor de heemkundige k r i n g , k r e e g J o r i s bezoek van onbekende vrienden. H i j kon nog n i e t l a n g geslapen hebben, t o e n h i j d o o r lawaai beneden gewekt werd. H i j l u i s t e r d e t o e maar hoorde n i e t s t e n z i j h e t razen van de k o e l kast. H i j d r a a i d e z i c h om i n z i j n warme bed, t r o k de deken aan z i j n rug goed aan en soesde v e r d e r. E n i g e t i j d l a t e r was e r weer d a t l a waai. D i t maal kon h i j z i c h n i e t vergissen. Iemand beneden r i e p d r i e maal z i j n naam. De nieuwsgierigheid haalde h e t op de slaap. J o r i s stond op, deed z i j n kamerjas aan en s l e n t e r d e r u s t i g naar beneden. De deur van de l i v i n g stond op een k i e r . A c h t e r de dubbele glazen d e u r, d i e de l i ving van h e t s a l o n s c h e i d t , f l a d d e r d e een g e e l a c h t i g l i c h t . De deur stond tegen. J o r i s k l o p t e u i t beleefdheid op de d e u r, ofschoon h i j t h u i s was. Geen antwoord, d u s t r a d h i j z o binnen. I n de open haard, tegen de zwarte muurplaat, brandden enkele g e l e kaarsen. De g r o t e wandklok naast h e t raam was s t i l g e v a l l e n en de z e t e l s w a r e n v e r schoven. S l e c h t s h e t s a l o n t a f e l t j e stond nog op z i j n p l a a t s . Z i j n sigaretten en asbak waren weg. Z i j n verzameldoos v o o r de doodsprentjes stond op de v l o e r. H e t deksel l a g een b e e t j e v e r d e r en de p r e n t jes had men i n a l l e r i c h t i n g e n u i t g e s p r e i d . I n de hoek speelde de pick-up van J o r i s ; een t r a g e " d i e s i r a e " op naakte trappistenstemmen schuurde langs de muur. To e n J o r i s de hoes van de p l a a t w i l d e nemen, werd h i j tegengehouden. Op de lange s a l o n z e t e l l a g een mooie he e r, w i t hemd, g r i j z e das en g r i j s ksstuum. J o r i s kreeg 23

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 23


geen b l i k n o c h g r o e t . D e h e e r h a d e e n d o o d s p r e n t j e t u s s e n d e vingers, d a t h i j boeiend l a s . J o r i s h a a l d e d i e p adem e n s c h u d d e d e s c h o u d e r s . H i j v e r s t o n d z i c h z e l f n i e t , v o o r a l n i e t d a t h i j d e s i t u a t i e zo kalm aanvaardde e n o n d e r g i n g . H i j k e e r d e z i c h om e n i n h e t l i c h t v a n de kaarsvlammen z a g h i j i n d e a n d e r e h o e k e n h e t z e l f d e t a f e r e e l . De v i e r h e r e n hadden h e t z e l f d e u i t e r l i j k , a l l e n l a g e n onbeweegl i j k , een p r e n t j e tussen de vingers. J o r i s ging z i t t e n i n de enige z e t e l , d i e n o g v r i j w a s . H i j v r o e g n o g a l l u i d o f h i j i e t s mocht a a n b i e d e n , e e n s i g a r e t , e e n b o r r e l j e n e v e r o f w a t o o k . Niemand a n t w o o r d d e . D e p l a a t k l i k t e a f e n w e e r was a l l e s v o l komen s t i l . J o r i s s t o n d o p e n w i l d e n a a r d e k e u k e n om e e n v e r f r i s s i n g . D a a r ontmoette h i j e e n l a n g e , z w a r t e h e e r, e e n c e r e moniemeester. D e z e g a f hem h o o f s t e k e n t e r u g n a a r h e t s a l o n t e gaan. H i j h a d een g r o t e z i l v e r e n s c h a a l i n de hand. J o r i s g i n g herre even v o o r . B i j h e t binnenkomen g r o e t t e d e c e r e m o n i e m e e s t e r n a a r d e v i e r hoeken v a n h e t s a l o n , d a n nam h i j p l a a t s v o o r d e o p e n h a a r d . r

De p l a t e n d r a a i e r s l o e g w e e r a a n , e e n d o f " l i b e r a me, d o m i n e " s t e e g moeizaam o p . D e c e r e m o n i e m e e s t e r p r e v e l d e o n v e r s t a a n b a r e L a t i j n s e w o o r d e n . E e n s c h e r p e g e u r v a n w i e r o o k kwam i n h e t s a l o n hangen. J o r i s h a d a l t i j d g r a a g w i e r o o k g e r o k e n . D i e g e u r b r a c h t hem s t e e d s t e r u g n a a r z i j n j e u g d , t o e n h i j m i s d i e n a a r was. M a a r w a a r was h i j n u ? De l a a t s t e woorden v a n h e t l i b e r a g l e d e n weg. O n m i d d e l l i j k daarop v e r h i e f z i c h e e n z w a r e s t e m . " Z o e k geen v e r k l a r i n g v o o r d i t a l l e s . J e v e r g i s t j e n i e t , j e bent onder vrienden. Zolang

24

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 24


w i j i n j e geest aanwezig z i j n , s t e r v e n w i j n i e t helemaal. Zoek v e r der, eens z a l j e a l l e s d u i d e l i j k z i j n . " De ceremoniemeester deed enkele stappen naar voren, g r o e t t e h e e l d i e p en deed de ronde van het salon. H i j nam d e p r e n t j e s , d i e de v i e r heren nog aan ' t l e z e n waren, e * legde ze op de schaal. Dan z e t t e h i j de schaal op h e t s a l o n t a f e l t j e , ontvouwde h e t e e r s t e en g a f h e t aan J o r i s . De weg van de vrede i s ingegaan de h e e r Godfried Niemantsverdr&et Sergeant b i j h e t Leger des H e i l s Geboortedatum van geen t e l . Ve r m i s t i n de o o r l o g tegen armoe, o n r e c h t en eenzaamheid.

