H0B0N IA TIJDSCHRIFT
KULTURELE HEEMKRING H O O G B O O M
JAARGANG 4 A R 2 .
JUNI 1975.
H O B O N I A DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT CULTURELE HEEMDING HOOGBOOM.
Ve r a n t w o o r d e l i j k u i t g e v e r : P. Va n Ve l t h o v e n Hoogboomsteenweg 1 8 4 2130 B r a s s c h a a t .
Een Hoogboomse brouwersgast veroorzaakt een ongeval t e Stabroek i n I 7 8 4 . De Hoogboomse brouwer Jacobus Besseleers heeft tegenslag. In I 7 7 9 v e r l i e s t h i j heel wat hoornvee. Ook h i j i s s l a c h t o f f e r van een uitgebreide besmettelijke z i e k t e heersend o n der het rundvee i n a l de s t a l l e n van de Hoogboomse landbouwers. Enkele j a r e n nadien z a l Wijnandus Hermans, z i j n knecht, tijdens z i j n ronde om b i e r u i t t e voeren, een ernstig ongeval veroorzaken. H e t gebeurt op 24 a p r i l I784 t e ' s -Hertogend i j k i n Stabroek. De knecht van drnoldus Holemans, f a k t e u r i n Leuvense b i e ren, inwoner van Kapellen (onder Ekeren) komt met z i j n paard en b i e r k a r beladen met ledige vaten gereden u i t de r i c h t i n g Stabroek. Z i j n paard heeft voeder nodig. H i j stopt t e ' s - H e r togendijk aan de herberg van Gabriel Wyckmans, genaamd "Het Bourgoencruys", p l a a t s t z i j n k a r en het paard vóór de voederbak. H e t d i e r i s j u i s t bezig met eten. Op dat ogenblik komt u i t de tegenovergestelde r i c h t i n g Wynandus Hermans, d e knecht van Brouwer Jacobus Besseleers u i t Hoogboom aangereden met een beladen b i e r k a r bespannen met twee paarden. H i j zweept er duchtig op l o s en z i j n paarden slaan schier op h o l . H i j kan ze n i e t intomen. De b i e r k a r r i j d t i n snelle vaart z i e -zeg
2I
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 21
over de weg. De gevolgen b l i j v e n n i e t u i t . De b i e r k a r beukt met geweld tegen h e t r u s t i g etende d i e r aan de paardebak, h e t — welk tegen de grond wordt gesmakt. Men kan h e t s l e c h t s met zeer veel moeite t e r u g r e c h t k r i j g e n en h e t gekwetste paard wordt gebracht t o t i n de s t a l van de h e r b e r g i e r van " H e t S o u s goencruys". H e t arme d i e r i s inderdaad e r g gekwetst en g e p l e t t e r d en h e t moet t e r plaatse "gecure'erd" worden ( c u r e r e n - geneeskun— dig behandelen) d o o r N. Van Maeghdenbergh, smid t e Stabroek d i e optreedt a l s "paardemeester", z o a l s d i t i n d i e t i j d g e b r u i k e l i j k i s . Het gekwetste paard i s h i e r d o o r "teenemaal ongebruyckbaer geworden". De baas van Wynandus Hermans, n a m e l i j k brouwer Jacobus Besseleer van Hoogboom, i s n a t u u r l i j k b u r g e r l i j k v e r a n t w o o r d e l i j k . Zulk v o o r v a l i s , i n d i e t i j d , een t a m e l i j k bewogen en besproken belevenis i n h e t dorp.
Ekeren
H
e
n
d
r
i
k
1‘:,J0,te.
Bron : R i j k s a r c h i e f Antwerpen. Verzameling Ekeren, n r s 13 en 303.
22
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 22
Hoogboom-Zilverenhoek. De Oude Bergsebaan deels een misleidende straatbenaming. O f f i c i e e l d a t e e r t de straatbenaming; Oude Bergsebaan t e Hoogboom-Zilverenhoek van I september I931 ( b e s l i s s i n g van h e t Schepenkollege t e Ekeren). De Oude Bergsebaan l o o p t thans i n ( d e ) Z i l v e r e n h o e k van ( d e ) Kapelsesteenweg t o t ( d e ) Hoogboomsteenweg n a b i j d e vroegere b r o u w e r i j van M a t t h i j s e n . De benaming Oude Bergsebaan i s de aloude naam van de baan Antwerpen-Bergen op Zoom. Van de h u i d i g e s t r a a t met de benaming Oude Bergsebaan i n Zilverenhoek h e e f t e c h t e r enkel h e t gedeelte tussen de Kapelsesteenweg en Rubensheide e e r t i j d s behoord t o t de oude baan van Antwerpen n a a r Bergen op Zoom. Het o v e r i g e d e e l van de h u i d i g e Oude Bergsebaan draagt dan ook i n zekere z i n t e n onrechte de benaming Oude Bergsebaan. We voegen h i e r e c h t e r o n m i d d e l l i j k aan t o e , d a t h e t n i e t a l t i j d gemakkelijk i s de oude toponiemen j u i s t t e behouden op de p l a a t s waar z i j vroeger gesitueerd waren en d a t men i n de omgeving van Hoogboom Kruis-Zilverenhoek e n i g s z i n s v o o r een ingewikkeld geval s t a a t . De Oude Bergsebaan tussen Kapellen en de K l e i n e Bareel aan de Bredabaan was o u d t i j d s een z e e r kronkelende weg (heerbaan), die i n de I g e eeuw gekasseid en ook r e c h t getrokken werd.
