Hobonia 1979-4 A4 by Heemkring Hoghescote

H0B0NIA HoBolllA HoBolllA KULTURELE E E M K R I N G HHOOGBOOfrT O OGBOOM HOOGBOOfrT HEEIIKRING KULIUREIEHHEEIIKRING KULIUREIE

Verantwoordelijk i tuitgever gever Verantwoordelijkuuitgever Verantwoordelijk P. AArren rren P.P.Arren

A n t v e r p i a s t r a a t 99 Antverpiastraat Antverpiastraat 9 2 0 7 0 EEkeren keren 2O7O Ekeren 2O7O

Driemaandelijks t i j dtijdschrift schrift Driemaandelijks tijdschrift Driemaandelijks - 1 9 1979 79 Jaargang I I - - 1979 nov.okt.okt. - nov. - ddec. edec. c. nov.okt.-

JAARGANG Jaargang8

S t . J o z e f s k e r k Hoogboom - Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

inhoud: Kuierend i n oude p a p i e r e n : D e e r f e n i s r e g e l i n g v a n e e n Hoogboomse p a c h t e r o n d e r het A n c i e n Régime - d e e l 2 V . E . Wa u t e r s b l z . Den d a g v a n d e n S l a g v a n E e c k e r e n P . Arren b l z . Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n het Z w i n - d e e l 4 R . Va n H a e l s t b l z . Ontstaan e n G e s c h i e d e n i s v a n h e t Fort van Kapellen b l z . De d o o d s t r a f i n B e l g i ë R . Va n H a e l s t b l z . Oud- A n t w e r p e n : D e M e c h e l s e S t e e n w e g R . Alardot b l z . Kastelen i n Vlaanderen: Bouchout P . Arren b l z . De N a t i o n a l e P l a n t e n t u i n P . Arren b l z . Activiteiten H . De S i t t e r b l z .

206 214 217 228 232 240 243 259 262

—2 0 5 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 205

kuierend in oude papieren DE ERFENISREGELING VAN EEN HOOGBOOMSE PACHTER ONDER HET ANCIEN REGIME ( 1 7 5 2 ) DEEL 2 I I . De sociale stand van de f a m i l i e Peeters

Claessens. In d e v o r i g e b i j d r a g e hebben w i j r e e d s d e f a m i l i a l e t o e s t a n d v a n d e z e mensen g e s c h e t s t samen m e t e e n b e k n o p t historisch beeld van de t i j d waarin z i j leefden. Om o n s n u e e n b e e l d t e v o r m e n v a n h u n s o c i a l e p o s i t i e kunnen w i j n i e t b e t e r doen dan i n d e a r c h i e v e n gaan speuren n a a r i n f o r m a t i e o v e r h u n v e r m o g e n . H o e g r o o t w a s het l a n d b o u w b e d r i j f d a t z e i n handen hadden e n w a a r u i t bestond h u n b e z i t a a n gereedschap e n h u i s r a a d ? Cornelis P e e t e r s was n i e t d e e i g e n a a r van d e b o e r d e r i j d i e h i j e x p l o i t e e r d e . H i j pachtte ze van een zekere heer B o s s c h a e r t , d i e v e r m o e d e l i j k een vermogend k o o p - o f ambachtsman u i t A n t w e r p e n i s g e w e e s t . D i e eigendommen z i j n afgebeeld o n d e r d e perceelnummers 8 , 9 , 1 8 , 2 1 e n 4 4 v a n de f i g u r a t i e v e k a a r t v a n Hoogboom, g e v o e g d b i j h e t m e e t b o e k opgemaakt i n 1 7 1 5 d o o r l a n d m e t e r C o r n . D e W o l f f . ( 1 ) E e n u i t t r e k s e l u i t deze k a a r t i s op de volgende b l a d z i j d e a f gedrukt.

(1) Z i ff n a n c h i q Mtwe e n - Oud gemeenteanchie6 Elaenen bunder nn. 151 . - 206 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 206

Kapellensteenweg -- C:

â&#x20AC;&#x201D;2 0 7 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 207

In d e l i g g e r van Ekeren v o o r d e j a r e n 1745-1756 ( 2 ) , opgemaakt m e t h e t o o g o p d e v e s t i g i n g v a n e e n p e r i o d i e k e dorpsbelasting worden deze p e r c e l e n a l s v o l g t beschreven: Propriëtaris Bosschaert. n r. 8 n r. 9 n r. 1 8 n r. 2 1 n r. 4 4

landt 5 8 2 landt 2 6 3 i n weyde 175 r o e d e n a 3 een ( 3 ) 3 8 i n weyde 392 r o e d e n a 3 een 1 3 0 Huys e n l a n d t 2 1 5 9

r o r o 1/3 2/3 r o

e d e n e d e n roeden roeden e d e n

To t a a l : 3 1 9 3 r o e d e n Z o a l s men o p d e k a a r t k a n b e m e r k e n w a s p e r c e e l n r . 44 h e t " h u y s b l o k " . H e t b e s t o n d u i t d e w o n i n g , s t a l , schuur en aanhorigheden e n d e aanpalende l a n d e r i j e n . De gebouwen l a g e n t e g e n d e Hoogboomsche s t r a e t e , d e h u i d i g e Hoogboomsteenweg, o p d e p l a a t s w a a r t h a n s d e b l o e m i s t e r i j L, P r i n s g e v e s t i g d i s . D e a a n p a l e n d e g r o n d e n , a l l e n l a beurland, vormden een e e r d e r smalle s t r o o k d i e z i c h u i t s t r e k t e t o t a a n d e Vo e t b e e k . Percelen n r . 8 e n 9 waren ook l a b e u r l a n d . P e r c e e l nr 9 l a g tegen de Bergsche baen, d e h u i d i g e Kapellensteenweg, o n g e v e e r w a a r n u d e Z i l v e r e n h o e k l a a n b e g i n t . P e r c e e l n r. 8 l a g a c h t e r a a n p e r c e e l n r . 9 m a a r h e t s t r e k t e z i c h meer i n d e b r e e d t e u i t , o n g e v e e r d a a r w a a r z i c h t h a n s h e t Maria I m m a c u l a t a I n s t i t u u t b e v i n d t . Perceel n r . 1 8 was w e i l a n d p a l e n d aan d e " Hoogboomse s t r a e t e " , a a n d e z e l f d e k a n t a l s d e b o e r d e r i j , maar i e t s d i c h t e r n a a r h e t Hoogbooms K r u i s g e l e g e n . Perceel n r . 2 1 l a g a c h t e r h e t v o r i g e , e r i e t s v a n v e r w i j d e r d e n t e g e n d e Vo e t b e e k . Als we d e v e r d e l i n g i n l a b e u r l a n d e n i n w e i l a n d b e schouwen, s t e l l e n w e v a s t d a t v a n d e t o t a l e o p p e r v l a k t e van 3 . 5 7 1 r o e d e n e r s l e c h t s 5 6 7 i n w e i l a n d l i g g e n , t . t . z . ongeveer é é n z e s d e . B i j d e hedendaagse m e l k v e e b e d r i j v e n l i g t d e v e r h o u d i n g v e e l a l j u i s t omgekeerd. Op d i e g e r i n g e oppervlakte aan weiden z a l C o r n e l i s Peeters w e l n i e t v e e l koeien hebben kunnen houden. E n i n d e r d a a d , z o a l s z a l b l i j -

(2) 2 £jk4ane.h.,eÇ Atùgetpen - Oud gemee▶tteateh Leo Eizenen bundee nn. 158. (3) " a 3 een " beduidt dan van e lze dAie naeden en één bc.&to.t wandi. - 208 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 208

ken u i t d e h i e r n a t e b e s p r e k e n o p e n b a r e v e r k o o p d a g , b e s t o n d z i j n v e e s t a p e l s l e c h t s u i t d r i e k o e i e n , m e t een vaars e n e e n k a l f , e n d a t o p e e n b e d r i j f v a n t o c h r o n d de t i e n h e c t a r e n ! D e z e s i t u a t i e i s b e s t t e b e g r i j p e n . H i j moest h e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n z i j n g r o n d e n bestemmen t o t het w i n n e n v a n g r a n e n , p e u l v r u c h t e n , b o e k w e i t e n a n d e r e voedergewassen n o d i g v o o r d e b e h o e f t e n z o v a n z i j n g e z i n als van de d i e r e n . Op een z e l f d e oppervlakte kan een b o e r heden t e n d a g e t i e n m a a l m e e r b e e s t e n h o u d e n , m a a r h i j b e s c h i k t dan w e l o v e r k u n s t m e s t , g e b r u i k t landbouwmachines en k o o p t v e e l b i j v o e d e r a a n . D e l a n d b o u w b e d r i j v e n w a r e n vroeger n i e t g e s p e c i a l i s e e r d , e l k e b o e r d e r i j was een z e l f standige eenheid.. Wat e r o p d e z e g r o n d e n w e r d g e t e e l d l e r e n w e a a n de h a n d v a n d e o p e n b a r e v e r k o o p b i j o p b o d d i e o p d e b o e r d e r i j w e r d gehouden n a h e t o v e r l i j d e n v a n p a c h t e r P e e t e r s , n l . o p 1 6 j u l i 1 7 4 9 . ( 4 ) E r was o p d a t t i j d s t i p v a n h e t j a a r n o g n i e t g e o o g s t z o d a t d e wassende v r u c h t e n werden geveild zoals z i j op h e t v e l d stonden. H i e r v o l g t de l i j s t van d e v e r k o c h t e p a r t i j e n m e t v e r m e l d i n g v a n d e bekomen p r i j s i n gulden en s t u i v e r s .

Granen 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2 1/2

van van van van van van van van van van van va n van

een een een een een een een een een een een een een

plackxken c o r e n i n t aengelegen ( 5 ) plackxken c o r e n met enighen k l a v e r plack coren ander p l a c k c o r e n ander p l a c k c o r e n plackxken bouckwey plackxken h a e v e r ander p l a c k h a e v e r p l a c k coren p l a c k bouckwey p l a c k coren ander plack c o r e n p l a c k coren

Prijs 2 gulden 2 gulden 7 g. 5 st. 12 g . 1 0 s t . 14 g u l d e n 4 gulden 5 gulden 14 g u l d e n 9 gulden 9 gulden 15 g. 5 s t . 9 gulden 10 g u l d e n

(4) Z . A. A. Oud Gemeenteanchtie4 EI zenen nn. 464 (5) " h e t aenge eegen " i 4 venmoededeti jh. de aan de boendetrĂ.1 paeende grond.

- 209 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 209

1/2 1/2 1/2 1/2

van van van van

een p l a c k s p e u r i e ( 6 ) e e n p l a c k bouckwey a l n o g h e e n p l a c k bouckwey e e n p l a c k ongemaeyt h o y

6 5 4 6

gulden g. 1 0 s t . gulden gulden

Buiten deze granen t e v e l d e werden o o k a l l e g e r e e d schap, m e u b e l e n , h u i s r a a d , d e v o o r r a a d a a n e e t w a a r e n h e t voeder t e r p l a a t s e a a n d e meestbiedende v e r k o c h t . D a a r d o o r l e r e n w e k e n n e n w a t d e gewone man b e z a t e n h o e h i j e n i g s zins moet g e l e e f d hebben. Zo b i j v o o r b e e l d b e m e r k e n w e d a t e r g e e n p a a r d w a s ; het w e r d v e r m o e d e l i j k v e r l o r e n i n d e l o o p v a n h e t r a m p j a a r 1747 o f 1 7 4 8 . To c h h o o p t P e e t e r G o r i s s e n , w a a r m e d e d e boerin hertrouwd i s , k o r t e l i n g s z i c h een ander paard t e kunnen a a n s c h a f f e n . H e t g a r e e l , d e s t r e n g e n , d r i e p l o e g e n , een " e e t k a r r e " e n d e " h o o g h e k a r r e " w o r d e n d o o r h e m ingekocht. E n i n d e r d a a d i n 1753 was h e t b e d r i j f aangegroeid met e e n p a a r d e n e e n h o o r n b e e s t z o a l s b l i j k t u i t d e z e t boeken ( 7 ) o f a a n s l a g b o e k e n v a n h e t d o r p . H i j w o r d t g e taxeerd v o o r 4 personen, 1 p a a r d , 6 hoornbeesten e n geen schapen. Het " p e e r t s z a e d e l m e t e e n i g h p e e r t s g e t u i g h " w e r d op d a t o g e n b l i k a l s o v e r b o d i g b e s c h o u w d w a n t h e t w e r d door een vreemde l i e f h e b b e r o p g e k o c h t . Het l a n d b o u w a l a a m b e s t o n d v e r d e r u i t : " e e n s p a e y e " (8), " 2 r i e c k e n met p i c k en haeck, e t c . . . " , " een b o t e r stande ( 9 ) e n e e n m e l c k t o n m e t een v a t " , " een s l i j p s t e e n " 3 koykuypen " ( 1 0 ) . H e t h o o g s t n o d i g e landbouwgereedschap was d u s a a n w e z i g e n d e v e r m e l d i n g v a n " e e n k l o e c k m e t 12 k i e c k e n s " ( 1 1 ) e n " t w e e k i e c k e n s m e t e e n h i n n e " v o l tooien h e t beeld van de b o e r d e r i j .

(6) woedt than4 ge3chneven "4pwvci,e", h e t bekende veevoeder. (7) 2 . A.A. - Oud gemeenteanch4.e6 E!zenen, bundel nn.. 103. (8) L h e t ze.t ede a i s " 3pade ", z i e VeAwij4 e n Veedam, Midde.tnedentand4ch WoondenboeFz, dee.e V I I , 1912. (9) 4tampfzann om t e boteren, z i e 17n. J . Weyn3, Vo!Jzohu naad i n Vlaanderen, 1974, b2z. 904. (10) Z i j n fz.te ine kuipen met twee oven waanĂ.n men h e t gekookt voed3et r a a t de koeien brengt d i e op s t a t t a a n , zLe L.Je Bo, We4tvtaam4ch I d i o t i c o n , Gent 1892, onder fzoetilzu4.p. (11) . Z t jn h.ui.ken4, zLe Van J ate, Groot Woondenboe1z d e l Neden.2and3e I a a t , ' b Gravenhage 1976, o r d e / hĂ.efzen4. - 210 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 210

In d e s c h u u r werd e r v e r k o c h t : " d e n h o y t a s " ( 1 2 ) , "een p a r t i j e s t r o e y e n e e n i g h e s c h e l f t h o u t e n " e n o p d e schelft:"eenigh hout (13) e n een andere p a r t i j e hoy". Wat o n z e a a n d a c h t o o k t r e k t i s d e a a n w e z i g h e i d v a n een v o o r r a a d a l l e r h a n d e b r a n d h o u t : " e e n m i j t e m a s t e n m u t s a e r t " e n " a l l e n d e n weecken f a g o t h ( 1 4 ) , a l l e n d e n e y c k e n fagoo" m e t v e r d e r " d e n t o r f " ( 1 5 ) e n d e n o d i g e " t w e e b i j l e n " . Onze v o o r o u d e r s h e c h t t e n v e e l b e l a n g a a n d e s t o o k v o o r r a a d . N i e t z o n d e r r e d e n w a n t ' s w i n t e r s s t i e r v e n v e l e mensen v a n de k o u , v o o r n a m e l i j k z i e k e n e n o u d e r l i n g e n . In h u i s w e r d d e g e h e l e i n b o e d e l t e koop opgeroepen, tot z e l f s de etensvoorraad t o e : " d e t e y l met boonen","een sackxken m e t g r u t " ( 1 6 ) , " e e n a e r d e n t e y l m e t s o u t " , " e e n wan m e t b o o n e n " ( 1 3 ) , " e e n e p a r t i j e c o r e n m e t e e n e n s a c k " , "een s a c k x k e n m e t b o u c k w e y " , " e e n e mande m e t p e e r t s b o o nen"(18),"een smoutkanne"(19),"een s t u c k geroockt v l e e s " , " a l l e n d e h o f v r u c h t e n " . Z o hebben we meteen e e n i d e e van w a t e e n b o e r t e e t e n h a d . Als t e x t i e l werd i n d e koopboek v e r m e l d : d r i e pluyme

(12) i 4 he-tzeI sde aLs hooihoop, h o o i m i j t o é hooLo chef é, z i e Vetwij4 en Versdam voorn. dee.e I I I , 1894, onder hooitas. (13) h.Lv. 'L vetcmoedet jfz gen.ceéhout bedoe.ed en geen bnandhou t. (14) d i t Ls mut.saan thout; z i e L.- L . Oe Bo voorn. onder. Fagoat. " e n weecken sago-th" moet dan b u t a a n hebben u i t £ Lch-tene takken van zacht hout aLs benh, wieg en et4, i n tegen t e t t i n g met "den eycken .6ago.th" waan h e t zat gegaan hebben om dLh.laene -tah.izen ob b.1'oIthen van zwaan hout ats e,Lfz en beuk. (15) . u n 4 wend toen nog ge.to1zen Ln de po.Ldetc en -Ln de. helde. (1 b) gomt, t . t . z . gemalen boekweit a iS haven; z -Le Van J ate VOann...

(17) een wan Ls een g r o t e p&acte mand om koten t e zuiveren van FzaiS e n z . . . (18) z i j n t u i n - oiS veedbonen, b i j on4 b e t e t bekend onder de naam van .tabbanen; z -Le Venchuenens' Modern Woondenboel2, anders paandeboan. (19) 4maut -us lzoalzaadatLe d i e toen gebnuiz.t wend ats bnnndb-toiS m o t h e t otLe.eampje en om voedsel t e bakken; z i e Dn. J . Weyn4, voorn. p . 722.

- 2 11 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 211

kussens","eenen s t o f f e n mansrock"(20),"een r o o d t s c h a e r l a e ckene k i n t s l a p " , " e e n i g h e s e r v e t t e n m e t e e n e n t a f e l d o e c k " , "5 f l a w i j n e n " , " e e n l a p c k e n n i e u w l i j n w a e t " , " e e n i g h e h a n d t doecken","6 l a e c k e n s " , " h e t schouwkleet"(21), e n " e e n p l u y men b e d d e ( 2 2 ) m e t h o o f t p e u l " . De w o n i n g w a s z e e r e e n v o u d i g g e s t o f f e e r d ; " 2 s t o e l e n , een k n i e l b a n c k ( 2 3 ) , e e n e r e c h t b a n c k e ( 2 4 ) , e e n k a s s e i n de k e u c k e n , e e n k i s t e " . D a a r b i j h o o r d e w a t g e r e e d s c h a p e n vaatwerk a l s " e e n l a n t e r n e , e e n o r s t e r ( 2 5 ) , e e n aschback ( 2 6 ) , a e r d e n t e y l e n , e e n mande m e t e n i g h e f l e s s e n , 2 w a e teremmers ( 2 1 ) - m e t e e n i g h e h a s p e l s ( 2 8 ) , e e n p a r t i j e r o m melmert, e e n s c h e p e l ( 2 9 ) , e e n e y s e r e n p o t h , e e n e y s e r e n

(20) j a s , bovenkleed; z i e Van date voorn. onder tok. (21) 4chootrsteenva&eken boven de haattd om h e t 4choor4teenbLad mede t e bekleden; z i e Dr. J . Uleyn4 voorn. blz. 1458. (22) een bedde .vs een beddezafz gevind met ptuymen en dws n i e t h e t meubel waatr in deze zak L i g t ; h e t huls z a t voorzien geweeist z i j n van .ingebouwde alfaoven. (23) bidbank; z i e Van Date voorn. onder Knielbank. D r. J. Uleyn4 3ch.Ljnt d i t meubel n i e t ats hwvsraad aangezien t e hebben athoewe.t h e t h i e r vooniaom-t onder h e t mobLL-Ler van een boen. I k heb een knielbank ook vetmeid gevonden i n een !aoopboek van pastoon MoLteman3 t e Ekeren (overleden i n 1775) waa✓t dat meubel Log-csche-'w Ljze beten thu,&shoonde. (24) o o k tû.ebania geheten .vs een eenvoudige vorm van open achapraaL bestaande u i t houten schabben gedttagen dooit twee z.i j3tufaFaen; z.ie D n. J. Ulegn4 voorn. bLz. 273. (25) o S unster, us een weegstok, t . t . z . een 3ootct handbalans voor hui4houdeLijfz gebruik; z i e .ib.id. b l z . 961-962. (26) o 6 astrog Ls een Laag houten bakje, waanvan één wand ontbreekt en dienend om de as u i t de haard op t e fvtabben om ze naart buiten t e dragen op de ashoop; z i e ,ib-.d.blz.75. (27) d e emmers wanen toen gemaakt u i t houten duigen d i e gevat watten .in .ijzeren n.ingen; z i e .ib.id. b l z . 495. (28) t o e s t e l cn, hout wawtop de gesponnen dttaad t o t strengen wend gevormd; z i e .ib.id. bLz. 846. (29) g r o t e houten schop met Lange 4 t e e t om graan t e scheppen o4 om t e zetten; z i e Van date voorn..

—2 1 2 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 212

ketel, e e n koperen aecker ( 3 0 ) , Bene m o u l l i e ( 3 1 ) , e n hangel en t a n g h e ( 3 2 ) . H e t z i j d u s h e t a l l e r n o o d z a k e l i j k s t e i n e e n h u i s h o u d i n g . Wa s e r d a n n i e t s d a t o p e n i g e w e e l d e d u i d d e ? J e toch, e r waren " g e l e y e s c h o t e l s en t a i l l o r e n , e e n koperen k e t e l t j e , 5 t i n n e schotels met eenighe l e p e l s " en z e l f s "enigh the g o e d " . D a t waren dan e n i g e zaken b u i t e n h e t o r d i n a i r e . B i j zonder d i e t e e p o t m e t k o p j e s e n o n d e r t a s j e s waren n i e t a l l e daags. H e t t e e d r i n k e n w a s t o e n n o g m a a r e n k e l e t i e n t a l l e n j a r e n i n z w a n g gekomen e n z o u e i g e n l i j k n o o i t e e n g e w o o n t e worden h i e r o p h e t p l a t t e l a n d t e n z i j n a d e e e r s t e w e r e l d oorlog. En d a n kwam h e t b e l a n g r i j k s t e v a n d e g a n s e i n b o e d e l a a n de b e u r t , n l . " e e n s p i n n e w i e l " d a t o p d e b e s t e p l a a t s i s h u i s stond " m e t e e n i g h e h a s p e l s , e e n h e k e l e n e e n b u s s e l t i e n g a e ren " . B u i t e n h e t b o e r e n w e r k w e r d e r d u s o o k h u i s a r b e i d v e r r i c h t . Hennep e n v l a s werden g e h e k e l d om d e g e s c h i k t e v e z e l s t e bekomen d i e d o o r d e v r o u w e n g e s p o n n e n w e r d e n t o t d r a a d . De s t r e n g e n g a r e n w e r d e n d a n d o o r d e w e v e r s i n h e t d o r p b e werkt t o t l i j n w a a d en l a k e n . Cornelis P e e t e r s , z o z i e n we, h e e f t geen s c h a t t e n n a gelaten; b u i t e n een p a a r pronkvoorwerpen had h i j t o c h hetgeen n o o d z a k e l i j k was om z i c h d o o r h e t l e v e n t e s l a a n . Z i j n o v e r l i j d e n h e e f t d e s a l n i e t t e m i n h e e l w a t beslommeringen meegebracht. Welke f o r m a l i t e i t e n moesten v e r v u l d w o r den e n h o e z i j n e r f e n i s v e r e f f e n d w e r d g a a n w e i n e e n v o l gend h o o f d s t u k o n t l e d e n .

(30) fzopetcen me 2fz- o ĂŠ b,Lenemmen; z i e Dit. J . Weynps voonn. btz. 495 (31) bafz-'wg; z i e i b i d . b t z . 1445 (32) twee haaAdgeneeĂĄschappen waanvan de hangel ob haat een Fze-ethaaFz i 4 ; z i e i b td. b t z . 115-117.

