Hobonia 1980-1 A4

H0B0N IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

Driemaandelijks Jaargang 9

tijdschrift —1 9 8 0

jan. - f e b . - m a a r t

�

V i l l a " W e l v a a r t " — n u r u s t h u i s O . L . V. v a n Genade Hoogboomsteenweg 1 2 4 T e k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

inhoud Kuierend i n oude p a p i e r e n : De e r f e n i s r e g e l i n g v a n e e n Hoogboomse p a c h t e r o n d e r het A n c i e n Régime - S l o t U.E. WAUTERS

blz.

2

Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n het Zwin - d e e l 5

blz.

13

blz.

20

R. Van H a e l s t

Historiek van h e t 6de L i n i e b a t a l j o n Antwerpen i n 1 8 8 0

R. A l a r d o t

biz.

26

Kastelen i n Vlaanderen: H e t Steen

P. A r r e n

blz.

32

's G r a v e n v l a g

R. Thys

blz.

44

Activiteiten

H. De S i t t e r

blz.

50

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 1

kuierend in oude papieren DE ERFENISREGELING VAN EEN HOOGEOOMSE PACHTER ONDER HET ANCIEN RÉGIME ( 1 7 5 2 )

III. De formaliteiten

i n verband met z i j n

lijden en de vereffening van z i j n

over-

erfenis.

H i e r v b á r hebben we kennisgemaakt m e t d e f a m i l i a l e t o e s t a n d en m e t h e t m a t e r i e e l b e z i t v a n d e e c h t g e n o t e n P e e t e r s - C l a e s s e n s .

Laat o n s n u d e i n h o u d b e k i j k e n v a n h e t dokument v a n 1 7 5 2 d a t , zoals r e e d s gezegd, weergegeven werd o p d e b l a d z i j d e n 107 e n v o l g e n de v a n d e j a a r g a n g 1 9 7 9 v a n o n s t i j d s c h r i f t " H o b o n i a " . H e t d o k u ment l a a t o n s e e n e n a n d e r k e n n e n a a n g a a n d e h e t g e e n t e p a s kwam b i j e e n o v e r l i j d e n . U i t d e i n l e i d i n g vernemen we w a t i n d e t i j d s spanne t u s s e n h e t o v e r l i j d e n e n d e v e r e f f e n i n g i s v o o r g e v a l l e n .

Daarna v o l g t d a n h o e e r a f g e r e k e n d w e r d . D u s e e r s t :

A . - Wa t a a n d e v e r e f f e n i n g v o o r a f g i n g .

Pachter Pesters l i e t meerdere " onbejaerde " k i n d e r e n a c h ter b i j z i j n overlijden; d i t z i j n minderjarige kinderen. I n d i e t i j d w a s men s l e c h t s m e e r d e r j a r i g o p v i j f e n t w i n t i g j a a r ( 1 ) .

(1) Zo woas d i t von. h e t dorp van E(2eken va)ege4te2d gaeeee b i j een ordonnantie van de doiip heen., d e gnaa4 van Hoog�Jtca en

en puniefz voongeîezen op 29 ofztoben 1548 ( Rljfzsaneh. Antwerpen, venz. Efaetcen bundel 8 4°68. ) - 2

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 2

Vo l g e n s d e g e v e s t i g d e r e g e l s m o e s t e n m i n d e r j a r i g e w e z e n o n m i d d e l l i j k v o o r z i e n worden v a n twee "momboiren", t . t . z . voogden. Deze dienden d e b e l a n g e n v a n d i e wezen t e b e h a r t i g e n e n moesten h u n goederen b e s t i e r e n . D e s c h e p e n e n v a n d e v i e r s c h a a r v a n Hoogboom hebben A d r i a e n P e e t e r s - v e r m o e d e l i j k e e n b r o e r v a n d e o v e r l e d e ne - e n P e e t e r d e D e k e n a l s m o m b o i r s a a n g e s t e l d . We v i n d e n h u n namen t e r u g i n h e t d o k u m e n t v a n 1 7 5 2 .

Over ' t a l g e m e e n w e r d o o k d o o r d e s c h e p e n e n o n m i d d e l l i j k e e n i n v e n t a r i s o p g e m a a k t - e e n " s t a e t v a n g o e d t " z o a l s men t o e n s c h r e e f van g e h e e l d e i n b o e d e l , h e t g e r e e d s c h a p , d e d i e r e n , d e v o o r r a d e n en h e t v o o r h a n d e n g e l d . D e l a n g s t l e v e n d e e c h t g e n o t e m o c h t v o l g e n s rechtsgebruik geheel de doening b l i j v e n gebruiken. Z i j was w e l verplicht b i j h e t einde van de voogdij o f b i j d e verdeling van de e r f e n i s , r e k e n i n g a f t e l e g g e n v a n d e sommen d i e z i j o n d e r t u s s e n van h e t h u i s h o u d e n e n h e t b e d r i j f g e n o t e n h a d e n a n d e r z i j d s v a n de sommen d i e z i j u i t g e g e v e n h a d t e n b a t e v a n h e t g e m e e n s c h a p p e l i j k e r f . De overlevende echtgenoot d i e a l z o i n het b e z i t en h e t genot v a n d e e r f e l i j k e goederen b l e e f w e r d " b o e d e l h o u d e r o f b o e d e l h o u d s t e r " genoemd.

Hier i n ons g e v a l h e e f t z i c h een b i j z o n d e r h e i d voorgedaan d i e de i n v e n t a r i s o v e r b o d i g m a a k t e . D e weduwe w a s i m m e r s h e r t r o u w d e n nu k o n e r g e v r e e s d w o r d e n d a t P e e t e r G o r i s s e n , h a a r t w e e d e m a n , de g o e d e r e n v a n d e e e r s t e gemeenschap z o u m i s b r u i k e n t e n n a d e l e van d e w e z e n . Om d i t t e v o o r k o m e n l i e t e n d e v o o g d e n , g e d u r e n d e d e zomer d i e v o l g d e o p h e t t w e e d e h u w e l i j k , h a v e e n g o e d p u b l i e k v e r k o p e n . D e a k t e v a n d i e v e r k o o p , d i e " c o o p b o e c k " genoemd w e r d , verving h i e r de voorgeschreven i n v e n t a r i s . D i e v e i l i n g had p l a a t s op 2 0 a u g u s t u s 1 7 4 9 ( 2 ) .

De weduwe e n h a a r t w e e d e m a n , d i e b i j h a a r z i j n i n t r e k h a d genomen, m o e s t e n noodgedwongen h e t m e e s t e z e l f i n k o p e n o m n i e t zonder meubelen e n gereedschap t e g e r a k e n . Immers g e h e e l d e i n b o e del, d e voorraden inbegrepen, werden openbaar t e koop g e s t e l d .

Toch w a s e r e e n u i t z o n d e r i n g v o o r e n k e l e v o o r w e r p e n v a n d a g e l i j k s en o n m i s b a a r g e b r u i k w a a r v a n d e weduwe n i e t m o c h t o n t r i e f d w o r d e n .

Het r e c h t v o o r d e v r o u w o m b e p a a l d e v o o r w e r p e n v o o r a f t e nemen werd h a a r " v o o r d e e l " o f " w e d u w l y c k e s t o e l " g e n o e m d . D e " O u d e Costuymen v a n S a n t h o v e n " , t . t . z . h e t g e w o o n t e r e c h t d a t i n E k e r e n van k r a c h t s c h i j n t g e w e e s t t e z i j n , s o m t o n d e r a r t . 5 7 d e v o o r w e r pen o p d i e d e v r o u w v ó ó r d e v e r d e l i n g e n d u s v d ó r d e v e r k o o p mocht v o o r a f n e m e n . H e t z i j n : " i e r s t , e e n d a t b e s t e b e d d e , o p g e recht o f t opgemaeckt; i t e m , eenen s e t e l met eenen cussen o n d e r

(2) L f h catch. Antwerpen, venz. E(ze'Len band 4 6 4 .

—3 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 3

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 4

l i g e s e c r e t a r i s van Ekeren k o r t na de p u b l i e k e v e i l i n g overleden was ( 5 ) e n d a t h i j v o o r d e m e e s t e Koopdagen w a a r i n h i j s i n d s 1 0 j u l i 1746 was tussengekomen, n o g n i e t a f g e r e k e n d had. Wa t e r g e r was, z i j n r e k e n i n g e n k l o p t e n n i e t m e t d e a a n s p r a k e n v a n d e r e c h t hebbenden v a n d e g e v e i l d e g o e d e r e n . E r w e r d z e l f s e e n t e k o r t v a s t gesteld. De e r f e n i s van de s e c r e t a r i s moet d e f i c i t a i r geweest z i j n , want e r w e r d e n " c u r a t e u r e n o v e r d e b o e d e l " a a n g e s t e l d d i e d e b e t w i s t i n g e n met d e s c h u l d e i s e r s moesten a f h a n d e l e n .

B i j a k t e verleden v o o r n o t a r i s van Loven t e Antwerpen o p 22 a p r i l 1 7 5 1 ( 6 ) w e r d e r e e n " accomodement " t . t . z . e e n m i n n e l i j k e regeling getroffen tussen d i e curatoren enerzijds en de eigenaars van d e o n v o l d a n e k o o p b o e k e n a n d e r z i j d s . J a c q u e s S n o l l a e r t s , n o t a r i s e n t o e n m a l i g e d r o s s a a r t van Ekeren cum a n n e x i s ( 1 ) , w e r d b i j akte v a n 1751 g e m a c h t i g d om d e c u r a t o r e n v a n d e b o e d e l v a n d e o verleden s e c r e t a r i s Forchout t e vertegenwoordigen. De d r o s s a a r t werd " g e c o n s t i t u e e r d e n d e m a c h t i g h g e m a e k t " z o a l s h e t d o k u m e n t van 1 7 5 2 v e r m e l d t .

Aan d e h a n d v a n d e h i e r b o v e n g e g e v e n c o m m e n t a a r z a l h e t u nu m o g e l i j k z i j n d e a a n h e f v a n h e t d o k u m e n t t e b e g r i j p e n , z o d a t we k u n n e n o v e r g a a n t o t : B.- De e i g e n l i j k e v e r e f f e n i n g v a n d e e r f e n i s .

Het d o k u m e n t v a n 1 7 5 2 i s i n f e i t e g e e n a k t e v a n v e r d e l i n g , a l h o e w e l h e t a l l e e l e m e n t e n b e v a t d i e i n a a n m e r k i n g komen o m d e rechten van a l d e betrokkenen b i j d e e r f e n i s v a s t t e s t e l l e n . Het s t u k i s a l l e e n b e d o e l d a l s a f r e k e n i n g v a n d e o n t v a n g sten e n u i t g a v e n d i e i n verband stonden met d e openbare v e r k o p i n g .

De t i t e l v a n d e a k t e l u i d d e i m m e r s " R e k e n i n g h e , B e w i j s e n R e l i q u a " .

De e e r s t e t e r m v a n d e z e t i t e l " R e K e n i n g h e " i s m e t e e n d u i d e l i j k . Degene d i e r e k e n i n g moest a f l e g g e n w e r d " r e n d a n t " ( 8 ) g e noemd. H i e r r u s t t e d i e p l i c h t , z o a l s r e e d s g e z e g d , o p d e d o r p s s e k r e t a r i s . H i j was d e " r e n d a n t " .

"Bewijs" i s de tweede t e r m van de t i t e l e n b e d o e l t de v e r rechtvaardiging van de i n de rekening gebrachte a c t i e v e en passieve p o s t e n . D i e v e r a n t w o o r d i n g d o o r v e r w i j z i n g n a a r k o n d i t i e s , overeenkomsten e n r e c h t s r e g e l s .

(5) H i j woonde vetmoedetijFz n i e t t e Eizenen want z i j n oventijden komt n i e t voors i n de pmoch enegi4te a , e h í e n .

(6) R i f hanc`z. An-tw. venz. Efzeten bunde e 301 4°10.

(3) D i t ,vs EFaeten met aanhoAigheden: E tenhoven, Kapeteen en Hoogboom.

(8) v a n h e t Ftan6 "nendne eompte" wat "tekening aÇ eggen w i t zeggen.

—5 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 5

" R e l i q u a " t e n s l o t t e , d e d e r d e t e r m van d e benaming van d e akte, d u i d t op h e t v e r s c h i l tussen ontvangsten en uitgaven; d a t saldo moest d o o r de s e k r e t a r i s aan d e erfgenamen u i t g e k e e r d worden.

Ve r d e r z e g t d e a k t e o n s o o k a a n w i e r e k e n i n g w e r d a f g e l e g d : " a e n d i e s c h e p e n e n d e r v i e r s c h a a r v a n Hooghboom, r e s o r t ( 9 ) d e s e r H e e r l i j c k h e y d t v a n Eeckeren " e n we l e z e n nog: " m i t s g a e d e r s aen Adriaen P e e t e r s a l s momboir e n P e t e r d e Deken a l s t o e z i e n d e r o v e r de v o o r s . w e e s e n , d i e h u n e e d t h e b b e n a f g e l e g d " - o m a l l e s r e g e l matig e n i n h e t b e l a n g v a n d e wezen t e l a t e n v e r l o p e n - " e n d e also a l s c o n t r a d i c e n t e n i n dese " . D i t l a a t s t e b e d o e l t : " a l s t e g e n p a r t i j " v a n degene d i e r e k e n i n g moet a f l e g g e n .

In h e t b e g i n v a n d e a k t e t r e f f e n we een b e l a n g r i j k e v e r e f f e n i n g s r e g e l a a n . E r i s n l . v e r m e l d d a t h e t g a a t om " p e n n i n g h e n enighsints geprovenieert u y t de h e l f t van . . . " t . t . z . om de g e l den v o o r t g e k o m e n u i t d e h e l f t v a n d e v e r k o c h t e g o e d e r e n . Waarom de h e l f t ? W e l , h e t g e w o o n t e r e c h t k e n d e b i j o n s e e n h u w e l i j k s g o e d e rengemeenschap v a n d e r o e r e n d e g o e d e r e n . D e e n e h e l f t b e h o o r d e aan d e v r o u w e n d e w e d e r h e l f t kwam t o e a a n d e k i n d e r e n a l s e r f g e namen v a n h e t p a a r t v a n h u n v a d e r . We z u l l e n i n d e a c t i e v e p o s t e n t e l k e n s w e e r h e r h a a l d v i n d e n d a t h e t g a a t om " d e h e l l i c h t " , t . t . z . d e h e l f t toekomende aan d e wezen.

To t z o v e r h e t g e e n i n d e e e r s t e v i j f e n t w i n t i g r e g e l s v a n h e t dokument w o r d t u i t e e n g e z e t .

Daarna v o l g t d e e i g e n l i j k e a f r e k e n i n g " i n g u l d e n s e n d e stuyver Brabants g e i t " . Te noteren d a t t w i n t i g s t u i v e r s een g u l den m a k e n .

Ve r d e r i s h e t d u i d e l i j k d a t o n d e r " T i t e l v a n o n t f a n c k " e e r s t d e o n t v a n g s t e n opgesomd e n v e r r e c h t v a a r d i g d w o r d e n .

De e e r s t e p o s t v e r b e e l d t d e o p b r e n g s t v a n d e aan d e w e z e n t o e k o m e n d e h e l f t i n d e p u b l i e k v e r kochte meubelen, h u i s r a a d , gereedschap e n d i e r e n : 2 5 2 g 1 7 3 / 4 Dan v o l g e n d e " r a n t s o e n p e n n i n g h e n " . H e t z i j n d e d o o r de kopers boven de p r i j s t e b e t a l e n f o r f a i t a i r e sommen om d e o n k o s t e n v a n d e k o o p d a g te dekken. Z e bedragen, z o a l s reeds gezegd, t w e e stuivers p e r gulden v o o r e l k l o t d a t de twee g u l den b e r e i k t o f o v e r t r e f t . Z e w e r d e n b e r e k e n d o p : 2 0 g 18 De o o g s t n u , w a s e e n o p b r e n g s t d i e v e r w o r ven w e r d t i j d e n s d e t w e e d s h u w e l i j k s g e m e e n s c h a p met d e m e d e w e r k i n g v a n P e t e r G o r i s s e n , d e t w e e -

(9) deze v i j6 £aa-ste woonden z i j n weggevccf en tin de tweede xegc van het dokument b i j de pub.eika Le ervan i n on —6 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 6

de m a n . A a n h e m kwam d e r h a l v e d e h e l f t e r v a n t o e e n de w e d e r h e l f t a a n d e weduwe e n h a a r k i n d e r e n . We l e zen d a t d e p r i j s d e r " v e r c o c h t e h e l l i c h t d e r g r a e nen e n v r u c h t e n t e v e l d e " b e d r a a g t : Dan v o l g e n w e e r d e " r a n t s o e n p e n n i n g h e n " t e betalen boven o p d e p r i j z e n v a n d e gewassen, z o a l s d i t h e t g e v a l was v o o r de i n b o e d e l h i e r v o o r. Z e b e lopen: F i n a l i j c k " t e n s l o t t e dus nog " de permissieschellinghen " , een speciaal op de verkochte granen e n v r u c h t e n t e v e l d e e n t e n l a s t e v a n d e k o p e r s berekende som. Z e was i n s g e l i j k s bestemd om d e v e r kooponkosten t e dekken e n b e d r o e g , z o a l s t r o u w e n s reeds g e z e g d b i j d e b e s p r e k i n g v a n d e v e r k o o p c o n d i t i ë n , zeven s t u i v e r s p e r koop o f v o o r de z e v e n t i e n kopen 11 9 s t u i v e r s , d a t m a a k t : De p o s t d i e d a n v o l g t v e r d i e n t o n z e b i j z o n d e r e a a n d a c h t . We l e z e n ( B i j d e p u b l i k a t i e v a n d e z e t e k s t i n Hobonia - j r g . 1979 b l z . 1 0 8 - waren e r e n kele t i k f o u t e n ingeslopen d i e h i e r v e r b e t e r d worden): " Z i j n d e t e w e t e n d e weduwe i n d e s e n v o o r h a a r v o o r deel h e e f t genoten ende g e a c c e p t e e r t eene k a y o g e t a u x e e r t b i j s c h e p e n e n t e r somme v a n 6 0 g u l d e n s , d u s alhier voor Hiervôôr heb i k reeds u i t e e n g e z e t d a t d e weduwe r e c h t h a d o m z e k e r e v o o r w e r p e n v a n d a g e l i j k s g e b r u i k v b ó r d e v e r d e l i n g v o o r a f t e nemen, w e l k r e c h t " h a a r v o o r d e e l " w e r d genoemd. I n d e z o j u i s t w e e r gegeven p a s s u s v i n d e n w e d i t b e g r i p t e r u g . O p v a l l e n d

134 g 10

13 g 6

5 g 19

memorie " .

is h i e r echter dat de weduwe voor " haar voordeel " nog d e b e s t e k o e - g e s c h a t d o o r d e s c h e p e n e n o p 6 0 gulden - mag behouden z o n d e r v e r g o e d i n g . D e w e t h o u d e r s v a n Hoogboom w i j k e n h i e r a f v a n d e c o s t u m e n d i e in voege waren i n h e t hertogdom Brabant e n z e l f s van die van h e t graafschap Vlaanderen, a l t h a n s v o o r z o v e r m i j b e k e n d i w . W e l m o c h t d e man d i e z i j n v r o u w o v e r l e e f d e , v o l g e n s d e costumen van Zandhoven, v o o r zijn " voordeel " kiezen i n huis o f i n de s t a l , k i e s t h i j i n d e s t a l , d a n h e e f t h i j r e c h t o p e e n wagen m e t twee p a a r d e n , g e l i j k a l s h i j t e h o o i e n e n t e o o g s t e n gaat e n o p een p l o e g met t w e e eggen ( a r t . 5 8 - 6 0 d e r oude c o s t u m e n ) . V o o r d e v r o u w e c h t e r i s i n o n z e

—7 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 7

streek geen d e r g e l i j k e r e g e l gekend d i e h a a r t o e l a a t i e t s i n de s t a l t e k i e z e n . De kwestie waar deze i n Hoogboom - e n m o g e l i j k i n g e h e e l E k e r e n - g e b r u i k e l i j k e a f w i j k i n g vandaan k o m t l a t e n we v o o r l o p i g o n v e r l e t . D e o p l o s s i n g e r v a n Kan m o g e l i j k w e l een bouwsteen w o r d e n v o o r d e g e s c h i e d e n i s v a n o n s d o r p .

De k o e w e r d d u s a a n d e weduwe n i e t a a n g e r e k e n d en n i e t mede o p g e t e l d . Z e w e r d s l e c h t s " v o o r m e m o rie " vermeld.

Het t o t a a l v a n d e o n t v a n g s t e n b e d r o e g d a n : 4 2 7 Daartegenover s t a a n d e w e r k e l i j k e v e r k o o p o n kosten. Z e moesten met d e hierbovenstaande o n t v a n g s t e n b e t a a l d w o r d e n . We v i n d e n z e t e r u g o n d e r d e t i t e l : " U y t g a e f f wegens d e n v o r e n s t a e n d e o n t f a n c k " .

Als e e r s t e p o s t werd vermeld w a t aan e r e l o o n betaald werd aan de drossaard v o o r z i j n aanwezigheid op d e k o o p d a g , h e t o p s t e l l e n b i j v o n n i s v a n d e v e r koopvoorwaarden e n h e t a f n e m e n v a n d e e d e n v a n d e voogden: 3 Wegens d e z e l f d e m o t i e v e n w e r d e r a a n d e s c h e penen v a n Hoogboom v o o r e r e l o o n g e k w e t e n : 3 De d o r p s s e k r e t a r i s o n t v i n g v o o r h e t h o u d e n van d e k o o p d a g , h e t s c h r i j v e n v a n h e t v o n n i s w a a r b i j de v e r k o p i n g w e r d t o e g s t a a n e n h e t a a n t e k e n e n v a n d e eden v a n d e v o o g d e n i n e e n d a a r v o o r b e s t e m d r e g i s t e r de s o m v a n : 4 Vo o r h e t d r i e m a a l s c h r i j v e n v a n d e t e k s t w a a r b i j d e verkoopdag werd aangekondigd, welke t e k s t d o o r de m e i e r ( 1 0 ) n a d e z o n d a g s m i s v o o r d e k e r k g a n g e r s werd a f g e l e z e n , a l s m e d e w e g e n s h e t g e b r u i k v a n g e z e geld p a p i e r v o o r deze d r i e s t u k k e n had d e s e k r e t a r i s recht op: 0 Hij werd ook betaald voor het schrijven van de verkoopsvoorwaarden e n v o o r h e t z e g e l r e c h t v e r s c h u l digd op h e t v o n n i s : 1 Aan d e m e i e r kwam t o e v o o r h e t l e z e n v a n d e a a n kondiging n a d e zondagmis e n v o o r h e t oproepen v a n d e loten o p de koopdag: 1 Vo o r h e t s c h r i j v e n v a n d e v e r k o o p a k t e h a d d e dorpssekretaris recht op v i e r stuivers p e r f o l i o o f : 3

g 10 3 / 4

g

8

g

8

g

0

g 19 1 / 2

g 15 1 / 2

g

8

g

0

(10) De meien o4 vouten waas de helpen van de dnauaand, een mlont andehandhaven en-,g4zf.0 t e venge.Ujfaen met een ve2dwach-ten - 8 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 8

Dat t a r i e f p e r b e s c h r e v e n b l a d w a s v a s t g e s t e l d geweest b i j o r d o n n a n t i e v a n d e d o r p s h e e r . d e s e k r e t a r i s e n z i j n k l e r k e n hadden w e l bemerkt d a t h e t dan in hun v o o r d e e l was z o g r o o t m o g e l i j k t e s c h r i j v e n .