23
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 23
Tegenwoordig draagt d i e r e c h t getrokken baan de benaming Kapelsesteenweg. B i j middel van de nagelaten l i t t e k e n s d e r Oude Bergsebaan i s h e t ons m o g e l i j k geweest nagenoeg v o l l e d i g de j u i s t e l o o p t e kunnen terugvinden van de oude n i e t r e c h t getrokken Bergsebaan tussen Zwaantjesbeek aan de K l e i n e Bareel en Kapellen. H e t zou ons t e v e r a f l e i d e n van ons e i g e n l i j k onderwerp, i n d i e n we h i e r d i e vroegere l o o p van de Oude Bergsebaan v o l l e d i g gingen aangeven. Belangstellenden verwijzen we n a a r ons boek "De Nobele Donk ( M e r e n - B r a s schaat)", u i t g a v e 1965, b l z . 2 4 - 2 6 . I n deze b i j d r a g e beperken w i j ons b i j h e t gedeelte van de v r o e gere Oude Bergsebaan tussen h e t Hoogboom K r u i s en de grens E eren-Kapellen. O u d t i j d s volgde de Bergsebaan h i e r nagenoeg de volgende l o o p : a) d e weg, d i e men thans Oude Weg noemt van ( d e ) Vloeiende naar ( h e t ) K l e i n Heiken, b) h e t d e e l van K l e i n Heiken t o t de Kapelsesteenweg, c) d e h u i d i g e Oude Bergsebaan v o o r h e t deel van de Kapelsesteenweg t o t de s t r a a t Rubensheide, d) d e s t r a a t Rubensheide, en v e r d e r langs de Gasstraat t e Kapellen door de kom van d i t dorp naar P u t t e en Bergen op Zoom. U i t de h i e r aangegeven l o o p van de Oude Bergsebaan b l i j k t ,
24
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 24
dat h e t gedeelte van de h u i d i g e Oude Bergsebaan tussen Rubensheide en Hoogboomsteenweg i n vroeger t i j d e n N I . T behoorde t o t de oude baan van Antwerpen naar Bergen op Zoom. D i t deel noemde men v d d r 1931 "Oude Baan". De b e naming "Oude Baan" kon h i e r n i e t behouden b l i j v e n , want ook e l d e r s i n de gemeente Ekeren, n a m e l i j k t e EkerenDonk, was e r eveneens een s t r a a t met de naam "Oude Baan". De s t r a a t , d i e thans Oude Weg heet, t u s s e n Vloeiende en K l e i n Reiken, h e e f t vroeger een t i j d l a n g Oude Bergsebaan geheten. B i j b e s l i s s i n g van h e t Schepenkollege t e Ekeren dd. I september 1931 werd de benaming K l e i n Reiken o f f i c i e e l gegeven aan de s t r a a t , d i e l o o p t van Leugenberg t o t (de) Kapelsesteenweg. Daar e r aan de o o s t z i j d e van de Kapelsesteenweg reeds een s t r a a t was met de naam Oude Bergsebaan, werd door h e t E k e n se Schepenkollege dd. I 9 september 1939 b e s l i s t , d a t de s t r a a t tussen Vloeiende en K l e i n Reiken westwaarts van (de) Kapelsesteenweg voataan Oude Weg zou heten. Zoals we hoger reeds zegden: h e t i s n i e t a l t i j d gemakkelijk, vaak z e l f s m o e i l i j k , e e n oud toponiem j u i s t op z i j n v r o e gere s i t u e r i n g t e behouden. D i t g e l d h i e r eveneens v o o r de Oude Bergsebaan: h e t d e e l van deze s t r a a t tussen Rubensheide en Hoogboomsteenweg paart i n zekere z i n mee van h e t oude
25
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 25
toponiem " B e i d e " baan, ofschoon h e t e i g e n l i j k n i e t behoord heeft t o t de f e i t e l i j k e vroegere oude Bergsebaan d . i . t o t de oude heerbaan van Antwerpen naar Bergen op Zoon.
Ekeren
F
r
.
Bresseleers.
Monumentenjaar I975 Ekeren. I n h e t kader van h e t monumentenjaar I975 werd door ons l i d , dhr. R . Keukelinck volgende i n v e n t a r i s van oude gebouwen t e Ekeren opgesteld:
Dorpstraat 32 Godshuis Driehoekstraat h o e v e en schuur naast ringspoorweg Geestenspoor 96 hovenierswoning Groot Hagelkruis H a g e l k r u i s Groot Hagelkruis w o n i n g Michielsen en schuur Rattenberg 3 5 - 4 I Kattenberg h o e v e Markt 2 S i n t - J o r i s Markt Kerk Sint-Lambertus Markt 20 O n t v a n c a n t o o r Steenstraat I 6 - I 8 Steenstraat 53 A d r i a e n s s e n Steenstraat 99 Van de Wouwerstraat I 7 - 1 9 Veltwycklaan I H o f Mertens P o l i t i e
26
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 26
Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Veltwycklaan Werfke
8 % r e e l ABVV 20 Ve r s c h u e r e n Rijkswacht De oude E i k Hof van Veltwyck s l u i s j e op Donksebeek I07 B i s t k a p e l 139 Konijnenhoeve I80 M o r e t u s P l a n t i n
DONK Herautenlaan 7 hoeve Duytschaever Laar I h o e v e Laar 4 s c h u u r Laar 63 h o e v e Laar r u i n e L a a r h o f Laar: S i n t L u k a s k l i n i e k Prinshoeveweg 206 s c h u u r Prinshoeve Veltwycklaan H o f de B i s t HOOGROOM Bosdreef h o e v e Hoogboomsteenweg 54 b r o u w e r i j Mathijssen Hoogboomsteenweg S i n t - J o z e f s k e r k Hoogboomsteenweg hovenierswoning Oude Gracht Hoogbocxisteenweg i n g a n g s p o o r t Hoogboomsteenweg D e Jager Hoogboomsteenweg Eikenhoeve Lijsterlaan 8 Oude Gracht I I boswachterswoning Kasteel Medister LEUGMBERG Bredestraat 3 h o e v e
27
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 27
Bredestraat 53 h o e v e en schuur Bredestraat M u ebroekhof Bredeweg 13 h o e v e K l e i n Heiken h o e v e K l e i n Heiken v a n Colen K l e i n Heiken 230 h o e v e Puihoek 36 Mariahoeve en schuur MARIABt?RG Scheperevelden Schriek h o e v e Schriek h o e v e Kerk O.L.Vrouw
: varkenshok achterin Matthijsen van A l t i j d d u r e n d e B i j s t a n d
ZILVERENH01X Kerk O.L.Vrouw van Lourdes.