Vrienden, t e vroeg i s d ' u r e gekoomen. Dat de wrede Dood m i j h e e f t genomen. Het i s de Generaal z e l v e d i e aldus gebood. Treur dus n i e t om mijnen dood. Leef vroom op does aarde, s t r i j d voor vrede. En v o o r mijne r u s t s t o r t soms ene beede. De ceremoniemeester nam h e t p r e n t j e t e r u g en r e i k t e J o r i s een tweede. Maar t o e n h i j w i l d e lezen, kwamen twee mannen binnen. De ceremoniemeester f l u i s t e r d e hun i e t s i n h e t o o r en p l e c h t i g begonnen de dienaars aan hun werk. Eén na één werden de v i e r personen buiten gedragen. De z e t e l s werden t e r u g op hun p l a a t s gezet. Dan schoven z e de g o r d i j n e n open. De zwarte heer raapte nog v l u g de

25

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 25


prentjes van de v l o e r on g i n g b u i t e n . Op d a t o g e n b l i k k l o n k een b l i j " I n Paradisum " en een h e l d e r l i c h t bescheen h e t salon. % X

X

Als J o r i s de ogen opent, v o e l t h i j con kou i n z i j n r u g . Z i j n benen, l a n g s u i t o v e r h e t s a l o n t a f e l t j e gespreid, z i j n stram en i n z i j n slaap h e e f t h i j d o verzameldoos van h e t t a f e l t j e geduwd. De open haard smeult nog en de r a d i o z o , . f t . H e t i s reeds h a l f zes. J o r i s r e k t z i c h en v i n d t h o t n i e t meer de moeite n a a r b o ven t e gaan. H i j g a a t l a n g s u i t op do g r o t e z e t e l l i g g e n . H i j z a l l a t e r de doodsprentjes wel v e r d e r a l f a b e t i s c h klasseren. R.G.

J o r i s i s l i d van de heemkundige k r i n g . H i j verzamelt v o o r d i e k r i n g oude en recente doodsprentjes. " Roc luguber

"

hoort

h i j U a l zeggen. U i t bovenstaand v e r h a a l t j e b l i j k t t o c h wel h e t tegendeel. Deze p r e n t j e s verzamelt h i j v o o r iedereen; z i j kunnen soms d i e n s t i g z i j n v o o r personen d i e een stamboom maken. Breng dus r u s t i g deze documentjes n a a r de k r i n g . J o r i s dankt U nu reeds;

HOBONIA SPRAK MET OUD-HOOGBOMENA.ARB. Om onze w i j k steeds b e t e r en b e t e r t e l e r e n kennen en om een j u i s t e r beeld van"Hoogboom van t o e n " t e k r i j g e n had h e t b e s t u u r van Hobonia een namiddag met Oud-Hoogbomenaars gepland. Een t w i n t i g t a l van hen gaven d i e zaterdag 7 a p r i l gehoor; h e t s l e c h t e 26

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 26


weer was z e k e r de g r o t e j u d a s en h i e l d v e l e anderen van de Haasdam weg. Mevrouw iloelands had de t a f e l s f i j n v e r s i e r d , z i j had v o o r h e e r l i j k e koffiekoeken e n d i t o k o f f i e gezorgd. Men z e g t wel eens d a t z e i n Hoogboom goed kunnen praten, d e O u d Hoogbomenaars kunnen d a t b e t e r. Z i j voelden z i c h o n m i d d e l l i j k t h u i s . Wat we moesten hebben kregen we ongevraagd. " Hoogboom v ó ó r en t i j d e n s W. O . I . " De v o o r z i t t e r deed een k o r t welkomswoordje en de namiddag werkte voor Hobonia. Onze twee bandopnemers deden h e i m e l i j k hun werk. Stilaan konden de leden van h e t b e s t u u r systematisch-gegevens l o s k r i j g e n . Mag i k enkele vragen r e c i t e r e n ? L a t e r z u l l e n de antwoorden i n ons t i j d s c h r i f t verschijnen. W i j deden " v e e l s t o f " o p . - Hoe werd i n Hoogboom kermis g e v i e r d ? • - Hoe kwamen de s t r a t e n aan hun naam ? - Oude cafés en w i n k e l s i n Hoogboom ? - De processie van Hoogboom ? - Kinderspelen

e

n

dgl.