En i n d e r d a a d t e l d e i k g e m i d d e l d s l e c h t s 7 2 w o o r d e n per b l a d z i j d e h e t z i j ĂŠĂŠn v i e r d e van wat e r normaal op k o n . N i e m a n d d a c h t e r a a n t e p r o t e s t e r e n o f d u r f de z i c h v e r z e t t e n ; t r o u w e n s w e i n i g mensen h a d d e n ervaring o f verstand van s c h r i j f w e r k . Na een t i j d j e werd men a a n d e d o e n w i j z e g e w o o n , h e t w e r d e e n v e r worven r e c h t e n " h e t w a r e n t o c h a l l e m a a l m a a r k o s ten v o o r h e t s t e r f h u i s " .

Vo o r h e t s c h r i j v e n d o o r d e s e k r e t a r i s k l e r k v a n een k o p i j v a n d e v e r k o o p a k t e m e t d e k o s t e n v a n h e t gebruikte gezegeld p a p i e r : 1 g Aan d e d r o s s a a r d kwam n o g t o e a l s e r e l o o n v o o r het o p s t e l l e n e n ondertekenen v a n h e t dokument d a t h i e r besproken w o r d t : 1 g Het e r e l o o n v a n d e s c h e p e n e n v o o r h u n t u s s e n komst i n d e z e a k t e : 1 g De d o r p s s e k r e t a r i s h a d om d e z e l f d e r e d e n e n recht o p een e r e l o o n . E r s t a a t l e t t e r l i j k : " I t e m comt d a n a c t u e l e h e e r e s e c r e t a t i s v o o r z i j n e p e r s o nele c o m p a r i t i e i n ' t passeren, c a l c u l e r e n ende s l u y t e n d e s e r r e k e n i n g h e d e somme v a n e e n e n g u l d e n sesthien s t u i v e r s " . ( Deze p o s t werd vergeten b i j 1 g de p u b l i k a t i e i n " H o b o n i a " j a a r g a n g 1 9 7 9 b l z . 1 0 9 en d i e n t o n d e r a a n d i e b l a d z i j d e b i j g e v o e g d t e w o r d e n ) De a c t u e l e s e c r e t a r i s d i e b e d o e l d w o r d t i s d e heer J . J . Kannekens d i e d e o p v o l g e r was v a n w i j l e n de h e e r F o r c h o u t .

De h e e r s e k r e t a r i s K a n n e k e n s bekwam v o o r h e t schrijven van de oorspronkelijke t e k s t o f " h e t min o t e r e n " e n wegens " h e t grosseren, " , z e g g e h e t o p maken v a n e e n e e r s t e k o p i j v o o r d e b e t r o k k e n e n : 1 g Daartoe w e r d g e z e g e l d p a p i e r g e b r u i k t , d a t kostte: 0 g Vo o r h e t s c h r i j v e n v a n t w e e s u p p l e m e n t a i r e kopijen van de a k t e van afrekening en v o o r h e t daartoe g e b r u i k t e gezegeld p a p i e r : 2 g De m e y e r h a d d e s c h e p e n e n , d e b e t r o k k e n f a m i l i e l e d e n e n d e voogden v a n d e wezen moeten gaan o p -

18 1 / 2

10 10

16

16 9

1/2

9

- 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 9

roepen o m a a n w e z i g t e z i j n b i j d e a k t e v a n a f r e k e 0 g 8 n i n g . A l s v e r g o e d i n g bewkam h i j h i e r v o o r : B i j a l d e voorgaande u i t g a a f p o s t e n w o r d t dan het b e d r a g gevoegd d a t P e t e r G o r i s s e n , d e tweede man, n o g m o e s t b e t a l e n v o o r " z i j n b e s t e d i n g h e " , dus v o o r h e t g e e n h i j h a d i n g e k o c h t o p d e k o o p d a g , n l . v o o r meubelen: 2 7 5 g 5 3/4 voor granen: 1 4 2 g 8 samen: 4 1 7 g 13 3/4 te verminderen met h e t bedrag v a n 8 7 g 1 5 blijft: 329 g 1 8 3 / 4 H i j h a d immers d a t bedrag v a n 8 7 g 1 5 r e e d s afgekort op 13.12.1749 z o a l s b l i j k t u i t een k w i t a n t i e geschreven bovenaan d e koopboek van 1 6 j u l i 1749.

Het k o m t m i s s c h i e n n i e t l o g i s c h o v e r d a t d e 329 g 1 8 3 / 4 h i e r i n u i t g a a f g e b r a c h t w o r d e n , d a a r ze i n f e i t e n i e t m e t e e n r e e l e b e t a l i n g o v e r e e n stemmen. W e l , h e t i s e e n w e r k w i j z e v a n l o u t e r b o e k houdkundige t e c h n i e k w a a r d o o r h e t d o o r d e s e k r e t a r i s in t e vorderen tegoed van 329 g 18 3 / 4 wordt o v e r gedragen a a n d e u i t e i n d e l i j k e r e c h t h e b b e n d e n o p de v e r k o o p p r i j z e n , n l . a a n d e weduwe e n d e k i n d e r e n P e e t e r s . W a t d a a r v a n a a n d e weduwe e n w a t a a n de w e z e n t o e k o m t w o r d t d a a r n a o p g e s p l i t s t e n b e cijferd.

De s p l i t s i n g i s g e m o t i v e e r d d o o r d a t e r " c o o pen i n ' t gemeyn e n d e o n v e r d e e l t v e r c o c h t " w a r e n , wat d o e l t o p e e n p a a r v o o r w e r p e n d i e a f h i n g e n v a n d e tweede h u w e l i j k s g e m e e n s c h a p , t e w e t e n e e n k o e , e e n r u n d e n e e n h o g e k a r d i e d o o r d e weduwe e n h a a r tweede man s t a a n d e h u n h u w e l i j k b i j g e k o c h t w a r e n . I n de k o o p d a g h a d d e n z i j e r 71 g 1 3 v o o r g e b o d e n . H i e r v a n kwam d u s d e h e l f t t o e a a n d e w e z e n e n d e w e d e r h e l f t aan d e weduwe e n h a a r e c h t g e n o o t , ' t z i j 3 5 g 1 6 1 / 2 .

Om t e w e t e n w a t h i e r v a n n e t t o o v e r b l e e f d i e n d e d i t bedrag n o g v e r m i n d e r d t e w o r d e n m e t 2 0 , 5 t . h . v e r beeldende h e t kwantum d a t o p d e v e r k o o p s p r i j z e n w e r d ingehouden t o t h e t d e k k e n v a n h e t t e k o r t v a n s e k r e t a r i s Forchout. D i e 2 0 , 5 t . h . was samengesteld u i t de " t e n t i è m e " t . t . z . ; h e t i n n i n g s l o o n v a n d e s e c r e taris ( 5 t . h . ) , de " courtresse b i j provisie " wat —1 0 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 10

beduidt d e f i c i t b i j v o o r l o p i g e v a s t s t e l l i n g ( 1 5 t . h . en t e n s l o t t e 0 , 5 t . h . a l s l o o n v o o r d e t u s s e n k o m s t van d e " g e c o m m i t e e r d e n " , z e g g e d e p e r s o n e n a a n g e s t e l d d o o r de g e n e r a l i t e i t d e r rechthebbenden van d e koopboeken. D i e 2 0 , 5 t . h . b e l i e p 7 g 6 1 / 2 , z o d a t n a aftrekking van d i t bedrag e r s l e c h t s 28 g 10 t e goed b l e e f v o o r d e weduwe.

D i t p a a r t v a n d e weduwe w o r d t a f g e t r o k k e n v a n d e 329 g 1 8 3 / 4 d i e d o o r P e t e r G o r i s s e n m o e t b e t a a l d worden " S o b l i j f t d e s e l v e a e n d e w e s e n m a a r s c h u l d i g h d e somme v a n 3 0 1 g 8 3 / 4 " .

Deze b e r e k e n i n g b e t r e f t a l l e e n d e o n d e r l i n g e b e langen v a n d e erfgenamen. Daarom w o r d t d i t b e d r a g n i e t buiten l i j n getrokken en a l l e e n vermeld voor m e m o r i Komen w e n u t e r u g t o t d e v e r d e r e opsomming d e r uitgaven. D i e lange l i j s t van s t e r f h u i s k o s t e n i s nu wel b i j n a t e n e i n d e w a n t w a t n u v o l g t i s n o g u i t s l u i tend w a t afgehouden w o r d t hoofdens h e t d é f i c i t v a n sekretaris Forchout. De aanrekening gebeurt " i n conf o r m i t e y t m e t h e t beroepen accoord " o f volgens het " accomodement " v a n 2 2 . 4 . 1 7 5 1 ; w i j z o u d e n z e g gen: i n o v e r e e n s t e m m i n g m e t d e m i n n e l i j k e r e g e l i n g of afgesloten transactie.

Het k o m t e r o p n e e r d a t h i e r w e e r d e 2 0 , 5 t . h . afgehouden w o r d t w a a r v a n w e d e s a m e n s t e l l i n g h i e r voor reeds g e d e t a i l l e e r d hebben. H i e r w o r d t e r g e s p l i t s t i n v i e r posten.

Eerst komt h e t " t a n t i è m e " o f " c o l l e c t e e r loon " b e r e k e n d o p h e t d o o r d e v r o e g e r e s e k r e t a r i s r e e d s g e ï n d e g e d e e l t e v a n d e k o o p p r i j z e n , z e g g e 9 6 g 12 e n 12 e n d i t " à r a i s o n v a n d e XXe p e n n i n c k " d u s i n d e verhouding van één penning v o o r e l k e t w i n t i g , w a t neerkomt o p 5 t . h . o f : 4 g Dan w o r d t d e z e " X X e p e n n i n c k " b e r e k e n d o p " h e t resterende montant van den voorschreven coopboeck " d u s o p h e t d e e l v a n d e k o o p p r i j z e n d a t n o g n i e t b e t a a l d werd door de kopers. D i t s a l d o bedroeg 330 g 1 8 3 / 4 , w a a r o p w e e r d e 5 t . h . i n t e h o u d e n o f 16 g Het b e d r a g d a t d e e r f g e n a m e n m o e t e n l a t e n v a l len a l s aandeel i n d e " c o u r t r e s s e b i j p r o v i s i e " of h e t v o o r l o p i g aandeel i n h e t d e f i c i t v a n d e s e k r e t a r i s w o r d t a a n 1 5 t . h . genomen e n d i t o p h e t g l o baal bedrag d e r ontvangsten, zegge o p 427 g 1 0 : 64 g

e

di

16 1 / 2

10 3 / 4

2 1/2

—11 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 11

Op d e z e l f d e b a s i s w o r d t d a n n o g d e v e r g o e d i n g berekend v o o r d e b e n a a r s t i g i n g e n g e d a a n d o o r d e a a n gestelden van d e s c h u l d e i s e r s d e r onvoldane koopboeken: 4 2 7 g 3 / 4 a a n 0 , 5 t . h . m a a k t 2 To t a a l d e r u i t g a v e n :

4

4

7

De u i t g a v e n o v e r t r e f f e n h e t t o t a a l d e r o n t v a n g sten m e t : 2 0 Dat b e t e k e n t d a t d i t b e d r a g d o o r d e w e z e n n o g d i e n t b e t a a l d t e worden aan d e v e r e f f e n a a r s v a n d e koopboeken.

De w e z e n k u n n e n d e s o m v e r e f f e n e n m e t g e l d t e nemen u i t de 3 0 1 g 8 3 / 4 d i e z i j t e g o e d h e b b e n v a n h u n s t i e f v a d e r Peter Gorissen.

De a k t e w o r d t a f g e s l o t e n m e t d e h a n d t e k e n i n g v a n de d r o s s a a r d , d i e v a n d e t w e e s c h e p e n e n , d i e v a n d e voogd A d r i a e n P e e t e r s e n d i e v a n d e s e k r e t a r i s . D e t w e e de v o o g d P e e t e r d e D e k e n e n d e e c h t g e n o t e n C l a e s s e n s Gorissen hebben v e r k l a a r d d a t z i j n i e t konden s c h r i j ven e n h e b b e n d a n e n k e l e e n k r u i s j e a l s " h a n t m e r c k " gezet.

g

2

1/2

g 15 g

4

1/4

o o ' o

o

o

Hiermede e i n d i g t d a n o o k m i j n k o m m e n t a a r. A c h t e r a f b e s c h o u w d b l i j k t h e t besproken dokument een c o n c e n t r a a t t e z i j n w a a r u i t een menigte wetenswaardigheden v a n d i v e r s e s o o r t konden g e d i s t i l l e e r d worden. H e b t u b . v . o o k b e m e r k t d a t o n z e mensen v a n t o e n n i e t z o simpel v a n g e e s t waren a l s w i j o n s m i s s c h i e n w e l v o o r s t e l l e n , d a t z i j z i n hadden v o o r o r d e e n v o o r e f f i c i ĂŤ n t e o p l o s s i n g e n , d a t d e administratieve t a a l van toen e r g de i n v l o e d van h e t Frans had ondergaan, e n z . e n z . . . .

In ` t k o r t gezegd: h e t dokument v a n 1752 i s e e n b r o k f a m i l i a l e e n s o c i a l e g e s c h i e d e n i s v a n d e k l e i n e , d e gewone man v a n b i j ons e n d a t a l l e s g e v a t i n e e n n o t e d o p !

V. E . W a u t e r s Errata: In h e t d e e l I dezer b i j d r a g e , b l z . 1 2 6 , r e g e l 2 1 , l e e s : " k r a n cken" i . p . v . " k r a n d k e n " .

In d e e l I I , b l z . 2 1 0 , r e g e l 15, l e e s : " e e r t k a r r e " i . p . v . "eetkarre". —1 2 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 12

zwervend doorheen degeschiedenis van het ,,zwin" Deel 5 De d o o d v a n J a c o b v a n M a e r l a n d t d e e m s t e r d e w e g i n d e o n z e kere t i j d e n w e l k e onze s t r e k e n t o e n b e l e e f d e n . D e Vlaamse g i l d e n en g e m e e n t e n w a r e n i m m e r s i n e e n v o o r t d u r e n d e s t r i j d o p l e v e n e n dood m e t d e F r a n s e k o n i n g g e w i k k e l d .

De E n g e l s e n m a a k t e n d a n k b a a r g e b r u i k v a n d e z e t o e s t a n d o m de V l a m i n g e n v o o r h u n z a a k t e g e b r u i k e n . E e n s t e m e e r b e l o o f d e n de E n g e l s e n h u n s t e u n I n 1 2 9 7 kwam e e n E n g e l s e v l o o t h e t Zwin o p g e v a r e n , o m G w i j d e v a n D a m p i e r r e t e s t e u n e n n a z i j n b i t t e re n e d e r l a a g t e g e n d e F r a n s e n . D e Vlaamse t r o e p e n w a r e n i n w a n orde g e v l u c h t , n a h e t v e r r a a d v a n e e n g r o t e g r o e p Vlaamse e d e l e n die i n v o l l e s l a g d e z i j d e v a n d e Fransen hadden gekozen !

De E n g e l s e b o n d g e n o t e n b e g o n n e n m e t d e Z w i n h a v e n s t e p l u n deren D e o p r u k k e n d e F r a n s e n a a r z e l d e n e c h t e r om Damme s t o r menderhand i n t e n e m e n , w a a r d o o r d e E n g e l s e n n e t d e t i j d h a d d e n om h u n v l o o t t e r e d d e n . B i j n a h a d d e g e s c h i e d e n i s z i c h h e r h a a l d , maar d a n i n d e o m g e k e e r d e z i n De F r a n s e n w i l d e n z i c h b e v e i l i g e n t e g e n e e n t e r u g k e e r v a n de E n g e l s e n e n s l o t e n d e h a v e n v a n Damme a f m e t z w a r e k e t t i n g e n .

Robrecht v a n Bethune g e l u k t e e r v l u g i n , z i j n t r o e p e n t e r e o r g a n i s e r e n e n o p n i e u w w e r d Damme h e t t o n e e l v a n e e n b l o e d i g e s t r i j d . Hoe handel en n i j v e r h e i d , midden a l d i t k r i j g s g e w e l d , er aan t o e w a r e n , h o e f t n a u w e l i j k s gezegd! Ondanks a l l e b e l o f t e n van o n d e r l i n g e b i j s t a n d e n h u l p , p l u n d e r d e n d e E n g e l s e n o p n i e u w Damme e n o m g e v i n g T o e n w a s d e m a a t v o l e n k e e r d e n d e V l a a m s e s t r i j d e r s z i c h t e g e n hun e i g e n bondgenoten. Z o werden t e Gent 60D E n g e l s e b o o g s c h u t t e r s , d i e m e t d e p l u n d e r i n g e n n i e t s t e maken hadden, k o e l b l o e d i g a f g e m a a k t . H e t s c h e e l d e n i e t v e e l o f o o k d e Engelse k o n i n g Edward I l i e t z i j n h a c h j e .

De i n s c h e p i n g v a n h e t E n g e l s e l e g e r t e Damme w a s e e n t r e u rige geschiedenis, want de b e v o l k i n g zon op wraak M a a r de - 13

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 13

Fransen v i e l e n o n v e r h o e d s e n m e t e e n g r o t e o v e r m a c h t i n g a n s V l a a n d e r e n a a n . I n Damme w a s d e b e v o l k i n g g e v l u c h t e n t r o f f e n d e i n v a l l e r s s l e c h t s een oude vrouw aan, d i e h a a r haardvuur n i e t wilde v e r l a t e n . Vlaanderen v i e l nu a l s een r i j p e v r u c h t i n de handen v a n d e F r a n s e k o n i n g e n w e r d o f f i c i e e l a l s p r o v i n c i e b i j F r a n k r i j k gevoegd. D e e e r s t e goeverneur werd Jacques d e C h a t i l l o n .

De F r a n s e k o n i n g F i l i p s d e S c h o n e b e z o c h t z e l f B r u g g e , Damme e n het Z w i n , m a a r d e o n t v a n g s t was z o k o e l d a t z e l f s d e g r o t e g e e s t d r i f t van d e l e l i a e r t s w e i n i g i n d r u k maakte o p de Franse k o n i n g .

De t e r g e n d e h o u d i n g v a n d e F r a n s e n e n h u n v a z a l l e n w a r e n o l i e o p het smeulende v u u r van h e t o p r o e r. H e t u u r van d e Vlaamse h e r o p s t a n d i n g was nakend A l l e e n de tegenstellingen en het eigenbelang v a n d e g r o t e Vlaamse s t e d e n Brugge e n G e n t b e l e t t e n h e t vormen v a n e e n e e n s g e z i n d e s t r i j d m a c h t . D e o p s t a n d d e r B r u g s e g i l den e n a m b a c h t e n o n d e r l e i d i n g v a n P i e t e r d e C o n i n c k k o n w e l Damme doen v a l l e n , m a a r d e s t a d B r u g g e k o n n i e t w o r d e n i n g e n o m e n . G e n t b l e e f immers a f z i j d i g . D e F r a n s e g o u v e r n e u r was z o o n v e r s t a n d i g , zeer s t r e n g e maatregelen t e g e n d e f a m i l i e s v a n d e m u i t e r s a a n t e kondigen, w a t algemene o n t z e t t i n g v e r o o r z a a k t e . O n d e r d e l e g e n d a rische s t r i j d k r e e t " S c i l t ende V r i e n t " werden d e Brugse Metten voltrokken, d e C h a t i l l o n kon ternauwernood ontsnappen De F r a n s e n w i l d e n d e z e m o o r d p a r t i j w r e k e n e n v o r m d e n o n m i d d e l i j k een machtig e x p e d i t i e l e g e r, d a t Vlaanderen t e l a n d en t e r zee z o u a a n v a l l e n . W e a r i e d e r e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e " S l a g der Gulden Sporen " w e l k e n t , w e t e n w e i n i g e n hoe d e tweede g r o t e zeeslag i n h e t Zwin v e r l i e p De F r a n s e v l o o t , m e t e e n m a s s a l e b e v o o r r a d i n g v o o r h e t l a n d l e g e r, was n i e t o p d e h o o g t e v a n d e s l a g o p h e t G r o e n i n g h e - v e l d en v o e r z o n d e r e n i g e v o o r z o r g h e t Z w i n o p ! D e V l a a m s e s c h e p e n lagen i n h i n d e r l a a g t e S l u i s , l i e t e n d e F r a n s e v o o r b i j v a r e n e n sloten h e t Zwin a f Z o n d e r v e e l moeite v i e l d e ganse Franse v l o o t i n handen v a n d e Vlamingen. D o o r deze n e d e r l a a g konden d e Fransen h u n n o o i t o p g e g e v e n p l a n v o o r d e i n v a s i e v a n E n g e l a n d voor l a n g e t i j d u i t s t e l l e n .