GUST VERLEP Siervoorwerpen i n k l e i . ( v e r v o l g ) Andere potbakkers zegden hun beroep vaarwel, maar d a t was n i e t s v o o r de Gust. T h u i s , i n een k l e i n s t a l l e t j e , bouwde h i j een p r i m i t i e f draaimolentje en g i n g h i j dan maar a l l e e n p o t t e n z i t t e n draaien. N i e t u i t winstbejag, maar a l s hobby, gefasci— neerd a l s h i j was door d i t scheppende werk. H i j begon nieuwe vormen u i t t e denken, waagde z i c h aan andere gebruiksvoorwerpen en aan k l e i n e sculpturen. T r o t s t o o n t h i j t i e n t a l l e n prachtige beeldjes.die van z i j n h u i s een k l e i n museum maken: Vlaamse leeuwen, d e Yzertoren, T i j l en Hele, k o p — pen, naakten, vazen, e n z . , . 28
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 28
Gust, d i e s i n d s I 9 3 5 aan de ' s Herenbaan t e Boom woont, h e e f t helemaal geen dure o f s p e c i a l e apparatuur nodig. H i j w e r k t met een g r o o t assortiment k l e i n e mesjes, met zelfgemaakte palmhouten s t o k j e s , e e n emmer water en v o o r a l met z i j n g r o t e kennis van de grondstof: d e k l e i . H i j v o e l t goede " p o t j e i r " aan met z i j n vingertoppen, want e r i s v e t t e , magere en zanderige k l e i die dan n o g k a l k o f i j z e r o f veldspaat kan bevatten. Faktoren die i n h e t bewerken o f h e t bakken enorm b e l a n g r i j k z i j n . Maar Gust beheerst de kennis van de grondstoffen t o t i n de d e t a i l s . N e t een zelfgemaakt k a r r e t j e h a a l t h i j t e l k e n s wat k l e i op u i t de omgeving, e n z e t h i j z i c h aan de a r b e i d , aangemoedigd d o o r Marieke, z i j n trouwe echtgenote, d i e wat t r o t s i s op haar kunstenaar-gemaal. Eenvoudig een g e l u k k i g mens Gust h e e f t d r i e dochters, waarvan de j o n g s t e nog t h u i s i s , en twee zonen. Z i j n oudste zoon, A l f r e d , e r f d e de scheppingsdrang van z i j n vader en d u r f t ook deze s p e c i a l e t e c h n i e k aan. Met z i j n draaibankje en - s c h i j f beheerst Gust ook de kunst van de houtbewerking. Z o schiep h i j t i e n t a l l e n houten borden, v e r s i e r d met Vlaamse spreuken, e n voorwerpen e l k op z i c h unieke p a r e l t j e s van v o l k s k u n s t . De l a a t s t e maanden i s h i j ook g r a f i s c h aan h e t werk getogen. I e t de v i l t s t i f t o f met Oost-Indische i n k t t e k e n t h i j stemmige
29
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 29
landschapjes en ook h i e r i n b e r e i k t h i j s c h i t t e r e n d e r e s u l t a t e n . We hebben Gust aan h e t werk gezien. E e r s t kneedt h i j d e s t i j v e kleimassa, b e k l o p t hem o m de l u c h t b l a a s j e s t e verwijderen. Een vormloze k l e i b a l wordt op de draaiende s c h i j f i n enkele minuten t i j d met een f a n t a s t i s c h e vingervlugheid t o t een kunstwerkje g e vormd. Men moet h e t Gust z i e n doen - een echte tovenaar ! D a t zegt ook z i j n vrouw; n o g steeds een b e e t j e verwonderd o v e r zรณveel vakmanschap gaat z e hem s t i l l e t j e s , t i j d e n s z i j n werk i n het s t a l l e t j e , bewonderen. K i j k hem, z e g t z e dan, hoe g e l u k k i g h i j e r b i j z i t . Want d i t i s Gust i n de e e r s t e p l a a t s ; een g e l u k k i g mens Enkele malen draaide z i j n k l e i m o l e n t j e op Vlaamse kermissen o f jaarmarkten, e n deze a t t r a k t i e had t e l k e n s een geweldig sekses. Maar Gust v e r d i e n t v e e l meer b e l a n g s t e l l i n g i n z i j n u i t g e s t o r v e n ambacht, e n n i e t a l l e e n i n de Rupelstreek - ook daarbuiten We wensen Marieke en Gust nog lange kommer-loze j a r e n t o e , e n voor Gust nog v e l e produktieve. E r z i t nog een massa k l e i i n de streek, G u s t , e n e r z i j n nog zovele voorwerpen d i e j e kan maken, nog zovele vormen d i e j e nog z u l t bedenken. Het ga j e goed, G u s t . Hou j e t a a i , p o t j e i r b a k k e r
Paul A r r e n .