(vervolgt)

- 213

Wauters

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 213

DENDAGVANDENSLAGVANEECKEREN - 30 JUNY 1703 Naer e e n e g e s c h r e v e n c h r o n y c k v a n A n t w e r p e n v a n d e n aenvanE d e r X V I I I d e e e u w

Soo tast gebeurt op 30 junaj dat hiep ' t v e e p e n de poorten ges.eoten b.eeven ammen4 daen mocht wee aeman-t ancomenmaen nLemant uajtgaen op dat de Hottandeu t o t Eedreten niet 4ouden geadventeent wonden datten op hun eersen aevustagh op handen waa. Op den delven dagh voor den noen wendt het b i d t van 0113e L. Vn. an de Cathedna.eLe Kenche i n het midden van de henche gebnocht om dien voor t e badden, op den noen wanden a t e wanche.ed gedLoten en het voLch quam met gnoote hoopen an de bench geLoopen om te badden, ooch quamen vetwee bongherus op de vesten van de noLjpoonte om van ve/'zend i e t te connen Jaen met 4Lenbuaj4en, onttzent haea6 ante twee wendt t o t Eedreten twee cano▶vscheuten gehoont ende ge -Len asfdch-Leten, wanneer den 42agh begovust. Op het bo!wench van de noajpoonte quam ooch Mon-Leun Pnince, een van de overste den Ftansche, ende op den anderen cant quam cock de Gouverneun van het cadteet ooch om van venae t e connen iaen. Men lach op ventscha jde peaet3en veue noch opgaen ende men hoonde dahmae!4 d chaeten. 7 ,ít doende t o t o mtnent de ceo ch d ed anten, abwanneer eenen doLdaat quam geeoopen de poonte an met eenera bnae64 aen de voort. Mon&Leuen Prance, 4egghende:

KENHEER 'T HOLLANDTSLEGHER IS BINNENEKEREN IN ROETEGESLAGEN weLchen bnae66 geleden dajnde van Movv»Leun Pnance, ga13 deze goede tajdLnghe t e hennen aen de omstaendetus hetweech gn.00te b.2ajd4chap doop de heete dtadt maechte. 7 en baddagh b.eee44 voontgaen acht dagen Lancfz, a t t e dagen nagit mm-Lddagh quamen aL2e uren dLvendche parochien ende ctoodtent badden in de CathednaLe Kerch ende onder het bee.Pd van de H. Moeden Gods - t o n t d i t cnon con:

HEYLIGHEMOEDERHELPTONS ALLE 7aegh4 darm naes uxvs het dondagh den ee-'usten JutLj ten-ded ende -even aten quaemen -een veu.ee waghevus met gequeteen Langha de 4LLjcfzpoont met mena.chte van harren. - 214 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 214

Den 29 Jun.Lj was het beat van de H. Moeden Godtis van bu<.jten ui jt S-.nte (QL L bronos fzVLefz binnen Antwerpen geb vecht om dat de HoLLandetcs t o t Feefzeren Lagen. DE GEKWETSTEN VAN DEN SLAG VAN EECKEREN ' T ANTWERPEN BEHANDELT.

Mee de gequettste 4o0 van onze soLdaeten a 4 HoLLant4ehe die witden geLogeetct want d-Le met hondende waren. Het geothuy4 wikdt voL ge L j d t ende het hugs van Hoboken, achten St. AndAies Izerefz daen wikden meest Frans then -LngheLL jdt, daer Laghen oociz veuLe i n St. Julianus gasthuijs i n de hooghsttcaet: ende op het 0o4te/a hu-.js wetten ooefz veuL ge beedt. In het He43enhuy4 ende het pesthuys, aen de CLpdotcppootute mitt ooeiz voL geLeedt, waervan s0rgh hadden de Cettebnoetus. 2e LLe66de die de borgetui toonden t o t de gequetste was seen gt o ot, daer hun de Frans the wee a b4 veewo ede tde, j a e deren quaemen veuLe van de pkinc- patste jou6{ren van d u e stadt die 4eL44 de gequetste met {ÇLessen wijn en bi4cuiet quaemen Laven ende troosten; i n acte pLaetsen wekdt wijn ende b i e t gesonden, ende vlees ende heel manden met witte bitoot ende mení.chte van pLucfzseL ende out L-Ljnwaet om de wonden t e vermaecIzen. In het pesthuys aen de veste quaemen de gebuen jou1jtwuwen u i t het CLpdonp heeLe daeghen 6 t t e n om windets ende andek getr..es t e naLjen veen de gequetste, i n d i t gasthuijs w-L t s00veeL pnovi,s-.e gebraght dat de stadt noch den con,Lnctz daer geenen cost van hadde. Jaen wonden cock i n de gasthwLjzen veuLe Hottandetcs befzee't. De conLnefz van Vnancktifia iaen.íisse hebbende betomen met wat i v e t de borghens van Antwerpen hadde behuLpsaem geweest de Ftansehe ghequet3te soLdaeten i n den 4Lagh van FecFzeren hee4g daenove t eenen btuie44 van danefzsegghen ghesereven aen het Magiist&aet van Antwerpen ende den btie64 3eL443 ondetuteeh.ent. B e t r e k k e l y k t o t d e z e n v e l d s l a g v i n d men i n d e r e g i s t e r s v a n St. J u l i a n u s Gasthuys, e n i n degene v a n d e B o r c h t k e r k o n d e r andere d e v o l g e n d e b y z o n d e r h e d e n a e n g e t e k e n d :

St. JuLLanus Ga4thuís, 1703, hebben gelegen ende geeuneetut syn geworden seen veeLe gequetsten van de bataLLLe van Eeckeken. - 215 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 215

In eenen doodboek van St. (Ualbung-bs o4 Bo'chtkefck h e t volgende: 17 03, Nota: Hebben w i j den 30 Juny ende i:nan4chen, geslagen de Enget4che en de H o l t Inds the t ' Eeckenen, Ovule/ten, Hoevenen. (Uedenzyd3 ways veer voleke gebleven maen by ones de v i c ton,Le. 1303 J u t i u 9 . - Jan van Baeten, weduwenoen, .íái hLen gebnoch-t u y ; den polders van A u e uweet, woonende op den wegh om van doen naei Eeckenen t e gaen, geeonven i n ' t huy4 van meesen Po ch,Len Sacnë, banb.Len op de bneeenaet, van de wonde d i e hy om r e n t Eeckenen van de 4otdaten omvangen had daegh4 noen den 4tagh: a b o o h i j noen de geblevene ways gaen 4Len, o p ono kenkho66 voors een vtcou-tijek gesoncken. Ju u 4 12. - Mania 9e Moon, huy4vnouw van Lucats G o vaents, a.2hA.e' g e d u c h t van Beekenen en i n ' t boenen quan.,Len gei onven, o p ono keikhoé4 ge4oneken. JutLud 25. - Jacob Sm-,dts, man van Joanna Wouwman4, h,Len van Beekenen gevlucht, g e i onven op Facon4 nu,Lje i n ' t huLjtt v a n wLjte de weduwe B o a 4 , geaonefzen .i,n on k e n c k . JuLíu4 28. - Ca&oV.un.a Danee o , alh,Len g e d u c h t u i t Eeekeien, o p ono kenkho4.6 gesoneken voors een c t a u -tLjk. Augurs'tins 4 . - Jan CijL tem6, man van D ympna Javu oenS, hien gevlucht u i t tOondenen, gees onven i n de cuypene a e t , ge4oncken voors een c t a e 5 - t i j k . Onder de aengeteekende byzondenheeden wegen4 dezen vetd.stag vend.Lem de volgende nog i n aendacht genomen t e wolden; de4elve tib o n e e n d aen de " Gazette van Anwenpen " van 29 January 1793; " Jan Reymenant4, burgen deze .'tad, c4 op den 22.4ten dezeto verrieden i n den ouderdom van 108 jaren, 7 maenden en 18 dagen. Dienende op de ehoondeken hoeve i n den potden van Au3tAuweet had hy op 30 _luny 1703 g e hoond en gezien den .slag van Eeckenen, e n w i e onder andere gebeutteniuen, h e t e a g v a d aen t e wyzen, bezondettykz op den weg en v e l d aen h e t Hagetknu.ya, den d e van Beekenen en Witmaudonck. Manuscript gevonden i n d e S t a d s b i b l i o t h e e k , C o n s c i e n c e p l e i n , o n d e r n r . : K . 11 0 . 2 6 7

Paul A r r e n —2 1 6 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 216

zwervend doorheen degeschiedenis van het â&#x20AC;&#x17E;zwin " Deel 4

I n 11 8 0 w e r d Damme e e n z e l f s t a n d i g e s t a d , m e t a l l e r l e i rechten e n p r i v i l e g i ĂŤ n . Maar t e n a l l e n t i j d e b l e v e n de s l u i zen e n k a d e n o n d e r B r u g s b e s t u u r , z e l f s l a n g n a d a t B r u g g e a l s h a v e n s t a d h a d a f g e d a a n . D e Reye w e r d n u immers t o t a a l onbevaarbaar v o o r zeeschepen. D e t r a f i e k g e b e u r d e m e t b i n nenschepen, d i e t e Damme h u n v r a c h t e n u i t d e z e e s c h e p e n o v e r l a a d d e n . Damme w a s t o e n e e n s t a d m e t 2 . 0 0 0 i n w o n e r s . E r z i j n e e n 5 0 - t a l namen t e r u g g e v o n d e n v a n s t r a t e n u i t d i e t i j den, z o d a t men z i c h e e n g e d a c h t k a n v o r m e n v a n d e b e l a n g r i j k h e i d v a n d i e s t a d . W a a r b i j men m o e t bedenken d a t d e b e volking van de l a g e landen aan de zee toen minstens v i j f maal m i n d e r b e d r o e g d a n n u . Damme h a d t o e n v e r s c h i l l e n d e b u i t e n p a r o c h i e s , w a a r b i j de b e l a n g r i j k s t e w e l d e z e v a n S t e . K a t h a r i n a w a s . D e z e p a r o c h i e w e r d h o o f d z a k e l i j k bewoond d o o r F r a n s e h a n d e l a a r s . Ze l a g j u i s t b u i t e n d e m u r e n , i n h e t z u i d - o o s t e n . I n h e t noorden l a g e e n k a p e l t e r v e r e r i n g v a n h e t v i s s e r s k r u i s van Damme. H i e r woonden m e e s t a l v i s s e r s e n z e e l i e d e n . T e n westen v a n d e s t a d , i n h e t m o e r a s s i g e Z e u g e g e b i e d , l e e f d e een g r o e p v a n m e l a a t s e n . Damme v e r k r e e g v a n F i l i p s v a n d e n E l z a s v e r s c h i l l e n d e voorrechten, d i e v r o e g e r a l l e e n Brugge b e z a t : z o werden d e b u r g e r s v a n Damme i n g a n s V l a a n d e r e n v r i j g e s t e l d v a n b e paalde b e l s t i n g e n ( b . v . h a n s e r e c h t e n ) . D e g r a a f v a n V l a a n deren h a a l d e i m m e r s u i t d e d o u a n e r e c h t e n i n d e h a v e n v a n Damme o n g e l o o f l i j k e i n k o m s t e n ! Het i s d a n o o k n i e t v e r w o n d e r l i j k d a t d e i n w o n e r s v a n Damme g o e d e s i e r m a a k t e n e n h u n r i j k d o m b i j e l k e g e l e g e n heid t e n t o o n s t e l d e n . We l s t a n d e n voorspoed wekken b i j n a

- 217

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 217

a l t i j d de n a i j v e r op van de buren Het d u u r d e n i e t l a n g o f d e F r a n s e k o n i n g w a s v a n o o r deel d a t aan d e h a n d e l m e t z i j n a a r t s v i j a n d Engeland e e n e i n d e m o e s t k o m e n . D e z e h a n d e l w a s v o o r B r u g g e e n Damme zeer b e l a n g r i j k . D e F r a n s e k o n i n g , F i l i p - A u g u s t u s I I , w e n ste een t o t a l e b r e u k met Engeland e n verbood a l l e h a n d e l . H i j r i e p a l z i j n v a z a l l e n o p om t e g e n E n g e l a n d t e gaan v e c h t e n . S l e c h t s ĂŠ ĂŠ n v a z a l w e i g e r d e mee t e d o e n : d e graaf van Vlaanderen! Deze b e s l i s s i n g h e e f t w a a r s c h i j n l i j k de g e s c h i e d e n i s v a n h e t V l a a m s e v o l k s t e r k b e i n v l o e d . V o o r die dagen betekende h e t i n i e d e r g e v a l een z e e van b l o e d en t r a n e n o v e r d e l a g e l a n d e n b i j d e N o o r d z e e Razend v e r k l a a r d e d e F r a n s e k o n i n g t o e n : " L a F r a n c e deviendra F l a n d r e , o u l a F l a n d r e deviendra France " . H i s t o r i s c h e woorden d i e a a n d e b a s i s l i g g e n v a n een eeuwenoude r i v a l i t e i t t u s s e n b e i d e g e w e s t e n . I n d e l o o p d e r g e s c h i e d e n i s w e r d e n d e z e omzeggens p r o f e t i s c h e w o o r d e n d i k w i j l s " b i j n a " bewaarheid. De g r a a f v a n V l a a n d e r e n m o e s t noodgedwongen v o o r d e overmacht z w i c h t e n , m a a r k o n t o c h e n k e l e p e r s o o n l i j k e v o o r rechten afdwingen. De F r a n s e n w i l d e n E n g e l a n d l a n g s d e z e e v e r o v e r e n e n gebruikten d a a r v o o r h e t Zwin a l s b a s i s v o o r hun v l o o t . D i t was n a t u u r l i j k n i e t n a a r d e z i n v a n d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g , w a n t d e t r o e p e n c o n c e n t r a t i e s r o n d B r u g g e e n Damme w a ren n i e t b e v o r d e r l i j k v o o r h a n d e l e n n i j v e r h e i d . D e F r a n s e n hadden e e n g e w e l d i g e t r o e p e n m a c h t e n z e e r v e e l s c h e p e n i n de Z w i n s t r e e k g e c o n c e n t r e e r d . Z o a l s i n d i e d a g e n g e b r u i k e l i j k , brandschatten de soldaten b i j e l k e gelegenheid de i n w o n e r s . V o o r a l Damme w e r d h e t s l a c h t o f f e r v a n b r u t a l i t e i ten. D o o r de s o l d a t e n en matrozen dermate geplaagd, boden de b e w o n e r s v a n Damme e e n s c h e r p e t e g e n s t a n d . D e i n c i d e n t e n namen t o e e n d e F r a n s e n b e g o n n e n e e n g r o t e " v e r g e l d i n g s a k t i e " , w a a r b i j Damme e n d e g a n s e o m g e v i n g g e p l u n d e r d e n gebrandschat w e r d . D e goed i n g e l i c h t e Engelse v l o o t maakte van d e z e t o e s t a n d g e b r u i k o m o n v e r w a c h t a a n t e v a l l e n . P r a k t i s c h a l l e F r a n s e s c h e p e n l a g e n onbemand e n o n v e r d e d i g d in d e h a v e n v a n Damme o f l a n g s d e o e v e r s v a n h e t Z w i n . D e Engelsen v i e l e n o n v e r h o e d s d e v e r r a s t e v i j a n d o p h e t l i j f en h a k t e n d e F r a n s e v l o o t v o l l e d i g i n d e p a n . D e g e a l a r -

- 218 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 218

meerde F r a n s e g r o n d t r o e p e n maakten e e n e i n d e a a n d e z e verschrikkelijke zeeslag, waarbij d e Vlamingen aan d e z i j d e van de Engelsen hun haat t e g e n d e Fransen b o t hadden g e v i e r d . D e E n g e l s e vloot t r o k buiten b e r e i k van de F r a n s e n d e w a c h t o p a a n de u i t g a n g v a n h e t Z w i n e n s l o o t d e zeearm h e r m e t i s c h af, z o d a t geen e n k e l s c h i p in o f u i t kon varen. Het Zwin h a d z i j n e e r s t e g r o t e zeeslag b e l e e f d . . . D e i n v a sie v a n Engeland was v e r h i n S t a d h u i s v a n Damme d e r d , n o g v o o r z e begon ! De F r a n s e k o n i n g w a s b u i t e n z i c h z e l f v a n w o e d e e n h e e l wat b e v e l h e b b e r s v a n d e s c h a p e n w e r d e n z w a a r g e s t r a f t . D e k o n i n g b e v a l p e r s o o n l i j k d e t o t a l e v e r n i e t i g i n g v a n Damme e n o m s t r e k e n . Om t e v e r h i n d e r e n d a t d e E n g e l s e n u i t e i n d e l i j k de F r a n s e s c h e p e n z o u d e n b u i t m a k e n , l i e t h i j z i j n g a n s e vloot i n brand steken ! ! ! De F r a n s e r i c h t t e n d a a r n a i n Damme e n o m s t r e k e n e e n bloedbad z o n d e r voorgaande a a n . O v e r a l w e r d e r gemoord, g e s t o l e n e n v e r k r a c h t . D e ganse b e v o l k i n g v l u c h t t e weg e n zocht o p g o e d g e l u k e e n heenkomen. D e g e s c h i e d s c h r i j v e r v a n de F r a n s e k o n i n g b e s c h r i j f t d e z e h e l d e n d a d e n a l s v o l g t : " L a f l a m m e d ĂŠ t r u i t e n u n moment m i l l e e t m i l l e d e m e u r e s , dans t o u t e s l e s c a m p a g n e s , q u i s ' ĂŠ t e n d e n t j u s q u ' a u x r i v a g e s de l a m e r , e l l e consume l e s m o i s s o n s d o n t s ' e n o r g u e i l l i s a i t le s i l l o n f e r t i l e " . Het j a a r 1 2 1 3 z a l v o o r Damme e n v o o r g a n s V l a a n d e r e n in de geschiedenis geboekt b l i j v e n a l s een z w a r t j a a r. H e t was d e e e r s t e m a a l d a t V l a a n d e r e n h e t t a f e r e e l w e r d v a n een g r o t e o o r l o g , w a a r a a n h e t z e l f w e i n i g b e l a n g h a d . . . En m o g e l i j k w e r d e n d a a r d e g r o n d v e s t e n g e l e g d v a n e e n e e u w e n lange b e d e k t e h a a t t u s s e n b e i d e l a n d e n . D e b r u t a l e p l u n d e r i n g e n e n d e u i t m o o r d i n g v a n e e n g a n s e s t r e e k v e r g e e t men immers m o e i l i j k . D e b e v o l k i n g v a n Damme g a f z i c h n i e t v e r l o r e n . E e n s h e t k r i j g s g e w e l d u i t g e w o e d g i n g men t e r u g a a n h e t

- 219

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 219

werk. O n d e r i m p u l s v a n d e vreemde k o o p l u i , d i e g r o t e r gue#sittte &taDtc ÿ� handelsbelangen hadden i n te ›tt- Uteje a1rlaâot:, Damme, h e r n a m d e h a v e n - e n �8r ri ttu��ts�uÿ uteri handelsbedrijvigheid zeer :e tea Watt `titetq Coundi Uwe a cr4.111Q0os > t-li;S v l u g . Damme o v e r v l e u g e l d e opnieuw a l d e o m l i g g e n d e ,¢tt. P e e r ctt:t e t t l e fOul:d• oeversteden aan h e t Z w i n . aittreldtc t e s t e y1 tote«, Spoedig w a s d e v r o e g e r e w e l �e¢r� .age . . ��, fut./del/404 . litrest-�' att f,t<G:ttztt- 4. stand h e r s t e l d e n s c h i t t e r de d e s t e r v a n Damme o p n i e u w aan h e t f i r m a m e n t . Damme H e t l e v e n v a n S t . F r a n c i s k u s zorgde n u v o o r e e n s t e r k e v e r d e d i g i n g . M e n bouwde e e n s t a d s muur m e t z e v e n p o o r t e n e n e e n b r e d e v e s t i n g g r a c h t . I n Damme e n a a n d e o e v e r s v a n h e t Z w i n v e s t i g d e n z i c h de b e r o e m d s t e b a n k i e r s e n h a n d e l a a r s u i t d i e d a g e n . Namen als C e n t u r i o n i , Adornus, Monmartin Poussard, d e C a s t i l e , d e Va d a t a t o n e n d u i d e l i j k d e k o s m o p o l i t i s c h e a a r d a a n v a n d e v e l e v r e e m d e l i n g e n d i e f o r t u i n i n o n z e s t r e k e n kwamen z o e ken. I n Damme z e l f w e r d e n h e e l w a t g r o t e gebouwen o p g e trokken, waarvan e r nu nog enkele getuigen van de g r o a t heid v a n d e z e beroemde s t a d . L a t e r werden d e s t a d s v e s t i n g e n nog s t e r k u i t g e b r e i d d o o r d e v e r s c h i l l e n d e h e e r s e r s o v e r onze g e w e s t e n . I n m i d d e l s namen v e r s c h i l l e n d e d o r p e n a a n d e o e v e r s v a n het Zwin een s t e r k e u i t b r e i d i n g . L a t e r zou b l i j k e n d a t d e verzanding van h e t Zwin een d u i d e l i j k e i l l u s t r a t i e zou w o r den v a n h e t b e k e n d e s p r e e k w o o r d : " D e e e n z i j n d o o d , i s d e ander z i j n b r o o d " . H e t Z w i n b r a c h t a c h t e r e e n v o l g e n s r i j k dom e n w e l s t a n d a a n B r u g g e , Damme e n S l u i s . . . m e t t e l k e n s daarna e e n p e r i o d e v a n n e e r g a n g e n e l l e n d e , a l s t o l a a n d e verzanding. Hoe w e l v a r e n d d e Z w i n s t r e e k t o e n w a s k a n men n o g a f leiden u i t d e enorme t o r e n s d i e d e Z w i n v l a k t e n u n o g b e heersen. Hoog aan d e h o r i z o n t e k e n e n z i c h v i e r s t o e r e Z w i n t o r e n s a f . D e h o e k i g e k e r k t o r e n s v a n Damme, H o e k e , S t . A n n a t e r M u i d e n ( v r o e g e r Mude ) e n L i s s e w e g h e s t a a n n u n o g a l s trouwe w a c h t e r s , o p u i t k i j k n a a r n o o i t meer t e r u g k e r e n d e schepen . . . M e e r d a n w a a r s c h i j n l i j k w e r d e n d e z e t o r e n s s p e c i a a l z o h o o g gebouwd o m a l s r i c h t b a k e n s t e d i e n e n v o o r d e

- 220

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 220

scheepvaart o p h e t Z w i n . Vo o r deze s t e l l i n g z i j n geen b e wijzen gevonden, maar d e r g e l i j k e hoge t o r e n s z i j n e e r s t veel l a t e r een s i e r l i j k e l e m e n t geworden b i j d e bouw d e r gotische kathedralen. Eén d e r g r o o t s t e V l a m i n g e n u i t a l l e t i j d e n w e r d r o n d 1235 i n Damme g e b o r e n . H i j z o u l a t e r d e " v a d e r d e r D i e t sche D i c h t e r e n a l t e g a d e r e " w o r d e n g e n o e m d . I n z i j n t i j d t;1-;%z � w + u • ry {s.ra��+s ":6.44.17�� Z t t r y - t 1

t r . / 6 » ,. ! ! i R 1 7 '

• va.r `tft•rit3

li: rcotcbl>ï errtt mlllatrr tedtc >J a y fltev:octnt cant intent ✓ atltAntïclttatlnatmilXC[nwit' tSdtBDm`1. t Men tlenli(lemle a le:;reateulegcr kin tncítmc t? « t e r m 11tet11QnAtfemme -e gnat iltaatat'ritxtetvOttrbl« ;•v tcOaten aafcealttrnccren il Levant ,i;thtenedttubncn ✓fixàmtrimgoervatnmtell e att after ltetancfitarn nncrkliiitAae fil Indian J"tteMá},gaé ,en eau wen � E tcntdcthnttUairiltnt Eicuvtntrnmoemtrotc íotr,mtegnatxtvetrtcttuh o ennQntctQtitroecacrm r o n r c l l t r l l n t e g v t t .,, aid vented ftit'r,ihxílit n ritiMr111gtcQtrknArntF M i d s t inttgrtntngt!r▶t+Ote telmileiiteCiueVtíte121t$ etellnentQitjQctttttrtft111g 'ettinttteget intnittdmt+tt Q' itttt¢tYt+metttitnldgtettttit e tnyuí't1latinlhi)ttrtiattwt M o a t trrghcttatdg ikttvlttirint,,lttfttracsl¢ 0' tlattoe m o t e l tnnemen • ter 01ttfAt7ntaytlt i Itatkeete4nncgreatatfir SP1i1n1ttaedtDtPtttentett ntnevtt>finQneetict;acett tF fèintent tat tltilhleEé 111fR t£ fituttetittenat liter M a e it , , , emit' M e e : E $ noei)111entatktTtutitttt 13sAerûttvino atcct3l'notmt c e m e n t « iitecinttie{tt tt • axe gxnl,ecdtmltèvcanttle fl tábtttttlyAi'rit!n1ltltilCmltVRc t i e t t ` � i e t e tre ®t Mttmtttotlnaervnnte et tllatittt▶"ettetnjtertettet~;+ tSOtttttQC lttitntttett nii+lp t▶�ttuuattGungctteerO t,.wternlenaapntrt. Q ttnt-ettttt v at>jtlnttnstrte*nett _cbe3tqtt e e a t / m u t e van tZi'tit9eb•. tglc et i t e m ; Weir

Verkleind fragment van de e e r s t e b l a d z i j d e van Maerlant's Rijmbijbel genoot J a c o b v a n M a e r l a n d t z e k e r n i e t d i e a l g e m e n e b e w o n d e r i n g . I n d e r d a a d , d e z e s c h r i j v e r was een d e r e e r s t e " o n t w i k k e l d e " V l a m i n g e n d i e n i e t i n h e t g e v l e i w e n s t e t e komen b i j d e hogere k r i n g e n . Reeds t o e n spraken deze b i j v o o r k e u r Frans . . . e n Va n M a e r l a n d t v e r k o o s V l a m i n g t e b l i j v e n !