Het i s onze bedoeling a l deze gegevens e e r s t t e ordenen en d a a r na U a l l e n daarvan langs ons t i j d s c h r i f t e n / o f een dia-avond t e l a t e n genieten. Enkelen hadden mooie f o t o ' s en prentkaarten van 'Hoogboom van t o e n " meegebracht, anderen schonken aan de k r i n g oude doodsprentjes. Na a l onze vragen s t e l d e n de Oud-Hoogbomenaars zonder-woorden één vraag t e r u g : " W i l j e d a t nog eens i n r i c h t e n v o o r Hoogboom en voor ons ? " Ja, n a t u u r l i j k R.G. 27

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 27


Fr DAT WAS HET Di'. - Prosper ( I ) g e neemt t o c h d e e l aan ons bezoek aan " H e t Steen" ? - Waarom zou i k ? I k ken h e t a l s m i j n broekzak; i k kan e r o v e r praten a l s o f i k e r m i j n l e g e r d i e n s t gedaan had. h o e d i k w i j l s heb i k d a a r n i e t de i e l e omgeving met z i j n eigen geheimzinnige .bedoeling op z ' n kop gelopen ? A l l é , e n i k zou . . . L u i s t e r, P r o s p e r, a l s h e t bestuur z i c h i n s p a n t om een gepland bezoek u i t t e werken, d a n h o o f t ge daaraan t e beantwoorden door deel t e netoen, u i t samenhorigheid, a l s stimulans v o o r v e r dere werking en ook deels omwille van de verbroedering tussen de loden. D a a r b i j a l s men eon museum i n g e r i c h t h e e f t dan h e e f t zulks, v o o r ' t g r o o t s t e d e e l , s l e c h t s waarde i n z o v e r r e h e t de mensen een diepere z i n i n ' t l e v e n g e e f t en i e t s betekent v o o r de gemeenschap, e n ' t moet, z e k e r v o o r een Hoboniaan, b e t e k e n i s hebben. V o i l à Daarbij, a l s ge dan t o c h beweert e r a l l e s van t e weten, s t e l i k voor e r me dan a l v a s t wat o v e r t e v e r t e l l e n . - Ge g e e f t me wel voldoende redenen i n uw merkwaardig antwoord ( I ) Prosper i s een ingebeeld l i d . H i j h e e f t wel een goed h a r t maar een k r i t i s c h k a r a k t e r. S c h r i j v e r fungeert o f a l s z i j n geest o f geweten o f z i j n rem o f z i j n l e r a a r. (2) L i t e r a t u u r : Mertens en To r f s "Geschiedenis van Antwerpen" 1845-I853. P.Genard "Catalogue du musée d ' a n t i q u i t é s d ' A n vers" 1894. F.Prims "Geschiedenis van Antwerpen" V I I I I . K.C. P e e t e r s "Het Steen t e Antwerpen" 1948. Smekens en Van Beylen ' I e t Nationaal Scheepvaartmuseum" 1963. Aanbevolen aan a l i e n d i e e r meer w i l l e n van weten. 28

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 28


en i k aanvaard graag uw v o o r s t e l . De m o e i l i j k h e i d i s , d a t e r zoveel over t e v e r t e l l e n v a l t d a t i k me z a l moeten beperken t o t een z e e r beknopt s t u k j e geschiedenis ( 2 ) .

" Het Steen " i s een o v e r b l i j f s e l van de vroegere b u r c h t , d i e g e — legen was op een landtong, d i e i n de Schelde v o o r u i t s t a k . Deze verdween b i j h e t r e c h t t r e k k e n d e r Scheldekaaien i n 1883. De oudste vermelding van d i e b u r c h t , h e t "Castrum Antwerpis super f l u v i u m Scalde" komt v o o r i n een akte van 693. De e i g e n l i j k e h i s t o r i s c h e periode van h e t h u i d i g e Steen vangt aan rond h e t j a a r 1000. I n I055 werd de b u r c h t belegerd d o o r hertog Frederik van Luxemburg. H e t geheel was omringd d o o r een stenen muur, gemetst u i t stenen, aangevoerd u i t h e t Doornikse en waarvan nog een fragment t e z i e n i s aan ' t e i n d van de Vleeshuisstraat. Die muur omsloot een r u i m t e ongev. tweehonderd op honderdveertig meter, waar middenin z i c h de S t . Walburgiskerk bevond, d i e i n I 8 I 7 zou afgebroken worden. Op en tegen d i e muur verrees daar s t a t i g en f i e r " ' s Heren Steen" waaraan h e t h u i d i g e z i j n naam t e danken heeft. De b u r c h t , d i e d e s t i j d s een m i l i t a i r bolwerk was, werd herhaalde— l i j k belegerd en aan v o r s t e l i j k e ontvangsten h e e f t h e t n o o i t o n t — broken. B . v. I I 0 0 — De A b t van Echternach 1I80 — M a t h i l d i s van Boulogne, l a t e r b r u i d van Hendrik I I 1 9 4 — R i j k a a r t Leeuwenhart I235 — Aartsbisschop van Keulen en Hendrik I I I en I s a b e l l a van Engeland 1338 — De Engelse "wolkoning" Edward I I I 1356 — Lodewijk van Male, G r a a f van Vlaanderen 1394 — P h i l i p s de Stoute enz. Na zekere t i j d v e r l o o r de b u r c h t h a a r betekenis a l s verdediger van 29

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 29


de b e v o l k i n g , omdat deze z i c h u i t b r e i d d e t o t b u i t e n de muur. L a t e r zou de b u r c h t nog s l e c h t s a l s gevangenis e n i g n u t ople— veren; 1303 b l i j k t de oudste vermelding van h e t Steen a l s gevan— g e n i s . ( I n enkele balken van h e t dakgebint z i j n nog i n s c h r i f t e n van gevangenen aangebracht). Als dusdanig speelde h e t ook een r o l t i j d e n s de b e z e t t i n g d e r stad door Lodewijk van Male, G r a a f van Vlaanderen. De b e s c h r i j v i n g van de s t e r f p u t t e n , d e f o l t e r k a m e r met z i j n a f — schuwelijke t u i g e n , h e t bezoek aan de vunzige k e l d e r s , griezel— verhalen, d a t a l l e s omgaf h e t Steen met een waas van geheimzin— nigheid en een atmosfeer waarin men nog l i e f s t herinneringen p l a a t s t e u i t de t i j d d e r i n k w i s i t i e , d i e ook i n Antwerpen bloe— dige sporen n a l i e t . De meest t r a g i s c h e geschiedenis van h e t Steen v a l t samen met deze van de godsdienstoorlogen u i t de 16e eeuw. I n "Geschiedenis van Antwerpen" ( V I I I