Ondanks a l h e t k r i j g s r u m o e r , d e h e r h a a l d e s l u i t i n g e n v a n het Z w i n e n d e n a i j v e r v a n v e l e gemeenten l a n g s d e Z w i n - o e v e r s konden B r u g g e e n Damme t e l k e n s o p n i e u w h u n h a n d e l s b e l a n g e n v r i j waren. N a d e e e r s t e g r o t e p l u n d e r i n g d o o r d e F r a n s e n , w a a r b i j Damme p r a k t i s c h t o t a a l v e r n i e l d w e r d , h e r w o n d e s t a d i n m i n d e r dan 1 0 j a a r h a a r v r o e g e r e l u i s t e r . I n 1 2 6 9 l i e t men t e Damme e e n drinKwaternet aanleggen, een u i t z o n d e r i n g v o o r d i e t i j d . I n h e t z e l f d e j a a r p l a a t s t e men o p d e k a d e t e Damme e e n e e r s t e k r a a n .

Vo l g e n s d e k r o n i e k e n w a s d e z e k r a a n " u n i n s t r u m e n t q u e o n t a p p e l l e

—1 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 14

communément ' C R A N E ' p o u r l ' o u v r a g e d e s v i n s e s t r a i n g e s e t d ' a u l t r e s c h o s e s q u i a r r i v e n t d a n s n o s t r e p o r t d e Dam " . U i t a l l e s t r e ken v a n d e b e s c h a a f d e w e r e l d kwamen z i c h o p n i e u w v r e e m d e k o o p l u i t e Damme e n l a n g s d e Z w i n o e v e r s v e s t i g e n .

De " L o n d e n s H a n s a " e n d e " O o s t e r l i n g e n " w a r e n z o s t e r k v e r t e g e n w o o r d i g d d a t z e i n h e t " T o l t a r i e f " v a n Damme s p e c i a l e voorrechten kregen. Reeds t o e n begrepen d e l o k a l e overheden hoe b e l a n g r i j k h e t was, d e handel met h e t b u i t e n l a n d t e stimuleren.

Ve e l l a t e r z o u b l i j k e n d a t d e v r i j h a n d e l i n h a v e n s a l s A n t w e r p e n , de v r e e m d e k o o p l u i d a a r h e e n l o k t e .

De v e s t i g i n g v a n v r e e m d e h a n d e l a a r s h a d e v e n w e l o o k h e e l wat n a d e l e n . D e V l a a m s e s c h e e p v a a r t g e r a a k t e i n d e k n e l , o m d a t de b u i t e n l a n d s e k o o p l u i v o o r e e n b e t e r e b e v r a c h t i n g v a n h u n e i g e n schepen k o n d e n z o r g e n . N a 1 3 0 0 n a m h e t b e l a n g v a n d e V l a a m s e v l o o t dan o o k s n e l a f e n m o e s t men z i c h h o o f d z a k e l i j k m e t d e k u s t v a a r t tevreden s t e l l e n . D e Vlaamse v i s s e r i j b l e e f z e e r b e l a n g r i j k e n duizenden " h a r i n g b u i z e n " l a g e n i n d e Vlaamse v i s s e r s h a v e n s .

Vo o r a l N i e u w p o o r t w a s h e t c e n t r u m v a n d e v i s s e r i j . R e e d s i n 11 6 3 verleende F i l i p van den E l z a s t o l r e c h t e n aan d e v i s s e r s van Nieuwpoort.

Na v e e l g e k r a k e e l w a s men e r e i n d e l i j k i n g e s l a a g d e e n t o l v r i j kanaal van h e t Zwin n a a r Gent t e graven. D i t k a n a a l , d e " L i e v e " was o n g e v e e r 45 km l a n g en c i r c a 6 m e t e r b r e e d . Men k a n nu n o g e n k e l e s p o r e n v a n d i t k a n a a l o n t d e k k e n . T i j d e n s d e o p g r a v i n g e n v a n d e G e n t e n a a r F i l i p D u p r e z , i n 1 9 6 9 , k o n men t e Damme de z e e s l u i s v a n d e L i e v e b l o o t l e g g e n . H e t s a s w a s a m p e r 3 m e t e r breed ! M e n v o n d e e n k a d e m u u r v a n 1 8 m e t e r l e n g t e . D e b i n n e n s c h e pen u i t d i e t i j d w a r e n maximum 4 , 5 m l a n g e n 2 , 4 m b r e e d b i j e e n d i e p g a n g v a n 0 , 9 m . E e n g r o o t g e d e e l t e v a n d e Damse h a v e n e n s l u i zen b l e e f g o e d b e w a a r d t o t i n 1 8 1 0 . To e n w e r d e n b i j d e w e r k e n van h e t k a n a a l B r u g g e - S l u i s d e s l u i z e n e n d e h a v e n m e t g r o n d opgevuld.

De v a a r t o p h e t Z w i n w a s g e r e g l e m e n t e e r d d o o r h e t " S e e r e c h t v a n Dam " , m a a r d i t w a s d a n w e e r g r o t e n d e e l s a f g e k e k e n v a n de t o e n g e l d e n d e F r a n s e z e e v a a r t r e g e l s . A l s m o d e l v o o r h e t " S e e r e c h t " z o u men d e " R ô l e s o u J u g e m e n t s d ' O l é r o n " h e b b e n g e b r u i k t .

N i e t t e m i n w e r d d i t " S e e r e c h t " i n v e l e vreemde havens t o e g e p a s t .

De a n d e r e o e v e r g e m e e n t e n l a n g s h e t Z w i n z a g e n m e t l e d e o g e n h e t n i j v e r i g e Damme a n g s t v a l l i g z i j n v o o r r e c h t e n b e w a r e n e n v e r d e digen. H e t k l e i n e Monkenrede poogde z e l f een z e e s l u i s t e bouwen, om h u n h a v e n t j e t e g e n h e t g e t i j t e b e s c h e r m e n . Damme l i e t h e t n i e t z o v e r komen e n s l o o t g e w a p e n d e r h a n d d e i n g a n g v a n d e s l u i s m e t palen a f z o d a t e r geen schepen m e e r i n d e haven v a n Monken- 15 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 15

rede b i n n e n k o n d b n v a r e n . O n g e v e e r o p d e p l a a t s v a n h e t v r o e g e r e Monkenrede l i g t n u h e t g e k e n d e r e s t a u r a n t S i f o n D e Duitse k o o p l u i v e r k o z e n evenwel h e t n e d e r i g e Hooke a l s hun z e t e l a a n h e t Zwin. A l d u s k e n d e d i t k l e i n e d o r p j e e e n s n e l l e o p b l o e i . I n 1 2 7 0 werd h e t r e e d s a l s v r i j s t a d e r k e n d , m e t e i g e n w e t t e n e n g i l d e n .

Het g r o t e v o o r d e e l v a n H o e k e w a s d a t d e Z w i n o e v e r s h i e r z e e r g o e d g e s c h i k t w a r e n om schepen o p h e t d r o g e t e h a l e n v o o r h e t u i t v o e r e n van h e r s t e l l i n g e n e n h e t o p k a l e f a t e r e n . H o e k e b e z a t t o e n e e n b e roemd D u i t s z e e m a n s h o s p i t a a l e n e e n p r a c h t i g s t a d h u i s . H i e r w a s de " H a n s a v a n L ü b e c k , B r e m e n e n H a m b u r g " g e v e s t i g d . D e " H a n s a " waren v e r e n i g i n g e n d i e d e b e l a n g e n v a n d e r e d e r s i n h e t b u i t e n l a n d verdedigden b i j g e s c h i l l e n met d e o v e r h e i d o f d e p l a a t s e l i j k e handelaars. Z e bestreden d e z e e r o v e r i j , d i e i n d i e dagen o o k i n de N o o r d z e e i j v e r i g b e o e f e n d w e r d .

I n H o o k e v i n d t men d e g r o t e k e r k v a n J a c o b d e M e e r d e r e . Z e werd i n v r o e g - g o t i s c h e s t i j l gebouwd o p h e t e i n d e v a n d e X I I I d e eeuw. D e z w a r e v i e r k a n t e t o r e n e n d e r a m e n z i j n u i t d e XVde e e u w.

Deze k e r k w e r d d o o r d e Geuzen v o l l e d i g v e r w o e s t , m a a r l a t e r h e r bouwd. D e omvang v a n d e z e k e r k g e e f t e e n d u i d e l i j k b e w i j s v a n d e b e l a n g r i j k h e i d van H o o k e t i j d e n s d e g o u d e n e e u w v a n h e t Z w i n .

De m e e s t i n d r u k w e k k e n d e t o r e n i s w e l d i e v a n L i s s e w e g e .

Vo l g e n s Eommige b r o n n e n s t i c h t t e n , rond 7 0 0 , a c h t e r g e b l e v e n V i k i n g s , t u s s e n d e s c h o r r e n e n d e wadden langs d e Vlaamse k u s t , e n k e l e n e derzettingen. Z e waren hoofdzakel i j k gelegen tussen de w e s t e l i j k e oevers v a n h e t Z w i n e n d e Noordzee • G e l e i d e l i j k b e g o n n e n d e Noormannen met d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g t e verbroederen e n werden d e e e r s t e inpolderingen gedaan. Z o o n t s t o n den v e r s c h i l l e n d e d o r p s g e m e e n schappen. I n d e s t i c h t i n g s a k t e v a n De monumentale kerk van Lissewege, het K a p i t t e l v a n S t . Donaas t e De kathedraal van het Noorden.

Brugge, o p g e s t e l d i n h e t j a a r 9 6 1 , wordt v o o r h e t e e r s t melding g e maakt v a n e e n d o r p j e Liswega " , g e l e g e n t u s s e n d e w e s t e l i j k e Z w i n o e v e r s e n d e z e e . De n a a m z o u e e n a f l e i d i n g z i j n v a n d e w e g naar d e l o k a l i t e i t , d i e o v e r de s c h o r r e n d o o r h e t l i s l i e p . E e n andere. u i t l e g i s d e l e g e n d e v a n h e t m i r a k u l e u z e b e e l d v a n M a r i a dat d o o r v i s s e r s u i t Coudekercke gevonden was, v e r b o r g e n i n e e n —1 6 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 16

met l i s b e g r o e i d e p u t , i n h e t s c h o r r e n g e b i e d , r o n d h e t h u i d i g Lissewege. Z o o n t s t o n d i n d e j a r e n 9 6 0 e e n b e d e v a a r t s o o r d , a a n de k a p e l " T e r D o e s t " . I n a n d e r e d o k u m e n t e n w o r d t d e naam " L i s putwege " g e n o e m d , v e r d e r o o k " L e s w e g a " e n " L i s w e g a " .

I n 11 0 6 s t i c h t t e L a m b e r t v a n L i s w e g a , s a m e n m e t d e p a t e r s B e n e d i k t i j n e n , e e n k l e i n k l o o s t e r . E n k e l e t i j d l a t e r namen d e C i s t e r c i ë n z e r s h e t k l o o s t e r o v e r en maakten e r een z e e r g r o o t k l o o s t e r van. P a t e r Haket werd a l s e e r s t e a b t van " Te r Doest g e m i j t e r d i n 11 7 4 . D e naam " T e r D o e s t " z o u a f g e l e i d z i j n v a n " T h o s a n " o f " To u s s a i n t s " ( a l l e h e i l i g e n ) .

De A b d i j " T e r D o e s t " w e r d e e n d e r m a c h t i g s t e k l o o s t e r s van W e s t - E u r o p a . Z e h a d v e r s c h i l l e n d e b e z i t t i n g e n i n Z e e l a n d en b o u w d e e e n z e e r s t e r k v e r t a k t l a n d b o u w b e d r i j f u i t .

Vo l g e n s d e g e s c h i e d e n i s kwam d e l e g e n d a r i s c h e l e k e n b r o e d e r Willem van S a a f t i n g e u i t deze a b d i j , z i j n s t e e n t j e b i j b r e n g e n t i j d e n s d e s l a g d e r " Gulden Sporen " , o p h e t Groeningeveld b i j K o r t r i j k . H i j v e r s l o e g d a a r n i e t m i n d e r dan v i j f t i g Franse r i d ders D e z e onversaagde s t r i j d e r had d a n o o k d e r e p u t a t i e , onoverwinnelijk t e z i j n ! L a t e r zou deze k r i j g s h a f t i g e monnik z i c h aan z i j n a b t v e r g r i j p e n . H i j v l u c h t t e v o o r d e wraakzoekende f a m i l i e v a n d e a b t e n v e r s c h o o l z i c h i n d e k e r k t o r e n v a n D . L . Vr o u w van L i s s e w e g e . H e e l a l l e e n h i e l d h i j d a g e n s t a n d t e g e n z i j n b e l e g e r a a r s . Wa n n e e r J a n B r e y d e l e n P i e t e r d e C o n i n c k d i t v e r n a m e n kwamen z e e i g e n h a n d i g h u n w a p e n b r o e d e r b e v r i j d e n .

Willem van S a e f t i n g h e g i n g l a t e r a l s boetedoening v o o r z i j n wandaad o p k r u i s v a a r t n a a r h e t H e i l i g L a n d . H i j z o u i n 1 3 1 0 a l s h o s p i t a a l r i d d e r gesneuveld z i j n b i j d e v e r o v e r i n g van h e t e i l a n d Rhodos.

Buiten de abdíjhoeve en de grote s c h u u r, u i t 1280, b l i j f t e r van d e o o r s p r o n k e l i j k e a b d i j w e i nig o f n i e t s o v e r. Recente opgravingen e n oudheidkundige o n d e r zoekingen hebben evenwel n o g v e e l aan h e t l i c h t g e b r a c h t o v e r d e vroegere bewoners e n hun l e v e n s gewoonten.

De g e w e l d i g e s c h u u r h e e f t De grote schuur van "ter Doest". ongelooflijke afmetingen, d i e Op dit gotische gebouw rusten 40.000 zelfs i n onze t i j d nog respekt dakpannen. De afmetingen zijn 60 x 25 x 20 meter ! inboezemen. Z e m e e t e v e n t j e s 60 X 2 5 m e t e r e n i s n i e t m i n d e r d a n 2 0 m e t e r h o o g . M e n kon e r de o o g s t v a n 4 0 h a g r a a n o p b e r g e n . l i p d e s c h u u r v i n d e n we v e r s c h i l —1 7 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 17

lende d a t a : e e n d u i v e n t o r e n , m e t e e n z o n n e w i j z e r, d r a a g t h e t j a a r t a l 1652. Op een e i k e n b a l k i n de schuur p r i j k t h e t wapenschild van a b t L u c d e V r i e s e . B o v e n d e i n g a n g s t a a t h e t j a a r t a l 1 6 5 1 .

Toch i s h e t z e k e r d a t d e s c h u u r gebouwd w e r d t u s s e n 1 2 2 0 e n 1 2 8 0 .

De g o t i s c h e b o u w t r a n t e n d e b a k s t e e n b o u w w i j z e n t r o u w e n s o p d e z e periode. De ingangspoort van de abdijhoeve z e l f d a t e e r t van 1652.

Ook h i e r k a n men t w e e w a p e n s c h i l d e n z i e n . I n d e a b d i j h o e v e l i g t de g r a f s t e e n v a n a b t Thomas V i n d e g o e t ( 1 4 2 6 ) e n d e p a t e r s d e Vo s en F e v r e .

De P a t e r s b e g o n n e n o o k a k t i e f a a n h e t i n p o l d e r e n v a n l a a g gelegen gronden e n d e a a n l e g v a n d i j k e n . D i t b r a c h t v l u g m o e i lijkheden met h e t gemeentebestuur van Brugge, d a t s t e r k tegen d e i n d i j k i n g e n gekant was, omdat d i t d e verzanding van h e t Zwin i n de h a n d w e r k t e . D e b e t r e k k i n g e n t u s s e n B r u g g e , Damme e n T e r D o e s t werden d a n o o k s t e e d s s l e c h t e r e n d e a b d i j w e r d o p a l l e m o g e l i j k e manieren t e g e n g e w e r k t . I n d e X I V d e eeuw begon T e r D o e s t t e v e r v a l len. I n 1569 o v e r l e e d V i n c e n t i u s Doens, d e l a a t s t e a b t van t e r Doest.

Van h e t o p r i c h t e n v a n n i e u w e bisdommen m a a k t e P h i l i p s I I g e b r u i k om d e a b d i j , d i e h i j n i e t i n z i j n h a r t d r o e g , l e l i j k t e b e n a d e l e n . H i j v e r k l a a r d e d e mensa v a n d e a b d i j v e r b e u r d , o m z e a a n de d o t a t i e v a n d e b i s s c h o p v a n B r u g g e t o e t e v o e g e n . I n 1 5 8 6 z o r g den d e Geuzen e r v o o r d a t d e i n m o e i l i j k h e d e n v e r k e r e n d e a b d i j h e lemaal v e r w o e s t w e r d . Wa a r z o v e e l k e r k e n e n k l o o s t e r s n a d e g o d s dienstoorlogen u i t hun p u i n herrezen, b l e e f " t e r Doest" v e r l a t e n en v e r n i e l d a c h t e r . D e p u i i e n en d e o v e r b l i j v e n d e g o e d e r e n w e r d e n verdeeld tussen de bisschop van Brugge en de a b d i j " t e r Duinen".

De g r o t e k e r k v a n L i s s e w e g e w e r d gebouwd t u s s e n 1 2 3 0 e n 1260. H o e e e n k l e i n e g e m e e n t e , z o n d e r v e e l e k o n o m i s c h o f s t r a t e g i s c h b e l a n g , a a n z u l k e g r o t e k e r k i s g e r a a k t K a n men m o e i l i j k v e r k l a r e n , t e n z i j m e n z o u aannemen d a t d e b e d e v a a r t e n n a a r h e t m i rakuleuze b e e l d een z e e r massale b e l a n g s t e l l i n g kenden. De t o r e n i s c a . 5 0 m e t e r h o o g e n b i e d t b i j b a l d e r weder e e n p r a c h t i g v e r g e z i c h t o v e r d e Vlaamse k u s t . H e t l o o n t d e m o e i t e om d e 2 8 7 t r a p pen t e b e k l i m m e n , w a a r men i n d e v e r t e z e l f s O o s t e n d e e n h e t e i l a n d Wa l c h e r e n k a n z i e n l i g g e n .

Het b i n n e n d e e l v a n d e k e r k i s i n k a t e d r a a l v o r m g e b o u w d , i n een o v e r g a n g s s t i j l r o m a a n s - g o t i s c h . D e s i e r l i j k e g e w e l v e n e n e i ken z o l d e r i n g e n m e t d e t a l r i j k e z u i l e n z i j n z e e r i n d r u k w e k k e n d .

Ve e l o u d e g r a f z e r k e n h e r i n n e r e n a a n d e v e r g a n k e l i j k h e i d v a n h e t leven. Op een d e z e r zerken l e z e n we:

" MewscheP vonme hpyoe voon, de wonme van cLe Ld weitide w Zt myne gedyncFze die L gge en tynatze —1 8 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 18

tint eyc{z den einde. I n vnede moet zy icu3ten.

Amen.

Vneugt o g e Noot T'Etinde de Dood De g e u z e n v e r n i e l d e n o o k " d i e s c o n e k e r c k e v a n L i s s e w e g a " in 1586, maar de k e r k werd l a t e r h e r s t e l d .

De z e s k a n t i g e k a p e l v a n t e r D o e s t d a t e e r t u i t 1 6 8 7 e n w e r d gebouwd d o o r a b t M a r t i n C o l l ĂŠ v a n " T e r D u i n e n " . Z e i s e e n d e r e e r s t e barokbouwwerken u i t onze s t r e k e n . Boven d e i n g a n g z i j n twee w a p e n s c h i l d e n a a n g e b r a c h t : d i t v a n t e r D o e s t e n h e t p e r s o o n l i j k wapenschild van de a b t .

Reeds i n k e u r e n u i t d e j a r e n 1 3 0 0 w o r d t d e w a t e r b u r c h t " H e r e n s l o t " van Lisseweghe vernoemd. H e t k a s t e e l b e s t o n d u i t een d i k k e , r o n d e v e s t i n g t o r e n , w a a r i n e e n g r o t e s t o r m k l o k w a s o p gehangen. R o n d d e v e s t i n g w a s e e n z e e r b r e d e s l o t g r a c h t w a a r v a n men n u n o g s p o r e n t e r u g K a n v i n d e n . L a t e r w e r d h e t s l o t " U p p e r h o f genoemd e n h e t z o u t o t d e F r a n s e r e v o l u t i e d e s t r e e k b e h e e r s e n .

In Lisseweghe s t a a t nog een oude windmolen, w a a r i n d e Kunstenaar Va l e r i u s d e Saedeleer enkele j a r e n gewerkt h e e f t .

( vervolgt )

Remi V a n H a e l s t

ÂŤ Veuves d e b o u t a u l o n g d e s mers.

Les t o u r s d e L i s s e w e g e e t d e Furnes.

Pleurent, a u x v e n t s d e s v i e u x h i v e r s Et d e s a u t o m n e s taciturnes.

EMILE VERHAEREN

- 19

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 19

H I S T O R I E K v a n het B de L I N I E B A T A L J O N H o b o n i a o n t v i n g v a n k a m m a n d a n t DE KEYZER u i t d e C d t .

Bauwin k a z e r n e t e Hoogboom een b r o c h u r e o v e r d e g e schiedenis van h e t 6de L i n i e b a t a l j o n d a t we h i e r b i j integraal overnemen. M e t v r i e n d e l i j k e dank aan kommandant D E KEYZER d i e o n s a l h e e l w a t i n t e r e s s a n t e a r t i k e l s m e t b e t r e k k i n g o p d e k a z e r n e v a n Hoogboom bezorgde.

v

1 8 3 0

I n naam d e r g e a l l i e e r d e n d i e i n BELGIE d e l a g e r s v a n N a p o l e o n o p d e h i e l e n z a t e n , b e s l o o t d e h e r t o g v a n SAKSEN-WEIMAR i n 1814 t o t d e o p r i c h t i n g v a n e e n B e l g i s c h l e g i o e n d a t b e s t o n d u i t v i e r infanterieregimenten, twee cavalerieregimenten en een a r t i l leriekorps. H e t regiment van Vlaanderen o f I n f a n t e r i e r e g i m e n t nummer 2 , w a s i n g e d e e l d b i j h e t B e l g i s c h l e g i o e n . I n m a a r t 1 8 1 4 werd h e t B e l g i s c h L i n i e , d a t d e e l u i t m a a k t e v a n h e t H o l l a n d s - B e l g i s c h L e g e r , I n f a n t e r i e b a t a l j o n nummer 7 . D e maand n a d i e n w e r d h e t i n g e d e e l d i n d e B r i g a d e VAN BYLANDT. H e t h a d t o e n e e n g e t a l s t e r k t e v a n 701 man. D e s o l d a t e n v a n h e t I n f a n t e r i e b a t a l j o n nummer 7 , a l l e n v a n B e l g i s c h e a f k o m s t , w e r d e n i n 1 8 1 4 m e r e n d e e l s aangeworven o n d e r d e o u d g e d i e n d e n v a n NAPOLEON's F r a n s l e g e r . D e meeste o f f i c i e r e n h a d d e n d e e l g e n o m e n a a n d e o o r l o g e n v a n h e t K e i z e r r i j k , sommigen behoorden z e l f s t o t d e K e i z e r l i j k e Garde e n w a ren g e d e k o r e e r d m e t h e t E r e l e g i o e n .