- 221

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 221

Van M a e r l a n d t b e g o n z i j n l o o p b a a n a l s s c h r i j v e r e n m i n e s t r e e l , b i j d e Heer van Roden, t e Snellegem. L a t e r g i n g h i j a l s k o s t e r w e r k e n t e Vo o r n e ( N e d e r l a n d ) , w a a r h i j a a n h e t h o f v a n A l b r e c h t v a n Vo o r n e kwam. H i j v e r b l e e f h i e r v a n 1255 t o t 1 2 6 5 . Va n M a e r l a n d t begon h i e r t e s c h r i j ven, h o o f d z a k e l i j k v e r t a l i n g e n u i t h e t L a t i j n e n h e t F r a n s . Bekende w e r k e n u i t d e z e p e r i o d e z i j n : L a p i d a r y s " e n " S o m p n i a r y s I n 1 2 6 5 w e r d Va n M a e r l a n d t " s c e p e n c l e r c " in z i j n geboorteplaats. H i j was één d e r e e r s t e " g e l e t t e r de " V l a m i n g e n ' d i e i n h e t D i e s t s c h r e e f . P r a k t i s c h a l l e geschriften waren t o e n i n h e t L a t i j n o f i n h e t Frans . . . met a l s l o g i s c h g e v o l g d a t Va n M a e r l a n d t b i j d e V l a a m s e edelen e n begoede b u r g e r i j w e i n i g a a n z i e n g e n o o t . M a a r het was n i e t a l l e e n d e g e b r u i k t e t a a l w e l k e d e h o g e r e k r i n g e n d w a r s z a t . . . Va n M a e r l a n d t was i n z e k e r e z i n d e e e r s t e " SOCIALE " d i c h t e r , d i e z e e r s c h e r p e n r a a k d e p e n h a n t e e r d e om a l l e r l e i m i s t o e s t a n d e n a a n t e k l a g e n . W i e h e t gedicht " D e r kerken Claghe " leest z a l wel zonder verdere Die Belden van couden verwarmen u i t l e g b e g r i j p e n , waarom " d e Ende ooc van hongere carmen. Va d e r d e r D i e t s c h e D i c h t e r e n Uier men hen cl ene ghenade doet al t e gadere " i n geen a l t e Dat es dat roepen van den armen. best d a g l i c h t s t o n d . "Ay here! en saels U niet ontJarmen So dat mijn lichame werde ghevoet ?" Vo o r d e k e n n e r s v a n h e t Dus roepen si met idelen darmen t a a l e i g e n i s Va n M a e r l a n d t e e n Met sieken leden, met naecten armen dankbaar s t u d i e o n d e r w e r p . Z i j n Ghi sit in weelden bi der gloet d ertien versregels met twee Chi en laetse niet bi Ugheharmen rijmklanken waren een nieuwe Ghi jaeckse die ghi sout besearmen Ende hebt der heilegher Kerken goet opvatting en bewijzen d u i d e l i j k Dat U te rechte noit en bestoet. het t a a l m e e s t e r s c h a p v a n d e z e Vlaamse d i c h t e r . Van M a e r l a n d t s c h r e e f h e e l wat w e r k e n . T u s s e n zvi j ne r ro mna nos e m e n w e : " A l e x a n d e r " , " T r o y e n " , " G r a l e " , " M e r l i j n en To r e c " . H i j s c h r e e f o o k w e t e n s c h a p p e l i j k e w e r k e n a l s " Der n a t u r e n B l o e m e " e n d e " Spieghel H i s t o r i a e l " . Bekende r e l i g i e u z e w e r k e n v a n Va n M a e r l a n d t z i j n d e " R i j m b i j b e l " en " Het leven van S t . Franciscus " . B u i t e n deze w e r k e n v e r t a a l d e Va n M a e r l a n d t w e r k e n v a n d e G r i e k s e A r i s t o t e l e s . H e t w e r d h e t beroemde b o e k " H e i m e l i c h e i t d e r

—2 2 2 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 222

Heimelicheden " , m e t n i e t m i n d e r dan 600 v e r z e n ! V e r s c h i l lende w e r k e n v a n d e z e e e r s t e Vlaamse v o o r v e c h t e r werden i n het M a t i j n e n z e l f s i n h e t F r a n s v e r t a a l d . E e n e e r d i e w e i n i g a n d e r s t a l i g e l e t t e r k u n d i g e n genoten i n d i e t i j d ! Va n Maerlandt werd omstreeks 1300 d o o r de dood v e r r a s t , z o d a t h i j z i j n l a a t s t e werk n i e t kon afwerken. A l s overtuigd c h r i s t e n , d e e d h i j i n v e l e v a n z i j n g e s c h r i f t e n meeslepende oproepen o m t e r k r u i s v a a r t t e t r e k k e n . E e n t y p i s c h v o o r b e e l d h i e r v a n v o r m t z i j n b e f a a m d b o e k " Va n d e n l a n d e o v e r z e e " , waarin h i j d e g e l o v i g e n m e t s t e r k e aandrang a a n z e t om a k t i e f aan d e k r u i s v a a r t e n d e e l t e n e m e n . Van M a e r l a n d t w e r d i n d e k e r k v a n Damme b e g r a v e n . L a t e r kreeg h i j e e n g r a f s t e e n d i e d o o r d e U i l e n s p i e g e l - l e g e n d e wereldberoemd z o u worden . . . O p d e o o r s p r o n k e l i j k e g r a f s t e e n stond e e n l e z e n d e k l e r k , v ó ó r een g r o t e l e s s e n a a r, waarop een g r o o t b o e k , a f g e b e e l d . H e t g r a f s c h r i f t t e r e r e v a n d e g r o t e V l a a m s e d i c h t e r was i n h e t L AT I J N g e s t e l d e n l u i d d e :

��eru6afJeoóv5 Yoh

� �os,yrr� 6í �lai�f, �� elv,sas

r' a�ts a «�o�l��s''��iat�l�s, � s � e ei,r

��t� taar /ctaddí�

ud� •f�Hsa�píyrety� ,

Q , j J e G ` F . k n e 00�

naae

m4ere

Ób�eu�ûs se due r

� �� t s ' r f Sudy

�lsuiétt lu��lzuHtere

p/b/r ehsfukt oluek, í

Vrij vertaald betekent d i t :

H�en w t Jakob Van Maextand-t, a 6 een gene onder de menisen bekend, Leraar i n de weLspneh.endheid en .?.ísí.g 4pneFzen; Hemvoetode de vetrmaandheLd van het dic tenen van nhythmen, - 223 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 223

4pneehwoonden, van het bezingen, aan gene zijde van de Aepen en b e g i 4 t gde hem met eeuwtigdw e n de naera. God, onteum U oven hem, w-.engs zesde jubileum na z i j n hoog4te noem, heeaa4, het vo o telzen van z i j n po4 i - .e weggenukt heeÇt. Eeuwen l a t e r z o u d e z e g r a f s t e e n h e t d o o d s e Damme t e r u g l e v e n i n b l a z e n . R o n d 1 7 0 0 meende men i n d e a f g e s l e t e n g r a f s t e e n v a n J a c o b Va n M a e r l a n d t e e n a f b e e l d i n g v a n T y l Uilenspiegel t e herkennen e n Damme w e r d e e n b e d e vaartsoord t e r ere van de l u i m i g e Ty l . Hoe h e t m o g e l i j k i s g e w e e s t , d a t d e z e v e r w a r r i n g o n t s t a a n i s , b l i j f t o n b e g r i j p e l i j k a l s men w e e t d a t d e l e g e n de v a n U i l e n s p i e g e l m i n s t e n s 2 0 0 j a a r n a d e d o o d Va n M a e r landt ontstaan i s ! Inderdaad d e o r i g i n e l e a v o n t u r e n van " T h y l U y l e n s p i e ghel " werden i n p l a t d u i t s g e s c h r e v e n i n 1 4 8 3 . Va n d e z e uitgave i s a l l e e n h e t voorwoord nog bewaard g e b l e v e n . D e oudste U i l e n s p i e g e l u i t g a v e i s d e z e v a n J . G r i e n i n g e r u i t Straatsburg ( 1519 ) . E e r s t i n 1530 w o r d t h e t v e r h a a l van deze g r a p p e n m a k e r p o p u l a i r i n o n z e s t r e k e n . Het b o e k w e r d v e e l v u l d i g v e r k o c h t e n d r u k g e l e z e n . D e g r a f s t e e n v a n Va n M a e r l a n d t l a g i n e e n v e e l g e b r u i k t e d o o r gang o n d e r d e k l o k k e t o r e n v a n Damme e n l e e d e r g o n d e r d e tand d e s t i j d s . I n 1556 l i e t J . B . Va n B e l l e , g r i f f i e r v a n Brugge d e i n s k r i p t i e s o p n i e u w b e i t e l e n . I n d e a r c h i e v e n v a n 0 . L . V r o u w e K e r k v a n Damme v i n d t men n o g e e n b e s c h r i j v i n g van d e z e g r a f z e r k w a a r o p a f g e b e e l d s t a a t : " e e n k l e r k , g e zeten v o o r een l e s s e n a a r, waarop e e n boek r u s t , w e l k e h i j leest met behulp van een b r i l , h e t hoofd en de k i n l i c h t j e s gebogen " . O p n i e u w w e r d e n d o o r h e t g e l o o p d e r g e l o v i g e n de i n s k r i p t i e s o n d u i d e l i j k . I n 1 6 6 6 b e s c h r e e f o o k N i k o l a a s Rommel, e v e n e e n s g r i f f i e r t e B r u g g e , d e g r a f s t e e n , w a a r b i j h i j vermeldde d a t naast de lessenaar een u i l o p de grond zit !!! En w a a r s c h i j n l i j k l a g z i j n i n t e r p r e t a t i e v a n d e z e a f b e e l d i n g , waarvan v r o e g e r niemand o o i t een u i l k o n maken,

—2 2 4 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 224

aan d e b a s i s v a n d e l e g e n d e van d e Damse U i l e n s p i e g e l . Het d u u r d e n i e t l a n g o f men ontcijferde u i t de omtrek van d e l e s s e n a a r , a l o f n i e t gewild, deze van een s p i e g e l e n zonder veel tegenspraak w e r d v l u g algemeen aangenomen d a t men i n d e O . L . Vrouwe k e r k t e Damme d e G r a f stede v a n U i l e n s p i e g e l o n t dekt had De g e e s t e l i j k h e i d v a n Damme w a s n i e t e r g g e l u k k i g met d e v e r e r i n g v a n U i l e n spiegel i n hun k e r k . De p a s toor dacht de zaak t e redden d o o r d e g r a f s t e e n v a n Va n M a e r l a n d t gewoon o m t e k e r e n . . . Tijdens een n a c h t b e i t e l den o n b e k e n d e n e e n n i e u w e t e k s t i n d e omgekeerde g r a f sten: " S t a v i a t o r , Thulium Ulenspiegel a s p i c e sedentem et p r o l u d i e t morologi s a l u t e Deum p r e c a r e s u p p l i c e m . Obiitan a n . 1301 " Wat v r i j v e r t a a l d b e t e k e n t :

" Sta, vootb4 jgangen en aan4choucv de z. tttende Te UiJen4phege.e, d i e ulefzend God aanuept voors het h e i t van de minne en de nat. Ovetc,P.eed i n het jaar 1301 " De p a s t o o r w a s h i e r d o o r z รก g e schokt, d a t h i j l a t e r de g r a f s t e e n i n a l l e s t i l t e gewoon l i e t u i t b r e k e n en opbergen. H e t duurde n i e t l a n g o f d e s t e e n was v e r g e t e n Ve e l l a t e r kwam h i j p e r

Der n a t u r e n bloeme

- 225

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 225

v e r g i s s i n g b i j een h o o p s t e n e n t e r e c h t d i e g e b r u i k t z o u d e n worden o m r o n d S l u i s g r o n d w e r k e n u i t t e v o e r e n Z o ging e e n d e r b e l a n g r i j k s t e b e w i j z e n v a n h e t g e n i e v a n d e eerste g r o t e Vlaamse s c h r i j v e r v e r l o r e n . Nota Vo l g e n s a n d e r e b r o n n e n v e r l i e p h e t l e v e n v a n Va n M a e r landt wel h e e l anders ! Jakob Va n M a e r l a n d t w a s d e z o o n v a n e e n e e n v o u d i g e l a n d bouwer u i t h e t g e h u c h t M a e r l a n t , b i j h e t d o r p H o u t a v e , i n h e t Brugse V r i j e . O n d e r i n v l o e d v a n e e n " g e l e t t e r d e " o o m m o c h t Jakob a a n d e S t . D o n a a s - s c h o o l t e B r u g g e g a a n s t u d e r e n . H i j l e e r d e d a a r L a t i j n e n F r a n s . Z i j n f a m i l i n a a m w a s n i e t Va n M a e r l a n d t , m a a r w e l d e C o s t e r e . Wa n n e e r h i j t e Vo o r n e w e r k t e , was h i j d a a r " s c h r i j v e r " i n d i e n s t v a n A l b r e c h t v a n V o o r ne. M e n noemde h e m t o e n d e C o s t e r e v a n M a e r l a n d t . . . w a t aanleiding g a f t o t de o p v a t t i n g d a t Jakob de Costere a l s k o s t e r t e Vo o r n e g e w e r k t h e e f t . V a n M a e r l a n d t w e r k t e z e e r veel n a a r werken u i t d e Franse l i t e r a t u u r . Ve r s c h i l l e n d e van z i j n e e r s t e b e k e n d e w e r k e n z i j n v e r t a l i n g e n v a n F r a n s e schrijvers; B v. " Alexanders geesten " werd o o r s p r o n k e l i j k geschreven d o o r G. d e C h â t i l l o n , " Dboec v a n M e r l i n e " d o o r R. d e B o r r o n , " Y s t o r i e n v a n T r o y e n " i s v a n B . d e S t . M o r e . Deze w e r k e n w e r d e n d o o r Va n M a e r l a n d t o p g e d r a g e n a a n z i j n b e schermheer A . v a n Vo o r n e , g r a a f v a n Z e e l a n d . L a t e r d r o e g Va n M a e r l a n d t z i j n b e r o e m d w e r k " H e i m e l i c h e i t d e r heimelicheden " , een v e r t a l i n g ( u i t h e t Arabisch ) van A r i s t o t e l e s , o p a a n F l o r e n t V , g r a a f v a n H o l l a n d . L a t e r keerde h i j n a a r Damme t e r u g e n h a d h e t d a a r z o d r u k m e t z i j n bemiddeling tussen de r i j k e k o o p l u i ( h i j was scepenclerc) d a t h i j h e e l w a t minder werken s c h r e e f . Z i j n l a a t s t e w e r k , h e t bekende v i e r d e l i g e " S p i e g h e l H i s t o r i a e l " n a a r e e n b o e k v a n V. d e B e a u v a i s , w e r d d o o r t w e e a n d e r e s c h r i j v e r s a f g e w e r k t . P. U t e n b r o e c k e m a a k t e h e t t w e e d e d e e l a f , t e r w i j l d e a n d e r e beroemde V l a a m s e s c h r i j v e r L o d e w i j k v a n V e l t h e m h e t v i e r d e deel v o l e i n d i g d e . D e z e s c h r e e f l a t e r nog e e n v i j f d e d e e l . Nog e e n a n d e r e v e r s i e i s d a t J a k o b w e l d e g e l i j k a l s k o s t e r g e werkte h e e f t m a a r dan n i e t t e Vo o r n e , m a a r w e l i n M a e r l a n t , een g e h u c h t v a n d e n B r i e l , o p h e t e i l a n d Vo o r n e . Z i j n f a m i l i e naam z o u d a n J a k o b d e C o s t e r e v a n M a e r l a n t z i j n , g e b o r e n o p

—2 2 6 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 226

G r o t e M a r k t v a n Damme. U i t z i j n w e r k e n k o n men m e t z e k e r h e i d a f l e i d e n d a t Van M a e r l a n d t i n h e t B r u g s e V r i j e g e b o r e n w e r d . H i j s c h r e e f immers l e t t e r l i j k : fl

dat h i j no.c,t en vont a.Pur goet Zant a.P4 Bnux-ambacht

omdat h.Ă.ene i n wao geboun " .

Remi V a n H a e l s t

- 227

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 227

snuffelend in het verleden van hoogboom ONTSTAAN EN GESCHIEDENIS VAN HET FORT VAN KAPELLEN H e t F O RT VA N K A P E L L E N i s e e n o n d e r k w a r t i e r v a n h e t K w a r t i e r C d t . BAUWIN. Sinds i n 1830 d e Z u i d e l i j k e P r o v i n c i e s z i c h m e t g e w e l d afscheidden van d e N o o r d e l i j k e P r o v i n c i e s , l e e f d e n deze twee s t a t e n i n e e n m i n o f meer gespannen t o e s t a n d z o d a t B e l g i ë terdege r e k e n i n g b l e e f houden met een m o g e l i j k e i n v a l v a n o n ze N o o r d e r b u r e n . De g e b e u r t e n i s s e n d i e i n 1 8 4 8 E u r o p a d o o r m e k a a r s c h u d den z o r g d e n v o o r e e n n i e u w e o r i ë n t e r i n g v a n o n z e p o l i t i e k , w a a r b i j men F r a n k r i j k e n P r u i s e n a l s m e e s t g e v a a r l i j k e b u r e n beschouwde. Rekening h o u d e n d m e t d e z e n i e u w e g e g e v e n s w e r d b e s l i s t voor h e t B e l g i s c h l e g e r een s t e l l i n g t e v o o r z i e n d i e e e n c o n c e n t r a t i e z o u t o e l a t e n om h a r d n e k k i g e w e e r s t a n d t e k u n n e n bieden. De k e u z e v i e l o p d e o m g e v i n g v a n d e s t a d A n t w e r p e n e n d i t om v o l g e n d e r e d e n e n : 1. R e e d s i n 1 5 5 8 h a d d e h e r t o g v a n A l v a d e s t a d v e r sterkt. 2. I n 1 5 8 4 w e r d A n t w e r p e n d e h o o f d s t a d v a n d e S t a t e n G e n e r a a l e n w e r d g e d u r e n d e 1 3 maanden d o o r M a r n i x van S i n t - A l d e g o n d e t e g e n F a r n e s e v e r d e d i g d .

—2 2 8 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 228

3. A n t w e r p e n b i e d t d o o r d e R u p e l - N e t e e n S c h e l d e een n a t u u r l i j k e v e r d e d i g i n g s g o r d e l . 4. D e g r o t e h a n d e l s h a v e n A n t w e r p e n b e s c h i k t o v e r g r o te reserves i n levensmiddelen wat van g r o o t belang i s b i j e e n l a n g d u r i g e v e r d e d i g i n g . 5. L a n g s d e S c h e l d e k u n n e n v a n u i t V l i s s i n g e n E n g e l s e versterkingen worden aangevoerd. Uit deze periode dateren de o p r i c h t i n g van de Forten van M e r k s e m , K r u i b e k e e n Z w i j n d r e c h t . Door d i s o p k o m s t v a n m o d e r n e a r t i l l e r i e s t u k k e n m e t g r o t e draagwijdte moest d e b u i t e n r a n d van d e verdedigingsgordel meer n a a r h e t z u i d e n e n h e t o o s t e n v a n d e s t a d w o r d e n g e legd. M e n b e s l o o t d e w a t e r b a r r i Ă¨ r e Rupel - N e t e i n t e b o u wen i n e e n n i e u w e " F o r t e n - g o r d e l " , e n men s t a r t t e d u s met d e b o u w v a n d e F o r t e n v a n L i e r , Wa l e m , S t e e n d o r p , Schoten, O o r d e r e n e n B e r e n d r e c h t . In 1 8 8 7 w e r d dan begonnen m e t d e bouw v a n h e t f o r t van K a p e l l e n . M e t u i t e r s t p r i m i t i e v e m i d d e l e n w e r d o p e e n m i l i t a i r domein v a n 2 2 h e c t a r e n , gedurende d r i e j a a r met man e n m a c h t g e w e r k t o m h e t F o r t o p e r a t i o n e e l t e maken t e gen 1 8 9 7 . Onder i m p u l s v a n K o l o n e l B r i a l m o n t w e r d d u s d a n i g een d e f e n s i e s y s t e e m u i t g e w e r k t d a t a l s v o o r b e e l d k o n g e l d e n voor de r e s t v a n Europa. H e t s t o n d ondermeer model v o o r de F o r t e n d i e i n d e USA w e r d e n o p g e r i c h t , o . a . F o r t B r a c k x , Fort Meat en F o r t " F o r t A r t h u r " . M e t d i t d o e l bezochten USA-officieren i n 1898 h e t F o r t van Kapellen. I e d e r e e n w e e t d a t n a d e r h a n d i n d e X X s t e e e u w, m e t d e opkomst v a n d e n i e u w e w a p e n s , d e n i e u w e g e v e c h t s t a k t i e k e n en d e n i e u w e t e c h n i e k e n d e F o r t e n v e e l v a n h u n d o e l t r e f fendheid v e r l o r e n . Denken we aan d e M a g i n o t l i j n i n F r a n k r i j k e n h e t o n i n n e e m b a a r gewaande F o r t v a n E b e n - E m a e l , dat d e D u i t s e r s i n 1 2 u u r w i s t e n t e v e r o v e r e n . Het F o r t v a n E b e n - E m a e l b e s t o n d u i t e e n c e n t r a l e koepel u i t n i k k e l s t a a l . D e z e k o e p e l k o n h e r m e t i s c h worden afgesloten. Bovendien, vertrekkend u i t de centrale koepel, l i e p e n v i e r gangen n a a r een u i t h o e k waarop zware m i t r a i l l e u r s waren g e m o n t e e r d . I n e l k e g a n g w e r d e e n m u n i t i e k a m e r i n g e bouwd.

â&#x20AC;&#x201D;2 2 9 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 229

Om n u t e r u g t e komen o p h e t F o r t v a n K a p e l l e n m o e t e n we h e l a a s o o k h i e r d e t e l e u r g a n g v a n d i t v e r d e d i g i n g s s y s teem v a s t s t e l l e n . D o o r d e a b r u p t e i n v a l v a n d e D u i t s e r s i n 1914 w e r d A n t w e r p e n v r i j w e l o n d e r d e v o e t g e l o p e n , z o d a t de F o r t e n - g o r d e l g e e n e n k e l e g a r a n t i e b l e e k t e b i e d e n a a n moderne l e g e r s . M e n b e s l o o t d a n o o k d e z e F o r t e n s t i l a a n t e ontmantelen e n s i n d s d i e n g i n g h e t F o r t v a n K a p e l l e n , samen

Het f o r t

i n 1908.

met n o g v e l e a n d e r e F o r t e n , o n d e r d e s l o o p h a m e r. I n 1 9 5 4 t e n s l o t t e wierp de Genie de wal d i e h e t F o r t omringde, voor d e h e l f t d i c h t . De o n d e r s c h e i d e n e e n h e d e n d i e o n d e r d a k v o n d e n i n h e t K w a r t i e r F o r t v a n K a p e l l e n waren d e Spoorwegtroepen ( v a n deze e e n h e i d z i j n n o g v e r s c h i l l e n d e h e r i n n e r i n g e n o v e r g e bleven ) , G e n i e t r o e p e n ( 2 8 e , 2 9 e e n 11 e G e n i e ) , d i v e r s e

â&#x20AC;&#x201D;2 3 0 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 230

diensten e n t e n s l o t t e h e t P e l e t o n C van d e 4 C i e MP.

Hobonia d a n k t h i e r m e e nogmaals C d t . D e K e y z e r u i t de K a z e r n e v a n H o o g b o o m d i e o n s b i j g a a n d a r t i k e l bezorgde.