I blz.9—I8 van F l . Prims) k r i j g e n we een o v e r -

z i c h t van de eksekusies t e Antwerpen van 1555 t o t de b e e l d s t o r m e r i j i n 1566 z e g g e 103 t e r e c h t s t e l l i n g e n , b i j n a a l l e uitgevoerd op h e t Steen (onthoofd, verbrand o f verdronken). Na de Franse Omwenteling werden de f o l t e r t u i g e n , d i e op 30 nov. 1794 u i t h e t Steen werden gehaald, samen met h e t schavot op een wagen f e e s t e l i j k verbrand. Onder h e t Nederlands regime b l e e f h e t Steen nog t o t I 8 2 3 a l s g e — vangenis i n g e b r u i k . I n 1520, o n d e r Keizer Karel werd h e t S t e e n geheel opgeknapt. H e t mooiste gedeelte van h e t h u i d i g e Steen, d e vooruitspringende l o g i s

30

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 30


boven de ingangspoort, d i e nog- i n 1964 gerestaureerd werd, i s nog u i t d i e t i j d . H e t i s v e r s i e r d met het- k e i z e r l i j k e wapen, d e wapentekens van BourgondiĂŤ en de l i j f s p r e u k " P l u s O u l t r e " . De d r i e k l e i n e r e s c h i l d e n , boven de p o o r t , o n d e r de u i t s p r o n g , dragen de wapens van Brabant, Antwerpen en h e t Markgraafschap. De verdere geschiedenis van h e t Steen kan m o e i l i j k " g l o r i o u s " worden genoemd. H e t h e e f t h e t l o t ondergaan van de meeste oude kastelen: g r o o t h e i d en v e r v a l . De s t a d b l e e f h e t gebouw onderhouden, m i t s vergoeding zowel e e r s t van de Franse a l s l a t e r van de Nederlandse r e g e r i n g . We s c h r i j v e n I 8 1 5 . I n I828 werd h e t gebouw verkocht aan Mr G i j s e l s , d i e e r een h o u t z a g e r i j van maakte. I n 1842 werd h e t t e r u g s t a d s b e z i t . I n I845 dienden de k e l d e r s t o t bergplaats v o o r v i s van de naast het Steen liggende vismarkt. I n 1862 werd de g r o t e omheining afgebroken en i n 1864 werd h e t Steen g e b r u i k t a l s oudheidkundig museum. Rond 1880 verdween dan ook, d o o r r e c h t t r e k k i n g d e r Scheldekaaien de landtong zodat h e t Steen v r i j kwam t e staan. I n 1949 werden aanpassingswerken doorgevoerd om e r u i t s l u i t e n d de scheepvaartkollektie en de verzameling van h e t s t e d e l i j k scheepvaartmuseum i n onder t e brengen. Tussen 1950 en 57 word een v e r lengstuk aangebouwd. I n 1952 werd tussen s t a d on s t a a t een akkoord gesloten om h e t N a t i o n a a l Scheepvaartmuseum i n h e t Steen onder t e brengen. En w i s t g o , z e g t Prosper, om t e s l u i t e n , d a t h e t Steen nog steeds het d r u k s t bezocht museum van BelgiĂŠ i s ?

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 31


- Merci, Prosper. Z o r g e r maar voor d a t g'om 9 u u r aan de k e r k zijt.. - I k wel, maar e r z u l l e n weer een d e r f telaatkomers z i j n . - Begint ge weer ? Ge moet, om h e t met een geleerd woord t e z e g gen, w a t t o l e r a n t z i j n , P r o s p e r. - To l e r a n t i e l e i d t t o t Chaos en d i e i s e r a l genoeg !

Die zondag, 2 5 maart, g u t s t e i n de vroege morgen de regen met kuipen u i t de roetwolken en d a t wekte geen 'entoesiasme v o o r een g r o t e opkomst. Een i d e a a l w e e r t j e om aan h e t l a a t s t e o o r deel o f aan de o p r i c h t i n g van een p a r a p l u f a b r i e k t e denken, alhoewel Prosper van mening was d a t g ' e r i n de auto o f i n ' t Steen n i e t v e e l h i n d e r van hadt. ' t Was t o c h geen wandeltocht, meende h i j .

V i j f o v e r negen (we l e r e n b i j hĂŠ Prosper?) v e r t r o k onze v e e l t e k l e i n e karavaan i n een d r u i l e r i g e regen en d a a r h e t museum slechts geopend i s v a n a f IO u u r kwamen we daar v e e l t e vroeg aangeland. De s t a d s l i e p nog d o d e l i j k . H e t zou o n j u i s t z i j n d i t zonder meer i n de v r i j w i l l i g e bedoelingen van h e t b e s t u u r te leggen, maar a l b i j a l , we stonden daar. Maar de Heer o n t fermde z i c h o v e r h e t weer. H i j had h e t h e e l wat d e f t i g e r g e maakt. Ook ons l i d Marcel had erbarmen met ons en s t e l d e een t r i p v o o r i n de naaste omgeving. H i j g i d s t e ons langsheen de o v e r b l i j f s e l e n van de oude vestingsmuur, v o o r b i j de ingang van de oude Poesje n a a r h e t woonhuis van Peter Benoit i n de Oude

