H0B0N IA TIJDSCHRIFT
KULTURELE HEEMKRING H O O G B O O M
Jaargang 5 n r . 3 September 1976
HO B O N I A' Driemaandelijks T i j d s c h r i f t Culturele Heemkring HOOGBOOM
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 2
Beschermd abdij, tuin, kasteel, fabriek • •
In het Staatsblad zijn een•eantal, Koninklijke Besluiten v e r schenen, houdende de bescherming van am. de norbertijnerabdij van Westerlo-Tongerlo, h e t kasteel Middeiheim t e Antwerpen, de Kruidtuin te Leuven en de, uit het oogpunt van de Industriële archeologie opmerkelijke Vlasfabriek aan de Marktstraat te Hare)beke. Voorts zal• de staat in bescherming nemen : de kerk van Hoogboom te Ekeren, de huizen gelegen Van TTrhoustraat 190, Abdijstraat 17 en 19, Enameplein 9 en Lijriwaadmarkt 20 te Oudenàarde e n h e t h u i s « De Engel . i n Turnhout. Het fort. Napoleon te Oostende, d e kerk, d e dekenij, het huis Sint-Christoffel e n d e pomp`op het oudè Dorpsplein te Zandhoven, een hoeve a a n d e Baroniestraat 7 t e Goetsenhoven (plus omgeving) alsook d e Onze-Lieve-Vrouwkerk van Leffinge (met plein) zijn tot monument o f beschermd landschap verheven. Voort is e r i n het Koninklijk Besluit nog sprake van het Fort van Beieren te Brugge (Koolkerke), de omgeving v a n h e t H o f van R i e m e n t e Heist-op-denBerg, het p a r k Cornet de Pelssant en de Liefkensdreef te Hofstade, de tuin van de voormalige Karthuizerij van Terbank en het Mariapark te Leuven.
ONZE KERK en h e t KERKPLEINTJE z i j n GEKLASSEERD
Wij z u l l e n d i t h e u g l i j k f e i t op een passende m a n i e r v i e r e n op een nog t e b e p a l e n datum, vermoedelijk i n j a n u a r i ( v ó ó r die maand was e r geen g e s c h i k t e datum t e v i n d e n waarop de Haasdam v r i j i s . )
3.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 3
HET DAGBOEK 40 - 4 5 I n 1947 verscheen v a n F. BRESSELEERS e n H. KANORA h e t boek "Ekeren i n de Tweede W e r e l d o o r l o g ' . Daarin l a z e n we v a n e n o v e r Hoogboom h e t volgende : 4 sept. 1939
:
t e Hoogboom z i j n de s c h o o l k l a s s e n b e z e t door gemobiliseerde t r o e p e n .
17 s e p t . 1 9 3 9
:
e e n t a c h t i g t a l a r b e i d e r s d e r gemeente o n t vangen b e r i c h t t e gaan p i o n n i e r e n i n de o m geving d e r v e s t i n g o p de Oude G r a c h t t e Hoogboom.
18 mei 1940
:
t e 7 . 3 0 L. w o r d t Ekeren d o o r de D u i t s e r s ingenomen. E r sneuvelden 3 B e l g i s c h e soldaten t e Hoogboom.
5 n o v. 1 9 4 0
:
t e Hoogboom n a b i j h e t P o l o p l e i n werden z e s bommen geworpen d o o r Engelse v l i e g e r s .
I j a n . 1941
:
E n g e l s e v l i e g e r s werpen bommen e n brandbommen op h e t v l i e g v e l d ( p o l o p l e i n ) t e Hoogboom.
Hier volgen enkele smokkelprijzen : 1 kg. 1 kg. 1 kg. 1 kg, 1 kg. december 1941
:
b o t e r 45 F r . k o f f i e 150 F r. aardappelen 4 , 5 F r. t h e e 400 F r. tarwe 20 F r.
t e r u g s m o k k e l p r i j z e n : 1 k g . b o t e r 260 F r . 1 kg. k o f f i e 7 5 0 F r. 1 k g . a a r d a p p e l e n 10 F r . 1 e i 10,50 F r. 1 kg. tarwe 43 F r. 1 k g . gesmokkeld H o l l a n d s brood 40 F r .
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 4
1 j a n . 1942
:
E k e r e n w o r d t i n g e l i j f d b i j G r o o t -Antwerpen Het gehucht Hoogboom, v r o e g e r behorend b i j Ekeren, w o r d t b i j K a p e l l e n gevoegd.
27 j u n i 1942 I j a n . 1943
: :
IO m a a r t 1943
Wo e k e r p r i j z e n : 1 k g . a a r d a p p e l e n 2 0 F r . Hollands b r o o d 65 F r . 1 k g . t a r w e v a l t v a n 55 F r . o p 3 5 F r .
:
1 l i t e r m e l k zonder z e g e l s k o s t 1 4 F r . tegen 1 F r . v ó ó r de o o r l o g .