19 OKTOBER 1 9 7 9 : BEVELSOVERDRACHT 6DE L I N I E We v e r n a m e n d a t o p 1 9 o k t o b e r 1 9 7 9 h e t 6 d e L i n i e van d e K a z e r n e C d t . B a u w i n t e Hoogboom a f s c h e i d n a m van z i j n K o r p s k o m m a n d a n t L t . - K o l o n e l V e r b e y l e n , d i e sinds 1 j u l i 1977 deze f u n k t i e waarnam. Op d e z e d a g w e r d d e n i e u w e b e v e l h e b b e r L t . - K o l o n e l S t a f b e v r e t h o u d e r Va n H a u t h e m w e l k o m g e h e t e n a l s nieuwe Korpskommandant v a n h e t 6 d e L i n i e . Na d e s c h o u w i n g d e r t r o e p e n d o o r G e n e r a a l M a j o o r De P o o r t e r e n d e t o e s p r a a k v a n d e Korpskommandant w e r d G e o r g e S p i t t a e l a a n g e s t e l d t o t e r e korporaal van h e t 6de L i n i e . George S p i t t a e l , d i e i n 1 9 7 7 d e " V i s s e r - N e e r l a n d i a p r i j s " m o c h t i n o n t v a n g s t nemen, v o o r h e t bevorderen v a n de gedachte van wereldvrede, kwam op z o n d a g 1 2 m a a r t 1 9 7 8 z i j n l e v e n s w e r k " s o l d a t e n graven 1939 - 1945 " v o o r s t e l l e n i n d e S i n t - J o z e f s k e r k t e Hoogboom. D i t d i a - e n k l a n k s p e l , e e n klein d e e l t j e u i t de volledigste oorlogsgravendok u m e n t a t i e t e r w e r e l d d o o r ĂŠ ĂŠ n man g e r e a l i s e e r d , werd a l s p r i m e u r v o o r d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n i n g e r i c h t door Hobonia. B i j d e v e l e b l i j k e n van waardering d i e George S p i t t a e l reeds mocht ontvangen s l u i t e n w i j o n s graag aan e n wensen George, E r e k o r p o r a a l v a n h e t 6de L i n i e v a n H o o g b o o m , a l l e s u k s e s i n z i j n v e r dere l e v e n e n w e r k .

- 231 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 231

DE DOODSTRAF I N BELGIE Het B e l g i s c h s t r a f r e c h t v o o r z i e t n o g s t e e d s d e d o o d s t r a f v o o r bepaalde zware v e r g r i j p e n . Reeds v e l e j a r e n w o r d t de " f i n a l e " s t r a f n i e t m e e r u i t g e v o e r d d o c h a u t o m a t i s c h o m gezet i n l e v e n s l a n g e h e c h t e n i s . Vr o e g e r h i n g h e t l o t v a n een t e r dood veroordeelde a f van h e t s t a a t s h o o f d , z o a l s i n v e l e landen n o g h e t g e b r u i k i s . D a t d e g r a t i e n i e t a l t i j d v e r l e e n d wordt, i s enige j a r e n geleden i n F r a n k r i j k gebleken. I n B e l gië b e z a t d e k o n i n g h e t r e c h t g r a t i e t e v e r l e n e n aan t e r dood veroordeelden. N a h e t b e r u c h t e p r o c e s i n 1860, t e g e n Coecke en G o e t h a l s v o o r h e t A s s i s e n h o f v a n C h a r l e r o i , h e b b e n d e B e l gische v o r s t e n s t e e d s p o s i t i e f g e b r u i k gemaakt v a n hun g r a t i e recht e n werden a l l e t e r dood veroordeelden begenadigd. Eén u i t z o n d e r i n g werd e r evenwel gemaakt In 1916 w e i g e r d e k o n i n g A l b e r t I g r a t i e aan een B e l g i s c h m i l i t a i r d i e e e n m i s d a a d v a n gemeen r e c h t b e d r e v e n h a d . Deze o n d e r - o f f i c i e r h a d z i j n zwangere v e r l o o f d e v e r m o o r d e n werd d o o r d e k r i j g s r a a d t e v e l d e t e r d o o d v e r o o r d e e l d . O n danks h e t b e r o e p o p g r a t i e v a n d e v e r o o r d e e l d e , w e i g e r d e A l bert I g r a t i e . Het vonnis werd, d o o r de beul van P a r i j s , met een F r a n s e g u i l l o t i n e , u i t g e v o e r d o p d e G r o t e M a r k t t e V e u r n e . Normaal z o u e e n m i l i t a i r v o o r h e t v u u r p e l e t o n v e r s c h e n e n z i j n , maar v e r m i t s h e t h i e r e e n m i s d a a d v a n gemeen r e c h t b e t r o f , werd d e d o o d s t r a f v o l t r o k k e n v o l g e n s d e b u r g e r l i j k e n o r m e n . En d e z e n o r m e n z i j n n o g s t e e d s g r o t e n d e e l s v a s t g e s t e l d d o o r de " C o d e N a p o l e o n " . O o k b i j d e u i t v o e r i n g v a n d e d o o d s t r a f bleek h e t d a t , wanneer h e t i n P a r i j s r e g e n t , h e t s t e e d s d r u p p e l t i n B r u s s e l . Z o was B e l g i ë e r a l s d e k i p p e n b i j , om de u i t v i n d i n g v a n d e F r a n s m a n G u i l l o t i n o v e r t e nemen. R e e d s i n 1796 h a d d e u i t v i n d e r v a n d e h a l s r e c h t i n g s m a c h i n e z i j n t o e s t e l op d e G r o t e M a r k t t e B r u s s e l g e d e m o n s t r e e r d . . . H e t p r o e f k o n i j n voor d e e e r s t e B e l g i s c h e " moderne " h a l s r e c h t i n g m e t d e g u i l l o t i n e was een z e k e r e H e n r i Demelies, d i e t e r e c h t s t o n d voor moord o p N i k o l a a s N e l i s . Z o a l s o v e r a l was d e d a g v a n d e t e r e c h t s t e l l i n g een g r o t e v o l k s f e e s t v i e r i n g . De h e l e o p e r a t i e verliep onder r e g i e van G u i l l o t i n en z i j n Franse helpers. Een enorme v o l k s m a s s a v o l g d e e l k e b e w e g i n g o p d e v o e t e n m e t e e n grote a a n d a c h t . D e v e r o o r d e e l d e was z i c h v a n z i j n r o l bewust en s o e e l d e z i j n a a n d e e l i n h e t d r a m a f e i l l o o s . U i t g e r u s t i n h e t t r a d i t i o n e l e r o d e hemd z o n d e r k r a a g , d e h a r e n k o r t g e k n i p t

—2 3 2 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 232

i n d e h a l s , s t a p t e h i j z o n d e r a a r z e l e n o f dwang z i j n l a a t s t e gang a f . H i j l e g d e r u s t i g z i j n h o o f d o p h e t b l o k e n s t i e r f z o n d e r m e e r. Tijdens d e p e r i o d e van d e Franse o v e r h e e r s i n g i n o n s land, t u s s e n 1796 e n 1814, s t i e r v e n n i e t m i n d e r dan 553 mensen o p h e t s c h a v o t . D e N e d e r l a n d s e p e r i o d e 1 8 1 4 - 1 8 3 0 w a s m i n der b l o e d i g , m a a r t o c h l i e t e n n o g 71 h u n h o o f d a c h t e r i n d e mand v a n d e g u i l l o t i n e . . . Tussen 1 8 3 0 e n 1 8 6 0 s t i e r v e n 5 5 v e r o o r d e e l d e n o n d e r d e v a l b i j l v a n de b l o e d i g e Franse u i t v i n d i n g . Ve r l i e p de e e r s t e t e r e c h t s t e l l i n g i n B r u s s e l sereen en kalm, d e l a a t s t e z o u e e n a n d e r e g e b e u r t e n i s w o r d e n ! I n 1 8 5 5 stond een z e k e r e P e t r u s Janssens t e r e c h t v o o r h e t Opperste G e rechtshof t e B r u s s e l . H i j had z i j n z u s t e r vermoord t o e n deze hem i n d e g e v a n g e n i s kwam b e z o e k e n ! V o l g e n s z i j n v e r k l a r i n g e n had z i j n z u s t e r hem b e d r o g e n i n e e n e r f e n i s z a a k e n w a s h i j i n de g e v a n g e n i s t e r e c h t gekomen d o o r h a a r v a l s e v e r k l a r i n g e n . De f e i t e n s t o n d e n e v e n w e l o n b e t w i s t b a a r v a s t . J a n s s e n s g i n g z e l f s z o v e r de Prokureur van p a r t i j d i g h e i d t e beschuldigen. Het v o n n i s l u i d d e d a n o o k " d e d o o d s t r a f " . D e k o n i n g v e r leende d e h a r d v o c h t i g e m i s d a d i g e r, d i e g e e n berouw t o o n d e , geen g e n a d e e n h e t v o n n i s z o u m e t d e g u i l l o t i n e a a n d e H a l s e Poort worden v o l t r o k k e n . Ondanks d e b i j t e n d e koude een v o l k s massa v a n b e l a n g . D e t o c h t v a n d e g e v a n g e n i s n a a r d e p l a a t s van t e r e c h t s t e l l i n g d u u r d e c a . 2 0 m i n u t e n . T i j d e n s d e r i t doorheen B r u s s e l s c h r e e u w d e J a n s s e n s l u i d k e e l s z i j n o n schuld u i t . H i j h i e l d n i e t o p d e P r o k u r e u r des Konings t e b e s c h u l d i g e n v a n o n r e c h t v a a r d i g h e i d . N i e t s s c h e e n d e man t e kunnen k a l m e r e n . To c h k o n u i t e i n d e l i j k d e b e g e l e i d e n d e a a l moezenier de u i t z i n n i g e v e r o o r d e e l d e t o t k a l m t e b r e n g e n . Kalm l i e t d e man z i c h n u n a a r d e p l a a t s v a n d e t e r e c h t s t e l l i n g b r e n g e n . D a a r aangekomen h e r k e n d e h i j t u s s e n d e t a l r i j k e aanwezige g e n d a r m e n , d e r i j k s w a c h t e r d i e hem h a d a a n g e h o u d e n . Plots r u k t e Janssens z i c h l o s en l i e p op de o n t h u t s t e o r d e d i e n a a r t o e . E e n o g e n b l i k d a c h t men d a t J a n s s e n s z i c h o p d e r i j k s w a c h t e r g i n g s t o r t e n . Anderen dachten d a t Janssens de v l u c h t w i l d e nemen. M a a r n e e n , h i j nam d e v e r s t e l d e gendarm i n z i j n a r m e n e n v e r z e k e r d e hem d a t h i j h e m g e e n k w a a d h a r t toedroeg. N a deze l a a t s t e escapade werd Janssens d e b e r e i d w i l l i g h e i d z e l f en h i j h i e l p zoveel m o g e l i j k de beul b i j h e t voorbereidend werk. H i j l e g d e z i c h z e l f op de p l a n k . . . e e n

â&#x20AC;&#x201D;2 3 3 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 233

snerpend g e l u i d v a n d e v a l b i j l . . . e e n k r e e t v a n g e n i e t e n d a f g r i j z e n u i t d e massa, w e l k e ademloos d e t e r e c h t s t e l l i n g volgde, e n r e c h t was eens t e meer geschied. De g e s c h i e d e n i s v a n d e " g u i l l o t i n e " i s e e n d u i d e l i j ke i l l u s t r a t i e v a n h o e d e f e i t e n v e r k e e r d v o o r g e s t e l d k u n n e n worden . . . De F r a n s e g e n e e s h e e r J o z e f G u i l l o t i n ( 1 7 3 8 - 1 8 1 4 ) h e e f t n i e t eens de " g u i l l o t i n e " uitgevonden . . . N e t zomin a l s d i t s t r a f w e r k t u i g door de Franse " sans c u l o t t e n " o n t d e k t werd . . . R e e d s d u i z e n d e n j a r e n t e r u g w e r d i n h e t M i d d e n - O o s ten e e n s o o r t g u i l l o t i n e g e b r u i k t om m i s d a d i g e r s t e b e r e c h ten. Ti j d e n s d e 1 3 d e eeuw w e r d d e d o o d s t r a f i n I t a l i ĂŤ v o l t r o k k e n m e t d e " mannaya " e e n s o o r t g u i l l o t i n e . I n D u i t s l a n d g e b r u i k t e men e e n s o o r t g e l i j k t u i g om d e m i s d a d i g e r s t e h a l s r e c h t e n . D e " d i l l e " w e r d s p e c i a a l o n t w o r p e n om aan z w a k ke v r o u w e n t o e t e l a t e n z e l f h u n v e r k r a c h t e r s o f a a n r a n d e r s te o n t h o o f d e n . . . Ook i n Engeland, I e r l a n d en i n de Nederl a n d s e o v e r z e e s e g e b i e d e n g e b r u i k t e men r e e d s t o e s t e l l e n o m de o n t h o o f d i n g e n w a t " m e n s e l i j k e r " t e m a k e n . Z e l s e r v a r e n b e u l e n h a d d e n a l e e n s m o e i l i j k h e d e n om h e t h o o f d v a n h u n s l a c t o f f e r s e r i n ĂŠ ĂŠ n houw a f t e k r i j g e n ! ! ! Dat e e n b e u l n i e t a l t i j d g o e d b i j s l a g w a s , w e r d t e Brus3el i n 1515 w e l d u i d e l i j k bewezen. D i e d a g moest A r n o l d de B e e r o n t h o o f d w o r d e n , o p d e G r o t e M a r k t . A l l e s v e r l i e p volgens d e gewone g a n g v a n z a k e n , m i d d e n e e n enorme massa bloeddorstige belangstellenden. D i e op deze dag waar v o o r hun g e l d z o u d e n k r i j g e n . D e b e u l h a a l d e f o r s u i t m e t z i j n zware b i j l e n s l o e g u i t v o l l e k r a c h t t o e . H e t b l o e d s p a t t e hoog o p . . . m a a r d e B e e r k r o n k e l d e h u i l e n d w e g . H e t p u b l i e k jouwde d e o n h a n d i g e b e u l u i t e n d e s o l d a t e n h a d d e n v e e l m o e i t e om d e m e n i g t e i n bedwang t e h o u d e n . D e b e u l s k n e c h t e n sleurden de zwaar gekwetste b a n d i e t t e r u g op h e t b l o k . I n z i j n h a a s t om e r e e n e i n d a a n t e maken m i s r e k e n d e d e b e u l nogmaals z i j n s l a g e n r a a k t e a m p e r d e h a l s v a n d e v e r o o r deelde. N u was h e t v o l k n i e t meer t e houden. D e o r d e d i e n s t werd o n d e r d e v o e t g e l o p e n e n d e woedende m a s s a m a a k t e z i c h meester van d e b e u l , d i e o n d e r s l a g e n b e d o l v e n w e r d . D e s o l daten poogden d e b e u l t e b e v r i j d e n . Va n d e v e r w a r r i n g maakten e n k e l e b u r g e r s g e b r u i k om d e b l o e d e n d e v e r o o r d e e l d e n a a r e e n klooster t e brengen. To t eenieders verbazing herstelde h i j van z i j n z w a r e v e r w o n d i n g e n e n l e e f d e n o g v e l e j a r e n o n d e r d e - 234

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 234

bijnaam van B e e r k e - H a l f f - G e r i c h t . . . Dat men v r o e g e r z e k e r n i e t a l t e m a l s w a s v o o r b o o s wichten b l i j k t w e l u i t de oudste wetten van Babylonië. K o n i n g Hammoerabi v a a r d i g d e t o e n 2 8 2 s t r a f w e t t e n u i t , d i e een s t r e n g e b e s t r a f f i n g v o o r z a g e n v o o r a l l e r l e i m i s d r i j v e n . Zo w a s v o o r z i e n , d a t e e n bouwaannemer v e r a n t w o o r d e l i j k w a s met z i j n l e v e n v o o r d e d e g e l i j k h e i d v a n z i j n g e b o u w I V i e l h e t h u i s i n e n s t i e r f d e b e w o n e r, d a n b e t e k e n d e d a t m e t e e n de d o o d v a n d e a a n n e m e r . . . I n o n z e e i g e n v r o e g e b e s c h a v i n g was d e " a l t a j u r i s d i c t i o " o o k n i e t z a c h t a a r d i g . O n m i d d e l l i j k n a een " h a l s g e r i c h t " werd t o e n h e t vonnis v o l t r o k k e n . Beroep w a s e r t o e n n o g n i e t b i j . . . D e " m e d i a " e n " b a s s o " j u r i s d i c t i o mochten geen doodvonnissen u i t s p r e k e n , m a a r deelden t o c h w e l f i k s e l i j f s t r a f f e n u i t . G e s e l i n g e n , f o l t e ringen e n brandmerken waren t o e n aan d e o r d e v a n d e d a g .

T9Ff\1P F V D T 9 [ l e i TA P E

Bnandmenhen dte t e Anwwenpen gebnuüat wenden. De Zetten. "T" 4-tond vaan dLe64 ae. Geloof n u n i e t d a t brandmerken u i t d e oude t i j d i s . T o t i n 1849 w a s h e t b r a n d m e r k e n i n o n z e s t r e k e n n o g n i e t a f g e s c h a f t . Gedreven d o o r z i j n " m e n s e l i j k h e i d " d i e n d e d o k t e r G u i l l o t i n o p 1 0 o k t o b e r 1789 een w e t s v o o r s t e l i n b i j d e F r a n se N a t i o n a l e v e r g a d e r i n g , w a a r i n h i j v o o r s t e l d e d e d o o d s t r a f op e e n z a c h t e r e m a n i e r u i t t e v o e r e n . E n h i e r m e d e b e o o g d e h i j i n de eerste p l a a t s h e t afschaffen van de galg, h e t rad, de b r a n d s t a p e l , d e h a k b i j l e n a n d e r e w r e d e m a n i e r e n o m i e m a n d l e g a a l h e t h o e k j e om t e h e l p e n . Eerst i n 1791 d i e n d e d e a f g e v a a r d i g d e F e l i x L e p e l l e t i e r gen v o o r s t e l i n o m d e d o o d s t r a f d o o r o n t h o o f d i n g u i t t e v o e r e n . To t h i e r t o e w a s e r d a n o o k n o g g e e n s p r a k e v a n d e g u i l l o t i n e ! Het w a s w e e r e e n g e n e e s h e e r d i e u i t e i n d e l i j k m e t d e " g u i l l o -

- 235 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 235

t i n e " v o o r d e d a g kwam. D o k t e r A n t o i n e L o u i s nam p r o e v e n m e t een D u i t s t o e s t e l , w a a r m e e e n kele l i j k e n onthoofd werden. Inmiddels was d e R e v o l u t i e a a r d i g o p g a n g gekomen e n begon men d e o n t h o o f d i n g e n aan d e l o p e n d e b a n d u i t t e v o e r e n . A a n v a n k e l i j k noemde men h e t h a l s r e c h t i n g s t u i g d e " Louisette " . . . Het eerste s l a c h t o f f e r was e e n z e k e r e Nikolaas P e l l e t i e r d i e i n 1792 te P a r i j s z i j n hoofd v e r l o o r. Toch z o u D r . G u i l l o t i n een v e r b e t e r i n g a a n d e v a l b i j l hebben a a n g e b r a c h t . H i j l i e t h e t mes v e r v a n g e n d o o r e e n mes met s c h u i n e s n e d e , w a a r d o o r d e o n t h o o f d i n g omzeggens p i j n l o o s Een g e d i c h t v a n C a l s u i t 1 6 3 0 z o u v e r l o p e n . W a a r s c h i j n l i j k t o o n t w e t d w d e i j f z a a n d a t n o e m d e men d e " L o u i s e t t e " «Daer is een seker tuygh ln ouden tijd gevonden, Waer door al menigh mensch ter eerden is gezonden. Dit is een stale bijl, die han�ht aen eenen draet, Terwijlse, door een groef, en op en neder gaet, En als'er eenigh mensch i s toffer doot verweren, Soo wordt in ' t openbaer het vonnis opgelesen, Ea hem wort stracx het oogh met eenigh kleet bedeokt, Den hals hem bloot gemaeckt, en op een block gestreckt, Als dan het dunne snoer i n stucken wort gesneden. Soo schuyft de sware bijl i n Naesten na beneden. En treft hem i n den hals, die onder legt en sucht, En flucx is hem de geest verdwenen in de lucht.

eed "va.tbi j.2en" i n gebtutüz daarom overal guillotine. waken. D e geschiedenis van de Franse r e v o l u t i e z o r g d e e r t o e n w e l v o o r d a t d e g u i l l o t i n e het g e l i e f d e w e r k t u i g was v a n d e F r a n s e v o l k s b e n d e n . N i e t minder dan 1 8 . 6 0 0 maal werd d e v a l b i j l i n w e r k i n g g e s t e l d o v e r cle h o o f d e n van v e l e F r a n s e v o o r a a n s t a a n d e n e n g e e s t e l i j ken. O o k d e F r a n s e k o n i n g L o d e w i j k X V I l i e t z i j n h o o f d o p het s c h a v o t . H i j s t i e r f o p 21 j a n u a r i 1 7 9 3 o p d e P l a c e d e la Concorde t e P a r i j s . . . Met d e F r a n s e r e v o l u t i e kwam o o k d e g u i l l o t i n e n a a r ons l a n d . E n d i t g a f o p sommige p l a a t s e n a a n l e i d i n g t o t e e n ware f e e s t v i e r i n g . T e A n t w e r p e n w e r d e n d e o u d e s t r a f w e r k t u i gen i n s t o e t n a a r d e M e i r g e b r a c h t . D e s t a d s b e u l H a n n o f f verbrandde t o e n g a l g e n r a d . D e l a a t s t e t e r e c h t s t e l l i n g met de g a l g t e A n t w e r p e n d a t e e r d e v a n 1 7 7 7 . De e e r s t e t e r e c h t s t e l l i n g m e t d e v a l b i j l t e A n t w e r p e n greep p l a a t s o p 1 9 m a a r t 1 7 9 8 o p d e M e i r . H e t s l a c h o f f e r was de v a d e r m o o r d e n a a r G e r a r d C o s y n s . D e " g u i l l o t i n e " m o e s t s p e c i a a l v a n Gent n a a r Antwerpen worden g e b r a c h t , z o d a t Cosyns

—2 3 6 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 236

nog e n k e l e d a g e n l a n g e r m o c h t l e v e n . O m d a t men h e m " g e e s t e l i j k e h u l p " bood, v e r l i e p de t e r e c h t s t e l l i n g i n een woel i g e s f e e r. D e Antwerpse " agent n a t i o n a l " , c i t o y e n D a r gonne, v e r b o o d a a n e e n o m s t a a n d e r d e v e r o o r d e e l d e d e a b s o l u t i e t e g e v e n . H e t m a s s a a l opgekomen p u b l i e k s t a k z i j n o n genoegen n i e t o n d e r s t o e l e n o f b a n k e n . D e F r a n s e r e v o l u t i e was n u e e n m a a l n i e t k e r k e l i j k g e z i n d . . . De g u i l l o t i n e b e l e e f d e t e A n t w e r p e n h a a r g l o r i e d a g op 2 9 j u l i 1 8 0 8 . A m p e r 1 3 d a g e n n a d e t e r e c h t s t e l l i n g v a n de 2 6 - j a r i g e d a g l o n e r J a n C u y p e r s , w e r d d e g u i l l o t i n e o p nieuw o p d e G r o t e M a r k t o p g e s t e l d v o o r d e m e e s t s e n s a t i o nele m a s s a e x e c u t i e w e l k e A n t w e r p e n o o i t k e n d e . Men waande zich opnieuw t i j d e n s h e t s c h r i k b e w i n d . . . Niet minder dan 7 boosw i c h t e n m o e s t e n Terechtstellingen met de guildie dag hun wanlotine te Antwerpen. daden m e t h u n leven b e t a l e n ! 19-03-1798 : Cosijns J. Het w a s de l a a t s t e d a g 30-10-1803 : Guldentops K. v o o r d e b e r u c h - 18-01-1804 : De Mahieu P. te bende van " FranĂ§ois du Croiseau " , d i e 16-07-1808 : Cuypers F. heel w a t w r e de m o o r d e n , a a n 29-07-1808 : Thielens A., Verlinden F., Theymans A., Gilrandingen en plunderingen op bert J., Verstrepen P., Janshaar a k t i e f had. D e m a s s a sens P., Mevens J. executie v e r liep zonder enig 24-06-1816 : Antheunis C. incident, o n der een g e w e l d i g e 27-07-1839 : De Ruysscher J. belangstell i n g . Zelden werd 12-07-1847 : Van Ruth F. aan d e b l o e d d orst d e r menigte 02-;9-1851 : Loy P. zo g o e d v o l daan a l s op deze 08-05-1856 : Kol F. " bloedige vrijdag " . I n het opgewonden p u b l i e k s t o n d e n v o l k s m e n s e n e n v o o r a a n s t a a n d e n naast e l k a a r v a n h e t b l o e d e r i g e n w r e e d s p e k t a k e l t e g e n i e t e n . Toch w a s d e z e m a s s a - t e r e c h t s t e l l i n g g e e n u i t z o n d e r l i j k f e i t voor Antwerpen. Reeds i n 1569 o n d e r g i n g e n o p h e t " G a l g e n v e l d " ( n u K . A l b e r t p a r k ) eveneens zeven bandieten d e u l t i e m e s t r a f d o o r o p h a n g i n g o f v e r b r a n d i n g . I n d i e t i j d s p r a k men d e d o o d s t r a f z e e r v l u g u i t . . . r e e d s v o o r een k l e i n e d i e f s t a l r i s k e e r d e men z i j n l e v e n . O f kwam men o p z i j n m i n s t a a n d e s c h a n d p a a l t e r e c h t . E r g z a c h t w a s men t o e n n i e t m e t d e v e r o o r d e e l den. M e e s t a l w e r d e n d e z e m e t h e t o o r o f d e k a a k a a n d e s c h a n d paal g e n a g e l d . E n a l l e e n d o o r z i c h l o s t e r u k k e n konden z e z i c h z e l f b e v r i j d e n . . . w a a r b i j steeds een d e e l van hun o o r o f kaak a a n d e s c h a n d p a a l a c h t e r b l e e f . E n o o k t o e n w a s e r v o o r een t e r e c h t s t e l l i n g , g e s e l i n g , b r a n d m e r k e n o f a n d e r e f o l t e -