32

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 32


Beurs, tegenover de oude handelsbeurs, e n l a n g s h e t Schoenmakers s t r a a t j e belandden we aan h e t h u i s van de vroegere "Vierschaar" en het h u i s van de b e u l . H i j had ons graag i n de Vlaaikensgang g e loodst, maar d i e was, o jammer, g e s l o t e n . Houd moed, mes e n f a n t s , dat komt nog wel. M e t beiaard en een p i n t nog wel. (Mr de v o o r z i t t e r, v o o r een volgende kwis " W a a r b e v i n d t z i c h h e t huis n r 2 van de Grote Markt en waar e i n d i g t de Grote Markt ? ) De deelnemers weten h e t h o o r Een u u r l a n g hebben we met g e e s t d r i f t en b e l a n g s t e l l i n g rondgekuierd i n h e t Steen. U i t l e g was overbodig. A l l e s s t a a t e r o v e r z i c h t e l i j k aangeduid. I e d e r kon z i c h bezighouden met z ' n eigen i n teresse v o o r eon bepaald model en daardoor v i e l ons groepje wel i n s l i e r t j e s . H e t h e l e gamma hebben we doorlopen: v a n uitgeholde boomstam, a v e r onderscheiden. visserssloepen langs zeilschepen, zonder en met bovenbouw t o t h e t stoomschip met raderwielen en s c h r o e f . Al b i j a l , t o c h een overweldigend gedoe. A l s ge d a a r a l l e s h e e l „svndig w i l t b e k i j k e n , Prosper jongen, ' t i s on e r een punthoofd van t e k r i j g e n . Ge wordt ermee gekonfronteerd, o f j e w i l t o f n i e t . We z i j n b u i t e n . De regen h e e f t opgehouden. A l l e e n nog een n a t v l i e s over de s t a d waar nu a l wat mensen lavÊren. P r o s p e r werpt een b l i k op z i j n uurwerk. H i j w i l e n t r e k t huiswaarts. De meesten, g e l u k k i ge pretmakers a l s z e z i j n , gaan nog even nabomen b i j een g e z e l l i g e pint. - Prosper, j o n g e n , i s ' t meegevallen ? I k denk zo, e r moet t o c h een soort mozaiek van nieuwe aksenten b i j U gegroeid z i j n , g e z u l t

33

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 33


toch wat kunnen puzzelen hebben met oude waarden en t o c h ook wat bewondering opgebracht hebben ? - Bewondering heel z e k e r voor de makers van d i e modellen. I k s t a er tegènover a l s een k l e i n k i n d . E n bovendien, we hebben e l kaar weer eens ontmoet en daar ben i k a l t i j d dankbaar voor. M. V l i j m i n c k x .

Med.edelin . riet b e s t u u r van Hobonia r i c h t t e een s c h r i j v e n naar h e t Gemeentebestuur i . v. m . d e mogelijke o p r i c h t i n g van een benzinestation te Hoogboom. M i j ontvingen volgend antwoord : Mijnheer, Naar a a n l e i d i n g van h e t d o o r U, i n naam van de C u l t u r e l e Hemk r i n g Hobonia, o p 6 augustus jongstleden ingediende bezwaars c h r i f t tegen de o p r i c h t i n g e n u i t b a t i n g van de hierbovengeciteerde zaak, brengen w i j U t e r kennis d a t de Bestendige Deputatie van de P r o v i n c i a l e Raad van Antwerpen, i n z i t t i n g van 09 j a n u a r i jongstleden, geweigerd h e e f t vergunning a f t e l e v e r e n . Het v o l l e d i g d o s s i e r l i g t thans t e r inzage van a l l e belanghebbenden op h e t Gemeentehuis, d i e n s t Vergunningsplichtige I n r i c h tingen v a n a f 31 maart 1973 t o t en met I I a p r i l 1973, a l l e werkdagen van 08.30 u u r t o t 12.00 u u r. Tijdens laatstgenoemde periode kan door eenieder, dus ook door

34

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 34


de aanvrager, beroep aangetekend worden b i j d e Koning, t e g e n voormolde b e s l i s s i n g van de Bestendige Deputatie. Deze kennisgeving wordt U gezonden overeenkomstig de v o o r s c h r i f ten van a r t . I 2 van h e t algemeen reglement v o o r de arbeidsbescherming ( r e g e n t s b e s l u i t van I I f e b r u a r i I 9 4 6 ) . Hoogachtend, De S e c r e t a r i s ,

De Burgemeester,

VOLKSEIGUN LIEDJES, KINDERSPELLIEDJES, KINDERRIJMMPJES, RAADSELS . . . Door z i j n t a a i voortbestaan en z i j n overleven van de t i j d s w i s s e lingen h e e f t de f o l k l o r i s t i s c h e t r a d i t i e bilwezen een kultuurgoed te z i j n , d a t t o t h e t wezen van do volksgeest behoort. I n d i t a r t t i k e l w i l i k langs voorbeelden de v o l k s m e n t a l i t e i t , d e v o l k s w i j s heden, k i n d e r r i j m p j e s en d g l . v a n vroeger terugoproepen. Ve l e n z u l len b i j h e t l e z e n van oude volksspreuken, s t r a a t r o e p e n , v o l k s e i g e n k i n d e r r i j m p j e s en raadsels terug?denken aan hun k i n d e r t i j d toen z i j n o o p d e - s t r a a t -zonder- a u t o ' s o f i n de met-de-hand-gezaaide korenvelden speelden. Daarom a l l e e n zou deze s c h a t aan volksleven n i e t mogen v e r l o r e n gaan. H i j d o e t t e v e e l deugd. Wat b i j een nadere beschouwing van deze taalprodukten o p v a l t , i s hun ongekunsteldheid. W i j zoeken i n onze moderne poĂŤzie n a a r de boodschap van de z w a a r t i l l e n d e d i c h t e r, w i j vinden de a s s o c i a t i e s i n de moderne l i t e r a t u u r en s c h i l d e r k u n s t knap, w i j verdragen v a n daag h e t anecdotische, h e t ongerijmde i n moderne kunst. Z i j duiden op de a f s t a n d , d i e de moderne a r t i e s t neemt van deze geordende