30
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 30
HOOGBOON OP DL r iLRARISKA1 RT I771-78 Tussen I771 en 1775 werd i n opdracht van k e i z e r i n Maria-Theresia de e e r s t e v o l l e d i g e k a a r t van ons l a n d op h e t t e r r e i n z e l f opgenomen. l i e t werk werd uitgevoerd door " m i e l i e t a e r e landmeters" van de Mechelse school d e r A r t i l l e r i e van de Oostenrijkse N e derlanden, o n d e r l e i d i n g van generaal g r a a f J o z e f de F e r r a r i s . De schaal bedroeg I duim v o o r I 6 0 vadem ( I : I 1 . 5 2 0 ) . Z i j werd op s l e c h t s d r i e eksemplaren getekent. B i j e l k d e r 275 stukken k a a r t werd een "mémoire" geschreven. Deze b e v a t t e een met de hand geschreven h i s t o r i s c h e , bodemkundige, m i l i t a i r e , e n e k o nomische b e s c h r i j v i n g van h e t op de k a a r t voorgestelde t e r r e i n . Daarenboven gaven z i j i n l i c h t i n g e n o v e r de mogelijke o p s t e l l i n g van l e g e r s . Pro C i v i t a t e begon i n I965 met de r e p r o d u k t i e i n o f f s e t ( i n k l e u r ) van de kaarten en de "mémoires". Daarenboven h e r l e i d d e men de schaal t o t de vertrouwde I : 2 5 . 0 0 0 van onze " s t a f k a a r t e n " zodat de k a a r t een gemakkelijk v e r g e l i j k b a a r werkinstrument geworden i s . Voor de p a r t i k u l i e r - d i e z i c h de v r i j k o s t e l i j k e en omvangrijke verzameling m o e i l i j k e r kan aanschaffen - b e s t a a t de mogelijkheid aan 1 0 0 , - enkel de k a a r t ( i n v i e r delen) t e b e s t e l l e n van de o m geving waar h i j belang i n s t e l t . D a t brengt met z i c h mede d a t meerdere heemkundigen wel h e t s t u k k a a r t bestuderen maar geen weet hebben van de bijhorende "mémoire" d i e n i e t l o s t e bekomen
31
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 31
i s . Vo o r hen d i e wel d e k a a r t b e z i t t e n maar n i e t de "mémoire", geven v i j i n Nederlandse v e r t a l i n g de t e k s t weer d i e b e l a n g r i j k i s v o o r Hoogboom z e l f , o f d i e een algemeen beeld g e e f t van de omgeving. De ons aanbelangende k a a r t i s d i e van "Capelle" o f C2 n r . 8 8 (indexkaart 2 , s c h ü s s e l - c a r t e I V, h e r d r u k t i n d l . I I , mémoire 2 ) . Z i j omvat i n g r o t e l i j n e n de s t r e e k gaande van Hoevenen en P u t t e (W) t o t Sterthoven ( 0 ) , Heide en Gooreind ( N ) , Donk, Brasschaat en S t . -Job i n ' t Goor ( Z ) v o o r a l de l i n k e r z i j d e van de k a a r t z a l onze aandacht opeisen. " Mémoire " Het gebied i s r e d e l i j k v l a k . S l e c h t s i n de omgeving van de woonplaatsen i s h e t met hagen en bosjes overdekt zodat men er s l e c h t s ruime v l a k t e n ontmoet. Z i j n hoogste berg r e i k t s l e c h t s 7 vadems ( I vadem = I , 9 5 m.) boven de v l a k t e u i t d i e h i j domineert. H i j l i g t t e n oosten van het gehucht "Cauheyde". Z i j n h e l l i n g i s onmerkbaar zodat men e r langs a l l e z i j d e n met k a r r e n op kan r i j d e n . D i e van Driebergen, Geusenbak genoemt, k a n men s l e c h t s t e v o e t beklimmen alhoewel h i j minder hoog i s dan de v o r i g e . De duinen t e n oosten van C a u heyde z i j n 4 t o t 5 v o e t ( I v o e t = 3o cm.) hoog. H i e r en d a a r z i j n er e c h t e r van I I t o t I 2 v o e t en meer. De bodem d i e v o o r een gedeelte vruchtbaar i s t e r w i j l een ander
32
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 32
g e d e e l t e z a n d e r i g i s , i s m i n d e r g e s c h i k t v o o r bebouwing d a n v o o r bosbouw. D e k l e i n e g e d e e l t e n d i e d e i n w o n e r s e r v a n o n t — gonnen i n hoogbos o f d o o r s c h e u r i n g z i j n n a u w e l i j k s v o l d o e n d e voor hun e i g e n v e r b r u i k . Z i j l e g g e n t u r f o f grasvelden aan d i e z i j u i t d e h e i d e s c h e u r e n . Men v i n d t i n d e z e omgeving voldoende m o l e n s v o o r h e t m a l e n v a n h e t g r a a n v a n d e i n w o n e r s van d e o m g e v i n g . D e z e s t r e e k s c h e n k t z i j n bewoners g e e n a n d e — r e b e z i g h e i d d a n h e t bebouwen v a n h e t l a n d d a t h e n m e e r d a n voldoende v o o r h u n b e h o e f t e o p b r e n g t a a n r o g g e , h a v e r , t a r w e , boekweit e n groenten. De wegen z i j n e r goed e n g a n s h e t j a a r b r u i k b a a r . D e b o s s e n , d i e meestal hoogstammig z i j n , g e m e n g t m e t k r e u p e l h o u t , b r e n g e n h u n sparre— e n w e i n i g e i k e h o u t o p . H u n bodem i s z a n d e r i g e n v a s t . A l l e w e i l a n d e n l a n g s d e b e k e n hebben e e n bodem d i e d r a s s i g i s en b r e n g e n s l e c h t s s l e c h t h o o i v o o r t . D i e w e l k e e r v a n v e r w e i d e n ' z i j n e n d u s o p d r o g e r t e r r e i n l i g g e n , b r e n g e n d a a r e n t e g e n goed h o o i o p . D e bodem v a n d e b e i d e i s z a n d e r i g : Z i j z i j n e c h t e r a l l e n v a t b a a r v o o r bebou wi ng e v e n a l s d e d u i n e n d i e e r z i c h b e — v i n d e n , v o o r a l d i e t e n o o s t e n v a n h e t g e h u c h t Cauheyde d i e men g a a t amvoimen t o t b o s s e n , u i t g e z o n d e r d e c h t e r d e g e d e e l t e n w a a r z i c h p o e l e n , v i j v e r s o f moerassen b e v i n d e n . De "hooghboomsche b e k e " i s e r e e n d e r voornaamste w a t e r s d i e het t e r r e i n doorsnijden.