Op 1 5 j u n i 1 8 1 5 r u k t e h e t F r a n s e l e g e r o p n a a r C h a r l e r o i .

De b r i g a d e VAN BYLANDT, d i e t e N i j v e l g e k a n t o n n e e r d w a s , w e r d i n a l l e r h a a s t n a a r QUATRE-BRAS g e z o n d e n , o m e r d e s t r i j d a a n t e b i n den m e t d e F r a n s e t r o e p e n . H e t I n f a n t e r i e b a t a l j o n nummer 7 h a d men t e NIJVEL g e l a t e n , d o c h i n d e morgen v a n 1 6 j u n i w e r d h e t eveneens opgeroepen o m z i c h n a a r h e t b o s v a n BOUSSU t e b e g e v e n w a a r d e a n dere b a t a l j o n s v a n d e B r i g a d e een h e v i g g e v e c h t l e v e r d e n . N a e e n b l o e d i g e s t r i j d h e r o v e r d e h e t I n f a n t e r i e b a t a l j o n nummer 7 g a n s h e t b o s v a n BOUSSU o p d e F r a n s e n . O p 1 8 j u n i 1 8 1 5 w a s h e t I n f a n t e r i e b a t a l j o n nummer 7 o p g e s t e l d i n d e e e r s t e l i j n v o o r d e s l a g b i j WATERLO. G e d u r e n d e a n d e r h a l f u u r s t o n d h e t b l o o t a a n e e n - 20

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 20

- 21 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 21

moorddadige a k t i e v a n t a c h t i g vuurmonden. N a e e r s t d o o r e e n o v e r macht v a n d e v i j a n d t e r u g g e s l a g e n t e z i j n g e w e e s t , r i c h t t e h e t een m o o r d d a d i g v u u r o p d e F r a n s e t r o e p e n , s l o e g h e n t e r u g , a c h t e r volgde hen e n v e r p l i c h t t e hen hun e e r s t e s t e l l i n g e n t e r u g t e b e z e t t e n . H e t i n d e v e l d s l a g e n b i j QUATRE-BRAS e n WATERLO b e h a a l d e sukses, k o s t t e aan h e t B a t a l j o n 241 d o d e n e n 2 8 2 g e k w e t s t e n e n vermisten. De hoofdbevelhebber kende 27 E r e k r u i s e n t o e aan z i j n manschappen.

Op 8 o k t o b e r 1 8 1 5 w e r d e n , i n g e v o l g e e e n K o n i n k l i j k B e s l u i t , " I n f a n t e r i e a f d e l i n g e n " g e v o r m d . H e t I n f a n t e r i e b a t a l j o n nummer 7 maakte d e e l u i t v a n d e " 6 d e A f d e l i n g " . O p 1 6 o k t o b e r b e s l o o t het Vo o r l o p i g Bewind d e benaming " A f d e l i n g " t e vervangen d o o r " R e g i m e n t " . D e Ode A f d e l i n g w e r d z o h e t R e g i m e n t v a n " BRUGGE " door d e h e r k o m s t v a n z i j n m i l i t a i r e n . H e t i s d a n v a n a f 2 5 novemb e r 1 8 3 0 d a t h e t " R e g i m e n t v a n BRUGGE " v o o r g o e d " 6 d e L i n i e r e giment " z o u h e t e n .

1830 t o t 1914 In 1 8 3 1 , t i j d e n s d e Ti e n d a a g s e V e l d t o c h t , m a a k t e h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t , o n d e r b e v e l v a n K o l o n e l KENOR, d e e l u i t v a n h e t l e g e r van VLAANDEREN d a t d e n o o r d e l i j k e z e e g r e n s v a n o n s l a n d b e z e t t e over een a f s t a n d van 2 5 m i j l e n . D e moeraskoorts e n d e o v e r m a t i g e vermoeienissen v e r m i n d e r d e n d e g e t a l s t e r k t e d e r eenheden z o d a n i g , d a t e r o p 1 5 0 man s o m s m a a r 2 5 w e e r b a r e manschappen o v e r b l e v e n .

Op 5 a u g u s t u s 1 8 3 1 d a a g d e e e n H o l l a n d s d e t a c h e m e n t o p i n d e n a b i j h e i d v a n WEST-KAPELLE. D e 2 d e C o m p a g n i e v a n h e t 3 d e B a t a l j o n dat d a a r g e k a n t o n n e e r d l a g , s t e l d e z i c h o n m i d d e l l i j k t e weer en verjoeg h e t detachement. Omstreeks z e s u u r ' s avonds e c h t e r daagde

de v i j a n d o p met verscheidene detachementen, g e s t e u n d d o o r kanonn e e r b o t e n , d i e d w a r s v o o r a n k e r g i n g e n i n h e t ZWIN, j u i s t t e g e n o v e r d e p o s t v a n HAZEGRAS. D e z e p o s t w a s b e z e t d o o r e e n c o m p a g n i e van h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t . O n s d e t a c h e m e n t z a g z i c h g e n o o d z a a k t de p o s t t e o n t r u i m e n ; h e t a r t i l l e r i e s t u k w e r d i n e e n g r a c h t g e k a n t e l d om h e t n i e t i n handen v a n d e v i j a n d t e l a t e n v a l l e n . E e n detachement v a n d e 2 d e Compagnie v a n h e t 2 d e B a t a l j o n v a n h e t r e g i m e n t d a t z i c h t e WESTKAPELLE b e v o n d , s n e l d e t o e , v i e l d e H o l l a n ders a a n e n v e r j o e g z e met d e b a j o n e t . H e t kanon w e r d u i t d e g r a c h t getrokken, i n s t e l l i n g gebracht en o p de Hollandse boten g e r i c h t .

Eén v a n d e z e s c h e p e n w e r d i n b r a n d g e s c h o t e n e n o n z e mannen h a a l -

den e r twee Kanonnen u i t .

Op 7 a u g u s t u s 1 8 3 1 v i e l d e H o l l a n d s e d i v i s i e d e p o s t v a n

—2 2 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 22

Hazegras t e r u g a a n m e t 1 . 5 0 0 m a n , z e s a r t i l leriestukken en d r i e kanonneerboten. Eén van deze b o t e n g i n g d w a r s v o o r a n k e r e n o p e n d e h e t vuur op de p o s t ; z i j l i e p e c h t e r zware schade op. O n s v u u r j o e g w e l d r a d e a a n v a l s c o l o n n e uiteen en een detachement, bestaande u i t o n derdelen v a n d e Ede en 8 s t e L i n i e r e g i m e n t e n deed e e n a a n v a l m e t d e b a j o n e t e n d r e e f d e vijand t e r u g . Een tweede Hollandse colonne was o p g e r u k t l a n g s d e s t e e n w e g v a n W e s t k a p e l l e naar Hoeke. H e t detachement v a n h e t 6de L i n i e regiment t r o k d e v i j a n d tegemoet, v e r p l i c h t t e hem t o t e e n w a n o r d e l i j k e t e r u g t o c h t e n g e l u k te e r b i j n a i n h e t H o l l a n s d o r p S i n t - Anna te veroveren. Een derde Hollandse colonne v a l t d e ZWARTE S L U I S a a n , d o c h w o r d t t e r u g g e d r e v e n d o o r d e 1 5 0 man s t e r k e v e r d e d i g i n g s post.

Op 11 a u g u s t u s 1 8 3 1 w o r d t d e p o s t v a n STROBRUGGE b e z e t d o o r 2 5 0 m a n , a a n g e v a l l e n door een a f d e l i n g v a n d e H o l l a n d s e t r o e p e n , 2 . 0 0 0 man s t e r k e n g e s t e u n d d o o r z e s k a n o n n e n .

Rond 9 u u r m o e s t e n o n z e t r o e p e n w i j k e n d o c h K o l o n e l KENOR k o m t h e n t e r h u l p v a n u i t WATERVLIET m e t v i j f c o m p a g n i e s e n M a j o o r POLIS s n e l d e t o e v a n u i t WESTKAPELLE. Om 2 u u r ' s n a middags h a d d e n o n z e t r o e p e n a l h u n p o s t e n heroverd.

In o k t o b e r 1831 w e r d h e t 6 d e L i n i e r e g i ment s a m e n g e s t e l d u i t v i e r u o r l o g s b a t a l j o n s en e e n d e p o t , h e t z i j e e n e f f e k t i e f v a n 1 2 5 i n f a n t e r i e - u n i f o r m 1853 o f f i c i e r e n e n 3 . 8 0 0 t r o e p e n .

Op 6 j a n u a r i 1 8 3 2 o n t v a n g t h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t t e MECHELEN u i t d e h a n d e n v a n K o n i n g LEOPOLD I z i j n v a a n del.

Op 8 j u n i 1 8 3 9 w e r d h e t O d e o o r l o g s b a t a l j o n v a n h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t a f g e s c h a f t . O p 9 j u l i 1847 w e r d h e t r e g i m e n t samengesteld u i t v i e r bataljons ( d r i e actieve, één reserve J van zes compagnies ( é é n g r e n a d i e r s - é é n v o l t i g e u r s - v i e r f u s e l i e r s ) .

Op 3 1 a u g u s t u s 1 8 5 3 w e r d h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t m e t e e n 5 d e Bataljon v e r s t e r k t ( reservebataljon ) .

—2 3 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 23

veldtocht in mexico 1 8 6 4 - 1 8 6 7 Acht o f f i c i e r e n e n n e g e n e n d e r t i g o n d e r o f f i c i e r e n , k o r p o r a a l s e n s o l d a t e n v a n h e t 6de L i n i e r e g i m e n t maakten d e e l u i t v a n het B e l g i s c h v r i j w i l l i g e r s k o r p s d a t deelnam aan d e v e l d t o c h t i n FlEXICO. Op 1 5 a p r i l 1 8 6 8 w o r d t h e t r e g i m e n t h e r i n g e r i c h t i n v i j f b a t a l j o n s ( v i e r a c t i e v e , é é n r e s e r v e ) v a n z e s compagnies e n één depot.

Va n a f h e t o p o o r l o g s v o e t b r e n g e n v a n h e t l e g e r o p 1 5 j u l i 1870, k a n t o n n e e r d e h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t t e BRUSSEL e n t e HALLE. Van h i e r u i t w e r d h e t n a a r v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n g e z o n d e n t o t h e t op 9 s e p t e m b e r n a a r BERGEN w e r d g e z o n d e n , w a a r h e t s l e c h t s m o e s t tussenkomen o m d e F r a n s e e e n h e d e n , d i e n a h u n n e d e r l a a g d e g r e n s overstaken, t e ontwapenen.

Op 3 m a a r t 1 8 7 1 w e r d h e t l e g e r t e r u g o p v r e d e s v o e t g e b r a c h t en h e t r e g i m e n t o n d e r g i n g v o l g e n d e w i j z i g i n g e n : 29 j a n u a r i 4 b a t a l j o n s , w a a r v a n 3 a c t i e v e e n 1 r e s e r v e ; 20 j u n i : 5 b a t a l j o n s , waarvan 3 a c t i e v e en 2 r e s e r v e ; 24 n o v e m b e r : 3 a c t i e v e , 1 r e s e r v e e n 2 v e s t i n g s b a t a l j o n s .

deelname van het e d e linieregiment aan de ontwikkeling van de onafhankelijke kongostaat vanaf 18831 tot 1 9 0 8 en van belgisch kongo vanaf 1 9 0 6 — 1914 .

Van d e e e r s t e d a g e n t o t i n 1 9 1 4 h e b b e n d r i e ë n d e r t i g o f f i c i e r e n , a c h t e n t a c h t i g o n d e r o f f i c i e r e n e n k o r p o r a a l s v a n h e t ede.

L i n i e r e g i m e n t z i c h a a n d i t g r o o t s e w e r k g e w i j d . Va n h e t c o n t i n gent d o o r h e t 6 d e L i n i e r e g i m e n t g e l e v e r d , z i j n 3 0 d e r o f f i c i e ren e n 1 6 d e r o n d e r o f f i c i e r e n e n k o r p o r a a l s o p h e t s l a g v e l d gesneuveld o f bezweken t e n g e v o l g e v a n d e o p g e l o p e n verwondingen of ziekten.

1914 t o t 1918 de e e r s t e w e r e l d o o r l o g B i j d e aanvang v a n d e v e l d t o c h t v a n 1914 was d e s a m e n s t e l l i n g van h e t regiment a l s v o l g t :

—2 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 24

- 3 b a t a l j o n s ( I , I I , I I I ) v a n 4 compagnies v a n t w e e p e l e tons - 3 v e s t i n g s b a t a l j o n s ( I V, V, V I ) d i e een r e g i m e n t moesten vormen, b e s t e m d t o t d e v e r d e d i g i n g v a n ANTWERPEN; Het E d e L i n i e r e g i m e n t w a s g e k a z e r n e e r d i n d e gebouwen d e r f o r t e n 7 - 8 e n 8 - 9 . Va n a f 4 augustus was d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t Ede L i n i e r e g i m e n t n a u w v e r b o n d e n a a n d e z e v a n h e t 2 6 s t e L i n i e r e giment ( o n t s t a a n u i t s p l i t s i n g van h e t Ede ) . Deze b e i d e r e g i menten w e r d e n samengevoegd o n d e r d e b e n a m i n g " 6 d e Gemengde B r i gade " o n d e r b e v e l v a n G e n e r a a l DAUFRESNE DE L A CHEVALLERIE. D e ze e e n h e i d m a a k t e d a n d e e l u i t v a n d e 2 d e L e g e r a f d e l i n g d i e a a n v a n k e l i j k L I E R e n o m s t r e k e n b e s t r e e k , o m n a d i e n s t e l l i n g t e nemen t e n o o s t e n v a n LEUVEN. N a v e r s c h i l l e n d e v e r p l a a t s i n g e n t r o k d e 2de L e g e r a f d e l i n g z i c h t e r u g o p 1 9 a u g u s t u s o m ' s a v o n d s t e k a n t o n n e r e n t e BONHEIDEN. D i e z e l f d e d a g n o g w e r d e n d o o r d e 6 d e G e mengde B r i g a d e n o g t w e e g e v e c h t e n g e l e v e r d b i j AARSCHOT e n WERCHTER. O p 2 6 a u g u s t u s w e r d s l a g g e l e v e r d m e t h e t d o e l d e b r u g o v e r h e t k a n a a l b i j OVER-DE-VAART t e b e r e i k e n , d o c h d e v i j a n d e l i j k e weerstand b e l e t t e d i t .

Op 9 s e p t e m b e r w e r d WEZEMAAL i n g e n o m e n .

Op 1 0 s e p t e m b e r b i j d a g e r a a d , v e r l a a t d e 6 d e B r i g a d e h e t d o r p WEZEMAAL t e 0 7 . 1 5 u u r i n t w e e c o l o n n e s . H e t 6 d e L i n i e - r u k t e op n a a r PUTKAPEL e n v e r j o e g e r d e D u i t s e v o o r h o e d e . D e 6 d e B r i g a de w e r d d a a r n a d o o r e e n v e e l t a l r i j k e r t r o e p e n m a c h t a a n g e v a l l e n en m o e s t w i j k e n .

Op 1 2 s e p t e m b e r w e r d e e n n i e u w e a a n v a l o n d e r n o m e n o p PUTKAPEL; a l h o e w e l o n d e r v u u r genomen, o n t p l o o i d e h e t d e t a c h e m e n t van d e 6 d e b r i g a d e z i c h e n o v e r r o m p e l d e d e v i j a n d d i e w a n o r d e l i j k week. H e t g e l u k t e h u n e c h t e r n i e t d e z u i d k a n t v a n h e t d o r p t e overschrijden.

Op 2 8 s e p t e m b e r b i j h e t b e g i n v a n d e b e l e g e r i n g v a n ANTWERPEN, b e z e t t e h e t O d e L i n i e h e t g e b i e d t u s s e n h e t F o r t v a n S I N T KATHELIJNE-WAVER e n d e s c h a n s v a n DORPVELD. O m 1 2 . 1 5 b e g o n h e t bombardement o p h e t F o r t v a n SINT-KATHELIJNE-WAVER. G e d u r e n d e d r i e dagen z o u d i t bombardement aanhouden. O p 1 o k t o b e r d i e n d e het F o r t o n t r u i m d t e worden. D e 6de B r i g a d e w e r d naar LIER g e s t u u r d , w a a r z i j v e r z a m e l d e o m t e HOVE t e g a a n k a n t o n n e r e n . G e durende d e 3 d e e n 4 d e o k t o b e r b l e e f d e 6 d e Gemengde B r i g a d e i n reserve. ( vervolgt

)

—2 5 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 25

ANTWERPEN I N

1880

De v o l k s t e l l i n g v a n 1 8 8 0 t o o n t a a n d a t A n t w e r p e n d a t j a a r 169.000 i n w o n e r s t e l t , w a a r v a n o n g e v e e r 9 0 % l a n d g e n o t e n e n 1 0 % buitenlanders.

Van d i e 1 6 9 . 0 0 0 i n w o n e r s z i j n e r s l e c h t s 1 1 . 4 2 8 ( o f 6 , 7 5 % ) k i e s g e r e c h t i g d . H e t overwegend d e e l v a n d e b e v o l k i n g b e z i t namel i j k geen s t e m r e c h t . E n b i j d i e k i e z e r s i s d e ene nog b e v o o r r e c h t t e g e n d e a n d e r e . Sommigen o n t v a n g e n i n d e r d a a d w e l d r i e t o t v i e r s t e m b r i e f j e s , w a n t h e t k i e z e r s c o r p s b e s t a a t n i e t zomaar u i t k i e z e r s z o n d e r m e e r. E r z i j n e r m e t e e n g e z i n , e r z i j n e r d i e m e t geld e n goed gezegend z i j n , e n e r z i j n d e b i j z o n d e r g e l e e r d e n .

En e l k v a n d e z e e i g e n s c h a p p e n g e e f t r e c h t o p e e n b i j k o m e n d e s t e m .

De " g e l e e r d e n " h e e f t men g e t o o i d m e t d e naam v a n " b e k w a a m h e i d s kiezers " . U i t f i e r h e i d hebben z i j z i c h verenigd i n een bond d i e zich d e " Bekwaamheidskiezersbond " noemt. De t i t e l w o r d t v e r k r e gen m i t s i n d i e n i n g v a n e e n s p e c i a l e a a n v r a a g w a a r v a n h e t m o d e l i n d e k a t h o l i e k e e n l i b e r a l e p a r t i j l o k a l e n t e bekomen i s ; n a h e t i n d i e n e n v a n d e a a n v r a a g m o e t e n d e h e r e n e e n examen a f l e g g e n .

D i t s y s t e e m z a l n o g t o t i n 1891 w e r k e n !

Met d e r a n d g e m e e n t e n e r b i j i s h e t a a n t a l i n w o n e r s 2 2 5 . 0 0 0 .

Honderd j a a r l a t e r z a l d a t h e t d u b b e l e z i j n , m e t e e n z e e r o n g e l i j ke b e v o l k i n g s a a n g r o e i : m i n d e r d a n h e t d u b b e l e i n d e s t a d z e l f , maar t o t h e t t i e n v o u d i g e i n D e u r n e , M o r t s e l e n W i l r i j k .

Laten w i j o n s i n d e z e e v o c a t i e b e p e r k e n t o t d e s t a d , z o n der d e randgemeenten.

Antwerpen d r a a g t s i n d s e n k e l e j a r e n d e b i j n a a m " S t a d d e r Scholen " , d a n k z i j d e w e d i j v e r t u s s e n h e t l i b e r a a l e n h e t k a t h o l i e k o n d e r w i j s . E n d e bouwwoede d u u r t v o o r t .

Op 1 5 m a a r t 1 8 8 0 o p e n t d e e e r s t e s t e d e l i j k e k l e u t e r s c h o o l , N i j v e r h e i d s s t r a a t 2 1 . S i n d s 1867 b e s t a a t e r e c h t e r reeds een b e waarschool o p h e t K i e l . I n 1880 worden, v o o r de e e r s t e maal, d e " k w e k e l i n g e n " v a n h e t Vo n d e l i n g e n h u i s n a a r d e gemeentescholen gezonden.

Op 2 5 o k t o b e r s t a r t e e n n o r m a a l c u r s u s t o t h e t v o r m e n v a n kleuteronderwijzeressen.

Sito 1 , Bouwmeesterstraat, o p g e r i c h t i n 1873 a l s e e r s t e b e roepsschool, w o r d t v a n a f 1880 d o o r d e S t a a t g e s u b s i d i e e r d .

Over n a a r d e t e g e n p a r t i j : Het k a t h o l i e k o n d e r w i j s h e e f t a l d r i e b e w a a r s c h o l e n ; i n 1 8 8 0 wordt e r een v i e r d e geopend, i n d e G r o t e P i e t e r P o t s t r a a t . D i e zal l a t e r n a a r de K a a s s t r a a t warden o v e r g e b r a c h t . —2 6 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 26

Op 1 o k t o b e r o p e n t d e l a g e r e m e i s j e s s c h o o l K e r k s t r a a t 1 5 7 .

De Z u s t e r s A p o s t e l i n n e n r i c h t e n m i d d e l b a r e k l a s s e n i n o p d e P a a r d e n m a r k t ( w a a r l a t e r d e S t . - A n t o n i u s k e r k z a l gebouwd w o r d e n ) .

En d e D o c h t e r s v a n L i e f d e v a n A n s o p e n e n d e k i n d e r k r i b b e Bethlehem i n d e D u i n s t r a a t .

Deze g r o o t s c h e e p s e k i n d e r z o r g z a l n i e t b e l e t t e n d a t i n 1 8 8 0 in Antwerpen 1.540 k i n d e r e n s t e r v e n d o o r pokken, mazelen en kroep.

