Hobonia 1979-1 A4

HOBON IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r W. S E G E R S

Driemaandelijks t i j d s c h r i f t JAARGANG 8

-

1979

CAMPANULALAAN 5 2070 E K E R E N

JAN. - F E B . - M A A R T

De H o o g b o o m s t e e n w e g t e r h o o g t e v a n d e h e r b e r g " M o e d e r Mennekens " - Te k e n i n g : A n d r ĂŠ M a r i ĂŤ n

inhoud I n Memoriam: F r a n s B r e s s e l e e r s R .

Roelands b l z . 3 Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t Z w i n R. V a n H a e l s t 9 Oude Mensen v e r t e l e n ; K e r m i s R .

Roelands 2 0 Antwerpen i n 1 8 7 9 R .

Alardot 2 3 Befaamde f i g u r e n u i t o n z e o m g e v i n g ; E d w a r d K e u r v e l s P. A r r e n 2 8 Kastelen i n Vlaanderen: O o s t m a l l e P . A r r e n 3 3 Activiteiten; kasverslag, ledenvergadering H. D e S i t t e r 5 1 Kuierend i n oude p a p i e r e n P .

Arren 5 6

1

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 1

2

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 2

IN M E M O R I A M

frans bresseleers Op z a t e r d a g 6 j a n u a r i 1 9 7 9 o v e r l e e d i n z i j n w o n i n g , De B e u k e l a a r l a a n 1 3 t e E k e r e n , d e h e e m k u n d i g e F r a n s .

Bresseleers:.

Frans B r e s s e l e e r s w e r d geboren t e Ekeren Donk o p 2 2 december 1 8 9 7 . N a z i j n l a g e r o n d e r w i j s v o l g d e h i j d e normaalschool van Mechelen, w a a r h i j i n 1917 h e t d i p l o m a __van o n d e r w i j z e r b e h a a l d e .

Na d e g r o t e v a k a n t i e v a n d a t z e l f d e j a a r b e g o n F r a n s Bresseleers z i j n onderwijzersloopbaan i n d e gemeenteschool van Hoogboom. H i j w e r d e r a a n g e s t e l d a l s v e r v a n g i n g v a n de: h o o f d o n d e r w i j z e r , A l f o n s Ve r m e u l e n , d i e r e e d s e e n t i j d met z i e k t e v e r l o f w a s .

N a a s t z i j n t a a k a l s o n d e r w i j z e r e n waarnemend h o o f d onderwijzer g a f h i j o o k l e s i n d e avondschool. ' s Zondags b e s p e e l d e F r a n s B r e s s e l e e r s h e t h a r m o n i u m i n d e k e r k om er de gezangen van d e kerkgangers t e b e g e l e i d e n . A a n d i e z e l f d e t a a k a l s k e r k o r g a n i s t was meteen de noodzaak t o t h e t b i j w o n e n v a n d e r e p e t i t i e i n d e week. v e r b o n d e n .

Na h e t o v e r l i j d e n v a n A l f o n s . Vermeulen_ o p 8 o k t o b e r 1919 w e r d F r a n s B r e s s e l e e r s ; a a n g e s t e l d i n d e l a a g s t e k l a s ; h i j h a d t e w e i n i g e r v a r i n g om r e e d s t o t s c h o o l h o o f d benoemd t e w o r d e n . Wa n n e e r n a d e o o r l o g o n d e r w i j z e r T h e o f i e l B o o g a e r t s - benoemd t e Hoogboom s i n d s 13 s e p t e m b e r 1 9 1 3 - t e r u g k e e r d e , • w e r d F r a n s B r e s s e l e e r s . : aangesteld t o t o n d e r w i j z e r i n d e gemeenteschool t e Ekeren-Centrum.

Na d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g w e r d h i j e r b e n o e m d t o t h o o f d o n d e r w i j z e r, e n s i n d s . 1 f e b r u a r i 1957 was h i j rustend "ere-sch.00lbes.tuurder".

3

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 3

Va n a f t o e n h e e f t F r a n s B r e s s e l e e r s z i j n v r i j e t i j d v o l l e d i g kunnen w i j d e n aan heemkundige o p z o e k i n g e n . D a t h i j d i t met v o l l e o v e r t u i g i n g deed b e w i j z e n de v e l e boeken en a r t i k e l s d i e h i j i n a l l e r l e i t i j d s c h r i f t e n b l a d e n l i e t verschijnen.

Ve l e b o e k e n h e e f t h i j s a m e n m e t z i j n h e e m k u n d i g e t w e e l i n g s b r o e r, w i j l e n H e n d r i k Kanora, g e s c h r e v e n ; v e r noemen w i j h i e r v a n d e l a a t s t e u i t g a v e n a m e l i j k "PORTRET VAN EKEREN".

Van F r a n s B r e s s e l e e r s z e l f v e r s c h e e n e n k e l e j a r e n g e l e d e n z i j n l e v e n s w e r k "POLDERBOEKET" d a t r i j k e l i j k g e i l l u s t r e e r d werd d o o r P a t e r G a i l l a r d e .

Ook v o o r H o b o n i a i s h e t h e e n g a a n van. F r a n s B r e s s e l e e r s een g r o o t v e r l i e s ; s t e e d s m o c h t e n w i j r e k e n e n o p b i j d r a g e n . voor ons d r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t . A l s h e r i n n e r i n g geven we h i e r n a e e n o v e r z i c h t v a n a l l e g e p u b l i c e e r d e b i j d r a g e n v a n d e hand. v a n F r a n s B r e s s e l e e r s .

Wij z i j n F r a n s B r e s s e l e e r s d a n k b a a r v o o r h e t v e l e w e r k d a t h i j v o o r H o b o n i a p r e s t e e r d e . Z o a l s h i j Hoogboom i n een b i j z o n d e r p l a a t s j e i n z i j n h a r t b e w a a r d e , z o z u l l e n w i j F r a n s B r e s s e l e e r s a l s . medewerker e n a l s v r i e n d s t e e d s b l i j v e n gedenken.

Raymond R o e l a n d s BIJDRAGEN VERSCHENEN I N HOBONIA: 1972 n r .

1972 n r .

1973 n r .

1973 n r .

1974 n r .

1974 n r .

1974 n r .

1974 n r .

1975 n r .

1975 n r .

2 - Was h e t B a r o n d e Z e g w a a r t o f B a r o n d e W i c h e n d o o r w i e n s t o e d o e n e r e e n k e r k kwam t e H o o g boom ?

3 - " T e r S o e t e r L o c h t " t e Hoogboom.

3 - W i e w a s " M o e d e r M e n n e k e n s " t e Hoogboom ?

4 - D e W i l a a r d t e Hoogboom.

1 - N o g o v e r " M o e d e r M e n n e k e n s " t e E k e r e n Hoogboom.

2 - " D e S t e r r e " i n Hoogboom e n Z i l v e r e n h o e k .

3 - Hoogboom - H i s t o r i s c h o v e r z i c h t d o o r h e e n d e eeuwen.

4 - Twee n i e u w e s t r a t e n t e Hoogboom: P a p e n b o s l a a n en Z w a r t e B e e k l a a n .

1 - " D e Ramen" t e Hoogboom.

2 - Hoogboom - Z i l v e r e n h o e k : " D e O u d e B e r g s e b a a n " deels een m i s l e i d e n d e s t r a a t b e n a m i n g .

4

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 4

1975 n r . 4 - D e p l a a t s n a a m " Z i l v e r e n h o e k ' " o n d e r E k e r e n .

1976 n r . 4 - C l e y d a e l , H o b o n i a , F r a n k v a n B o r s e l e n e n E k e r e n -Hoogboom.

1977 n r . 3 - H e t , p l e i n t j e v b b r d e k e r k v a n Hoogboom.

1977 n r . 4 - H e t w e g e n p a t r o o n t e E k e r e n .

1978 n r . 2 - H o e i n 1 9 1 9 e e n s c h o o l h o o f d g e d e g r a d e e r d werd t e Hoogboom.

1978 n r . 3 - D e Hoogboomse. k u n s t s c h i l d e r L e o D e l d e r e n n e .

1978 n r . 4 - E e n t o e m a a t j e g e s c h i e d e n i s o v e r d e s c h o l e n van Hoogboom.

5

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 5

Frans B r e s s e l e e r s w e r d b e g r a v e n o p donderdag 11 herinnerings—

Kleine mensen maakt Hij groot.

Dit blijve voor u een teken van herinnering aan FRANS BRESSELEERS heemkundige geboren te Ekeren-Donk op 22 december 1897 overleden t e Ekeren o p driekoningendag 1979 Mijn lieve echtgenoot onze goede vader grootvader en overgrootvader

`Door uw gebed, uw meeleven en uw vriendschap waarvoor hij zo gevoelig was, danken wij u 'ons' moeder en grote en kleine kinderen

E

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 6

januari. De Hobonia—afvaardiging b r a c h t bijgaand p r e n t j e mee:

eeu441441.Zwe*vl veal, 1171 HET JAAR VAN 'T KIND De jaren komen en de jaren gaan ; Ook 't Jaar van 't Dorp heeft alweer afgedaan, En daarmee, vrienden, komt voor u en mij Bij 't aantal jaren nogmaals eentje bij ! 'k Weet niet hoevele jaarkes het reeds zijn Bij u : 'k heb last genoeg al met de mijn Om ze te kunnen tellen, en nog meer Om ze te kunnen dragen ! Lieveheer !

Maar elk nieuw jaar brengt nieuwe levenskracht ; Want nieuwe perspektieven scheppen macht : Het komend jaar zal zijn 'Het Jaar van 't Kind' : Dan worden w' ook weer jong en blijgezind !

Een Jaar van 't Kind ! Gezelle heeft terecht Reeds lang geleden het zd mooi gezegd : 'Een kind dat blijve steeds uw herte blij 'Schoon al het andere ook manlijk zij l' Welnu dan, vrienden, weze 't komend jaar Voor u en mij, ja voor ons altegaar Een jaar waarin we worden als een kind, Dat door zijn eenvoud echt 't Geluk nog vindt !

FR. BRESSELEERS-HENS De Beukelaerlaan 13 2070 Ekeren

7

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 7

F I T -FA T I J D E VAN CAESAR,MET DE BESTUURSINDELING VAN A U G U S T U S I G a l l i a Narbonensis II A p u l t u n i c ]Q Lugdunensis • Belgica IYa Germania I n f e r i o r $ b Germania Superior

•�::.:1 .

�

a

ADUAF - CI ATREBATE 4 , E B U R O N E S

; , . . :ÿ. .: ,.:.

•. . •,'..•.:

B L. G A E,. , . . : ). . . . . . : •...._....

....•:.::;,,.:: ,

,'BELLOVACÏ < y T R E Noviodunum • O� R E M I ``� i��(SoissonJ�yy♦ •Durocortoi�um pPRI���S ( R e i m s ) C Luteti. ( Parijs) a A u t r i c u m • (Chartres) r a .-

q R E M O

I t

‘4,�NPP

V

•

CARNUl F Cenabum• (Orléans)

Vesont iô9

AEDUI • Avaricu (Bourges

SEC) UANI

Bibracte .�.�

.

e

/ - . r

J •

♦

BITURIGES

II

(Besanon)

•

GeneJa (Geneve)

Gergovia • t �� ;♦ .;,>3 � P R

••• ♦ ,

Grenoble

. ♦

l ,`'' • O L C Narbo Martius (Narbonne) ç..L•.,••\„,

�- i • VienneOG 5• 09,�

.

(c, Massilia a(Murseille)

•

8

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 8

zwervend doorheen degeschiedenis van het â&#x20AC;&#x17E;zwin " Wanneer j e j a r e n l a n g a l s t r o u w e k u s t v a k a n t i e g a n g e r naar Knokke t r e k t , i s h e t b i j n a o n v e r m i j d e l i j k een fervente Zwinbezoeker t e worden. G e l e i d e l i j k l e e r je h e t Zwin kennen, m e t z i j n f l o r a , z i j n fauna, d e omgeving, d e r o e m r i j k e g e s c h i e d e n i s v a n h e t Z w i n , eens d e l e v e n s a d e r v a n d e z e v l a k k e s t r e e k , w a a r d e Noordzeewind soms z o l e l i j k h u i s k a n houden.

HET O N T S TA A N V A N H E T Z W I N

Geologisch l i g t d e o o r s p r o n g van h e t Zwingebied i n h e t EOCEEN. D i t i s z o ' n g o e i e 3 0 Ă 4 0 m i l j o e n j a r e n t e r u g i n d e geschiedenis v a n moeder Aarde. H e t g e b i e d t u s s e n Oostende, Breskens e n B r u g g e w a s t o e n e e n g r o o t m o e r a s a c h t i g g e b i e d , dat h o o f d z a k e l i j k z o e t w a t e r b e v a t t e .

Deze m o e r a s a c h t i g e l a g u n e w e r d d o o r e e n b r e d e d u i n e n gordel van de zee a f g e s l o t e n . De woeste wateren van de w i l d e Noordzee o v e r s t r o o m d e n r e g e l m a t i g d e s t r e e k . M e n v e r o n d e r s t e l t d a t zandafzetting en aanslibbingen h e t zeewater r e g e l matig t e r u g d r e v e n . A l l e e n e n k e l e k l e i n e e i l a n d j e s , midden eindeloze r i e t v e l d e n , boden v a s t e grond aan d e d a a r levende mensen. D e m o e r a s s e n w a r e n z e e r g e v a a r l i j k e n d e s t r e e k w a s dan o o k z e e r w e i n i g h e r b e r g z a a m . O n d e r d e t u r f l a g e n t r e f t men n o g v e e l s e d i m e n t e n a a n , d i e o n w e e r l e g b a a r a a n t o n e n , d a t de z e e s o m s z e e r v e r l a n d i n w a a r t s d o o r d r o n g . D e z e s e d i m e n t e n laten tevens t o e de geologische geschiedenis van h e t Zwin met g r o t e p r e c i e s h e i d t e r e c o n s t r u e r e n . Z o v i n d t men i n d e zandsteen, v e e l v u l d i g g e b r u i k t b i j d e bouw v a n d e o u d s t e g e bouwen u i t d e s t r e e k , z e e r d i k w i j l s s c h e l p e n d i e d u i z e n d e n jaren o u d z i j n . I n d e ondergrond t r e f t men, t o t i n A a l t e r ,

9

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 9

dezelfde sedimenten a l s i n d e ondergrond van h e t h u i d i g e Z w i n , w a a r u i t men m e t b i j n a z e k e r h e i d k a n s t e l l e n d a t d e zee i n d e t i j d v b d r d e R o m e i n e n h e e l w a t v e r d e r r e i k t e d a n algemeen aangenomen w o r d t . B i j o p g r a v i n g e n i n d e z e s t r e k e n z i j n t r o u w e n s h e e l w a t r o m e i n s e wapens e n a n d e r e g e b r u i k s voorwerpen g e v o n d e n .

De o o r s p r o n k e l i j k e b e w o n e r s v a n d e Z w i n s t r e e k w a r e n K e l t e n . L a t e r werden z e v e r d r e v e n d o o r germaanse stammen. D e z e germaanse stammen kwamen u i t S c a n d i n a v i ĂŤ e n h e t n o o r d e l i j k deel v a n h e t h u i d i g e D u i t s l a n d ( t u s s e n Weser e n W e i c h s e l ) .

De l e v e n s k r a c h t i g e Germanen d r o n g e n g e l e i d e l i j k n a a r h e t Zuiden d o o r . I n o n z e s t r e k e n g i n g d i t n i e t a l t i j d z o n d e r weerstand v a n d e K e l t e n . U i t e i n d e l i j k vermengden b e i d e b e schavingen z i c h . H e t was a l s h e t w a r e d e o n t m o e t i n g t u s s e n de b r o n s - e n d e i j z e r k u l t u r e n . H e t w a r e n d e z e stammen d i e reeds m e e r d a n e e n e e u w o n z e s t r e k e n bewoonden v o o r d e k o m s t van d e R o m e i n e n . W e i n i g o f n i e t s i s b e k e n d o v e r d e w a r e a a r d van d e b e w o n e r s v a n d e Z w i n s t r e e k . A l l e e n v e r m e l d e n C a e s a r e n Ta c i t u s i n h u n g e s c h i e d s c h r i j v i n g , d a t d e N e r v i ĂŤ r s e r z i c h o p beroemden v a n Germaanse o o r s p r o n g t e z i j n . T a c i t u s h a a l t z e l f s h e l d e n l i e d e r e n a a n , g e z o n g e n d o o r d e Germanen. M e n mag dus w e l v e r o n d e r s t e l l e n d a t o o k d e a n d e r e v o l k s s t a m m e n a l s de A d u a t i e k e n , E b u r o n e n , M e n a p i ĂŤ r s e n M o r i n e n v a n g e r m a a n s e oorsprong waren.

In d e Z w i n s t r e e k l e e f d e , i n d e eeuw v b b r C h r i s t u s , d e v o l k s s t a m v a n d e MORINEN. I n d e o n h e r b e r g z a m e s t r e k e n r o n d het t o e n n o g n i e t b e s t a a n d e Z w i n e n d e B e l g i s c h e k u s t l e e f den z e h o o f d z a k e l i j k v a n d e j a c h t e n d e v i s v a n g s t . W e l k e taal deze volkeren spraken i s m o e i l i j k t e achterhalen. Wel g e b r u i k t e n z e h e t " f u t h a r k " - a l f a b e t , d a t d o o r v e l e germaanse stammen t i j d e n s d e v o l k s v e r h u i z i n g e n o v e r g a n s E u r o p a w e r d verspreid.

Het s c h r i j v e n g e b e u r d e i n h e t v o o r a l l e g e r m a a n s e v o l k e ren g e m e e n s c h a p p e l i j k e " r u n e n s c h r i f t " . To c h s c h i j n e n d e z e "runen" e e n l a t i j n s e o o r s p r o n g t e hebben. D e germaanse s t a m men d i e h a n d e l d r e v e n m e t d e Romeinen namen v a n h e n d e z e s c h r i j f v o r m o v e r. H e t z e l f d e g e l d t trouwens v o o r de K e l t e n en Etrusken. I e d e r van deze beschavingsvormen vormde evenwel een eigen s c h r i j f s y s t e e m , a a n g e p a s t a a n d e e i g e n a a r d e n d e b e schikbare m a t e r i a l e n . Reden d a t e r zo w e i n i g sporen van d e e e r s t e t e k s t e n b i j d e germanen o v e r g e b l e v e n z i j n , i s t e v i n d e n

10

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 10

in h e t f e i t d a t z e v e e l a l op h o u t schreven. Deze runentekens werden i n d e o u d h e i d o p h o u t e n s t a a f j e s g e g r i f t e n d o o r d e druiden b i j d e t o v e r k u n s t g e b r u i k t , om de toekomst t e v o o r spellen.

De o u d s t e r u n e n o p s c h r i f t e n h e e f t men i n g r a v e n g e v o n d e n .

Eerst l a t e r werd h e t runen a l s s c h r i f t g e b r u i k t op a l l e r l e i voorwerpen e n a l s v e r s i e r i n g v a n s i e r a d e n . A l l e e n u i t h e t gotisch z i j n t e k s t e n bekend, w a a r b i j d e "Codex A r g e n t u e s " , een b i j b e l v e r t a l i n g v a n b i s s c h o p W u l f i l a ( 3 1 1 - 3 8 3 ) , z e e r b e l a n g r i j k i s . D e t e k s t i s m e t gouden e n z i l v e r e n l e t t e r s o p perkament g e s c h r e v e n e n i s r o n d 5 0 0 i n I t a l i ĂŤ v e r v a a r d i g d .

D i t dokument b e r u s t s i n d s 1669 i n d e b o e k e r i j v a n d e U p s a l a U n i v e r s i t e i t i n Zweden.

Hoe u i t e i n d e l i j k h e t n e d e r l a n d s , d a t w i j n u s p r e k e n , u i t deze g e r m a a n s e t a l e n i s v o o r t g e k o m e n , w o r d t d u i d e l i j k g e m a a k t door d e t a b e l o p b l a d z i j d e 1 2 .

De s t r e e k r o n d h e t Z w i n w a s z e e r m o e r a s a c h t i g e n w e i n i g aantrekkelijk. Maar het u i t z o n d e r l i j k e strategische belang voor de b e z e t t i n g v a n h e t e i l a n d B r i t t a n i a v e r p l i c h t t e Caesar ertoe, t o c h de v e r o v e r i n g van deze gebieden t e beginnen. Maar zoals t e g e n d e F r i e z e n e n d e Bataven i n Nederland v e r l i e p d e s t r i j d h i e r n i e t z o v l o t a l s d e Romeinen d a t w e l w e n s t e n .

Julius Caesar ontmoette h i e r op z i j n veroveringstocht door onze s t r e k e n , v e e l w e e r s t a n d v a n d e v o l k s s t a m d e r M o r i nen. D e r o m e i n e n w a r e n t e g e n o v e r d e m e t d e m o e r a s s e n z e e r goed v e r t r o u w d e v o l k s s t a m m e n n i e t a a n h e t f e e s t . . . Z e m o e s t e n de v i j a n d t e l k e n s o p z o e k e n o p d e v e l e k l e i n e e i l a n d j e s , d i e doorgaans z e e r g o e d d o o r d e M o r i n e n v e r d e d i g d w e r d e n . E e n g r o t e b e s l i s s e n d e v e l d s l a g was u i t g e s l o t e n , m a a r t o c h v e r r a s t e d e b r u g g e n b o u w t e c h n i e k v a n d e Romeinen a f e n t o e d e z i c h w e i n i g z o r g e n makende " d a p p e r s t e n a l l e r G a l l i ĂŤ r s " . Z e waren z o g e r u s t i n h u n n a t u u r l i j k e v e r d e d i g i n g s m i d d e l e n , d a t ze o n d a n k s d e d r e i g e n d e a a n w e z i g h e i d v a n d e R o m e i n e n , n o o i t hun v o o r n a a m s t e l e v e n s d o e l u i t h e t o o g v e r l o r e n : d r a n k , vrouwen e n d o b b e l s t e n e n . . . V o l g e n s d e g e s c h i e d e n i s nam C a e s a r z e l f d e l e i d i n g van d e h o p e l o z e v e l d t o c h t i n handen e n v e r sloeg h i j d e Morinen b i j v e r s c h i l l e n d e gelegenheden. C a e s a r was e v e n w e l t e v e e l t a k t i c u s o m z i j n t r o e p e n u i t t e p u t t e n en n - u t t e l o o s i n d e d o o d t e j a g e n . Z o o n t s t o n d d e s t i l z w i j gende o v e r e e n k o m s t , e l k a a r g e r u s t t e l a t e n . Wa n n e e r men h i e r mee h e t l o t v a n d e E b u r o n e n v e r g e l i j k t . . . ( d i e omzeggens v o l ledig uitgemoord werden!).