35

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 35


wereld en op h e t heimwee, d a t deze e n k e l i n g k w e l t . Hoe v e e l spontaner komen ons dan d i e oude gezegdes v o o r, d i e een u i t i n g van p r i m i t i e v e vreugde o f p i j n z i j n : Z i j mogen naar k l a n k en r i t m e en zonder p r e t e n t i e - want d i t l a a t s t e w i l l e n z e v o o r a l z i j n wedi jveren met v e e l hedendaagse vindingen. Denk intussen v o o r a l n i e t d a t i k d i t "oude" z o maar voorrang w i l geven op h e t "nieuwe". S l e c h t s d i t v a l t m i j op i n d i t verband, d a t we n i e t zoveel v e r d e r i n onze s p o n t a n e ĂŻ t e i t gevorderd z i j n . D a t spontane d e k t z o eenvoudig en sober h e t b l i j e , h e t r e e l e , h e t a l g e meen menselijke. M e t de r a k e opmerkingsgeest van de werkende mens en met z i j n eenvoudige, beperkte t a a l t e c h n i e k weten deze r i j m p j e s ons t e boeien. Vraag n i e t n a a r l o g i c a , n a a r exact v e r antwoorde wetenschap, maar aanvaard d a t naieve, speelse, s o b e r verwoorde ,_gevoel i n de volgende v e r t e l l i n g s k e s , spreuken o f r i j m p j e s . Geen schoolbook kan U d i t l e v e r e n . De documentjes d i e h i e r volgen, heb i k n i e t l a n g geleden opgetekend t i j d e n s een onderhoud met oudere mensen van onze s t r e e k . Boven de t o o g van de c a f ĂŠ , waar Mon z i j n p i n t j e dronk, k o n j e volgende ode aan h e t gouden vocht l e z e n : Boven Apothekers waren Baart h o t b i e r een oude k l a r e Gedoopt wordt h i e r nog b i e r nog w i j n de waard d r i n k t mee gerust moogt ge z i j n .

36

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 36


Het graan g e e f t k o r r e l s voor brood, b i e r en b o r r e l s de Lap en h e t mout dat God ze behoudt. Era z e g t $ volgend v e r t e l s e l k e van de oma nog i e t s . Janneke zou zo graag i n een e c h t h u i s wonen e n , h i j zou zo graag samen met z i j n vrouwke koning en k o n i n g i n z i j n . D a t mocht maar ergens moest h i j leren tevreden z i j n . Z o l u i d d e de aanvraag en antwoord. "Viske, v i s k e u i t de zee" "Wat b e l i e f t e r U, Janneke Tippelenteen?" "Mijn vrouwke heet Adelleke en d i e h e e f t zo graag haar w e l l e k e . " Hop, h o p , hop Er i s maar ĂŠĂŠn God en g a a t t e r u g ander uw p i s p o t . Kinderspelen. Het k i n d e r s p e l i s een s t u k van onze jeugd, dus van ons l e v e n . We b l i j v e n h e t ,graag meedragen. Deze spelen leven v o o r t van gener a t i e t o t g e n e r a t i e . Z i j z i j n de eigendom van de kinderen van a l l e t i j d e n . Zoveel j a r e n geleden was Breughel e r d o o r gefascineerd. ( c f r. z i j n s c h i l d e r i j ' K i n d e r s p e l e n " ) . Grootvader v e r t e l t ook d a t h i j a l s k i n d kon r a v o t t e n en spelen, s t r a a t o p , s t r a a t a f , zonder gevaar om d o o r een a u t o gesnapt t e worden. Z i j speelden a l s k l e i n e jongens k a t j e , zakdoekleggen Ieder j a a r g e t i j d e had z i j n s p e l , d a t zonder planning steeds t e r u g

37

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 37


keerde. Nu was h e t de t i j d van de v l i e g e r, dan kwamen de " k n i k k e r s (= met de maksen knippen), l a t e r de reep enz. En op b i j n a i e d e r spel p a s t e een zang o f ean l i e d j e . E r kwamen r i j m p j e s d i e n u eens t e zamen dan weer door één k i n d gezongen werden. E n om t e weten wie " e r aan" was, t i k t e de voorzegger op de b o r s t van de v r i e n d j e s Achter h e t kapelleko_ l a g een dooi r a t Juffrouw met h a a r b e l l e k e had e r op g e t r a p t . Amai : z e i d i e r a t , e e n stukske van m i j n g a t En g i j z i j t e r e e r l i j k a f . - I n Hoogboon r e c i t e e r d e men ook vaak: Onder de piano staat een p i n t a l w i e ervan d r i n k t stinkt I n onze w i j k had h e t d i a b o l o s p e l en h e t "beekje springen" op de Hoogboomsesteenweg veel b i j v a l . En op de s p e e l p l a a t s van de meisjesschool stond een g r o t e d i k k e e i k , vandaar de dans rond deze boom: " E n de. boom wordt a l d i k k e r en d i k k e r en e r komen a l scheuten a a n . " I n Hoogboom word v e e l Frans gesproken. Geen wonder d a t d i t ook i n sommige d a n s l i e d j e s ingewerkt werd. "Crème galace à l a v a n i l l e , d i x centimes ( 2 x ) " en de naam "camp r u i n é " v o o r h e t b a l s p e l z i j n daar voorbeelden van. Ken j e nog h e t d a n s l i e d j e van de meisjes Kinderen, w a t doet g i j z o l a a t op s t r a a t Qui l e demandé ( 2 x ) Wij z i j n de meisjes van h e t k a s t e e l