33
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 33
>1.0;i4 _1K , ��.�.
`
ói,�,'r . • e w .
›,*x
cáe ? L u .
��,;��c�``,.��.�`t��r,•� :`.�
34 F e r r a r i s k a a r t C2 - 8 8 ( P r o C i v i t a t e )
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 34
•
���
71«
35
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 35
De "hooghbomschebeke" d i e de steenweg van Capelle naar het westen k r u i s t , komt van verschillende bronnen waarvan de voor— naamste z i c h boven h e t gehucht "De Eyckklenberg" bevindt. Z i j is I O t o t I I voet breed op 5 t o t 6 diep. Haar bedding i s zanderig. Haar s t e i l e boorden reiken 3 voet boven de wateroppervlakte. Men kan deze beek per wagen oversteken over zes gemetselde bruggen waarvan e r een gebouwd i s op de plaats waar z i j de steenweg van Capelle naar Antwerpen k r u i s t , een andere boven deze steenweg, twee i n de r i c h t i n g van h e t gehucht "Schrieck"; d e twee laatsten bevinden z i c h t e r hoogte van het gehucht "Eyckklenberg". E r i s nog een zevende brug, slechts van timmerwerk, waarover de wagens passeren op een weg d i e van h e t gehucht "hoogboon" l e i d t naar die welke men "Leeghecaert" noemt. De d r i e beekjes d i e de beek doen zwellen komen u i t de omgeving van het gehucht "Oudegracht". Z i j z i j n 3 t o t 5 voet breed en 3 tot 4 diep. Hun bedding i s zanderig. Hun boorden z i j n s t e i l en 2 t o t 3 voet boven de wateroppervlakte. Men klaagt n i e t over hun overstroming. Men steekt z e over op getimmerde bruggen op de plaatsen waar z i j wegen kruisen zoals men op de kaart b e — merkt. De vennen i n de omgeving van de berg Geusenbak staan nooit droog; z i j z i j n van 4 t o t I O voet diep. Men kan ze slechts droogleggen door ze t e dempen. Maar de andere vennen, evenals de plassen
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 36
en moerassen konden drooggelegd worden door kanalen d i e men groef en d i e i n v e r b i n d i n g staan met de naburige beken, u i t gezonderd e c h t e r d i e moerassen d o o r k r u i s t d o o r diagonalen waarvan de bodem l a g e r l i g t dan de bodem van de bedding van de aangrenzende beken. Onder de t i t e l "Observations pour l e s campenens e t cantonnemens" g e e f t men vervolgens een bespreking van de m i l i t a i r e mogelijkheden op h e t t e r r e i n bevat op besproken k a a r t . Vermelden w i j s l e c h t s de aanbeveling om troepen op t e s t e l l e n : I ° t u s s e n Capelle en de Hollandse grens. 2° tussen Capelle en h e t gehucht Donck, om een v l e u g e l t o t aan de Bredabaan t e l a t e n u i t s t r e k k e n . I n de omgeving b e v i n d t zich een k a s t e e l en een beek waar men z i c h kan bevoorraden. 3° l a n g s weerszijden van de "hoogbomsche beeck" waar men v o o r deel kan halen u i t de bossen d i e z i c h i n de o n m i d d e l l i j k e en n a b i j e omgeving bevinden. 40 d e r u i m t e tussen de vermelde "Hoogbomsche Beeck" en de helshoutsche beek" met de mogelijkheid de t r o e p e n l i n i e s t e verlengen n a a r Brasschaat en S t . -Job i n ' t Goor. 50 i n de heide z e l f waar men a l l e mogelijkheden h e e f t . De s t r e e k i s i d e a a l v o o r troepentransporten en v o o r kampementen van l e g e r s d i e Antwerpen en z i j n f o r t e n moeten verdedigen tegen een v i j a n d d i e langs de r e c h t e r oever oprukt v a n u i t h e t
37
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 37
gebied tussen de Nete en de Hollandse grans, t e n z i j h i j meester i s van de Denver-Rupel, h e e f t deze v i j a n d a c h t e r zich s l e c h t s een u i t g e s t r e k t e arme s t r e e k met w e i n i g b e voorradingsmogelijkheden waar h i j n i e t l a n g kan v e r t o e ven. S l e c h t s onderhouden zandwegen b e m o e i l i j k e n e r nog h e t geheel. KABINETSKAART VAN DE OOSTENRIJKSE NEDERLANDEN opgenomen op i n i t i a t i e f van g r a a f de F e r r a r i s . B r u s s e l . P r o C i v i t a t e 1965. volume I I mémoire 2 p.19 - 31. e n bijhorende k a a r t . UITGAVE VAN DE FERRARISKAART een gebeurtenis op h e t gebied van de Geschiedkundige Aardrijkskunde. (Werkzaamheden van Pro C i v i t a t e ) i n : Gemeentekrediet van B e l g i e . L X n r. 7 5 ( j a n u a r i 1966) p . 4 9 - 5 0 . K. DE SCHRIJVER: De F e r r a r i s k a a r t d e r Oostenrijkse Nederlanden; i n : De t o e r i s t . X LV I I I n r . I I (13.6.1968) p . 3 6 I - 3 6 3 . C. LEMOINE-ISABEAU: L a c a r t e de F e r r a r i s , l e s Ecoles M i l i t a i r e s aux Pays-Bas e t l ' E c o l e d'Eydraulique de B r u x e l l e s . i n : B e l g i s c h t i j d s c h r i f t v o o r m i l i t a i r e geschiedenis. X V I I I - 2 ( j u n i 1969) p.73-93. ( m e t p o r t r e t ) . A. DE SMET: L a Carte de Cabinet des Fays-Bas a u t r i c h i e n s l e v é e l ' i n i t i a t i v e de Comte de F e r r a r i s . B r u s s e l 1965. A. DE M E T: L e général comte de F e r r a r i s e t l a Carte des PaysBas a u t r i c h i e n s . i n : I n d u s t r i e , XX ( j u l i 1966).