11

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 11

INDELING GERMAANSE TALEN

Oost germaans A L G E M E E N

-

Noord germaans

BRON : "Vlaanderen door de eeuwen heen".

Gotisch Wandaals Bourgondisch

-uitgestorven Noors IJslands Deens Zweeds

fWestnoors Oostnoors

Engels —Angiofries Fries

G E R M A A N S

West germaans —

-0. Duits Kontinentaal Germaans

M. Duits L.N.

Zwarte kalkstenen mijlpaal ( f 200).

De afstand is aangegeven in leugal (gallische mijlen). Gevonden rond Tongeren.

Duits

^ Noordfries Oostfries Westfries -- Beiers Allemanisch O. Frankisch .-- Hoogduits (�Thunngs L Saksisch M. Frankisch_ Platduits r Saksisch Nederlands L N. Frankisch

Het gemeenschappelijk germaans runenalfabet (futhark).

12

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 12

Het l a n d s c h a p d a t C a e s a r t e a a n s c h o u w e n k r e e g z a g e r gans a n d e r s u i t d a n i n o n z e d a g e n . D e S c h e l d e m o n d i n g b e s t o n d toen n o g n i e t . Z e e l a n d e n d e a n d e r e e i l a n d e n vormden é é n geheel m e t d e o m l i g g e n d e s t r e k e n . D e r i v i e r S c a l d i s ( n u d e Schelde) kwam i e t s o n d e r d e "Rhenus b i c o r n u s " i n z e e u i t , t e r hoogte ongeveer waar nu Rotterdam l i g t . D e "Rhenus b i c o r nus" w e r d g e v o r m d d o o r d e R h e n u s ( R i j n ) e n d e Waha ( M a a s ) .

U i t d e g e s c h r i f t e n v a n P l i n i u s d e Oudere (Romeins g e s c h i e d s c h r i j v e r ) d i e d e Z w i n s t r e e k , c i r c a 1 0 0 j a a r n a C a e s a r, b e z o c h t : Tw e e m a a l d a a g s b e d e k t e d e z e e e e n u i t g e s t r e k t e s t r o o k land. Deze s t r o o k s c h i j n t a l d u s meer t o t d e z e e t e behoren dan t o t h e t v a s t e l a n d . D e o n g e l u k k i g e b e w o n e r s t r e k k e n z i c h dan t e r u g o p d e d u i n e n . Z e bouwen d i j k e n o m z i c h t e g e n d e nachteveningsgetijen t e beschermen. B i j hoog w a t e r l i j k t h e t alsof ze op h e t water d r i j v e n . B i j l a a g water vertonen ze veel g e l i j k e n i s met s c h i p b r e u k e l i n g e n op zandige u i t s t e e k s e l s v e r z e i l d . Z e komen d a n u i t h u n e e n v o u d i g e h u t t e n t e v o o r s c h i j n om z i c h v o o r a l a a n d e v i s v a n g s t t e w i j d e n . . . " Plinius b e s c h r i j f t h i e r de Morinen, een t a a i en w i l s k r a c h t i g v o l k , g e h a r d i n d e s t r i j d t e g e n d e e l e m e n t e n v a n d e soms z o ruwe n a t u u r .

Ze woonden l a n g s d e h u i d i g e B e l g i s c h e k u s t , t e r w i j l d e Menapiërs t u s s e n d e M o r i n e n e n d e S c h e l d e h u i s d e n . D e M o r i nen w a r e n e e n m e n g e l i n g v a n K e l t e n e n Germanen. Z e l e e f d e n i n de g r e n s s t r e e k t u s s e n b e i d e n o g p r i m i t i e v e b e s c h a v i n g e n .

De u i t s t r a l i n g e n i n v l o e d v a n d e r o m e i n s e b e s c h a v i n g o p d e ze a f g e z o n d e r d e " p r o v i n c i a e " w a s e e r d e r g e r i n g , z o d a t d e M o rinen een z e k e r e z e l f s t a n d i g h e i d bewaarden. H e t i s w a a r s c h i j n l i j k o v e r d e z e v o l k s s t a m d a t d e Romeinen s c h r e v e n : "properta quod a c u l t a e atque humanitate p r o v i n c i a e longissisme a b s u n t " . D e Morinen kenden geen koene h e l d h a f tige f i g u r e n a l s de l e i d e r d e r Nerviërs; Boduognat, o f deze der Eburonen; d e l e g e n d a r i s c h e A m b i o r i x . D o o r de s t i l z w i j g e n de v r e d e t u s s e n t w e e p a r t i j e n d i e e l k a a r n i e t k o n d e n o v e r winnen, s c h r e e d h i e r d e r o m a n i s a t i e e e r d e r t r a a g v e r d e r . B i j n a , zoals d e Bataven ( m e e r n o o r d e l i j k ) , v e r w i e r v e n d e Morinen h e t s t a t u s v a n " f o e d e r a t i e " ( b o n d g e n o t e n ) v a n d e Romeinen. A l l e e n b l e v e n d e M o r i n e n a f w i j z e n d o m m e t d e Romeinen mee t e v e c h t e n tegen d e v i j a n d e n v a n h e t r o m e i n s e i m p e r i u m .

De a a n l e g v a n d e r o m e i n s e h e i r b a n e n b e v o r d e r d e d e h a n d e l en d e o n t l u i k e n d e n i j v e r h e i d . D e z o u t e w e i d e g r o n d e n i n d e vlaamse s t r e k e n b l e k e n z e e r g e s c h i k t v o o r d e s c h a p e n t e e l t .

13

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 13

Wa a r u i t v l u g e e n z i c h s t e r k o n t w i k k e l e n d e h a n d e l i n w o l groeide. Z o ontstonden d e eerste"gemeenten". I n Vlaanderen komen a a n g e s l o t e n bewoonde kommen e v e n w e l s l e c h t s v e e l l a t e r v o o r. M e e s t a l w o r d t een a f z o n d e r l i j k e woning o p g e t r o k ken, o m g e v e n m e t b o s e n w e i l a n d . L a n g z a a m g r o e i e n f a m i l i a l e bedrijven, d i e evenwel steeds min o f meer op z i c h z e l f b l i j ven b e s t a a n . M e n b e g i n t l a n g z a a m m ĂŠ ĂŠ r v o o r t t e b r e n g e n d a n men v o o r e i g e n g e b r u i k n o d i g h e e f t , o m h e t o v e r s c h o t t e verkopen.

G e l e i d e l i j k verzwakt h e t romeinse r i j k . Door de l o s s e levenswijze, d e k o r r u p t i e v a n d e romeinse ambtenaren neemt het g e z a g a f . D e i n v a l d e r Hunnen, h e t v e r d e r o p d r i n g e n v a n de g e r m a a n s e stammen b e t e k e n t h e t e i n d e v a n h e t g r o t e r o meinse i m p e r i u m . D e Romeinen h a d d e n e e n g r o t e h e i r b a a n a a n gelegd d i e d e Noordzee, v a n b i j h e t h u i d i g e Boulogne, m e t Keulen a a n d e R i j n v e r b o n d . D e z e h e i r b a a n l i e p o v e r Te r w a a n , A t r e c h t , B a v a i , R o n s e , G e r a a r d s b e r g e n , T i e n e n , To n g e r e n e n Maastricht. I n g r o t e t r e k k e n l i g t h i e r de h u i d i g e " t a a l grens". Deze zwaar v e r s t e r k t e romeinse heirbaan h i e l d v e l e jaren h e t opdringen van de Franken tegen, waardoor h e t v e r s c h i l i n " r o m a n i s e r i n g " e n "beschaving" t u s s e n Vlamingen en Walen t e v e r k l a r e n v a l t . H i e r s t o p t e h e t o p d r i n g e n v a n d e Franken, t i j d e n s d e g r o t e v o l k s v e r h u i z i n g e n i n d e 3 e e n 4 e eeuw.

Langs d e z e h e i r b a a n w a r e n v e l e r o m e i n s e l e g e r k a m p e n ( c a s t r a ) g e l e g e n . A a n d e z e r o m e i n s e kampen h e r i n n e r e n n o g namen v a n v e r s c h i l l e n d e d o r p e n a l s C a e s t r e ( F r a n s - V l a a n d e r e n ) , Chastre ( We s t - B r a b a n t ) e n C a s t e r (Noord - L i m b u r g ) .

De 2 d e v e r d e d i g i n g s l i j n v a n d e R o m e i n e n h i e l d d u s l a n g stand t e g e n d e oprukkende F r a n k e n , d i e n a d e o v e r r o m p e l i n g van d e r o m e i n s e R i j n v e r d e d i g i n g , m e e s t a l z o n d e r g e w e l d , s t a p per s t a p h e e l o n s h u i d i g Vlaanderen e n e e n g e d e e l t e v a n F r a n s Vlaanderen " k o l o n i s e e r d e n " . A l l e e n w a a r a b s o l u u t n o d i g v o o r hun v e r o v e r i n g e n w e r d g e w e l d g e b r u i k t . Z o s t u i t t e n d e F r a n k e n op h e e l w a t w e e r s t a n d b i j s o m m i g e l o k a l e b e v o l k i n g s g r o e p e n , die n i e t g e d i e n d waren m e t d e opmars v a n d e nieuwe b e z e t t e r s .

De S a k s e n b o d e n z o v e e l w e e r s t a n d , d a t d e F r a n k e n n i e t b e t e r vonden d a n m e t d e Romeinen e e n v e r b o n d t e s l u i t e n om d e S a k s-en t e b e v e c h t e n ! U i t e i n d e l i j k v e r s l o e g e n d e F r a n k e n e n de R o m e i n e n samen d e S a k s e n i n d e s l a g b i j D e u s o .

Daarna k e e r d e n d e F r a n k e n z i c h o p n i e u w - t e g e n d e R o m e i nen e n k o n d e n i n 4 0 6 e e n b e s l i s s e n d e o v e r w i n n i n g b e h a l e n ,

14

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 14

: �+,j> ..�;í�,�.,�� •:::L�a."i{�'t.i�:.ait�.l-.:.f!?`.�«iFt

De volksverhuizingen in Europa rond de jaren 400 en 800 (uit Kohlbrugge Syste-

matisch en beschrijvend leerboek der volkenkunde (Wolters)).

15

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 15

waarbij z e de s t e r k verdedigde romeinse b u r c h t Doornik v e r o v e r d e n . L a t e r kwam C l o v i s a a n d e m a c h t e n d e z e v e r s l o e g in 486 b i j Soissons de romeinse veldheer Syagrius, waardoor de F r a n k e n t o t a a n d e L o i r e k o n d e n o p r u k k e n . P a r i j s w e r d d e hoofdstad van h e t r e u s a c h t i g e Frankische r i j k . I e d e r e e n k e n t nog w e l d e b e k e r i n g v a n C l o v i s t o t h e t C h r i s t e n d o m , t i j d e n s de s l a g t e g e n d e A l a m a n n e n i n 4 9 6 . D e z e b e k e r i n g h e e f t g r o te gevolgen v o o r onze gewesten. C l o v i s v e r w i e r f d e t i t e l v a n " A l l e r c h r i s t e l i j k s t e K o n i n g " , e e n erenaam d i e d e f r a n s e k o n i n g e n l a n g h e b b e n g e d r a g e n , z e l f s a l kwamen z e l a t e r h e r h a a l d e l i j k i n k o n f l i k t m e t de H. Kerk.

Het r o m e i n s e r i j k b r o k k e l d e v e r d e r a f e n o v e r a l m o e s t e n ze z i c h t e r u g t r e k k e n u i t d e v e r o v e r d e g e b i e d e n . H u n i n v l o e d op d e l e v e n s g e w o o n t e n v a n d e z o l a n g b e z e t t e g e b i e d e n l i e ten z e e c h t e r v o o r e e u w i g a c h t e r .

Ti j d e n s d e Ve eeuw t e i s t e r d e n g e w e l d i g e g r o n d v e r z a k k i n g e n en r e u s a c h t i g e o v e r s t r o m i n g e n o n z e s t r e k e n . E e n m a s s a e i l a n d j e s kwam t o t s t a n d , d i e v l u g bewoond w e r d e n . D e S c h e l d e k r e e g een n i e u w e m o n d i n g . Z e e l a n d w a s n u e e n p l e i a d e v a n e i l a n d e n geworden. O p o u d e k a a r t e n komen n o g d e namen v o o r v a n e i l a n den a l s S c o n v e l d e , C o e s a n t , W u l p e n , O r i z a n d . K a a r t e n u i t d e X I I I d e eeuw t o n e n n o g a a n h o e Cadzand o p e e n e i l a n d l a g , t e r w i j l Tholen nog n i e t voorkomt. De zee drong zeer diep i n h e t binnenland d o o r. Z o o n t s t o n d een d i e p e zeearm, d i e o o r s p r o n k e l i j k " S i n c f a l a " w e r d genoemd, m a a r d i e l a t e r b e k e n d z a l worden a l s h e t " Z w y n " . D e s t r e e k w a s t o e n e e n m o e r a s s i g e lagune g e w o r d e n .

Het o v e r s t r o o m d e g e b i e d b e g o n v l u g t e v e r z a n d e n e n w e r d t e r u g b e w o o n b a a r. D e o p k o m s t v a n d e c h r i s t e l i j k e b e s c h a v i n g bracht een t o t a l e v e r a n d e r i n g i n d e levensgewoonten van d e mensen. B i j n a a u t o m a t i s c h w e r d d e " k e r k " e e n k e r n w a a r r o n d de mensen kwamen w o n e n . U i t d e o n h e r b e r g z a m e m o e r a s s i g e s t r e ken kwam d e mensen z i c h g e l e i d e l i j k r o n d d e " k e r k " v e s t i g e n .

U i t deze periode z i j n v e r s c h i l l e n d e legendarische " p r e d i k e r s van h e t g e l o o f " b e k e n d , d i e d o o r h u n b i j n a m a g i s c h e i n v l o e d , hun o v e r t u i g e n d e p r e d i k i n g , g a n s e v o l k s t a m m e n t o t h e t c h r i s t e l i j k e g e l o o f bekeerden. D o o r de o o r d e e l k u n d i g e bouw v a n d e bedehuizen, m e e s t a l o p p l a a t s e n d i e hoog g e l e g e n waren e n dus d r o o g b l e v e n , o n s t o n d e n v l u g v e r s c h i l l e n d e w o o n k e r n e n , die l a t e r u i t g r o e i d e n t o t g r o t e steden.

Zo o n t s t o n d d e b a k e r m a t v a n o n s h u i d i g e V l a a n d e r e n . W e i nig begunstigd d o o r de n a t u u r, m e t een v o c h t i g k l i m a a t , w a a r

16

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 16

het m e e r regende d a n d r o o g b l e e f , w a s V l a a n d e r e n s c h i j n b a a r n i e t geroepen om een h o g e t o p t e h a l e n . Open e n b l o o t , a a n de r a n d v a n d e o p d r i n g e r i g e N o o r d z e e , t e n p r o o i a a n v e l e s t o r men e n o v e r s t r o m i n g e n , m e t e e n z a n d e r i g e k u s t w e i n i g g e s c h i k t voor de o n t l u i k e n d e s c h e e p v a a r t , d o o r de aanwezigheid van v e le g e v a a r l i j k e zandbanken e n o n d i e p e w a t e r e n , schenen w e i n i g o f geen m o g e l i j k h e d e n voorhanden om deze onherbergzame s t r e kentot o n t w i k k e l i n g t e brengen. En t o c h vestigden z i c h h i e r v e l e mensen.<Naast d e w o l won o o k h e t v l a s a a n b e l a n g . D e l a ken- e n w e e f n i j v e r h e i d b r a c h t e n w e l v a a r t i n d e z e s t r e e k . I n h e t Z w y n mondde t o e n e e n k l e i n e r i v i e r u i t , d e " R e y e " , w a a r o p een k l e i n e n e d e r z e t t i n g B r y g g i a ( w a t l a n d i n g s p l a a t s b e t e k e n t ) lag. D e i n v l o e d van h e t g e t i j was h i e r a l f e l afgenomen, z o d a t h e t e e n g e s c h i k t e p l a a t s b l e e k om d e s t e e d s d r u k k e r w o r dende s c h e e p v a a r t o p t e v a n g e n .

K a r e l d e K a l e bouwde h i e r w a a r s c h i j n l i j k h e t e e r s t e " t o l huis" u i t onze g e s c h i e d e n i s ; H e t t o e n m a l i g e "Zwyn" b l e e k -meer geschikt v o o r de scheepvaart. B r y g g j a o n t w i k k e l t z i c h v l u g en zal l a t e r , a l s Brugge, u i t d e i n e n t o t de hoofdstad van V l a a n deren. D e h a n d e l i n l a k e n b e t e k e n d e v o o r onze s t r e k e n e e n bron v a n w e l v a a r t . T o t d e i n v a l v a n d e Noormannen e e n b r u t a a l einde s t e l d e a a n a l l e v e r v o e r. Geen weg o f s c h i p was n o g v e i l i g ! Z e l f s v e r s t e r k t e s t e d e n a l s D u u r s t e d e a a n d e Beneden R i j n o f M a a s t r i c h t k o n d e n n i e t a a n d e Noormannen w e e r s t a a n .

De o u d e k l o o s t e r k r o n i e k e n s p r e k e n n o g v o l a f g r i j z e n o v e r d e w r e e d h e i d d e r Noormannen. To c h b r a c h t e n d e z e w o e s t e , o n v e r vaarde k r i j g e r s m é é r dan a l l e e n d o o d e n v e r n i e l i n g o v e r We s t Europa. Z e b e v a a r d e n a l l e w e r e l d z e e ë n . Z e l f s z o u d e n z e A m e r i k a a l i n h e t j a a r 1000 v b d r C h r i s t u s o n t d e k t hebben ! Z e waren z e e v a a r d e r s , z o a l s d e o u d e z e e b o n k e n z i c h z e l f z o graag v o o r s t e l l e n i n h u n v e r h a l e n o v e r g e v a a r e n s t o r m e n ' t v r o l i j k e zeemansleven... Hun l a g e , l a n g e schepen met een drakenhoofd aan d e boeg b r a c h t e n hen o v e r d e ganse gekende wereld. U i t hun gewoonte met een roeispaan aan d e r e c h t e r z i j d e hun s c h i p t e s t u r e n , o n t s t o n d d e benaming " s t u u r b o o r d " .

Omdat d e K a r o l i n g e r , K a r e l d e Vr o m e , l i e v e r o n d e r h a n d e l d e dan t e v e c h t e n , k o n d e n d e Noormannen z i c h i n b e p a a l d e s t r e k e n v e s t i g e n . T o t aan d e mondingen v a n d e S e i n e , L o i r e e n G i r o n de kwamen n e d e r z e t t i n g e n v a n d e Noormannen t o t s t a n d . D e i n vloed van d e bekeringen t o t h e t christendom van d e Saksen, die daardoor de s t r i j d en h e t geweld afwezen, speelde i n de

17

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 17

onstant inopel�Y

De volksverhuizingen van de Germaanse volkeren.

Frankische fibula(gespen) met runentekens.

1°

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 18

k a a r t v a n d e d r i e s t e Noormannen. U i t h u n n e d e r z e t t i n g a a n de S e i n e o n t s t o n d N o r m a n d i ë . U i t e i n d e l i j k w e r d e n d e N o o r mannen i n d e s l a g b i j L e u v e n ( 8 9 1 ) d o o r A r n u l f v a n K o r i n t h i ë b e s l i s s e n d v e r s l a g e n . To c h b l e e f h u n i n v l o e d v i a h u n n e d e r zettingen z i c h nog l a n g i n onze gewesten gevoelen. L a t e r kwamen d e Noormannen n o g t e r u g , o n d e r d e l e i d i n g v a n d e l e g e n darische k o n i n g Sven. E n g l a n d , Denemarken, Noorwegen e n I J s land vormden t o e n een k o n i n k r i j k , d a t d o o r een o r d e l i j k b e s t u u r e e n h o g e w e l s t a n d k e n d e . O o k d e Noormannen l e e r d e n het C h r i s t e n d o m kennen . . . e n w a t m e t wapens e n g e w e l d n i e t m o g e l i j k w a s , g e b e u r d e d o o r h e t g e l o o f ; d e Noormannen s t a a k t e n hun p l u n d e r t o c h t e n e n w e r d e n g o e d e , b r a v e h u i s v a d e r s . . .

De o p k o m s t v a n h a n d e l e n n i j v e r h e i d z o a l s w e d i e n u n o g kennen b e g o n i n V l a a n d e r e n o n d e r B o u d e w i j n m e t d e I J z e r e n A r m .