- 237 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 237

r i n g e r s t e e d s v e e l v o l k o p d e been. N u zouden deze " m i s l e i d e argelozen " hoogstens een v o o r w a a r d e l i j k e s t r a f oplopen. De b e w o n e r s v a n d e G r o t e M a r k t t e A n t w e r p e n w a r e n n i e t erg o p g e z e t met h e t s p e k t a k e l v a n d e t e r e c h t s t e l l i n g e n , e n onder i m p u l s v a n d e a r c h i v a r i s K r e g l i n g e r w e r d d e p l a a t s der t e r e c h t s t e l l i n g e n o v e r g e b r a c h t n a a r h e t Z u i d k a s t e e l ( K a s t e e l p l e i n ) . D a a r werd d e g u i l l o t i n e s l e c h t s éénmaal g e b r u i k t . I n 1856 s t i e r f d a a r de boerenknecht K o l , v o o r h e t vermoorden v a n d e v r o u w v a n z i j n b a a s . Reeds b i j h e t o p r i c h t e n v a n h e t s c h a v o t h e e r s t e e r een b u i t e n g e w o n e s t e m m i n g , a l s o f men e e n V l a a m s e K e r m i s g i n g bezoeken... Gans d e n a c h t d o o r bleven d e belangstellenden t e r p l a a t s e , o m h u n g o e d e p l a a t s n i e t k w i j t t e s p e l e n . To e n s p e e l c e men n o g g e e n " S p e l z o n d e r G r e n z e n " m a a r w e l e e n " S p e l z o n d e r HOOFD " . . — Ve r s l a g

u i t

het Handeslblad over de laatste- - -

terechtstelling

t e Antwerpen ( 8-5-1856 )

Toen de beul het " toLeefite" (zwam maken vetbeeekte Kot, en die bleekte .vs hem b 1jgeb.eeven t o t op het schavot. Tien minuten voor negen ute v e t t i e t het opene kanhe waetop de gevangene met de handen op den tug geboeid, gezeten waas, h e t gevangenhuis. De eetes. heet Vetstappen zat by hem, en onder het o p zeggen van gebeden, hie.ed hy den vetootdeetde g e dwt g het krui beeA d vont. Kot h í.eJ d zich op den weg attyd naes den piiestet gebogen: 4techt.s een o4 tweemaa trigte hy eenen ooe.eag op het pub!Lek. Een e�cott gendatunen teed vaat en een andetc achtet het Fzanke: de jageA4 etmeetden de £inie. Naest het Fzaatk.e ttcad de b e e en zyne twee he.epena. Aen het schavot wanen detachementen geptaetst van elke tegement; vetden een detachement pomp-.etus, gendatune, enz. Koe h e e t met vasten astap het 3 chavot b ektommen. 7e eetween.de heet Vetstappen vetzeede hem t o t boven op het schavot: onde't het optreden en op het schavot zeeve ga4 deze moedige ptu.estet hem hethaeede Fzeeten het htwvsbeetd t e kussen, en hy b.eee4 naent hem etaen, t o t d a t het meis op het punt was van t e va,P een. Het mes v i a , en de men�sehetyfze getegtí.ghe-.d wals volt wlzh.en. - 238 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 238

De l a a t s e m a a l w e r d d e g u i l l o t i n e i n B e l g i ë g e b r u i k t om h e t v o n n i s t e v o l t r e k k e n v a n C o e c k e e n G o e t h a l s , t w e e Vlamingen w e l k e t e C h a r l e r o i t e r d o o d v e r o o r d e e l d w a r e n . Ze w e r d e n s c h u l d i g b e v o n d e n a a n d e m o o r d o p d e weduwe D u bois. De b e t w i s t i n g e n o v e r de gang van zaken t i j d e n s h e t proces g a v e n a a n l e i d i n g t o t p o l i t i e k e s p a n n i n g e n e n o o k d e t a a l s t r i j d kwam t o e n r e e d s a a n d e o r d e v a n d e d a g . H e t l e v e n van d e b e i d e v e r o o r d e e l d e n w e r d d e i n z e t v a n e e n w a l g e l i j k p o l i t i e k s t e e k s p e l . U i t e i n d e l i j k s t i e r v e n d e b e i d e mannen onder d e v a l b i j l . Maar h u n d o o d b r a c h t L e o p o l d I I e r t o e e r v o o r t e i j veren d a t d e d o o d s t r a f i n o n s l a n d n i e t m e e r u i t g e v o e r d zou w o r d e n . To c h w e r d d e d o o d s t r a f n i e t o f f i c i e e l a f g e s c h a f t . De k o n i n g v e r l e e n d e v a n d a n a f a l t i j d g r a t i e ( b e h a l v e i n 1916 ) . D e m a a t r e g e l e n v a n L e o p o l d I I z o r g d e n w e l v o o r e e n komische s i t u a t i e : d e B e l g i s c h e b e u l e n v i e l e n z o n d e r w e r k . Ve r m i t s d e d o o d s t r a f n i e t a f g e s c h a f t w e r d , b l e v e n z e e c h t e r o f f i c i e e l i n d i e n s t ! S o m m i g e b e u l e n z i j n ZESTIG j a a r i n d i e n s t geweest, z o n d e r éénmaal e e n t e r e c h t s t e l l i n g u i t g e v o e r d t e hebben. N a 1 8 5 3 w e r d e n d e p l a a t s e l i j k e b e u l e n a f g e s c h a f t e n vervangen d o o r een n a t i o n a l e b e u l , d i e b i t t e r w e i n i g t e doen kreeg. De e n i g e maal, i n 1916, d a t d e b e u l moest werken, was h i j d o o r d e o o r l o g b e l e t . . . To e n m o e s t d e F r a n s e " e x e c u t e u r des h a u t e s c u v r e e , b i j g e n a a m d " M o n s i e u r d e P a r i s " , h e t k l u s j e komen o p k n a p p e n . Te B r u s s e l w a s e e n B r u g g e l i n g B o u t q u i n v a n v a d e r o p zoon m e e r d a n z e s t i g j a a r i n d i e n s t a l s b e u l . I n 1 8 4 0 d e e d zich een komische s i t u a t i e v o o r. B o u t q u i n was o n b e s c h i k b a a r en men d e e d e e n b e r o e p o p d e b e u l v a n L u i k . . . d i e z i j n v r o u w stuurde. D e t e r e c h t s t e l l i n g werd a f g e l a s t en de veroordeelde kreeg g r a t i e . . . B o u t q u i n l e e f d e z e e r l a n g e n n a z i j n d o o d werd h i j d e h o o f d f i g u u r v a n a l l e r l e i l e g e n d e n e n g r i e z e l v e r h a l e n . L a n g n a z i j n d o o d z a g men h e m o v e r d e G r o t e M a r k t d w a len, z u c h t e n d o n d e r de l a s t v a n h e t b l o e d i g e zware mes, d a t steeds d o o r d e b e u l t h u i s bewaard b l e e f . O p a n d e r e dagen h i e l d Boutquin o p d e k e r k h o v e n e e n samenkomst m e t d e geraamten v a n z i j n s l a c h t o f f e r s . H i j verdween t e l k e n s a l s d e " a c h t e r s t e kloeke v a n S t . G o e d e l e " a a n d e t w a a l f s l a g e n v a n middernacht begon... De l a a t s t e b e u l i n B e l g i ë w a s Va n N i e u w l a n d t , w e l k e i n 1929 s t i e r f . H i j h a d a l d i e t i j d d e z o r g o v e r d e g u i l l o t i n e en m o e s t s y m b o l i s c h d e t e r e c h t s t e l l i n g e n u i t v o e r e n . Rend. V a n H a e l s t - 239

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 239

WANDELEN I N O U D A N T W E R P E N

DEMECHELSE STEENWEG Sinds d e v e s t i g i n g v a n h e t hertogdom B r a b a n t was d e baan n a a r L i e r e n L e u v e n d e b e l a n g r i j k s t e t o e g a n g s w e g v a n Antwerpen g e w o r d e n . To e n h e t h e r t o g e l i j k h o f n a a r Te r v u r e n en B r u s s e l w e r d v e r p l a a t s t , k w a m M e c h e l e n o p d e w e g v a n Antwerpen n a a r d e h e r t o g t e l i g g e n ; h e t g e d e e l t e v a n d e Liersebaan t u s s e n Antwerpen e n Berchem werd daarom s p o e d i g Mechelsebaan genoemd. A l s w e h e t s t a d s p l a n b e s t u d e r e n z i e n w i j d a t d e Mechelsebaan b i j n a i n r e c h t e l i j n o p d e G r o t e Markt u i t l i e p , n l . v i a L e o p o l d p l a a t s , S t . J o r i s p o o r t s t r a a t , M e c h e l s e p l e i n ( w a a r men s t a l d e ) , V l e m i n c k v e l d , K l e i n e M a r k t , Kammenstraat e n Oude K o o r n m a r k t . Over d e z e M e c h e l s e b a a n kwamen d e h e r t o g e n v a n B r a b a n t zich i n Antwerpen doen h u l d i g e n , d e Jannen van d e oude stam en d a a r n a d e g r o t e B o u r g o n d i ĂŤ r s . D e e r e w a c h t v a n d e i n t r e dende h e r t o g e n b e s t o n d s t e e d s u i t d e A n t w e r p s e v o e t b o o g schutters, z o d a t h e t n i e t t e verwonderen i s d a t w i j o p g e noemde w e g v e r s c h i l l e n d e m a l e n d e naam S t . J o r i s o n t m o e t e n : St. J o r i s k a p e l ( o p d e g r e n s v a n Berchem, t h a n s verdwenen), St. J o r i s k e r k ( M e c h e l s e p l e i n ) , S t . J o r i s p o o r t ( l a t e r e K e i zerspoort, Leopoldplaats), S t . J o r i s p o o r t s t r a a t , e n op de Kleine Markt de S c u t t e r s p u t . Van d e s t a d u i t v e r t r e k k e n d b i e d t d e M e c h e l s e s t e e n w e g ons d e v o l g e n d e h e r i n n e r i n g e n : 1. H e t d r i e h o e k i g p l e i n t j e w a a r d e W i l l e m s s t r a a t en d e H e m e l s t r a a t o p d e M e c h e l s e s t e e n w e g u i t komen De W i l l e m s s t r a a t i s d e o u d e M e c h e l s e b a a n v a n v b ĂĄ r d e bouw v a n d e S p a a n s e v e s t i n g e n i n 1 5 4 5 ; z i j l i e p r e c h t door n a a r de Mechelseplein; e e n g e d e e l t e e r v a n werd door d e Spaanse v e s t i n g e n o p g e s l o r p t i n 1545 ( o n z e " b o u l e v a r d " ) ; e e n a n d e r g e d e e l t e d r a a g t n u d e naam B o l l a n d u s s t r a a t ( n e e m een s t a d s p l a n om g o e d t e k u n n e n volgen), e n nog een g e d e e l t e , t u s s e n de B o l l a n d u s s t r a a t en d e S c h e r m e r s s t r a a t , w e r d v o l k o m e n u i t g e w i s t ( d e Brabantstraat en de Koninginstraat lopen e r thans dwars o v e r h e e n ) .

- 240

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 240

2. H e t g e d e e l t e t u s s e n v e r m e l d p l e i n t j e e n d e Molenstraat De M o n t e b e l l o s t r a a t e n d e A a r s c h o t s t r a a t b e s t o n d e n n i e t . Op de p l a a t s waar deze twee s t r a t e n o p de Mechelsesteenweg u i t l o p e n bevonden z i c h e e r t i j d s twee w i n d m o l e n s : " d e O r a n j e b o o m " e n " d e C o o l h a a s " . De M o l e n s t r a a t , d i e o p d e M e c h e l s e s t e e n w e g u i t k o m t , i s z o o u d a l s d e Mechelsebaan z e l f en h e r i n n e r t aan deze m o l e n s . R e c h t o v e r d e M o l e n s t r a a t k o m t o p d e Mechelsesteenweg e e n s t e e g u i t , d i t i s e e n o v e r b l i j f s e l v a n e e n oude weg d i e n a a r een molen v o e r d e , e n o o k de S t . J o z e f s t r a a t w a s e e n o u d e m o l e n w e g . D e t e g e n woordigheid van d i e windmolens w o r d t v e r k l a a r d d o o r de h o g e l i g g i n g v a n d e M e c h e l s e s t e e n w e g o p d e z e p l a a t s ( h e t h o o g t e v e r s c h i l m e t d e g r e n s v a n Berchem b e d r a a g t thans n o g 4 m e t e r ! ) . 3. H e t g e d e e l t e t u s s e n d e M o l e n s t r a a t e n d e H a r m o nie Langsheen d e s t e e n w e g v e r s c h e n e n e r a a n b e i d e z i j d e n ook l u s t h o v e n e n s p e e l h u i z e n . i n 1 5 4 9 h a d l a n g s d e Mechelsebaan d e t r i o m f a n t e l i j k e i n t r e d e v a n k e i z e r K a r e l e n P r i n s P h i l i p s p l a a t s : h e e l A n t w e r p e n kwam e r n a a r k i j k e n , h o e w e l h e t p i j p e s t e l e n r e g e n d e . To e n i n 1555 k e i z e r K a r e l a f t r a d g e r a a k t e d e M e c h e l s e b a a n haar f u n k t i e k w i j t ; e r waren geen b l i j d e inkomsten meer; d e g i l d e s t o e t e n w e r d e n a f g e s c h a f t , e n h e t z w a a r v e r k e e r g e b r i t k t e m e e r e n m e e r d e Tu r n h o u t s e b a a n s i n d s de h a n d e l m e t D u i t s l a n d t o e g e n o m e n w a s . T o t o n g e v e e r 1850 b l i j f t d e M e c h e l s e s t e e n w e g v a n w e i n i g a a n t r e k , maar d a n v e r s c h i j n e n e r d e p a l e i z e n v a n d e n i e u w e r i j k e n . Va n a a n d e t w e e windmolens t o t a a n d e Harmon i e w o r d t t e hunnen behoeve d e Mechelsebaan t o t een b r e d e l e i omgevormd, d i e d e naam " A l l é e d ' H e r b o u v i l l e " kreeg; o o k nu nog i s d i t gedeelte breed en met bomen b e p l a n t , e n w o o n t e r e e n d e e l v a n d e A n t werpse " h i g h l i f e " . 4. D e H a r m o n i e H i e r s t o n d s i n d s d e 1 3 d e eeuw h e t m e l a a t s e n h u i s " Te r Zieken " , m e t k l o o s t e r. I n 1580 brandde W i l l e m van O r a n j e d e gebouwen a f e n v e r h u i s d e n d e m e l a a t s e n naar een n i e u w t e h u i s i n d e L e p e l s t r a a t . —2 4 1 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 241

5. H e t P r i n s A l b e r t p a r k ( W a r a n d e ) Op d i t m o e r a s s i g t e r r e i n w e r d i n 1 4 7 9 h e t G a l g e v e l d i n g e r i c h t , e e n l u g u b e r e s t r a f p l a a t s omzoomd m e t h o u t gewas e n e e n g r a c h t . O p d e h o e k , r e c h t o v e r " T e r Z i e ken " , s t o n d e e n C a l v a r i e b e r g v o o r h e t l a a t s t e g e b e d van d e t e r d o o d v e r o o r d e e l d e n . I n 1 7 0 3 v e r l o o r h e t G a l geveld z i j n d r o e v i g e bestemming. De Franse p r e f e k t d ' H e r b o u v i l l e s l o e g h e t t e r r e i n a a n om e r een p l a n t e n kwekerij ,ofte " p é p i n i è r e " t e v e s t i g e n met h e t oog op d e h e r b e b o s s i n g v a n d e Kempen. Thans i s h e t e e n aangenaam w a n d e l p a r k e n d e s p e l e n d e kinderen ( e n ook v e l e ouders) z i j n e r z i c h n i e t van b e w u s t d a t o p d e z e p l a a t s h o n d e r d e n mensen g e h a n g e n o f op n o g g r u w e l i j k e r w i j z e o m h e t l e v e n w e r d e n g e b r a c h t . 6. D e g r e n s m e t B e r c h e m Zo komen w i j a a n d e B o o m g a a r d s t r a a t , w a a r e e r t i j d s d e grensbeek t u s s e n A n t w e r p e n e n Berchem l i e p . T o t i n 1 9 3 0 werd d e g r e n s a a n g e d u i d d o o r e e n euwenoude g r e n s p a a l met i n g e b e i t e l d e h a n d ; d e z e p a a l i s t h a n s t e z i e n a a n de i n g a n g v a n h e t S t e e n w a a r h e e n h i j w e r d o v e r g e b r a c h t . De h e r b e r g o p d e h o e k v a n d e B o o m g a a r d s t r a a t h e e t " D e Oude B a r r e e l " , n a a m d i e h e r i n n e r t a a n d e o u d e grensafscheiding op deze p l a a t s . 7. H e t g e d e e l t e o p B e r c h e m s g r o n d g e b i e d To t i n d e 1 5 d e e e u w l i e p d e M e c h e l s e b a a n v a n a f " T e r Zieken " ( t h a n s Harmonie) l a n g s d e weg o p W i l r i j k (thans K o n i n g i n E l i s a b e t h l e i ) e n d e Generaal L e m a n s t r a a t ( d i e t o t v o o r e n k e l e t i e n t a l l e n j a r e n n o g Oude B a a n h e e t t e ) . Va n a f d e 16de eeuw werd d e h u i d i g e G r o t e S t e e n weg, v e r t r e k k e n d e a a n d e B o o m g a a r d s t r a a t , a l s u i t v a l s weg n a a r M e c h e l e n g e b r u i k t , a l s v e r l e n g d e v a n d e s t a d s e Mechelsebaan. E n t h a n s , n a v i j f h o n d e r d j a a r , w o r d t d e Generaal L e m a n s t r a a t w é é r a l s u i t v a l s w e g n a a r Mechelen gebruikt. Er i s

niets nieuws onder de zon

. . . Raymond A l a r d o t

- 242

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 242

kastelen in vlaanderen B O U C H O U T Het k a s t e e l v a n B o u c h o u t i s g e l e g e n i n d e g e m e e n t e M e i s e , p r o v i n c i e B r a b a n t , o p 11 k m v a n B r u s s e l e n 3 , 5 k m van G r i m b e r g e n . In d e middeleeuwen was d e h e e r l i j k h e i d v a n Bouchout een l e e n v a n d e h e r t o g e n v a n B r a b a n t d i e h e t d o m e i n z o u den v e r k r e g e n h e b b e n v a n D i e d e r i k v a n d e n E l z a s , g r a a f van V l a a n d e r e n , i n r u i l v o o r Dendermonde. VAN C R A I N H E M WORDT V A N B O U C H O U T Godfried met de Baard, h e r t o g van Brabant, beleende een l i d v a n d e m a c h t i g e h e r e n f a m i l i e v a n C r a i n h e m ( K r a a i nem ) m e t d e h e e r l i j k h e i d v a n B o u c h o u t o p v o o r w a a r d e d a t h i j e r een v e r s t e r k i n g z o u bouwen. W i l l e m v a n Crainhem bouwde d i t e e r s t e s l o t i n h e t b e g i n v a n d e X I I d e e e u w e n deze v e r s t e r k i n g w a s i n d e e e r s t e p l a a t s b e d o e l d a l s v e r weer t e g e n d e e e r z u c h t i g e h e r e n v a n G r i m b e r g e n , d e r o e m r i j k e Berthouts, d i e lange t i j d de Brabantse hertogen het h o o f d w i s t e n t e b i e d e n . Willem v a n Crainhem, h e e r van Saventhem, S t e r r e b e e c k , Crainhem, e n z . s t i e r f z o n d e r n a k o m e l i n g e n , z o d a t z i j n b e z i t t i n g e n overgaan n a a r ĂŠĂŠn z i j n e r neven, Wa l t e r van Crainhem. Walter van Crainhem z o u , d o o r h e t h u w e l i j k met B e r t h e van A n d e r l e c h t , d e r e e d s e n o r m e g r o n d b e z i t t i n g e n d e r f a m i l i e n o g u i t b r e i d e n m e t A n d e r l e c h t , D i l b e e k , Wambeek, e n z .

- 243 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 243

L a t e r zouden d a a r nog meerdere h e e r l i j k h e d e n aan t o e g e voegd w o r d e n , o . a . R u y s b r o e c k , G o y c k , Wemmel, e n z . Van d e v i e r k i n d e r e n v a n W a l t e r v a n C r a i n h e m ; Willem, D a n i e l , Rene en H i l d e g a r d e , i s h e t de oudste zoon, W i l l e m , d i e z i j n v a d e r o p v o l g t . Wa n n e e r W i l l e m kinderloos s t e r f t g a a t Bouchout o v e r op z i j n b r o e r Daniel d i e z i c h D a n i e l van Bouchout noemt, e n ook G i l l e s de Wanghe ( s ) , n a a r e e n d o m e i n d a t h i j b e z a t i n h e t g r a a f schap Namen. Daniel van Bouchout onderscheidde z i c h d o o r z i j n moed i n d e s l a g v a n W o e r i n g e n ( 1 2 8 8 ) . N a d i e n v i n d e n w e hem t e r u g a l s b e l a n g r i j k r a a d g e v e r v a n h e r t o g J a n I I v a n Brabant e n i s h i j o o k één d e r ondertekenaars v a n d e b e langrijke keure van Kortenberg. Z i j n t w e e d e z o o n , A r n o u l , v o l g t hem o p i n B o u c h o u t , t e r w i j l z i j n oudste zoon, Egide o f G i l l e s , h e e r van C r a i n hem w o r d t . A r n o u l v a n B o u c h o u t k o o p t i n 1 3 1 3 d e h e e r l i j k h e i d Humbeek v a n d e B e r t h o u t s van M e c h e l e n . H i j h a d , b u i ten andere k i n d e r e n ; G i l l e s , h e e r van Bouchout; J a n , h e e r v a n Humbeek; M a r g a r e t h a , d i e J a n v a n B e r c h e m huwde en e e n a n d e r e d o c h t e r d i e W a l t e r v a n R a n s t h u w d e , h e e r van K a n t e k r o o i o n d e r M o r t s e l . G i l l e s , h e e r van Bouchout, w o r d t de volgende b e z i t t e r van de h e e r l i j k h e i d . H i j was i n h e t h u w e l i j k getreden met B e a t r i x v a n B e r l a e r , d i e h e m t w e e k i n d e r e n s c h o n k ; Jan e n E l i s a b e t h . Z o w e l J a n v a n B o u c h o u t a l s z i j n z u s t e r E l i s a b e t h , gehuwd m e t r i d d e r W i l l e m van Duvenvoorde, h e e r van D r o n g e n , e n z . b l e v e n k i n d e r l o o s , z o d a t h e t d o m e i n van B o u c h o u t o v e r g a a t o p h u n o o m J a n , h e e r v a n Humbeek, in h e t h u w e l i j k verenigd met E l i s a b e t h , d o c h t e r van G i s e l b e r t Ta y e . Uit d i t h u w e l i j k sproot o . a . D a n i e l I I I van Bouchout, die z i j n v a d e r opvolgde na diens dood ca. 1347 en i n 1356 h u w d e m e t M a r g a r e t h a , d o c h t e r v a n T h i e r r y d e W a l c o u r t , h e e r van A a , e n z . N a h a a r dood h e r t r o u w t h i j m e t M a r g a r e t h a P i p e n p o y, v r o u w e v a n B l a a s v e l t , d i e r e e d s i n 1368 o v e r l e e d . V a n d e v i j f k i n d e r e n v a n D a n i e l I I I ; H e n r i , Daniel I V , C a t h é r i n e , Margaretha (vrouw van Oosten van Berchem) e n G i l l e s ( g e h u w d m e t A l i a n e v a n R i j g e r s v l i e t ) , i s h e t D a n i e l I V van Bouchout d i e op 4 a p r i l 1369 d e v o l gende h e e r v a n B o u c h o u t w o r d t . In 1368 was D a n i e l I V i n h e t h u w e l i j k g e t r e d e n m e t