14 m a a r t 1943
:
d e k o f f i e d i e v o o r de o o r l o g 2 5 F r . p e r k g . werd v e r k o c h t , w o r d t t e g e n 1500 F r . p e r k g . h i e r opgekocht d o o r de w e r k l i e d e n welke naar D u i t s l a n d gaan werken. G i n d e r, z e g t men, v e r k o c h t e n onze w e r k l i e d e n de k o f f i e tegen 2500 F r .
24 j u l i 1943
:
1 k g . t a b a k b e t a a l t men 2000 F r .
18 j a n . 1 9 4 4
:
e e n manskostuum k o s t I 0 . 0 0 0 à 12.000 F r . tegen 700 à 800 F r . v o o r de o o r l o g .
2 I m e i 1944
:
h e t d a g e l i j k s b r o o d r a n t s o e n w o r d t v a n 300 g r . teruggebracht o p 250 g r . p e r kop.
8 s e p t . 1944
:
t e Hoogboom o v e r l e e d heden a l s o o r l o g s s l a c h t o f f e r Van U f f e l e n J a n Bapt.M. H i j werd geboren t e Ekeren op I I -5-1934 e n woonde o p de Hoogboomsesteenweg.
7 j a n . 1944
:
o p e e n o f f i c i ë l e l i j s t v a n a l de v l i e g e n d e bommen g e v a l l e n o p h e t grondgebied d e r gemeente Ekeren vonden we h e t volgende v a n Hoogboom:
5.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 5
I - I 2 - 4 4 V 2 1 woning t o t a a l verwoest 6 woningen zwaar g e t e i s t e r d 20 woningen beschadigd I-2-45 I I -2-45
V 1
2 0 woningen beschadigd
V 1 BUNGE 2 woningen zwaar g e t e i s t e r d
20-2-45 V 1 BROWN 5 woningen b e s c h a d i g d 28-2-45
V l
29-3-45
?
24-I2-44
1
Holleweg 4 0 woningen beschadigd P o l o p l e i n 45 woningen beschadigd woning v e r w o e s t - 2 6 zwaar g e t e i s t e r d
60 beschadigd d o o r V2 20 j a n . 1945 : VMZ WAT YNDAEL P e t r u s J o s e f , g e b o r e n 24-P-1924 wonende Hoogboomsesteenweg 1 8 kwam om h e t l e v e n b i j h e t i n s l a a n v a n een v l i e g e n d e bom o p n r . I 4 6 der dokken. 15 f e b . 1945 : d e r a n t s o e n e r i n g s t a b e l i s n o o i t 7 0 s l e c h t geweest, geen b o t e r meer, a l l e e n nog 150 g r . m a r g a r i n e , d i t i s a l d e v e t s t o f . D e aardappelen worden van500 g r . op 400 g r . g e b r a c h t . 17 f e b . 1945 : Heden o v e r l e e d , v o l g e n s b e v e s t i g i n g v a n z i j n v r i e n den, i n h e t D u i t s e concentratiekamp t e ELBRICH, Bernard. A1b.Leop. DE VADDER, i n w o n e r v a n EkerenHoogboom. D h r . D e Va d d e r, d i e o p 19-8-1916 geboren werd t e Woubrechtegem ( 0 . V 1 . ) was o n d e r o f f i c i e r b i j de Spoorwegtroepen, t i j d e l i j k e k l e r k b i j h e t P o l i t i e k o r p s t e E k e re n e n tevens Commandant N .K .B . s e c t i e o v e r s t e g r o e p Ekeren. Op 12 f e b . 1944 w e r d h i j i n z i j n woning t e Hoogboom aangehouden.
6.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 6
Op I 2 f e b . 1 9 4 6 h e e f t h e t C o l l e g e v a n Burgemeester e n Schepenen t e E k e r e n aan één d e r s t r a t e n v a n Hoogboom de benaming gegeven: BERNARD DE VADDERLAAN, t o t aandenken van de h e l d h a f t i g e man die v o o r h e t Va d e r l a n d z i j n l e v e n t e n o f f e r b r a c h t . A. Wesenbeek
t TOT V R O O M A A N D E N K E N A A N DEN HEER
Bernard Alb. Léop. DE VADDER Echtgenoot v a n Mevrouw A n n a M a r i a PLOMPEN Onderofficier bij de Spoorwegtroepen Tijdelijke klerk bij het Politiekorps l e Ekeren Commandant N. K.B. sectieoverste groep Ekeren geboren te Woubrech'e em (O V I ) 19 Oogst 1916 Politiek gevangen 1940-1945, aangehouden in zijne woning op 12 Februari 1944 en volgens bevestiging van zijne vrienden zeer godvruchtig overleden in het duitsch concentratiekamp (e El!rich op 17 Februari 1945 Alle eer komt van de trouw De liefde tot h e t Vaderland is, met de liefde tot de kerk, h e t heiligste gevoelen dat trilt i n het hart van een man. L a c o r d a i r e . De echte vederslandsliefde is d e b r o n v a n tallooze deugden, een school v a n den hoogsten heldenmoed, de nederigste onderdanigheid, de volmaakste zelfverloochening. L D. Droeve tijden heb ik Bekent en zeer bitter heb tir geleden. O Jesus, G i l d i e u w menschelijk leven schonk om h e t menschdom van d e slavernij des duivels te verlossen, wees mil genadig, want, naar uw voorbeeld heb ik mijn schoon jong leven ten beste gegeven voor de vrijheid v a n mijn geloof en mijn volk, na een lang en bitter lijden in de duitsche folterkampen.