H i e r b i j d i e n t aangestipt d a t onze streken h i e r b i j v e r voorop lagen i n g a n s E u r o p a . E n h e t w a s v o o r a l B r u g g e d a t h e t c e n trum w e r d v a n h a n d e l e n n i j v e r h e i d . H i e r b i j d a a l d e h e t b e lang v a n d e landbouw a a n z i e n l i j k . V l a a n d e r e n was é é n d e r eerste s t r e k e n waar één z e l f d e m u n t s t e l s e l bestond. Ook kende men h i e r a l z e e r v r o e g e e n e e n h e i d s t e l s e l v o o r m a t e n en g e w i c h t e n . To c h b l e k e n d e m o e r a s s e n e n d e s l e c h t e w e g e n een g r o o t n a d e e l v o o r d e o n t w i k k e l i n g v a n d e h a n d e l m e t v e r d e r a f g e l e g e n s t r e k e n . W a t t e v e n s v e r k l a a r t waarom z o v e l e Vlaamse s t e d e n a a n e e n r i v i e r g e l e g e n z i j n . H e t v e r v o e r o v e r het w a t e r was immers i n d i e dagen v e r u i t h e t b e s t e m i d d e l om v r a c h t e n v a n e n i g e omvang t e v e r z e n d e n . D o o r d e o p k o m s t van E n g e l a n d nam d e h a n d e l i n V l a a n d e r e n z e e r s t e r k t o e .

Ook v o e r e n s c h e p e n u i t o n z e g e w e s t e n n a a r R u s l a n d e n d e B a l t i s c h e z e e . I n a r a b i s c h e l a n d e n z i j n b e w i j z e n gevonden van h a n d e l m e t V l a a n d e r e n . G e w i s z i j n d e k r u i s t o c h t e n n i e t vreemd a a n h e t o n t s t a a n v a n d e z e h a n d e l s b e t r e k k i n g e n .

(wordt v o o r t g e z e t )

R

e

m

i

Va n H a e l s t

19

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 19

oude mensen vertellen KERMIS Op z a t e r d a g 7 a p r i l 1 9 7 3 w e r d d o o r H o b o n i a e e n koffienamiddag i n g e r i c h t v o o r een a a n t a l oud-Hoogboomenaars. H i e r v a n v e r s c h e e n e e n v e r s l a g i n HOBONIA n r . 2 v a n j a a r g a n g 1 9 7 3 . To e n w e r d e r b e l o o f d om nadien h e t r e s u l t a a t v a n d i e namiddag i n een a a n t a l bijdragen i n ons t i j d s c h r i f t t e l a t e n v e r s c h i j n e n .

I n o n s e e r s t e nummer v a n 1 9 7 4 w e r d o n d e r d e h o o f d i n g "VOLKSSPELEN 1 9 7 4 " e e n o v e r z i c h t g e g e v e n v a n e e n a a n t a l v e r m a k e l i j k h e d e n z o a l s o n z e oud-Hoogboomen.aars z e o n s v e r t e l d e n . I n d e z e b i j d r a g e wens i k i e t s . v e r d e r u i t t e weiden o v e r h e t o n t s t a a n v a n d e k e r m i s s e n .

De k e r m i s s e n v e r t o o n d e n o o r s p r o n k e l i j k e e n g e e s t e l i j k k a r a k t e r. H e t woord " k e r m i s " i s e i g e n l i j k afkoms t i g v a n " k e r k m i s " . D e k e r ( k ) m i s s e n waren verbonden met e e n k e r k o f k l o o s t e r .

B i j d e w i j d i n g v a n de k e r k werden p a u s e l i j k e o f bisschoppelijke aflaatbrieven (kermisbrieven) verleend.

D i t z i j n akten - o p perkament - b i j dewelke de b i s s c h o p , die de k e r k h e e f t gewijd: l s t e . e e n a f l a a t s c h e n k t aan a l l e n d i e t o t d e bouw v a n d e k e r k hebben b i j g e d r a g e n ; 2de. e e n a f l a a t s c h e n k t a a n a l l e n d i e i n d e k e r k z u l l e n komen b i d d e n o p d e d a g v a n d e k e r k w i j d i n g o f o p e e n dag b i n n e n d e maand n a d e w i j d i n g ; 3 d e . e e n . z o n d a g v a s t s t e l t , waarop i e d e r j a a r de k e r k w i j d i n g z a l h e r dacht worden e n 4de. e e n a f l a a t s c h e n k t d i e e l k j a a r op d i e z o n d a g t e v e r d i e n e n i s .

20

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 20

Op d e dag,, w a a r o p d e j a a r l i j k s e k e r k w i j d i n g w e r d h e r d a c h t , s t r o o m d e h e t v o l k s a m e n om d i e a f l a a t t e verdienen. Va n d i e g e l e g e n h e i d werd d a n g e p r o f i t e e r d om o o k p l e z i e r t e m a k e n . A l h e e l s p o e d i g w e r d h e t v e r maak h o o f d z a a k e n h e t v e r d i e n e n v a n a f l a t e n w e r d v o l ledig vergeten.

De m e e s t e k e r m i s s e n h e b b e n p l a a t s i n d e z o m e r - e n oogstmaanden. D i t w o r d t v e r k l a a r d d o o r h e t f e i t d a t deze t i j d h e t b e s t g e s c h i k t w a s v o o r d e r e i s v a n d e b i s s c h o p . We mogen h i e r b i j n i e t v e r g e t e n d a t d e w è g e n vroeger z e e r s l e c h t waren e n h e t v e r v o e r nog z e e r primitief.

De h e r d e n k i n g v a n d e k e r k u i jdin:gsdag v i e l n i e t n o o d z a k e l i j k op de verjaardag van de e i g e n l i j k e w i j d i n g ; men h e e f t d a a r v o o r z e l f s d e b e s t e t i j d om t e r e i z e n en t e f e e s t e n u i t g e k o z e n . • Niet a l l e e n op de herdenkingsdagen van de w i j d i n g s p l e c h t i g h e i d w e r d e r k e r m i s g e v i e r d , o o k i n de z o m e r werden e r w i l l e k e u r i g e k e r m i s s e n g e o r g a n i z e e r d .

Zo k e n n e n we i n Hoogboom t w e e k e r m i s s e n : d e g r o t e kermis o p d e tweede zondag v a n j u l i e n de k l e i n e k e r mis w e l k e t e g e n w o o r d i g g e h o u d e n w o r d t o p d e e e r s t e zondag v a n o k t o b e r .

Deze l a a t s t e k e r m i s w e r d v r o e g e r j a r e n g e h o u d e n o p de l a a t s t e z o n d a g van', november e n m o e t z e k e r i e t s t e maken h e b b e n m e t d e w i j d i n g s h e r d e n k i n g v a n o n z e p a r o c h i e kerk.

De g r o t e z o m e r k e r m i s d u u r d e v r o e g e r d r i e dagen.. E r werd g e v i e r d i n e n t u s s e n d r i e g r o t e t e n t e n die a a n h e t k e r k p l e i n t j e opgesteld stonden. Ook de t a l r ï j k e c a f é s deden g e d u r e n d e d e k e r m i s d a g e n g o u d e n z a k e n . s'Maandags w e r d e n e r o p e n b a r e v o l k s s p e l e n g e h o u d e n waaraan v o o r a l d e j o n g e r e n d e e l n a m e n t o t g r o t e v r e u g d e van d e t o e s c h o u w e r s . S p e l e n z o a l s z a k k e n l o p e r , k r u i w a gen r i j d e n , k i k v o r s e n k r u i e n , f r a n k s k e n s u i t h e t w a t e r halen, i l l e - b i l l e n , g e i t e n k o e r s , zeeppalen klimmen, gareneten, s i r o o p l e k k e n , e i e r s l a a p , f l e s s e n v u l l e n , en n o g v e l e a n d e r e s p e l e n w e r d e n m e t v e e l g e e s t d r i f t door d e s p e l e r s b e o e f e n d .

21

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 21

Op d e k e r m i s o n t b r a k n a t u u r l i j k d e p a a r d e n m o l e n n i e t waarop de a l l e r k l e i n s t e n de nodige t o e r t j e s mochten m a k e n . E n a l s z e d a n " d e f l o c h e " t r o k k e n d a n mochten z e e e n g r a t i s , r i t m a k e n .

Een z w i e r m o l e n m e t k e t t i n g s t o e l t j e s , e e n k r i e b e l e n buik, e e n schietkraam, e e n smoutebollenkraam e n een speelgoedkraam w a r e n o o k d i k w i j l s v a n d e p a r t i j .

Van d e v r o e g e r e s f e e r i s w e i n i g o v e r g e b l e v e n . A l l e e n , met d e g r o t e z o m e r k e r m i s v i n d e n w e n o g e n k e l e k r a m e n terug. Vo l k s s p e l e n worden n i e t meer beoefend.

Raymond Roelands

22

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 22

Antwerpen in 1879 De l i b e r a l e n h e b b e n i n 1 8 7 2 h e t s t a d h u i s , e n s i n d s d i e n i s h u n m a c h t c r e s c e n d o gegaan. Z e e r t o t ongenoegen v a n d e katholieken, hoewel d i e n i e t s kunnen inbrengen t e g e n h e t partijprogamma van d e l i b e r a l e n d a t h o o f d z a k e l i j k gezondheidswerken, b r o o d n o d i g e s o c i a l e hervormingen e n m o d e r n i sering van de,haven v o o r z i e t . M a a r. . . e r i s h e t onderwijs.

De k a t h o l i e k e n , d i e z o l a n g h e t o f f i c i e e l o n d e r w i j s i n h a n den h e b b e n g e h a d , z i j n b i j h e t v e r l i e s v a n h u n g e z a g o v e r gegaan t o t d e b o u w v a n e i g e n s c h o l e n . O p h u n b e u r t bouwen d e l i b e r a l e n e r maar a l d o o r nieuwe b i j , o f f i c i ĂŤ l e s c h o l e n d u s , die d o o r de t e g e n p a r t i j a l s "geuzenscholen" worden gedoodverfd.

Het k o m t z o v e r d a t men A n t w e r p e n " d e s t a d d e r s c h o l e n " g a a t noemen.

In h e t j a a r 1879 a l l e e n a l , worden l i e f s t t w i n t i g nieuwe s c h o l e n g e o p e n d ! D a t z i j n v a n l i b e r a l e z i j d e d e j o n g e n s s c h o l e n i n d e Va n M a e r l a n d t s t r a a t e n d e K e i s t r a a t e n het komplex O r a n j e s t r a a t - B i e k o r f s t r a a t , e n v a n k a t h o l i e k e z i j d e d e l a g e r e j o n g e n s s c h o l e n G r o t e Kauwenberg, Lombaards t r a a t , H e n d r i k l e i , C h a r l o t t a l e i , K e r k s t r a a t , L a n g e Va n B l o e r s t r a a t , F r a n k r i j k l e i en Lange S c h o l i e r s t r a a t e n d e lagere meisjesscholen Z i l v e r s m i d s t r a a t , N o s e s t r a a t , B r i a l montlei, Aalmoezeniersstraat, Fransenplaats, W i t t e s t r a a t , E v e r @ e r t s t r a a t , Ta b a k v e s t e n L a n g e H e r e n t a l s e s t r a a t .

De n i e u w e o f f i c i ĂŤ l e s c h o l e n z i j n g r o t e , m o d e r n e k o m plexen b e k o s t i g d u i t d e s t a d s k a s . D e meeste n i e u w e k a t h o lieke scholen daarentegen z i j n h e e l wat bescheidener van omvang, m a a r m o e t e n h e t d a n o o k m e t g e l d e n v e r z a m e l d d o o r de " S c h o o l p e n n i n g " , g e s t i c h t i n 1 8 7 6 o n d e r i m p u l s v a n M e j .

Belpaire en h e t " S c h o o l c o m i t e i t " , g e s t i c h t i n 1878, doen.

De j e u g d K a n e r m a a r g o e d b i j v a r e n .

De p o l i t i e k e t e g e n s t e l l i n g e n g e v e n v a a k a a n l e i d i n g t o t homerische s t r a a t g e v e c h t e n , w a t d e u i t b r e i d i n g v a n h e t p o l i tiekorps en h e t optreden van de "garde civique" noodzakelijk maakt. E r komen n i e u w e p o l i t i e b u r e a u ' s i n d e E v e r d i j s t r a a t en i n h e t n i e u w e S l a c h t h u i s , t e r w i j l d e b o u w v a n d e g r o t e Rijkswachtkazerne i n d e K o r t e V l i e r s t r a a t w o r d t aangevat. l i e t s t a d s b e s t u u r k o o p t o p 2 1 j u n i 1 8 7 9 d e gebouwen v a n

23

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 23

-De B l a u w e To r e n , g e b o u w d 1 4 1 5 , g e s l o o p t 1 8 7 9

24

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 24

de " S o d a l i t e i t " v a n d e J e z u i e t e n , o p d e H . C o n s c i e n c e p l a a t s , voor een b e d r a g v a n 125.500 F, om e r d e s t a d s - e n v o l k s b i b l i otheken i n o v e r t e b r o n g e n .

In m e i e n o k t o b e r z i e n we aanbestedingen v o o r een n i e u w jongens- e n een nieuw meisjesweeshuis.

B i j k o n i n k l i j k b e s l u i t w o r d t b e s l i s t , d e Lange G a s t h u i s s t r a a t e n d e Oudaan t e v e r b r e d e n .

De g e m e e n t e r a a d k e u r t h e t v o o r o n t w e r p v o o r d e v e r b r e d i n g van d e S c h e l d ? k a a i e n g o e d , e n h e c h t z i j n g o e d k e u r i n g a a n h e t bouwen v a n v i j f h o u t e n p i e r e n i n h e t K e m p i s c h D o k t e n e i n d e het l o s s e n v a n g r a a n l i c h t e r s t e vergemakkelijken. G r a a n e l e v a toren bestaan nog n i e t ; z o w a t 3.000 sjouwers z i j n permanent in d i e n s t voor h e t lossen van graan i n zakken.

Het C o l l e g e v a n B u r g e m e e s t e r e n S c h e p e n e n , d a t a l d i e v e r w e z e n l i j k i n g e n o p z i j n a k t i e f h e e f t , t e l t b e k e n d e namen a l s L e o p o l d d e Wa a l , C u y l i t s , L e f e b v r e , A l l e w a e r t , Va n den N e s t .

Sensatie: o p 2 7 j u l i 1879 worden d e magazijnen van d e W i j n g a a r d n a t i e o p d e Oude L e e u w e n r u i z w a a r d o o r b r a n d g e t e i s t e r d . Wa t d e v r o e d e s t e d e v a d e r e n b b k n i e t kunnen voorkomen is d e mazelepidemie d i e i n d e w i n t e r 1879-80 aan méér dan tweehonderd A n t w e r p e n a r e n h e t l e v e n z a l k o s t e n .

Wat z e w é l h a d d e n k u n n e n v o o r k o m e n i s d e a f b r a a k i n 1 8 7 9 van d e B l a u w e To r e n , e e n p r a c h t e x e m p l a a r v a n 1 5 e e e u w s e vestingbouwkunde, m a a r d a a r v o o r i s h u n m o d e r n i s e r i n g s d r a n g te g r o o t .

Nog e e n p a a r A n t w e r p s e g e b e u r t e n i s s e n : - Op 1 7 a p r i l 1879 k o m t Ch. Gounod i n d e K o n i n k l i j k e Schouwburg d e e e r s t e o p v o e r i n g v a n z i j n o p e r a " P o l y e u c t e " dirigeren; - o p 4 november 1879 w o r d t Ch. Gounod ontvangen d o o r h e t K o n i n k l i j k Kunstverbond, d a t onder voorzitterschap van Ed. Pécher n o g " C e r c l e R o y a l A r t i s t i q u e , L i t t é r a i r e e t S c i e n t i fique d'Anvers" h e e t ; - o p 1 d e c e m b e r 1 8 7 9 w o r d t h e t m o n u m e n t a l e gebouw v a n d e N a t i o n a l e Bank van B e l g i ë , gebouwd n a a r d e p l a n n e n v a n H .

Beyaert, a a n d e F r a n k r i j k l e i , i n g e h u l d i g d . S i n d s 1851 w a s d e bank i n d e H u i v e t t e r s t r a a t g e v e s t i g d ; - op 1 j u n i 1879 wordt de " I j z e r e n R i j n " , d . i . d e d i r e k t e s p o o r l i j n A n t w e r p e n - M d n c h e n g l a d b a c h , i n g e b r u i k genomen.

Raymond A l a r d o t

25

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 25

De K o o l v l i e t , g e t e k e n d d o o r J . L i n n i g i n 1 8 7 9 ,

1 8 7 9 â&#x20AC;&#x201D; E E N A F S T A P P I N G T E R P L A AT S E V A N H E T A S S I S E N â&#x20AC;&#x201D; HOF V A N A N T W E R P E N

( U i t : " D e Gendarmerie t e A n t w e r p e n " , M a j . W. Va n G e e t ) Op 2 8 n o v e m b e r 1 8 7 8 w e r d i n d e K e i z e r s t r a a t d e weduwe Va n Roy v e r m o o r d a a n g e t r o f f e n i n h a a r w o n i n g . B i j h a a r b e v o n d z i c h haar k l e i n z o o n J o h n R e t s i n d i e beweerde, samen m e t z i j n g r o o t moeder o v e r v a l l e n g e w e e s t t e z i j n . H e t b l e e k a l g a u w d a t d e u i t -

26

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 26

leg, d i e h i j v a n h e t gebeurde g a f , w e i n i g steekhoudend was e n dat e r v e r s c h i l l e n d e t e g e n s t r i j d i g h e d e n i n z i j n v e r s i e n a a r v o ren kwamen. H e t d u u r d e n i e t l a n g o f d e p o l i t i e o n t d e k t e d a t J o h n Retsin z e l f z i j n g r o o t j e h a d gedood om h a a r t e b e r o v e n e n h i e r b i j g e s i m u l e e r d h a d mede o v e r v a l l e n g e w e e s t t e z i j n .

De z a a k kwam b e g i n 1 8 7 9 v o o r h e t a s s i s e n h o f v a n A n t w e r p e n .

Op e e n b e p a a l d o g e n b l i k w e r d b e s l i s t d a t h e t h o f , d e g e z w o r e n e n , de b e s c h u l d i g d e e n z i j n a d v o k a t e n e e n b e z o e k z o u d e n b r e n g e n a a n het h u i s v a n d e m i s d a a d om z i c h e e n b e t e r i d e e t e kunnen vormen van h e t s c e n a r i o d e r f e i t e n . E e n d e r g e l i j k e a f s t a p p i n g t e r p l a a t s e was w e l ongewoon.

De g r u w e l i j k e m o o r d w e r d i n d e s t a d d r u k b e s p r o k e n . H e t nieuws d a t h e t a s s i s e n h o f e n v o o r a l d e v e r d a c h t e d e K e i s t r a a t zouden b e z o e k e n w a s d a n o o k i n e e n m i n i m u m v a n t i j d a a n d e u i t hoeken v a n d e a g g l o m e r a t i e b e k e n d . D e d a g v a n d e w e d e r s a m e n s t e l l i n g zagen d e s t r a t e n , waarlangs d e s t o e t zou passeren, z w a r t van h e t v o l k . " H e t h o f , d e g e z w o r e n e n e n d e a d v o k a t e n namen p l a a t s i n r i j t u i g e n m e t t w e e paarden bespannen. D a a r n a volgden d e r i j t u i gen m e t d e v e r t e g e n w o o r d i g e r s d e r d r u k p e r s e n d a t d e r d e u r w a a r d e r s . R e t s i n z e l f nam p l a a t s i n e e n v i g i l a n t m e t d e b e v e l hebber d e r g e n d a r m e r i e . N a a s t h e t r i j t u i g v a n d e b e s c h u l d i g d e reden v i e r g e n d a r m e s t e p a a r d . . . O p d e S t . P a u l u s p l a a t s w a s de b e w e g i n g e n h e t g e r u c h t o n b e s c h r i j f e l i j k ; a l d e v e n s t e r s waren m e t t o e s c h o u w e r s b e z e t . D e g e n d a r m e s k o n d e n m e t v e e l moeite een doorgang banen v o o r h e t r i j t u i g w a a r i n R e t s i n g e z e ten was " .

Het v o l k v e r d r u m d e z i c h o m t o c h m a a r e e n g l i m p v a n R e t s i n te kunnen opvangen. V i j a n d i g e k r e t e n waren n i e t u i t d e l u c h t .

Op d e t e r u g w e g n a a r h e t g e r e c h t s g e b o u w d e d e n z i c h d e z e l f d e moeilijkheden v o o r met de op e l k a a r gepakte menigte d i e d r e i g de d e c e l w a g e n t e o v e r r o m p e l e n . O n z e g e n d a r m e n s l a a g d e n e r e c h t e r i n John R e t s i n h e e l h u i d s t e r bestemming t e b r e n g e n .

Het v e r d i k t d a t k o r t d a a r o p v o l g d e , l u i d d e : d e d o o d straf.

Raymond A l a r d o t

27

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 27

" H E T KERSOUWKE " - B u i t e n v e r b l i j f v a n E d w a r d K e u r v e l s ; K o n i n g i n A s t r i d l a a n 2 1 Hoogboom.

Vruchteloos hebben we g e t r a c h t met de h u i d i g e bewoner v a n H e t Kersouwke ( Z u i d n e d e r l a n d s voor m a d e l i e f j e ) i n k o n t a k t t e komen. V e r s c h i l l e n d e malen stonden we h i e r aan t e b e l len e n t o e n we o p een avond nog eens v o o r H e t Kersouwke s t o n d e n , e r e r z i c h t b a a r i e m a n d thuis was, d i e b i j o n s aanbellen de b i n n e n verlichting uitknipte, maar " t e zien " b l e e f a c h t e r d e v e r a n d a v e n s t e r, h e b b e n we d e moed opgegeven. W i e e r n u w o o n t w e t e n we d u s n i e t , ook n i e t o f e r n o g h e r i n n e r i n g e n a a n E d w a r d Keurvels z i j n achtergebleven i n H e t Kersouwke.

En d a t v i n d e n w e j a m m e r !