—2 4 4 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 244

E l i s a b e t h , d o c h t e r v a n W a l t e r E g g l o y, e n v a n h u n k i n d e ren i s h e t D a n i e l V v a n B o u c h o u t d i e z i j n v a d e r o p v o l g t . D a n i e l V , h e e r v a n B o u c h o u t , Humbeek, L o e n h o u t , D i e pesteyn, Releghem, e n z . w a s gehuwd m e t M a r i a d e G h i s t e l les en z i j hadden s l e c h t s één d o c h t e r ; Jeanne. Jeanne v a n B o u c h o u t h u w t m e t J a n v a n We s e m a e l , h e e r van F a l a i s , W e z e m a e l , e n z . , m a a r d i t h u w e l i j k z o u n a 2 8 j a a r, o p 19 j u l i 1443, ontbonden worden. E e n n e e f van Jeanne van Bouchout, D a n i e l V I , k l e i n zoon v a n G i l l e s v a n B o u c h o u t e n A l i a n e v a n R e i j g e r s v l i e t , vrouwe v a n B o u l e r s , w o r d t d e v o l g e n d e b e z i t t e r v a n d e h e e r l i j k h e i d Bouchout. Daniel V I v a n Bouchout was é é n d e r o p m e r k e l i j k s t e ridders u i t z i j n t i j d d i e zich ook i n t a l r i j k e toernooien wist t e onderscheiden; o . a . t e Brussel i n 1439 waar h i j de w i n n a a r b l e e f v a n h e t s t e e k s p e l ; o p 1 2 , 1 3 e n 1 4 f e b r u a r i 1440, w a a r h i j eveneens d e e e r s t e p l a a t s wegkaapt e , e n samen m e t A r n o l d v a n S e v e n b e r g h e n w a s h i j " b a e n rots" van h e t toernooi van Utrecht. H i j s t i e r f echter i n de s l a g v a n M o n t l é r y o p 1 6 j u l i 1 4 6 5 . DE F A M I L I E V A N D E R M A R C K De e n i g e d o c h t e r v a n D a n i e l V I v a n B o u c h o u t e n M a r garetha van Poecke, M a r g a r e t h a van Bouchout, huwde i n 1445 m e t e e n t e l g u i t é é n d e r b e r u c h t s t e f a m i l i e s u i t h e t L a n d v a n L u i k : E v e r h a r d I I I Va n d e r M a r c k , h e e r v a n A r e n b e r g , e n z . , z o o n v a n J a n Va n d e r M a r c k e n b r o e d e r van d e g e v r e e s d e W i l l e m Va n d e r M a r c k , b i j g e n a a m d : " H e t Everzwijn d e r Ardennen " . In 1472 o v e r l e e d Margaretha van Bouchout en e r f d e E v e r h a r d I I I Va n d e r M a r c k a l h a a r b e z i t t i n g e n , w a a r o n d e r ook d e h e e r l i j k h e i d B o u c h o u t . In 1476 i s Everhard I I I algemeen gouverneur van h e t Land v a n L u x e m b u r g , C h i n y e n L a R o c h e e n b e z e t h i j n o g andere h o o g g e p l a a t s t e a m b t e n . Het h o o g a d e l i j k g e s l a c h t Va n d e r M a r c k o f d e L a Mar(c)k, was afkomstig u i t Westfalen. F r e d e r i k van A l t e n a - A l t e n b e r g k o c h t i n 11 7 8 d e b u r c h t M a r k b i j Hamm en z i j n z o o n A d o l f I k r e e g i n 1 2 0 3 d e t i t e l v a n g r a a f Van d e r M a r c k . Door v o o r n a m e l i j k e r f e n i s s e n kwamen d e Va n d e r

—2 4 5 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 245

Marcks i n h e t b e z i t v a n t a l r i j k e g r a a f s c h a p p e n e n h e r togdommen; K l e e f , G u l i k , B e r g , e . a . De b r o e r v a n E v e r h a r d I I I Va n d e r M a r c k , W i l l e m , b i j g e n a a m d " H e t E v e r z w i j n d e r A r d e n n e n " , e r f d e Lummen. H i j w o r d t v o o r d e e e r s t e maal vernoemd wanneer h i j i n 1467 d e L u i k s e p r i n s b i s s c h o p L o d e w i j k v a n B o u r b o n t e Hoei b e l e g e r t . K o r t d a a r o p o n d e r w e r p t h i j z i c h a a n K a r e l de S t o u t e , m a a r s t o n d t e g e l i j k e r t i j d m e t d i e n s v i j a n d , Lodewijk X I van F r a n k r i j k , i n v e r b i n d i n g . N a de dood van K a r e l d e S t o u t e z o e k t L o d e w i j k v a n B o u r b o n t o e n a d e r i n g t o t Va n d e r M a r c k , g a f hem z i j n i n b e s l a g g e n o m e n g o e d e r e n t e r u g e n e r k e n d e hem a l s h e e r v a n S e r a i n g . Maar i n 1 4 8 2 t r o k W i l l e m Va n d e r M a r c k o p n i e u w t e g e n Lodewijk van Bourbon t e v e l d e , w a a r b i j d e p r i n s b i s s c h o p verslagen e n gedood werd, e n d e p r i n s b i s s c h o p p e l i j k e z e t e l v a n L u i k v r i j kwam. W i l l e m Va n d e r M a r c k p l u n d e r d e L u i k , l i e t z i c h t o t v o o g d v a n h e t p r i n s d o m benoemen e n dwong e e n d e e l v a n h e t k a p i t t e l z i j n z o o n , J e a n , t o t prinsbisschop t e kiezen. De p a u s w a s h e t e c h t e r n i e t e e n s m e t d e z e b e s l i s s i n g en s t e l d e z e l f J a n v a n H o o r n e i n d e z e f u n k t i e a a n . E n o n m i d d e l l i j k b e g i n t e r een ware o o r l o g t u s s e n d e f a m i l i e s Van d e r M a r c k e n Va n H o o r n e . Everhard I I I w i n t d e s l a g b i j M a a s t r i c h t , v e r w o e s t de s t a d , w a a r n a e r e e n k o r t e v r e d e v o l g t . Wa n n e e r h e t " E v e r z w i j n " , W i l l e m Va n d e r M a r c k w o r d t g e d o o d t e M a a s t r i c h t o p 1 8 j u n i 1 4 8 5 nemen E v e r h a r d I I I e n R o b e r t Va n d e r M a r c k o p n i e u w d e w a p e n s o p t e g e n h e t g e s l a c h t Va n Hoorne. De s t r i j d z o u l a n g d u r e n , m e t w i s s e l e n d e k a n s e n , e n pas i n 1 4 9 2 e e n e i n d e nemen. J a n Va n H o o r n e , p r i n s b i s schop v a n L u i k , kwam z i c h i n d a t j a a r ongewapend o p z i j n knieën werpen, o p d e v l a k t e v a n H a c c o u r t , e n v e r g i f f e nis v r a g e n v o o r de moord o p h e t " E v e r z w i j n " aan d i e n s broeders. E v e r h a r d I I I Va n d e r M a r c k t r o u w d e t e M a a s t r i c h t op 5 m e i 1 4 9 2 m e t M a r g a r e t h a v a n H o o r n e , d o c h t e r v a n Jacques, g r a a f v a n H o o r n e , e n d i t h u w e l i j k was é é n d e r voorwaarden d i e g e s t e l d werden om d e v r e d e t u s s e n b e i d e geslachten t e handhaven. Om d e r e b e l l e r e n d e Va n d e r M a r c k ' s t e s t r a f f e n h a d

—2 4 6 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 246

keizer Maximiliaan a l hun Brabantse b e z i t t i n g e n , waaronder ook d e h e e r l i j k h e i d v a n Bouchout, i n 1483 i n b e s l a g genomen, e n B o u c h o u t a a n D a n i e l V I I v a n B o u c h o u t g e s c h o n ken, z o o n v a n J a n , d e b r o e r v a n D a n i e l V I , h e e r v a n B a u l e r s , e n z . e n Jeanne van Vianen, vrouwe van Beversweert, enz. Daniel V I I van Bouchout, k a s t e e l h e e r van B r u s s e l , had e c h t e r g e e n m a n n e l i j k e a f s t a m m e l i n g e n , w a a r d o o r d e h e e r l i j k h e i d v a n B o u c h o u t o p n i e u w a a n d e Va n d e r M a r c k s komt. E v e r h a r d I I I w e r d g r a a f Va n d e r M a r c k , n a d e d o o d van z i j n v a d e r , d i e e e n t w e e d e m a a l i n h e t h u w e l i j k w a s getreden met Hélène, g r a v i n van K i r c h b e r g . Everhard s t i e r f i n 1531, maar had h e t domein van Bouchout reeds i n 1502 overgedragen aan z i j n tweede zoon, R o b e r t , h e e r van A r e n b e r g , M i r w a r t , e n z . R o b e r t Va n d e r M a r c k w a s o o k e e n g e d u c h t k r i j g s m a n en h a d i n 1 4 9 0 , b i j d e s l a g v a n Z o n h o v e n , g r o t e l a u w e r e n geoogst. H i j huwde met M a t h i l d e v a n M o n t f o r t , vrouwe v a n Naaldwijck, Wa t e r i n g h e , e n z . ; d i e i n 1550 o v e r l e e d . H i j z e l f was r e e d s i n 1541 o v e r l e d e n e n h e t i s v a n z i j n kleindochter en van Jan d e L i g n e , b a r o n van Barbençon, enz. d a t d e g r a v e n v a n h e t b e l a n g r i j k e g e s l a c h t A r e n berg - A e r s c h o t - C r o y afstammen. To t h e t n a g e s l a c h t v a n W i l l e m Va n d e r M a r c k ( h e t Everzwijn d e r Ardennen J b e h o o r t o . a . d e geuzenadmiraal Lumey. N a d a t d e Va n d e r M a r c k ' s i n d e z e l i n i e i n 1 7 7 3 met E n g e l b e r t Va n d e r M a r c k , g r a a f v a n S c h l e i d e n , e n z . in mannelijke l i j n waren u i t g e s t o r v e n , g i n g e n de b e z i t tingen van deze t a k o v e r naar hertog K a r e l Marie Raymond v a n A r e n b e r g , g e h u w d m e t E n g e l b e r t ' s d o c h t e r Louise - Margaretha. Hun tweede z o o n , A u g u s t e van A r e n berg, d i e een b e l a n g r i j k e r o l speelde i n de Brabantse en F r a n s e r e v o l u t i e s , n o e m d e z i c h : " C o m t e d e L a M a r c k " . De J o n g s t e b r o e r v a n E v e r h a r d I I I Va n d e r M a r c k , Robert, e r f d e Sedan, d a t d o o r de Franse k o n i n g t o t vorstendom werd v e r h e v e n . Z i j n e n e z o o n , E v e r h a r d , w e r d eveneens p r i n s b i s s c h o p v a n L u i k ; d e a n d e r e , R o b e r t , e n diens nakomelingen voerden d e t i t e l van h e r t o g van B o u i l l o n , o p w e l k gebied z i j aanspraak maakten. De l a a t s t e m a n n e l i j k e t e l g u i t d e z e l i n i e w a s W i l -

- 247 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 247

lem R o b e r t Va n d e r M a r c k ( + 1 5 5 8 ) , w i e n s z u s t e r C h a r l o t t e , door h a a r h u w e l i j k m e t H e n r i d e l a To u r d ' A u v e r g n e , a l l e b e z i t t i n g e n , t i t e l s e n a a n s p r a k e n v a n d e z e t a k Va n d e r Marck n a a r d i t F r a n s e a d e l l i j k e g e s l a c h t o v e r b r a c h t . NIEUWE B E L E G E R I N G E N Op 2 0 m a a r t 1 5 3 6 h a d R o b e r t Va n d e r M a r c k , z o o n v a n Everhard I I I . , d e h e e r l i j k h e i d v a n Bouchout overgedragen aan r i d d e r M a x i m i l i a a n T r a n s i l v a n i e ( o f T r a n s i l v a i n ) , k e i z e r l i j k r a a d g e v e r, e n z . Maximilian Tr a n s i l v a n i e huwt e e r s t Françoise de Haro en i n e e n t w e e d e h u w e l i j k m e t C a t h e r i n a d e M o l . N a z i j n dood bekwam z i j n d o c h t e r , C a t h e r i n a T r a n s i l v a n i e , d e h e e r l i j k h e i d van Bouchout. Catherina Tr a n s i l v a n i e t r a d i n h e t h u w e l i j k met r i d der Geeraard van V e l t w i j c k , s e k r e t a r i s van k e i z e r K a r e l V, schatbewaarder d e r Orde v a n h e t Gulden V l i e s , ambassadeur in Constantinopel, e n z . e n u i t d i t h u w e l i j k sproten twee kinderen: L o d e w i j k van V e l t w i j c k e n M a r i a , gehuwd met F i l i p s d e T h o y r e , h e e r v a n B o s s y, P l a c q u e s , e n z . Na d e d o o d v a n G e e r a a r d v a n V e l t w i j c k h e r t r o u w d e z i j n weduwe m e t F r a n ç o i s - P r o s p e r d e G e n e v e , r i d d e r i n de O r d e v a n S a v o i e , h e e r v a n L u l l i n , C o u r s i n g l e , G r a n gettes, Estrambures, enz. Haar z u s t e r, Maria Transilvanie, d i e h e t k a s t e e l v a n H o u t h e m o n d e r Ramsdonk b e w o o n d e , w a s gehuwd m e t B e r n a r d d e M e r o d e , é é n d e r b e l a n g r i j k s t e e n i n v l o e d r i j k s t e e d e l l i e d e n u i t d e X V I d e e e u w. Op h e t e i n d e v a n h e t j a a r 1 5 8 2 w e r d h e t k a s t e e l v a n Bouchout a a n g e v a l l e n e n i n g e n o m e n d o o r A l e x a n d e r F a r n e s e , g r a a f v a n Parma. I n 1590 was d e h e e r l i j k h e i d Bouchout v e r kocht a a n r i d d e r C h r i s t o f f e l d ' A s s o n v i l l e ( o f d ' A s s o n l e v i l l e ) , h e e r van H a u t e v i l l e , e n z . r i d d e r i n de Orde van het Gulden V l i e s , r a a d g e v e r van k o n i n g F i l i p s I I , ambassadeur i n Engeland e n S c h o t l a n d , l a t e r i n F r a n k r i j k en D u i t s land. Rond h e t j a a r 1 6 0 0 w o r d t h e t k a s t e e l van B o u c h o u t grondig gerestaureerd d o o r C h r i s t o f f e l d ' A s s o n v i l l e . H e t Kasteel vormde t o e n een g e s l o t e n v i e r k a n t met 5 t o r e n s van v e r s c h i l l e n d e g r o o t t e e n v o r m , w a a r v a n d e v o o r n a a m s t e t o r e n v i e r k a n t was e n d e anderen r o n d o f h a l f r o n d . R i d d e r C h r i s t o f f e l d ' A s s o n v i l l e huwde m e t M a r g a r e t h a Scheyfve d e S a i n t A c t o u r o u d e , o v e r l e e d o p 1 0 a p r i l 1 6 0 7

—2 4 8 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 248

en w e r d o p g e v o l g d d o o r z i j n z o o n K a r e l d ' A s s o n v i l l e . Diens d o c h t e r , M a r g a r e t h a , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d met J e r ô m e G a s p a r d e F r a n c e , h e e r v a n N o y e l l e s - Wy o n , e n z . , p r e s i d e n t v a n d e R a a d v a n A r t o i s , kwam h a a r v a d e r o p v o l gen o p 1 0 m e i 1 6 4 0 , w a a r n a d e b a r o n i e v a n B o u c h o u t o v e r ging op h a a r echtgenoot en h e t g e s l a c h t d e France. Jerôme - G a s p a r d e F r a n c e , b a l j u w v a n d e s t a d D o u a i , meier van d e s t a d Leuven, e n z . v e r g r o o t t e t e r u g h e t domein van B o u c h o u t e n v e r k r e e g d e h o g e , m i d d e l b a r e en l a g e r e c h t s macht o v e r B e v e r , J e t t e , G a n s h o r e n , R e l e g h e m en Hamme. Z i j n z o o n , F r a n ç o i s d e F r a n c e , h e e r van Noyelles-Wyon, enz. v o l g d e h e m o p i n 1 6 7 6 i n d e b a r o n i e v a n B o u c h o u t . D e z e s t e l d e d e h e e r l i j k h e i d t e k o o p i n 1 6 7 7 e n z e werd v e r w o r v e n d o o r P i e r r e - F e r d i n a n d R o o s e , h e e r v a n Ham, F r o i d m o n t , J e meppe, L o u p o i g n e , B a i s y , e n z . , k a n s e l i e r v a n B r a b a n t , p a i r van h e t g r a a f s c h a p Namen, e n z . H i j w a s e e n z o o n v a n J a n Roose, h e e r v a n S e c l i n , e n z . d i e v e r s c h i l l e n d e m a l e n b u r g e meester van Antwerpen was t u s s e n 1634 e n 1641. •

� ` * ~ re,*

Lahdlum. 73csch arG

" Castellum Bouchout " - gravure van Jakob Harrew i j n paar e e n t e k e n i n g van G . D e B r u y n , v o o r b a r o n Jakob L e R o y. I n 1684 e n 1695 werd d e gemeente Meise d o o r d e F r a n s e n , onder L o d e w i j k X I V p l a t g e b r a n d e n w e r d h e t k a s t e e l v a n Bouchout o o k n i e t g e s p a a r d .

- 249

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 249

P i e r r e - F e r d i n a n d Roose s t i e r f o p 1 0 december 1 7 0 0 , zonder nakomelingen, e n Bouchout g a a t d a n o v e r i n d e h a n den v a n M e l c h i o r F r a n ç o i s J o s e p h R o o s e , z o o n v a n J e a n Alexander en k l e i n z o o n v a n A l b e r t Roose, b e i d e n m e i e r s van d e s t a d A n t w e r p e n . M e l c h i o r F r a n ç o i s J o s e p h huwde t w e e m a a l , e e r s t m e t Anne T h é r è s e d e V i n c k , d a n m e t M a r i e F r a n ç o i s e V a n d e r l i n den, e n s t i e r f i n 1 7 4 5 . E e n j a a r l a t e r , o p 1 9 m e i 1 7 4 6 , nam k o n i n g L o d e w i j k XV v a n F r a n k r i j k z i j n v e r b l i j f o p h e t kasteel v o o r enkele dagen. De o u d s t e z o o n v a n M e l c h i o r F r a n ç o i s J o s e p h , A r n o l d M e l c h i o r Roose, s n e u v e l d e i n d e s l a g v a n Humelen o p 1 5 augustus 1 7 6 0 , w a a r n a d e tweede z o o n , P i e r r e C h a r l e s J o seph R o o s e , g r a a f v a n B a i s y , L o u p o i g n e , e n z . d e v o l g e n d e eigenaar w o r d t i n d e b a r o n i e van Bouchout. B i j d i e n s o v e r l i j d e n , o p 10 maart 1776, g i n g Bouchout over o p z i j n z o o n , g r a a f P i e r r e Jean A l e x a n d e r Roose, g e huwd m e t M a r i a - A n n a - J o z e f a v a n d e W e r v e . Van h u n z o o n , g r a a f C h a r l e s P i e r r e J o s e p h R o o s e e n H e n r i ë t t e F r a n ç o i s e De V i s s c h e r d e C e l l e s w e r d o p 1 3 j u l i 1809 e e n d o c h t e r g e b o r e n , g r a v i n J o s é p h i n e A n t o i n e t t e G h i s l a i n e E l i s a b e t h Roose d e B a i s y, b a r o n e s v a n B o u c h o u t , en z i j w a s d e l a a t s t e n a a m d r a g e r v a n h e t g e s l a c h t R o o s e . Op 1 2 m e i 1 8 3 0 h u w t z i j m e t g r a a f L o u i s - L e o p o l d - M a r i e Amedée d e B e a u f f o r t , h e e r v a n B a i s y , L o u p o i g n e , F a l m é e , Mielmont, S p y, F r o i d m o n t , Jemeppe s u r Sambre, e n z . , b u r g e m e e s t e r v a n Wemmel. H i j w a s e e n z o o n v a n P h i l i p p e E r n e s t , markies v a n B e a u f f o r t , e n v a n Jeanne - J o s é p h i n e d e Wignacourt. KONINKLIJK DOMEIN De z o o n v a n g r a a f Amedéé d e B e a u f f o r t , L e o p o l d d e B e a u ff o r t , v e r k o c h t h e t domein van Bouchout i n 1879 aan koning L e o p o l d I I v a n B e l g i ë . Het 9 7 h a g r o t e p a r k v a n B o u c h o u t m e t z i j n p r a c h t i g e lanen e n z i j n r u i m e w a t e r p a r t i j e n was e e n k o n i n k l i j k e r e s i d e n t i e waardig. I n 1882 k o c h t Leopold I I h e t aangrenzende d o m e i n v a n h e t k a s t e e l v a n M e i s e v a n b a r o n Emmanuel v a n der Linden d ' H o o g v o r s t e n voegde d i t b i j z i j n domein v a n Bouchout. H e t k o n i n k l i j k domein b e s l o e g n u e e n o p p e r v l a k t e van 1 4 3 h a e n h e t g o l d a l s é é n d e r p r a c h t i g s t e v o r s t e l i j k e eigendommen v a n g a n s E u r o p a .

—2 5 0 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 250

Van z o d r a k o n i n g L e o p o l d I I B o u c h o u t h a d v e r w o r v e n , installeerde h i j z i j n z u s t e r, C h a r l o t t e , i n h e t kasteel en een g e d e e l t e v a n h a a r h o f h o u d i n g e n e n k e l e h o o g w a a r d i g h e i d s bekleders zouden i n h e t l a t e r verworven k a s t e e l v a n Meise onderdak v i n d e n . M a a r h i e r g i n g e e n h e l e t r a g e d i e a a n v o o r a f d i e we b e k n o p t z u l l e n weergeven. Leopold, p r i n s v a n Saksen - Coburg - Gotha ( 1 6 december 1790 - 1 0 december 1865 ) huwde o p 2 m e i 1816 m e t C h a r l o t t e , p r i n s e s v a n Wa l e s ( g e b o r e n o p 7 j a n u a r i 1 7 9 6 ) m a a r was h e t j a a r d a a r o p a l w e d u w n a a r t o e n z i j n e c h t g e n o t e i n het kraambed o v e r l e e d o p 6 november 1817. O p 21 j u l i 1831 b e s t i j g t h i j d e Belgische t r o o n en hertrouwt op 9 augustus 1832 m e t L o u i s e - M a r i e , p r i n s e s v a n O r l é a n s ( 3 a p r i l 1812 - 11 o k t o b e r 1 8 5 0 ) . H e t e e r s t e k i n d u i t d i t h u w e l i j k , Lodewijk F i l i p s , w e r d geboren o p 2 4 j u l i 1833, maar o v e r leed r e e d s o p 1 6 m e i 1 8 3 4 . H e t tweede k i n d , L e o p o l d , g e b o ren o p 9 a p r i l 1 8 3 5 e n o v e r l e d e n o p 1 7 d e c e m b e r 1 9 0 9 z o u , als L e o p o l d I I , o p 1 7 december 1865 d e B e l g i s c h e t r o o n bestijgen. Een d e r d e k i n d , F i l i p s , g r a a f v a n V l a a n d e r e n , w e r d g e boren o p 2 4 m a a r t 1 8 3 7 e n o v e r l e e d o p 1 7 n o v e m b e r 1 9 0 5 . H e t vierde en l a a t s t e k i n d u i t d i t h u w e l i j k , e n de enige docht e r, C h a r l o t t e , w e r d geboren o p 7 j u n i 1840 i n h e t k a s t e e l van L a k e n . Prinses C h a r l o t t e Marie Amélie Auguste V i c t o i r e C l e mentine L é p o l d i n e v a n B e l g i ë h u w t o p 2 7 j u l i 1857 m e t M a x i miliaan Ferdinand J o z e f ( geboren 6 j u l i 1832 ) , a a r t s h e r tog van O o s t e n r i j k en b r o e r van k e i z e r Franz J o s e f van Oostenrijk. Na g e d u r e n d e t w e e j a a r g o u v e r n e u r - g e n e r a a l v a n d e v a n O o s t e n r i j k a f h a n k e l i j k e L o m b a r d i s c h - Ve n e t i a a n s e p r o v i n cies t e z i j n geweest, verbleven Maximiliaan en C h a r l o t t e op het k a s t e e l v a n M i r a m a r i n d e b a a i v a n T r i ë s t , d a t M a x i m i l i a a n z e l f h a d l a t e n bouwen o p e e n v e r i n d e z e e u i t s p r i n g e n de r o t s m e t u i t z i c h t o p d e A d r i a t i s c h e Z e e . O p i n i t i a t i e f van N a p o l e o n I I I v a n F r a n k r i j k w e r d h u n d e k e i z e r s k r o o n van M e x i c o a a n g e b o d e n d i e z e o n m i d d e l l i j k a a n v a a r d d e n . Z e landen t e Ve r a . C r u z o p 2 8 m e i 1 8 6 4 e n worden i n M e x i c o - s t a d op- 1 2 j u n i g e k r o o n d . Vo l g o e d e v o o r n e m e n s s t a r t t e M a x i m i l i a a n a l s k e i z e r maar m o e s t a l d i r e k t o n d e r v i n d e n d a t M e x i c o h e e l a n d e r e g e -

- 251 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 251

woontes h a d d a n h e t v e r t r o u w de E u r o p a . Z i j n r e g e r i n g w e r d niet erkend door de l i b e r a l e n en_hun p r e s i d e n t J u a r e z . W a n neer M a x i m i l i a a n d a a r b i j n o g , door z i j n l i b e r a l e m a a t r e g e len, d e konservatieven tegen zich i n h e t harnas j a a g t , b l i j f t z i j n enige steun nog bestaan i n d e F r a n s e b e z e t t i n g s t r o e p e n , 2 5 . 0 0 0 man o n d e r d e l e i d i n g van de generaals Bazaine e n F o r e z , e n e n k e l e Oostenrijkse en Belgische vrijwilligerskorpsen. Na d e b e ĂŤ i n d i g i n g v a n d e b u r g e r o o r l o g i n d e Ve r e n i g d e Staten g i n g d e nieuwe A m e r i kaanse r e g e r i n g z i c h w a t m e t Chaco t e Mexico b e z i g h o u d e n . A l s g e v o l g v a n d e A m e r i k a a n s e d r e i g e m e n t e n werd N a p o l e o n I I I v e r p l i c h t i n 1 8 6 6 z i j n F r a n s e t r o e p e n u i t Mexico t e r u g t e t r e k k e n . En d e t o e s t a n d z a g e r v o o r d e r e g e e r d e r s i n M e x i c o niet r o o s k l e u r i g u i t . Maximiliaan dacht e r z e l f s aan z i j n ambt n e e r t e l e g g e n m a a r C h a r Maximiliaan lotte verzette zich tegen troonsafstand.