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 38
M. ARNOULD: J . J . d e F e r r a r i s . i n : B i o g r a p h i e Nationale d l . 3 4
p. zr(-299. De gemeentelijke b i b l i o t h e e k t e Ekeren b e z i t de ganse verzameling!
L. GORISSEN, L e o p o l d l e i 3 4 , 2070 Ekeren ( Te l . 6 4 . I I . 5 7 ) .
Archeologische opgravingen op de Markt t e Ekeren 3 I / 5 en I / 6 / 7 5 . I n opdracht van Bruggen e n Wegen w e r k t de f i r m a Van As u i t Mariaburg momenteel aan de h e r p r o f i l e r i n g van de wegen t e Ekeren. Ook de Markt werd onder handen genomen. Toen enkele leden van Hobonia bemerkten d a t d e kasseien opgebroken waren, werd k o n t a k t opgenomen met onze dorpsgenoot de h r . W. I b e n s . Deze jonge amateur-archeoloog d i e ondermeer reeds de grondvesten van een Romeinse woning i n Ekeren blootlegde was onmiddell i j k e n t o e s i a s t . I n een mum van t i j d werden kontakten gelegd met h e t Gemeentebestuur en de d i e n s t Bruggen en Wegen, om d e v e r e i s t e t o e l a t i n g e n t e bekomen. De inderhaast opgerichte werkgroep verscheen dan ook zaterdagmorgen prompt t e n t o n e l e , met de t o e l a t i n g e n op zak. We w i s t e n van h e t 17de eeuwse kermisvaantje ( z i e f o t o ) d a t
39
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 39
Het Ekerse kermisvaantje.
40
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 40
er op "d e p l a e t s e " een waterput s t a a t afgebeeld. Naar v e r • l u i d t zou op deze p l a a t s i n I873 h e t standbeeld van Leopold opgeriOcht z i j n . D i t standbeeld was trouwens u i t g e r u s t met een arduinen pompsteen, d i e e c h t e r i n 1959 werd v e r n i e t i g d . Op deze p l a a t s werden dan ook de opgravingen begonnen. Spoedig s t u i t t e men op een p u t , waarvan men a a n v a n k e l i j k meende d a t h e t de I6de eeuwse waterput was. A c h t e r a f bleek het s l e c h t s een s t e r f p u t t e z i j n . Onder l e i d i n g van d h r. Ibens werden dan sleuven gegraven i n v e r s c h i l l e n d e r i c h tingen. E n een e i n d j e v e r d e r i n de r i c h t i n g van de k e r k , s t o o t t e men dan w e r k e l i j k op de o o r s p r o n k e l i j k e dorpsput. Met de d o o r h e t Gemeentebestuur t e r beschikking gestelde pomp werd h e t w a t e r weggepompt. U i t h e t s l i k werden a l l e r l e i scherven, s t u k j e s a a r d e p i j p , aarden k n i k k e r s , glaswerk enz. bovengehaald. ' s Zondags werden de opgravingen v o o r t gezet. De Hoboniaanse h e l p e r s , d i e ' s namiddags hun wandeling i n h e t domein Oude Gracht moesten l e i d e n , werden r u i m voor hun k o r t e zondagsarbeid beloond. Z i j legden een gedeelte van de I6de eeuwse kerkhofmuur b l o o t . De opgravingen werden nauwkeurig op k a a r t gebracht, e n ' s maandags was heel h e t t e r r e i n reeds platgereden door de b u l d o z e r s , . . . . D e werken moeten voortgaan.
4I
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 41
I n een a r t i k e l i n de Gazet v a n Antwerpen d d . 4 / 6 / 7 5 l a z e n we h e t v o l g e n d e , w i j c i t e r e n : " M e t d e s p o n t a n e o p g r a v i n g e n o p de M a r k t w e r d d e b a s i s g e l e g d v a n e e n heemkundige k r i n g i n Ekeren. D e gemeente h e e f t r e e d s j a r e n h e t v o o r r e c h t t w e e merkwaardige heemkundigen, H e n d r i k K a n o r a e n F r a n s B r e s s e l e e r s t e h u i s v e s t e n , maar t o t een heemkring i s h e t n o o i t g e komen. H e t s e i n s t a a t t h a n s o p g r o e n " . We menen w e l d a t d e waarheid h i e r e e n b e e t j e g e w e l d w o r d t aangedaan, d o c h we h o pen d a t u i t d e z e g e l e g e n h e i d e e n v e r d e r e samenwerking met o n z e amateur a r c h e o l o g e n e n e e n u i t b o u w v a n H o b o n i a o v e r g e h e e l Ekeren t o t s t a n d moge komen.
P. Va n Ve l t h o v e n .
Z e t d e d o k t e r a a n de d e u r . I n d i e n U aan ĂŠĂŠn van onderstaande kwalen l i j d e n mocht, kunnen we U g r a t i s h e l p e n !
