Hobonia 1980-4 A4

H0B0NIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

Jaargang 9

—

1980

okt. - n o v. - d e c .

•

:

-

�

�

�

t

�

9�

H

/

:

"w1/f�.YL

,

l

�

~

•

-

' • ` �

«1-.>•‘‘ Y � .�

Kasteel

D e

�

S t e r r e II nu: K l i n i e k Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

.

" Medister

inhoud Het Campo S a n t o Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s

van h e t "Zwin" - deel 8 Oe " O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s " Kastelen i n Vlaanderen:Hoeckenberg Heksen Kuierend i n oude p a p i e r e n : R u i l i n g k e r k h o f Hoogboom Snuffelend i n h e t v e r l e d e n van Hoogboom: A n t w e r p s e K a p u c i j n e n op h e t k e r k h o f v a n Hoogboom Activiteiten Inhoudsopgave 1 9 8 0

- 185

P. A r r e n

blz.

186

R. P. P. P.

blz. blz. blz. blz.

199 208 212 226

P. A r r e n

blz.

232

P. A r r e n H. D e S i t t e r

blz. blz. blz.

237 242 247

Van H a e l s t Arren Arren Arren

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 185

- 186 _

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 186

HET C A M P O S A N T O HIER LIGGEN HUN LIJKEN ALS ZADEN I N ` T ZAND

Sprekend o v e r b e r o e m d e b e g r a a f p l a a t s e n d e n k e n d e m e e s t e mensen m e t e e n a a n P a r i j s , L o n d e n o f M i l a a n . I m m e r s , o p de b e g r a a f p l a a t s P è r e - L a c h a i s e t e P a r i j s z i j n e e n m a s s a beroemdheden u i t d e g e h e l e w e r e l d e e n l a a t s t e r u s t p l a a t s komen v i n d e n , v e e l a l o p e i g e n v e r z o e k . O o k o p h e t Z e n t r a l F r i e d h o f t e Wenen e n o p h e t C i m e t e r o M o n u m e n t a l e t e M i laan r u s t e n d e s t o f f e l i j k e ' resten v a n honderden personen w i e r naam o p é é n o f a n d e r e w i j z e g e s c h i e d e n i s m a a k t e .

Maar o o k i n e i g e n l a n d t r e f f e n w e b e g r a a f p l a a t s e n a a n waar o n z e beroemdheden w e r d e n v e r z a m e l d . O p d e k e r k h o v e n van e n k e l e g r o t e s t e d e n w e r d e e n a p a r t e p l a a t s v o o r b e h o u den, e e n e r e p a r k , w a a r p e r s o n e n m e t naam n a a s t e l k a a r rusten.

Te S i n t - A m a n d s b e r g , a m p e r 2 k m v a n G e n t , l a n g s h e e n de o u d e w e g n a a r A n t w e r p e n , l i g t e r o o k e e n m e r k w a a r d i g e b e g r a a f p l a a t s : h e t Campo S a n t o o f H e i l i g V e l d . M e t d e g r o o t s t e b e g r a a f p l a a t s e n t e r w e r e l d kunnen we n a t u u r l i j k d i t Campo S a n t o n i e t o p é é n l i j n p l a a t s e n , m a a r d e z e h e i lige grond i s de l a a t s t e r u s t p l a a t s van g r o t e en voorname V l a m i n g e n e n v o o r o n z e k u l t u u r v a n o n s c h a t b a r e w a a r d e .

Dat V l a a n d e r e n v a n d a a g d e d a g n o g V l a a m s i s h e b b e n w e i n de e e r s t e p l a a t s a a n d e z e v o o r v e c h t e r s v a n w e l e e r t e d a n ken, d e p i o n i e r s v a n d e V l a a m s e B e w e g i n g I DE S I N T

- AMANDUSHEUVEL

Op e n k e l e s t a p p e n v a n d e o u d e m i d d e l e e u w s e o m w a l l i n g rond G e n t l i g t e e n h e u v e l d i e d e S i n t - Amandusheuvel w o r d t g e n o e m d . R o n d 6 3 0 kwam h i e r d e H e i l i g e Amandus o n z e heidense v o o r o u d e r s t o e s p r e k e n e n t o t K r i s t e n e n b e k e r e n . ❑e l e g e n d e v e r h a a l t d a t d e z e h e u v e l z o u g e g r o e i d z i j n o m dat d e h e i l i g e e r steeds z i j n klompen u i t s c h u d d e d i e v o l zand w a r e n g e r a a k t t i j d e n s z i j n l a n g e r e i z e n .

Na d e d o o d v a n d e H e i l i g e Amandus w e r d d e h e u v e l e e n druk bezochte b i d p l a a t s e n werd e r d a g e l i j k s m i s g e l e z e n .

- 187

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 187

In d e XIVde eeuw verscheen e e n d i c h t w e r k o v e r h e t Teven v a n d e H e i l i g e Amandus e n d a a r i n l e z e n w e o . a . : IP

Ende h i ghine &telLnen a.22en wc,Lendaghe Buten Ghend a,2 4ondeh. 4aghe T' eenen belc.ghe d i e d a m 3tae,t Ende dan, dien name noch a4gaet Dat h e t S i r t e AmanĂ beng h4 y Nu veAusta.e,t d i e rced2ne tur,i. (waarom) Dat dien bench dien name on.tvd.nc "

I n e e n a k t e v a n 1 3 6 7 s p r e e k t men v o o r h e t e e r s t v a n een " c l e y n c a p e l l e k e n " d a t o p d e h e u v e l w a s g e b o u w d .

Daarom w e r d d e S i n t - A m a n d u s h e u v e l o o k " K a p e l l e n b e r g " genoemd.

Deze K a p e l w e r d i n 1 5 5 5 d o o r d e e e r s t e b i s s c h o p van G e n t , C o r n e l i u s J a n s e n i u s , v e r g r o o t e n d i e n d e a l s begraafplaats v o o r de p a s t o o r s . Ve r d e r d i e n t e r nog v e r meld d a t o p d e K a p e l l e n b e r g d e g a l g v a n G e n t s t o n d , d a t rond 1566 d e C a l v i n i s t e n e r hun hagepreken h i e l d e n e n e r i n 1 7 2 0 , d o o r b i s s c h o p P h i l i p p u s Va n d e r N o o t , d e grote k a p e l werd o p g e r i c h t d i e e r nu nog steeds s t a a t .

Ti j d e n s d e Franse R e v o l u t i e w e r d d e k a p e l eigendom van d e S t a a t , m a a r E . H . J o z e f - F r a n ç o i s Va n Damme, l a a t s t e p r o o s t v a n d e S i n t - Amanduskapel, w i s t d e n o d i g e gelden b i j mekaar t e brengen om de k a p e l e n d e h e u v e l terug t e kopen.

In 1800 was d e S i n t - Amandusheuvel e e n o a s e v a n r u s t m e t v e e l bomen w a a r men k o n w a n d e l e n e n v e r p o z e n .

Zo h i e l d J a n - F r a n s W i l l e m s , d e Va d e r v a n d e V l a a m s e Beweging, e r g v e e l v a n d e z e h e u v e l e n kwam h i j h i e r met v o o r l i e f d e d e n o d i g e r u s t z o e k e n .

REINAERT D E V O S Jan F r a n s W i l l e m s , z o o n v a n e e n l a n d m e t e r u i t B o e chout b i j L i e r - d i e z i j n p l a a t s k w i j t g e r a a k t e omdat h i j geen Frans kende - had h e t wereldberoemde m i d d e l n e d e r l a n d s e d i e r e n e p o s " R e i n a e r t d e Vo s " h e r o n t d e k t e n in 1834, n a a r de oudste b e r i j m i n g , u i t g e g e v e n . Jarenlang hadden d e D u i t s e r s e n d e F r a n s e n o v e r d i t w e r k g e r e d e t w i s t , v o o r a l o v e r de oorsprong en de p l a a t s van gebeurens N u v o n d J a n - F r a n s W i l l e m s d e b e w i j z e n d a t d i t grandioze w e r k i n Vlaanderen o n t s t a a n e n geschreven was - 188

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 188

en z i c h i n h e t G e n t s e e n h e t Wa a s l a n d a f s p e e l d e . E n meteen w a s h e t V l a a m s g e e n t a a l m e e r d i e a l l e e n d o o r boeren w e r d g e s p r o k e n , w a s z i j e v e n r i j k e n e v e n p o ë t i s c h a l s d e andere t a l e n rondom ❑ns. De Fransen e n de D u i t s e r s d e d e n h u n p e t j e a f v o o r o n s , w a n t " d e n v o s Reinaerde " behoorde t o t h e t s c h o o n s t e w a t o o i t w e r d geschreven, e n onze s c h r i j v e r s waren m i n s t e n s e v e n g r o o t als de buitenlandse.

Als p r o l o o g had Willems i n z i j n boek een p a m f l e t geschreven v o o r Vlaamse propaganda, w a a r i n d e verbannen auteur de hoop u i t d r u k t e " d a t deze b e a r b e i d i n g van h e t oudere g e d e e l t e v a n R e i n a e r t d e n v o s i e t s b i j d r a g e n mocht t o t h e t d o e n h e r l e v e n v a n e e n e z o o d i e r b a r e t a e l , in een t i j d , waarop ons l a n d van zooveel Franschen u i t schot werd overstroomd ! " Ook i n e i g e n l a n d o n t w a a k t e d a n h e t V l a a m s e n w e r d Reinaert h e t symbool v a n een t a a l - en k u l t u u r s t r i j d d i e z i j n g e l i j k e n i e t meer z o u kennen i n Europa. H e t v o o r a l in d e g r o t e steden en i n d e openbare besturen g e w i l d o p geschroefde Frans m o e s t s t i l l e t j e s a a n w i j k e n v o o r h e t Vlaams, d o o r o n z e s t r i j d e r s , J a n - F r a n s W i l l e m s , F e r d i nand S n e l l a e r t , P r u d e n s v a n D u y s s e , C o n s t a n t P h i l i p Serrure, e . a . , n a a r voren gebracht.

D I T G R A F B E WA A R T Z I J N A S S E , H E T VA D E R L A N D Z I J N NAAM Jan - F r a n s W i l l e m s o n t d e k t e i n d e o u d e r e n t e b o e k e n van d e G e n t s e S i n t - B a a f s a b d i j d a t d e S i n t - A m a n d u s heuvel e e r t i j d s o o k " Reinoutsbergh " o f " R e i n a e r t s bergh " w e r d g e h e t e n . O o k N a p o l e o n D e P a u w, i s i d o o r T e i r l i n c k e n d o k t e r J o z e f G o o s s e n a e r t s kwamen l a t e r m e t bewijzen d a a r v a n aandragen e n J a n - F r a n s W i l l e m s droomde e r dan o o k v a n d e h e u v e l m e t deze benaming t e l a t e n herdopen. Z i j n droom werd n o o i t w e r k e l i j k h e i d w a n t h i j overleed p l o t s e l i n g i n h e t stadhuis van Gent, waar h i j door een b e r o e r t e werd g e t r o f f e n , a m p e r 53 j a a r o u d .