Beminde echtgenote U weet mijne liefde voor U was onbegrenst, n c o i t hadden w i j kunnen denken, dat het geboorteuur v a n ons duurbaar zoontje, mijn scheidingsuur zou zijn geworden, om door verraad in d e afschuwelijkste gruwelkampen mijn leven te eindigen; w e waren toch zoo i n n i g gelukkig, Va n u t t den hemel blijf ik steeds met d e zelfde liefde o v e r U beiden waken. M i j n lieve LUC, ik heb het geluk niet mogen smaken U te zien opgroeien, i k was reeds t e overgelukkig bij uwe geboorte, hoe gaarne had ik bij 't heengaan u dat allemaal mondelinge nog eens gezegd. M i j n vertrek was toch zoo onverwacht en ver van u, geen afscheid, noch groet, noch vaderzegen. H e b u moedertje altijd innig lief, alzoo zullen w i j samen o v e r onzen jongen waken. Leert goed bidden v o o r mij. Duurbare ouders, schoonouders, broeders, zusters, familieleden en vrienden, vergeef mij het leed U aangedaan, i n het gebed zult gij sterkte vinden om dit offer te dragen ; ween niet o v e r mij als dezen die geen hoop hebben, d e n k er, aan, dooden z i j n geen afwezigen, slechts onzichtbaren..Ik denk aan u, i k bemin u en soon die liefde door mijne voorspraak bij Hem, d i e uwe voorzienigheid blijven zal. En g i j , eerwaarde Neef, gedenk m i j i n u w H. Misoffer e n gebeden. En g i j , m i j n t r o u w e strijdgenooten, h o u d t levendig i n u w hart de idealen waarvoor w i l samen streden e n waarvoor i k mijn bloed gaf, voor Vorst, Vr i j h e i d e n Vaderland. Gedenk mij steeds i n U w e gebeden. Jesus, Maria, Jozef. ( 3 0 0 dagen aflaat.)
7. -
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 7
Ca stellum Cleydael
V r i j overgetekend n a a r een g r a v u r e d i e F r a n z E r f i n g e r maakte v o o r "Le Grand T h é á t r e p r o f a n e d u Duché d e B r a b a n t " v a n J . L e r o y - 1681 De s l a n k e w a c h t t o r e n d i e o p h e t b i n n e n p l e i n s t a a t t e g e n de w e s t e l i j k e woonvleugel w e r d i n m i d d e l s g e s l o o p t . D e gerechtsboom, i n h e t midden van h e t n e e r h o f , a l s symbool v a n de v r o e g e r e r e c h t s m a c h t i s ook verdwenen.
8.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 8
C A S T E L L U M
C L E Y D A E L
To t de m o o i s t e k a s t e l e n t e r w e r e l d w o r d t C l e y d a e l i n de Antwerpse gemeente A a r t s e l a a r gerekend. D e z e u i t s p r a a k komt van C a r l Wach, e e n D u i t s e r, e n de e n i g e g e s p e c i a l i s e e r d e b u i t e n l a n d e r d i e e e n diepgaand onderzoek w i j d d e a a n onze Vlaamse e n Brabantse k a s t e l e n . Draak met 9 ogen Over oorsprong o f bouwer b e z i t men geen e n k e l e a a n w i j z i n g . Ondanks verwoede p o g i n g e n b l i j f t de " k o p " n o g s t e e d s z o e k . Volgens d e Raedt b e t t e h e t o u d s t gekende g e s l a c h t v a n Hemessem ( t o p : Hemiksem) e n werd de h e e r l i j k e woning " d e n Huse Cleydaele" genoemd. • De v a n Hemessem's v e s t i g d e n z i c h o o k op h e t Oude L a a r h o f t e S c h e l l e , noemden z i c h v a n S c h e l l e , m a a r d i e f a m i l i e n a a m w e r d nogmaals g e w i j z i g d ; d e voornaam Alexander v e r d r o n g de oude plaatsnaam i n z i j n g e n i t i e f v o r m s Sanders. Z o v i n d e n we r e e d s e e n t e k s t o v e r deze f a m i l i e u i t 1259 e n moet h e t w a t e r s l o t C l e y d a e l a l b e s t a a n hebben. I n een a k t e u i t 1331 v i n d e n we A l e x a n d e r " o f t e Sanders" v a n K l e i d a l a l s z o o n v a n G i l l i s Bode. G i l l i s Bode, é é n v a n de t w a a l f s t i c h t e r s v a n de p a r o c h i e A a r t s e l a a r i n 130$, was gehuwd met Margaretha v a n S c h e l l e ( o f Sanders). Op h e t e i n d e v a n de I1+e eeuw werden de Sanders om e e n o n b e g r i j -