Ti j d e n s d e w i n t e r 1880-81 a l l e e n a l , z u l l e n d e pokken aan 913 Antwerpenaars h e t l e v e n k o s t e n . D e k o s t e l o z e k o e p o k i n e n t i n g e n , d i e sinds 2 a p r i l 1880 worden i n g e r i c h t , hebben w e i n i g b i j v a l e n dus ook w e i n i g r e s u l t a a t .

In 1 8 7 6 r e e d s , w e r d d o o r d e Gemeenteraad e e n s c h i k k i n g g e t r o ff e n betreffende h e t vervoer van k i n d e r l i j k j e s . H e t dragen en vervoeren v a n l i j k e n v a n volwassenen g e b e u r t e c h t e r nag a l t i j d met o n v o l d o e n d e e e r b i e d . D e l i j k b e z o r g e r s w o r d e n g e w o r v e n u i t d e mindere k l a s s e d e r b e v o l k i n g . H e t z i j n m e e s t a l r u w e , onbeschaamde en s l o r d i g e k e r e l s , d i e d o o r d e mensen g e s c h u w d w o r d e n .

Wanneer e e n l i j k n a a r d e b e g r a a f p l a a t s o p h e t K i e l w o r d t gevoerd, nemen d e z e " k i s t r i d d e r s " , z o a l s z e d o o r d e b e v o l k i n g worden genoemd, p l a a t s i n d e l i j k w a g e n r o n d o m d e k i s t . H e t b a a r k l e e d , d a t i n d e w e g h a n g t , v o u w e n z e gewoon o p . N a u w e l i j k s h e e f t de l i j k w a g e n d e d r u k s t e s t r a t e n v a n d e s t a d v e r l a t e n , o f d e k i s t ridders stoppen een p i j p k e n en onder g e z e l l i g gekout wordt v e r d e r naar ' t k e r k h o f gereden. N i e t z e l d e n g e b e u r t h e t d a t d e f l e s wordt bovengehaald, a l s z a t e n z e i n d e h e r b e r g . A a n d e z e t o e s t a n d moest e e n e i n d e w o r d e n g e s t e l d . D r i e g e m e e n t e r a a d s l e d e n l e g g e n h e t probleem v o o r aan d e gemeenteraad e n e e n a f d o e n d e m a a t r e g e l w o r d t gestemd: i n d e t o e k o m s t mogen d e k i s t r i d d e r s g e e n p l a a t s m e e r nemen i n d e d o d e n w a g e n s , z o m i n b i j d e t e r u g k o m s t a l s b i j h e t v e r v o e r.

Om e r o v e r t e w a k e n d a t d e z e e n a n d e r e m a a t r e g e l e n w o r d e n toegepast e n d a t e r orde h e e r s t i n d e s t a d , i s e r n a t u u r l i j k p o l i t i e n o d i g . H e t p o l i t i e k o r p s v a n A n t w e r p e n t e l t 3 4 4 man, m e e r dan het d u b b e l e v a n t i e n j a a r t e v o o r.

Met k a r n a v a l v i n d t e e n v o d d e n r a a p s t e r a a n h e t K a t t e n d i j k d o k een v o e t m e t n o g e e n s t u k b e e n , i n e e n v u i l n i s h o o p . D e p o l i t i e brengt h e t m e n s e l i j k overschot naar h e t K i e l , w a a r twee wetsdoktors n a g r o n d i g onderzoek v a s t s t e l l e n d a t h e t been a f k o m s t i g i s van e e n m e i s j e v a n h o o g s t e n s 2 0 j a a r . A f g r i j z e n e n p a n i e k i n d e stad ! D e o u d e r s houden hun d o c h t e r s a n g s t v a l l i g t h u i s , w a n t d e moordenaar k a n e l k o g e n b l i k w e e r t o e s l a a n To t h e t g e r e c h t d e w a r e t o e d r a c h t o n t d e k t : h e t b e e n b e h o o r - 27 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 27

de n i e t t o e a a n e e n j o n g m e i s j e , m a a r a a n e e n g e w e z e n s e r g e a n t van d e p o m p i e r s . D e k l i n i e k , w a a r h e t l i c h a a m s d e e l w e r d a f g e z e t wegens e e n o n g e n e e s l i j k e b e e n z i e k t e , h a d h e t m e t a n d e r e a f v a l op e e n k a r v a n d e " m e s t p a c h t " g e l a d e n e n n a a r h e t s t o r t b i j h e t K a t t e n d i j k d o k l a t e n v o e r e n . Geen w o n d e r d a t m e t h a l f - v a s t e n v e r klede grappenmakers r o n d l o p e n met opgevulde meisjeskousen i n pomp i e r s laarzen.

Antwerpen b e l e e f t e e n g o u d e n t i j d , e n b o u w t e r l u s t i g o p l o s . U i t d e z e p e r i o d e d a t e r e n gebouwen a l s d e H a r m o n i e , h e t G e rechtshof, d e Beurs, d e schouwburg aan d e Kipdorpbrug, d e N a t i o nale bank, d e " T i r " o p h e t K i e l , h e t S t u i v e n b e r g g a s t h u i s , h e t K o n i n k l i j k A t h e n e u m , h e t Museum v o o r S c h o n e K u n s t e n , h e t L o o d s wezen e . a . I n 1 8 8 0 z i e n w e d e b o u w v a n h e t p a k h u i s S t e e n a c k e r s in de S o l v i j n s t r a a t en de v o l t o o i i n g van h e t bejaardentehuis i n de L a n g e L o z a n a s t r a a t .

ï en paan.dentA.am aan de Avl3 etmv�tkaat, 1880

Bejaatdente-wL - Lange Lozanastraat - 1880

De BkauueuvPiet, 1880

—2 8 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 28

I n 1 7 6 2 d e e d d e S t a d e e n e e r s t e p o g i n g om d e s c h a m e l e r e s ten v a n h e t Rubenshuis a a n t e kopen. I n 1880 g a a t burgemeester Leopold d e Wa e l m e t d e e i g e n a a r s o n d e r h a n d e l e n , m a a r w é é r t e v e r geefs. H e t z a l t o t 1931 d u r e n e e r b u r g e m e e s t e r F r . Va n C a u w e l a e r t de p r o c e d u r e t o t o n t e i g e n i n g " v o o r o p e n b a a r n u t " z a l i n z e t t e n , en t o t 1 9 3 7 v o o r b u r g e m e e s t e r C . Huysmans e i n d e l i j k h e t e i g e n d o m aan d e S t a d k a n l a t e n o v e r d r a g e n !

Ook d e h a v e n b e l e e f t e e n g o u d e n t i j d . D o o r h e t M i n i s t e r i e van O p e n b a r e We r k e n w o r d e n k r e d i e t e n v e r l e e n d v o o r h e t b o u w e n van n i e u w e k a a i m u r e n l a n g s h e e n d e S c h e l d e . D e w e r k e n v o o r h e t rechtmaken v a n d e S c h e l d e k a a i e n h e b b e n e n i g e v e r t r a g i n g .

O.L.V.KERtt

O

St A n d r Í l i

ivai.nlyn

,« fs.�auivs i�Staehuis

r

�

`

Koolvliet3ç«. w.t..p..•t S'/ensvliet t Stdi.

. ' w. . �

S CHF: Lin E

_

ar <

RECHTMAKING VAN DE .CHELDEKAAIEN: De doon2mende 2.í.jn d u i d t de oude L j n t i c v t í . n g aan. De t i p p e L L L j n d u i d t de nieuwe •2íjnJ Lekng Ov er�de g e u l v a n d e K a t t e n d i j k s l u i s w o r d t e e n 4 8 m l a n g e brug gebouwd, v o o r d e h e l f t o p k o s t e n v a n d e S t a d . D e bouw v a n h e t Z u i d s c h i p p e r s d o k i s b i j n a v o l t o o i d . H e t S c h i p p e r s d o k va`n h e t L o b r o e k i s v o r i g j a a r v o l t o o i d e n w o r d t n u i n d i e n s t genomen.

Het K a t t e n d i j k d o k w o r d t v e r l e n g d , e n u i t g e r u s t m e t d r i e droogdokken d i e i n 1881 z u l l e n v o l t o o i d z i j n .

Op 1 0 a p r i l b e s l i s t d e G e m e e n t e r a a d d e s t e d e l i j k e s l e e p -

dienst met een v i e r d e stoomsleepboot u i t t e breiden. A a n k o o p p r i j s : 58.000 f r !

Op 7 n o v e m b e r w o r d t b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t d e " D i e n s t d e r Zeeschelde " , C o n s c i e n c e s t r a a t 4 1 , o p g e r i c h t .

Op 11 d e c e m b e r w o r d e n d o o r b u r g e m e e s t e r d e Wa e l e n s c h e p e n Van d e r Ta e l e n b i j d e M i n i s t e r v a n F i n a n c i ë n d e g r o n d s l a g e n g e legd v o o r d e overeenkomst b e t r e f f e n d e d e a f b r a a k e n d e overname van d e g r o n d e n v a n h e t N o o r d k a s t e e l . H i e r d o o r z a l d e u i t b r e i d i n g van h e t h a v e n g e b i e d n a a r h e t n o o r d e n m o g e l i j k w o r d e n . V o o r d e overname v a n h e t N o o r d k a s t e e l z a l d e S t a d 2 . 6 0 0 . 0 0 0 f r b e t a l e n .

De S t a a t n e e m t 6 0 0 . 0 0 0 f r k o s t e n o p z i c h v o o r h e t v e r l e g g e n v a n de l o o p v a n h e t S c h i j n ; h e t r i v i e r t j e m o e t n a a r h e t n o o r d e n a f g e l e i d worden om n i e t i n d e nieuw ontworpen h a v e n i n r i c h t i n g e n t e vallen.

—2 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 29

Antwerpen b l i j f t i n 1 8 8 0 n i e t v a n r a m p e n g e s p a a r d . Tw e e o p e e n v o l g e n d e v o r s t p e r i o d e s maken t i j d e n s d e w i n t e r 1 8 7 9 - 8 0 a l l e scheepvaart o p de Schelde gedurende 4 7 dagen o n m o g e l i j k .

B i j F o r t F r e d e r i k l o o p t e e n E n g e l s e s t o o m b o o t , komende v a n New O r l e a n s m e t e e n l a d i n g g r a a n , o p e e n z a n d b a n k . Z e v e n s l e e p boten g e l u k k e n e r n i e t i n h e t s c h i p w e e r v l o t t e t r e k k e n , w a a r n a besloten wordt de l a d i n g i n l i c h t e r s o v e r t e s l a a n . Te r w i j l d i t werk ' s n a c h t s b e z i g i s , w o r d e n d e s c h e p e n a a n g e v a r e n d o o r e e n H o l landse t o o g b o o t . Z e s a r b e i d e r s v e r d r i n k e n , e v e n a l s g a n s d e bemanning van de Hollandse toogboot.

Nog e e n r a m p a a n d e h a v e n : o p 2 6 a u g u s t u s s l a a t d e b l i k s e m i n , m i d d e n e e n p l o e g a r b e i d e r s i n h e t d r o o g d o k . Tw e e b l i j v e n e r op s l a g d o o d , e l f a n d e r e n w o r d e n g e w o n d .

V i j f dagen e e r d e r, o p 21 a u g u s t u s , h a d o p d e G r o e n p l a a t s t e r gelegenheid van d e 50e v e r j a r i n g van d e o n a f h a n k e l i j k h e i d van B e l g i ë d e e e r s t e u i t v o e r i n g p l a a t s v a n " D e Muze d e r G e s c h i e denis " h e t v a d e r l a n d s o r a t o r i u m van J u l i u s d e G e y t e r en P e t e r Ben o i t . N a deze u i t v o e r i n g v e r t r o k van d e Grote Markt onder klokkeng e l u i een f a k k e l t o c h t waaraan d e v i e r muziekkorpsen v a n h e t g a r nizoen Antwerpen deelnamen.

Te r l o o p s : i n 1 8 8 0 w o r d t o o k i n B r u s s e l h e t 5 0 - j a r i g b e s t a a n van B e l g i ë g e v i e r d o . a . m e t e e n u i t v o e r i n g v a n " D e G e n i u s d e s V a derlands " van P e t e r B e n o i t . Ve e l hoofdstedelingen, d a a r i n gesteund door h e t Antwerpse d a g b l a d " l ' O p i n i o n " , p r o t e s t e r e n omdat i n hun stad een Vlaams w e r k w o r d t u i t g e v o e r d . E n dan weten d a t h e t o r a t o rium " L u c i f e r " - eveneens e e n t a l i g - v a n d e z e l f d e P e t e r B e n o i t u i t b u n d i g werd t o e g e j u i c h t i n d e A l b e r t H a l l t e Londen e n i n d e Tr o c a d e r o t e P a r i j s !

Te r u g n a a r A n t w e r p e n . D e " I n t e r n a t i o n a l B e l l Te l e p h o n e C o m pany " , o p 1 0 a p r i l 1 8 8 0 o p g e r i c h t d o o r e e n g r o e p A n t w e r p s e h a n d e laars, t e l t een honderdtal abonnés. Een p r i v é t e l e f o o n l i j n v e r bindt de kantoren van G r i s a r i n de Jezusstraat met d i e van Oster i e t h i n de Eikenstraat. Wa a r s c h i j n l i j k de e e r s t e p r i v é l i j n i n ons l a n d .

Op 5 j u n i 1 8 8 0 b e z o e k t G r a a f F e r d i n a n d d e L e s s e p s , d e b o u w e r van h e t S u e z - k a n a a l , o n z e s t a d e n w o r d t p l e c h t i g o p h e t s t a d h u i s ontvangen.

Nog i e t s : 1 8 8 0 i s h e t g e b o o r t e j a a r v a n Amand d e L a t t i n , d e s c h r i j v e r v a n " D o o r h e e n Oud A n t w e r p e n " e n z o v e e l a n d e r e b o e ken o v e r h e t o n u i t p u t t e l i j k e o n d e r w e r p A n t w e r p e n . A a n d e z e u i t m u n tende h i s t o r i c u s hebben w i j v e e l t e danKen b i j h e t s c h r i j v e n v a n onze j a a r l i j k s e e v o c a t i e s " A n t w e r p e n i n 1 8 . . " .

Raymond A l a r d o t - 30

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 30

Geraadpleegde w e r k e n : Doorheen Oud - A n t w e r p e n , Amand d e L a t t i n Chronijke v a n Antwerpen 1880 - 1895 Antwerpen d e h a v e n , G e o r g e e n D i s Va n Cauwenbergh S i n j o r e n s t a d , Amand d e L a t t i n Antwerpen 1860-1960, gemeentebestuur Antwerpen Contacten met v r o e g e r Antwerpen, Amand d e L a t t i n Ve r w o r p e n A n t w e r p e n , B e r t P e l e m a n Antwerpen i n o u d e p r e n t k a a r t e n , M a u r i c e Nonneman Zo w a s A n t w e r p e n , J . V a n R o e y e.a.

DE KOOLVLIET I N 1880, GEZIEN NAAR KRAAIWIJK

- 31 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 31

DEOUDE BURCHT HET " STEEN " I N DE JAREN DERTIG

- 32 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 32

kaStLlen vlaanderen HET S T E E N PROLOOG Het m o e t i n 1 9 4 8 g e w e e s t z i j n t o e n i k v o o r d e e e r s t e m a a l het S t e e n b e t r a d , d a t t o e n p a s was h e r o p e n d . K o r t n a d i t bezoek vertelde onze k l a s l e r a a r het gruwelijke verhaal van de reus Antigoon d i e , d o o r toedoen van de h e l d Brabo, z i j n hand v e r l o o r.

Ook v e r t e l d e h i j d a t men d e e c h t e h o o f d e n e n e e n h a n d v a n d e reus e n d e r e u z i n i n h e t S t e e n k o n g a a n z i e n . M e t e e n b l e e k i k de e n i g e i n d e k l a s t e z i j n d i e i n d e " R e u z e n z a a l " v a n h e t Steen d e z e h o o f d e n e n h a n d e n h a d s t a a n b e k i j k e n . W a n t d e a n d e re l e e r l i n g e n " s l i k t e n " w a t d e m e e s t e r v e r t e l d e ; i k n i e t !

Ik p r o t e s t e e r d e dan ook l u i d o p ; z e i d a t h e t geen e c h t e hoofden waren, d a t i k e r h a d o p g e k l o p t e n d a t z e v a n k a r t o n w a r e n . E n i k weet nog heel precies d a t meester L i j z e n m i j n optreden toen n i e t goed vond !

Ondertussen w e r d d e Reuzenzaal o n t r u i m d e n h e t i n t e r i e u r , w. o . d e r e u z e n h o o f d e n - e n h a n d e n , n a a r a n d e r e p l a a t s e n o v e r g e b r a c h t . O o k mag men s i n d s 1 9 5 2 n i e t m e e r a f d a l e n n a a r d e k e l d e r s van h e t S t e e n o m d a a r e e n s " h e e r l i j k " t e k u n n e n g a a n g r i e z e l e n " .

I k heb h e t " i n d e r t i j d " n o g w e l gedaan !

Met e e n k a a r s i n d e h a n d d a a l d e men v o o r z i c h t i g d e u i t g e s l e t e n t r a p p e n a f , e n o o k b e n e d e n aangekomen w a s e r g e e n v e r l i c h t i n g . D e f l a k k e r e n d e v l a m m e t j e s d a n s t e n g r o t e s k e schaduwen o v e r de m u r e n d i e v o l g e k r a s t w a r e n m e t a l l e r h a n d e n a m e n . O o k w a s e r een d i e p e p u t w a a r i n men s t e e n t j e s i n h e t w a t e r k o n h o r e n v a l l e n .

De s c h u i f e l e n d e s t a p p e n v a n a n d e r e t o e r i s t e n i n d e v e l e g a n g e n , het gedempte f l u i s t e r e n i n d e h o l l e r u i m t e n , d e f o l t e r t u i g e n e n arm- e n b e e n k e t t i n g e n d i e a a n d e m u r e n b e v e s t i g d w a r e n , m a a k t e n

- 33 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 33

toen h e e l w a t m e e r i n d r u k o p d e b e z o e k e r s d a n d e b o v e n l i g g e n d e z a l e n v a n h e t museum d a t k o n d e n d o e n .

Houten ()Ufa met ijzenen ha24- e n voetbanden i n de kaden. van h e t Steen.

HET S T E E N I N D E B U R C H T Geen e n k e l a n d e r monument i n A n t w e r p e n i s z o n a u w m e t d e vroegste geschiedenis van de s t a d verbonden a l s h e t Steen. D e Scheldeburcht v o r m t ook met Brabo, d e k a t h e d r a a l e n h e t s t a d h u i s

- 34 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 34

de s y m b o l e n v a n d e S i n j o r e n s t a d .

De o u d s t e v e r m e l d i n g v a n d e A n t w e r p s e v e s t i n g d a t e e r t u i t h e t j a a r 6 9 3 e n t o e n w e r d R o h i n g u s genoemd a l s g e z a g v o e r d e r v a n het " castrum Antwerpsis s u p e r f l u v i u m Scalde " . I n 836 voeren de Noormannen d e S c h e l d e a f e n w e r d d e A n t w e r p s e b u r c h t v o l l e dig verwoest. Deze twee d a t a s t a a n v a s t maar geven nog n i e t d e werkelijke s t i c h t i n g van de b u r c h t . Opgravingen t e r plaatse g e daan b r a c h t e n h o n d e r d e n G a l l o - R o m e i n s e s c h e r v e n a a n h e t l i c h t d i e men z e l f s k o n i d e n t i f i c e r e n a l s b e h o r e n d e t o t d e t w e e d e e e u w van o n z e j a a r t e l l i n g . H e t S t e e n h e e f t d u s z e k e r e e n G a l l o - R o m e i n se b e v o l k i n g g e h a d e n b e s t o n d m i s s c h i e n n o g v r o e g e r .

De A n t w e r p s e b u r c h t o n t s t o n d o p e e n s c h i e r e i l a n d d a t e e r t i j d s een p a a r honderd meter i n de Schelde l a g . I n d e voorgaande eeuw v e r d w e e n d i t s c h i e r e i l a n d v o l l e d i g b i j d e v e c h t t r e k k i n g v a n de n i e u w e S c h e l d e k a a i e n i n 1 8 8 3 .

De b u r c h t w a s m e t e e n h o g e m u u r v a n 1 2 m ( w a a r v a n 6 m o n d e r d e g r o n d ) a f g e z e t , d i e omgeven w a s d o o r e e n b r e d e g r a c h t .

Deze g r a c h t , w a a r i n h e t g e t i j o p e n n e e r g i n g , k o n d o o r s c h e p e n worden b e v a r e n . D i t w a s d a n d e g r e n s v a n h e t o u d e A n t w e r p e n e n deze g r a c h t v i n d e n w e n u n o g t e r u g i n e e n s t r a a t : d e B u r c h t g r a c h t .

De o p p e r v l a k t e d i e d o o r h e t w a t e r w e r d i n g e s l o t e n b e d r o e g 2 h a , 1 3 a e n i n d e z e b e s l o t e n gemeenschap v e r h i e f z i c h d e b u r c h t , de S i n t - W a l b u r g i s k e r k o f B u r g t k e r k , m e t k e r k p l e i n , d e g e r e c h t s z a a l e n v i e r s c h a a r , e n k e l e h o u t e n gebouwen v o o r d e b e a m b t e n e n soldaten van d e k a s t e e l h e e r, t e r w i j l h e t resterende gedeelte i n genomen w e r d d o o r d i c h t o p e e n s t a a n d e h o u t e n h u i z e n , c e . 1 0 0 h a a r d steden, waartussen s m a l l e s t r a a t j e s k r o n k e l d e n . De b u r c h t v a n Antwerpen w a s d u s d e e e r s t e s t a d s k e r n v a n d e l a t e r e w e r e l d s t a d .

Het S t e e n b r a c h t h e t n o o i t t o t e e n v o r s t e l i j k e r e s i d e n t i e .

In h e t b e g i n v a n d e X l d e eeuw werd d e heropgebouwde b u r c h t d e versterkte v e s t i n g v o o r de markgraaf van Antwerpen, f u n k t i e d i e voorbehouden b l e e f a a n d e h o o g s t e a d e l u i t d e l a a t - K a r o l i n g i s c h e geslachten. De markgraaf resideerde e c h t e r n i e t op z i j n Antwerpse burcht waar z i j n macht vertegenwoordigd werd d o o r een l u i t e n a n t , d i e l a t e r " v i l l i c u s " w e r d genoemd. D e z e s d e e n l a a t s t e m a r k g r a a f van A n t w e r p e n w a s d e b e r o e m d e k r u i s v a a r d e r G o d f r i e d v a n B o u i l l o n , neef en o p v o l g e r van d e i n 1076 t e Antwerpen vermoorde markgraaf Godfried met d e B u l t . N a de k i n d e r l o z e dood van G o d f r i e d V I van B o u i l l o n werden d e hertogen van Brabant d e e r f e l i j k e markgraven van A n t w e r p e n .