Gesteund d o o r d e i d e e ë n v a n J a n - F r a n s W i l l e m s en z i j n v o l g e l i n g e n b o u w d e p a s t o o r J o s e p h u s Va n Damme een n i e u w e k e r k a a n d e v o e t v a n d e h e u v e l . H i j w a s d e l a a t s t e z i e l e h e r d e r van d e k a p e l o p de heuvel en d e —1 8 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 189

Jan F r a n s WILLEMS e n z i j n graLmo:it:ment a n h e t " CAMPO SANTO " te S i n t

- Ame.nรปsber g o

- 190

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 190

e e r s t e p r o o s t v a n d e i n 1847 g e s t i c h t e S i n t - Amandusp a r o c h i e . E n p a s t o o r Va n Domme s t i c h t t e o o k h e t Campo Santo, e e n b e g r a a f p l a a t s v o o r :

pmsanen doch hunne hoedanigheden en deugden aanz.Ă­.enL t a " Op 8 d e c e m b e r 1 8 4 7 w o r d t h e t k e r k h o f i n g e w i j d e n reeds o p 1 8 december v a n h e t z e l f d e j a a r w o r d t h e t s t o f f e l i j k o v e r s c h o t v a n jonkvrouw M a r i a d e Hemptinne, o v e r l e d e n t e G e n t o p 7 n o v e m b e r 1 8 4 6 , n a a r h e t Campo S a n t o overgebracht. M a r i a d e Hemptinne had z i c h l a n g e j a r e n v o l l e d i g i n g e z e t om h e t l o t t e v e r b e t e r e n v a n d e k l e i n e man e n h a d d a a r d o o r e e n p l a a t s o p h e t H e i l i g V e l d v e r diend. Geboren u i t een befaamd Gents n i j v e r a a r s g e z i n i n 1818 z o u z i j l a t e r i n d e m o d d e r i g e G e n t s e a c h t e r b u u r t e n de h o n g e r e n d e e l l e n d e g a a n l e n i g e n w a a r z i j m a a r k o n .

Z i j v e r w i e r f e r d e naam " d e e n g e l v a n G e n t " .

Op 2 6 j u n i 1 8 4 8 , t w e e j a a r n a z i j n o v e r l i j d e n , werd h e t p r a a l g r a f i n g e w i j d v a n J a n - F r a n s W i l l e m s o p h e t Campo S a n t o m e t e e n p l e c h t i g h e i d d i e e e n h i s t o r i s c h e g e b e u r t e n i s i n d e a n n a l e n v a n d e V l a a m s e B e w e g i n g mag genoemd w o r d e n . J a n F r a n s W i l l e m s w e r d n a a r z i j n l a a t s t e r u s t p l a a t s g e l e i d d o o r a l w a t naam h a d i n V l a a n d e ren; geleerden, p o l i t i c i , kunstenaars, e n z .

Op d r e n s e i g e n v e r z o e k r u s t n a a s t J a n F r a n s W i l l e m s z i j n boezemvriend, v a a n d r i g en o p v o l g e r, d o k t e r Ferdinand S n e l l a e r t . H i j was j a r e n l a n g Willems' v e r t r o u w e l i n g en h u i s d o k t e r e n h e e f t v e r s c h i l l e n d e m a l e n a a n g e d r o n g e n de S i n t - A m a n d u s h e u v e l t e h e r d o p e n i n W i l l e m s h e u v e l , echter zonder sukses.

In 1849, b i j gelegenheid van h e t E e r s t e Nederlandse Kongres, w o r d t o p d e Campo-Santoheuvel h e t grafmonument p l e c h t i g o n t h u l d van K a r e l L o d e w i j k Ledeganck. H i j was te Gent overleden o p 19 m a a r t 1847, p a s 41 j a a r oud. L e deganck s c h r e e f o . a . i n 1 8 4 6 " D e D r i e Z u s t e r s t e d e n " , waaruit: " e n w i l d e n w a t was r e c h t , e n wonnen w a t z i j w i l d e n " , " Geen r i j k e r k r o o n d a n e i g e n s c h o o n " , e n " B l i j f s t e e d s u w V l a a m s e n o o r s p r o n g w a a r d ; Wees V l a a m s van h a r t e n V l a a m s v a n a a r d " i n V l a a n d e r e n gemeengoed z i j n geworden.

I n 1 9 6 3 w e r d h e t b e s c h e r m k o m i t e i t Campo S a n t o g e s t i c h t e n werden e r s i n d s d i e n t i e n t a l l e n g r a v e n geres-- 191 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 191

t a u r e e r d . U i t d e enorme r e e k s van beschermde graven noemen we e r enkelen e n geven t u s s e n h a a k j e s d e j u i s t e plaatsen v a n deze graven o p h e t Campo S a n t o .

S t a f Bruggen ( 1893 - 1964 ) b e r o e p s a k t e u r aan h e t Vlaams Vo l k s t o n e e l ; d i r e k t e u r v a n de K . V. S . t e Gent ( s e k t i e A n r . 2 1 0 ) J e f C r i c k ( 1890 - 1965 ) - r o m a n s c h r i j v e r v a n o . a . : " De R i d d e r v a n h e t S l o t v a n Laerne " , " P. P. R u bens " , " Monica " . H i j g a f een h e l e r e e k s b i o g r a f i ë n u i t o v e r d e vooraanstaanden d i e o p h e t Campo Santo een l a a t s t e r u s t p l a a t s k r e g è n ( sektie C - r i j 4 - 2° g r a f ) H i p p o l i e t Daeye ( 1873 - 1952 ) - s c h i l d e r v a n i n t e r i eurs e n p o r t r e t t e n met n e i g i n g n a a r h e t e x p r e s s i o nisme ( s e k t i e K - n r . 6 6 ) A l o i s De B e u l e ( 1861 - 1935 ) - beeldhouwer v a n o . a . het Boerenkrijgmonument t e Overmere, h e t Ros B e i aard t e Gent, b o r s t b e e l d e n v a n H e n d r i k Conscience, Prudens v a n Duysse, e n z . ( s e k t i e G - n r . 1 3 2 ) Jozef De Maeght ( 1895 - 1951 ) - o r g a n i s t , t o o n d i c h t e r van orkestwerken, p i a n o s t u k k e n , l i e d e r e n , e n z . ( s e k t i e E - r i j 1 - 9° g r a f ) F i l i p d e P i l l e c i j n ( 1891 - 1962 ) - d e p r i n s v a n d e Nederlandse l e t t e r e n - r o m a n s c h r i j v e r van o . a . : " De S o l d a a t Johan " , " Monsieur Hawarden " , " Hans van Malmedy " , " Blauwbaard " , " Mensen a c h t e r de d i j k " , " De veerman e n de j o n k v r o u w " ( s e k t i e H n r, 4 8 ) Frans De P o t t e r ( 1834 - 1904 ) - g e s c h i e d s c h r i j v e r, wiens " Geschiedenis v a n de gemeenten d e r P r o v i n c i e Oost - Vlaanderen " n o g z e e r v e e l w o r d t g e r a a d pleegd ( s e k t i e G - n r . 1 7 8 ) Paul DE RIJCK ( 1913 - 1956 ) - d i c h t e r e n e s s a y i s t , d i e o . a . d e " C a h i e r s v a n d e Wa t e r k l u i s " u i t g a f ( s e k t i e M - R i j 2 - 18° g r a f ) Jules d e S a i n t - Genois ( 1813 - 1867 ) - geschiedkundige, één d e r l e i d e r s v a n de Vlaamse beweging e n m e d e s t i c h t e r v a n h e t Willems fonds ( a a n d e kerkmuur ) 192 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 192

F e l i x De V i g n e ( 1 8 0 6 1 8 6 2 ) - G e n t s p o r t r e t e n h i s t o r i e s c h i l d e r, e t s e r en oudheidkundige ( s e k t i e A n r. 3 3 ) P i e t e r De V i g n e ( 1 8 1 2 - 1877 ) - b e e l d h o u w e r v a n o . a . het Jakob v a n Arteveldemonument e n h e t L i e v e n Bauwensstandbeeld t e Gent ( s e k t i e A - n r . 3 2 ) Leonard De V i s c h ( 1 8 8 9 - 1 9 3 0 ) - b e e l d h o u w e r ( s e k t i e N - r i j 4 - 9° g r a f ) Frans D e Vo s ( 1 8 5 6 - 1 9 1 9 ) t o o n d i c h t e r ( s e k t i e F n r. 212 b i s ) I s i d o o r De Vo s ( 1 8 5 0 - 1 8 7 6 ) - t o o n d i c h t e r ( s e k t i e E - n r. 10 b ) Karel Gustaaf Doudelet ( 1861 - 1938 ) en h o u t g r a v e u r , w e r k t e l a n g e t i j d R a t t i (..de l a t e r e paus Pius X I ) i zoekingen n a a r oude h a n d s c h r i f t e n r i j 5 - 1° g r a f )

s c h i l d e r, etser samen m e t p a t e r n I t a l i ë , aan op( sektie C -

J o r i s Eeckhout ( 1887 - 1951 ) - p r i e s t e r , l i t t e r a t u u r en k u n s t h i s t o r i c u s ( s e k t i e M - n r . 2 0 9 ) Jozef Goossenaerts ( 1882 - 1963 ) - t a a l k u n d i g e , k u l t u u r p r o m o t o r, s t i c h t e r v a n v e l e V l a a m s e v e r e n i g i n g e n op h e e m - e n g e s c h i e d k u n d i g g e b i e d ( s e k t i e S nr . 3 0 ) Jan G r a u l s ( 1 8 8 7 - 1 9 6 0 ) - t a a l g e l e e r d e , g o u v e r n e u r van d e p r o v i n c i e A n t w e r p e n e n b u r g e m e e s t e r v a n d e stad B r u s s e l t i j d e n s w e r e l d o o r l o g I I ( s e k t i e C r i j 2 - 6° g r a f ) Jozef G u i s l a i n ( 1 7 9 7 - 1860 ) - geneeskundige e n human i s t ; v e r w i e r f i n t e r n a t i o n a l e beroemdheid door z i j n hervormingen b i j d e v e r p l e g i n g v a n g e e s t e s g e s t o o r den ( s e k t i e B - n r . 2 6 ) H i p p o l i e t Kluyskens ( 1807 - 1883 ) - geneesheer e n h e e l kundige, m e d e s t i c h t e r v a n de Gentse Maatschappij v o o r Geneeskunde ( s e k t i e F - n r . 2 1 ) K a r e l L o d e w i j k Ledeganck ( 1805 - 1847 ) - r o m a n t i s c h d i c h t e r d i e a l s l i d van de Provincieraad van Oost —1 9 3 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 193

Vlaanderen e r i n 1840 d e e e r s t e Nederlandse woorden sprak, w a t hem z e e r k w a l i j k werd genomen. Z i j n g r a f s t e e n , t e g e n de z i j g e v e l v a n de k a p e l g e p l a a t s t , v e r m e l d t : " Z i j n s t o f r u s t h i e r , z i j n naam L e e f t v o o r t i n Vlaamsche zangen " Rosalie L o v e l i n g ( 1834 - 1875 ) - l e t t e r k u n d i g e , p u b l i ceerde samen met h a a r z u s t e r V i r g i n i e ; z i j waren tantes v a n C y r i e l Buysse ( s e k t i e C - n r . 3 1 b ) K a r e l Ly b a e r t ( 1854 - 1922 ) - j o u r n a l i s t , v o o r z i t t e r van de B e l g i s c h e Persbond, a f d e l i n g Vlaanderen.