9.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 9
p e l i j k e r e d e n o n t e r f d e n h e t ganse leengoed werd d o o r de H e r t o g van B r a b a n t aan R i d d e r G e e r a e r t v a n d e r E l s t geschonken. Geeraert nam d e e l a a n de s l a g v a n B a s w e i l e r, w a a r de H e r t o g v a n Wenceslas, e c h t g e n o o t v a n de G r a v i n v a n Brabant, o p de v l u c h t werd gedreven d o o r de g r a v e n v a n G u l i c k e p van Gelderen. O n d e r de 2 7 0 Brabantse r i d d e r s d i e werden gevangen genomen bevond z i c h ook de h e e r v a n C l e y d a e l . Te r w i j l G e e r a e r t i n de k e r k e r z u c h t t e h a k t e n z i j n v i j a n d e n de draak met de negen ogen t o t b r i j . V o l g e n s d e legende werden de poorten v a n de b u r c h t C l e y d a e l d o o r deze d r a a k bewaakt. H e t vuurspuwende m o n s t e r werd i n s t u k j e s g e h a k t e n i n de s l o t g r a c h t geworpen. V a n die dag a f , n o g v o l g e n s d e l e g e n d e , werden deze grachten buitengewoon r i j k aan k a r p e r s , d i e v a n h e t drakenvlees smulden. E e n b e e l d van deze "negenoger" p r i j k t n u nog o p de s p i t s van de n o o r d - o o s t e l i j k e h o e k t o r e n van h e t k a s t e e l . Ondertussen was e r een geweldige t w i s t o n t s t a a n t u s s e n de f a m i l i e van d e r E l s t e n de f a m i l i e Sanders. N a d a t F i l i p v a n d e r E i s t i n I 4 0 I i n de s t a d Antwerpen d o o r J a n Sanders w e r d vermoord, sprongen de h e r e n v a n Ranst e n de h e r e n v a n Cantecroy b e i d e f a m i l i e s b i j . O m v e r d e r b l o e d v e r g i e t e n t e v e r m i j d e n e n een e i n d e t e maken aan de p l u n d e r i n g e n e n b r a n d s t i c h t i n g e n zag Johanna v a n Brabant z i c h v e r p l i c h t tussenbeide t e komen e n dwong z i j b e i d e p a r t i j e n t o t een p l e c h t i g e v e r z o e n i n g . Na d i t s c h e i d s g e r i c h t kwam de f a m i l i e v a n d e r E i s t i n f i n a n c i ĂŤ l e m o e i l i j k h e d e n , z a g e n z e z i c h v e r p l i c h t hun domein t e verkopen e n zo kwamen de Sanders t e r u g i n h e t b e z i t v a n hun oude leengoed.
10.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 10
Cleydael e c h t e r mocht deze f a m i l i e geen g e l u k brengen. Jakoba v a n B e i e r e n I n 1459 w o r d t C o r n e e l Sanders v a n Hemessen o p b e v e l v a n F i l i p s d e Goede o n t h o o f d omdat h i j a l s b e m i d d e l a a r b i j h e t geheim h u w e l i j k v a n Jakoba v a n B e i e r e n met F r a n k v a n B o r s e l e n zou z i j n opgetreden. Deze Jakoba v a n B e i e r e n i s w e l ĂŠ ĂŠ n v a n de meest t r a g i s c h e f i g u r e n u i t onze g e s c h i e d e n i s . A l s k i n d a l v e r l i e s t z i j haar Hollandse b e z i t t i n g e n . Z e w o r d t v e r p l i c h t i n h e t h u w e l i j k t e t r e d e n met Jean v a n To u r a i n e , d e tweede z o o n v a n de k r a n k z i n n i g e Franse Koning K a r e l V I . W a n n e e r h a a r gemaal ' i n 1415 d a u p h i n w o r d t z o u z i j k o n i n g i n v a n F r a n k r i j k worden. H i j s t e r f t e c h t e r i n 1417 e n Jakoba d i e n t e e n nieuw h u w e l i j k aan t e g a a n met h a a r n e e f J a n I V van B r a b a n t . N a e e n i n g e wikkelde e c h t s c h e i d i n g s p r o c e d u r e i s z e opnieuw v r i j , w i j k t u i t n a a r Engeland om z i c h t e g e n F i l i p s d e Goede t e beschermen. I