" Kanet X en mijn gnootvaden " , s p r a k C h a r l o t t e , z i j n

ten gunde gegaan omdat z i j 46tand hebben gedaan. AWa n d doen betekent het toegeven van onbelzwaamheJd om t e negenen." Zij kon Maximiliaan overtuigen dat a f s t a n d doen v a n d e M e x i caanse t r o o n e e n l a f f e d a a d zou z i j n , m a a r t e k e n d e h i e r m e e onbewust z i j n d o o d s v o n n i s . -Keizerin Charlotte r e i s t i n 1 8 6 6 a l l e e n n a a r E u r o p a om hulp t e v r a g e n e n k o m t o p

- 252 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 252

8 augustus t e S a i n t - Nazaire aan waar ze z i c h naar P a r i j s spoedt om Napoleon I I I a a n z i j n b e l o f t e n v a n s t e u n t e h e r inneren. M a a r d e Mexicaanse aangelegenheid was v e r r e v a n p o p u l a i r i n F r a n k r i j k . Va n w e g e h e t v e r g o t e n F r a n s e b l o e d , het g e l d e l i j k e v e r l i e s e n d e Amerikaanse dreigementen ( z i j zouden M e x i c o b i n n e n v a l l e n e n d e b e z e t t e r s v e r n i e t i g e n ! ) kon N a p o l e o n I I I C h a r l o t t e n i e t b i j s t a a n . E n e r w a s o o k n o g de d r e i g i n g v a n d e P r u i s e n d i e h e t w e g t r e k k e n v a n d e F r a n s e troepen o n m o g e l i j k maakten. Door d e w e i g e r i n g v a n N a p o l e o n I I I t r e d e n e r b i j C h a r l o t t e de eerste tekenen van z i n s v e r b i j s t e r i n g op. Op 25 s e p t e m b e r 1 8 6 6 k o m t z i j i n Rome a a n e n d r i n g t d a a r d e p r i v é v e r t r e k k e n v a n p a u s P i u s I X b i n n e n om h u l p a f t e smeken. Kardinaal A n t o n e l l i b r e n g t h e t Belgische vorstenhuis o p de hoogte v a n h e t g e b e u r d e e n C h a r l o t t e ' s b r o e r , F i l i p s , g r a a f van V l a a n d e r e n , h a a l t h a a r w e g u i t Rome e n b r e n g t h a a r n a a r haar k a s t e e l v a n M i r a m a r i n d e b a a i v a n T r i ë s t . Keizer Maximiliaan van Mexico werd d o o r de zegevierende troepen v a n J u à r e z t e Q u e r a t o , d a t d o o r v e r r a a d i n handen van g e n e r a a l E s c o b e d o v i e l , i n g e s l o t e n . O p 1 9 j u n i 1 8 6 7 w e r d M a x i m i l i a a n o p d e h e u v e l v a n d e C e r r o d e l a s Campanas g e f u s i l j e e r d , samen met d e g e n e r a a l s Miramon e n M e j i a , waarna z i j n s t o f f e l i j k o v e r s c h o t d o o r een O o s t e n r i j k s eskader werd o v e r g e b r a c h t e n t e Wenen b i j g e z e t . C h a r l o t t e s k w a a l v e r e r g e r d e e n z o u , n a h e t vernemen van d e d o o d v a n h a a r g e m a a l , z e l f s t o t v o l l e d i g e k r a n k z i n n i g h e i d l e i d e n . Z i j n dood was geen t e r e c h t s t e l l i n g geweest, maar e e n p o l i t i e k e m o o r d , i n o p d r a c h t v a n d e s t e r k s t e n ( o f de t i j d e l i j k e sterksten ) uitgevoerd. Haar v a d e r , L e o p o l d I , z o u n o o i t w e t e n h o e d e M e x i caanse a f f a i r e v e r l o p e n w a s . H i j s t i e r f t e L a k e n o p 1 0 december 1 8 6 5 e n w e r d o p 1 6 d e c e m b e r, d e d a g d a t h i j 7 5 j a a r zou geworden z i j n , b e g r a v e n . Va n u i t T r i ë s t w o r d t C h a r l o t t e n a a r h e t k a s t e e l v a n Te r v u r e n o v e r g e b r a c h t , v e r g e z e l d v a n h a a r s c h o o n z u s t e r koningin Maria Hendrika, k o l o n e l G o f f i n e t e n g r a v i n d ' Yv e de B a v o y. To e n e r b r a n d o n t s t o n d o p h e t k a s t e e l v a n Te r v u ren w o r d t z i j b e g i n a p r i l 1 8 7 9 n a a r h e t k a s t e e l v a n B o u chout o v e r g e b r a c h t , w a a r z e v o o r t a a n z o u l e v e n met h a a r waànbeelden e n h e r s e n s c h i m m e n , t o t a a n h a a r d o o d o p 1 9 j a n u a r i 1 9 2 7 , e e n h a l v e eeuw n a d e Mexicaanse t r a g e d i e .

—2 5 3 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 253

Sinds 2 3 december 1938 i s h e t domein v a n Bouchout staatseigendom en i n 1939 werd b e s l o t e n d e K r u i d t u i n v a n Brussel d a a r o v e r t e brengen e n k r e e g Bouchout een nieuwe bestemming a l s N a t i o n a l e P l a n t e n t u i n . Het k a s t e e l v a n B o u c h o u t w e r d o p 7 j u n i 1 9 4 0 i n b e z i t genomen d o o r e e n a f d e l i n g v a n d e D u i t s e We h r m a c h t . Het k a s t e e l v a n B o u c h o u t , w a a r v a n d e 1 4 d e e e u w s e v i e r kante t o r e n 2 2 m h o o g i s e n h e t b e s t b e w a a r d b l e e f , w e r d v e r s c h i l l e n d e malen b e l e g e r d , v e r n i e l d e n heropgebouwd. H e t h u i d i g s l o t h e e f t n i e t t e g e n s t a a n d e z i j n middeleeuws u i t z i c h t , m a a r w e i n i g gemeen m e t b . v . h e t s l o t d a t o p d e o u d e gravure van Harrewyn s t a a t a f g e b e e l d .

�

.zh�%i

��_ �� ` � • ^ < � �

---`��

Het fza3teel zoa.b het nu Het k a s t e e l v a n B o u c h o u t i s a a n d r i e z i j d e n o m r i n g d door e e n d i e p e s l o t g r a c h t , m a a r d e o o r s p r o n k e l i j k e b u r c h t , door W i l l e m v a n Crainhem gebouwd, w a s o m r i n g d d o o r 5 r i j e n brede s l o t g r a c h t e n . Binnen h e t k a s t e e l k a n men d e w a p e n s c h i l d e n a a n t r e f f e n van a l l e f a m i l i e s d i e B o u c h o u t h e b b e n b e z e t e n v a n a f 11 3 0 , p r a c h t i g e gebeeldhouwde deuren e n l a m b r i z e r i n g e n e n f r a a i e glasramen bewonderen. I n h e t d o m e i n e n r o n d h e t k a s t e e l v a n B o u c h o u t k a n men

- 254

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 254

h e e r l i j k wandelen, maar h e t k a s t e e l i s b i n n e n i n n i e t t e bezichtigen. Op d i t o g e n b l i k i s men h e t i m p o s a n t e gebouw a a n h e t restaureren e n we hopen d a t h e t n u leegstaande k a s t e e l een a a n g e p a s t e b e s t e m m i n g mag k r i j g e n , a l s museum b . v . Want B o u c h o u t v e r d i e n t h e t !

HET KASTEEL VAN MEISE Twee B r a b a n t s e g e m e e n t e n mogen e r p r a t o p g a a n a s i e l t e hebben v e r l e e n d a a n een k e i z e r i n , m a a r deze e e r g i n g n i e t g e p a a r d m e t d e gewone s t a t i e e n p r a a l d i e p e r s o n e n van h o g e r e s t a n d g e b o d e n w o r d t . Z i t a van O o s t e n r i j k ( geboren 9 mei 1892 ) , k e i z e r i n van O o s t e n r i j k e n k o n i n g i n v a n H o n g a r i j e , h u w d e i n 1 9 11 met a a r t s h e r t o g K a r e l d i e i n 1 9 1 6 F r a n z J o s e f a l s k e i z e r van O o s t e n r i j k o p v o l g d e . N a d e u i t r o e p i n g v a n d e r e p u b l i e k , i n november 1918, week k e i z e r i n Z i t a u i t n a a r h e t b u i t e n land w a a r z i j , v e r g e e f s , z o u i j v e r e n v o o r h e t h e r s t e l v a n het Habsburgse H u i s . H a a r v e r b l i j f t e Steenokkerzeel betekende e e n l a n g e h a l t e o p d e verbanningsweg. Charlotte van Mexico b r a c h t i n h e t k a s t e e l van Bouchout, i n Meise, d e l a a t s t e v i j f t i g j a a r van h a a r l e v e n d o o r. V o o r a l d i t v e r b l i j f v a n d e k r a n k z i n n i g e k e i z e r i n was e r d e o o r z a a k v a n d a t v e l e mensen h e t k a s t e e l v a n B o u chout k e n n e n . In h e t z e l f d e k o n i n k l i j k e domein s t o n d e c h t e r nog h e t kasteel van Meise d a t koning Leopold I I i n 1832 had v e r worven e n b i j B o u c h o u t h a d g e v o e g d . Het k a s t e e l v a n M e i s e w a s r e e d s g e k e n d i n d e X I I I d e eeuw e n w e r d e e r t i j d s " ' t H o f f t e M e y s " e n o o k " ' t H o f van I m m e r s e l e " g e n o e m d . To e n w e r d h e t k a s t e e l b e w o o n d door de f a m i l i e v a n I m m e r s e l e , o p v o l g e r s v a n d e e e r s t e heren d e r p l a a t s . I n 1 5 4 4 v e r k o p e n d e v a n I m m e r s e l e ' s d e h e e r l i j k h e i d Meise aan d e f a m i l i e van d e r Ee, h e r e n van S i n t - S t e v e n s Wo l u w e . J e a n - F r a n ç o i s v a n d e r E e w e r d i n 1 6 0 8 t o t amman v a n d e s t a d B r u s s e l b e n o e m d . Op 1 2 n o v e m b e r 1 6 7 1 w e r d h e t k a s t e e l e i g e n d o m v a n Barbara v a n d e r L i n d e n , v r o u w e v a n S t a y e . Z i j was d e e e r s t e d i e d e naam d r o e g v a n " Vr o u w e v a n M e y s - d ' I m m e r s e l e -

—2 5 5 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 255

<Prospectur Ca.te&,rLeys

Het Iza3teet. van Meíise i n 1 6 7 0 , n a m een ynavune d i e J . HaAtewyn maakte von. banen Let oy. H e t wapen-ch i d i n de £tnkenbavenhaek .v, d a t van de l a m i t i e van den Ee. Rode e n N i e u w e n r o d e " . O p 6 f e b r u a r i 1 6 7 1 w a s z i j i n e e n tweede h u w e l i j k v e r e n i g d m e t d o n D i é g o Gomez d ' E s p i n o z a maar v e r m a a k t e h a a r eigendommen a a n h a a r n e e f J a n - F i l i p s van d e r L i n d e n , b a r o n v a n H o o g h v o r s t , e n z . g e h u w d m e t Hélène, b a r o n e s v a n C o u r r i è r e s . Het m i d d e l e e u w s e k a s t e e l v a n M e i s e , d a t e e n l e e n w a s van d e G r i m b e r g e n - N a s s a u s , z o u i n d e z e f a m i l i e b l i j v e n , die h e t i n 1818 l i e t e n a f b r e k e n e n vervangen d o o r een v i e r k a n t k l a s s i c i s t i s c h g e b o u w. Koning L e o p o l d I I k o c h t h e t d o m e i n i n 1 8 8 2 v a n b a r o n Emmanuel v a n d e r L i n d e n d ' H o o g v o r s t e n v o e g d e h e t b i j h e t domein v a n B o u c h o u t . H e t k a s t e e l v a n M e i s e w e r d bewoond door d e " d i g n i t a i r e s " ( h o o g w a a r d i g h e i d s b e k l e d e r s 7 v a n Hare K e i z e r l i j k e M a j e s t e i t C h a r l o t t e v a n M e x i c o d i e i n het k a s t e e l v a n Bouchout v e r b l e e f . Het k a s t e e l v a n M e i s e w e r d i n 1 9 4 5 d o o r e e n b r a n d , waarvan d e o o r z a k e n g e h e i m z i n n i g b l e v e n , v o l l e d i g v e r n i e l d en n i e t m e e r h e r o p g e b o u w d . Paul A r r e n

- 256

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 256

BRONNEN: BOUCHOUT L. G a l e s l o o t : " L e D o m a i n e d e B o u c h o u t p r è s d e B r u x e l l e s " 1880 E. G a n z : " L e D o m a i n e R o y a l d e B o u c h o u t e t s e s C h â t e a u x " 1941 A. W a u t e r s : " M e y s s e e t B o u c h o u t " s . d . R. Va n d e n H a u t e : " M e i s e i n Oude P r e n t k a a r t e n " F. H e y v a e r t : " Wa n d e l p a d e n i n M e i s e " A. W a u t e r s : " H i s t o i r e d e s E n v i r o n s d e B r u x e l l e s " 1 8 5 5 blz. 277 M. E e m a n s : " V l a a m s c h K a s t e e l e n b o e k " z . d . b l z . 4 1 E. D e Damseaux: " L a B e l g i q u e P i t t o r e s q u e - L e s C h â t e a u x " 1871 - n r . 8 E. P o u m o n : " L e s C h â t e a u x d u B r a b a n t " 1 9 4 9 - b l z . 3 4 J. D e C l o e t : " C h â t e a u x e t Monuments d e s P a y s - B a s " To m e I I n r. 9 8 Oe C a n t i l l o n : " Ve r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s onderhoorige Landen " 1770 - b l z . 1 3 0 G.H. D u m o n t : " B u r c h t e n e n K a s t e l e n v a n B e l g i ë " 1 9 7 4 deel 5 - b l z . 1 7 " E n v i r o n s d e B r u x e l l e s " - 1 0 0 Promenades P é d e s t r e s Deuxième é d i t i o n - s . d . b l z . 2 8 8 A. C o s y n : " G u i d e H i s t o r i q u e e t d e s c r i p t i f d e s E n v i r o n s d e Bruxelles " 1925 - b l z . 6 7 A. M a b i l l e : " L e s E n v i r o n s d e B r u x e l l e s " s . d . - b l z . 8 6 " 1 0 0 W a n d e l i n g e n v o o r A u t o m o b i l i s t e n " - U i t g a v e To u r i n g Club B e l g i ë - b l z . 2 1 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 3 9 - d e e l I I - b l z . 8 7 9 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 biz. 536 e . a . - 257

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 257

K E I Z E R I N CHARLOTTE VA N M E X I C O P. G a u l o t : " L a V é r i t é s u r l ' e x p é d i t i o n d u M e x i q u e " 1890 - 3 d e l e n Graaf E . C . C o r t i : " M a x i m i l i a n u n d C h a r l o t t e v o n M e x i k o " 1924 - 2 d e l e n H. M . H y d e : " M e x i c a n E m p i r e - T h e H i s t o r y o f M a x i m i l i a n and C h a r l o t t e o f M e x i c o " - 1 9 4 6 Gravin d e R e i s a c h Foussemagne: " C h a r l o t t e - d e B e l g i q u e ; I m p é r a t r i c e d u M e x i q u e " ( m e t 11 3 f o t o g r a v u r e s ) C. V a n R e n y n g h e d e V o x v r i e : " D e K o n i n k l i j k e F a m i l i e v a n België " z . d . Lt. K o l . Monthaye: " N o t r e Dynastie " 1910 e.a.

Het k a s t e e l v a n M e i s e i n h e t K o n i n k l i j k D o m e i n ( 1 8 1 8 )

- 258

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 258

DE NATIONALE PLANTENTUIN De i n 1 8 2 7 o p g e r i c h t e " K o n i n k l i j k e M a a t s c h a p p i j voor K r u i d - , Bloem- e n Boomkwekerij d e r Nederlanden " v e r kocht i n 1870 h a a r ganse i n b o e d e l aan d e S t a a t e n g a f a l d u s geboorte aan een R i j k s p l a n t e n t u i n . Deze t u i n l a g t e B r u s s e l tussen d e K o n i n g s s t r a a t e n d e Zenne, m a a r d o o r h e t a a n l e g gen v a n d e N o o r d - Z u i d v e r b i n d i n g e n h e t d o o r t r e k k e n v a n a n dere wegen v e r b r o k k e l d e d i t d o m e i n e n d i e n d e e r u i t g e z i e n naar een g e s c h i k t e r e p l a a t s . Z o o n t s t o n d d e aankoop o p 2 3 december 1 9 3 8 v a n e e n d e e l v a n h e t K o n i n k l i j k Goed t e M e i s e en b e g o n men m e t d e o v e r p l a n t i n g v a n d e d i v e r s e k r u i d e n , p l a n t e n e n bomen, w a t enorme m o e i l i j k h e d e n m e e b r a c h t . S i n d s 1967 e c h t e r i s a l l e s o p g e l o s t e n w e r d h e t p u b l i e k t o e g e l a ten t o t deze mooie v e r z a m e l i n g d i e é n i g i s i n B e l g i ë . Deze g r o e n e o a s e i s e e n g e d e e l t e v a n h e t d o m e i n B o u chout d a t i n 1879 d o o r k o n i n g L e o p o l d I I w e r d g e k o c h t v a n graaf de B e a u f f o r t . I n h e t midden v a n h e t 97 h a g r o t e p a r k s t a a t h e t 1Sde eeuwse w a t e r s l o t v a n B o u c h o u t , m e t e e n z w a r e , v i e r k a n t e w a c h t t o r e n v a n 2 2 m h o o g t e d i e u i t d e 14de eeuw dagtekent. O i t k a s t e e l zou a l s v e r b l i j f p l a a t s dienen v o o r keizerin C h a r l o t t e , d e ongelukkige z u s t e r van k o n i n g L e o pold I I . Z i j was d e k r a n k z i n n i g geworden e c h t g e n o t e v a n keizer Maximiliaan van O o s t e n r i j k d i e g e f u s i l j e e r d werd i n Mexico, e n z o u i n h e t s l o t b l i j v e n t o t a a n h a a r dood o p 19 j a n u a r i 1 9 2 7 . Rond h e t k a s t e e l l i g g e n g l o o i e n d e , g r o e n e , u i t g e s t r e k te grasperken, a f g e w i s s e l d met u i t g e s t r e k t e v i j v e r s , w a a r rond i n d r u k w e k k e n d e b o m e n g r o e p e n o f eenzame r e u z e n s t a a n o p g e s t e l d . E r z i j n mooie verzamelingen h e e s t e r s e n naaldbomen, een h a r m o n i s c h g e h e e l v o i , n e n d , e n d e z e n a t u u r p r a c h t w o r d t goed a a n g e d u i d m e t d e L a t i j n s e e n N e d e r l a n d s e b e n a m i n g , z e l f s met v e r m e l d i n g v a n d e s t r e e k v a n a f k o m s t . H e t p a r k w o r d t p r a c h t i g onderhouden e n h e t w e r d a a n g e l e g d om t e b e z o e k e n . Het mag g r a t i s e n h e t h e l e j a a r d o o r b e t r e d e n w o r d e n v a n 9 uur ' s morgens t o t zonsondergang. De b e l a n g r i j k s t e b e z i e n s w a a r d i g h e i d v a n d e N a t i o n a l e Plantentuin v o r m t e c h t e r een g r o o t serrenkompleks, é é n van de g r o o t s t e e n m o d e r n s t e v a n E u r o p a . H a t r e c h t h o e k i g P l a n t e n paleis b e s l a a t een oppervlakte van 10.000 v i e r k a n t e meter en o m v a t 1 3 e n o r m e t e n t o o n s t e l l i n g s k a s s e n , w a a r v a n e r 1 2 d e

- 259

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 259

Indrukwekkende t r o p i s c h e w a t e r l e l i e a c h t i g e n i n d e Victoriakas.