28

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 28

befaamde figuren uit onze omgeving EDWARD K E U R V E L S ( A n t w e r p e n 8 m a a r t 1 8 5 3 - Hoogboom 2 9 f e b r u a r i 1 9 1 6 ) Edward K e u r v e l s z a g h e t l e v e n s l i c h t i n h e t h a r t j e v a n h e t Antwerpse S i n t - A n d r i e s k w a r t i e r ; d e B o e k s t e e g , a l s h e t v i e r d e kind van een g r o o t g e z i n .

A l h e e l j o n g w e r d Edward o p g e m e r k t om z i j n m u z i k a l e b e g a a f d h e i d e n v i n d e n w e hem t e r u g a l s k o r a a l z a n g e r i n d e S i n t Joriskerk. H i j leerde v i o o l spelen en l i e t zich a l s l e e r l i n g i n s c h r i j v e n a a n d e A n t w e r p s e M u z i e k s c h o o l . T e n s l o t t e kwam h i j b i j P e t e r B e n o i t t e r e c h t d i e hem o n d e r w e e s i n o r k e s t r a t i e , kompositie en harmonie.

Edward K e u r v e l s z e t t e z i j n e e r s t e s t a p p e n a l s d i r i g e n t en a l s k o m p o n i s t b i j d e t o n e e l m a a t s c h a p p i j " D e Wa r e S i n j o ren " w a a r v o o r h i j z i j n e e r s t e t o n e e l m u z i e k s c h r e e f . I n 1 8 8 2 wordt h i j o r k e s t m e e s t e r aan d e Nederlandse Schouwburg, w a a r van F r a n s v a n D o e s e l a e r j u i s t d i r e k t e u r w a s g e w o r d e n . To e n was h e t n o g d e g e w o o n t e d a t d e p a u z e s t u s s e n d e b e d r i j v e n van e e n t o n e e l s t u k w e r d e n o p g e v r o l i j k t d o o r e e n o r k e s t j e d a t p o p u l a i r e m e l o d i e t j e s t e n g e h o r e b r a c h t . Gaandeweg z o u K e u r vels deze onbeduidende e n smakeloze muzieknummertjes v e r vangen d o o r d e g e l i j k e k o m p o s i t i e s , d i e h i j m e e s t a l z e l f o r kestreerde en aanpaste v o o r z i j n u i t e r a a r d beperkt o r k e s t .

Een j a a r l a t e r w o r d t h i j b e v o r d e r d t o t e e r s t e o r k e s t m e e s t e r en z i e t h i j d e k a n s d i t o r k e s t u i t t e b r e i d e n . D e k w a l i t e i t l a a t e c h t e r n o g v e e l t e wensen o v e r omdat d e meeste m u z i k a n ten a m a t e u r s z i j n .

De d r a m a t i s c h e p a s s a g e s i n d e t o n e e l s t u k k e n w e r d e n i n d e r t i j d d o o r h e t o r k e s t o n d e r s t r e e p t d o o r zogenaamde " t r e m o l o ' s " .

Ook d e z e t r e m o l o ' s v e r v i n g K e u r v e l s d o o r h e u s e t o n e e l m u z i e k

29

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 29

die h i j o o k z e l f komponeerde. I n 1 8 9 0 o n t s t o n d d e e e r s t e versie van z i j n p a r t i t u u r voor h e t toneelstuk " Parisiana " van F r a n s G i t t e n s , d a t d o o r d e p e r s g u n s t i g o n t h a a l d w e r d , In 1890 gingen d e o r k e s t l e d e n van h e t " T h é â t r e Royal F r a n ç a i s " i n s t a k i n g v o o r h e t bekomen v a n l o o n s v e r h o g i n g .

Olive Lafon, d e d i r e k t e u r van d i t o r k e s t , w i l d e e c h t e r van geen t o e g e v i n g e n w e t e n e n v o r m d e e e n n i e u w o r k e s t , d a t v o o r n a m e l i j k was samengesteld d o o r muzikanten u i t h e t B r u s s e l s e .

Zo kwamen e r e e n 4 0 - t a l d e g e l i j k e A n t w e r p s e m u s i c i o p s t r a a t te s t a a n . Z e b l e v e n e c h t e r n i e t b i j d e pakken z i t t e n maar stelden z i c h i n v e r b i n d i n g met Keurvels v o o r de muzikale u i t v o e r i n g v a n l y r i s c h e d r a m a ' s i n d e Nederlandse Schouwburg t e Antwerpen. ( t h a n s g e s l o o p t ) .

Op 1 8 s e p t e m b e r 1 8 9 0 s t a r t t e d e z e n i e u w e o n d e r n e m i n g met d e u i t v o e r i n g v a n " C h a r l o t t e O o r d a y " v a n P e t e r B e n o i t . D e z e u i t v o e r i n g kende z u l k een sukses d a t z i j nog i n d e z e l f d e w i n termaanden e l f k e e r m o e s t w o r d e n h e r s p e e l d . L a t e r v o l g d e n dan a n d e r e l y r i s c h e d r a m a ' s , z o a l s " P r e c i o s a " v a n C a r l M a r i a von W e b e r, " S t r u e n s e e " v a n G i a c o m o M e y e r b e e r, " E g m o n t " van G o e t h e , m e t d e m u z i e k v a n B e e t h o v e n , e n z . I n o k t o b e r 1 8 9 0 wordt K e u r v e l s ' " P a r i s i a n a " heropgevoerd. H e t s t u k had h i j intussen grondig g e w i j z i g d en herschreven, maar ook deze u i t voering k e n t een grandioos sukses.

Daar w a a r h e t e e r s t e s p e e l j a a r v a n h e t L y r i s c h Drama e e n uitgesproken sukses was geworden z a g d e f i n a n c i â l e t o e s t a n d e r in h e t tweede speelsiezoen w e l d r a n i e t meer zó r o o s k l e u r i g u i t . D i t tweede s e i z o e n was begonnen m e t B e n o i t s " P a c i f i c a t i e van G e n t " w a a r i n H e n r i F o n t a i n e h e t s i n d s d i e n a l g e m e e n b e k e n d geworden " L i e d d e r V l a m i n g e n " z o n g .

De p e r s o o n l i j k e i n k o m s t e n v a n K e u r v e l s w a r e n l a n g n i e t t o e r e i k e n d om z i j n g e z i n t e o n d e r h o u d e n , z o d a t h i j k o n t a k t o p neemt m e t d e K o n i n k l i j k e M a a t s c h a p p i j v o o r D i e r k u n d e t e A n t w e r pen m e t h e t v e r z o e k z i j n o r k e s t k o n c e r t e n t e l a t e n s p e l e n i n d e d i e r e n t u i n , maar h e t komt nog n i e t d i r e k t t o t een overeenkomst.

Het d e r d e s p e e l j a a r v a n h e t L y r i s c h Drama b r e n g t o p 2 8 september 1892 d e p r e m i è r e v a n " K a r e l v a n G e l d e r l a n d " v a n Peter B e n o i t , maar de p u b l i e k e b e l a n g s t e l l i n g v o o r h e t Ly r i s c h To n e e l v e r m i n d e r d e z i e n d e r o g e n .

Intussen had Keurvels h e t p l a n opgevat v o o r de o p r i c h t i n g van_ e e n V l a a m s e O p e r a . Samen m e t H e n r y F o n t a i n e , d e i n 1 8 5 7 te Antwerpen g e b o r e n beroemde ( b a s ) z a n g e r e n t e v e n s l e r a a r aan d e A n t w e r p s e M u z i e k s c h o o l , k r i j g t K e u r v e l s v a n h e t A n t w e r p se s t a d s b e s t u u r d e z e g e n v o o r d e o p r i c h t i n g v a n d i e o p e r a , e e n

30

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 30

s u b s i d i e v a n 1 8 . 0 0 0 f r e n h e t N e d e r l a n d s L y r i s c h To n e e l ( z o a l s h e t e e r s t w e r d genoemd ) o n d e r g a a t z i j n v u u r p r o e f o p d i n s d a g 3 o k t o b e r 1 8 9 3 m e t " D e V r i j s c h u t t e r " v a n W e b e r. D e p r e m i è r e , voor een n o k v o l l e z a a l , was een g e w e l d i g sukses e n d e d o o r h e t stadsbestuur v e r l e e n d e t o e l a g e was d u s n i e t v e r k w i s t , i n w e e r w i l van hetgeen een F r a n s t a l i g dagblad t o e n schreef: " C e t t e somme, j e t é e e n p â t u r e à q u e l q u e s f l a m i n g a n t s , i n s t i t u e une v é r i t a b l e gaspillage. L ' a f f a i r e e s t mort-née ! " Deze z a a k w a s i n d e r d a a d z o d o o d g e b o r e n d a t h e t " T h é â t r e Royal F r a n ç a ï s " k o n i n p a k k e n e n d e V l a a m s e O p e r a , o n d a n k s vele moeilijkheden i n h e t begin, zou b l i j v e n bestaan t o t op vandaag.

Ondertussen v o c h t " h e t w a k k e r e d u i v e l t j e " ( z o a l s K e u r v e l s i n d e omgang w e r d genoemd ) v e r d e r v o o r d e i n s t a n d h o u d i n g van z i j n L y r i s c h D r a m a . H e t v i e r d e s p e e l j a a r b r a c h t o . a . n o g " Het M e i l i e f " van Benoit, maar d i t zou h e t l a a t s t e s p e e l j a a r worden. K e u r v e l s s c h r i j f t a a n B e n o i t : " i k z i e met een d i e p l e e d h e t l y r i s c h drama v a l l e n , doch d e e d om h e t r e c h t t e h o u d e n g e w e t e n s v o l m i j n p l i c h t a l s V l a m i n g , a l s a r m e mens e n a l s k u n s t e n a a r . D e m a a t d e r opofferingen van mijnentwege i s s i n d s l a n g v o l , e n l o o p t nu o v e r . I k g a n i e t v e r d e r o m d a t i k d i t n i e t k a n z o n d e r m i s d a d i g t e w o r d e n a l s mens t e g e n o v e r m i j n h u i s g e z i n . . . . " In 1896 w o r d t Edward K e u r v e l s a a n g e s t e l d a l s d i r i g e n t van d e D i e r e n t u i n k o n c e r t e n , w a a r h i j , o p z o n d a g 3 m e i , d e eerste u i t v o e r i n g l e i d d e ; e n i n 1907 b e l e e f t h i j d e h e u g l i j k e g e b e u r t e n i s d a t z i j n N e d e r l a n d s L y r i s c h To n e e l , w a a r v a n h i j toen e e r s t e o r k e s t m e e s t e r e n a r t i e s t i e k d i r e k t e u r was, e e n eigen gebouw t e r b e s c h i k k i n g k r i j g t o p d e F r a n k r i j k l e i .

Wanneer d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g u i t b r e e k t b e t e k e n t d i t voor K e u r v e l s e c h t e r een s l a g d i e h i j n i e t t e boven z a l komen.

Meteen z i e t h i j z i j n l e v e n s w e r k v e r n i e t i g d e n h e t gedwongen nietsdoen b r e e k t z i j n s t a l e n zenuwen. T o t september 1915 v e r b l i j f t h i j i n z i j n woning i n de Boudewijnstraat t e Antwerpen.

Op a a n d r i n g e n v a n z i j n f a m i l i e w o r d t h i j d a n n a a r z i j n b u i t e n v e r b l i j f " H e t K e r s o u w k e " t e Hoogboom o v e r g e b r a c h t . E v e n l e e k h e t o f h i j d a a r z o u o p k n a p p e n , m a a r gaandeweg v e r s l e c h t t e z i j n gezondheid. Een l o n g o n t s t e k i n g zou z i j n e i n d e nog bespoedigen. O p 6 3 - j a r i g e l e e f t i j d o v e r l e e d Edward K e u r v e l s i n d e vroege m o r g e n v a n 2 9 f e b r u a r i 1 9 1 6 . E n k e l e d a g e n l a t e r b e z o r g de d e s t a d A n t w e r p e n hem e e n i n d r u k w e k k e n d e u i t v a a r t . A a n v a n k e l i j k op h e t kerkhof van h e t K i e l begraven, werd z i j n s t o f f e -

31

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 31

l i j k overschot l a t e r ( b i j de verdwijning van h e t Keelkerkhof ) samen m e t d a t v a n P e t e r B e n o i t , o p h e t e r e p a r k v a n d e S c h o o n selhofbegraafplaats b i j g e z e t .

Zo v e r l i e p h e t l e v e n v a n d e man d i e m e t e e n m a t e l o o s i d e a lisme i n d e b r e s h e e f t g e s t a a n om z i j n v o l k e e n v o l w a a r d i g muziekleven t e schenken. M e e r dan eens i s h e t gebeurd d a t h i j , d i e h e t nochtans f i n a n c i e e l n i e t breed had, d i e p i n z i j n eigen g e l d b e u g e l m o e s t g r i j p e n o m z i j n a a n d e e l i n h e t d e f i c i t van h e t L y r i s c h To n e e l t e k u n n e n b e t a l e n ; t o t d e m e u b e l e n v a n z i j n e i g e n h u i s r a a d h e e f t h i j a l d u s moeten v e r k o p e n om z i j n muzikanten t e kunnen b e t a l e n .

Vo o r v e l e v a n z i j n t i j d g e n o t e n w a s K e u r v e l s d e g r o o t s t e d i r i g e n t d i e d e Vlaamse o p e r a gekend h e e f t e n aan deze e d e l e f i g u u r, d i e nagenoeg u i t s l u i t e n d h a r d w e r k t e i n d i e n s v a n anderen, b l i j v e n w i j een d i e p e e r k e n t e l i j k h e i d v e r s c h u l d i g d .

Paul A r r e n Bronnen:

Frits Celfis: "Edward Keurvels " Vlaamse To e r i s t i s c h e B i b l i o theek n r. 9 7 - 1968 Piet Nuten: "Edward Keurvels 1853 - 1916, de a p o s t e l v a n d e Vlaamsche m u z i e k " i n " Nieuw-Vlaanderen V I I I 17.1.1941 - b l z . 6 Huibrecht M e l i s : "Edward Keurvels, s t i c h t e r van het Nederlands L y r i s c h To o n e e l " i n : " V l a a m s c h en V r i j " I I - 1 8 9 4 - b l z . 3 5 4 Edward K e u r v e l s " i n " De Vlaamsche K u n s t b o de " X X V - 1 8 9 5 - b l z . 4 8 7 e.a.

32

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 32

kastelen in vlaanderen HET K A S T E E L V A N O O S T M A L L E Toen z e d o o r d e r e c e n t e g e m e e n t e f u s i e v a n 1 9 7 7 b i j W e s t malle w e r d gevoegd, h i e l d d e gemeente O o s t m a l l e o p t e b e s t a a n .

Dat d e O o s t m a l l e n a r e n v o o r t a a n a l s a d r e s s e r i n g n u o o k W e s t malle s c h r i j v e n moeten vonden z e e c h t e r n i e t z o b e s t .

Eeuwenlang h e b b e n z e e e n b e e t j e n e e r g e k e k e n o p W e s t m a l l e , v o e l d e n z e z i c h s u p e r i e u r e n o v e r h u n n a a s t e b u r e n . Wa n n e e r de f u s i e r e e d s b e k l o n k e n w a s o p t e e r d e n z e v o o r d e a l o u d e benaming: M a l l e , e n o p d e v o l g e n d e g e m e e n t e r a a d s z i t t i n g werd d i t v o o r s t e l d o o r d e W e s t m a l s e g e m e e n t e v a d e r e n g o e d g e keurd; z o n d e r d a t dezen e c h t e r de b e v o l k i n g hadden g e r a a d pleegd. O p s l a g v e r z e t t e n d e Westmallenaren z i c h t e g e n d i t v o o r s t e l t o t p l a a t s n a a m w i j z i g i n g , w i l d e n z e i n Westmalle b l i j v e n w o n e n e n n i e t i n M a l l e . Om h u n o n g e n o e g e n t e l a t e n b l i j k e n v e r s i e r d e n d e inwoners v a n Westmalle hun h u i s g e v e l s met z w a r t e v l a g g e n e n k r e e g d e W e s t m a l s e b u r g e m e e s t e r e n k e l e "gepeperde" b r i e v e n o p z i j n w e r k t a f e l . O f b . v . h e t gemeenteb e s t u u r, d a t t o c h g r a a g e e n z i j d i g o p t r e e d t e n z e l f s t a n d i g beslissingen t r e f t , o o k op e i g e n kosten d e duizenden bakken Tr a p p i s t e n b i e r, u i t d e gekende a b d i j v a n Westmalle, d i e a l l e n de d u i d e l i j k e naam W e s t m a l l e d r a g e n , z o u d e n l a t e n o v e r s c h i l deren m e t d e n i e u w e b e n a m i n g " M a l l e " e n z . W a n t a a n z o i e t s had men n i e t g e d a c h t .

Een g e d e e l t e v a n d e t o r e n i s h e t e n i g e w a t e r v a n d e oude k e r k v a n O o s t m a l l e , d i e t e r u g g a a t t o t d e X V I d e e e u w, n o g o v e r b l i j f t . E e n stomme g e t u i g e v a n e e n v e r s c h r i k k e l i j k e n a t u u r r a m p . O p 2 5 j u n i 1 9 6 7 woedde e e n o r k a a n o v e r d e g e m e e n t e w a a r b i j , b u i t e n d e k e r k , n o g 11 7 h u i z e n w e r d e n v e r w o e s t .

In d e p r i m i t i e v e t i j d e n waren O o s t - e n We s t m a l l e , samen met Z o e r s e l , v e r e n i g d e n l u i d d e d e b e n a m i n g a l l e e n l i j k : M a l l e .

33

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 33

Wanneer d e z e d o r p e n p r e c i e s g e s c h e i d e n w e r d e n i s n i e t g e w e ten. I n 1254, i n d e r e g i s t e r s van d e S i n t - B e r n a r d u s a b d i j aan d e S c h e l d e , e n i n 1 2 7 8 , i n h e t a r c h i e f v a n h e t O . L . V r o u w K a p i t t e l van Antwerpen, w o r d t e r reeds o v e r Oostmalle gesproken, d a a r w a a r a n n o 11 9 4 n o g " M a l l e " w e r d g e s c h r e v e n , w a n neer de b i s s c h o p v a n K a m e r i j k d e " a l t a r e n v a n M a l l e e n V o r s e l e " a a n h e t k a p i t t e l v a n O n z e L i e v e Vr o u w t e A n t w e r p e n schonk.

De b e n a m i n g M a l l e z o u k u n n e n v o o r t k o m e n v a n d e F r a n k e n .

De o u d e F r a n k e n h i e l d e n h u n v o l k s v e r g a d e r i n g e n , m a a l b e r g e n o f " m a l l u m " genoemd v a n h e t F r a n k i s c h e " m a h a l " o f " m a h l " .

Deze v e r g a d e r i n g e n v o n d e n b i j h e t b e g i n v a n i e d e r s e i z o e n p l a a t s e n d a a r werden d e b e l a n g r i j k s t e b e s l i s s i n g e n g e t r o f f e n aangaande t r o o n o p v o l g i n g , b u r g e r r e c h t e n geschonken, gerechtszaken behandeld, e n z .

De g e s c h i e d e n i s v a n M a l l e k l i m t n o g o p t o t e e n h o g e r verleden. D e t e O o s t m a l l e gevonden l i j k u r n e n g e t u i g e n d a t deze p l a a t s r e e d s b e w o o n d w a s d o o r o u d e Germanen, v d b r d e komst v a n d e R o m e i n e n .

In d e I X d e eeuw h o o r t O o s t m a l l e t o e a a n h e t o u d e g r a a f schap Ta x a n d r i a , w a a r i n o o k h e t a l o u d e l a n d v a n R i j e n e n S t r i j e n i s t e r u g t e vinden. R a g i n e r, g r a a f van S t r i j e n , v e r deelde i n 1 0 3 9 z i j n g r a a f s c h a p t u s s e n z i j n t w e e z o n e n . H e n d r i k , d e tweede zoon, o n t v i n g a l w a t z i c h zuidwaarts s t r e k t e , van d e A a e n d e S t r e e n e , l a n g s d e S c h e l d e t o t Z a n d v l i e t t o e , palende a a n h e t m a r k i e z a a t A n t w e r p e n , m e t B r e d a , B e r g e n - o p Zoom, S c h o t e n ( m e t M e r k s e m e n S i n t - J o b - i n - ' t G o o r ) , E k e r e n (met B r a s s c h a a t , K a p e l l e n e n H o e v e n e n ) , M a l l e ( m e t Z o e r s e l , O o s t - e n W e s t m a l l e ) e n z . Wa n n e e r H e n d r i k i n 1 0 9 0 o v e r l i j d t zal 0 o s t m a l l e o n d e r de h e e r l i j k h e i d Breda b l i j v e n i n h e t Land van S t r i j e n . D e h e r e n v a n B r e d a w a r e n d a n o o k d e e e r s t e h e r e n van O o s t m a l i e . H e t g r a a f s c h a p w e r d g e s p l i t s t , h e t L a n d v a n Bergen- o p -Zoom w e r d e r a f g e n o m e n i n 1 2 8 4 e n h e t L a n d v a n B r e da kwam z e l f s t a n d i g t e s t a a n . V a n o u d s h e r l a g O o s t m a l l e o n d e r de m e i e r i j e n d e h o o f d r e c h t b a n k v a n Z a n d h o v e n , a l w a a r z e i n de j a a r t e l l i n g v a n 1 4 3 5 v o o r k o m t m e t 1 9 d o r p e n . O o s t m a l l e was o o k b e g r e p e n i n d e w e i n i g e p l a a t s e n d i e g e e n r i d d e r t o l moesten b e t a l e n , m i t s b i j t e d r a g e n t o t h e t r e i n i g e n v a n d e grachten v a n d e " B u r g " v a n Antwerpen.

HEERLIJKHEID E N HEREN Vo o r d e l a g e r e h e e r l i j k h e i d s t o n d O o s t m a l l e o n d e r d e

34

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 34

heer v a n h e t Land v a n B r e d a ; v o o r d e m i d d e l b a r e e n hoge g e r e c h t i g h e i d was d e h e r t o g v a n B r a b a n t o f d e k o n i n g t o t i n 1505 d e b e z i t t e r d e z e r b e i d e h e e r l i j k e r e c h t e n .