n 1422 h u w t z e m e t Humphrey v a n G l o u c e s t e r, d e b r o e r v a n Koning H e n d r i k V. Wanneer Humphrey o v e r l i j d t w o r d t Jakoba i n h e t Gravensteen t e Gent gevangen g e z e t d o o r F i l i p s d e Goede. Op 1 3 augustus 1425 k a n z e m e t de h u l p v a n h a a r oude H o l l a n d s e r i d d e r s ontsnappen. N a h e t geheim h u w e l i j k v a n de " k a b e l jauwse" voorman F r a n k van B o r s e l e n v e s t i g e n z e z i c h op C l e y d a e l . Het n o o d l o t s l a a t e c h t e r weer t o e . H a a r echtgenoot F r a n k w o r d t door F i l i p s d e Goede v e r r a d e r l i j k gevangen genomen e n Jakoba mag k i e z e n : d e o n t h o o f d i n g v a n h a a r echtgenoot o f h e t v e r l i e s van h a a r goederen. Z e s t a a t h a a r goederen a f om F r a n k t e b e houden maar deze h a d h a a r e n k e l om h a a r b e z i t t i n g e n gehuwd
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 11
en v e r l a a t h a a r. E e n z a a m t r e k t Jakoba n a a r h e t K a s t e e l Te l l i n g e n waar z e o p 3 5 - j a r i g e l e e f t i j d aan t e r i n g s t e r f t . Het h o o f d o n d e r de arm Frank v a n B o r s e l e n vond genade, z o u h e t z e l f s nog v e r brengen i n de p o l i t i e k , m a a r F i l i p s d e Goede b l e e f o n w r i k b a a r v o o r de b e middelaar vanYet h u w e l i j k . C o r n e l i s Sanders v a n C l e y d a e l w e r d i n 1459 o n t h o o f d . Maar c o k n a z i j n dood b l e e f de v o o r m a l i g e h e e r v a n C l e y d a e l d o o r h e t n o o d l o t a c h t e r v o l g d . H i j w e r d honderden k e r e n g e z i e n , a l t i j d i n de n a c h t , l u i d jammerend r o n d h e t k a s t e e l l o p e n d , h e t a f g e h o u wen h o o f d o n d e r de arm. D e z e legende h i e l d s t a n d t o t i n onze dagen, h e t i s z e l f s e e n g r o o t probleem v o o r de k a s t e e l e i g e n a a r s om a a n inwonend p e r s o n e e l t e g e r a k e n . A l de goederen v a n b u r g e r Sanders werden i n b e s l a g genomen e n Cleydael w o r d t toegewezen aan Antoon, b a s t a a r d v a n B o e r g o n d i , d i e i n I498 op h e t k a s t e e l s t e r f t . De Sandersen s t e r v e n u i t , v e r d w i j n e n u i t de g e s c h i e d e n i s . V a n d e ze f a m i l i e stammen nog d e s c h i l d e r J a n van Hemessen e n de b e roemde Sanderus a f . Cleydael b l i j f t onbewoond e n g e r a a k t i n v e r v a l . I n 1518 w o r d t h e t door z i j n toenmalige e i g e n a a r P i e t e r van d e r S t r a e t e n g e r e s t a u reerd. Wrekende Geuzen I n 1557 k o l f t de u i t Bureba i n Spanje a f k o m s t i g e A n t o n i o d e l R i o , d i e z i c h i n de Antwerpse h a n d e l v e r r i j k t h a d h e t t r o t s e k a s t e e l . H i j verzamelde p r a c h t i g e kunstrijkdommen waaronder een enorme bibliotheek van voornamelijk handschriften d i e door Justus L i p s i u s 12. -
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 12
geprezen werd. Toen A l v a d o o r F i l i p s I I n a a r de Nederlanden werd gezonden, herinnerde A n t o n i o d e l R i o z i c h z i j n Spaanse a f k o m s t e n a a n vaardde h e t o n p o p u l a i r e ambt v a n algemeen penningmeester van de kas d e r inbeslagnemingen, t e r w i j l z i j n b r o e r z e l f s i n de b l o e d raad z e t e l d e a l s r a a d s l i d . De s t r e n g h e i d waarmee A n t o n i o z i j n o p d r a c h t v e r v u l d e deed de o n tevredenheid v a n h e t v o l k l o s b a r s t e n e n de g e v o l g e n waren v o o r Cleydael v e r s c h r i k k e l i j k . Na d e dood v a n Requesens, d e