- 260 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 260

omtrek v a n d e r e c h t h o e k vormen. D e 1 3 d e k a s i s v e r d e e l d i n 11 k l e i n e r e k a s s e n e n m a g a l l e e n d o o r s p e c i a l i s t e n b e t r e d e n worden. D e 1 2 g r o t e t e n t o o n s t e l l i n g s k a s s e n m e t h o o g t e s d i e schommelen t u s s e n d e 8 e n d e 1 6 m e t e r z i j n a l l e n t o e g a n k e l i j k voor het publiek. 300 meter achter het Plantenpaleis l i g t een thermische c e n t r a l e d i e met 4 g r o t e s t o o k k e t e l s , met e e n k a p a c i t e i t v a n 2 . 6 0 0 . 0 0 0 c a l o r i ĂŤ n p e r u u r , v o o r d e binnentemperaturen v a n d e s e r r e s z o r g d r a a g t . Wa n t i n deze serres heersen t r o p i s c h e naast subtropische temperaturen en men s t a p t v a n d e e n e k a s i n d e a n d e r e n e t o f men v a n h e t e n e werelddeel n a a r h e t andere zou stappen. De m e e s t i n d r u k w e k k e n d e k a s i n h e t P l a n t e n p a l e i s i s de V i c t o r i a k a s m e t e e n v i j v e r v a n 2 3 0 v i e r k a n t e m e t e r , w a a r van h e t w a t e r k o n s t a n t o p 3 0 Â° C . w o r d t g e h o u d e n o m d e b l o e i van d e t r o p i s c h e p l a n t e n m o g e l i j k t e m a k e n . I n h e t w a t e r groeien t r o p i s c h e w a t e r l e l i e a c h t i g e n w. o . d e hoogst merkwaardige V i c t o r i a Amazonica e n d e V i c t o r i a C r u c i a n a , v r o e g e r de V i c t o r i a R e g i a p l a n t g e n o e m d . Z e h e b b e n e n o r m e v l o t t e n d e schotelvormige bladeren met een opstaande r a n d , p r a k t i s c h zo g r o o t a l s een r o e i b o o t . I n d e V i c t o r i a - k a s t r e f f e n we n o g een unikum a a n ; d e L o d o i c e a M a l d i v i c a , d e v r u c h t v a n e e n p a l m boom d i e e e n g e w i c h t b e r e i k t v a n 2 0 k g . D e p l a n t i s a f k o m s t i g van d e S e y c h e l l e n , e e n e i l a n d e n g r o e p i n d e I n d i s c h e O c e a a n , waarvan d e h o o f d s t a d V i c t o r i a h e e t . L a n g s d e r a n d e n v a n h e t waterbekken g r o e i e n a l l e r l e i p a l m s o o r t e n w. o . d e o l i e - e n r a f f i a p a l m . V e r d e r bewonderen we h i e r n o g d e E g y p t i s c h e e n Indische lotusbloemen, d e N i j l s a l a d e , papyrusplanten, Pandamus, w a t e r h y a c i n t h e n , s u i k e r r i e t , r i j s t , e n z . Langsheen d e wanden b l o e i e n e r t h e e - e n v a n i l l e p l a n t e n , cacaobomen e n e i g e n a a r d i g e i n s e k t e n e t e n d e p l a n t e n , d e z g n . Nepenthes. E r z i j n t w e e k a s s e n g e w i j d a a n d e n u t t i g e p l a n t e n , waar w e a n a n a s , m a n i l l a h e n n e p b o m e n , c i t r u s v r u c h t e n , b a n a n e n , goejave, k o f f i e - e n k a t o e n p l a t e n , kapokbomen e n o l i e h o u d e n d e l a t e x - , s u i k e r - e n zetmeel l e v e r e n d e p l a n t e n kunnen v i n d e n . Hier s t a a t een ander unikum, een citrusboom d i e i n C a l i f o r n i ĂŤ werd g e g r i f f e l d . Wa n n e e r h i j v o l l e d i g i n b l o e i s t a a t , d r a a g t h i j 5 v e r s c h i l l e n d e v r u c h t e n : Va l e n c i a -appelsienen, n a v e l s , c i t r o e n e n , pompelmoezen e n m a n d a r i j n t j e s ; e e n a t t r a k t i e ! Ve r d e r s t a a t e r i n d e o v e r i g e k a s s e n n o g e e n f a n t a s t i s c h assortiment v e t p l a n t e n en cactussen, w. o . metershoge agaven, v i j g e - , g r a n a a t - , o l i j f - e n moerbeibomen, a l l e m o g e l i j k e k l i m hang- e n s l i n g e r p l a n t e n t u s s e n k o l o s s a l e b o m e n . Kortom d e N a t i o n a l e P l a n t e n t u i n i s e e n b e z o e k w a a r d ! Paul A r r e n - 261

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 261

activiteiten

2 7

O K T O B E R :

T H E A T E R B E Z O E K

Zowat 4 3 H o b o n i a l e d e n w a r e n d i e z a t e r d a g a v o n d g e t u i g e van d e b e l e v e n i s s e n v a n " M y F a i r L a d y " i n e e n n o k v o l l e K . V. O . Een b i j z o n d e r g o e d e o p k o m s t v o o r e e n g e s l a a g d e t h e a teravond. Vo o r h e n d i e e r a a n h o u d e n n a d i e n i n g r o e p s v e r b a n d g e z e l l i g na t e kaarten z u l l e n w i j d e volgende maal i n onze uitnodiging een p l a a t s van afspraak vermelden. Op d i e manier kunnen w i j w e l l i c h t m i s v e r s t a n d e n , i n t e r p l a a t s e na d e v e r t o n i n g g e m a a k t e a f s p r a k e n , v o o r k o m e n .

3 0 S E P T E M B E R : S T A D SW A N D E L I N G Ondanks e e n s t e v i g e c o n c u r r e n t i e v a n e n k e l e a c t i v i t e i t e n v a n a n d e r e Hoogboomse v e r e n i g i n g e n kwamen t o c h n o g een d e r t i g t a l g e t r o u w e n o p d a g e n v o o r d e j a a r l i j k s e g e l e i de s t a d s w a n d e l i n g . Onder d e l e i d i n g v a n e e n p r i m a g i d s , m e v r o u w Ve r d o n c k Huysmans, w e r d e n w e d o o r d e e n g e s t r a a t j e s r o n d h e e n d e Kleine Tunnel g e l o o d s t . Bovendien bezochten we, z i j h e t e e r d e r v l u c h t i g , h e t J o r d a e n s h u i s e n h e t museum P l a n t i j n Moretus. O p v a l l e n d i s d a t v o o r i e d e r e d e e l n e m e r, h o e v e r t r o u w d

â&#x20AC;&#x201D;2 6 2 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 262

sommigen o o k m e t h e t s t a d s m i l i e u z i j n , s t e e d s w a t n i e u w s te beleven e n t e ontdekken v a l t . Onze g i d s v e r s t o n d t r o u wens u i t s t e k e n d d e k u n s t o m i e d e r v a n o n s a t t e n t e n g e v o e l i g t e maken v o o r d a t g e n e w a t o n z e o u d e s t a d s k e r n n o g a a n wetens- e n bezienswaardigheden h e r b e r g t . En w i e w e e t . . . m o e s t e n e r MEER mensen MEER b e w u s t z i j n van a l d a t waardevolle d a t ons s t e d e l i j k patrimonium u i t m a a k t , e r z o u m i s s c h i e n MEER b e w a a r d e n h e r w a a r deerd w o r d e n !

A a n d a c h t i g l u i s t e r e n n a a r d e s t a d s g i d s M w. V e r d c n c k Huysmans.

1 7

N O V E M B E R :

G O U R M E

T -

P A R T

Y .

GETUIGENVERSLaG: Op z a t e r d a g 1 7 n o v e m b e r w a s h e t d a n w e e r z o v e r : het j a a r l i j k s e t e e r f e e s t van Hobonia zou z i j n 8 s t e - 263

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 263

u i t g a v e t e l l e n . O m 2 0 u u r kwamen d e e e r s t e n b i n n e n . Ze w e r d e n a l m e t e e n o p e e n h e e r l i j k e g o d e n d r a n k v e r g a s t . Wachtend o p d e l a a t k o m e r s w e r d e r heen en w e e r g e p r a a t o v e r k o e t j e s e n k a l f j e s ( o . m . d e kwis v a n d e v o r i g e a v o n d ) . D e g l a z e n werden r e g e l matig b i j g e v u l d , k w e s t i e v a n i n d e s f e e r t e komen. E i n d e l i j k kwam h e t s e i n om a a n t a f e l t e g a a n . D e t a f e l s w a r e n p r a c h t i g g e d e k t e n e r was v o l d o e n d e plaats, w a t w e l een pluspunt was. De v o o r z i t t e r gaf e n k e l e n u t t i g e wenken o v e r d e g e b r u i k s w i j z e van g o u r m e t , v u l l e n v a n b r a n d a l k o h o l , e n h e t v e r dere v e r l o o p v a n d e a v o n d . Na e e n s m a k e l i j k e t e n w e r d e n d e v u u r t j e s a a n gestoken e n kon d e b o t e r i n d e p a n n e t j e s beginnen t e s m e l t e n . Z o a l s d e v o r i g e k e e r was e r weer e e n grote keuze u i t verschillende vleessoorten en een r i j k gevulde groententafel. B i j enkelen ging het vuur b l i j k b a a r n i e t h a r d genoeg ( ! ! ) e n prompt ging h e t h e l e s t e l i n v u u r e n v l a m . G e l u k k i g was e r geen p a n i e k w a n t h e t " v r i j w i l l i g b r a n d w e e r k o r p s " van H o b o n i a s t o n d p a r a a t . Nadat ( a l ) h e t v l e e s was v e r o r b e r d w e r d e r deeg o p t a f e l g e z e t o m p a n n e k o e k j e s t e b a k k e n . Dit l e e k wel h e t plezantste van de avond t e z i j n . De p a n n e k o e k e n v l o g e n l e t t e r l i j k e n f i g u u r l i j k in h e t r o n d . De w i j n g l a z e n werden h e r h a a l d e l i j k b i j g e v u l d . N a de gezamenlijke afwas was e r een tombola. De g e l u k k i g e winnaars k r e g e n een mooie pentekening. De d i s c o b a r z o r g d e e r v o o r d a t n i e m a n d m e t e e n t e v o l l e maag b l e e f z i t t e n . E r w e r d g e d a n s t e n p r e t gemaakt t o t i n d e v r o e g e u u r t j e s . D e moppent a p p e r s k o n d e n v a n d e aangename a v o n d m a a r n i e t g e noeg k r i j g e n e n b l e v e n n o g l a n g e t i j d s t a a n t a p p e n en l a c h e n . A s t r i d & Guy M i c h e l s

Hobonia dankt Guy en As#tu:.d M.Ă.che.P4 voan d i t mooie veu.2ag en wene tevens t e andeutnepen d a t z i j 3amen met Gl.c.gtut.ed en Lie4beth Van G,c.nnefzen needs fa/Len be.e.angtoos hun diensten tijdens vvus teenĂŠeest aanbieden. 264 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 264

Bovendien wa3 Guy nog betceid om on i n extnemn.2 u i t de muz-ifzaee nood t e hespen -toen de ) .J. , d i e ones cue j a tceneang van de nodige 3temmLge muziek voorzag, n a u w a i j k 3 twee weken von. onze " Gaunme-t-Pat1,ty " wegen4 Ă&#x2021;amiLLaee ome-tandigheden e o q a i t diende t e geven. H.ivivovn onze opnecdte dank !

9-10FEBRUARI 1980 AMBACHTEN - VANEERTIJDS ENNU

Onder d i t m o t t o z a l o n z e a m b a c h t e n t e n t o o n s t e l l i n g v o l gend j a a r p l a a t s v i n d e n . D e p l a n n e n k r i j g e n s t i l a a n v a s t e vorm e n d e b e s t u u r s w e r k g r o e p i s m o m e n t e e l r e e d s b e z i g m e t het s a m e n s t e l l e n v a n e e n b e g e l e i d e n d e b r o c h u r e , t e r v e r vanging v a n h e t t r a d i t i o n e l e progammablaadje. Het l i g t i n o n z e b e d o e l i n g e e n a m b a c h t e n d e m o n s t r a t i e te brengen i n t e g e n s t e l l i n g met h e t d i k w i j l s a l t e commerc i ĂŤ l e k a r a k t e r v a n v e l e a m b a c h t e n m a r k t e n . Om d i e r e d e n worden o o k v e r s c h e i d e n e a m b a c h t e n i n g r o e p s v e r b a n d u i t g e oefend. Op 9 e n 1 0 f e b r u a r i 1 9 8 0 z u l l e n i n " D e n Haasdam " 25 mensen i n s t a a n v o o r h e t b e o e f e n e n v a n 1 5 a m b a c h t e n . H e t bestuur z a l e r bovendien v o o r zorgen d a t d i t i n een o p t i m a le s f e e r en stemmig i n g e r i c h t e r u i m t e z a l kunnen geschieden. Hier v o l g t een l i j s t van de d e f i n i t e i f v a s t g e l e g d e ambachten: 1. B o e k b i n d e n e n r e s t a u r a t i e v a n o u d e w e r k e n 2. S p i n n e n 3. Weven ( o p e e n a n t i e k w e e f g e t o u w ) 4. S t o e l e n v l e c h t e n m e t r o t a n - 265

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 265

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11 . 12. 13. 14. 15.

Stoelenmatten met biezen Boomzagen n a a r a l o u d e m a n i e r Maken v a n B a r o k t r o m p e t t e n P o p p e n maken Kantklossen + unieke t e n t o o n s t e l l i n g van kussens u i t a l l e hoeken v a n d e w e r e l d ! Biekorvenvlechten Sigarenmaken Maken v a n l o o d - e n b r a n d g l a z e n ; g l a z e n i e r Pottenbakken Leuren; l e u r d e r S t r a a t - en volkszang door de " Straatzangers "

Zoals U w e l z u l t bemerken s t a a t d e z e t e n t o o n s t e l l i n g b o r g voor d e n o d i g e i n h o u d e n v a r i a t i e . N o t e e r daarom nu r e e d s de d a t a i n u w a g e n d a : zaterdag 9

f e b r u a r i van 15 t o t 20 u u r

zondag 1 0 f e b r u a r i v a n 1 0 t o t 1 8 u u r De o f f i c i ë l e o p e n i n g z a l b o v e n d i e n o p g e l u i s t e r d w o r d e n door d e v o l k s k u n s t g r o e p " C a n t e c l e e r " . W i j n o d i g e n n u reeds a l o n z e l e d e n u i t o p d e z e o p e n i n g s p l e c h t i g h e i d d i e met e e n k o r t e d r i n k z a l b e s l o t e n w o r d e n .

LIDGELD

" H O B O N I A "

1 9 8 0

Met d i t l a a t s t e nummer v a n 1 9 7 9 l o o p t d i t j a a r o p z i j n l a a t s t e b e e n t j e s e n denken we reeds a a n h e t volgend j a a r , w a a r i n u w Heemkundige K r i n g z i j n n e g e n d e w e r k j a a r i n g a a t . N a t u u r l i j k zouden we n i e t kunnen b e s t a a n z o n d e r uw g e waardeerde h u l p e n komen o o k n u w e e r " b e d e l e n " om h e t jaarlijkse lidgeld. Na l a n g a a r z e l e n h e b b e n w i j b e s l o t e n d i t l i d g e l d t e verhogen t o t 2 0 0 , - F . I n d e e e r s t e p l a a t s k o m t d i t l i d g e l d ten goede a a n o n s t i j d s c h r i f t d a t i n volume m e e r dan v i e r maal z o l i j v i g w e r d . O o k i n 1 9 8 0 e n d e v o l g e n d e j a r e n b l i j ven w i j e r n a a r s t r e v e n d i t t i j d s c h r i f t z o i n t e r e s s a n t m o g e l i j k t e maken. U k a n , z o a l s v o r i g j a a r , g e b r u i k maken v a n h e t i n g e sloten s t o r t i n g s f o r m u l i e r o f betalen b i j één d e r bestuursleden. B i j v o o r b a a t d a n k .

—2 6 6 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 266

NOG OVER DE " CORVILAIN " Iedereen h e r i n n e r t z i c h n o g w e l h e t boeiende a r t i k e l van d h r . Raymond A l a r d o t : " D e Ramp v a n C o r v i l a i n " , d a t i n h e t v o r i g e Hobonia-nummer v e r s c h e e n . ( b l z . 1 5 2 t / m 157 ) . Van o n z e l e d e n , h e t e c h t p a a r N o ë - F a e s , k r e g e n w e d a a r onmiddellijk r e a k t i e op en d a t doet ons a l t i j d p l e z i e r. De h e e r E . N o ë h e r i n n e r d e z i c h d a t z i j n s c h o o n v a d e r, de h e e r F a e s , e n k e l e t r e f f e n d e f o t o ' s e n e e n f o t o a l b u m a l s h e r i n n e r i n g aan deze ramp bewaarde. Hobonia k r e e g deze a r c h i e f f o t o ' s t o e g s p e e l d e n m a a k t d a a r v a n g e b r u i k om n o g enkele b e e l d e n v a n d e z e o n t p l o f f i n g v a n h e t b u s k r u i t f a briek t e brengen. We d a n k e n d a n o o k h e t e c h t p a a r Noë e n d e h e e r F a e s voor deze f o t o ' s . Harry De S i t t e r

—2 6 7 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 267

- 268 -

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 268

Vernielde huizen o p Austruweel Buiten de " Cartoucherie C o r v i l a i n " en v e l e huizen van het P o l d e r d o r p O o s t e r w e e l , w e r d e n o o k d e p e t r o l e u m i n r i c h t i n gen v a n H . R i e t h e n C o . v e r w o e s t , w a a r b i j 5 8 . 0 0 0 v a t e n b r a n d stof verloren gingen. H e i n r i c h P e t e r R i e t h , z o o n v a n M i c h e l e n S o p h i a B e n d e r, was t e B o n n ( P r u i s e n ) g e b o r e n o p 2 1 a u g u s t u s 1 8 4 4 . H i j h u w d e t e A k e n ( D ) o p 1 6 a p r i l 1 8 7 2 m e t Emma A m a l i a H u b e r t i n e S c h e r e r, t e B e r l i j n geboren o p 20 f e b r u a r i 1851. H e t g e z i n v e s t i g de z i c h t e A n t w e r p e n o p h e t a d r e s K a m m e n s t r a a t 3 1 . Heinrich R i e t h werd m e d e s t i c h t e r van een vennootschap voor d e v e r k o o p v a n Russische p e t r o l e u m v a n d e g e b r o e d e r s N o bel. Andere medestichters waren Elben e n W i t t en C i e . D e benaming w e r d H . R i e t h e n C o . m a a r d e z e m a a t s c h a p p i j w e r d o p 3 1 o k t o b e r 1 8 9 0 o n t b o n d e n . O p 1 n o v e m b e r 1 8 9 0 kwam e r e e n n i e u w e m a a t s c h a p p i j t o t s t a n d m e t a l s b e t r o k k e n p a r t i j e n H . P. R i e t h en H . R i e t h e n C i e L i m i t e d m e t m a a t s c h a p p e l i j k e z e t e l i n C l e veland B u i l d i n g s Middlesborough ( G B ) . Deze nieuwe maatschapp i j had h a a r z e t e l t e Antwerpen, h a a r a k t i v i t e i t l a g op h e t " E i l a n d " ; d e nummers 5 5 e n 5 6 v a n h e t A m e r i k a d o k t e A n t w e r pen. H e i n r i c h R i e t h w e r d o p 2 5 f e b r u a r i 1 9 0 1 benoemd t o t k o n - 269

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 269

sul v a n Rusland, f u n k t i e d i e h i j t o t 1907 ( 2 0 december) z o u b l i j v e n v e r v u l l e n . H i j o v e r l e e d o p 21 j a n u a r i 1918 t e S t . M o r i t z e n z i j n e c h t g e n o t e , Emma S c h e r e r , o v e r l e e d i n D e n H a a g op 6 j u n i 1 9 3 0 . U i t d i t h u w e l i j k w e r d e n z e s k i n d e r e n g e b o r e n waarvan e r t w e e v r o e g t i j d i g z o u d e n s t e r v e n . I n 1 9 11 k o c h t H e i n r i c h R i e t h e e n k a s t e e l i n M o r t s e l , d a t als " k a s t e e l E v e r a e r t s " bekend was, n a a r de vroegere bewon e r s , m a a r s i n d s d i e n e e n n i e u w e naam k r e e g : " H o f v a n R i e t h " . Het k a s t e e l , m e t e e n g e v e l b r e e d t e v a n 7 5 m , w a s g e l e g e n i n een m o o i p a r k a a n d e M e c h e l s e s t e e n w e g . D i t p a r k , d a t a l s ĂŠ ĂŠ n der mooiste e n merkwaardigste v a n d e p r o v i n c i e Antwerpen doorging, b e v a t t e , n a a s t h e t k a s t e e l , n o g een g r o t e v i j v e r met b o o t h u i s , e e n C h i n e s e t u i n , e e n d o o l h o f , e e n i j s k e l d e r . en v e r s c h i l l e n d e b i j g e b o u w e n e n s e r r e s . D e t o t a l e v e r d w i j n i n g van h e t H o f v a n R i e t h , z o w e l h e t k a s t e e l a l s h e t p a r k , w e r d i n g e l u i d i n 1954, t o e n h e t p r a c h t i g e domein werd v e r k a v e l d . A l l e e n n o g e e n w i j k b e n a m i n g e n d e naam v a n e e n s t r a a t h e r i n neren n u n o g a a n d e z e " g l o r i e v a n w e l e e r " . Paul A r r e n

- 270

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 270

INHOUDSOPGAVE 1 9 7 9 blz.

: A n d r é M a r i ë n : t e k e n i n g v a n d e Hoogboomsteenweg t e r h o o g t e v a n d e h e r b e r g :".Moeder Mennekens" 2 t / m 7 : R a y m o n d R o e l a n d s : I n Memoriam F r a n s B r e s s e l e e r s 8 t / m 1 9 : R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - d e e l 1 20 t / m 2 2 : R a y m o n d R o e l a n d s : O u d e mensen v e r t e l l e n ; K e r m i s 23 t / m 2 5 : R a y m o n d A l a r d o t : A n t w e r p e n i n 1 8 7 9 26 t / m 2 7 : R a y m o n d A l a r d o t : 1 8 7 9 ; e e n a f s t a p p i n g t e r p l a a t se v a n h e t A s s i s e n h o f v a n A n t w e r p e n 28 t / m 3 2 : P a u l A r r e n : B e f a a m d e f i g u r e n u i t o n z e o m g e v i n g : Edward K e u r v e l s 33 t / m 5 0 : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : O o s t m a l l e 51 t / m 5 5 : H a r r y D e S i t t e r : A c t i v i t e i t e n ; A l g e m e n e L e d e n v e r g a d e r i n g - Worstenbroodavond - K a s v e r s l a g 56 t / m 5 9 : P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n ; Wenken en R a a d g e v i n g e n d o o r P a r v u l u s 60 : H e t B e s t u u r : Dankwoord 61 : A n d r é M a r i ë n : t e k e n i n g v a n d e h o e k K a p e l s e s t w. Hoogboomsteenweg, n u r e s t a u r a n t D e B e l l e f l e u r 62 t / m 7 1 : R a y m o n d R o e l a n d s : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: D e f a m i l i e O s y d e Z e g w a e r t 72 t / m 7 9 : R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - d e e l 2 80 t / m 8 8 : P a u l A r r e n : B e f a a m d e f i g u r e n u i t o n z e o m g e v i n g : Renaat G r a s s i n 89 t / m 9 5 : R a y m o n d A l a r d o t : D e I J z e r e n R i j n 96 t / m 1 0 6 : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : W e s t m a l l e 107 t / m 1 1 1 : P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n : R e k e ninghe, bewys ende R e l i q u a 112 t / m 1 2 0 : H a r r y D e S i t t e r : A c t i v i t e i t e n ; S t a d s w a n d e l i n g o p 11 m a a r t 1 9 7 9 ; U i t s t a p n a a r L i l l o - D o e l o p 27 m e i 1 9 7 9 121 : A n d r é M a r i ë n : t e k e n i n g v a n d e v i l l a " S a n s S o u c i s " t e Hoogboom 122 t / m 123:Raymond R o e l a n d s : G o u d e n J u b i l e u m ; Z u s t e r W u l frida 124 t / m 1 2 8 : V. E . W a u t e r s : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n ; D e E r f e n i s r e g e l i n g v a n e e n Hoogboomse p a c h t e r o n der h e t A n c i e n Régime ( 1 7 5 2 ) - d e e l 1

—2 7 1 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 271

b l z . 1 2 9 t / m 1 3 7 : R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - d e e l 3 138 t / m 1 5 1 : R e m i Va n H a e l s t : D e G e s c h i e d e n i s v a n d e S c h e l delaan 152 t / m 1 5 7 : Raymond A l a r d o t : D e Ramp v a n C o r v i l a i n - 6 s e p tember 1889 158 t / m 1 6 3 : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: K w a r t i e r Cdt. Bauwin - H i s t o r i s c h o v e r z i c h t 164 t / m 1 7 3 : P a u l A r r e n : B e f a a m d e f i g u r e n u i t o n z e o m g e v i n g : Edward K e u r v e l s ( 2 ) 174 t / m 199: P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : K a n t e k r o o i 200 t / m 204: H a r r y D e S i t t e r : A c t i v i t e i t e n ; U i t s t a p L i l l o Doel o p 2 7 m e i 1 9 7 9 - A m b a c h t e n t e n t o o n s t e l l i n g 205 André M a r i ë n : t e k e n i n g S t . J o z e f s k e r k Hoogboom 206 t / m 2 1 3 : V. E . W a u t e r s : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n : D e e r f e n i s r e g e l i n g v a n e e n Hoogboomse p a c h t e r o n der h e t A n c i e n Régime ( 1 7 5 2 ) - d e e l 2 214 t / m 2 1 6 : P a u l A r r e n : 3 0 j u n y 1 7 0 3 ; D e n d a g v a n d e n S l a g van E e c k e r e n 217 t / m 2 2 7 : Remi Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - d e e l 4 228 t / m 2 3 1 : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: O n t staan e n g e s c h i e d e n i s v a n h e t F o r t v a n K a pellen 232 t / m 2 3 9 : Remi Va n H a e l s t : D e d o o d s t r a f i n B e l g i ë 240 t / m 2 4 2 : Raymond A l a r d o t : Wa n d e l e n i n Oud A n t w e r p e n : De M e c h e l s e S t e e n w e g 342 t2/ m5 8 : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : B o u c h o u t 259 t2/ m6 1 : P a u l A r r e n : D e N a t i o n a l e P l a n t e n t u i n 262 t2/ m6 8 : H a r r y D e S i t t e r : A c t i v i t e i t e n ; S t a d s w a n d e l i n g op 3 0 s e p t e m b e r 1 9 7 9 - T h e a t e r b e z o e k o p 2 7 oktober 1979 - Gourmet - P a r t y o p 17 november 1979 - Ambachten v a n E e r t i j d s e n n u , t e n t o o n s t e l l i n g op 9 e n 1 0 f e b r u a r i 1980 - L i d geld Hobonia - Nog o v e r de " C o r v i l a i n " 269 t / m 2 7 0 : P a u l A r r e n : H o f Va n R i e t h 271 t / m 2 7 2 : I n h o u d s o p g a v e 1 9 7 9

—2 7 2 —

Hobonia - 8ste jaargang - nr. 4 - oktober 1979 - p. 272