U v o l g t s t i p t de raadgevingen, b e n t van
de k w a a l v e r l o s t e n e r v o l g t g e e n d o k t e r s r e k e n i n g . Oude v o l k s r e m e d i e s : WONDEN. Op e e n s n i j w o n d e l e g t men e e r s t e e n spinneweb om h e t b l o e d e n
42
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 42
te stoppen, daarna b e s t r i j k t men de wonde met f i j n e o l i e waarin een veenmol v e r t e e r d i s . Men kan op een wonde ook een papje leggen van f i j n e o l i e waarin b r u i n e slakken, d i e i n de oogstmaand z i j n gevangen, verteerd z i j n . Of men kan nog op een wonde h e t gedroogd v e l van de nageboorte van rundvee met een draad op vastbinden, z o a l s d a t vroeger i n de Kempen werd gedaan. HOOFDPIJ"T. Iemand d i e h o o f d p i j n h e e f t , l e g t een rode-koolblad op h e t hoofd onder de muts o f de k l a k . NIER iT. Om de n i e r e n b e t e r t e l a t e n f u n c t i o n e r e n , o f ook om ze t e zuiveren, l e g t men ' s avonds v o o r h e t slapen gaan, gekookte haver i n een z a k j e gebonden op de n i e r e n . SPEMTT. De wonde e e r s t zuiveren d o o r met h e t achterwerk i n lauw zemelwater t e gaan z i t t e n ; daarna een z a l f opsmeren van v e r brande mosselschelpen, gemengd met potas en f i j n e o l i e . Ook kan men, v o o r een s n e l l e r e genezing, e r de doek waarmee een l i j k werd gewassen tegenleggen. RUIKPIJM. Ăœen doorgerookte aarden p i j p v e rg ru i z e n , d i t poeder l a t e n
43
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 43
koken i n gewone m e l k e n warm o p d r i n k e n . EKSTERO=EN. Om e k s t e r o g e n t e d o e n v e r d w i j n e n l e g t men e r d e v o o r w a s v a n bijen op. STOELGANG. Om a f g a n g t e s t o p p e n , m o e t men r a u w v a r k e n s s p e k e t e n , o f g e l e i v a n kweeperen. Wie m o e i l i j k k a n a f g a a n , g a a t e e n u u r t j e m e t z i j n a c h t e r s t e i n lauwe botermelk z i t t e n . BREW. R i j v o o r t e k e n s v a n e e n b r e u k d e z e p l a a t s meermaals p e r d a g met e i g e n s p e e k s e l i n w r i j v e n . O o k a a n t e b e v e l e n v o o r g e z w e l l e n . fl'UIPEN . Om s t u i p e n t e voorkomen, h a n g t men a a n d e h a l s v a n h e t k i n d van b i j d e g e b o o r t e a f , t w e e m o l l e p o o t j e s i n e e n d o e k j e . Wanneer men d i t v e r z u i m d e , k a n men d e s t u i p e n genezen d o o r e e n jonge d u i f met h a a r a c h t e r s t e t e g e n h e t a c h t e r w e r k j e v a n h e t kind t e leggen. HEESHEID. Iemand d i e h e e s i s k a n b e s t g o r g e l e n m e t e e n a f k o o k s e l v a n paardsknoppen-stengels. ZWEREN. Algemeen b e r e i k t men d e b e s t e r e s u l t a t e n m e t h e t o p l e g g e n
44
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 44
van verse koedrek. Op een zwerend been kan men ook i n w a t e r gekookte huisslakken leggen. KEELPIJN. B i j k e e l p i j n l e g t men op de k e e l een jonge d u i f , e n l a a t deze liggen t o t z e zwart wordt, maar, men kan op dezelfde p l a a t s ook een handvol p i e r e n o f w e l een opengesneden k i k k e r leggen; ook t o t z e zwart z i e n . VERKOUDHEID. Als men een l a s t i g e k o p v a l l i n g h e e f t geneest men deze d o o r een warm v e r k a a r s j e l i n k s en r e c h t s van de neus t e smeren. BRAND. Brand op h e t lichaam d i e n t t e worden ingestreken met f i j n e o l i e waarin b r u i n e slakken v e r t e e r d z i j n . B i j b r a n d u i t s l a b i n de ogen l a a t men de blauwe p l u i s j e s van korenbloemen op oude, w i t t e w i j n t r e k k e n . Dan l a a t men ' s avonds en ' s m o r gens een d r u p p e l t j e van deze v l o e i s t o f i n h e t aangetaste oog v a l l e n .
Paul A r r e n .
45
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 45
WIST U : - d a t o n z e g e l e i d e w a n d e l i n g i n h e t domein Oude G r a c h t o p I j u n i m e e r d a n 1 5 0 b e l a n g s t e l l e n d e n l c k t e . D e z e wandel a a r s hebben z i c h n a d i e n " t e g o e d " gedaan a a n d e g e n e u c h t e n v a n d e I 0 e Haasdamfeesten. - d a t e r van I 2 j u l i , t o t 7 september i n de Stadsfeestzaal een g r o o t s o p g e z e t t e v o l k s k u n d i g e t e n t o o n s t e l l i n g g e h o u den w o r d t o n d e r h e t t h e m a " V r i j e n e n t r o u w e n " . - d a t e r v a n a f 2 7 j u n i t o t 2 5 j u l i i e d e r e v r i j d a g a v o n d om 20.30 u . i n d e A n t w e r p s e k a t e d r a a l c o n c e r t e n p l a a t s h e b ben i n h e t t e k e n v a n J . S . H a c h .
Restuurswi,j z i g i n g . Met i n g a n g v a n a f I m e i , h e e f t d h r . R . Dommeren z i j n o n t s l a g aangeboden a l s s e c r e t a r i s v a n o n z e k r i n g . Om p e r s o o n l i j k e r e denen was h e t hem n i e t l a n g e r m o g e l i j k d e z e t a a k t e b l i j v e n v e r v u l l e n . L a n g s d e z e weg danken we hem v o o r d e j a r e n l a n g e t o e g e w i j d e medewerking. T e g e l i j k e r t i j d verwelkomen we d h r . W. S e g e r s a l s n i e u w e s e c r e t a r i s i n o n z e b e s t u u r s k r i n g e n . We z i j n e r v a n o v e r t u i g d d a t d h r. S e g e r s , e e n t o e g e w i j d l i d v a n d e e e r s t e u r e n , d e z e t a a k o p een v o o r t r e f f e l i j k e m a n i e r z a l v e r v u l l e n , e n we wensen hem d a n ook e e n v r u c h t b a a r " s e c r e t a r i s s c h a p " .