Medestichter v a n de l e t t e r k u n d i g e v e r e n i g i n g " De Snellaertskring " ( s e k t i e B - n r. 158 b ) T h e o f i e l L y b a e r t ( 1848 - 1927 ) - s c h i l d e r v a n h i s t o rische e n g o d s d i e n s t i g e t a f e r e l e n ( s e k t i e B n r. 1 8 7 b ) Daniel Mareska ( 1803 - 1858 ) s c h e i k u n d i g e , geneesheer ( s e k t i e B - n r . 2 7 ) Frans Masereel ( 1889 - 1972 ) g r a f i s c h k u n s t e n a a r ( s e k t i e A - n r . 8892 ) Jozef Mengal ( 1784 - 1858 ) - t o o n d i c h t e r, l e r a a r v a n Karel M i r y, d i e o p 2 2 - j a r i g e l e e f t i j d " De Vlaamse Leeuw " z o u komponeren ( s e k t i e B - n r . 8 ) Lodewijk Minard ( 1801 - 1873 ) bouwkundige; i n de d o o r hem gebouwde e n n a a r hem genoemde Gentse Vo l k s schouwburg, d e " M i n a r d " , werden d e e e r s t e t r i o m fen geoogst v a n h e t weder o n t l u i k e n d e Vlaamse t o neelleven t e Gent ( s e k t i e D - n r . 5 4 ) Johan J u l i u s O b r i e ( 1849 - 1929 ) - r e c h t s g e l e e r d e , d i e i j v e r d e v o o r een Nederlandse r e c h t s p r a a k i n V l a a n deren e n d e v e r n e d e r l a n d s i n g v a n de Gentse u n i v e r s i t e i t ( sektie F - n r. 3 ) Lodewijk Roelant ( 1786 - 1864 ) - bouwkundige van o . a . de Stadsopera, h e t g e r e c h t s h o f e n de S i n t - Annakerk te Gent ( s e k t i e B - n r . 1 8 ) Ferdinand A u g u s t i j n S n e l l a e r t ( 1809 - 1872 ) - geneesheer d i e wonderen v e r r i c h t t e t i j d e n s d e c h o l e r a - 194 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 194

epidemie. Opvolger van Jan - Frans Willems a l s l e i der v a n d e Vlaamse Beweging, s t i c h t e r v a n h e t l e t t e r kundig genootschap " De Ta e l i s Gansch h e t V o l k " ( sektie A - nr. 49 bis ) Frans T i n e l ( 1 8 9 5 - 1 9 6 4 ) - b e e l d h o u w e r v a n o . a . h e t Mevrouw C o u r t m a n s - Berchmansmonument t e Maldegem, broer van de t o o n d i c h t e r J e f Ti n e l en neef van Edgard T i n e l ( s e k t i e C - r i j 1 - 3 ° g r a f ) Jef T i n e l ( 1885 - 1972 ) - t o o n d i c h t e r ( s e k t i e C r i j 1 -- l 8 ° g r a f ) Frans U y t t e n h o v e ( 1 8 7 4 opera " M a r i e k e v a n d i c h t " Aan d e L e i e " Moederke A l l e e n " 7° g r a f )

- 1923 ) - t o o n d i c h t e r van de Nijmegen " , h e t s y m f o n i s c h g e ", t a l r i j k e l i e d e r e n , w. o . , enz. ( sektie Q - r i j 5 -

Va l e n t i n Va e r e w i j c k ( 1 8 8 2 - 1959 ) - bouwkundige e n b e kend r e s t a u r a t e u r v a n g o t i s c h e monumenten ( o . a . van h e t B e l f o r t t e G e n t ) . H i j b o u w d e k e r k e n i n Hansbeke, O o m b e r g e n , R o n s e l e , Z o m e r g e m , S i n t - A m a n d s berg; k a s t e l e n i n Boekhoute, H u i s e , Kruishoutem, Destelbergen, Z w i j n a a r d e ; gemeentehuizen i n Zomergem, D i k s m u i d e , U i t b e r g e n , e n z . ( s e k t i e B - n r .

183 ) Josephus F r a n c i s c u s Va n Damme ( 1 8 0 4 - 1 8 7 4 ) - o n t w e r p e r v a n h e t Campo S a n t o ( a a n k e r k m u u r ) G u s t a a f Va n d e W o e s t i j n e ( 1 8 8 1 - 1 9 4 7 ) e t s e r, l i t h o g r a a f , e n z . ( s e k t i e 7 -

s c h i l d e r, n r. 11 7 )

M a u r i t s Va n d e W o e s t i j n e ( 1 8 8 5 - 1 9 4 3 ) ( r u s t i n familiegraf b i j Gustaaf )

kunstschilder

K a r e l v a n d e W o e s t i j n e ( 1 8 7 8 - 1929 ) - Vlaams d i c h t e r en b r o e r v a n G u s t a a f ; b e r e i k t e m e t " D e B o e r d i e s t e r f t " h e t p e i l der groten u i t de w e r e l d l i t e r a tuur ( r u s t i n f a m i l i e g r a f b i j Gustaaf en Maurits ) Prudens Va n D u y s s e ( 1 8 0 4 - 1 8 5 9 ) - d i c h t e r , é é n d e r eerste s t r i j d e r s v o o r de r e c h t e n van onze t a a l ( familiegraf sektie A - n r. 39 )

—1 9 5 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 195

D a n i e l Va n D u y s s e ( 1 8 5 2 - 1 9 4 2 ) - b e f a a m d o o g h e e l k u n dige e n zoon v a n Prudens v a n Duysse ( r u s t i n familiegraf sektie A - nr. 39 ) F l o r i m o n d Va n D u y s s e ( 1 8 4 3 - 1 9 1 0 ) - m u s i c o l o o g , k r i j g s auditeur van Oost - Vlaanderen en zoon van Prudens.

Ve r z a m e l d e o . a . 7 1 4 v o l k s l i e d e r e n d i e h i j u i t g a f o n der d e t i t e l : " H e t oude Nederlandsche L i e d " . ( R u s t in f a m i l i e g r a f sektie A - n r. 39 ) Herman Va n D u y s s e ( 1 8 4 7 - 1 8 9 9 ) - a r c h e o l o o g , z o o n v a n Prudens ( r u s t i n f a m i l i e g r a f s e k t i e A - n r . 3 9 ) M a r n i x Va n D u y s s e ( 1 8 8 5 - 1 9 4 0 ) - o o g h e e l k u n d i g e , k l e i n zoon v a n P r u d e n s ; a l g e m e e n s e k r e t a r i s v a n d e I n t e r n a t i o n a l e V e r e n i g i n g t e r Vo o r k o m i n g v a n B l i n d h e i d , ( Rust i n familiegraf sektie A - n r. 39 ) K a r e l Va n L e r b e r g h e ( 1 8 9 3 - 1 9 5 3 ) - k u n s t s c h i l d e r ( s e k t i e R - n r. 159 ) L o u i s Va n 0 v e r s t r a e t e n ( 1 8 1 8 - 1 8 4 9 ) - b o u w k u n d i g e , bouwde o . m . d e S t . M a r i a k e r k t e S c h a a r b e e k ( s e k t i e B nr. 1 bis ) T h e r e s i a Ve r h a e g h e ( 1 7 7 9 - 1 8 5 3 ) - h e t " H e i l i g B e gijntje " ( sektie H - nr. 12 ) Ambrosius V e r s c h a f f e l t ( 1 8 2 5 - 1 8 8 6 ) - t u i n b o u w k u n d i g e ; v e r d i e n s t e l i j k promotor v a n de Gentse t u i n b o u w ; oogstte suksessen a l s azaleakweker t e S i n t - P e t e r s burg e n m e t d e d o o r hem g e o r g a n i s e e r d e Gentse F l o r a - liĂŤn ( sektie F - nr. 5 ) W i l l e m Ve r s p e y e n ( 1 8 3 7 - 1 9 1 2 ) - j o u r n a l i s t ( s e k t i e E - nr. 5 ) A r t h u r W i l l a e r t ( 1875 - 1952 ) - m a r i n e s c h i l d e r e n b e gaafd c e l l i s t ( s e k t i e R - n r . 3 5 ) Ferdinand W i l l a e r t ( 1861 - 1938 ) - s c h i l d e r e n b r o e r van A r t h u r ( s e k t i e F - n r . 2 0 6 ) Rafael - Robrecht W i l l a e r t ( 1878 - 1949 ) - d i e r e n s c h i l d e r, b r o e r v a n A r t h u r e n F e r d i n a n d ( s e k t i e R n r. 3 5 3 )

—1 9 6 e

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 196

G r a f m o n u m e n t v a n F e r d i n a n d A u g u s t i j n SNELLAERT

- 197 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 197

Jan - Frans W i l l e m s ( 1793 - 1846 ) - l e t t e r k u n d i g e , Va der v a n d e Vlaamse Beweging; w e d e r u i t g e v e r v a n m i d delnederlandse meesterwerken w. o . " R e i n a e r t d e Vos rederykerhooftman, l e i d e r e n s t i c h t e r v a n d i v e r s e Vlaamse m a a t s c h a p p i j e n , t i j d s c h r i f t e n , e n z . Z i j n g r a f v e r m e l d t : " D i t g r a f bewaart z i j n a s s e , h e t vaderland z i j n naam " ( s e k t i e A - n r . 4 5 ) Mathias J . W o l t e r s ( 1793 - 1859 ) - a r c h i t e k t , bouwer van o . a . d e S i n t - Amanduskerk t e S i n t - Amandsberg ( a a n kerkmuur ) Tot z o v e r dan. D i t i s e c h t e r maar een k l e i n e g r e e p u i t d e g r o t e massa graven v a n h e t Campo S a n t o , h é t k e r k h o f van v e l e g r o t e Vlamingen.