Rond h e t j a a r 1 3 0 0 v e r w i e r f J a n v a n H e s s e l b e k e d e l a g e rechtsmacht v a n d e Heren v a n Breda. H i j h a d twee d o c h t e r s en g a f h u n i e d e r d e h e l f t v a n d e z e l a g e o f " s m a l l e " h e e r l i j k h e i d v a n 0 o s t m a l l e . E e n d o c h t e r huwde m e t r i d d e r J a n Vo l k a e r t , t e l g u i t een Antwerpse p a t r i c i ë r s f a m i l i e , e n d e andere m e t J a c o b v a n C o u r é e o f D w o r p .

Als we d e e n e h e l f t v a n d e l a g e h e e r l i j k h e i d a p a r t b e k i j k e n v i n d e n we n a Jan V o l k a e r t d i e n s zoon J a n Vo l k a e r t I I a l s v o l g e n d e b e z i t t e r . H i j was gehuwd m e t A l e y d i s ( A l e i d e ) van O o s t m a l l e , d o c h t e r v a n W o u t e r v a n O o s t m a l l e , e n s t a a t opgetekend i n h e t b o e k d e r l e e n m a n n e n v a n J a n I I I , h e r t o g van B r a b a n t . J a n V o l k a e r t I I I v o l g t z i j n v a d e r d a n o p e n s t i c h t i n 1359 d e k a p e l r i j van 0.L.Vrouw i n d e P a r o c h i a l e kerk v a n O o s t m a l l e .

Rond 1 3 6 0 k o m t G i l l e s v a n M a l o e s ( o f M a l o i j s ) J a n V o l kaert I I I opvolgen, waarna h i j o p z i j n b e u r t wordt opgevolgd door z i j n z o o n J a n v a n Maloes I . R o n d 1374 b e z a t d e z e J a n van M a l o e s e e n g o e d v a n 1 3 b u n d e r e n , genaamd " M a l o e s " t e W i l r i j k , d a t verkocht werd aan Jan d e l l a F a i l l e i n 1563. J a n van M a l o e s I nam d e e l a a n d e s l a g v a n B ë s s w e i l e r o p 2 2 a u g u s tus 1371 o n d e r d e b a n i e r van J a n v a n Cuyck, h e e r van Hoogs t r a t e n . Deze J a n v a n Maloes I z o u o o k d e herbouwer worden van h e t k a s t e e l v a n 0 o s t m a l l e . J a n I v a n M a l o e s w o r d t o p g e volgd d o o r Jan I I v a n Maloes d i e o p z i j n b e u r t w o r d t opgevolgd d o o r F l o r i s d e B i e ( + 4 . 7 . 1 4 6 5 ) . H e n d r i k de B i j e , z o o n van F l o r i s d e B i e , e r f t d e h a l v e s m a l l e h e e r l i j k h e i d v a n Oostmalle. H i j huwde m e t M a r g a r e t h a v a n R i n g e l b e r g h e , d o c h t e r van Henricus van Ringelberghe, drossaard van Breda, e n H i l l e g o n t R o e v e r. H e n d r i k d e B i j e h a d t w e e d o c h t e r s ; H e n r i c a die k l o o s t e r z u s t e r werd t e Mechelen e n Joanna d i e met Jan van d e r S c h u e r e n t r o u w d e , a a n w i e H e n d r i k d e B i j e z i j n h a l v e h e e r l i j k h e i d o v e r l a a t o p 31 j a n u a r i 1444.

Jan v a n d e r S c h u e r e n ( + 1 . 1 1 . 1 4 9 6 ) e n J o a n n a d e B i j e (+27.9.1503) hadden een z o o n , F l o r i s , d i e p r i e s t e r werd e n d r i e d o c h t e r s . Joanna e n Georgia waren kanunnikessen t e Wa a l w i j k e n M a r g a r e t h a , d e d e r d e d o c h t e r , w a s k a n u n n i k e s te Oosterhout. J a n v a n d e r Schueren e n Joanna d e B i j e waren de s t i c h t e r s d e r P r i o r i j v a n 0 . L . V r o u w P r e s e n t a t i e t e O o s t malle en i n deze i e u w e s t i c h t i n g z u l l e n hun d r i e dochters

35

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 35

F r. E r t i n g e r maakte d e z e g r a v u r e v b b r 1 6 9 6 v o o r baron LeRoy; h e t w a p e n s c h i l d i s d a t v a n d e f a m i l i e van R e n e s s e . D i t k a s t e e l v e r d w e e n v o l l e d i g .

36

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 36

hun i n t r e d e d o e n , w a a r b i j d o c h t e r G e o r g i a v a n d e r S c h u e r e n als e e r s t e s u p p r i o r i n w o r d t a a n g e s t e l d . J a n v a n d e r Schueren en J o a n n a d e B i j e s c h o n k e n d e h a l v e h e e r l i j k h e i d v a n O o s t malle i n 1490 aan de p r i o r i j van Oostmalle d i e z e b l i j v e n beheren t o t z i j z e i n 1 6 0 2 z u l l e n v e r k o p e n a a n F r e d e r i k d e Renesse, b e z i t t e r v a n d e a n d e r e h a l v e h e e r l i j k h e i d .

Wanneer we n a a r d e z e h a l v e h e e r l i j k h e i d k i j k e n v i n d e n w e als e e r s t vermelde grondheer i n 1300 Jan van Hesselbeke, wiens t w e e d e d o c h t e r d e z e h e e r l i j k h e i d e r f t e n h u w t m e t Jacobus v a n D w o r p ( o f To u r n e p p e o f C o u r é e ) . D e z e w o r d t o p z i j n b e u r t o p g e v o l g d d o o r r i d d e r J a n d e Vo e c h t d i e i n 1 3 6 2 wordt opgevolgd d o o r G o d e f r i e d v a n Harduemont ( o o k Godevaart Emont, r i d d e r Harduwemont e n z e l f s r i d d e r G o d e f r o e d B i e m o n t genoemd i n d e a k t e n ) . I n 1 3 7 4 v e r k o p e n G o d e f r i e d H a r d u e m o n t en z i j n z o o n J a n H a r d u e m o n t h u n h a l v e h e e r l i j k h e i d a a n C o s t i j n I v a n Berchem, a f s t a m m e l i n g v a n d e r o e m r i j k e B e r t h o u t s , die ook nog goederen k o o p t gelegen t e Turnhout, Beerse, G i e r l e , Z a l p h e n e n Z o e r s e l . C o s t i j n I I v a n Berchem, n e e f van C o s t i j n I , v e r k r e e g v a n h e m d e h a l v e h e e r l i j k h e i d e n werd o p z i j n b e u r t o p g e v o l g d d o o r W i l l e m v a n B e r c h e m , z o o n van J a n v a n B e r c h e m , é é n d e r g r o t e k a p i t e i n s u i t d e s l a g v a n B â s s w e i l e r w a a r h e r t o g Wenceslas o p 21 a u g u s t u s 1371 h e t o n d e r s p i t moest d e l v e n t e g e n d e h e r t o g v a n G e l d e r. W i l l e m van Berchem h a d v o o r e c h t g e n o t e I s a b e l l a v a n H a m s t e d e , i n tweede h u w e l i j k C a t h e r i n a v a n H o u t e e n t e n l a a t s t e S a p i e n t i a van Roggemans o f B i j g a a r d e n . I n 1 3 9 4 v e r g e z e l d e h i j g r a a f Jan v a n N e v e r s o p d e I X d e k r u i s t o c h t o n d e r d e l e i d i n g v a n Karel d e S t o u t e . Op 2 5 september 1396 werd d i t l e g e r v e r s l a gen t e B a j a z e t .

Willem v a n Berchem o v e r l e e d o p 2 8 september 1409, b i j n a 90 j a a r o u d , e n w e r d b e g r a v e n i n d e S i n t - M i c h i e l s k e r k t e Antwerpen. " H i e r l i g t begraven h e e r W i l l e m v a n Berchem r i d d e r, d i e s t e r f t i n ' t j a a r ons h e e r 1409 den 2 8 d a c h i n s e p t e m b e r o p S t . M i c h i e l s a v o n d 0 M a t e r D e i , Memento M e i Willem v a n Berchem w o r d t o p g e v o l g d d o o r J a n v a n Berchem, d i e gehuwd w a s , o p 2 0 a u g u s t u s 1 4 4 4 , m e t T h e o d o r a d e C o c k van O p i n i e . H u n z o o n W i l l e m v a n B e r c h e m ( + 3 . 1 0 . 1 4 7 0 ) , g e h u w d met I s a b e l l a M e c h t i l d i s v a n We r d e m b o r c h , v o l g t z i j n v a d e r o p

37

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 37

als h e e r d e r halve h e e r l i j k h e i d van Oostmalle. Op 20 september 1468 v e r k l a a r t d e z e W i l l e m van Berchem d a t " h i j h o u d t t o t een v o l l e e n de h e l f t van de heerlikheyd van Oostmalle van J o n k e r J o h a n , g r a a f t o t N a s s a u , h e e r t o t B r e d a , w a a r v a n j u ff r o u w Joanna, w i j l e n H e n r i c u s d e B i j e ' s d o c h t e r, w e t t i g e g e z e l l i n van J a n v a n d e r Schueren d e Jonge, d e w e d e r h e l f t bezit".

E l i s a b e t h v a n Berchem, d o c h t e r v a n W i l l e m , h u w t i n 1460 m e t Wouter v a n H a m e l , r i d d e r , h e e r v a n E l d e r e n ( ' s H e r e n e l d e r e n ) , h e e r t e M o n c h i a ( M o n c e a u ) e n t o t M a e s a c k e r, h e e r v a n W a r f u sĂŠe, M a s n u y, R o u c o u r t , Va s n e s , S c h a l k h o v e n , e n z . d i e d e n i e u w e grondeigenaar w o r d t . Wo u t e r s t e r f t o p 3 maart 1494 en E l i s a beth o p 2 5 s e p t e m b e r 1508. I n h e t k o o r d e r k e r k v a n O o s t m a l l e kon men v r o e g e r n o g l e z e n : H i e r l e e t b e g r a v e n H e r Wa u t e r van H a m e l , g e h e y t e n v a n E l d e ren, r i d d r e , h e e r t e Mosia en t e M a e s a c k e r, s t e r f a n n o M.CCCC.XCIII d e n I I I I d a g h Meert. E n v r o u L i s a b e t v a n Berchem, s i j n h u y s v r o u w e , d i e sterft i n t j a e r M.L000.VIII den XXV d a g h s e p t e m b r i s Van h u n k i n d e r e n w e r d h u n z o o n W o u t e r v a n Hamel o p S i n t Mathiasdag 1490 " g e e s t e l y c k e i n d e r a b d i e n ende c l o o s t e r g e naempt T e r M u n t e n i n V r i e s l a n d " ( n u v e r d w e n e n ) . P e r t e s t a ment g a a t d e h e e r l i j k h e i d v a n O o s t m a l l e o v e r o p d e e n i g e dochter van Anna van Hamel, d i e z e d e l e n moet met h a a r moeder E l i s a b e t h v a n Berchem.

DE H E E R L I J K E F A M I L I E V A N R E N E S S E Anna v a n H a m e l , o v e r l e d e n o p 2 6 j u l i 1 5 5 0 o p 7 7 - j a r i g e l e e f t i j d , t r a d o p 3 0 n o v e m b e r 1501 i n h e t h u w e l i j k m e t r i d d e r F r e d e r i k v a n Renesse v a n Wulven ( g e b o r e n 1470 e n o v e r l e d e n op 1 9 m e i 1 5 3 8 ) , m a a r d e l a g e h e e r l i j k h e i d v a n D o s t m a l l e z a l n i e t e e r d e r i n h e t h u i s d e r Renesses o v e r g a a n d a n n a d e d o o d van A n n a v a n H a m e l .

De R e n e s s e s stammen i n r e c h t e l i j n a f v a n d e F r i e s e k o n i n g Radbod e n w o r d e n r e e d s v a n a f 11 6 3 v e r m e l d . Z i j d r a g e n de w a p e n s d e r g r a v e n v a n H o l l a n d e n w a r e n l a n g e t i j d b u r g -

38

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 38

graven v a n Z e e l a n d . D e o v e r b l i j f s e l e n v a n h u n s t a m s l o t b e staan n o g n a b i j h e t d o r p Renesse, t e n n o o r d e n v a n Z e e l a n d .

De h e e r l i j k e f a m i l i e d e R e n e s s e , e n v o o r O o s t m a l l e i n d e loop d e r t i j d e n d e b i j z o n d e r s t e f a m i l i e , d e d e n n i e t a l l e e n in deze gemeente h u n i n v l o e d g e l d e n , m a a r o o k o . a . t e M o l , Beerse, V o r s e l a a r , e n z .

F r e d e r i k v a n Renesse was e e n t r o u w e d i e n a a r van Z i j n e K e i z e r l i j k e M a j e s t e i t Karel V en tevens de vertrouweling van d e h e r e n v a n N a s s a u . V a n 1 4 9 9 t o t 1 5 0 3 w a s h i j s c h o u t te D i e s t , h e e r l i j k h e i d d e r Nassau's. H i j b l e e f d a a r ook t o t 1516 i n h e t a m b t v a n d r o s s a a r d a a n g e t e k e n d m a a r i n 1 5 0 5 w a s h i j reeds drossaard i n Breda, d e v e r b l i j f p l a a t s van de Nass a u ' s . I n 1505 v e r k r i j g t F r e d e r i k v a n Renesse v a n F i l i p s d e Schone, k o n i n g v a n S p a n j e e n h e r t o g v a n B r a b a n t , d e h o g e e n middele h e e r l i j k h e i d v a n O o s t m a l l e e n d r o e g van d i e dag a f de naam " h e e r v a n M a l l e " .

F r e d e r i k van Renesse s t e r f t o p 1 9 m e i 1538; h i j was Raad v a n Z i j n e K e i z e r l i j k e M a j e s t e i t , s t a d h o u d e r d e r l e n e n van H o l l a n d , F r i e s l a n d e n Z e e l a n d , r a a d s m a n d e r g r a v e n E n gelbertus e n H e n r i c u s v a n Nassau, d r o s s a a r d van Sichem, D i e s t en B r e d a , s t a d h o u d e r d e r l e n e n e n h e e r l i j k h e i d v a n h e t l a n d van B r e d a , L e c k e n O o s t e r h o u t , s u p e r - i n t e n d e n t o v e r d e " d i j c k a g i e " v a n Schouwen, e n z . A n n a v a n Hamel s t e r f t o p 2 6 j u n i 1550 e n werd ' s anderendaags i n h e t f a m i l i e g r a f , a c h t e r het h o o g a l t a a r d e r 0 . L . Vr o u w k e r k v a n B r e d a , b i j g e z e t .

Jan v a n R e n e s s e , i n B r e d a i n 1 5 0 5 g e b o r e n , v o l g d e z i j n vader o p a l s d r o s s a a r d v a n B r e d a . E e n g r o o t d e e l v a n z i j n jeugd h a d h i j b i j z i j n g r o o t m o e d e r Anna v a n Hamel d o o r g e bracht o p h e t k a s t e e l van Oostmalle, d a t h i j l a t e r zou h e r bouwen. I n 1 5 4 8 w o r d t h i j s t a d h o u d e r d e r l e n e n v a n h e t l a n d van B r e d a , i n b e z i t v a n h e t h u i s d e r h e r e n v a n N a s s a u .

Op 2 1 f e b r u a r i 1 5 3 0 t r a d J a n v a n R e n e s s e i n h e t d o o r k e i z e r K a r e l g e w e t t i g d e h u w e l i j k met E l i s a b e t h van Nassau, n a t u u r l i j k e d o c h t e r van g r a a f H e n d r i k v a n Nassau e n Vi a n d e n , en z u s t e r v a n R e n é , p r i n s v a n C h â l o n s e n O r a n j e . E l i s a b e t h schonk a a n h a a r e c h t g e n o o t e e n t a l r i j k k r o o s t ; 5 z o n e n e n 6 dochters, waarvan 1 zoon en 1 d o c h t e r e c h t e r op j e u g d i g e l e e f t i j d zouden o v e r l i j d e n .

De o u d s t e z o o n R e n é ( R e n a t u s ) v a n R e n e s s e , r i d d e r , b u r g g r a f v a n M o n t e n a k e n , h e e r v a n ' s H e e r e n - E l d e r e n , M a s n u y, R o u c o u r t , S c h a l k h o v e n , F e l u y , Wa s n e s , H e r n , B r u n m o r t i e r , B i è v r e s , R ê v e s , G o s s e l i e s , Ty b e r c h a m p s , e n z . , g e b o r e n o p 2

39

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 39

maart 1 5 3 3 , huwde i n 1555 m e t Wa l b u r g i s v a n Merode, d i e reeds i n 1 5 5 6 t e W e s t e r l o z o u o v e r l i j d e n , e n g i n g e e n t w e e de h u w e l i j k a a n m e t M a r i a v a n R u b e m p r é , v r o u w e v a n L u t t r e .

Beide h u w e l i j k e n b l e v e n k i n d e r l o o s . D e t w e e d e z o o n , F r e d e r i k v a n Renesse, g e b o r e n o p 3 j a n u a r i 1541, v o l g t z i j n v a der op a l s h e e r van 0 o s t m a l l e e n e r f t a l l e t i t e l s v a n z i j n b r o e r.

De d e r d e z o o n , J a n v a n R e n e s s e , g e b o r e n o p 3 m a a r t 1 5 4 7 , s t i e r f t e Napels aan de verwondingen d i e h i j had opgelopen i n d e s l a g v a n L e p a n t e , i n h e t l e g e r van Don J u a n v a n O o s tenrijk.

De v i e r d e z o o n , W a l t e r v a n R e n e s s e , g e b o r e n o p 2 0 j u n i 1548, s t i e r f r e e d s o p 6 d e c e m b e r 1 5 5 0 .

De v i j f d e z o o n , W i l l e m v a n R e n e s s e , g e b o r e n o p 2 8 j a n u a r i 1550, v e r o o r z a a k t e b i j z i j n geboorte d e dood van z i j n moeder, E l i s a b e t h v a n N a s s a u . H i j h u w d e A n n a v a n Rubempré en w e r d d e s t a m v a d e r v a n h e t h u i s d e R e n e s s e - Wa r f u s é e . Z i j n zoon R e n é v a n R e n e s s e bekwam d e t i t e l v a n g r a a f v a n W a r f u s é e , v o o r bewezen d i e n s t e n a a n d e k e i z e r s F e r d i n a n d e n M a x i m i l i a a n , m a a r w e r d t e L u i k om h e t l e v e n g e b r a c h t n a d e moord o p b u r g e m e e s t e r L a r u e l l e .

Van d e v i j f d o c h t e r s h u w d e M a r i a v a n R e n e s s e ( + 9 . 7 . 1 5 8 5 ) in 1557 E r a r d d e Cotereau, h e e r van Westmalle, Z o e r s e l , V e l pen, M e e r b e e k , e n z . w e l k e c h t p a a r h e t k a s t e e l v a n W e s t m a l l e deden h e r b o u w e n i n 1 5 6 7 . A n n a v a n R e n e s s e , g e b o r e n i n 1 5 3 5 en o v e r l e d e n t e C o n d é o p 9 . 11 . 1 5 8 6 h u w d e m e t W i l l e m K a r e l d e C r o y, m a r k i e s v a n R e n t y , h e e r v a n C h i è v r e s , e n z . M a r g a r e t h a van R e n e s s e h u w d e m e t P h i l i p v a n L i s s e b o n n e , s c h o u t v a n O o s t m a l l e e n E l i s a b e t h v a n R e n e s s e m e t G e o r g e s d e M o n t m o r e n c y, heer van Wa r c o u r t , C r o i s i l l e s , e n z .

Na h e t o v e r l i j d e n v a n z i j n v r o u w E l i s a b e t h v a n N a s s a u , i n h e t e l f d e k i n d e r b e d , g a a t J a n v a n Renesse n o g een tweede h u w e l i j k aan met C a t h e r i n a van Bronckhorst van Batemborch.

Jan s t i e r f o p 2 4 m e i 1 5 6 1 e n C a t h e r i n a o p 1 6 f e b r u a r i 1 6 0 5 .

Frederik van Renesse, d e tweede zoon van J a n e n E l i s a b e t h van N a s s a u , h e e r v a n M a l l e , e n z . t r a d i n h e t h u w e l i j k m e t Helena To r c k ( o f T u r c k ) , d o c h t e r v a n W i l l e m , h e e r v a n H e e s been, e n z . O p 1 0 j u l i 1 5 5 9 v e r k r i j g t h i j v a n P h i l i p s d e Schone d e h e e r l i j k e d o r p e n B e e r s e e n V o s s e l a a r . I n 1 5 5 3 b e meubelde h i j h e t h e r e n h u i s v a n 0 o s t m a l l e , m a a r d e m e u b e l s zouden n a z i j n a f s t e r v e n i n 1 5 6 2 t e B r e d a v e r k o c h t w o r d e n .

F r e d e r i k v a n Renesse, t w e e d e zoon v a n J a n v a n Renesse-

40

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 40

Nassau, d o e t h e t v e r h e f v a n O o s t m a l l e o p 2 8 j u l i 1 5 6 1 . H i j i s de e e r s t e h e e r van Oostmalle d i e de l a g e , middele en hogere r e c h t s m a c h t i n é é n h a n d v e r e n i g d e . I n 1 6 0 2 k o c h t h i j de h a l v e l a g e h e e r l i j k h e i d v a n d e p r i o r i n M a r i a v a n B e y e r e n , van h e t k l o o s t e r 0 . L . V r o u w P r e s e n t a t i e v a n O o s t m a l l e , v o o r 5.600 g u l d e n .