zwakke o p v o l g e r van A l v a , w e r d h e t k a s t e e l i n 1577 d o o r de Geuzen, v e r s t e r k t d o o r een t r o e p Franse s o l d a t e n , o n d e r h e t b e v e l v a n de h e e r v a n L a l a i n g , g e p l u n d e r d . A l w a t t e z w a a r was w e r d gewoon aan d i g g e l e n geslagen e n van de opgestapelde k u n s t s c h a t t e n b l e e f e r n i e t s o v e r. A n t o n i o v l u c h t t e naar Spanje e n C l e y d a e l o n d e r g i n g d u i s t e r e t i j d e n met geheime sekten, d o o r d a k l o z e n e n v l u c h t e l i n g e n b e z e t - e r werd z e l f s k r i e k e n b i e r i n gebrouwen De volgende e i g e n a a r e n h e e r v a n A a r t s e l a a r werd G i l l i s Eyckelberghs. H i j noemde z i c h Hooftman, e e n naam d i e h i j w a a r s c h i j n l i j k aannam wegens h e t ambt v a n H o o f t - O f f i c i e r d a t h i j i n h e t k w a r t i e r van A a r t s e l a a r u i t o e f e n d e . A l s eenvoudige v e n t e r o f marskramer t e Antwerpen aangeland v e r w i e r f h i j s p o e d i g een o n t z a g l i j k f o r t u i n , d a t na z i j n dood i n 1598 meer dan 10.000 k g . aan goud bedroeg. H i j v e r w i e r f o o k t a l r i j k e r i d d e r t i t e l s , h a d e c h t e r h e t o n g e l u k de C a l v i n i s t i s c h e ^godsdienst genegen t e z i j n , zodat h i j , n a d e v a l v a n n t w e r p e n i n 1585, n a a r D u i t s l a n d moest vluchten. 13.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 13
Op Hooftman v o l g d e i n 1614 a l s k a s t e l e i n van C l e y d a e l P e t r u s Hellemans e n met hem b e g i n t de l a n g e opeenvolging v a n e i g e n a a r s d i e l a n g s d e v r o u w e l i j k e z i j d e d o o r l o p e n ; v a n den Cruyce, P e e t e r s , de S t i e r , v a n Havre, d e Bergeyck, G u i e t t e , F r a n c k Na d e o o r l o g h + - 1 8 k o c h t de Antwerpse r e d e r C h r i s t i a n S h e i d h e t oude r i d d e r g o e d . Z i j n zoon F r é d é r i c l i e t h e t w a t e r s l o t i n de v i j f t i g e r j a r e n weer opknappen i n z i j n s t i j l v o l l e b o u w t r a n t . F r é d é r i c S h e i d o v e r l e e d een j a a r geleden e n C l e y d a e l w o r d t heden bewoond d o o r z i j n weduwe. Legendarisch C l e y d a e l Het e i g e n l i j k e s l o t b e h o o r t d o o r z i j n g r o n d p l a n t o t h e t meest b i j o n s voorkomende r e c h t h o e k i g t y p e , w a a r b i j d e s l o t m u r e n van a l l e z i j d e n u i t h e t w a t e r o p r i j z e n . D o o r een s t e n e n b r u g i s h e t verbonden met een trapeziumvormig n e e r h o f . H e t vroegere b a l j u w h u i s i s n u de hovenierswoning, t e r w i j l andere gebouwen, de v r o e g e r e s o l d a t e n k w a r t i e r e n , a l s s t a l l i n g e n i n g e b r u i k z i j n . Cleydael S t a a t i n een o v a l e v i j v e r , t e r p l a a t s e d o o r de k l e i n e maar o n s t u i m i g e S t r u i s b e e k gevormd. E e n s was deze S t r u i s b e e k omwille v a n z i j n goede b e v a a r b a a r h e i d e n z i j n v e r b i n d i n g met de Schelde b e l a n g r i j k v o o r h e t A a r t s e l a a r s e . Van de 4 h o e k t o r e n s i s d e n o o r d - o o s t e l i j k e d e b e l a n g r i j k s t e . H i j i s d e e n i g e v i e r k a n t e v a n vorm e n w o r d t " Vo s s e t o r e n " g e noemd. D e z u i d - o o s t e l i j k e t o r e n h e e t " K a p e l l e t o r e n " e n b e z i t een k a p e l o p h e t g e l i j k v l o e r s . D e z u i d - w e s t e l i j k e t o r e n h e e t " U i l e n t o r e n " e n de n o o r d - w e s t e l i j k e " k a t t e t o r e n " .