Paul A r r e n

Grafmonument v o o r P r u d e n s VA N DUYSE

—1 9 8 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 198

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin" Deel 8

Va n a f d e X l l d e e e u w b e g o n n e n d e b e w o n e r s v a n d e Z w i n streek z i c h b e t e r t e verdedigen tegen de herhaalde o v e r stromingen e n a a n v a l l e n van de woeste Noordzee. G e l e i d e l i j k werden d e " t e r p e n `° u i t g e b r e i d d o o r d e s c h a p e n b o e r e n , d i e e r hun kudden o p hoedden.Op d e g r o o t s t e t e r p e n werden h i e r en d a a r v a s t e v e r b l i j f p l a a t s e n e n s c h a p e n s t a l l e n g e b o u w d .

Zo o n t s t o n d e n d o r p j e s a l s C o u d e k e r c k e e n " R a m s k a p p e l l e " .

Dudzele w a s t o e n r e e d s e e n g r o o t d o r p e n b e z a t t o e n a l een g r o t e k e r k . R e s t e n u i t d e X I I d e e e u w v i n d t men n o g de z u i d e l i j k e t o r e n v a n d e S t . L e o n a r d u s k e r k . O o k h i e r d u i d t de o m v a n g v a n d e k e r k o p e e n g r o t e b e v o l k i n g , d i e i n d e l o o p der t i j d e n g e l e i d e l i j k weggedeemsterd i s . D e Heren v a n D u d z e l e woonden o p h e t k a s t e e l " t e r Weyden " , w a a r v a n men n o g enkele schamele r e s t e n k a n z i e n . De Heren v a n Dudzele hadden veel i n v l o e d i n Vlaanderen. I n 1666 was e e n h e e r van Dud•zele z e l f s v o o r z i t t e r van d e " Raad v a n Vlaanderen " . Z i j n voorganger Jacob v a n G i s t e l , h e e r v a n Dudzele, w a s i n 1440 raadsheer v a n M a x i m i l i a a n . Omdat h i j " u i t d e k a s d e r s t a d 3900 p o n d g r o o t e h a d g e h a a l d " w e r d h i j i n 1 4 4 8 o n t h o o f d . . . ( Vo n n i s u i t g e v o e r d o p 1 6 m a a r t 1448 ) .

Ramskapelle was r e e d s i n 1 2 0 0 e e n o n a f h a n k e l i j k e p a rochie. D i t droomverloren polderdarpje l i g t nu nog a c h t e r zware d i j k e n e n t e l t c i r c a 5 0 0 i n w o n e r s . H e t d o r p j e b e s t o n d reeds vdidir 1 2 0 0 e n w a s e e n b i j p a r o c h i e v a n D u d z e l e . D e z w a r e p o l d e r g r o n d was z e e r g e s c h i k t v o o r d e s t e e n b a k k e r i j e n .

Brugge b e z a t h i e r e e n e i g e n s t e e n b a k k e r i j v a n 1 3 3 1 t o t 1 4 1 5 .

De k e r k S i n t - V i n c e n t i u s d a t e e r t u i t d e X I I d e e e u w. D o k h i e r v i n d t men d e t y p i s c h e z w a r e o n d e r b o u w v a n d e t o r e n s u i t de Z w i n v l a k t e , maar met bescheidener afmetingen. Waar-

199 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 199

s c h i j n l i j k werd ook deze t o r e n g e b r u i k t a l s s i g n a l i s a t i e toren v o o r de scheepvaart o p h e t Z w i n . Op d e t o r e n v i n d t men n o g e e n z o n n e w i j z e r u i t h e t j a a r 1 7 6 2 . M e e r n a a r h e t noorden s t a a t e e n o u d e m o l e n , w a a r v a n d e m a a l s t e n e n h e t j a a r 1626 v e r m e l d e n . De molen b l e e f t o t i n 1950 i n w e r k i n g maar w e r d d a n w e l m e c h a n i s c h a a n g e d r e v e n . D e w i e k e n z i j n r e e d s v e r d w e n e n s i n d s 1 9 3 3 . I n R a m s k a p e l l e v i n d t men n o g h e t o u d e B o e r e n h o f , d a t u i t d e XVde e e u w d a t e e r t .

,

Coudekercke v e r d w e e n i n d e l o o p d e r t i j d e n v a n d e kaart en werd opgeslorpt door Heyst. H e t o o r s p r o n k e l i j k e d o r p j e werd g e s t i c h t d o o r schepenboeren w e l k e z i c h d e f i n i t i e f vestigden op een d e r g r o o t s t e t e r p e n v o o r de d i j k e n .

Deze t e r p w a s w e l 1 0 0 m e t e r l a n g e n 8 0 m e t e r b r e e d . D e schepenboeren begonnen d i j Ken t e b o u w e n , wat m e t d e p r i mitieve middelen v a n d i e t i j d bleek. De zee een h e l e o p g a v e brak dan ook r e gelmatig d o o r heen d e z w a k k e dijken. Maar de mens i s k o p p i g en v o l h o u d e n d .

De b o u w v a n d e grote Evendijk beschermde C o u dekercke b e t e r tegen d e z e e en d e p a r o c h i e werd g r o t e r e n z e l f s t a n d i g e r.

Ze w e r d r e e d s i n 1221 n a a s t meld. CoudeLissewege v e r De oude molen en kerk Ramskapelle. kercke w e r d een o n a f h a n k e l i j k e p a r o c h i e , o m d a t d e schapenboeren d e a f s t a n d t o t " T e r Doest " e n d e g r o t e s c h u u r a l d a a r t e g r o a t v o n d e n . E r w e r d dan o o k e e n k a p e l o p g e r i c h t o p d e " r u g " v a n d e g r o t e t e r p .

Spoedig w e r d d a n o o k d o o r d e a b d i j v a n " T e r D o e s t " e e n " tiendeschuur " opgericht, waardoor het dorp t o t verdere o n t w i k k e l i n g Kwam.

Tussen d e v e r s c h i l l e n d e t e r p e n e n w o o n k e r n e n w a r e n d e verbindingen e e r d e r miniem. A l l e v e r v o e r moest t u s s e n d e plassen d o o r gebeuren e n werd d i k w i j l s f e l b e m o e i l i j k t d o o r de v l o e d . G e l e i d e l i j k z o r g d e d e mens v o o r d e v e r h o g i n g v a n deze w e g e n . E n k e l e d e r o u d s t g e k e n d e wegen w a r e n d e " V i s weg " t u s s e n d e a b d i j " t e r D o e s t " e n C o u d e k e r c k e . D e z e weg l i e p o o k d o o r t o t B r u g g e . V e r d e r d e " H e e r w e g " t u s s e n Coudekercke e n R a m s k a p e l l e . D e d i j k e n w e r d e n u i t e r a a r d b i j voorkeur a l s verbindingswegen g e b r u i k t . De " E v e n d i j k " —200 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 200

zorgde v o o r d e v e r b i n d i n g t u s s e n B l a n k e n b e r g e e n d e Z w i n o e v e r b i j W e s t k a p e l l e . C o u d e k e r c k e w e r d s t e e d s g r o t e r e n men bouwde r o n d 1 2 2 6 e e n k a p e l i n " S t . K a t h e l y n e t e n C n o c k e n " .

Tevens w e r d d a a r e e n h o s p i t a a l g e v e s t i g d , u i t g e b a a t d o o r d e parochie van Coudekercke. I n 1253 werd de p a r o c h i e " Coudekercke " d o o r d e b i s s c h o p v a n D o o r n i k i n twee d e l e n v e r d e e l d . " S t . K a t h e l y n e t e n Cnocken " w e r d a l z o e e n o n a f h a n k e l i j k e ' p a r o c h i e . Op h a a r g r o n d g e b i e d was h e t k l e i n e d o r p j e S c h a e r t e o f Scharporde g e l e g e n . D i t verdwenen d o r p j e w o r d t vernoemd in de notulen van een b e t w i s t i n g tussen de a b d i j van S t .

Baafs v a n G e n t e n d e B i s s c h o p v a n D o o r n i k . H e t g i n g h i e r over de i n n i n g van d e " t i e n d e " o p d e schorren van h e t e i land Wulpen, g e l e g e n i n z e e t e g e n o v e r d e d o r p e n Cnocke e n Scharporde.

Schaerte o f Scharporde wordt o o k nog v e r n o e m d i n de archieven van " Het Vr i j e " als een k l e i n # v i s s e r s d o r p j e , in h e t noordel i j k deel van de Va r d e n a e r s p o l d e r .

H e t was ongeveer g e l e g e n tussen Duinbergen e n h e t , r � L h u i d i g e Knokke.

Het s t r a n d � � , - v o o r Knokke-'-en Schaerte werd " * • s t e e d s breder door h e t v e l e z a n d dat de Noordzee m e e ^ �^' " " ` ` v o e r d e . De h e v i ge w i n d e n e n ' s t o r m e n zorgden Het eerste vannKnokke. g voor de v o r m gemeentehuis i van duinen, die z i c h g e m a k k e l i j k v e r p l a a t s e n e n d e omgeving onder h e t zand b e d o l v e n . Z o z o u S c h a e r t e v a n d e k a a r t v e r d w e n e n z i j n .

Vo l g e n s a n d e r e b r o n n e n z o u S c h a e r t e o o k w e l S c h o o r o r d e k u n ken z i j n , d a t v o o r k o m t o p d e k a a r t v a n Gwyde v a n D a m p i e r r e ( 11 8 8 ) . D i t S c h o o r o r d e , w a t l a n d i n g s p l a a t s b e t e k e n t , z o u dan l a t e r u i t g e g r o e i d k u n n e n z i j n t o t d e g e m e e n t e H e y s t . H e t i s immers e e n v e e l voorkomend f e i t , d a t plaatsnamen o p oude kaarten o p v e r s c h i l l e n d e manieren geschreven werden. Z o k e n nen w e b . v . Dam, H o n t s d a m , Damme e n S l u y s , S l u z e , L e m m i n g s v l i e t , e n z . De Noordzee was i n d i e t i j d e n z e e r w i s p e l t u r i g en o v e r s t r o o m d e r e g e l m a t i g d e k u s t v l a k t e n e n d e Z w i n o e v e r s .