F r e d e r i k v a n Renesse, g r a a f v a n Wa r f u s é e , b a r o n v a n E l d e ren, h e e r van O o s t m a l l e , B e e r s e e n Vo s s e l a a r, e n z . s t i e r f op 19 m e i 1 6 1 0 e n h i j w e r d o p g e v o l g d d o o r z i j n z o o n W i l l e m v a n Renesse, d i e h e t v e r h e f v a n O o s t m a l l e d o e t o p 8 f e b r u a r i 1 6 1 2 .

H i j huwde o p 9 m e i 1622 z i j n n i c h t M a r g a r e t h a v a n Renesse v a n der A a , g e b o r e n i n a p r i l 1599 e n o v e r l e d e n i n 1 6 3 5 , d e d o c h t e r van Geeraerd v a n Renesse, h e e r van d e r Aa, burgemeester van U t r e c h t , e n z . e n v a n A n n a v a n A s s e n d e l f t , v r o u w e v a n Assendelft, Haarlem, Stafkerken, enz.

Na h e t o v e r l i j d e n v a n W i l l e m v a n R e n e s s e w o r d t h i j o p g e volgd d o o r z i j n zoon F r e d e r i k van Renesse, d i e h e t v e r h e f van d e h e e r l i j k h e i d v a n O o s t m a l l e d o e t o p 1 4 a u g u s t u s 1 6 3 0 .

Hij s t i e r f k i n d e r l o o s t e Antwerpen i n maart 1666.

H i j w o r d t opgevolgd d o o r een k l e i n z o o n v a n F r e d e r i k van Renesse e n H e l e n a To r c k , g r a a f J o r i s F r e d e r i k v a n R e n e s s e , g r a a f v a n h e t H e i l i g Roomse K e i z e r r i j k , h e e r v a n ' s H e e r e n elderen, gouverneur o f drossaard van h e t v e r s t e r k t k a s t e e l van S t o c k h e i m , e n z . H i j t r a d i n h e t h u w e l i j k m e t A n n a M a r garetha van B o c h o l t , vrouwe van M o l , B a l e n e n D e s s e l , g e b o ren o p 2 5 m e i 1 6 2 8 e n o v e r l e d e n t e L u i k o p 2 7 m a a r t 1 6 9 2 .

J o r i s F r e d e r i k s t i e r f o p 3 november 1681 e n l i e t 1 4 k i n d e ren n a u i t z i j n h u w e l i j k m e t A n n a v a n B o c h o l t . H e t z e s d e kind, M a x i m i l i a a n v a n Renesse, o n t v i n g b i j n a a l l e h e e r l i j k heden v a n z i j n o u d e r s ; t w e e a n d e r e z o n e n b e g a v e n z i c h i n d e geestelijke s t a a t , e n h e t twaalfde van de 14 kinderen, F r a n ciscus-Hyacinthus v a n Renesse, t e E l d e r e n geboren o p 9 f e b r u a r i 1666 en a l d a a r overleden op 20 maart 1740, v i e l d e heerlijkheid van Oostmalle t e n d e e l . Franciscus-Hyacinthus huwde m e t g r a v i n A n n a - M a r i a - A l e x a n d r i n a v a n H o e n s b r o e c k , u i t welk h u w e l i j k zeven kinderen gesproten z i j n , e n i n j a nuari 1730 ( n a de dood van z i j n echtgenote op 3 maart 1719) in een tweede h u w e l i j k met Ludovica Angela de Moyttrey (overleden o p 17 november 1755), k a n u n n i k e s van S i n t e - Wa l d e t r u d i s t e B e r g e n ( M o n s ) . Wa n n e e r F r a n c i s c u s - H y a c i n t h u s op 2 0 m a a r t 1 7 4 0 o v e r l i j d t z a l h e t j o n g s t e k i n d u i t z i j n eerste h u w e l i j k , F r a n s Lambrecht v a n Renesse, h e e r worden

41

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 41

van O o s t m a l l e .

Frans L a m b r e c h t v a n R e n e s s e , g e b o r e n t e S t o c k h e i m o p 1 o k t o b e r 1709 o v e r l e e d t e ' s Herenelderen o p 1 7 december 1740, i n h e t z e l f d e j a a r a l s z i j n v a d e r . H i j w a s g e h u w d m e t barones C a r o l i n a - L u d o v i c a v o n B r e i d b a c h - B u r r e s h e i m , t e K o blenz geboren e n o p 31 m a a r t 1750 t e ' s Herenelderen o v e r leden. D e t i t e l v a n B r e i d b a c h i s t h a n s n o g i n h e t b e z i t van d e H e r e n v a n O o s t m a l l e , t e r w i j l e e n a n d e r e t a k v a n d e f a m i l i e d e naam v a n R e n e s s e - B u r r e s h e i m d r a a g t . N a d e d o o d van F r a n s L a m b r e c h t v a n R e n e s s e i n 1 7 4 0 , k o m t z i j n z o o n J o r i s F r e d e r i k W i l l e m van Renesse, i n E l d e r e n o p 2 december 1739 g e b o r e n , h e m o p 2 1 a p r i l . 1743 a l s h e e r v a n O o s t m a l l e opvolgen. A l s voogd t r e e d t d e b r o e r van d e barones v a n B r e i d bach, b a r o n B r e i d b a c h - B u r r e s h e i m , k a n s e l i e r d e r U n i v e r s i t e i t van L e u v e n , k a n u n n i k v a n h e t S i n t - P i e t e r s K a p i t t e l t e L e u v e n , enz., o p . J o r i s - F r e d e r i k - W i l l e m v a n Renesse, gehuwd m e t M a r garetha van S i c k i n g e n , was g e z a n t d e r Nederlanden t e P a r i j s .

Z i j n twee z u s t e r s , Francisca-Sophia en Ludovica-Carolina van R e n e s s e , d o e n a f s t a n d t e B e r g e n , a l s k a n u n n i k e s s e n v a n het e d e l e S i n t e - W a l t r u d i s s t i f t , v a n h a r e r e c h t e n o p h e t Land en B a r o n i e v a n O o s t m a l l e , o p 2 4 j a n u a r i 1 7 6 7 , t e n g u n s t e van h u n b r o e r .

Na d e d o o d v a n J o r i s - F r e d e r i k - W i l l e m v a n R e n e s s e w o r d t h i j opgevolgd d o o r z i j n b r o e r Jan- L o d e w i j k van RenesseBreidbach, e n z . d i e o p 2 4 o k t o b e r 1768 h e e r van O o s t m a l l e wordt. H i j was a l s v i j f d e k i n d geboren t e Elderen o p 2 3 d e cember 1 7 4 0 ; n a d a t z i j n v a d e r r e e d s o v e r l e d e n w a s . H i j h u w t op 1 m e i 1 7 7 5 t e E h r e n b r e i t s t e i n a a n d e R i j n m e t b a r o n e s S o p h i a - M a r i a - F r a n รง o i s e - R e i n e - Wa l b u r g a v o n Boos v o n Wa l d e c k , te Koblenz gedoopt o p 5 m e i 1756.

Jan- L o d e w i j k v a n R e n e s s e s t e r f t t e L u i k op 2 1 j u l i 1784 e n d e o u d s t e v a n z i j n v i j f k i n d e r e n , g r a a f C l e m e n t Wenceslas-Charles v a n R e n e s s e - B r e i d b a c h , g e b o r e n t e L u i k op 1 3 f e b r u a r i 1 7 7 4 , v o l g t hem o p .

Clement-Wenceslas-Charles v a n Renesse-Breidbach w e r d heer v a n O o s t m a l l e o p 5 s e p t e m b e r 1789 e n was o o k d e l a a t s t e heer v a n O o s t m a l l e . D e F r a n s e r e v o l u t i e s c h a f t e immers a l l e h e e r l i j k e r e c h t e n en t i t e l s a f i n 1792. H i j was i n d i e n s t van d e k e u r v o r s t v a n T r i e r e n w e r d g e k w e t s t i n d e s l a g v a n We i s e n t h u r m i n 1 7 9 2 . I n 1 8 1 5 w a s h i j l i d v a n d e E e r s t e K a m e r van d e S t a t e n G e n e r a a l v a n H o l l a n d , e n bekwam o p 1 6 f e b r u a r i

42

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 42

1816 d e t i t e l v a n g r a a f , e r f e l i j k v o o r a l z i j n a f s t a m m e l i n gen, v a n k o n i n g W i l l e m I d e r N e d e r l a n d e n . D e t i t e l v a n Breidbach b l e e f behouden a a n d e o u d s t e z o o n . I n 1830 maakte h i j d e e l u i t v a n h e t N a t i o n a a l Congres. H i j huwde o p 28 j u l i 1 8 0 2 m e t b a r o n e s Cunegonde v o n S c h i l t z v o n H o l z h a u s e n .

H i j o v e r l e e d o p 26 a p r i l 1833 t e ' s Herenelderen maar had reeds o p 6 o k t o b e r 1 8 3 0 z i j n b e z i t t i n g e n t e J o s t m a l l e v e r kocht aan b u r g g r a a f Leonard d u Bus d e G i s e g n i e s . B u r g g r a a f Leonardus-Pierre-Joseph d u Bus d e Gisegnies, h e e r van Gisegn i e s , B e l l e g h e m , H e y l b r o e c k , Sawagan, e n z . w e r d geboren t e D o t t e n i j s op 28 f e b r u a r i 1780. I n 1815 werd h i j gekozen a l s l i d v a n d e Tweede K a m e r d e r S t a t e n - G e n e r a a l , w a a r v a n h i j i n 1818 v o o r z i t t e r w e r d . I n 1 8 2 0 i s h i j g o u v e r n e u r v a n d e p r o v i n c i e Antwerpen e n i n 1823 gouverneur van Noord-Brabant.

H i j w e r d om z i j n g r o t e k e n n i s e n v e r d i e n s t e n n a a r N e d e r l a n d s I n d i ë gezonden a l s Algemeen Gouverneur (Kommissaris-Generaal of onderkoning). I n 1819 o n t v i n g h i j d e t i t e l van b u r g g r a a f , e r f e l i j k v o o r a l z i j n nakomelingen, e n koning Willem I I o n d e r s c h e i d d e hem t e v e n s m e t h e t G r o o t K r u i s d e r N e d e r l a n d s e Leeuw. O p 2 0 j u l i 1 8 0 2 h u w d e h i j t e B r u g g e m e t M a r i a A n n a C a t h e r i n a d e D e u r w a e r d e r, g e b o r e n t e B r u g g e o p 5 m e i 1 7 8 3 en t e D o s t m a l l e o v e r l e d e n o p 2 3 j u l i 1 8 3 6 . O p 2 0 n o v e m b e r 1839 h u w d e h i j t e R u m s t i n e e n t w e e d e h u w e l i j k m e t M a r i a Antoinetta-Carolina van d e r Gracht de F r e t i n , geboren t e Ti l d o n k o p 1 2 september 1779 e n t e B r u s s e l o v e r l e d e n o p 2 4 j u l i 1864. Leonardus-Petrus-Jozef du Bus d e Gisegnies o v e r leed t e O o s t m a l l e o p 31 m e i 1 8 4 9 , o u d 6 9 j a a r .

Uit h e t e e r s t e bed had h i j z e s kinderen en de derde d a a r van, B e r n a r d - A i m é - L e o n a r d d u B u s d e G i s e g n i e s , r i d d e r , v o l g d e hem o p a l s k a s t e e l e i g e n a a r . H i j w a s g e b o r e n t e D o o r n i k o p 20 j u n i 1 8 0 8 e n o v e r l e e d t e Ems i n D u i t s l a n d o p 1 j u l i 1 8 7 4 .

Burggraaf B e r n a r d -Aimé-Leonard was d o k t e r i n d e r e c h t e n , o f f i c i e r i n de Leopoldsorde, volksvertegenwoordiger vanaf 1835, s e k r e t a r i s v a n d e K a m e r v a n a f 1 8 3 6 , e n z . e n w e r d o p 18 o k t o b e r 1 8 7 0 b u r g e m e e s t e r v a n O o s t m a l l e . H i j h u w d e m e t Petronella-Dorothea Tr u y t s , geboren r e Heist-op-den-Berg op 2 a p r i l 1 8 0 1 e n o v e r l e d e n t e O o s t m a l l e o p 2 3 m e i 1 8 8 6 .

Het k a s t e e l v a n O o s t m a l l e kwam d a a r n a i n h e t b e z i t v a n z i j n o u d s t e zoon, b u r g g r a a f Bernard D a n i e l d u Bus d e G i s e g niès; s e n a t o r, geboren t e Sint-Joost-ten-Noode op 7 o k t o b e r 1833 e n o v e r l e d e n t e B r u s s e l o p 1 7 f e b r u a r i 1 9 1 7 . H i j w a s burgemeester van O o s t m a l l e v a n a f 2 6 m a a r t 1885, e n was g e -

43

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 43

huwd m e t H e n r i e t t e - M a r i a - C h a r l o t t e Mosselman d u C h e n o y. Z i j hadden s l e c h t s é é n d o c h t e r , b u r g g r a v i n I s a b e l l a - B e r n a r d i n a Maria d u Bus d e G i s e g n i e s , t e B r u s s e l g e b o r e n o p 1 0 j u l i 1874 en o v e r l e d e n o p 1 5 f e b r u a r i 1 9 1 2 . O p 2 9 d e c e m b e r 1 8 9 6 h u w t z i j met g r a a f Maximiliaan-Kamiel-Richard van Renesse-Breidbach, g e b o r e n t e B r u s s e l o p 3 a p r i l 1 9 6 7 , k a p i t e i n - k o m m a n d a n t d e r G r e n a d i e r s e n v a n a f 1 2 n o v e m b e r 1921 b u r g e m e e s t e r v a n Oostmalle. N a de dood van z i j n echtgenote hertrouwde h i j m e t haar n i c h t , b u r g g r a v i n G o d e l i e v e d u Bus d e G i s e g n i e s , e n i g kind v a n C h r i s t i a a n -Bernard du Bus d e G i s e g n i e s ( O o s t m a l l e 4 . 11 . 1 8 4 5 / Jabbeke 3 . 7 . 1 8 8 3 ) , d i e d e b r o e d e r was v a n b o v e n vermelde B e r n a r d - D a n i e l , z o d a t h e t k a s t e e l v a n O o s t m a l l e t e r u g i n d e f a m i l i e v a n Renesse o v e r g i n g . U i t d i t l a a t s t e h u w e l i j k sproten 7 k i n d e r e n maar h e t v i e r d e van d e z e s k i n d e r e n u i t het e e r s t e h u w e l i j k werd d e v o l g e n d e k a s t e e l e i g e n a a r.

Graaf T h i e r r y - E m i l i u s - C a r o l u s - M a r i a - G h i s l a i n v a n Renesse, te O o s t m a l l e geboren o p 1 4 a p r i l 1905 w e r d burgemeester v a n Oostmalle o p 31 j a n u a r i 1933. H i j was d o c t o r i n d e r e c h t e n , o n d e r v o o r z i t t e r v a n d e To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e v a n d e P r o v i n cie Antwerpen, E r e - Vo o r z i t t e r van d e N a t i o n a l e F e d e r a t i e der O u d s t r i j d e r s v a n d e P r o v i n c i e Antwerpen, a f g e v a a r d i g d e beheerder van d e g e w e s t e l i j k e Landmaatschappij Noord- Z u i d Antwerpen, S t i c h t e r - b e h e e r d e r v a n d e Raad d e r Europese G e meenten v a n E u r o p a , e n z . e n h i j w e r d o n d e r s c h e i d e n m e t t a l r i j ke e r e t e k e n s w a a r v a n d a t v a n r i d d e r i n d e O r d e v a n L e o p o l d I I h e t voornaamste was.

Als j o n g e d o c t o r i n d e r e c h t e n werd h i j i n 1933 v o o r de eerste maal burgemeester van Oostmalle, e n zou d i t b l i j v e n t o t i n 1964. Eén ambtstermijn z e t e l d e h i j a l s r a a d s l i d , doch s i n d s 1 j a n u a r i 1 9 7 1 w a s h i j o p n i e u w b u r g e m e e s t e r, t o t a a n z i j n p l o t s e dood op 24 o k t o b e r 1973. G r a a f T h i e r r y van Renesse w a s s t e e d s e e n e e n v o u d i g man g e w e e s t , d i e m e t z i j n v o l k w a s v e r g r o e i d , w i e n s g e m e e n t e n a r e n hem o p d e h a n d e n droegen.

HET K A S T E E L Wanneer e r p r e c i e s e e n e e r s t e k a s t e e l g e b o u w d w e r d i n Oostmalle i s n i e t meer t e a c h t e r h a l e n . J a n v a n Maloes bouwde r o n d 1 3 7 0 e e n m i d d e l e e u w s e b u r c h t o p d e g r o n d v e s t e n v a n een X I I d e e e u w s s l o t , d a t w a a r s c h i j n l i j k o p z i j n b e u r t e e n nog o u d e r k a s t e e l v e r d r o n g e n h a d .

44

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 44

Ten t i j d e v a n h e t s c h o u t s c h a p v a n F i l i p s v a n L i s b o n n e , d i e a f k o m s t i g was v a n Z i c h e m , e n gehuwd m e t M a r g a r e t a v a n Renesse, d o c h t e r v a n J a n v a n R e n e s s e e n E l i s a b e t h v a n N a s s a u , deed J a n v a n R e n e s s e h e t k a s t e e l v a n O o s t m a l l e h e r b o u w e n .

Het o u d e s l o t d a t d e h e r e n v a n B e r c h e m bouwden t e r v e r v a n ging van d e b u r c h t van d e f a m i l i e van Maloes, w e r d i n 1542 d o o r M a a r t e n v a n Rossum, d e G e l d e r s e " v e l d h e e r " v e r w o e s t .

Van h e t a d e l l i j k e s l o t , w a a r d i g a a n h e t h u i s v a n R e n e s s e , i s ons e e n g r a v u r e o v e r g e b l e v e n d o o r F r . E r t i n g e r g e m a a k t v o o r baron L e R o y v b b r 1 6 9 6 . M a a r d i t i s d a n o o k a l l e s . H e t i s heel s p i j t i g d a t d i t o u d e k a s t e e l t o t p u i n m o e s t v e r v a l l e n daar waar d i t n u o n g e t w i j f e l d een p a r e l t j e z o u geweest z i j n van o n z e V l a a m s e b o u w k u n s t i n h e t K e m p i s c h e l a n d s c h a p .

Drie v o l l e j a r e n w e r d e r aan h e t k a s t e e l gebouwd, e n o n d e r het b e h e e r v a n P h i l i p s v a n L i s b o n n e hadden e r hoge bezoeken plaats i n h e t prachtige s l o t .

Op 3 0 n o v e m b e r 1 5 4 5 e n l a t e r i n m e i 1 5 4 6 , b e z o e k v a n k e i z e r K a r e l ; o p 2 4 j u n i 1561 b e z o e k v a n d e s t a a t s v r o u w e Margareta v a n Parma; i n 1549 bezoek v a n p r i n s W i l l e m van Oranje ( W i l l e m d e Z w i j g e r ) ; o p 1 a u g u s t u s 1555 bezoek v a n de g r a a f v a n E g m o n t m e t z i j n e d e l e n , e n z . D e N a s s a u ' s w a r e n er r e g e l m a t i g t e g a s t , t e beginnen i n 1531 m e t H e n d r i k I I I van N a s s a u e n z i j n e c h t g e n o t e M e n z i a d e M e n d o z a , m a r k i e z i n van Z e n e t t e . D e f a m i l i e v a n R e n e s s e w a r e n n i e t a l l e e n d e vertrouwelingen v a n h e t r o e m r i j k e h u i s v a n Nassau, m a a r e r t e v e n s mee v e r w a n t d o o r h e t h u w e l i j k v a n J a n v a n R e n e s s e , in 1530, m e t E l i s a b e t h v a n Nassau, d o c h t e r van H e n d r i k v a n Nassau e n V i a n d e n .

Het o u d e k a s t e e l v a n O o s t m a l l e w e r d n a F r e d e r i k v a n Renesse e n z i j n e c h t g e n o t e H e l e n a To r c k n i e t m e e r b e w o o n d ; de R e n e s s e s r e s i d e e r d e n i n h u n k a s t e e l v a n ' s H e r e n e l d e r e n .

Het s l o t v e r v i e l l a n g z a a m t o t p u i n e n w e r d i n 1 7 9 3 o n t m a n t e l d . De oude bijgebouwen, e e r t i j d s de woning van d e schout en d e v e r t r e k k e n v a n h e t d i e n s t p e r s o n e e l , w e r d e n g e r e s t a u reerd en getransformeerd t o t h e t h u i d i g e k a s t e e l . Z i j l a g e n buiten h e t e i g e n l i j k e k a s t e e l en waren daarvan gescheiden door een o p h a a l b r u g . Z e werden v e r g r o o t i n 1830 d o o r b u r g graaf d e Bus d e G i s e g n i e s , herbouwd o n d e r g r a a f M a x i m i l i a a n van_Renesse e n g e d e e l t e l i j k h e r b o u w d , d o o r a r c h i t e k t F l a n neau, n a d e o o r l o g 1 9 1 4 - ' 1 8 , t o t e e n n i e u w g r a f e l i j k v e r b l i j f , met t r o t s e S i n t - J o r i s t o r e n . Door z i j n gewelfde en

45

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 45

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 46

HET K A S T E E L V A N O O S T M A L L E N U ( G E F O TO G R A F E E R D V A N U I T H E T PARK )

gebeeldhouwde g a n g e n e n z a l e n v o r m e n z i j n o g s t e e d s e e n h e e r l i j k en r i j k e l i j k v e r b l i j f , midden een p a r k van 60 ha waaraan n o g e e n 4 0 h a g r o t e b o o m g a a r d g r e n s t . H e t m e r k w a a r d i g e p a r k , o p g e f r i s t d o o r e e n g r o t e v i j v e r , m e t eeuwenoude platanen, beuken, e n z . , d i e v e l e generaties kasteeleigenaars hebben z i e n o p v o l g e n , b e z i t o o k e n k e l e z e l d z a m e bomen e n p l a n t e n w a a r o n d e r, a l s e e n r e u s a c h t i g e g r o e n e p y r a m i d e v a n bladeren een enorme Sequoia W e l l i n g t o n i a , e e n a f s t a m m e l i n g van d e r e u z e n v o o r o u d e r s v a n C a l i f o r n i ĂŤ , w e l e e n e r e p l a a t s inneemt.