46
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 46
Nog o v e r d e " z u i p " . Dat d e f a a m v a n d e " z u i p " i n d e Kempen a l o m gekend w a s , b e w i j z e n w e l v o l g e n d e t e k s t e n d i e i n d i v e r s e geschied— k u n d i g e w e r k e n werden gevonden: Kan. J . E . J a n s e n : " T u r n h o u t e n d e Kempen " — 1946 blz. I 8 7 — I8e regel: " Dan d r o n k e n d e mannen menigen p o t Tu r n h o u t s c h o f D i e s t e r s c h b i e r e n d e vrouwen " d e n z u i p " m e t s u i k e r en e i e r e n " .
Dr. A . N a t h e : " D e l i e v e h e i m a t " ( o v e r R e t i e ) blz. 7 I : " Ook werden e r zogenaamd " b i e r z u i p e n " g e r e e d gemaakt. D i t z e e r aangenaam v o e d s e l w a s t e n o n z e n t f e l g e g e e r d , en w e r d d u c h t i g aangesproken a l s d e g i l d e n t e e r d e n . Het b e s t o n d u i t b o t e r m e l k , b i e r , e i e r e n , s u i k e r en b e — s c h u i t e n . Opwekkend, voedzaam e n l i c h t v e r t e e r b a a r , kwam het d i k w i j l s i n aanmerking v o o r h e t onderhoud van arme, v e r z w a k t e z i e k e n e n o u d e r l i n g e n . H e t h a d o o k d e faam b i j zogende moeders d e m e l k a f s c h e i d i n g t e b e v o r d e r e n . " P. A r r e n .
47
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 47
INHOUD
Blz. 2 I - 22 : Een Hoogboomse brouwersgast veroorzaakt een ongeval t e Stabroek i n I784. - H.KANORA. 23 - 26 : .Hoogboom-Zilverenhoek. De Oude Bergsebaan d e e l s een misleidende s t r a a t benaming. F r . BRF.SSE LFERS. 26 - 28 : Monumentenjaar 1975 Ekeren. 28 - 30 : Gust Ve r l e y ( v e r v o l g ) - P.ARREN. 31 - 39 : Hoogboom op de F e r r a r i s k a a r t 1771-78. - L.GORISSEN. 39 - 42 s Archeologische opgravingen op de Markt t e Ekeren 31/5 en I / 6 / 7 5 . - P.VAN VELTHOVEN. 42 - 45 : Z e t de d o k t e r aan de deur. - P.ARREN. 46
:
Wist U .
-
Bestuurswijziging.
47
:
Nog over de " z u i p " - P.ARREN.
48
:
Inhoud.
48
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 48
. . • . 6 Y i 7 � �..
� ` � 5 = • � I
.Y
i
I L .
. T/1
sae
'
7
�
— � � .
.
1
•
• '
i /
•
,
I � .
�
'
1
l
1
•
�
•
�� •
i
4
e •
.
}
% i�
a
•
I
i
� � � � •
1 �
�
r }
4
�i , .•i . - '�� -• a-'-` f ' .'�r • ' •' , I I -L. \
� �
/ 1 1• � '
.
C I ' .J
�
• 1 1 • � e '� � � � '
p`•�'1 - !
♦^�� ` 1 � J 11
.Fr.ï'1
LEGENDE
ffi ffi ffi ffiq ffi --w1 ffi r-T;l ffi ffi lr. EltÀl
ll
-,.\;ï
E
-1.I
ffi ffi ffi F
Blok huizen in een agglomeratie
Huizen (in rood) mer moes-
tuin omgeven met hagen
[i*'*lirtl
m M
lt:.;t,+,:il
E]
ru
Huizen
Kerk in metselwerk
Kerk met parochienummer Huizen tot de parochie behorend
E
ru
H m
I(apel
Kasteel met moestuin, met water omgeven
Vesten
Watermolen
Vindnrolen in merselwerk
Flouten windmolen
Srenen brug
Kanaal
Onbegaanbaar moeras
Vijver
Vijver (turfven)
Moerassige weide Bossen met kreupel-
of laag-
stammig hout
Bossen
met
hoogstammig
hout
l?ï';.-77F1 l'" ({'', rl
r\:ail lffiffiIl l*tttr{l l:
ffi tII ru
E tI
Í**l .\',,''"/l
Sparrenbossen
Boomgaard
Heide
' Met hagen
|
Sluis
Rivier (de pijl duidt de richring van de stroming aan)
ffi []
Rivier
[l
Dijk
omzoomde weg
veg
Met bomen omzoomde weg
Voetpad
Akkers met hagen omgeven
Landbouwgrond
Duinen
ffi t_I M M W ffi W l;Fl itían'c I
I
@ @ @
Park
l,.xmrrrrtrJ
Houten brug
rttTStrt
lg::.;,ru|
wl
ffi @ ffi try
t4
E ru E
Moestuinen
Rij
bomen
Reliëf
Grens van Brabanr (geel) Grens van Vlaanderen (groen)
Grens van Henegouwcn (rood)
Grens van Mechelen (rood)
Grcns van Frankrijk (blauw)
Grens van Namen (groen)
Grens van Holland (oranje)
Grens van domaniale goederen. Aan Z. Keizerl. Majesreit toebehorende gebieden
Groeve
Gehucht
Pachthoeve Schermutseling fen
of licht tref-
Slagveld
Galg
\$íip
Steenkoolgroeve
Hobonia - 4de jaargang - nr. 2 - juni 1975 - p. 50 _,L.-.
_L-
J*