38

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 38


Qui l e deriandĂŠ Wij zouden zo graag een zusterleen hebben Qui l e demandĂŠ En wat g e e f t , 4 j daarvoor Een gouden kroon met z i l v e r e n stenen.

Een andere groep zong dan weer: Twee n i m e r t j e s water halen twee emmertjes pompen de meisjes op hun klompen de jongens op hun houten been r i j d e n we d o o r de s t r a t e n heen van j e r a s r a s r a s r i j d t d e koning door de p l a s van j e l o o t l o o t l o o t r i j d t de koning door de s l o o t . of: K l e i n Anna z a t op e n d steen, enen steen, enen steen K l e i n Anna z a t op enen steen, enen steen (zo herhaald men i e d e r e z i n . ) Z i j kamt h a a r lange haren Opeens begon z e t e wenen K l e i n Anna waarom weent 7e z o Omdat i k morgen s t e r v e n moet K l e i n Anna mag n i e t s t e r v e n Toen kwam een j a g e r u i t h e t bos Die schoot k l e i n Anna dood Waar l i g t z i j n u begraven A l onder deze blauwe s t e e n .

39

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 39


Tot s l o t van de kinderspelen nog enkele i m p r o v i s a t i e s : - Lorepas z a t i n de kas Moeder docht d a t b o t e r was Vader sneed e r een stukske a f Oei, o e i . . ' t was crème ,valace. - I k k e en d e d i k k e . i n ren koren pikken ' t Koren was n i e t r i j p We kropen samen i n een m o l l e p i j p . - Retteke t e t , d e k o e i d i e s c h e t en morgen i s ' t v a c a n t i e . . . -- 011eke, b o l l e k e r u b i s o l l e k e 011eke, b o l l e k e , k n o l . . . (wordt voortgezet)

R

.

G

.

EN DkT WAS HET D e . . - Prosper, „ e .vaat met Hobonia t o c h zeker wel mee naar de KNS? Naar "De Vr e k " van M o l i è r e k i j k e n ? - Waarom zou i k ? ' k Weet e r a l l e s van, man. A l s student heb i k e r nog een s t u d i e moeten o v e r naken. -- Maar Prosper, d a t i s t o c h a l z o l a n g celeden. Wat zoudt s ' er nog o v e r weten ? - Ewel, M o l i è r e werd i n I622 t e P a r i j s 7eboren a l s Jean B a p t i s t e Poquelin en h i j s t i e r f e r i n 1673 na z e l f de h o o f d r o l v e r t o l k t t e hebben i n "De ingebeelde z i e k t e " . H i j had v e l e beroemd g e bleven b l i j s p e l e n geschreven, k l a s s i e k e r s u i t e r a a r d , o . a . "Les Précieuses r i d i c u l e r " , "Don Juan", " L e Misantrope",

40

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 40


" Ta r t u f e " , " L e s Femmes savantes" e n ook " L ' Av a r e " , waar g ' h e t o v e r h e b t . ' t I s h e t verhaal o v e r Harpagan, een man d i e even r i j k i s a l s g i e r i g i s en d i e bovendien twee sympathieke kinderen h e e f t : E l i s e en Cléante. E l i s e i s v e r l i e f d op Va l è r e , een weesjongen van a d e l l i j k e afkomst en Cléante op Marianne, een e r g a a r d i g buurmeisje. Maar ook ouwe snoeper Harpagan h e e f t z i j n oog op h e t f r a a i gevormd k i n d l a t e n v a l l e n . H e t zou hem bovendien goed uitkomen a l s z i j n kinderen i n h e t h u w e l i j k traden met weliswaar wat oudere, maar ook rijke partijen. Z i e t ge wel d a t i k e r nog wat van weet. Maar de goestingen v e r s c h i l l e n van mens t o t mens. I k heb h e t nu n i e t z o e r g v o o r Molière. - Kan b e s t Prosper, e r kan soms een k l e i n v e r s c h i l z i j n tussen de opvattingen van de ene mens t o t de andere, maar d a t k l e i n e v e r s c h i l kan soms h e e l b e l a n g r i j k z i j n . En waar b l i j f t d e saamhorigheid van de leden, w a a r h e t beantwoorden van de i n i t i a t i e v e n van h e t b e s t u u r, Prosper ? - Dat i s wat anders. D a t v i n d i k wel een reden. Goed dan. I k ga mee. Prosper was n i e t a l l e e n . Een v e e r t i g t a l l i e f h e b b e r s daagden op. De vertoning h e e f t de meesten geboeid. Z e k e r de v e r t o l k i n g van Luc P h i l i p s a l s de g i e r i g a a r d Harpangan, d i e a l s een bezetene o v e r f i j n geld waakt en t r a c h t e l k e f r a n k i n twee t e b i j t e n ; h o e machtig h i j z i j n kinderen overheerst, h o e s l a a f s z e hem gehoorzamen, samen met de dienstboden, e n k e l en a l l e e n omdat h i j g e l d b e z i t en d a t op een handige manier weet u i t t e b u i t e n . - V i n d t ge d a t n i e t k r a s Prosper ? - Neen, waar g i e r i g h e i d h e e rs t i s e l k ander belang, e l k ander mensel i j k gevoel u i t g e s l o t e n . D a a r b i j , onthoud: g e l d i s macht. D a t i s 41