14.—
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 14
I n deze " k a t t e t o r e n " s l i e p e e n keukenmeid i n de t o r e n k a m e r. P l o t s b r a k e r i n h e t k a s t e e l b r a n d u i t , midden i n de n a c h t . De m e i d werd gewekt d o o r een k a t d i e h a a r klauwen g e b r u i k t e om nog t i j d i g t e waarschuwen v o o r h e t o n h e i l . D e d i e n s t b o d e k o n alarm s l a a n e n e e n ramp werd vermeden. D i t v e r h a a l w e r d op doek vastgelegd e n op h e t s c h i l d e r i j k a n men l e z e n : " v e r n i e f t i n 1750" z Ăł d a t deze legende d u s o u d e r moet z i j n . Een andere l e g e n d e v e r h a a l t d a t de r e c h t e r a r m v a n de H.Leonardus, p a t r o o n h e i l i g e v a n A a r t s e l a a r, e r g e n s i n een muur v a n h e t s l o t werd verborgen. D e z e r e l i k w i e w e r d r o n d 1465 d o o r A n d r i a e n Sanders u i t F r a n k r i j k meegebracht e n k r e e g e e n e r e p l a a t s i n d e kerk. T i j d e n s d e beeldenstorm w e r d ze u i t de k e r k gehaald e n ingemetseld o p C l e y d a e l . D e j u i s t e p l a a t s w e r d e c h t e r v e r g e t e n . I n h e t k a s t e e l b e v i n d e n z i c h t a l r i j k e , verzamelingen o v e r de scheepvaart, Napoleon e n z i j n t i j d , o p h e t g e b i e d v a n f o l t e r w e r k t u i g e n , alsmede mooie t a p i j t e n e n s c h i l d e r i j e n . Ondanks h e t f e i t d a t i e d e r l a n d ons deze p o ĂŤ t i s c h e b u r c h t b e n i j d t i s C l e y d a e l nog s t e e d s n i e t opgenomen i n de l i j s t v a n de beschermde monumenten Het oude r i d d e r s l o t C l e y d a e l , e e n b e e t j e vermoeid n u v a n z o v e e l gebeuren, l i g t o p 500 m v a n de baan Antwerpen Boom, r e c h t s v a n de weg n a a r Hemiksem. Het k a s t e e l k a n a l l e n Te 2 i e n worden vanop de weg. w a n t de weduwe Sheid h o u d t de p o o r t e n a n g s t v a l l i g ;gesloten v o o r h e t p u b l i e k . Jammer Paul A r r e n
15.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 15
Bronnen :
Een Krans v a n K a s t e l n - - L i e v e n Gypen Geschied- e n A a r d r i j k s k u n d i g e woordenboek v a n B e l g i ë - E . d e Seyn Notice h i s t o r i q u e s u r l e c h a t e a u de C l e y d a e l - - J . B . Stoekmans V i s i t e a r c h é o l o g i q u e a u château de C l e y d a e l - - L t . - G e n e r. Wauwermans e . v. a .
16. -
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 16
N a z a t e n v a n J a n M o r e t u s o p d e Oude G r a c h t
I n e e n b i j d r a g e d o o r W. S e g e r s i n H o b o n i a v a n j u n i 1 9 7 6 . o n d e r de t i t e l " D e f a m i l i e v a n d e n B e r g h e , e i g e n a a r v a n d e O u d e G r a c h t i n d e 1 9 e e e u w " , z i j n d e namen v e r m e l d v a n H e n r i ë t t e M o r e t u s e n van h a a r n i c h t j e C a r o l i n e M o r e t u s , b e i d e n r e c h t s t r e e k s e a f s t a m m e l i n g e n v a n J a n M o r e t u s ( M o e r e n t o r f ) u i t d e 1 6 e e e u w. Jan M o r e t u s ( M o e r e n t o r f ) w a s g e h u w d m e t M a r t i n e P l a n t i n , d o c h t e r van C h r i s t o f f e l P l a n t i n , d e bekwame e n r o e m r i j k e v o o r t z e t t e r van h e t b e d r i j f v a n d e w e r e l d b e k e n d e d r u k k e r i j , t h a n s , s i n d s 1976, h e t P l a n t i n - M o r e t u s m u s e u m . D e S t a d A n t w e r p e n d a n k t d i t z e e r k o s t b a r e museum a a n j o n k e r E d w a r d M o r e t u s d i e w o o n d e t e E k e r e n - C e n t r u m o p h e t M o r e t u s h o f o o k w e l e e n s genaamd " D e Konijnenpijd " . H e n r i ë t t e Moretus ( b e h o r e n d t o t de 7de g e n e r a t i e n à Jan Moerent o r f ) o v e r l e e d o p h a a r k a s t e e l t e Hoogboom i n 1 8 6 9 i n d e l e e f t i j d van 74 j a a r. H a a r s t o f f e l i j k overschot werd b i j g e z e t i n de g r a f k e l d e r v a n d e f a m i l i e M o r e t u s t e E k e r e n a a n d e n o o r d k a n t van d e S i n t - L a m b e r t u s k e r k . H a a r man, C h a r l e s v a n d e n B e r g h e , o v e r l e e d t e Hoogboom i n 1 8 3 2 i n d e l e e f t i j d v a n 4 6 j a a r . Caroline Moretus, gehuwd met h a a r v o l l e n e e f Ferdinand Baron de P r e t d e C a l e s b e r g h , w o o n d e o p T e r B o r g h t i n d e D o n k . Z i j overleed a l d a a r i n 1874 i n de l e e f t i j d van 7 9 j a a r . H a a r ouders moesten t i j d e n s d e F r a n s e R e v o l u t i e A n t w e r p e n noodgedwongen v e r laten en u i t w i j k e n naar Duitsland. D i e n t e n g e v o l g e werd ze i n 1795 t e B r u n s w i j c k g e b o r e n . H a a r m a n , i n 1 7 9 5 t e B r e m e n g e b o r e n 1 7 . -
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 17
( w a a r s c h i j n l i j k om d e z e l f d e r e d e n ) , s t i e r f o p Te r B o r g h t i n 1847 i n de l e e f t i j d van 5 3 j a a r .