Tijdens d e f e o d a l e o o r l o g , d i e van 1049 t o t 1056 h e e f t g e woed, w e r d F r e d e r i k v a n L u x e m b u r g , d i e i n 1 0 4 6 G o t h e l l o I I a l s hertog van Neder-Lotharingen e n markgraaf van Antwerpen was opge- 35 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 35

volgd, i n d e Antwerpse b u r c h t b e l e g e r d d o o r de l e g e r s v a n Boudewijn V van R i j s e l , g r a a f van Vlaanderen, D i e d e r i k I V van Holland en G o d f r i e d v a n L o t h a r i n g e n . K e i z e r s g e t r o u w e N e d e r - L o t h a r i n g s e v a z a l l e n kwamen d e h e r t o g t e r h u l p e n k o n d e n hem o n t z e t t e n . D e b u r c h t m u u r, w a a r v a n e r o . a . n o g o v e r b l i j f s e l e n t e z i e n z i j n a a n weerszijden van d e V l e e s h u i s s t r a a t , z o u d e z e l f d e muur z i j n d i e zich i n 1055 tussen belegeraars en belegerden v e r h i e f .

De L u n c h t i n d e X l d e e e u w.

De A n t w e r p s e b u r c h t v e r l o o r i n d e X I I d e e e u w, o n d e r J a n I , hertog van Brabant, s t i l a a n h a a r betekenis a l s m i l i t a i r v e r d e d i gingswerk, b e h a l v e d e muur l a n g s d e Scheldekant d i e d e e l b l e e f uitmaken v a n h e t v e r d e d i g i n g s s t e l s e l v a n d e s t a d . D e b e v o l k i n g was u i t g e g r o e i d t o t b u i t e n d e b u r c h t m u r e n . E r w e r d e n n i e u w e o m heiningen e n s t a d s w a l l e n r o n d Antwerpen aangelegd waarvan d e vesten ( Steenhouwersvest, Lombaardvest, S t . - K a t h e l i j n e v e s t , Minderbroedersrui, e n z . ) thans nog de o m l i j n i n g aangeven. De burcht l a g toen i n een g r o t e r e v e r s t e r k i n g zodat z i j , i n geval van b e l e g e r i n g e n n o g s l e c h t s e e n g e r i n g e s t r i j d w a a r d e b e z a t .

De v e r d e d i g i n g s r o l v a n d e b u r c h t w e r d o v e r g e n o m e n d o o r d e s t a d s w a l l e n e n v e r s t e r k t e muren rondom h e t j o n g e , c a . 4 0 h a g r o t e , Antwerpen.

HET S T E E N A L S G E VA N G E N I S Het s t e r k e h u i s v a n d e h e e r , ' s H e e r e n S t e e n , w o r d t w e l i s waar i n e r e g e h o u d e n , d o c h d e t i t e l v a n k a s t e l e i n w o r d t e r f e l i j k .

A r n o l d v a n D i e s t i s d e e e r s t e d i e a a n z i j n naam d e t i t e l v a n â&#x20AC;&#x201D;3 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 36

" c a s t e l l a n u s d e A n t v e r p i a " k o p p e l t . Va n a f 1272 w o r d t z e l f s o p de b u r c h t m u u r gebouwd v o o r b u r g e r l i j k e d o e l e i n d e n . H e n d r i k v a n de W e r v e i s d e e e r s t e d i e h i e r v o o r d e t o e l a t i n g b e k o m t . M a a r n a hem v o l g e n e r v e l e a n d e r e n , d i e v a n h e r t o g J a n I d e t o e s t e m m i n g k r i j g e n hun woonst op t e timmeren op en o v e r de burchtmuren.

In 1303 was Antwerpen i n o o r l o g met Mechelen, om h e t b e z i t van s t a p e l r e c h t e n . O p d e S c h e l d e , n a b i j R u p e l m o n d e , k w a m h e t t o t een t r e f f e n t u s s e n d e v l o t e n v a n b e i d e s t e d e n . V e l e M e c h e l e n a r e n werden d o o r d e A n t w e r p e n a r e n g e v a n g e n g e n o m e n , n a a r A n t w e r p e n g e voerd e n i n h e t S t e e n o p g e s l o t e n . H e t i s d e o u d s t e v e r m e l d i n g van h e t S t e e n a l s g e v a n g e n i s e n d e z e n i e u w e b e s t e m m i n g z o u 5 0 0 jaar duren.

Tijdens d e s u c c e s s i e o o r l o g , d i e ontbrandde i n 1355 na d e dood v a n J a n I I I , h e r t o g v a n B r a b a n t , d e e d d e g r a a f v a n V l a a n d e ren r e c h t e n g e l d e n o p d e s t a d M e c h e l e n . O n d a n k s a l l e p o g i n g e n om t o t e e n v e r g e l i j k t e k o m e n , g r o e i d e h e t k o n f l i k t u i t t o t een o o r l o g t u s s e n V l a a n d e r e n e n B r a b a n t . A n t w e r p e n , o n d e r B r a bantse b a n i e r , z a g o p 1 7 a u g u s t u s 1356 e e n s t e r k e Vlaamse v l o o t , onder de l e i d i n g v a n L o d e w i j k v a n M a l e , g r a a f van V l a a n d e r e n , i n d e S c h e l d e opdoemen. D e v l o o t a n k e r d e v d d r d e s t a d s m u r e n e n prompt begonnen kanonnen d e S c h e l d e s t a d t e b e s c h i e t e n . H e t was de e e r s t e m a a l d a t e r g e s c h u t w e r d g e b r u i k t i n d e N e d e r l a n d e n en d e A n t w e r p s e v e r d e d i g e r s , h o o f d z a k e l i j k b o o g s c h u t t e r s , z u l l e n wel m e t v e r s t o m m i n g z i j n g e s l a g e n . D e b e s c h i e t i n g d u u r d e n i e t lang; t o e n e r v e r s c h i l l e n d e branden ontstonden i n d e s t a d g a f Antwerpen z i c h m e t e e n o v e r .

B i j z i j n bezoeken aan Antwerpen v e r b l e e f L o d e w i j k van M a l e , graaf van Vlaanderen en n u tevens h e r t o g van Brabant, h e r h a a l d e l i j k op de b u r c h t .

In 1 3 6 0 b r a k e r een g e w e l d i g e o p r o e r l o s n a a r a a n l e i d i n g van o . m . h e t f e i t d a t d e s c h o u t , W o u t e r v a n Z e e b r o e k , e e n a a n t a l b u r g e r s i n h e t S t e e n h a d w i l l e n o p s l u i t e n . H e t kwam t o t e e n g e w a pende o v e r v a l , w a a r b i j d e v e r b o l g e n A n t w e r p e n a r e n v i j f p e r s o n e n doodden, w a a r o n d e r d e s c h o u t e n d e " S t e e n w e e r d e r " ( d e b e w a k e r van h e t S t e e n ) J a n v a n A k e n .

F i l i p s d e S t o u t e , d i e z i j n schoonvader Lodewijk van Male als h e r t o g van Brabant en h e e r van Antwerpen opvolgde, deed g r o t e veranderingswerken u i t v o e r e n aan d e b u r c h t . I n 1382 w a s h i j a l k r a c h t d a d i g moeten o p t r e d e n omdat d e Antwerpenaars o p d e v e r z a n d e b u r c h t g r a c h t m o e s t u i n t j e s hadden aangelegd. Va n a f 1394 begon de B o e r g o n d i s c h e v o r s t A n t w e r p e n t o t e e n n i e u w m i l i t a i r b o l w e r k u i t t e bouwen. H i j s t e l d e d e b u r c h t i n s t a a t om een a a n v a l m e t â&#x20AC;&#x201D;3 7 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 37

de m o d e r n e v u u r w a p e n s t e t r o t s e r e n ; e r w e r d e n n i e u w e s c h i e t g a t e n en s t e v i g e b o r s t w e r i n g e n a a n g e b r a c h t ; d e b u r c h t g r a c h t w e r d w e e r uitgegraven e n d e aanleunende h u i z e n a f g e b r o k e n ; d e muren werden verhoogd e n v e r z w a a r d , e n z . To e n k e n d e d e A n t w e r p s e b u r c h t z i j n laatste g l o r i e t i j d a l s bolwerk van m i l i t a i r e verdediging. N i e t minder dan 21 t o r e n s , bekroond met k a n t e l e n , s i e r d e n d e zware muren, w a a r v a n e r n e g e n t o r e n s l a n g s d e S c h e l d e k a a i p r i j k t e n .

Dit " aanpassingswerk " b r a c h t e c h t e r heel wat p o l i t i e k e en p l a a t s e l i j k e m o e i l i j k h e d e n m e t z i c h mee d i e b i j n a e e n e e u w a a n s l e e p t e n . O p 1 8 m e i 1481 w e r d e r p a s e e n r e g e l i n g t u s s e n d e s t a d Antwerpen e n d e v o r s t e n g e t r o f f e n .

In 1477 sneuvelde K a r e l d e S t o u t e i n z i j n s t r i j d t e g e n d e Zwitsers en b r a k e r i n gans Vlaanderen een h e f t i g e r e a k t i e l o s tegen h e t m i l i t a i r e r e g i m e v a n d e g e h a t e B o e r g o n d i g r. I n Antwerpen werd d e z e v o l k s o p s t a n d d e " q u a y e w e r e l t " g e n o e m d . E n k e l e s c h e p e nen w e r d e n d o o r d e woedende m a s s a g e d o o d e n o o k d e b u r c h t m o e s t het o n t g e l d e n ; z i j w e r d i n p u i n g e l e g d . L a t e r werd d e b u r c h t dan verder ontmanteld.

In 1520 werd h e t Steen opgeknapt o n d e r k e i z e r K a r e l V. D e bekende k a t h e d r a a l b o u w e r s D o m i e n d e Waghemakere e n R o m b o u t K e l dermans k r e g e n d e r e s t a u r a t i e w e r k e n t o e v e r t r o u w d . H e t m o o i s t e gedeelte van h e t Steen, d e v o o r u i t s p r i n g e n d e l o g g i a boven d e t o e gangspoort, d a t e e r t u i t d i e t i j d . H e t i s v e r s i e r d met h e t k e i z e r l i j k e wapen, d e brandstokken v a n Boergondië e n d e l i j f s p r e u k : " Plus O u l t r e " . De d r i e k l e i n e r e s c h i l d e n , boven de p o o r t onder de u i t s p r o n g , d r a g e n d e w a p e n s v a n B r a b a n t , A n t w e r p e n e n h e t M a r k graafschap. I n 1549 schonk k e i z e r K a r e l V h e t Steen aan d e s t a d en t o e n w e r d v e r o r d e n d d a t d e b a n i e r e n v a n K a r e l V t e n e e u w i g e n dage o p d e t o r e n s z o u d e n g e h e s e n w o r d e n . N u n o g w a p p e r t e r o p de r o n d e g e k a n t e e l d e t o r e n v a n h e t S t e e n ( d e e n i g e o v e r g e b l e v e n b u r c h t t o r e n ) b i j f e e s t e l i j k e gelegenheden d e v l a g van d e B r a b a n t se h e r t o g e n : d e g o u d e n l e e u w o p h e t z w a r t e v e l d .

Sedert d e XVIde eeuw h e e f t d e Antwerpse b u r c h t v o o r g o e d a f gedaan a l s m i l i t a i r e s t e r k t e . H e t S t e e n b l e e f s l e c h t s i n é é n a s pekt t r o u w aan z i j n oude f u n k t i e : a l s e x e c u t i e p l a a t s e n a l s g e vangenis. H i e r b i j d i e n t e r w e l opgemerkt t e worden d a t h e t k a s t e e l n o o i t een s t r a f g e v a n g e n i s was. E r z a t n o o i t iemand n a een v e r o o r d e l i n g e e n s t r a f v a n maanden o f j a r e n u i t . H e t w a s e e n h u i s v a n b e w a r i n g w a a r men i n h e c h t e n i s b l e e f i n a f w a c h t i n g v a n h e t v o n n i s .

Een o u d v o o r r e c h t v o o r d e i n w o n e r s v a n d e s t a d v e r m e l d t d a t : " P o o r ters van Antwerpen a l l e e n o p ' s Heeren Steen ende ghevanckenisse i n h e c h t e n i s mogen w o r d e n g e s t e l d " - e e n t w i j f e l a c h t i g g e n o e g e n !

—3 8 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 38

DE STEENSTRAAT GEZIEN N A R HET " STEEN " aIN 1880 —3 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 39

De m e e s t t r a g i s c h e g e s c h i e d e n i s v a n h e t S t e e n v a l t samen met d e z e v a n d e g o d s d i e n s t b e r o e r t e n u i t d e X V I d e e e u w. H e t z i j n vooral deze gebeurtenissen, e n h e t z e t e l e n a l d a a r van de gehate i n q u i s i t i e , d i e b i j h e t v o l k een d i e p e i n d r u k hebben n a g e l a t e n .

O n g e t w i j f e l d z i j n d e verweerde muren v a n h e t S t e e n g e t u i g e n g e weest v a n o n m e n s e l i j k l i j d e n e n o n n o e m l i j k l e e d . T i e n t a l l e n " h e k sen" o . a . w e r d e n e r o n t h o o f d , a n d e r e n v e r b r a n d o f i n e e n k u i p v e r dronken. V e l e m i s d a d i g e r s werden e r zwaar g e f o l t e r d v o o r a l e e r z e werden t e r d o o d g e b r a c h t . D e m u r e n v a n h e t S t e e n w a r e n d i k g e n o e g om z e l f s d e i j s e l i j k s t e k r e t e n t e s m o r e n !

Het S t e e n b l e e f a l s g e v a n g e n i s g e h a n d h a a f d . Z o w e l o n d e r d e O o s t e n r i j k s e , F r a n s e a l s d e Nederlandse b e z e t t i n g e n . O p 3 0 november 1794 werden a l l e f o l t e r t u i g e n u i t h e t S t e e n gehaald e n met h e t s c h a v o t o p e e n wagen f e e s t e l i j k v e r b r a n d .

In 1823 h i e l d h e t S t e e n o p gevangenis t e z i j n , m a a r o p 2 7 j u l i 1817 z a t e n i n de k e r k e r s nog 192 personen i n verzekerde b e w a r i n g . H e t B e s t u u r d e r Domeinen v e r k o c h t h e t S t e e n a a n e e n h a n d e l a a r, G i j s e l s , d i e e r een h o u t z a g e r i j i n o p r i c h t t e .

Het S t e e n w e r d i n 1 8 4 2 t e r u g a a n g e k o c h t d o o r d e s t a d A n t werpen v o o r 2 1 . 4 4 7 , 11 f r a n k e n . E n t o e n w e r d e n d e k e l d e r s g e b r u i k t als b e r g p l a a t s v o o r de aangevoerde v i s van d e n a b i j g e l e g e n v i s mijn, t e r w i j l h e t bovengedeelte i n g e r i c h t werd a l s r u s t h u i s v o o r oudere m i l i t a i r e n .

Wanneer d e o u d - s o l d a t e n h e t S t e e n v e r l i e t e n d i e n d e h e t e e n t i j d a l s w o o n s t v o o r meerdere g e z i n n e n . Vo o r w a a r e e n r o e m l o o s e i n de v o o r e e n h i s t o r i s c h monument w a a r z o v e e l h e r i n n e r i n g e n a a n v e r bonden w a r e n . Z e k e r a l s men w e e t d a t h e t m i d d e l e e u w s e b o u w w e r k samen m e t e n k e l e a n d e r e n u i t d i e p e r i o d e , a l s b . v . h e t M a r n i x k a s t e e l i n B o r n e m , ' s G r a v e n s t e e n i n G e n t , h e t K a s t e e l v a n Eename b i j K o r t r i j k e n h e t k a s t e e l v a n Va l e n c i e n n e s , z o w a t d e e n i g e g e tuigen w a r e n v a n d i t s o o r t verdedigingsbouw i n h e e l West - E u ropa. E n i n 1 8 8 0 was h e t b i j n a g e b e u r d m e t h e t S t e e n . D e gemeent e r a a d v a n A n t w e r p e n kwam t o e n b i j m e k a a r om t e stemmen o f d e h i s torische b u r c h t a l dan n i e t zou g e s l o o p t worden. Dank z i j ĂŠĂŠn enkele stem meerderheid b l e e f ' s Heeren Steen bestaan !

HET S T E E N A L S M U S E U M Op 2 6 j u l i 1 8 6 2 b e s l o o t d e g e m e e n t e r a a d a a n e e n d a a r t o e i n g e s t e l d e b e h e e r s k o m m i s s i e h e t gebouw i n g e b r u i k t e g e v e n o m e r e e n O u d h e i d k u n d i g Museum i n t e r i c h t e n . Z o k r e e g h e t S t e e n z i j n h u i dige bestemming. H e t was a l s d a n n o g ingebouwd i n e e n nauwe s t r a a t , de G e v a n g e n i s s t r a a t , e n l a g m i d d e n i n e e n s t a d s g e d e e l t e d a t d o o r - 40 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 40

ging v o o r h e t oudste en s c h i l d e r a c h t i g s t e van de gehele Scheldestad Het S t e e n w e r d a l s museum v o o r h e t p u b l i e k o p e n g e s t e l d o p 14 a u g u s t u s 1 8 6 4 . M a a r d e o n t w i k k e l i n g d e r m o d e r n e h a v e n s t e l d e ook h a a r e i s e n . B i j n a d e h e l f t v a n d e v r o e g e r e b u r c h t v e r d w e e n in de Schelde b i j h e t r e c h t t r e k k e n d e r Scheldekaaien i n 1880 en de b e l e n d e n d e h u i z e n w e r d e n a f g e b r o k e n . D o k d e p r a c h t i g e S i n t e Wa l b u r g i s k e r k w e r d met d e g r o n d g e l i j k gemaakt. D e k r u i s o p r i c h t i n g van Rubens, d i e z i c h n u i n d e k a t h e d r a a l b e v i n d t , s i e r d e vroeger h a a r h o o g a l t a a r. Va n a f 1883 k r e e g d e omgeving van h e t Steen o n g e v e e r h a a r h u i d i g u i t z i c h t .

_ 8 \.—i\�%�

Schelde

1

1

d

e

? e bijgaande�5ehet vefctoont t w e e h.atc ízvwta,�e st,í.pJ�e�P.P.�.jnen. De bovevtte t:í.ppete,í.jn t , e t de g e v e t van de . huidige 3ondaev3 kacc,í en Enne4t Van D-í,1cfzhaa.í. vao/L. A2 wat t w u e n de twee 3t;í-.ppe-eG 2d.1nen t h a v r 4 s t n a a t weg en (zaa.<.mujcen. At. wat onf t _ de. 4tippee.2í.jn 2,í,gt, -í4

Da b u u r t r o n d h e t S t e e n v e e r d c r e . c h t t r r. k k u i g d o r .SchrdJ:•kaoren 1188rg. t h a V r ' s A Steel li V l c e s h u r.

C S t . - Wa l b u r g i s k e r k 1) V t s m o r k t 1 Geoungenisstrout

2 3 4 5 ('r

T. u k s t r o u t B u m htgracht Suucrerstroat t]uidenbcrg Polingbrug

S c h e . e d e .

M .

a.

w.

'

e n

^Ku:,rrsstrnnt .P.{.ggen thaxvs 4 ehepen boven de 9 Vleft�shuuruersslraut l ` " " - � � " " w a a / t .

v l u l e g e f c

d e

t i n g a n g

10en12Denrer/ w a . s van de aeoude Ste. Waebun11 . l e t K r a n e n h o o l d g í-ss!.enh..

Tijdens de o n g e l u k k i g e r e s t a u r a t i e van 1890 werd aan d e n o o r d z i j d e een nieuwe v l e u g e l bijgebouwd; een s o o r t van v i l l a s t i j l ( ! ) of een romantische n a 9 p e r i j v a n d e r e n a i s s a n c e s t i j l u i t d e XVIde eeuw ( d e " p e p e r k o e k e n s t i j l " z o a l s men i n A n t w e r p e n z e g t ) . O p 1 2 a u g u s t u s 1 8 9 0 k o n h e t v e r g r o t e museum p l e c h t i g w o r d e n i n g e h u l d i g d .

Tijdens d e tweede w e r e l d o o r l o g werd h e t Steen zwaar g e t r o f fen e n b e s c h a d i g d d o o r d e b e z e t t e r s , v o o r a l t i j d e n s d e a f t o c h t v a n het D u i t s e l e g e r . O n m i d d e l l i j k n a d e o o r l o g werd begonnen m e t d e n o o d z a k e l i j k e h e r s t e l l i n g s w e r k e n e n een algemene " o p f r i s s i n g " v a n de z a l e n z o d a t h e t museum w e e r v o o r h e t p u b l i e k k o n o p e n g e s t e l d worden o p 3 a p r i l 1 9 4 8 .

Toen i n 1 9 5 2 b e s l i s t w e r d h e t O u d h e i d k u n d i g Museum t e s l u i t e n o m p l a a t s t e maken v o o r h e t N a t i o n a a l S c h e e p v a a r t m u s e u m , v e r dween d e o n g e l u k k i g e r e s t a u r a t i e v a n 1 8 9 0 g e d e e l t e l i j k e n w e r d z i j v e r v a n g e n d o o r m o d e r n e gebouwen v o o r h e t n i e u w e museum. D o o r verbouwingswerken w e r d h e t S t e e n g e s l o t e n o p 1 0 j u n i 1 9 5 4 . H e t —4 1 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 41

werd o p n i e u w o p e n g e s t e l d v o o r h e t p u b l i e k o p 1 7 m e i 1 9 5 8 , i n h e t jaar van de w e r e l d t e n t o o n s t e l l i n g t e B r u s s e l , i n aanwezigheid van Z.K.H. P r i n s A l b e r t e n o n d e r o v e r g r o t e b e l a n g s t e l l i n g v a n o v e r h e i d , genodigden e n p u b l i e k . E n h e t S t e e n , n u N a t i o n a a l S c h e e p v a a r t m u seum i s n o g s t e e d s h e t d r u k s t b e z o c h t e museum v a n h e t l a n d .