Het k a s t e e l v a n O o s t m a l l e , d o o r e e n 9 0 0 m l a n g e h e r e n d r e e f met d e k e r k verbonden, l i g t e r nu, n a Maarten v a n Rossum e n d e S p a a n s e F u r i e , n a O o s t e n r i j k e r s e n G e u z e n s t o r m , rondzwervende h u u r s o l d a t e n e n F r a n s e S a n s c u l o t t e n , d i e h e t n i e t gespaard hebben, v a n een verdiende r u s t t e g e n i e t e n .

Op h e t o g e n b l i k i s h e t n i e t bewoond m a a r h e t h e l e d o m e i n mag n i e t b e t r e d e n w o r d e n .

LEGENDEN Dat e r r o n d h e t o u d e s l o t v a n O o s t m a l l e , d a t z o v e l e jaren d o o r iedereen v e r l a t e n was, v e r s c h i l l e n d e legenden de r o n d e d e d e n i s n a t u u r l i j k t e v e r w a c h t e n . Z o v e r t e l d e men z e l f s d a t e r k a b o u t e r s i n d i e n s t s t o n d e n v a n d e g r o t e h e r e n , d i e b i j d e mensen d e b e t a l i n g e n g i n g e n i n n e n d i e ze a a n d e h e r e n s c h u l d i g w a r e n .

Behalve d e k l a s s i e k e v e r h a l e n v a n r o n d h e t k a s t e e l d w a lende s p o k e n v i n d e n w e v o o r O o s t m a l l e z e l f s e e n v e r t e l l i n g die i n o n z e moderne t i j d a f s p e e l t . D e l a a t s t e t r a m n r . 4 0 die O o s t m a l l e aandeed v o o r a l e e r h e t t r a j e k t Antwerpen- O o s t malle d o o r bussen werd gereden, z o u v l a k v d d r h e t k a s t e e l ontspoord z i j n e n i n d e warande van d e w a t e r b u r c h t verdwenen. H i j w e r d n i e t m e e r t e r u g g e v o n d e n m a a r w e l z a g men hem regelmatig i n d e l u c h t boven h e t k a s t e e l zweven. Deze v l i e gende t r a m v a n O o s t m a l l e i s w e l e e n u n i k u m , z o w a t h e t e n i g e spoor v a n d e moderne t e c h n i e k i n d e o u d e s p o o k v e r h a l e n d a t men k a n v i n d e n i n d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n . D e m e e s t e s p o o k verhalen h i e l d e n o p v e r t e l d , g e l o o f d o f v o o r t v e r t e l d t e worden z o ' n g o e d e 6 0 j a a r g e l e d e n , t o e n d e v e r k l a r i n g h e t haalde o p d e v e r h a a l t j e s e n h e t l i c h t n i e t a l l e e n v a n d e open haard e n v a n e n k e l e f l a k k e r e n d e k a a r s e n kwam, m a a r v a n t o e s t e l -

47

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 47

len d i e z e l f s ' s avonds d e d o n k e r s t e hoeken v a n d e l e e f k a mer i n e e n h e l d a g l i c h t z e t t e n .

Al d e s p o o k v e r h a l e n r o n d h e t k a s t e e l v a n 0 o s t m a l l e z i j n l o u t e r f a n t a s i e , v e r t e l d e w i j l e n g r a a f T h i e r r y v a n Renesse, z e l f s d a t van d e v l i e g e n d e t r a m i s " u i t de l u c h t gegrepen " , maar w a t h i j e n z i j n f a m i l i e e r v a a r d e n i s h i s t o r i s c h . D e s l e p e n d e v o e t s t a p p e n i n d e v e r l a t e n k a s t e e l g a n g e n w a a r men 's n a c h t s v a n w a k k e r s c h r o k , e n d i e z e a l d o o r hoorden, w a r e n echt, e n d a a r had de g r a f e l i j k e burgemeester z e l f s d e p a t e r s van W e s t m a l l e m o e t e n b i j h a l e n . H e t i s e e n h e e l v e r h a a l : Ti j d e n s d e e e r s t e w e r e l d o o r l o g had een D u i t s o f f i c i e r met e e n m e i s j e u i t A n t w e r p e n e e n t i j d a l l e e n o p h e t k a s t e e l v e r t o e f d . Wa n n e e r d e D u i t s e o v e r h e i d d i t v e r n a m w e r d d e o f f i c i e r o n m i d d e l l i j k naar het f r o n t overgeplaatst. De v e r l i e f d e o f f i c i e r l a p t e d i t b e v e l e c h t e r aan d e spreekwoordel i j k e l a a r s m a a r w a n n e e r e r s t r e n g e r e o r d e r s kwamen p l e e g d e h i j , samen m e t z i j n g e l i e f d e , z e l f m o o r d , i e d e r i n e e n a n d e r e kamer v a n h e t k a s t e e l v a n 0 o s t m a l l e .

Enkele j a r e n l a t e r hoorden d e k a s t e e l b e w o n e r s v o o r t d u rend v o e t s t a p p e n i n d e g a n g e n v a n h e t k a s t e e l , m a a r s p r a k e n e r met niemand o v e r. Rond 1930 b l e e f één h u n n e r gasten d e n a c h t d o o r b r e n g e n o p h e t k a s t e e l e n ' s n a c h t s w a s d e z e man ook w a k k e r g e w o r d e n v a n d e v o e t s t a p p e n , d a a r w a a r d e k a s t e e l eigenaars r u s t i g hadden g e s l a p e n . 's Morgens a a n h e t o n t b i j t v e r t e l d e h i j z i j n e r v a r i n g en t o e n g i n g g r a a f T h i e r r y d e R e n e s s e a b b é d e M o l d e r v a n h e t voorval o p d e hoogte brengen. Ook werden e r e n k e l e pendelaars op h e t k a s t e e l o n t b o d e n . A b b é d e M o l d e r , i n z i j n d i e p e g o d s v r u c h t , w a s e r eveneens v a n o v e r t u i g d d a t h e t s p o o k t e i n h e t s l o t . H e t g e l u i d van de voetstappen werd w a a r s c h i j n l i j k veroorzaakt d o o r de o n r u s t i g e geesten van de zelfmoordenaars.

Dan w e r d e n d e p a t e r s v a n W e s t m a l l e o n t b o d e n d i e e n k e l e m i s sen o p d r o e g e n m e t s p e c i a l e i n t e n t i e . E n s i n d s d i e n b l e v e n de v o e t s t a p p e n , o f a n d e r e g e l u i d e n d i e ' s n a c h t s g e h o o r d werden, w e g .

En d a n i s e r o o k n o g d e g r a p p i g e v e r t e l l i n g v a n h e t k a s teelaapje d a t de inwoners van 0ostmalle l e l i j k had l a t e n schrikken. D a t g i n g zo: In d e 1 8 d e eeuw was h e t d e gewoonte d a t d e e d e l e dames, i n d e p l a a t s van e e n s c h o o t h o n d j e t e v e r t r o e t e l e n , e e n a a p j e hielden. M e t hun a a p j e gingen z e dan wandelen o f h e t d i e r t j e verlustigde h e t gezelschap binneshuis met z i j n gekke f r a t s e n .

48

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 48

Nu z o u e r z u l k e e n a a p j e o p h e t v e r l a t e n s l o t v a n D o s t m a l l e achtergebleven z i j n , w a a r s c h i j n l i j k t o e n e e n e d e l e Renessedame n o g e e n s n a a r h e t s l o t kwam k i j k e n m e t e n k e l e v r i e n d i n nen. H e t a a p j e w a r e n z e v e r g e t e n mee t e nemen e n h e t d a r t e l de d o o r d e z a l e n e n d o o l d e d o o r d e g a n g e n v a n h e t k a s t e e l .

Door z i j n o n v o o r z i e n v e r s c h i j n i n g e n a a n d e v e n s t e r s e n d o o r zijn l u i d gekrijs gaf het staartdiertje a l vlug aanleiding t o t a l l e r l e i s p o o k v e r t e l s e l s e n d e omgeving van h e t k a s t e e l werd " t a b o e " , v o o r d e d o r p e l i n g e n . To e n h e t k l a c h t e n b e g o n t e regenen b i j d e p a s t o o r v a n O o s t m a l l e b e s l i s t e d e z e d a t e r een a k t i e m o e s t ondernomen w o r d e n o m d e " d u i v e l " u i t h e t k a s t e e l t e d r i j v e n . Va n o p d e p r e e k s t o e l d e e d h i j b e r o e p o p e n k e l e m o e d i g e mannen d i e h e m m o e s t e n v e r g e z e l l e n n a a r h e t " s p o o k s l o t " om d e b o z e onbekende g e e s t t e v e r j a g e n .

Op h e t v a s t g e s t e l d e u u r z e t t e d e s t o e t z i c h i n b e w e g i n g .

K r u i s - e n v l a g g e d r a g e r s voorop, gevolgd d o o r de p a s t o o r met de p a t e r n o s t e r i n d e h a n d , d e o n d e r p a s t o o r m e t d e w i j w a t e r kwast, d e k o s t e r m e t h e t w i j w a t e r v a t e n e e n h e l e s c h a r e moedige d o r p e l i n g e n , gewapend met s t o k k e n e n b i j l e n . H e t i s n e t een l e g e r d a t d o o r d e e e r s t e k a s t e e l p o o r t h e t n e e r h o f o p t r e k t ; de k l o m p e n t r a p p e l e n o v e r d e d a n s e n d e o p h a a l b r u g w a a r v a n d e k e t t i n g e n gespannen s t a a n o n d e r h e t g e w i c h t v a n d e o p e e n gepakte e n a n g s t i g e d o r p e l i n g e n .

Vbdr d e t w e e d e o p h a a l b r u g v a n h e t o u d e s l o t w o r d t h a l t gehouden; d e p a s t o o r o p e n t h e t e x o r c i m u s b o e k e n b e g i n t d e gebeden. D e o n d e r p a s t o o r d u w t d e w i j w a t e r k w a s t d i e p i n h e t vat e n d e e e r s t e b e s p r e n k e l i n g e n z i j n p a s begonnen o f d a a r v e r s c h i j n t i n de donkere gang p l o t s een springende en k r i j sende g e d a a n t e . " Het Spook!" r o e p t iemad v e r s c h r i k t en i n paniek ontvluchten de d o r p e l i n g e n d e p l a a t s d e s o n h e i l s , a c h t e r n a g e z e t e n m i s schien nog v o o r b i j g e s t o k e n d o o r d e g e e s t e l i j k h e i d , a l l e s laten v a l l e n d wat ze b i j z i c h droegen.

B u i t e n d e g r a c h t e n gekomen w o r d t e r h a l t g e h o u d e n e n adem geschept, e n p l o t s komt d a a r h e t h o n g e r i g e a a p j e aanspringen, met d e w i j w a t e r k w a s t i n d e p o o t . D e v a n h u n s c h r i k bekomen dorpelingen stonden met beteuterd g e z i c h t h e t "spook" aan t e s t a r e n , t o t men b e g o n t e l a c h e n , t e l a c h e n , d a t d e t r a n e n o v e r de wangen e n d e d o r p e l i n g e n o v e r d e g r o n d r o l d e n .

De d o r p s b e w o n e r s s t o n d e n t o e n w e l i n h u n hemd; i n d e o m liggende dorpen werd e r nog l a n g nagelachen, e n h e t verwondert ons d a t d e D o s t m a l l e n a r e n t o e n n i e t a a n e e n v e r d i e n d e s p o t -

49

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 49

naam z i j n g e k o m e n . A p e j a g e r s , o f z o !

Paul A r r e n BRONNEN T. D e M o l d e r : " G e s c h i e d e n i s v a n O o s t m a l l e " 1 9 4 8 Kan.J.E.Jansen:"Geschiedkundige Gids v o o r h e t H e e r l i j k d o r p Oostmalle" 1942 L. S t r o o b a n t : " L e s S i r e s d ' O o s t m a e l " 1 9 2 0 A. H a r o u : " U n e E x c u r s i o n e n C a m p i n e : O o s t m a l l e " i n : " B u l l e t i n Soc. R o y . d e G é o g r . " d e e l X I V - 1 8 9 0 - b l z . 8 6 P. J . G o e t s c h a l c k x : " D e H e r e n v a n O o s t m a l l e " i n " Ta x a n d r i a " 1921 S a i n t - M a r c : " O o s t m a l l e e t l e c h â t e a u d e s Comtes d e Renesse" i n " To u r i n g C l u b d e B e l g i q u e " XXXVI - 1 9 3 0 - b l z . 3 2 9 M. D e s To m b e s : " H e t G e s l a c h t v a n R e n e s s e " z . d .

M. E e m a n s : " V l a a m s K a s t e e l e n b o e k " z . d . - b l z . 9 1 0. P e t i j e a n : " N o s C h â t e a u x H i s t o r i q u e s " To m e I - 1 9 3 4 - b l z . 8 9 Baron L e R o y : " N o t t i a M a r c h i o n a t u s S a c r i R o m a n i I m p i r i i " 1696 - b l z . 2 0 8 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b u r g e o i s " 1 9 5 5 - b l z . 2 3 E. O p d e B e e c k : " K a s t e l e n d e r A n t w e r p s e K e m p e n " 1 9 6 0 - b l z . 2 1 J. L a u w e r y s : " G i d s v o o r H o o g s t r a t e n e n O m t r e k " 1 9 3 5 - b l z . 1 0 6 J. S c h o b b e n s : L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s " S é r i e I 1 9 2 1 - b l z . 6 0 E.de S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Woordenboek d e r Belgische gemeenten" 1939 - d e e l I I - b l z . 1 0 2 4 Steven:"Kastelen i n Antwerpen" 1972 - b l z . 6 0 de C a n t i l l o n : " V e r m a k e l y k h e e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s o n derhoorige Landen" 1770 - d e e l I I I - b l z . 1 0 9 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " d e e l I - b l z . 1 2 2 J . v a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 - b l z . 6 0 9 L.Gypen e n L . V e r m e i r e n : " V l a a n d e r e n , H a r t v a n E u r o p a " b l z . 5 0 "Heksen v l i e g e n r o n d d e N o o r d e r k e m p e n r o u t e " 1 9 7 4 - U i t g a v e ven d e T o e r i s t i s c h e F e d e r a t i e P r o v i n c i e A n t w e r p e n de S t e y n d ' A l t e n s t e i n : " A n n u a i r e d e l a N o b l e s s e B e l g e " 1 8 5 3 baron d e Ryckman d e B e t z : " A r m o r i a l G é n é r a l d e l a N o b l e s s e Belge" 1941 - b l z . 3 7 7 e.a.

50

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 50

activiteiten AL G EM E N E

L

E D E N U E R G A D E R I N G ( l e e s : Worstenbroodavond )

Zowat 5 0 l e d e n h a d d e n i n g e s c h r e v e n v o o r o n z e w o r s t e n broodavond v a n 1 7 f e b r u a r i l a a t s t l e d e n . E n k e l e n o n d e r hen d i e n d e n , i n e x t r e m i s , w e g e n s f a m i l i a l e o m s t a n d i g heden f o r f a i t t e g e v e n .

Na e e n k o r t e v e r w e l k o m i n g d o o r d e v o o r z i t t e r w e r d d a d e l i j k werk gemaakt van h e t verorberen d e r a p p e l b o l l e n en v o r s t e n b r o d e n , a l l e n p r o d u c t e n v a n o n z e k e r s v e r s e Hoogboomse " w a r m e b a k k e r " . T o t e e r e n g l o r i e v a n l a a t s t genoemde s c h e e n n i e m a n d p r o b l e m e n t e o n d e r v i n d e n b i j het n u t t i g e n v a n z i j n " b a k s e l s " . D e a l t i j d b e r e i d w i l lige echtgenoten d e r bestuursleden voorzagen i e d e r van koffie e n thee.

Nadat d e i n w e n d i g e m e n s g e k r e g e n h a d w a a r o p h i j r e c h t had, m e e n d e Raymond R o e l a n d s , v o o r z i t t e r , d a t d e t i j d r i j p was om met h e t o f f i c i ĂŤ l e g e d e e l t e v a n d e avond van s t a r t t e g a a n . D e d a g o r d e v a n d e j a a r l i j k s e l e d e n vergadering zag e r a l s v o l g t u i t : o verslag van de a c t i v i t e i t e n i n het voorbije jaar o kasverslag 1978 o u i t e e n z e t t i n g door onze a r c h i v a r i s o vermelding van de geplande a c t i v i t e i t e n voor het komende w e r k j a a r o nieuwe ideeĂŤn, v o o r s t e l l e n , suggesties o bestuursverkiezing Voor d e m e e s t e v a n d e z e p u n t e n v i n d t U e e n u i t g e b r e i d relaas op een andere b l a d z i j d e . Een o v e r z i c h t van wat er i n h e t H o b o n i a a r c h i e f v o o r h a n d e n i s , w e r d o p e e n

51

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 51

l o s b l a d a a n d i t nummer t o e g e v o e g d . O p d i e m a n i e r k a n Ugemakkelijk eventueel bruikbaar materiaal terugvin— den e n b e r o e p d o e n o p o n z e r e e d s u i t g e b r e i d e v e r z a m e — ling.

Wat d e b e s t u u r s v e r k i e z i n g b e t r e f t , d i e n d e n , z o a l s h e t democratisch p a s t , a l l e bestuursleden hun o n t s l a g i n .

Nieuwe k a n d i d a t u r e n k w a m e n e r n i e t u i t d e b u s e n d e uittredende bestuursleden werden b i j " h a n d g e k l a p " ( i . p . v. stemming) i n h u n r e s p e c t i e v e l i j k e f u n c t i e s h e r k o z e n .

Marcel De Vo s ` b o o d o n s w e l , b i j d e u i t w e r k i n g v a n o n z e verscheidene a c t i v i t e i t e n , z i j n d i e n s t e n a a n . W i j h e t e n hem d a n o o k h a r t e l i j k w e l k o m .

Het b e s t u u r z i e t e r a l s v o l g t u i t : voorzitter: secretaris: schatbewaarder: archivaris:

Raymond R o e l a n d s Walter S e g e r s Harry De S i t t e r Paul A r r e n

medewerker:

Marcel De Vo s

Na a l d a t e r n s t i g e w e r k z o r g d e W a l t e r S e g e r s v o o r d e nodige o n t s p a n n i n g m e t e e n "Wachtwoord à l a Nand B a e r t " .

De s f e e r e n d e k a n d i d a t e n w a r e n p r i m a . H e t p e i l w a a r o p gespeeld w e r d s c h e e r d e s o m t i j d s b i j z o n d e r hoge t o p p e n .

En z o a l s h e t v o o r e l k e l e d e n v e r g a d e r i n g p a s t , w e r d e r nadien n o g h e e l w a t n a g e k a a r t b i j stemmig k a a r s l i c h t en e e n g o e d g l a s b i e r .

Harry De S i t t e r

ACTIVITEITEN I N za. zo. zo: za.

1978

—W o r s t e n b r o o d a v o n d e n a l g e m e n e l e d e n v e r g a d e r i n g i n " D e n Haasdam " .

12 m a a r t —D i a — e n k l a n k s p e l i n d e S t . — J o z e f s k e r k t e H o o g b o o m — "SOLDATENGRAVEN 1 9 3 9 - 1 9 4 5 " d o o r G e o r g e S P I T TA E L .

—S t a d s w a n d e l i n g o . l . v . s t a d s g i d s .

21 mei —G e z a m e n l i j k b e z o e k a a n h e t 9 juli " I n t e r n a t i o n a a l Vo l k s dansfestival " te S c h o t e n .

28 j a n .

52

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 52

za. e n z o . — Medewerking a a n v i e r i n g v a n " 1 0 0 j a a r 16/17 s e p t . M e i s j e s s c h o o l " e n i n r i c h t i n g v a n d e tentoonstelling t e r plaatse. za. 7 o k t . — T h e a t e r b e z o e k : " J a a r m a r k t f e e s t i n B r o l l e z e l e " v a n P e t e r Hacks i n h e t Antwerpse M e i r t h e a t e r . za.28 o k t . — J a a r l i j k s Te e r f e e s t i n d e " Dennen— burghoeve " t e K a p e l l e n . v r. 2 4 n o v. — Medewerking aan h e t J a a r l i j k s e C o n c e r t van h e t p l a a t s e l i j k g e m e n g d z a n g k o o r " RORATE " i n d e S t . — J o z e f s k e r k t e Hoogboom. z a . 2 d e c . — S t . — N i k l a a s v i e r i n g e n — s t o e t i n samen— w e r k i n g m e t a l l e Hoogboomse v e r e n i — gingen. v r . 8 d e c . — Dia—avond i n " D e n Haasdam " m e t a l s onderwerpen: " De v i e r s e i z o e n e n i n d e Oude G r a c h t door Raymond R o e l a n d s . " Va n Kopenhagen t o t d e Noordkaap " door H a r r y D e S i t t e r .

Er v e r s c h e n e n " HOBONIA " .

bovendien 4 nummers v a n o n s t i j d s c h r i f t

GEPLANDE A C T I V I T E I T E N I N za.17 f e b .

1979

—

Worstenbroodavond e n algemene leden— vergadering. wo. 7 m a a r t — M e d e w e r k i n g a a n C o n c e r t " S t r i j k k w a r t e t DOLEZAL " u i t T s j e c h o s l o w a k i j e .