Reeds v r o e g e r maakte e e n afstammeling v a n Jan Moretus ( M o e r e n t o r f ) kennis m e t de Oude G r a c h t . W a n t o p 2 5 f e b r u a r i 1780 v e r k o c h t Maria T h e r e s i a v a n Bleeuwen, e c h t g e n o t e v a n S i e u r Georges Laudaens, j u w e l i e r t e Antwerpen, e e n z e e r g r o o t domein gelegen op de Oude Gracht aan j o n k e r Paulus F r a n c i s Josephus M o r e t u s , i n g e z e t e n e v a n Antwerpen. D i t domein besloeg e e n t o t a l e o p p e r v l a k t e v a n 11 bunderen e n 242 1 / 2 roeden, genaamd " C l a e r i s s e ende R u y t e r s Guyshoeve", 7.ele7en t e Ekeren t e g e n de baan o p de Oude G r a c h t . voorkomend op d e f i g u r a t i e v e k a a r t v a n l a n d m e t e r P e t e r S t i j n e n d . d . 4 j u n i 1776. n a m e l i j k : een h u i s v a n p l a i s a n t i e , o m r i n g d d o o r een h o f g r a c h t , een hoeve nevens voornoemd h u i s v a n p l a i s a n t i e , m e t s t a l , schuur e n v e r d e r e t o e b e h o o r t e n , 14 s t u k k e n l a n d r o n d de voornoemde hoeve, voorkomend o p de f i g u r a t i e v e k a a r t v a n P. S t i j n e n o n d e r de nummers 2 t o t e n met 1 5 , rondom b e p l a n t met e i k e n e n e l z e n s c h a a rh o u t, m e t een o p p e r v l a k t e v a n 5 bunderen 58 1 / 2 r o e d e n , p a l e n d e z u i d de s t r a a t o f de baan o p de Oude G r a c h t , o o s t A d r i a a n Ve r d i j c k , noord de hiernavemelde d r i e s t u k k e n h e i d e e n w e s t de e e r waarde h e e r N . F. P a u l i , 3 s t u k k e n h e i d e , g e l e g e n a c h t e r de voornoemde s t u k k e n , m e t e e n oppervlakte v a n 3 bunderen e n 4 r o e d e n op d e z e l f d e f i g u r a t i e v e k a a r t aangeduid o n d e r nummers 2 2 , 2 3 e n 2 4 .
18. -
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 18
de d r e e f i n ' t midden v a n de voornoemde l a n d e n , b e p l a n t met eiken opgaande bomen, m e t een o p p e r v l a k t e v a n 242 r o e d e n , - e n t e n l a a t s t e e e n weide genaamd "De M e e s t e r " , g r o o t 2 b u n deren 2 9 roeden, o p de k a a r t v a n P. S t i j n e n genummerd 2 1 . palende o o s t d e k o p e r, n o o r d Van Hesbeen,zuid de b e e k , w e s t heer Mertens e n n o o r d de P r i n s v a n Salm-Salm. Ve r k o o p p r i j s : 4 2 1 5 g u l d e n . I n 1768 h a d M a r i a T h e r e s i a v a n Meeuwen h e t domein v e r k r e g e n b i j d e l i n g v a n goederen t u s s e n h a a r moeder e n h a a r z e l f .
(R.A.A. Antwerpen, v e r z a m e l i n g Ekeren, n r 245, s c h e p e n b r i e f v a n 25.2.1780) Hendrik KANORA.
19.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 19
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 20
Noteer a l v a s t volgende d a t a i n j e agenda- :
9 o k t o b e r 1976
Opera : C a v a l l e r i . a n u s t i c a n a - v a l j a s
2 november 1976
Haasdam 2 0 u u r : d i a - a v o n d o v e r N o o r d - I e r l a n d
26 november 1976
Kerk 2 0 u u r : j a a r l i j k s K e r k c o n c e r t
4 december 1976
' s namiddags : S i n t - N i k l a a s s t o e t e n - f e e s t
11 december 1976
Dennenburghoeve : h e t vermaarde H o b o n i a - Te e r f e e s t e x t r a - s p e c i a a l t e r gelegenheid v a n ons v i j f j a r i g bestaan.
21.-
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 21
INHOUDSTAFEL
Aankondiging k l a s s e r i n g
blz.
Dagboek 4 0 -115
3 4
Afbeelding k a s t e e l Cleydael
8
Kasteel C l e y d a e l Nazaten Moretus
9 17
Aktiviteiten
21
Hobonia - 5de jaargang - nr. 3 - september 1976 - p. 22