Zo v e r d w e n e n d o o r d e w o e s t s t o r m e n h e l e e i l a n d e n v o o r d e Vlaamse k u s t . I n 1 3 7 5 w e r d h e t e i l a n d W u l p e n , v o o r d e k u s t van K n o k k e , p r a k t i s c h v o l l e d i g w e g g e s p o e l d . H i e r d o o r w e r d - 201

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 201

het ganse s t r o m i n g s p a t r o o n van d e k u s t w a t e r e n e n d e monding van h e t Z w i n g e w i j z i g d . D e v e r b r e d i n g v a n d e v a a r g e u l v e r m i n derde d e w a t e r s t r o m i n g e n d e e d d e v e r z a n d i n g s n e l t o e n e m e n .

Na 1375 w a s h e t Z w i n d a n o o k d e f i n i t i e f v e r o o r d e e l d . . .

De v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n m a a k t e d e i n p o l d e r i n g e n z e e r a a n l o k k e l i j k en gemakkelijk t e verwezenlijken. De d i j k e n k o n den gebouwd w o r d e n o p d e b e g a n e g r o n d w a t n a t u u r l i j k h e e l wat p r o b l e m e n v o o r k w a m v a n h e t d i c h t e n v a n d e l a a t s t e b r e s s e n als b v. h e t g e v a l was geweest b i j d e a a n l e g van d e e e r s t e Z w i n d i j k e n r o n d Damme. D e i n p o l d e r i n g e n e n d e v e r l e g g i n g v a n de a f w a t e r i n g e n w e r d e n d o o r d e B r u g g e l i n • e n f e l a a n g e v o c h t e n en z o v e e l m o g e T a . . l i j k verhinderd.

Zo p r o b e e r d e men . ; h e t Zwin t e r e d den d o o r a l l e a f w a t e r i n g e n af te l e i d e n n a a r e d e Reye, om zo de s t r o m i n g d o o r h e e n het Zwin t e v e r s n e l l e n en de a f z e t t i n g van z a n d , e n s l i b tegen t e gaan. D e g e s c h i e d e n i s heeft wel u i t g e w e z e n d a t ook deze p o ging n u t t e l o o s z o u worden.

Y� t Naast B r u g g e was D o s t kerke r e e d s • z e e r v r o e g een voorname l o k , = . ' l i t e i t i n de Zwinstreek.

R e e d s in het jaar 1089 w o r d t e e n ` .

H e e r Dodinus v a n Dostkerke v e r 4 ' " , . É m e l d . L a t e r, i n 1219, d u i k t d e D e achthoekige toren van de oude kerk van naam v a n W i l l e m van O o s t k e r k e K n o k k e h e r h a a l d e l i j k op in d e k r o n i e k e n . A n d r i e s van Doetkerke werd b a l j u w van Brugge i n 1 2 3 5 . R i d d e r Jan v a n O o s t k e r k e was e e n d e r " V i e r l e d e n van V l a a n d e r e n " , d i e i n 1 4 0 5 m e t J a n z o n d e r V r e e s g i n g e n o n derhandelen o v e r d e r e c h t e n v a n V l a a n d e r e n . Een H e e r de B a e n s t van O o s t k e r k e w a s b u r g e m e e s t e r v a n h e t B r u g e V r y e i n 1 4 8 0 .

Gwyde v a n B a e n s t w a s r a a d s h e e r v a n d e s t a d B r u g g e i n 1 5 2 1 .

Van h e t k a s t e e l d e B a e n s t v i n d t men n o g r e s t e n . D i t k a s teel werd opgericht i n 1358. H e t i s nu een g r o t e hoeve, m e t aan d e i n g a n g n o g t w e e m a s s a l e r o n d e w a c h t t o r e n s , w e l k e e e n tweebogige toegangsbrug b e h e e r s e n . Ve r d e r g e t u i g e n d e oude zware k e r k t o r e n s n o g v a n h e t r o e m r i j k e v e r l e d e n v a n h e t d o r p j e .

Een l e g e n d e v e r h a a l t n u n o g h o e e e n S c h o t s e p r i n s v a n k o n i n k l i j - 202 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 202

ke b l o e d e , G u r t h a g o , s a m e n m e t z i j n g e z e l l e n G i l l o e n G i l d o l f , a l s pelgrims d o o r Vlaanderen r e i s d e n . Gurthago s t i e r f evenwel p l o t s t e n C n o c " . H i j w e r d b e g r a v e n o p h e t k e r k hof van O o s t k e r k e . Op z i j n g r a f werd een k l e i n e k a p e l o p g e r i c h t . H i e r zouden dan v e r s c h i l l e n d e wonderen gebeurd z i j n .

In de archieven van h e t bisdom Doornik wordt Oostkerke r e e d s vernoemd i n 111 0 . D e p a r o c h i e w e r d g e s t i c h t door p a t e r s B e n e d i k t i j n e n v a n S t . Kwintens - t e n - E i l a n d e i n Ve r m a n d o i s , d i e e r w a a r s c h i j n l i j k d e e e r s t e d i j k w e r k e n hebben u i t g e v o e r d . I n 111 0 h a d d e p a r o c h i e O o s t k e r k e r e e d s v i e r b i j k a p e l l e n : V u l p s , Lapsceure, M u r k e r k a en Vuas. D e z e k a p e l l e n werden l a t e r z e l f s t a n d i g e p a r o c h i e s , waarvan we e r nu n o g d r i e k e n n e n . D e v i e r d e V u l p s , ( o f m o g e l i j k Wulps ) was o p h e t e i l a n d W u l p e n , v o o r d e m o n d i n g v a n h e t Z w i n , g e l e gen. D i t e i l a n d v e r d w e e n i n 1 3 7 5 i n d e g o l v e n v a n d e N o o r d zee.

Oostkerke s t i c h t t e l a t e r n o g v e r s c h i l l e n d e b i j k a p e l l e n , waaruit d e h u i d i g e dorpen Hoeke, S t . Anna - t e r - Muiden, en d e b e i d e p a r o c h i e s v a n Damme: Q . L . V r o u w e n S t e . K a t h e rina ontstonden. Aan de oevers van h e t Zwin ontstond ook het g e h u c h t Monnikerede. D i t g e h u c h t o n t w i k k e l d e z i c h z e e r snel e n w e r d i n d e X I I I d e eeuw e e n s t a d , m e t v e r s c h i l l e n d e rechten en p r i v i l e g i e g n . G e e s t e l i j k b l e e f h e t evenwel steeds van O o s t k e r k e a f h a n k e l i j k . D e n a a m Q o s t k e r k e b e t e k e n t n i e t k e r k t e n O o s t e n , z o a l s men w e l e e n s i n g e s c h i e d k u n d i g e w e r ken v i n d , m a a r w e l k e r k " t e n o z e " , w a t v o l g e n s O p d e n d r i n c k zou b e t e k e n e n : " k e r k o p g e r i c h t o p s l i j k g r o n d e n " . V o l g e n s J. D e Langhe i s Oostkerke een a f l e i d i n g v a n k e r k op " waso " , wat d a n w e e r w i j s t o p z o d e o f z a c h t s l i j k . D e naam O o s t k e r k e werd i n d e l o o p d e r eeuwen w e l f e l g e w i j z i g d : 1028: 1089: 111 0 : 11 2 7 ; 1228: 1269: 1279: 1316:

Ostkerka Oskerca en Oskirke Oskerke Dstkerca Oostkerce Qstkerke Oostkerke Oostkerke

Vuas ( d i t i s d e k a p e l o p d r a s s i g e g r o n d ) i s n u W e s t kapelle. D i t dorp o n t s t o n d na de a a n l e g van de K a l v e r k e e t - 203 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 203

d i j k , d e 8 l o e d l o z e n d i j k e n d e K r i n k e l d i j k . Va n a f 1200 begon van h i e r u i t d e i n p o l d e r i n g v a n d e Z w i n v l a k t e . A c h t e r d e K r a g e n d i j k , d i e t e v e n s d e weg vormde n a a r Knokke, kwam d e V a r denaerpolder t o t s t a n d . I n d e 13de eeuw l e g d e n monniken d e Ceuvels- en Monnikendijken aan, w a a r a c h t e r v e r s c h i l l e n d e polders ontstonden.

I n We s t k a p e l l e v i n d e n we n u n o g d e hooggotische S t . Niklaaskerk. Deze g r o t e k e r k h e e f t een zware achthoekige t o r e n , m e t e e n r a n k e s p i t s , d i e d a t e e r t u i t d e X I I I d e e e u w. I n de k e r k t r e f t men v e r s c h i l l e n d e w a p e n s c h i l d e n e n g r a f s t e n e n u i t d e XVde e e u w a a n . " W e s t c a p e l l e " k r e e g r e e d s i n 1 2 2 3 verschillende wetten en v r i j h e d e n . Robrecht, " h e e r van West - c a p p e l " w a s e e n d e r v o o r n a a m s t e r a a d s l e d e n a a n d e hoven v a n F i l i p s d e S t o u t e e n J a n z o n d e r V r e e s .

Moerkerke o n t s t o n d u i t d e p a r o c h i e M u r k e r k a . D e g e schiedenis v a n d i t p o l d e r d o r p i s z o a l s d e meeste Zwingemeenten e e n i m m e r weerkerende s t r i j d t e g e n h e t w a t e r . Reeds i n 1415 w e r d e n d o o r d e h e r e n v a n M o e r k e r k e g r o t e d i j k w e r k e n uitgevoerd, om h e t hoofd t e bieden aan d e herhaalde o v e r stromingen. Z o ontstonden de S t r i j d e r s g a t - en de Antwerpse p o l d e r s . Om d e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n t e g e n t e g a a n l i e t het gemeentebestuur van Brugge, i n samenwerking met d e H e e r van M o e r k e r k e , d e s l i k k e n i n h e t Z w a r t e G a t , t u s s e n d e e i l a n d e n Wu l p e n e n C a d z a n d , b e d i j k e n . H i e r d o o r o n t s t o n d e n d e Moerkerkse- e n l a t e r de B l a d e l i j n s p o l d e r .

Het k a s t e e l v a n M o e r k e r k e i s n u v e r v a l l e n . H e t g e s l a c h t der heren v a n Moerkerke g a a t t e r u g t o t v á á r 1300. V e r s c h i l l e n d e f a m i l i e l e d e n l i g g e n b e g r a v e n i n d e k e r k e n v a n Demme en A a r d e n b u r g . 0 e h e e r l i j k h e i d kwam i n h a n d e n v a n L o d e w i j k van M a l e , g r a a f v a n V l a a n d e r e n , d i e z e o v e r l i e t a a n z i j n natuurlijke zoon Lodewijk.