In s a m e n w e r k i n g m e t d e gemengde k o r e n ALAUDA u i t E k e r e n e n RORATE u i t H o o g — boom, i n d e S t . — J o z e f s k e r k t e H o o g b o o m . z o . 11 m a a r t — S t a d s w a n d e l i n g ( 1 0 - 1 2 u u r ) d o o r h e e n Oud— A n t w e r p e n o . l . v . s t a d s g i d s . za.21 a p r i l — T h e a t e r b e z o e k Programma n o g t e b e p a l e n .

53

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 53

zo.27 mei za.17 n o v, v r, 2 3 n o v. za, 1 d e c ,

—B e z o e k a a n h e t P o l d e r m u s e u m t e L i l l o en g r a t i s o v e r t o c h t n a a r D o e l . K o r t e wandeling t e r p l a a t s e .

—J a a r l i j k s t e e r f e e s t i n d e " Dennenburghoeve " t e K a p e l l e n .

—M e d e w e r k i n g a a n h e t j a a r l i j k s k e r k k o n c e r t v a n RORATE i n d e St.—Jozefskerk t e Hoogboom.

—S i n t — N i k l a a s v i e r i n g i n samenwerking met a l l e H o o g b o o m s e v e r e n i g i n g e n .

Andere a c t i v i t e i t e n k u n n e n s t e e d s a a n d e z e l i j s t t o e — gevoegd w o r d e n .

Momenteel w o r d t e r r e e d s d e g e l i j k w e r k g e m a a k t v a n een " AMBACHTENTENTOONSTELLING " d i e w i j i n h e t b e g i n van v o l g e n d j a a r p l a n n e n .

Indien iemand h i e r o m t r e n t i n t e r e s s a n t e t i p s kan geven z i j n w i j hem ( h a a r ) b i j z o n d e r d a n k b a a r.

Ambachten d i e w i j r e e d s b i n n e n b e r e i k h e b b e n : —p o t t e n b a k k e n —k a n t k l o s s e n —p o p p e n m a k e n —s p i n n e n —w e v e n o p o u d w e e f g e t o u w —k l o m p e n m a k e n Elke i n b r e n g vanwege d e l e d e n om n o g a n d e r e "Oude Ambachten " a a n b o d t e l a t e n k o m e n , i s z e e r w e l k o m .

Ukunt steeds terecht b i j één van de bestuursleden waarvan h i e r o n d e r d e a d r e s s e n v e r m e l d z i j n .

V o o r z i t t e r : Raymond R o e l a n d s Vredelaan 2 4 2070 E k e r e n —Hoogboom t e l . 6 4 . 1 8 . 8 8 Secretaris: Walter Segers Campanulalaan 5 2070 E k e r e n —Hoogboom t e l . 6 4 . 2 4 . 6 5 Schatbewaarder: H a r r y De S i t t e r Vredelaan 6 0 2070 E k e r e n —Hoogboom t e l . 6 4 . 8 0 . 3 3 Archivaris: Paul Arren Antverpiastraat 9 2070 E k e r e n — S i n t — M a r i a b u r g t e l . 6 4 . 5 8 . 7 9

54

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 54

6344 22990 ++ ?

kasverslag 1978

INKOMSTEN

UITGAVEN

Lidgelden

9 800 F . T i j d s c h r i f t ( H o b o n i a )

Hist. Schets

9 345

Soldatengraven programma's reklame Worstenbroodavond

4 379 F

Stadswandeling ( g i d s ) Soldatengraven

500 22 271

3 020 20 200

Hist. Schets (laatste storting)

3 466

1 560

100 j . m e i s j e s s c h o o l

2 028

279

St.â&#x20AC;&#x201D;Niklaasstoet

1 060

Intrest A.U. Subs.Gemeentebestuur

1

000

Te e r f e e s t

3 644

Diaâ&#x20AC;&#x201D;avond

1

914

Algemene o n k o s t e n

3 525

(Oude G r . + S c a n d . ) T O T A A L

(Brieven,zegels,e.a.)

47 118 F. T

0 T A A L

4

0

873 F . batig

Inkomsten 4 7 11 8 F .

Uitgaven 4 0 873 F .

Het w e r k j a a r 1 9 7 8 w e r d m e t e e n

BL I

overdracht van 1977 bedroeg 4 624 F.

J F T 6 245 F.

saldo v a n 6 245 F. a f g e s l o e t e n . De

De k a s t o e s t a n d p e r 1 . 1 . 7 9 : 6 2 4 5 F . + 4 6 2 4 F . = 1 0 8 6 9 F .

De S c h a t b e w a a r d e r Harry De S i t t e r

55

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 55

kuierend in oude papieren U i t : " D E K AT H O L I E K E I L L U S T R A T I E " J a a r g a n g 1 4 n r . 2 5 1881 B l a d z i j d e 1 9 9 — WENKEN E N R A A D G E V I N G E N D O O R PA R V U L U S

In deze b i j d r a g e v e r t e l t d e a r t s , d i e s c h u i l g a a t a c h t e r het pseudoniem " P a r v u l u s " d a t e r o p d e k w a r t -eeuw p r a k t i j k die h i j r e e d s b e z i t , e e n z e e r g r o o t a a n t a l van z i j n p a t i ë n ten z i j n r a a d n i e t o p v o l g e n o f v e r k e e r d i n t e r p r e t e r e n . E n i n i e d e r e f a m i l i e , z e g t h i j , i s e r w e l e r g e n s e e n oudoom of een t a n t e d i e a l l e s b e t e r weet dan d e d o k t e r, e n van z o dra d e z e h e t h u i s u i t i s hunne o f h a r e o r d e r s b e g i n n e n t e geven.

Zo b e s l i s t e h i j o . a . e e n z i e k e n i e t l a n g e r d a n e e n h a l f u u r o p d e z e l f d e z i j d e t e l a t e n l i g g e n , h e m r e g e l m a t i g om t e k e r e n , m a a r h e t waarom h a d h i j e r n i e t b i j g e v o e g d , e n dat was t a n t e s v e r s t a n d t e boven gegaan.

En h i j v e r v o l g t : " En daar nu de z i e k e zoo quasie r u s t i g n e d e r l i g t , zou h e t geen z o n d e e n d e j a m m e r z i j n , z e g t z e , o m hem t e v e r o n t r u s t e n d o o r hem om t e l e g g e n ? E n d e w i j s n e u s b e g r i j p t n i e t , dat deze z i e k e , a a n t y p h u s l i j d e n d e , onbewust v a n z i j n e n g e v a a r l i j k e n t o e s t a n d , a l l e e n d o o r h e t aanhoudend l i g g e n i n ééne p o s i t i e d e n d o o d t e n o f f e r v a l t ; z i j b e g r i j p t n i e t dat d e l e v e n s k r a c h t h a a s t i s u i t g e p u t , d a t d e k l e i n e r e b l o e d vaten hunne e l a s t i c i t e i t e n samentrekbaarheid g e d e e l t e l i j k hebben v e r l o r e n , d a t d a a r d o o r d e w e t v a n d e z w a a r t e k r a c h t d r e i g t t e zegevieren, d o o r a l h e t b l o e d op d a t eene l a a g -

56

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 56

ste p u n t t e verzamelen, d a t e r dan eene passieve c o n g e s t i e ontstaat met daaropvolgende asphyxie en de dood; d a t d i t a l l e s w o r d t voorkomen d o o r den z i e k e n u e n dan eene a n d e r e p o s i t i e t e geven.

Het i s m i j a l v e r s c h e i d e n e k e r e n o v e r k o m e n a l s i k a n g s t i g e n v o l z o r g n a a r Benen z w a r e n z i e k e n g i n g , d e v o o r g e schreven medicamenten o n a a n g e r o e r d t e v i n d e n , e n o p m i j n e vraag n a a r h e t waarom, h e t v e r b a z e n d a n t w o o r d t e o n t v a n g e n : " O h , h e e r , h i j w a s i m m e r s v e e l t e z i e k om i n t e n e m e n , w e wilden wachten t o t h i j w a t b e t e r was, e n dan beginnen " .

Zoo h a d i k e e n s e e n e p a t i ë n t e m e t e e n e l e l i j k e k n i e zes b l o e d z u i g e r s meedegegeven, e n n u h a d d e z e domme v r o u w de b l o e d z u i g e r s i n d e p a n g e b r a d e n e n z e o p g e g e t e n , e n h a r e knie b e t e r d e maar n i e t .

Zoo h a d i k h e t n o o d i g g e v o n d e n a a n J a n D o d d e n ; d i e e e n e b e z e t t i n g h a d o p d e b o r s t , hem eene Spaansche V l i e g v o o r t e schrijven met l a s t ze zoo a c h t uren t e l a t e n l i g g e n , dan eene d a g t e w a c h t e n e n v e r v o l g e n s z i c h w e e r b i j m i j t e v e r toonen. J a n k o m t o p d e n b e p a a l d e n t i j d t e r u g e n h e t h e e f t n i e t geholpen. M a a r wanneer h i j m i j z i j n e b l o o t e b o r s t t o o n t , z i e i k d e Spaansche V l i e g n o g l i g g e n , m a a r . . . n o g b e h o o r l i j k i n h e t p a p i e r gewikkeld z o a l s de apotheker ze aan Jan had g e l e v e r d !

Zoo h a d i k e e n s d e e e r e e n e n p e r s o o n t o t p a t i ë n t t e h e b ben d i e o p g e p a s t w e r d d o o r i e m a n d , d i e e e n e n b l a u w e n m a a n dag w e r k z a a m w a s g e w e e s t i n h e t h o s p i t a a l v a n G l a d b a c h .

De z i e k e l e e d a a n h e v i g e h e r s e n c o n g e s t i ë n e n k l a a g d e o . a . over s l a p e l o o s h e i d ; i k hoorde h a a r bedaard aan e n g e d u l d i g zoals d a t p a s t ; o p eens v a l t d e o p p a s t s e r, om z i c h een a i r van g e w i c h t t e g e v e n , d e z i e k e i n d e r e d e e n z e g t : " D o k t e r , i k zou maar morphine geven; o f k e n t u d a t n i e t ? D a t deden w i j i n Gladbach a l t i j d ! " Antwoordt n u eens a a n z o o ' n verwaanden w i j s n e u s , d a t morphine e e n z w a a r v e r g i f t i s , d a t h e t j u i s t d a a r d o o r v e r stompend w e r k t , o m d a t d e h e r s e n e n g e c o n g e s t i o n n e e r d w o r d e n ; dat d u s i n d i t g e v a l d a t m i d d e l g l a d v e r k e e r d e n z e e r g e s c h i k t was d e n t o e s t a n d v a n d e n z i e k e t e v e r e r g e r e n , e n z v . , ze z o u h e t n i e t b e g r i j p e n e n b l i j v e n d e n k e n d a t z i j h e t grootste g e l i j k had. I k antwoordde dan ook eenvoudig, d a t i k met h a a r zou c o n s u l t e r e n , zoodra z e h a r e bewijzen van d o c t o r a l e s t u d i e z o u hebben o v e r l e g d ; t o t z o o l a n g v e r z o c h t i k h a a r, z i c h met h a r e zaken t e bemoeien e n h e t o o r d e e l

57

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 57

over den z i e k e e n w a t h a a r t o e g e d i e n d moest worden aan m i j over t e l a t e n . ' s Anderendaags k r e e g i k m i j n o n t s l a g e n d e zieke s t i e r f k o r t daarop.

Ook h a d i k e e n e v r o u w , d i e h a r e h a n d h a d v e r b r a n d , g e zegd, z e g o e d g e z w a c h t e l d t e h o u d e n e n v a n d e z e z a l f a l l e twee u r e n e e n e n b o o n g r o o t i n t e w r i j v e n . N a e e n e w e e k k o m t ze z i c h b e k l a g e n o v e r d e g e r i n g e u i t w e r k i n g : z e h a d d e h a n d ferm i n g e z w a c h t e l d , d a t w e l , m a a r a l l e t w e e u r e n d e z a l f n i e t o p de hand, maar n o t a bene o p den zwachtel gewreven.

Zo k e n i k z e l f s p a t i ë n t e n d i e , i n d e p l a a t s v a n h e t g e schreven r e c e p t t e l a t e n k l a a r m a k e n h e t o p e t e n , e n e e n a n d e r e d i e men o m d e t w e e u r e n d u c h t i g s c h u d d e i n p l a a t s v a n z i j n drankje t e schudden.

Domheid, w i j s n e u z e r i j e n b i j g e l o o f s t a a n d e n v e r s t a n d i g e n a r t s , d i k w i j l s m e e r d a n men m e e n t , f a m e u s i n d e n w e g ; d a a r o m , h i j h e e f t h e t toch a l zoo zwaar; vergeet h e t n o o i t : d i e dokt o r e n w i l , m o e t s . v . p . o o k d o k t e r s raad v o l g e n !

JAARGANG 1 4 N R ; 7 — 1 8 8 0 — b l z . 5 6 — PA R V U L U S z e g t : Er z i j n v e l e k i n d e r e n o f j o n g e m e i s j e s , d i e z i c h d e maag volstoppen met h o u t s k o o l , m e t k a l k , m e t haren, m e t mieren, m e t mest, m e t i n k t e n d a t a l l e s i n e n o r m e m a s s a . D e z e p e r s o n e n z i j n echter n i e t gek en z i j hebben hun v e r s t a n d zoo goed a l s g i j e n ik, ' t i s s l e c h t s eene zenuwquaestie, d i e v a n z e l f na k o r t e n of langen t i j d weer verdwijnt.

Nog e e n e a n d e r e a f d w a l i n g v a n d e n s m a a k w i l i k h i e r e v e n ten s l o t t e b e s p r e k e n , e n w e l d e n ongehoorden e n o n o v e r w i n n e l i j k e n t r e k , d i e sommige dames a a n d e n d a g l e g g e n v o o r s p e l den, n a a l d e n , s p i j k e r s , e n z . I k z e l f h e b e r e e n e g e z i e n d i e b i j e e n schoenmaker een gansch b a k j e met n a g e l s h a d i n g e s l i k t en d a a r b i j , a l l e n a a l d e n e n s p e l d e n d i e z i j m a c h t i g k o n w o r den. J a d a t w a s z o o e r g , d a t d e z i e k e n o p p a s t e r s i n ' t h o s p i t a a l , w a a r z i j v e r p l e e g d werd, w e l moesten t o e z i e n , geen s p e l den o f n a a l d e n o p h u n n e o m s l a g d o e k e n t e h e b b e n , a l s z i j i n hare n a b i j h e i d kwamen, w a n t i n e e n ommezien h a d z i j z e h a a r afgerukt en d o o r g e s l i k t . ' t Raarste was, d a t z i j v o l s t r e k t geen l e t s e l s c h e e n t e h e b b e n v a n a l d e z e s p i t s e d i n g e n . V a n a l l e z i j d e n v a n h a a r l i c h a a m kwamen z e v o o r d e n d a g ; a a n a r men e n b e n e n , a a n d e z i j d e n e n a a n h e t h o o f d , o p d e n b u i k e n u i t d e n r u g . ' t Was c u r i e u s . D a n k l a a g d e z i j o v e r e e n w e i n i g

58

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 58

jeukte; e r verscheen een h e u v e l t j e a l s een k l e i n b l o e d z w e e r t j e ; o p e n g e m a a k t , b e h o e f d e men d e n a a l d e n m a a r t e p a k ken, é é n , t w e e , d r i e , t o t t w i n t i g s o m s a c h t e r e e n , d i k w i j l s een h e e l e p r o c e s s i e . Z o o v o n d d r . S i l v y e e n s b i j e e n l i j k opening n i e t m i n d e r dan 1 . 5 0 0 n a a l d e n i n e e n l i c h a a m !

JAARGANG 1 4 n r .

15

-

1881

-

b l z . 119

- PA R V U L U S z e g t :

E r b e s t a a t e e n e s o o r t v a n z e n u w z i e k t e d i e men a n e s t h e s i e noemt e n d i e z i c h h i e r d o o r k e n m e r k t , d a t d e l e d e m a t e n , d o o r anesthesie g e t r o f f e n , o n g e v o e l i g z i j n v o o r p i j n ; men k a n z e s l a a n , s t e k e n , b r a n d e n , k n i j p e n , a l w a t men w i l , d e p a t i ë n t h e e f t e r hoegenaamd g e e n p i j n v a n . D o k t e r C h a r c o t t e P a r i j s , hoofd v a n d e n g e n e e s k u n d i g e n d i e n s t i n d e S a l p é t r i è r e ( h o s p i t a a l v o o r vrouwelijke zenuwzieken), h e e f t steeds eenige exemplaren v a n d i t s o o r t v a n l i j d e r e s s e n i n z i j n e c l i n i e k ; o p zekeren d a g n u d a t d e z e n p r o f e s s o r l e s g a f i n d e z e z i e k t e , n a m h i j eene d e r l i j d e r e s s e n t o t v o o r b e e l d e n , om d o o r den daad t e bewijzen, w a t z i j n woord had g e l e e r d , s t a k h i j h a a r ( w a t h i j trouwens a l meermalen b i j d e z e z e l f d e p a t i ë n t e h a d gedaan) e e n e lange n a a l d d o o r d e n a r m ; m a a r o p h e t z e l f d e o o g e n b l i k g a f , d e l i j d e r e s , t o t o n u i t s p r e k e l i j k e n verbazing en verstomming van den p r o f e s s o r e n z i j n e o m s t a a n d e r s , e e n z o o v e r v a a r l i j k e n g i l , d a t de z a a l ervan daverde!

Wat w a s e r n u g e b e u r d d a t d e z e s i n d s maanden g e v o e l l o z e zieke i n eene o v e r g e v o e l i g e t o e s t a n d had herschapen? Een z e kere d o k t e r B u r g , d i e ' s morgens i n d e z a a l was g e w e e s t , h a d haar e e n v o u d i g gedurende e e n i g e m i n u t e n e e n g o u d s t u k j e o p d e n arm g e l e g d ! W e l n u , z e i d e B u r g , l e g e e n s t u k m e t a a l ( g o u d o f z i l v e r, k o p e r o f z i n k ) o p d i e ongevoelige ledematen en ge z u l t z e z i e n h e r l e v e n , z e l f s a l h e e f t h e t metaal e r maar een kwartier o f hoogstens een u u r op g e r u s t ; merk nu op welk metaal h e t s n e l s t w e r k t en g e e f t h a a r daarvan i n en ge z u l t haar binnen w e i n i g t i j d g e h e e l g e n e z e n .

Waaraan n u d e z e v e r s c h i j n s e l t o e t e s c h r i j v e n ? E n waarom wordt d e een geholpen d o o r goud, d e andere d o o r k o p e r, e e n andere d o o r z i n k , e n z . D e o p l o s s i n g i s d e z e : e l k m e t a a l , o p de h u i d g e l e g d , v e r w e k t e r e e n m e e r o f m i n d e r s t e r k e n s t r o o m ; a l l e i n d i v i d u ë n z i j n n i e t dezelfde; d e een h e e f t wat s t e r k e r van d o e n d a n d e a n d e r e , v a n d a a r d e v e r s c h i l l e n d e w e r k z a a m heid d e r onderscheiden m e t a l e n .

Paul A r r e n

59

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 59

DANKWOORD

I n d i t nummer z i j n we d a n g e s t a r t m e t d e eerste a f l e v e r i n g o v e r de " Geschiedenis van h e t Zwin " , e e n s e r i e d i e m e e r d a n v i j f j a a r g a a t d u ren e n b i j z o n d e r i n t e r e s s a n t om v o l g e n i s . I n d e eerste p l a a t s moeten we d e s c h r i j v e r e r v a n , d h r .

Remie V a n H a e l s t , d a n k e n v o o r d e t o e l a t i n g t o t p u b l i k a t i e v a n d i t enorme w e r k , waaraan h i j e e n massa t i j d b e s t e e d d e e n v e l e k i l o m e t e r s v o o r a f legde.

Boven d e i n h o u d s o p g a v e v a n d i t nummer s t a a t een m o o i e t e k e n i n g v a n d e H o o g b o o m s t e e n w e g t e r hoogte v a n d e h e r b e r g " M o e d e r Mennekens " , t e k e ning d i e speciaal voor ons t i j d s c h r i f t werd gemaakt d o o r d h r . A n d r ĂŠ M a r i ĂŤ n . A n d e r e t e k e n i n g e n , v e e l a l overgenomen v a n oude p r e n t b r i e f k a a r t e n , gaat h i j o n s o o k n o g bezorgen, w a a r v o o r we hem al o p voorhand danken.

Vo o r d e t e k e n i n g e t j e s i n d e r u b r i e k h o o f d e n danken w e E d w a r d J a c o b s e n Raymond R o e l a n d s . D e tekening van de reeks " Kastelen i n Vlaanderen " ontleenden we aan h e t p e r s o n e e l s t i j d s c h r i f t v a n de f i r m a P e t r o c h i m . D e v e r a n t w o o r d e l i j k e u i t g e v e r van d i t t i j d s c h r i f t , d h r . Raymond A l a r d o t , k e n n e n we n o g v a n d e p r a c h t i g e d i a - r e e k s e n o v e r " O u d - A n t werpen" e n " D e S c h e l d e v a n A n t w e r p e n t o t G e n t e n t e r u g " d i e h i j d e H o b o n i a n e n kwam v o o r s t e l l e n .

Van z i j n h a n d v e r s c h i j n t i n d i t n u m m e r e e n g e s c h i e denis v a n Antwerpen, p r e c i e s een eeuw t e r u g , d u s Antwerpen i n 1 8 7 9 . O o k d e v o r i g e j a r e n k e e k h i j v o o r ons 1 0 0 j a a r t e r u g i n d e A n t w e r p s e g e s c h i e d e n i s .

Het w o r d t d u s t i j d d a t we Raymond A l a r d o t o o k e e n s in de bloemetjes zetten.

Ook a l l e a n d e r e m e d e w e r k e r s w o r d e n h i e r m e e bedankt d o o r Het B e s t u u r.

60

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 1 - januari 1979 - p. 60