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 41


a l t i j d zo geweest, z o i s h e t nog en ' t z a l wel a l t i j d zo b l i j v e n - Dus Prosper, i n h e t tegenovergestelde geval - T u u r l i j k ! Z i e t ge ook i n h e t s t u k . Wanneer h e t g e l d k o f f e r t j e van Harpagan verdwenen i s , i s deze macht, z i j n i n v l o e d , z i j n a u t o r i t e i t k w i j t . Samen met h e t g e l d i s ook z i j n gezag verdwenen. H i j wordt onzeker, zwak. Z e l f s z i j n scherpzinnigheid heeft hem v e r l a t e n ; h i j wordt een t r a n e r i g e oude man. Voor de v e r l i e f d e n komt nu a l l e s op z i j n p o o t j e s t e r e c h t dank z i j d e bemoeienissen van de knecht van CiĂŠante. En wanneer Harpagan ook " z i j n s c h a t " , z i j n g e l d t e r u g k r i j g t v a l t h e t doek o v e r de g e l d - t e l l e n d e v r e k . Prosper had e r geen s p i j t van t e hebben deelgenomen. H i j heeft z e l f s de s p e l e r s f l i n k t o e g e j u i c h t en de vraag g e s t e l d : "Wanneer gaan we nog eens naar de KNS?" - Dat komt nog w e l , houd Hoed, mon e n f a n t . R.R.

HET VOLKSLEVEN I N DE PERIODE I880-1900.

(vervolg)

Eenmaal de koude i n h e t l a n d , v e r s t i e r f a l d a t zomerse gedoe. De w i n t e r s waren toen gewoonlijk z e e r s t r e n g en daarom ook duchtig gevreesd. Vo o r a l door de arme l u i . Sommige s t i e l e n , a l s de M e t s e r s s t i ĂŠ l , v i e l e n t o e n .geheel s t i l en v o o r velen b r a c h t de w i n t e r dan ook n i e t s mee dan een sleep van e l l e n d e en koude. Kolen- en aardappelen- p r o v i s i e s opdoen was een e e r s t e z o r g d e r b u r g e r i j . S l e c h t s wanneer d i e beide a r t i k e l e n i n de k e l d e r s ge42

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 42


borgen lagen, konden de t i j d e n zonder levensgevaar tegemoet .gezien worden. V i e l eenmaal d e e e r s t e sneeuw, dan verschenen de sleden en de hoeven d e r t r e k d i e r e n werden met nagels beslagen. Van sneeuwopruimen was geen spraak. L a g d i e e r eenmaal, d a n kon h i j b l i j v e n l i g g e n t o t h e t hem behaagde u i t eigen beweging t e verdwijnen. Trad de v o r s t i n , dan gingen de e e r s t e gedachten naar de Wielen. Toevriezen o f v r i j b l i j v e n ? Dat was h e t gewichtige v r a a - s t u k van de d a t . Want t o e v r i e z e n betekende p r e t , een zeldzaam, ongeevenaard spektakel. D e schaatsen werden v o o r de dag gehaald. E n , eenmaal het i j s voldoende s t e v i g , g i n g h e t n a a r de Ekerse d i j k . De p r e t van h e t schaatsenrijden en de schoonheid van h e t w i n t e r landschap i n d i e dagen I. H e t schouwspel bood i e t s Breugheliaans met z i j n slingerende paren. Een s c h i l d e r a c h t i g dooreen gewriemel van donkere, l e v e n d i g e f i g u r e n o p een eindeloze v l a k t e van blauwzwart g e p o l i j s t i j s , tergen een achtergrond v'an b u l t i g e , besneeuwde wallen en r a g f i j n gesponnen, v e r s t o r v e n takwerk van doodse bomenschimmen onder een w i j d s e , l o o d rauwe luchtkoepel v o l dreigende sneeuw en b i j t e n d e , p r i k k e l e n d e koude. Ook zo had de w i n t e r z i j n p r e t t i g e kanten, maar t o c h zag men weer verlangend u i t n a a r de komende l e n t e .

EINDE V.V.P. Geraadplee-gde bron : S i n j o r e n s t a d - A. d e L a t t i n .

43

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 43


INHOUD.

Blz. 2 1 - 22 : W i s t U reeds ? 23 - 26 : Een b i z a r r e droom - R.G. 26 - 27 : Iiobonia sprak met oud-K,,o 7bomenaars - R.G. 28 - 34 : E n d a t was h e t dan. - M. V 1 i j m i n c k x . 34 - 35 : Mededelin-7:. 35 - 40 : Vollcseiren l i e d j e s , k i n d e r s p e l l i e d j e s ; k i n d e r r i j m p j e s , r a a d s e l s - R.G. 40 - 42 : E n d a t was h e t dan - R.R. 42 - 43 : H e t volksleven i n de periode I880-1900 - V. V. P. 44

:

Inhoud.

44

Hobonia - 2de jaargang - nr. 2 - juni 1973 - p. 44




Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.