De k a p e l L a p s c u e r e l a g a a n d e a n d e r e o e v e r v a n h e t Zwin, d a t t o e n n o g n i e t z o b r e e d was a l s n a d e I I I d e f a z e van d e ❑ u i n k e r k i a a n s e t r a n s g e s s i e . D i t k l e i n e d o r p j e kwam snel t o t o n t w i k k e l i n g , omdat de S t . - P i e t e r s a b d i j van Gent h i e r belangen h a d . Z o a l s z o v e l e a b d i j e n u i t de omgeving namen d e m o n n i k e n d e l a n d b o u w e n d e l a n d w i n n i n g z e e r t e r h a r t e . M e e s t a l werden d o o r hen g r o t e s c h u r e n gebouwd, o m d e oogsten i n t e v e r z a m e l e n . A l d u s waren d e p l a a t s e l i j k e b o e r e n van h e n a f h a n k e l i j k e n k o n d e n d e p a t e r s p r a k t i s c h g e s p r o k e n de l a n d b o u w i n h a n d e n h o u d e n . H i e r b i j kwamen d e g e e s t e l i j k e —2 0 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 204

b e l a n g e n soms i n o p s p r a a k , v o o r a l t o e n d e B r u g s e l e i d e r s zich tegen v e r d e r i n d i j k i n g e n en inpolderingen gingen v e r zetten, om de dreigende verzanding van h e t Zwin tegen t e gaan. L a p s c u e r e w e r d r e e d s i n 9 4 5 v e r n o e m d a l s Combthscura.

In d i e t i j d s t o n d h i e r een g r o t e s c h u u r. eigendom van d e monniken v a n d e S t . - P i e t e r s a b d i j . D e e e r s t e l e k e u i t b a t e r noemde z i c h C u m b i g n a . U i t d e s a m e n t r e k k i n g v a n d e naam v a n de u i t b a t e r e n h e t l a t i j n s e " s c u r a " ( d i t b e t e k e n t s c h u u r werd i n 9 6 3 d e namen L a p s c u r a , o f L a p e s c u r a a f g e l e i d . I n 1302 w e r d h e t L a e p s c u r e . D o k d e h e r e n v a n L a p s c u r a b e k l e e d den i n d e m a g i s t r a t u u r v a n h e t " B r u g s e V r i j e " d o o r h e e n d e jaren hoge p l a a t s e n . Z o werden J a n e n Boudewijn v a n Laepscure z e l f s " s c e p e n e n v a n d i e B r u g s e V r i j e " . L a t e r w e r d h e t dorp L a p s c h e u r e genoemd.

De s t r a t e g i s c h e l i g g i n g v a n L a p s c h e u r e a a n d e m o n d i n g van h e t Z w i n , v l a k o n d e r S l u i s , was er de oorzaak van d a t het plaatsje een b e w o g e n b e s t a a n heeft gekend. H e t w e r d : ` v e l e malen " b e v r i j d " van de / .. t y r a n i e Z o werd h e t d o r p i n 1437 d o o r " d i e van Dam" g e p l u n d e r d . . . omdat d i e g e � , w , . h o o r d hadden,'dat " d i e van * S l u y s " Lapscure wilden b r a n d s c h a t t e n ! !

I n 1 4 7 1 w e r d sow Lapscheure d o o r een g r o t e o v e r s t r o ming v a n d e k a a r t geveegd. E e n w e kenlange s t o r m De e e r s t e v i l l a t r o f toen h e t Zwin en h i e l d v o o r a l " F l e u r des Dunes" in d e omgeving van het o n f o r t u i n l i j k e te Knokke. gehucht h e v i g huis.

Later genoot h e t dorp de droeve e e r, h e t g r o t e f o r t van S t . D o n a a s , s l u i t s t u k v a n d e b e r u c h t e S p a a n s e C a n t e l m o line, o p z i j n grondgebied t e herbergen. Ti j d e n s de o o r l o g tussen d e Ve r e n i g d e P r o v i n c i ë n e n d e S p a n j a a r d e n w e r d h i e r dan o o k v e r w o e d g e v o c h t e n . U i t e i n d e l i j k w e r d d i t f o r t i n 1 7 0 4 door de H o l l a n d e r s , o n d e r g e n e r a a l S p a r, v e r o v e r d e n t o t a a l verwoest.

Vádr " S t e . K a t h e l y n e t e n Cnocken " d o o r d e b i s s c h o p van D o o r n i k t o t e e n o n a f h a n k e l i j k e p a r o c h i e w e r d u i t g e r o e p e n werd h e t d o r p j e r e e d s v e r n o e m d i n h e t z e e v a a r t - e n s t r a n d r e g - 205

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 205

lement, u i t g e v a a r d i g d d o o r Margaretha v a n C o n s t a n t i n o p e l , i n het j a a r 1252. H e t d o r p l a g t o e n v e e l meer o o s t e l i j k dan h e t huidige Knokke, i n d e w i j k d i e we n u kennen e I s d e " O o s t hoek " . O p o u d e k a a r t e n k a n men d u i d e l i j k o p m e r k e n d a t " C n o c " toen n o g een h e e l e i n d j e v a n d e z e e l a g . I n d e w i j k Oosthoek kan men n o g h e t o u d e g e m e e n t e h u i s v a n K n o k k e b e z o e k e n . D a a r greep i n 1 6 3 8 d e e e r s t e z i t t i n g p l a a t s v a n d e K n o k s e g e m e e n t e r a a d . H e t was t o e n e e n " e s t a m i n e t " , m e t a l s k a s t e l e i n S j a r e l B r i l . Nu i s de eerbiedwaardige vergaderzaal nog i n g e bruik als beestenstal.

Zoals z o v e e l Zwindorpen i s o o k Knokke v e r s c h i l l e n d e malen z w a a r g e t r o f f e n d o o r o v e r s t r o m i n g e n v a n d e o n b e r e k e n bare e n t o o m l o z e Noordzee. Z o s l o e g i n 1 4 0 4 d e z e e doorheen de d i j k e n v a n d e Va g e V i e r p o l d e r s e n w e r d h e t g e h u c h t V i j f huizen v a n d e k a a r t geveegd.

B i j een andere overstroming werd de e e r s t e k e r k van Knokke u i t d e X i d e e e u w v o l l e d i g v e r w o e s t e n v e r v a n g e n d o o r de o u d e S t e . M a r g a r e t h a k e r k . Va n d e z e k e r k b e s t a a t n u n o g d e a c h t h o e k i g e t o r e n , w a a r o p men e e n z o n n e w i j z e r a a n t r e f t , d a t e rend v a n 1 6 4 8 . D e z e k e r k was r i j k e l i j k v o o r z i e n v a n k u n s t s c h a t t e n . V e l e v a n d e z e s c h a t t e n z i j n overgenomen d o o r d e n i e u w e Ste. Margaretakerk, d i e p r a k t i s c h een kopie i s van de St.Paul u s k e r k t e Rome. N a a s t h e t o u d e , m i d d e l e e u w s e o r g e l , v e r n o e men w e e n k e l e w e r k e n v a n O t t o V e n i u s . V e l e j a r e n b l e e f K n o k k e een d o o r God e n i e d e r e e n v e r g e t e n d o r p j e . T o t e i n d e v o r i g e eeuw e n k e l e k u n s t e n a a r s e r h u n t r e f p u n t v a n m a a k t e n . Z o w e r d Knokke w a a r s c h i j n l i j k h e t e e r s t e p a r a d i j s v o o r d e e i g e n t i j d s e kunstenaars . . . Ook t o e n werd d e b u i t e n s p o r i g e l e v e n s w i j z e van d e " a r t i e s t e n " a f w i j z e n d b e a n t w o o r d d o o r d e b e w o n e r s v a n het v r e d i g e d o r p j e , d i e z e k e r n i e t g e d i e n d waren met d e a k t i v i t e i t e n van d i e r a r e kwasten i n de duinen. M o g e l i j k kende Knokke t o e n d e k o m s t v a n d e e e r s t e h i p p i e s " . . .

De k u n s t e n a a r s b e t r o k k e n v e r s c h i l l e n d e a f g e l e g e n h o e v e tjes en huizen i n de duinen. Ze leefden e r teruggetrokken en s t o o r d e n a l l e e n d e meeuwen e n d e k o n i j n e n w e l k e t o e n d e Zwinvlakten bevolkten.

G e l e i d e l i j k k r e e g Knokke e e n a p a r t e naam i n d e A r t i e s t e n w e r e l d , e n o o k g e k e n d e k u n s t e n a a r s kwamen n e a r d e N o o r d z e e a f g e z a k t . D e e e r s t e k u n s t e n a a r m e t naam d i e z i c h t e K n o k k e v e s t i g d e w a s d e d i e r e n s c h i l d e r A l f r e d Ve r w e e . I n 1 8 8 8 l i e t h i j d e e e r s t e v i l l a bouwen. Deze v i l l a " F l e u r des Dunes " bestaat nu n o g . . . . —206 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 206

Hoeveel v i l l a ' s e n b u i t e n v e r b l i j f p a l e i z e n werden e r l a t e r t e Knokke gebouwd ? H e t s t i l l e , r u s t i e k e p o l d e r d o r p j e Knokke w e r d v l u g e e n m o o i e , m o n d a i n e b a d p l a a t s . . . .

Men v i n d t z e o p d e h o e k v a n d e L i p p e n s l a a n e n d e N . de T i è r e s t r a a t . L a t e r kwamen n o g a n d e r e g e k e n d e k u n s t e n a a r s t e Knokke l e v e n e n w e r k e n . Z o woonde k u n s t s c h i l d e r F l o r i s Jespers i n h e t " V i j f r i n g e n h u i s " , o p d e G r a a f J a n s d i j k .

H i e r werd i n 1890 e e n k a p e l l e t j e t e r e r e v a n D . L . Vr o u w o p gericht, nadat Maria Breydel beloofd had 18 maal naar L o u r des t e r e i z e n , a l s z e n i e t k r e u p e l b l e e f n a e e n o n g e v a l .

L a t e r Kwam e e n z e k e r e E u g e n i e M a t t h e e u w s h i e r t e r b e d e v a a r t om g e n e z i n g t e bekomen v a n e e n a a n s l e p e n d e b e e n b r e u k . N a haar g e n e z i n g o n t s t o n d een j a a r l i j k s b e d e v a a r t , d i e n u n o g vele bedevaarders n a a r h e t k l e i n e k a p e l l e t j e , midden d e polders t r e k t .