Een b e s c h r i j v i n g g e v e n v a n a l l e s w a t e r t e b e w o n d e r e n v a l t zou o n s t é v e r l e i d e n , e n U b e n t e r t o c h z e k e r a l b i n n e n g e w e e s t !

Wat z e g t U ? U h e b t h e t S t e e n n o g n i e t b e z o c h t ? E n w a a r o m n i e t , a l s i k v r a g e n mag ?

Paul A r r e n BRONNEN: K.C. P e e t e r s : " H e t S t e e n t e A n t w e r p e n " 1 9 4 8 K.C. P e e t e r s e n J . V a n B e y l e n : " H e t N a t i o n a a l S c h e e p v a a r t m u seum " 1 9 5 2 F. Smekens e n J . V a n B e y l e n : " H e t N a t i o n a a l S c h e e p v a a r t m u s e u m Steen l " 1 9 6 5 J. Denuce: " H e t S t e e n " 1941 A. D e r m u l : " H e t S c h e e p v a a r t m u s e u m " 1 9 4 1 P. G e n a r d : " C a t a l o g u e d u Musée d ' A n t i q u i t é s d ' A n v e r s " 1 8 9 4 P. G e n a r d : " A n v e r s à t r a v e r s l e s â g e s " 2 d e l e n - z . d .

Mertens e n To r f s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " 7 d e l e n 1845 - 1 8 5 3 A. T h y s : " H i s t o r i e k d e r S t r a t e n e n O p e n b a r e P l a a t s e n v a n A n t werpen " - h e r d r u k 1 9 7 3 - b l z . 1 0 F. P r i m s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r p e n " 2 8 d e l e n - 1 9 2 7 - 1 9 4 9 vnl. d e e l V I I I / 1 A. d e L a t t i n : " D o o r h e e n Oud - A n t w e r p e n " h e r d r u k 1 9 7 5 - b l z . 9 A. d e L a t t i n : " A a n S c h e l d e e n R u p e l " 1 9 5 1 - b l z . 8 J. L i n n i g : " A l b u m H i s t o r i q u e d e l a V i l l e d ' A n v e r s " 1 8 6 8 F. P r i m s : " A n t w e r p i e n s a " 2 4 d e l e n - 1 9 2 8 - 1 9 5 4 F. P r i m s : " A n t w e r p e n d o o r d e eeuwen h e e n " 1 9 5 1 R. A l a r d o t : " O p o n t d e k k i n g s t o c h t i n O u d - A n t w e r p e n " 1967 - b l z . 9 —4 2 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 42

G. Va n C a u w e n b e r g h : " G i d s v o o r Oud - A n t w e r p e n " 1 9 7 3 - b l z . 3 4 de C a n t i l l o n : " Ve r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s o n d e r h o o r i g e Landen " 1770 - d e e l I I I - b i z . 1 H. P e e t e r s : " H i s t o r i s c h e S c h e t s d e r S t e d e n v a n d e P r o v i n c i e A n t werpen " 1 8 7 0 - b l z . 2 1 J. D e C o o : " I k k e n O u d - A n t w e r p e n " 1 9 4 5 L. G y p e n : " K r a n s v a n K a s t e l e n i n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " 1 9 6 0 blz. 7 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1 9 5 5 - b i z . 1 4 planche 2 M. E e m a n s : " V l a a m s c h K a s t e e l e n b o e k " z . d . - b l z . 1 0 5 J. S c h o b b e n s : " L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s " 1 9 2 1 - b l z . 7 1 Steven; " K a s t e l e n i n Antwerpen " 1 9 7 2 - b l z . 1 0 G.H. D u m o n t : " B u r c h t e n e n K a s t e l e n v a n B e l g i ë " - d e e l V I 1975 - b l z . 6 8 B. P e l e m a n : " K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n " d e e l 1 - b l z . 1 3 2 M. Nonneman: " A n t w e r p e n i n O u d e P r e n t k a a r t e n " J. D e H o n d t : " H i s t o r i s c h e Wa n d e l g i d s v o o r G r o o t - A n t w e r p e n " 1977 - b l z . 1 4 4 J. V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 - b l z . 2 6 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Wo o r d e n b o e k d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 4 9 - d e e l I - b l z . 3 9 e . v. a .

—4 3 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 43

'S G R A V E N V L A G Het g e b r u i k v a n v l a g g e n i s o n g e t w i j f e l d z o o u d a l s d e mensengemeenschap. W e l m e t n a d r u k o p d i t l a a t s t e . W a n t e e n v l a g i s e e n h e r k e n n i n g s t e k e n v a n e e n g r o e p v a n mensen d i e i n gemeenschap l e v e n . Z i j h e b b e n d e z e l f d e g e b r u i k e n e n g e woonten, d e z e l f d e g o d s d i e n s t e n t a a l . A l s t e k e n v a n h u n v e r b o n d e n h e i d t e g e n o v e r a n d e r e gemeenschappen g e b r u i k e n e n gebruikten z e a l l e r l e i simbolen waaronder a l s voornaamste het wapenschild e n d e v l a g . B i j h e t z i e n v a n d e Union J a c k denkt i e d e r e e n o n m i d d e l l i j k aan Engeland e n d e Engelsen (beter nog G r o o t - B r i t t a n i ë en d e B r i t t e n ) . De S t a r s en s t r i pes r o e p t h e t b e e l d o p v a n d e A m e r i k a n e n . Z o o o k z i e t i e d e r een i n d e l e e u w e v l a g d e s i m b o l i e k v a n h e t V l a a m s e v o l k .

Nochtans i s d e l e e u w e v l a g e e n t y p i s c h e r e g i o n a l e v l a g en h e e f t z e w e i n i g v a n e e n n a t i o n a l e v l a g . E e n n a t i o n a a l embleem i s s t e e d s e e n v o u d i g v a n o p z e t e n v e r m i j d t z o v e e l mogelijk h e t g e b r u i k van k r u l l e n en afbeeldingen. Een streekvlag daarentegen i s b i j v o o r k e u r een g r o t e p r e n t .

In d e meeste g e v a l l e n e e n u i t v e r g r o t i n g v a n een b e l a n g r i j k wapenschild ( d e Vlaamse l e e u w i s i d e n t i e k aan h e t w a p e n s c h i l d van O o s t - V l a a n d e r e n ) o f g e e f t e e n t e k e n w e e r waarmee e e n v o l k w o r d t g e s i m b o l i s e e r d ( d e Wa a l s e h a a n b . v . ) .

Prachtige voorbeelden van h e t g e b r u i k van eenvoudige n a t i o n a l e emblemen z i j n o n d e r m e e r : d e e x p e d i t i e v l a g d i e Colombus i n d e n i e u w e w e r e l d g i n g p l a n t e n : e e n e e n v o u d i g klein groen k r u i s op w i t t e grond met l i n k s en r e c h t s d a a r van, e v e n e e n s i n g r o e n , d e e e r s t e l e t t e r v a n d e naam v a n de S p a a n s e k o n i n g e n k o n i n g i n . V e r d e r d e F r a n s e e x p e d i t i e vlag n a a r de nieuwe w e r e l d : e e n eenvoudig w i t k r u i s o p b l a u we g r o n d ; v o o r d e E n g e l s e n e e n r o o d k r u i s o p w i t t e g r o n d .

HET K R U I S A L S N A T I E —EMBLEEM Hoewel w e m e t d e o n t d e k k i n g e n i n A m e r i k a v o l o p i n d e 16de e e u w z i t t e n , v a l t h e t g e b r u i k v a n k r u i s e n o p . D i t t e ken w a s a l i n v ❑ e g e t e r h e r k e n n i n g v a n d e e e r s t e c h r i s t e nen. M a a r h e t k r e e g p a s z i j n g r o t e b e t e k e n i s a l s s t r i j d en b i n d t e k e n t i j d e n s d e k r u i s t o c h t e n . To e n e l k e e n w e e r t e rug t h u i s was, b l e e f h e t v e r d e r i n g e b r u i k . N a a s t d e k l e u r r i j k e wapenschilden van d i e t i j d werd h e t k r u i s t e k e n v o o r

—4 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 44

ENGELAND

FRANKRIJK

VLAANDEREN

iIIIIIIIIIIIIIIIIII Illllllllill�hll MOM IIIIIIII11lIllllll

�INIIIIINNIIIIIII IINIIIIII�IIIIIII 1188

1188

1188

Verklaring der arceringen.

II n pa 1lll111gra

1375

.277

1277

I1'14 ' s k II�� ISC

,�Ni.

Rood

itNl9�l�����,"�1p�!Ir�:Nï� 1606

i

1384

1500

i

11111 Blauw

1111111111111111111 GROOT B R I T TA N N I E

QUEBEC

GRONINGEN

Gruen

Vlaggenevolutie der drie partners. a l l e r l e i d o e l e i n d e n aangewend. N i e t i n h e t m i n s t t e r z e e .

Inderdaad z a l h e t v o o r i e d e r e e n w e l d u i d e l i j k z i j n d a t een f r a a i u i t g e v o e r d wapenschild vanop een t a m e l i j k g r o t e a f stand a l n i e t meer d u i d e l i j k k a n onderscheiden worden. Op zee w a s d a t d a n o o k n i e t t e g e b r u i k e n . R e e d s v r o e g d r o n g zich d e noodzaak o p g r o t e doeken t e g e b r u i k e n met een e e n voudig t e k e n a l s h e r k e n n i n g , v a n o p v e r r e a f s t a n d , v o o r vriend en v i j a n d . N i e t s l e e k z i c h , v o o r a l na de k r u i s t o c h ten, meer h i e r v o o r t e lenen dan h e t k r u i s . Z o s c h a f t e e l k vorstendom, g r a a f s c h a p o f k o n i n k r i j k d a t om e e n o f a n d e r e reden o p z e e d i e n d e t e v e r t o e v e n , z i c h k r u i s e n a a n . M a a r d i t had dan weer t o t g e v o l g d a t e r een chaos van k r u i s e n - 45 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 45

vlaggen o n t s t o n d . H e t gebeurde n i e t z e l d e n d a t e e n s c h i p p e r u i t Portsmouth met eenzelfde k r u i s rondvaarde a l s een " v i j and " u i t S t . M a l o o f e e n " g e a l l i e e r d e " u i t B r u g g e . H e t werd z o d o e n d e d u i d e l i j k d a t e e n i n t e r n a t i o n a l e a f s p r a a k e e n beetje o r d e op zaken moest s t e l l e n . E n h e t i s geen t o e v a l dat p r e c i e s Engeland, F r a n k r i j k en Vlaanderen d e e e r s t e n waren o m t o t e e n a k k o o r d i n z a k e v l a g g e n g e b r u i k t e k o m e n .

DE V L A A M S E V L A G V E R D R A G E N Vlaanderen was i n d e 1 2 d e eeuw F r a n s g r o n d g e b i e d , d a t door d e Franse k o n i n g i n l e e n was gegeven aan e e n g r a a f .

D i t graafschap ( Kroonvlaanderen omdat h e t van d e Franse Kroon a f h i n g ) w e r d n o u i t e b r e i d m e t h e t l a n d v a n A a l s t ( Rijksvlaanç z d e r e n geheten, omdat h e t v a r e h e t Duitse Rijk werd i n l e e n f n genomen ) e n v e r der i n h e t t .• , s z u i d e n nog opgedeeld i n k l e i n e r e graafschappen z o a l s A r t o i s en Boulogne ( B o o nen ) . H o e w e l d u s een F r a n s � , � l e e n , dreef het i j v e r i g hand e l met Engeland, de e r f v i j a n d v a n Frankrijk.

Brugge v o o r _ , ' a l speelde h i e r de d o m i n e r e n = , - - ' d e rol.

Ten b e - ` � . � h o e v e van de l a m kennijverheid w e r d wol betrokken u i t E n g e l a n d . G w i j d e vanOcCmp.é.ehhe. B r u g g e w a s o v e r i gens i n d i e t i j d d e v o o r n a a m s t e m a r k t v o o r w o l v e r h a n d e l i n g .

Anderzijds betrokken d e Vlamingen g r o t e hoeveelheden w i j n u i t F r a n k r i j k e n m e t name v i a d e F r a n s e a t l a n t i s c h e havens. D i e w i j n w e r d z o w e l n a a r V l a a n d e r e n g e t r a n s p o r t e e r d als n a a r de Engelse havens. H e t i s dan ook wel d u i d e l i j k waarom V l a a n d e r e n b e t r o k k e n z o u w o r d e n i n e e n v l a g v e r d r a g .

Het v e r t o e f d e n e t z o v e e l i n d e z e l f d e w a t e r e n a l s d e t w e e g r o t e r e b r o e r s . O p 1 3 j a n u a r i 11 8 8 o n t s t o n d a l z o h e t e e r ste vlaggenverdrag i n d e geschiedenis. H e t werd g e s l o t e n tussen d e K o n i n g v a n F r a n k r i j k , P h i l i p p e -Auguste, d e k o n i n g van E n g e l a n d H e n r y I I e n d e G r a a f v a n V l a a n d e r e n F i l i p s v a n de E l z a s . E r w e r d b e p a a l d d a t e l k e e n e i g e n k l e u r v o o r z i j n

kruis zou gebruiken; w i t k r u i s op rood v e l d voor Engeland; —4 6 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 46

rood k r u i s o p w i t v e l d v o o r F r a n k r i j k e n g r o e n k r u i s o p w i t veld v o o r Vlaanderen. D i t was een d u i d e l i j k e a f s p r a a k d i e het b i j n a honderd j a a r zou u i t h o u d e n .

Wat v o o r a l b e l a n g r i j k a a n d i t v e r d r a g i s , m o g e d e v a s t s t e l l i n g z i j n d a t hiermee Vlaanderen a l s e e r s t e n a t i e t e r wereld o v e r een v l a g g i n g beschikken d i e i n t e r n a t i o n a a l e r kend w a s . W a n t t e r w i j l d e t w e e a n d e r e p a r t n e r s r e e d s v r i j vlug veranderingen gingen aanbrengen o f andere vlaggen v o e ren, b l e e f Vlaanderen z i j n g r o e n k r u i s t r o u w.

Nog g e e n h o n d e r d j a a r l a t e r , i n 1 2 7 7 , kwam t e B r u g g e een n i e u w v e r d r a g t o t s t a n d , d i t m a a l t u s s e n G w i j d e v a n DamG R A A F ggÁGJ,�+A P!i' d.erht

Pagan Flandrensis (einde IXu eeuw) U i t b r e i d i n g van heigraafschap Vlaanderen (e-XC eeuw) M� � Vazalgraafschappen

O�

ae

....._.— Huidige staatsgrenzen

0

�

Qo

4e Antwerpen

`

LAND VA N WAAS`�

Mechelen

GRAAFSCHAP

51

V AANDE

lnesG

N ouden aard

SCHAP GUINES GRAAF-

Halle

SCHAP

Rqsel

BOULOGNE'.

M ntreull

T.,AAAFSCHAP TERNOtS

area Inrourt Genbte,rs 7 !-

X2Î6 Peavelenb

o ;

Xtwa

Hes ln

RAAF- S t . P o l -r,,

HESD GRAAFSCHA`

MARKGRAAFSC A geaumon

PONTHIEU 50-

Kamere/k

• VA L E N YENNES F

CAM R E S T S \ GRAAFSCHAP AMENS

A r s i n e

L1 L U I K ° �AMEN aFf ('mar Crtn 4 - �

GRAAFS H A P TERM

D e

VLAANDEREN OMSTREEKS 1100.

Bemerk de sterk teru edrongen kustlijn en het eiland waarop Damme is gelegen.

Onze huidige badsteden liggen nog onder - 47

tS

GRAAFSCHAP; RETHEL

water. Ook Zeeuws-Vlaanderen (eigenlijk Staats-Vlaanderen geheten) en Zeeland zijn nauwelijks herkenbaar.

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 47

p i e r r e , d e o n s welbekende G r a a f , e n Edward I k o n i n g v a n Engeland. E n g e l a n d s t a p t e h i e r b i j o v e r v a n h e t w i t t e k r u i s op r o d e g r o n d n a a r h e t r o d e k r u i s o p w i t t e g r o n d ( d a t o o k door F r a n k r i j k werd g e b r u i k t e n d o o r deze s l e c h t s i n 1375 zou g e w i j z i g d w o r d e n i n e e n w i t k r u i s o p r o d e g r o n d ) .

Vlaanderen b e h i e l d z i j n g r o e n k r u i s . V e r d e r werd e r b e p a a l d dat een s c h i p , a f k o m s t i g u i t een bepaalde haven, o p z i j n n a t i o n a l e v l a g bovendien h e t wapenschild z o u aanbrengen van d i e h a v e n ; d i t a l s e x t r a h e r k e n n i n g s t e k e n .

Nogmaals h o n d e r d j a a r v e r l i e p e n w a a r i n h e t g r o e n e k r u i s h o o g i n t o p w e r d g e h e s e n . D o c h d a n kwam d e a a n h e c h t i n g van Vlaanderen b i j Boergondië. D i t had v o o r gevolg dat i n d e b e g i n p e r i o d e ( v a n a f 1384 ) z o w e l h e t g r o e n k r u i s als h e t s c h u i n e r o d e Boergondische k r u i s werden g e b r u i k t , soms o o k g e k o m b i n e e r d . N a d i e n z i j n a l l e e n n o g d e B o e r g o n dische k r u i s e n t e z i e n . N a 200 j a a r d i e n s t h e e f t Vlaanderen g e e n v l a g m e e r. E n w e m o e t e n w a c h t e n t o t h e t v l a g g e n d e c r e e t v a n d e N e d e r l a n d s e C u l t u u r r a a d v a n 1 9 7 3 om d e L e e u wenvlag a l s n i e u w s i m b o o l t e z i e n v e r s c h i j n e n .

ANDERE K R U I S V L A G G E N Op d i t o g e n b l i k i s o n s g r o e n e k r u i s n o g t e r u g t e v i n den, e n e r z i j d s o p d e p r o v i n c i e v l a g v a n G r o n i n g e n m e t t w e e rode e n b l a u w e k a n t o n s . M a a r e i g e n l i j k i s z e h e t b e s t b e waard i n Z u i d A f r i k a . I n d e r d a a d s i e r t e e n g r o o t g r o e n kruis op w i t v e l d de Zuidafrikaanse marinevlag. Met i n de l i n k e r bovenhoek een k l e i n e n a t i o n a l e v l a g .

Het b e s t v a n a l i s d e e v o l u t i e v a n d e E n g e l s e v l a g t e v o l g e n . I n 11 8 8 e e n w i t k r u i s o p r o o d v e l d ; i n 1 2 7 7 e e n rood k r u i s o p w i t v e l d . N a d e a a n h e c h t i n g v a n S c h o t l a n d wordt i n 1606 een v l a g ontworpen, d i e een k o m b i n a t i e i s van b e i d e n a t i o n a l e v l a g g e n : h e t E n g e l s e r o d e S t . J o r i s kruis en h e t Schotse S t . A n d r i e s k r u i s o p blauwe grond.

In 1801 w e r d o o k I e r l a n d b e t r o k k e n i n h e t o n t w e r p v a n een n i e u w e v l a g . H e t r o d e s c h u i n k r u i s v a n S t . P a t r i c k w e r d i n h e t w i t t e S c h o t s e k r u i s opgenomen. D i t i s d e U n i o n J a c k die we o o k n u n o g kennen.

Het F r a n s e r o d e k r u i s v a n 11 8 8 w e r d d o o r h e n i n 1 3 7 5 gewijzigd i n een w i t k r u i s op r o d e grond en r o n d 1500 i n een w i t k r u i s o p b l a u w e g r o n d . D e z e v l a g w e r d h e t F r a n s e simbool b i j d e v e r o v e r i n g e n v a n Canada e n L o u i s i a n a . H e t i s o o k d a a r d a t h e t n o g t e r u g t e v i n d e n i s . M e t name i n —4 8 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 48

lige provincie nada). Deze evenwel v i e r op. D e z e v l a g i s sedert 21 j a n u a r i

de f r a n s t a Quebec ( C a plaatsten e r witte l e l i e s in gebruik 1948.

De o u d b l i k nog i n i s d e Deense. genoemd e n kruis op rood Scandinavische

ste, o p d i t ogengebruik z i j n d e v l a g Z i j w o r d t Dannebrog bestaat u i t een w i t veld. Zoals a l l e kruisen i s d e dwars-

balk naar Mttutvsahitdeh,Lng i n de 1ZapQi links opgeschoven.

De D a n n e b o r g v a n h e t G o d A u i 4 S t . J a n t e d a t e e r t , n a a r

b l i j k t u i t G e n t (deta ) : V.2aarr e boog-een document, u i t 1208, e n b l e e f 3 c h u t t e h 3 e n k t u b o o g 4 c . h w t - s e d e r t d i e n o n o n d e r b r o k e n e e n v a n t e h 4 i n d e 1 4 d e e e u w. L e t d e b e l a n g r i j k s t e Deense e m b l e - o p h e t gebh.u,L1z v a n d e G t t a - m e n . A l s n a t i o n a le v l a g even- v e n v . 2 a g . w e l werd h e t s l e c h t s in 1854 erkend. A l l e landen o f streken u i t Scandinavia g e b r u i k t e n een k r u i s a l s s i m b o o l : F i n l a n d , Noorwegen, I J s l a n d , Zweden, D e n e m a r k e n . M a a r o o k r e g i o ' s a l s d e A l a n d - e i l a n d e n (Deens), S h e t l a n d e n C o r n w a l l ( G B ) , m a a r o o k e t h n i s c h e m i n derheden z o a l s d e B a s k e n , S k a n e r s ( Z u i d - Z w e d e n ) , N o r m a n d i ë r s .

En e n k e l e s t e d e n z o a l s N a n t e s e n O l d e n b u r g .

BESLUIT Hoe k o r t s t o n d i g o o k h e t b e s t a a n w a s v a n o n z e e e r s t e v l a g , w e mogen e r t e r e c h t f i e r o v e r g a a n e r r e e d s e e n t e hebben g e h a d v d d r a l l e a n d e r e n a t i e s . Z e i s b o v e n d i e n e e n prachtig simbool v o o r onze l a n d s t r e e k : h e t groen van de weiden, h e t g r o e n o o k v a n d e h o o p e n d e v e r w a c h t i n g , h e t kruis v o o r de godsdienst en de o ff e r v a a r d i g h e i d . H e t i s z o dat d e v l a g g e n s i m b o l i e k w o r d t o p g e v a t . H e t i s daarom ook dat z e e e n v o u d i g z i j n . E n d a t z e z o v e e l t e v e r t e l l e n hebben.