Remi V a n H a e l s t

—207 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 207

Filips de Goede

Keizer Karel V

- 208

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 208

DE ORDE VAN HET GULDEN V L I E S De " O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s " ( " O r d r e d e l a To i s o n d ' O r " ) w a s v r o e g e r d e b e r o e m d s t e r i d d e r o r d e e n had v o o r k e n t e k e n e e n g o u d e n r a m s v a c h t o f v l i e s , o p g e hangen a a n e e n g o u d e n h a l s k e t e n , d i e m e t e d e l s t e n e n w a s bezet. De l e d e n droegen een scharlakenrode m a n t e l met sleep en een k a p r u i n ( s o o r t muts ) v a n d e z e l f d e k l e u r .

De r a m s v a c h t h e r i n n e r d e a a n d e w o l n i j v e r h e i d , d e b i j z o n derste bran van Vlaanderens w e l v a a r t .

Deze O r d e vond h a a r o o r s p r o n g i n e e n n a a m l o z e r i d d e r l i j k e orde, d o o r F i l i p s de Stoute, h e r t o g van Bourgondië, o p 1 j a n u a r i 1404 i n g e s t e l d , om h e t ridderwezen te doen h e r l e v e n . I n d a t z e l f d e j a a r e c h t e r s t i e r f F i l i p s de S t o u t e v o o r a l e e r h i j d e n i e u w e o r d e e e n b e n a m i n g had k u n n e n g e v e n . Z i j n z o o n , J a n z o n d e r V r e e s , b r a c h t h e t n i e t v e r d e r dan een w i j z i g i n g i n h e t o r d e t e k e n , m a a r diens z o o n , F i l i p s d e Goede, v o l t o o i d e h e t p l a n v a n z i j n g r o o t v a d e r.

B i j z i j n h u w e l i j k met I s a b e l l a van Portugal, t e Brugge i n 1 4 2 9 , w a r e n v e l e e d e l e n a a n w e z i g e n b i j d i e g e l e g e n h e i d s t e l d e F i l i p s d e Goede d e O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s i n onze s t r e k e n i n en werd e r de e e r s t e Grootmeest e r v a n . Z i j n d o e l was d e r i d d e r s m e e r e n m e e r aan z i j n persoon t e h e c h t e n e n m i s s c h i e n o o k E n g e l a n d n a t e v o l gen, w a a r k o n i n g Edward. I I I i n 1 3 4 8 d e " O r d e v a n d e K o u seband " h a d i n g e s t e l d m e t 2 6 l e d e n . ( z i e h e t v o r i g e Hobonia - nummer ) .

A a n v a n k e l i j k was h e t g e t a l l e d e n 2 4 d i e z i c h v e r p l i c h t t e n h e t Gebod e n d e K e r k t e v e r d e d i g e n e n h e t ridderwezen t o t nieuwe b l o e i t e brengen. Z i j werden v o o r h e t l e v e n benoemd e n v e r l o r e n h u n w a a r d i g h e i d e n k e l u i t hoofde v a n k e t t e r i j , v e r r a a d , l a f h e i d o f e e r l o o s h e i d .

Hun p l i c h t e n w e r d e n v o o r g e s c h r e v e n d o o r d e 9 4 s t a n d r e gelen, o p 2 7 november 1429 t e R i j s e l a f g e k o n d i g d , h e t schoonste wetboek d a t e r b e s t a a t v a n d e r i d d e r l i j k e deugden.

Om d e t o e p a s s i n g v a n d e v o o r s c h r i f t e n t e v e r z e k e ren e n t e o n d e r h o u d e n , v e r g a d e r d e r e g e l m a t i g h e t k a p i t t e l . Dan w e r d eenieders gedrag onderzocht e n , i n d i e n nodig, b e r i s p t . De Vo r s t en d e Grootmeester van d e —2 0 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 209

Orde o n t s n a p t e n d a a r a a n n e t z o m i n a l s d e gewone l e d e n e n deze i n s t e l l i n g o e f e n d e e e n u i t s t e k e n d e i n v l o e d u i t o p het h e l e l a n d . H e t e e r s t e k a p i t t e l w e r d i n 1431 t e R i j s e l gehouden e n i n d e S i n t - J a c o b u s k e r k v a n ' s G r a v e n h a g e hangen t h a n s . nog d e b l a z o e n e n v a n d e 3 0 a a n w e z i g e r i d d e r s van h e t n e g e n d e k a p i t t e l , a l d a a r g e h o u d e n i n 1 4 5 6 . D e r i d d e r s van h e t Gulden V l i e s , w i e r a a n t a l a l v l u g werd u i t g e b r e i d , hadden g r o t e i n v l o e d op h e t l a n d s b e s t u u r en m o c h t e n ' u i t s l u i t e n d v o o r een u i t v l i e s r i d d e r s bestaand college terechtstaan.

Deze g r o o t s e e n n u t t i g e i n s t e l l i n g r a a k t e e c h t e r wat i n v e r v a l d o o r d e a f w e z i g h e i d v a n d e v o r s t d i e , n a keizer K a r e l V, b i j n a n i e t meer i n d e Nederlanden v e r bleef, e n ook door de godsdienstoorlogen d i e onder koning F i l i p s , I I van Spanje u i t b r a k e n .

I n d e v e r d r a g e n waarmee d e S p a a n s e S u c c e s s i e o o r l o g i n 1 7 1 3 w e r d b e ë i n d i g d , w a s e r g e e n r e g e l i n g opgenomen in verband met de s o e v e r e i n i t e i t van d e Orde, z o d a t de beide p r e t e n d e n t e n , k e i z e r K a r e l V I v a n Habsburg e n k o ning F i l i p s V van Bourbon, z i c h a l s soevereinen van de Orde beschoûwden e n e r s i n d s d i e n t w e e t a k k e n v a n d e Orde b e s t a a n , e e n O o s t e n r i j k s e e n e e n S p a a n s e . B i j d e Spaanse t a k w o r d t d e r a m s k o p v a n o p z i j g e z i e n , d a a r w a a r b i j de Oostenrijkse t a k de twee horens z i c h t b a a r z i j n .

De O o s t e n r i j k s e t a k h e e f t o o k s t e e d s d e a l l e r e e r s t e p u n ten v a n d e s t a n d r e g e l e n g e ë e r b i e d i g d ; o m l i d t e worden moet men v a n a d d l z i j n e n r o o m s . k a t o l i e k ; d a a r w a a r d e Spaanse t a k h i e r a a n n i e t d e h a n d h e e f t g e h o u d e n .

De s o e v e r e i n i t e i t v a n d e O r d e , d i e g e h e e l h e t k a r a k t e r h e e f t van een Huisorde, k o m t thans v o o r de Oostenr i j k s e t a k t o e aan O t t o , 16de soevereinhoofd van h e t Huis H a b s b u r g - L b t h a r i n g e n , e n v o o r d e Spaanse t a k aan Don J u a n v a n B o u r b o n , g r a a f v a n B a r c e l o n a , 1 0 d e s o e v e reinhoofd van h e t Huis van Bourbon.

De s c h a t t e n v a n d e o r d e , w . o . z e l d z a m e k e r k s i e r a d e n en - g e w a d e n , w e r d e n t u s s e n 1 7 9 3 e n 1 7 9 7 v a n B r u s s e l ( w a a r ze t o t aan d e Franse r e v o l u t i e werden bewaard ) n a a r Wenen o v e r g e b r a c h t .

Paul A r r e n

- 210

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 210

LITERATUUR: " H e t Gulden V l i e s , V i j f eeuwen K u n s t e n G e schiedenis " - Katalogus v a n een i n 1962 gehouden t e n t o o n s t e l l i n g F. d e R e i f f e n b e r g : " H i s t o i r e d e 1 ' O r d r e d e l a To i s o n d ' O r " 1 8 3 0 L. Hommel: " H i s t o i r e d u n o b l e O r d r e d e l a T o i son d ' O r " 1 9 4 7 Grote W i n k l e r P r i n s - d e e l 8 - 1969 -

blz. 768

F i l i p s d e Goede - 2 11 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 211

- 212

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 212

kastelen in vlaanderen BOECKENBERG Het k a s t e e l B o e c k e n b e r g o n d e r d e g e m e e n t e Deurne i s d o o r v e l e n , o m w i l l e v a n h e t p r a c h t i g e park e n h e t openluchtzwembad, g o e d gekend. " Het goed van d i e naam vonden w i j v o a t de eens-te maai veninad tin een uenlwopah.te van 13 j amati 1555, waah.bi j Jen ow{mw v a n den Manadaene, Jenoomszone, tegen h e t vadenLLjh ten.iyhu,í)s kocht: " eenex pee.ehuy4e van p . t a y 4 a n t , hove, bogaen.de, e t c . , gnoo-t 15 à 16 bunde', o p d'Exhten e.aek M e n e g h e m 2aen. " .

Deze z i n i s p r a k t i s c h s t e e d s d e i n l e i d i n g v a n i e d e r e b e s c h r i j v i n g o v e r h e t k a s t e e l Boeckenberg. E n b i j n a o v e r a l wordt d a n v e r g e t e n b i j t e voegen d a t d e d o o r de " G e l d e r s e v e l d h e e r " M a a r t e n v a n Rossem v e r n i e l d e k a s t e l e n , o p 2.7 j u l i 1542 o o k h e t H o f v a n Smet C o f Boeckenberg ) v o o r kwam. ( Z i e : M e r t e n s e n T o r f s : " G e s c h i e d e n i s v a n A n t w e r pen " - d e e l I V - b l z . 8 0 ) .

De t a l r i j k e k a s t e e l t j e s e n b u i t e n v e r b l i j v e n , m e e s t a l s p e e l h o v e n o f h u i z e n v a n p l a i s a n t i e genaamd, d i e i n D e u r n e werden o p g e r i c h t , d a t e r e n i n d e m e e s t e g e v a l l e n u i t d e XVde o f X V I d e e e u w, s l e c h t s e n k e l e n z i j n e r o u d e r . A a n g e nomen mag w o r d e n d a t h e t H o f v a n S m e t o -F B o e c k e n b e r g eveneens i n d e z e p e r i o d e gebouwd w a s . N a d a t h e t k a s t e e l afgebrand werd i n 1542 w e r d h e t v d á r 1555 heropgebouwd.