Meer d a n e e n p r e n t b r i e f k a a r t .

R. T H Y S BIBLIOGRAFIE: W. S m i t h : " S p e c t r u m V l a g g e n b o e k " E.M.C. B a r r a c l o u g h : " F l a g s o f t h e W o r l d " " Flaggenlexicon " e n andere vlaggenboeken P r o f . J . Va n H o u t t e : " B r u g g e , v r o e g e r e n n u

/1

—4 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 49

activiteiten

" AMBACHTEN VA N E E R T I J D S E N N U " Als v o o r z i t t e r van Hobonia houd i k eraan nogmaals a l l e b e r e i d w i l l i g e medewerkers h a r t e l i j k t e danken voor hun i n z e t t i j d e n s de v o o r b i j e t e n t o o n s t e l l i n g " Ambachten v a n E e r t i j d s e n Nu " .

In de e e r s t e p l a a t s g a a t m i j n dank naar a l l e b e stuursleden en hun echtgenoten voor h e t voorbereidende w e r k b i j h e t z o e k e n n a a r d e e l n e m e r s e n v o o r h e t samenstellen van de gelegenheidsbrochure. Ook hun werk o p 9 e n 1 0 f e b r u a r i w o r d t n a a r waarde g e s c h a t .

Ve r d e r g a a t m i j n d a n k n a a r a l l e m e d e w e r k e r s e n medewerksters v o o r e n a c h t e r d e t o o g e n i n d e keuken: I l s e e n E l s De S i t t e r , S o f i e t j e e n Inneke Segers, Guy e n A s t r i d M i c h e l s , W i l f r i e d e n L i e s b e t h V a n Ginneken.

Jan D e r b o v e n z o r g d e v o o r p r a c h t i g g e t e k e n d e a a n w i j z e r s n a a r de v e r s c h i l l e n d e ambachten.

Dank z i j d e r e l a t i e s e n a a n b e v e l i n g e n v a n A l d a Vos e n A n n i e C l o o n e n h e b b e n w e d e m e d e w e r k i n g k u n n e n bekomen v a n e n k e l e b e l a n g r i j k e a m b a c h t s b e o e f e n a a r s .

Vo o r d e p u b l i c i t e i t e n d e v e r s p r e i d i n g v a n o n z e aankondigingen dank i k p e r s e n r a d i o , d e p l a a t s e l i j k e b a s i s s c h o l e n , " H i e r Hoogboom " e n d e b o n d v o o r g e pensioneerden.

Vo o r d e g e l e g e n h e i d s t o e s p r a a k t i j d e n s d e o p e n i n g s p l e c h t i g h e i d mochten we rekenen o p de b e r e i d w i l l i g -

heid van ons t r o u w l i d e n gemeenteraadslid RenĂŠ B u y s t .

- 50 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 50

De v o l k s d a n s g r o e p " CANTECLEER " z o r g d e t i j d e n s d e opening v o o r een d r i e t a l geslaagde dansen.

Als voornaamste medewerkers moet i k a l l e d e e l nemers d a n k e n v o o r h u n b e l a n g l o z e i n z e t t i j d e n s d e t w e e l a n g e d a g e n i n " D E N HAASDAM " . A l s d e e l n e m e r ambachtsman h e b i k m e z e l f k u n n e n o v e r t u i g e n v a n d e sympathie e n g e e s t d r i f t waarmede a l l e d e e l n e m e r s hun o p d r a c h t v e r v u l d e n . D o o r d e g e w e l d i g e b e l a n g s t e l l i n g en p e r f e k t e kennis d i e i N � " , ���� , a l l e n v o o r '�� ,°� t � „ u ; ; �i�� mui hun a m � � ` � b a c k t " aan de d a g l e g - � ` ` ; i � II d e n hebben de b e z o e k e r s � ` l l ; � t � � z e k e r iets kunnen m e e � I l 1 1 � i � ; j d r a g e n van hun b e z o e k .

Nog l � I 2 , 9 }, rAaI e v e n w i l i k in h e t b i ; I fl Gf ! W . j i / �" zonder Joris THYS v e r m e l d e n die, ondanks h e t , t }� . { � f e i t dat onze b r o c h u r e � f r e e d s gedrukt was, t o c h / y � \ w e n s t e deel t e nemen a a n / � ' , o n z e tentoonstelling. � ; ' � y L H e t werk van Joris,etsen, h e e f t de belangstelling � y ' � j i � � v a n velen w e g g e d r a g e n . , � /� � t .. % , i `,I i V i j v o n d e n í :.�. i n o n s m i d h e t f i j n i_jn h e m L � � . � den t e h e b . ptt, b e n . T e v e n s dank i k h e m , i e n zijn

broer Her- ` ' > < % � '

`

\

m a n

voor de

spontane h e l p e n d e hand d i e z i j E e r " \ l i n k s en rechts kwam e n toesteken b i j h e t o p b o u w e n v a n d e s t a n d e n .

Ondanks h e t v e l e w e r k d a t h e t o n s g e k o s t h e e f t z i j w i j b l i j deze m a n i f e s t a t i e t e hebben i n g e r i c h t .

Wij l a t e n h e t aan d e bezoekers e n d e deelnemers o v e r om t e o o r d e l e n o v e r d e b e k o m e n r e s u l t a t e n .

Raymond R o e l a n d s

- 51 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 51

" AMBACHTEN VAN EERTIJDS EN NU " Een verslag brengen over een a c t i v i t e i t a l s deze, n a een grondige en langdurige voorbereiding, v a l t helemaal n i e t l i c h t en h e t gevaar i s groot i n v e r l e i d i n g t e komen om aan " z e l f overbluffing " t e gaan doen.

Om d i e reden z u l l e n w i j ons op de volgende bladzijden b e perken t o t h e t c i t e r e n van r e a k t i e s en kommentaren van de pers en de deelnemers aan onze ambachtententoonstelling en het p u bliceren van enkele t e r plaatse gemaakte f o t o ' s .

Wij w i l l e n langs deze weg a l l e n danken d i e ons hun reakties overmaakten en v i a de dagbladen publiceerden.

â&#x20AC;&#x201D;5 2 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 52

U i t : ' 1 HET NIEUWSBLAD Er 1 1 f e b r u a r i 1 9 8 0

Oude a c h t e hadden heel wat bekijks Hoogboom EKEREN — De tentoonstelling «Ambachten van Eertijds en nu», die door de kulturele heemkring Hobonia georganizeerd werden in de lokalen «De Haasdam», Hoogboom, lokte gedurende twee dagen een massa volk. Reeds t o e n schepen Buyst deze tweedaagse opende, was het een drukte van belang en gaandeweg kwamen steeds meer bezoekers kijken naar alles wat daar aan ambachtelijk werk gedemonstreerd werd door amateurs die van de eerste tot de laatste h u n hobby beheersen tot i n de perfektie.

De'-anders n o g a l n u c h t e r e Haasdam-zaal was herschapen in e e n z e e r suggestief decor, dank zij de tekeningen van Jan Derboven e n e e n aangepaste lichtregie.

Wat biezonder opviel, was de getoonde belangstelling. De exposanten h a d d e n m a a r w e r k om d e v e l e v r a g e n t e b e a n t woorden, die onafgebroken gesteld w e r d e n d o o r g r o o t e n klein.

Boeiend, volledig en van een

geweldige opvoedende waarde: aldus k a n m e n deze Hobonia.• manifestatie samenvatten. (JdT)

- 53 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 53

GAZETVANANTWERPEN - • WOENSDAG 13 FEBRUARI 198

Hobonia-Hoogboom toonde «Amj;achten vaneertijds en nu» Straatzangers luisterden het marktgebeuren op De ambachtenmarkt, ge-.j organizeerd d o o r Heemkring Hobonia in zaal Den Haasdam t e Hoogboom Ekeren, is beslist een sukses geworden. M e e r d a n tweeduizend b e z o e k e r s werden gekonfronteerd met beroepen en bezigheden uit het verleden. In zijn inleiding zei René Buyst dat het ambacht als beroep misschien niet meer zal terugkeren (op enkele uitzonderingen na), maar als vrijetijdsbesteding is er voor het oude ambacht nog veel toekomst.

Samen met de tentoonstelling verscheen een lijvige brochure «Ambachten v a n e e r t i j d s e n nu», waarin de ambachtslui en hun b e r o e p uitvoerig werden voorgesteld. D e i n i t i a t i e f n e mers zijn er van uitgegaan dat de bezoekers b i j h u n eerste kennismaking n i e t voldoende aandacht z o u d e n k u n n e n schenken aan alle ambachten.

De brochure is dan ook uiterst geschikt als naslagwerk.

De Kulturele Heemkring Hobonia ontstond in 1971 en heeft op negen jaar t i j d toch één en ander weten te realizeren. De voornaamste realizatie is ongetwijfeld d e klassering v a n de St.-.lozefkerk en d e onmiddellijke omgeving ervan. B u i t e n verschillende kunst- en heemkundige tentoonstellingen krijgen de leden driemaandelijks een tijdschrift in hun brievenbus. Geleide stadswandelingen en m u s e u m b e z o e k e n s t a a n eveneens, op h e t programma.

Hobonia zette de jaren tachtig in met een groots opgevatte tentoonstelling, gewijd aan ambachten v a n v r o e g e r e n n u .

Voor de ]Ode eeuw was e r i n onze streken nog geen sprake van a m b a c h t s l u i . W e w a r e n vooral een landbouwvolk.

Voor een keer werkte voorzitter R a y m o n d R o e l a n d s v a n Hobonia n i e t a l l e e n a c h t e r de schermen. S p i n n e n is één aan z i j n hobby's, en alhoewel h i j n i e t over zoveel v r i j e t i j d beschikt, zet h i j zich geregeld achter z i j n spinmachine. H i j w o r d t bij die bezigheid gehol-

pen door z'n dochter Christel.

Vrij veel jongeren toonden

tijdens het afgelopen weekeind b e l a n g s t e l l i n g v o o r d e oude a m b a c h t e n m a r k t v a n Ffobonia.

To t z o v e r d i t u i t t r e k s e l _

—5 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 54

" Vana6 de eentste Fzonta!zten wa4 de v-eotheid en de ongavwsat.í.ezin een echtte 4timu2anb om de pentsoon,2.t,j{ze inzet zo hoog moge.P.í.j(z t e tste2ten " .

M a r i e t t e DEWEERDT Poppenmaakster

tl

De manden, met vo.edoende nu,.mte, wanen zeen venzongd, goed veitdeïd en voon .Ledeneen gun t i g om cdte.o t e Gunnen bewondetten en u,í t eeg t e vragen. I ede'te deelnemen had valdo ende ruimte om flattsoen,e.Ljfa te demon4 t'teelten en z i j n wuktuigen en voonwe'tpen evevvted.íg t e vendelen, w e u t t e u t voorde Lg t o voor het pabtLefz.

Uw Lendee ij(zhe .d en gatstukijhe.Ld toonden aan dat uw (n.Lng zin h e a t voor 4amenwenking en venn í.eh .í.ngen " .

F. VA N COLEN VAN T . I . K . A .

Kantklossen

" Het waas voor onts een goede tentoon4te ging; goed van o Çeen en goed van onganLo t i e . . . en leid ven(zoc ht. Wat tule. een pottenbakken nog meert ! " D i c k e n J o k e HAGEMAN' Pottenbakker

-- 5 5 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 55

ti

De nu.íme beeangeete.í.ng en voona.e de intetc.a)se van de bezoeheu wanen he b e 3 t e bewijs van een gueaagde ten,tooneee2í.ng.

Het was 4 i j n om met u t e mogen 3amenwenhen ! " Josée PEETERS Stoelenvlechtster

Pt

Het v o - e g e n m i j een zeek goed ge3taagde tentoon4 tee Lng g e weee van oude ambachten en w i j waken bovendien get'to44en door de zeen goedhope pnijo van uw £eFzlzene pannekoeken " .

A l f o n s HERRIJDERS Sigarenmaker

I/

Ubewees dat HobonÀ.ct eeunt op een kiac.ht ge heen, met u'epeee otgan octtiegeee, opontaan erPthous,iauqe en hneat.vitei . maag nam L(z deeg aan deze weeggeeaagde tientoon3te ging ! " J o r i s THIJS Etser

—5 6 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 56

"'tWas P R I M A

! " A. PLETINCKX Boekbinder

" D e ongan,isatí.e was goed venzongd en de veueGui.L2ende taken wanen doelmatig vendee2d en met kunde en oetc.vccatc,ái.gheid waangenomen, " M a r i l o u KRUG - CASTELEIN Weefster

" Hobowi.a hee6t n i e t aUeen een ,stukje va2fzs2even tentoonge4te2d de ambachten, maan hee6t ook de " vo2bmen3 " ,eaten z i e n , d e man d i e i n aLee nu3t z i j n ambacht uitoe4ewt en wacv��aan du,i.de2ijfz t e z i e n -is ( e n t e honen ) d a t h i j en intens deugd aan be2ee�t " .

Marc ADRIAENS Leurder

—5 7 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 57

Vo l g e n d e m e r k w a a r d i g e r e a k t i e s p u b l i c e r e n w e i n t e g r a a l :

Hattte,tí..jk dank voon de kan <s d i e U ows ga4 om t e mogen d e a uitmaken van wat tenUat.te een ambachten - happening i 4 gewonden; een 4eeat !

Hoogboom v o o n v o o n t a a n ynoniem van bnoedeuchap, hant e t í , j h.heid en amenwenh,t,ng .

Mijn fzampt.í.meve,t vaan de ongani3at,í.e en mijn dank voon h e t ge,%nte/Leueett.de pubZé.eFz. ' Ambachten van e e n t ï . j à e n nu ' n a a n onze mening de b u t ge3Zaagde ontmoeting- en venbnaedening3manqutatie t u u e n ambacGU2í,eden- en huvr3tenaan en hun pub.Q,ï.eîz, e n omgefzee.nd, van het hete V.2aam3e nand gewonden.

Lai j z i j n eng bî.í,j enb,i.j geweuti t e z i j n .

Nieuwe vnienden geven nieuwe moed , . . e n inspitca.tie ! " Van gavusen hante, Ben e n T j i t s k e VAN DEN BOSSCHE Glazenier

- 58 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 58

De s t r a a t z a n g e r s g a v e n h u n b e v i n d i n g e n w e e r i n h u n eigen s t i j l ; m e t een l i e d !

V o o r a f h a d d e n z i j d e v o l g e n d e b e v i n d i n g : " ' t Gla3 k e u z e " .

Wí.1 waken t e g a t b i j Hobon,í.a t e Efz'nen Het wend een 3ufz3e3 i k kan ' t u vehzefzenen.

A. netí.ncfzx d i e t o n d en. boeken t e binden Zodat boefzenwukmen ze week kunnen veu,P.í.nden.

Jo3 é kwam naak hien. om 3toe2en t e a e c h t e n Ze kan a,Q,2e3 aan, z e 4 3 Nn.omme en neehte.

De Fnan3 d i e kwam ook, d e Jack wct�, erc b i j Ze maakten en. Fzonven voon. rnevuû.ge b i j .

- 59 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 59

Raymond en Kniste.2 d i e kwamen hien 3pinnen Met mi9n fznomme poten zou' fz erL n o o i t aan beginnen.

Ach,2e2 d i e b.2aa,st en a6 en t o e op de ttc.ompet H i j kwam oven,2aat3t nog i n de gazet.

Man,íet,te d i e maakte vandaag h e e l wat poppen Z i j z i t hien a2 fznut�S�S'.2end ham uun,t á u t e h.2o ppen.

Het TIKA van Antwerpen z a t ooh. t e 1a- oá4en Ze maken ' t met istufzje3 h o u t u i t heet veen. bonen.

Die pottenbakken u i t Hotiand, d i e man d i e heet V-Uch H i j wondt en g ' as.o-Loteend door Hoogboom-se M-Lefz

Ma Ltou d i e heet Knug en 40m-o Cc ote-2etin Ze houdt en van weven en d a t kan ze De 3igan.enmahen d i e heet AUbvut, Gaat en mctcuL eentje drnon.en, z e z i j n ' t weved.

- 60 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 60

De Joni4 d i e doet h i e f aan ets en grtrgiefz De Bungee Poott-t d i e .v6 e c h t waan uniek.

De ect3/LamenmaFzen van vandaag c1Le heet Ben H i j hee4t en Van Immetzsee) hees goed gekend.

De Mane, d e seutcden, d i e maakt vees fzabaa,e �s toepend en tí,ercend: " Kanvice(zo.2.een, gannaas " .

De btkacc,tzangeA.4, ' t se�-te en n i e t t e vengeten Merce.í d a t ge geen .tomaat hebt gemeten.

Wim e n G e e r t Straatzangers ( gemaakt o p 10 f e b r u a r i t i j d e n s d e l e k k e r e erwtensoep ! )

- 61 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 61

Onze " AMBACHTEN VAN EERTIJDS EN NU " i n , v o o r ĂŠ ĂŠ n k e e r e e n s n i e t " ZAKELIJKE " , c i j f e r s :

Bij de voorbereiding: o 1 2 maanden v o o r b e r e i d i n g s p e r i o d e , 8 maanden i n t e n s i e f o 6 ambachten-markten b e z o c h t o c a . 7 5 0 km v e r p l a a t s i n g e n om k o n t a k t e n t e l e g g e n e n d e t e n toonstelling praktisch voor t e bereiden o 125 affiches verspreid o 2 g r o t e u i t h a n g b o r d e n g e s c h i l d e r d (Hoogboom e n E k e r e n - C e n t r u m ) o 2 g r o t e w e g w i j z e r s g e s c h i l d e r d ( Hoogbooms k r u i s e n k e r k o 1 0 - t a l k r a n t e n e n weekbladen e . a . m e d i a aangeschreven t e r publikatie o o n t e l b a r e u u r t j e s opzoekingswerk i n archieven en b i b l i o t h e k e n voor h e t samenstellen van de brochure o 3 ( soms n a c h t e l i j k e ) werkvergaderingen Bij d e opbouw i n

Den H a a s d a m "

:

o 5 0 s p o t s v o o r passende b e l i c h t i n g o 200 m verlengsnoer o 30 m dekoratiewand o 200 m ( b i j 2 m ) dekoratiedoeken o 25 grote planten o 3 5 t a f e l s v o o r opbouwen v a n s t a n d e n o 1 3 0 m2 t a p i j t t e g e l s o 40 dekoratieve tekeningen o 2 0 - t a l w e g w i j z e r s e n t e k e n i n g e n v a n J a n Derboven Tijdens de t e n t o o n s t e l l i n g : o M e e r dan 150 aanwezigen b i j d e o p e n i n g s p l e c h t i g h e i d d o o r R. B u y s t , g e m e e n t e r a a d s l i d e n o p g e l u i s t e r d d o o r CANTECLEER volkskunstgroep ! Dank U o meer dan 2 . 0 0 0 bezoekers o 3 5 0 b r o c h u r e s " Ambachten v a n e e r t i j d s e n n u " werden v e r k o c h t o 17 nieuwe leden o 7 0 0 pannekoeken gebakken o 125 l i t e r k o f f i e e n thee o 3 0 l i t e r erwtensoep v o o r de deelnemers

- 62

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 62

o 2 7 d e e l n e m e n d e ambachtsmensen o 1 8 a k t i e v e medewerkers e n - s t e r s o e n d a t w e r k v a n maanden w e r d i n " 4 u u r " a f g e b r o k e n e n o p geruimd.

Met d i t ongewoon c i j f e r m a t e r i a a l k u n n e n w i j o n z e l e d e n m i s s c h i e n een b e e l d o p h a n g e n v a n h e t e n o r m e v o o r b e r e i d i n g s w e r k d a t v e r z e t d i e n t t e worden b i j e e n o r g a n i s a t i e a l s deze.

Het f e i t d a t d i t a l l e m a a l t o t e e n g o e d e i n d e i s g e k o m e n , k a n alleen h e t p r o d u c t z i j n van een b i j z o n d e r knap " teamwork " .

Ti j d e n s d e t e n t o o n s t e l l i n g o n t v i n g Hobonia v a n mevrouw V i r g i n i e Baeten u i t E k e r e n - D o n k e e n g r o o t a a n t a l o u d e p o s t k a a r t e n e n doodsprentjes en van ons nieuwe l i d d h r. L o u i s de Ruysser u i t E k e r e n - S t . 11 a r i a b u r g v e r s c h i l l e n d e j a a r g a n g e n v a n d e T o e r i s t i s c h e F e d e r a t i e s Antwerpen e n B r a b a n t . Daarvoor ook onze h a r t e l i j k e dank !

Harry De S i t t e r

â&#x20AC;&#x201D;6 3 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 63

6344 22990 + 562?

kasverslag 1979

INKOMSTEN

U I T G AV E N

Overdracht 1978

1 0 . 8 6 9 , - F.

Lidgelden 87 x 150 4 leden betaald i n '78 = 91 leden !

13.050,-

Wo r s t e n b r o o d

Drukwerken: - boekje rasters - verkleiningen 1 8 . 3 2 9 , - F Abonnementen o p a n dere t i j d s c h r i f t e n 1 . 2 0 0 , -

1.604,-

Intrest B.A.C.

77,-

Concert " D o l e z a l " i n samenwerking m e t R o r a t e en A l a u d a

4.916,-

Te e r f e e s t

2.255,-

Schenking

300,-

Dia-avond Z u i d - T i r o l

1.146,-

Gemeentesubsidies

1.000,-

Stadswandelingen ( gidsen ) 1 . 1

0

0

Werkingskosten: - postzegels - rondschrijven - uitnodigingen - e.a.

6 . 7 1

5

,

Vo o r b e r e i d i n g " Ambachten " 1 . 5 9

4

,

-

,

-

Sint-Niklaasstoet 1 . 0 0 0 , -

TOTAAL:

35.217,- T O T A A L :

Inkomsten: Uitgaven: Blijft:

35.217,29.938,-

5 . 2 7 9 , -

29.938,-

Het w e r k j a a r 1979 w e r d met e e n b a t i g s a l d o v a n 5.279 F a f g e s l o t e n .

De s c h a t b e w a a r d e r Harry De S i t t e r - 64

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 1 - januari 1980 - p. 64