- 213 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 213

GESCHIEDENIS Als we nu e e r s t de t a l r i j k e e i g e n a a r s v o l g e n d i e h e t k a s t e e l Boeckenberg gekend h e e f t , v i n d e n we d a t A e r t o f Arnold v a n Hersbeke h e t goed k o c h t b i j a k t e v a n 31 j u l i 1560, t e g e n J a n v a n R a n s t , K o o p m a n , m i t s 1 . 2 8 5 p o n d Vlaams o f 7 . 7 1 0 g u l d e n . O p 3 1 j a n u a r i 1 5 6 5 " c a l e n g i e r d e of v e r n i e t i g d e M e l c h i o r Mannaert voormelde verkoopakte in deze bewoordingen:

" M c h L o i t Mannaent, m o m b o . n den wezen Ja3pah Manruxetc , daen moeden aÇj - s j u 6 3vncuwe Johanna de Jonge, ca2eng-.ent van b.2oet4 wegen aUxteke coop van een huyh van piay4a▶ítLe metten hoven, 4tiede, bteycheneye, boomgaend, b o u c h e , beempde, £anthuy4e, gronde, e.nve ende e a e b e hoonten, gestaen en ge2eghen onder VoeJLne o ti-t Ex teAtaetc a i s .tandene.n -tyde by Jetc.on í : muw veneocht ,ù aan Janne van Ran t , zydetak.eeoopet I n t u s s e n bekwam J a n v a n R a n s t , k o o p m a n , e e n v o n n i s tegen d e e r f g e n a m e n v a n K e s s e l - M a n n a e r t - d e J o n g e , " t o t b e t a l i n g e e n e r som v a n 1 5 9 p o n d v l a a m s c h " . A l h o e w e l d e z e zaak i n b e r o e p w a s t e B r u s s e l , s t e l d e n b e i d e p a r t i j e n d e n 4de m e i 1 5 6 6 w e d e r z i j d s e s c h e i d s r e c h t e r s a a n .

In 1581 w a s h e t good opnieuw i n handen v a n J a c o b v a n Hersbeke. Op 2 o k t o b e r 1593, v o o r schepenen v a n Antwerpen, gingen d e K i n d e r e n v a n A r n o l d v a n Hersbeke e n v a n Margaretha van Santvoort o v e r t o t de d e l i n g van de o u d e r l i j k e nalatenschap; n a m e l i j k : F r a n s , J a n - B a p t i s t , P a u l u s , M a r g r i e t , Gaspar en M e l c h i o r van Hersbeke. Ve r d e r de k i n d e ren v a n w i j l e n J o r i s K e s s e l e e r e n L u c r e t i e v a n H e r s b e k e .

Aan P a u l u s , M a r g r i e t e n d e w e z e n K e s s e l e e r s v i e l t e n d e e l :

eene hoeve, metten h u e e van p.ea.eantLe, n u a64gebnant weunde, .ean.de, gnond en toebehoonten, e n de istede daen by ge2eghen, i n t ghehee2 15 buynden, be.haLve h e t 8o4ehfzen op FxtenCa.en; . . . daen mit4 de voon0. huy4in-

ghen aiitigebnanti zyn ende de boomen 300 by

het vooAus . bomchken aP4 anderen meea.t a t a 6 214 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 214

gehouwen en geduttcueent 4yn met deze ooxtoghen, 400i -í,4 de hoeve met annexen maex ge4eha.t op 5.400 gulden " .

Pauwel v a n H e r s b e k e , k o o p m a n , v e r h u u r d e o p 2 8 n o v e m b e r 1595 a a n K a t l y n e v a n A l d e n h o v e , weduwe v a n A n t h o n i de C u y p e r e , " e e n h o f f e n d e h o e v e g e n a e m p t ' t H o f f v a n Boeckendael o p E x s t e r l a e r t u s s e n Deurne e n d e B o r s b e k e , groot 15 bundere " ( F. Donnet: " Un épisode i n é d i t de l a F u r i e Espagnolle 1576 " i n " B u l l e t i n d e l ' A c a d .

Royale d ' A r c h é o l o g i e " - 1895 - p . 5 9 6 ) .

Op 2 5 m e i 1 6 0 7 v e r k l a a r d e d e D e u r n e s e s c h e p e n b a n k dat J a s p a r van Hersbeke s i n d s e t t e l i j k e j a r e n z i j n woonst had o p " B o e c k e n b e r c h " b i j z i j n z w a g e r H e n d r i k v a n d e r Haeghen, g e h u w d m e t z i j n z u s t e r M a r g a r e t h a v a n H e r s b e k e , en z i j n a a n d e e l i n d e d o r p s l a s t e n b e t a a l d e .

De l a n d d e k e n t e k e n d e i n z i j n v e r s l a g v a n 1 6 1 0 o v e r h e t k e r k b e z o e k v a n D e u r n e a a n , d a t v a n d e r Haeghen, m e t gans z i j n g e z i n " k e t t e r s c h g e z i n d " w a s , e v e n a l s d e n a burige bewoners v a n h e t L a n t e e r n h o f .

In d e k e r k r e k e n i n g v a n 1623-1624 s t a a t Boeckenberg vermeld a l s " ' t Landhuys " . H e t domein b l e e f i n o n v e r d e e l d h e i d t o t i n 1 6 4 0 , w a n n e e r d e e r v e n v a n d e r H a e g h e n --. van H e r s b e k e - L a m b e r t - J a n d e r s v a n O s , h u n w e d e r z i j d s e aandelen i n d i t g o e d v e r k o c h t e n a a n H e n d r i k v a n d e r Haeghen, H e n d r i k s z o o n , i n h e t h u w e l i j k v e r e n i g d m e t M a r garetha de B r i e r , L a u r i j s d o c h t e r.

B i j a k t e van 2 2 a p r i l 1643 verkocht d e nieuwe e i g e naar 10 b u n d e r l a n d u i t gezegd goed aan Anna van E r p , w e duwe v a n F r a n s C o l m a n , d i e h e t n a b u r i g W a a l h o f b e w o o n d e , mits 9.080 gulden.

H e n d r i k v a n d e r Haeghen v e r m a a k t e b i j a k t e v a n 5 maart 1676 " u y t p u e r a f f e c t i e " a a n z i j n z u s t e r M a r i a , z i j n o u d e r l i j k aandeel " i n een h u i s met hove, l a n d e , gronde e n t o e b e h o o r t e , g e n o e m d B o e c k e n b e r c h , g r o o t 5 b u n d e r, t e D e u r n e " .

De e r f g e n a m e n v a n M a r i a v a n d e r H a e g h e n ; N i c a s i u s , Frans, Susanna - M a r i a ( gehuwd met a d v o k a a t P i e t e r Brays ) e n M a r i a - C a t h e r i n e ( e c h t g e n o t e v a n C o r n e l i u s Roosenboom ) , v e r k o c h t e n o p 1 2 a u g u s t u s 1 7 1 5 a a n J a n Pedro B o s s c h a e r t :

" eene holy4xede met de huy4.Lnghe, .handen, —2 1 5 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 215

Hecht van pearwtag-.e, ende alien de taebehoonten, genaempt Boecfzénbe.nch aen ' t E x teda.en, nont3omme i n g n e houteanten met noch een 4tuctz Zant4 genaempt " het Bcmeh " achten de Giet. ehotet, groot misamen twuchen de 5 ende 6 bunder, mctis 5.502 gulden " Jan P e d r o B o s s c h a e r t l i e t B o e c k e n b e r g a a n z i j n b r o e r Jan C a r l o , d i e M a r i a - T h e r e s i a - C a r o l i n a K n i j f f h u w d e , geboren t e A n t w e r p e n o p 1 8 a u g u s t u s 1 7 0 5 , d o c h t e r v a n r i d d e r Jakob - Geeraard K n i j f f , burgemeester van Antwerpen, e n v a n M a r i a - A g n e t a V e r b i e s t .

Jan C a r l o B o s s c h a e r t o v e r l e e d o p 8 j a n u a r i 1 7 4 9 e n op 4 f e b r u a r i 1 7 5 0 h e r t r o u w d e z i j n weduwe m e t J a n J o z e f de B o i s , k o l o n e l t e n d i e n s t e v a n h e t l e g e r v a n Z . M . i n Spanje, d i e e c h t e r a l o p 1 a p r i l 1751 o v e r l e e d .

Maria - T h e r e s i a - C a r o l i n a K n i j f f besteedde v o o r t a a n a l h a a r zorgen e n g e l d a a n d e h e r b o u w i n g v a n h e t kasteel i n de s i e r l i j k e r o c o c o s t i j l z o a l s we h e t n u nog kunnen z i e n . D e w e r k e n w e r d e n i n 1 7 5 2 u i t g e v o e r d n a a r d e plannen v a n bouwmeester - b e e l d h o u w e r Jan - P i e t e r v a n Baurscheit de Jonge, welke ook de bouwer i s van h e t Osterriethhuis en h e t vroeger K o n i n k l i j k p a l e i s , beiden op d e M e i r t e A n t w e r p e n , h e t k a s t e e l v a n ' s G r a v e n w e z e l , het k a s t e e l Z o r g v l i e t C t h a n s gemeentehuis ) o n d e r Hoboken, h e t s t a d h u i s t e L i e r , e n n o g m e e r d e r e g e b o u w e n . O o k legde M a r i a K n y f f schone w a n d e l p a d e n a a n , l i e t t a l r i j k e boomsoorten o v e r p l a n t e n , z o r g d e v o o r u i t g e s t r e k t e v i s vijvers, enz.

Pas w a r e n d e l a a t s t e bomen o p h e t d o m e i n g e p l a n t of d e eigenaresse v a n Boeckenberg v e r w i s s e l d e h e t t i j d e l i j k e met h e t eeuwige o p 1 3 j u n i 1755. P e r testament had z i j B o e c k e n b e r g v e r m a a k t a a n h a a r b r o e r E . H . P e t e r Jozef K n y f f v o o r h e t v r u c h t g e b r u i k , e n d e n a a k t e eigendom aan h a a r a n d e r e b r o e r , r i d d e r M i c h i e l A n t o o n K n y f f , s t a d s sekretaris t e Antwerpen.

Ridder M i c h i e l K n i j f f o v e r l e e d i n 1797 en op 14 maart 1798 v e r k o c h t e n z i j n k i n d e r e n : J a k o b - M i c h i e l , K a r e l Jozef, M a r i a - Theresia en P i e t e r K a r e l K n i j f f , h e t l u s t hof Boeckenberg a a n J a n - W i l l e m Smets v o o r 4 0 . 0 0 0 g u l den. H e t g o e d m e t z i j n a f h a n k e l i j k h e d e n , d e w o n i n g " L a n g e n h o f " I v r o e g e r e e n k a s t e e l t j e d a t d e z e naam d r o e g } , —2 1 6 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 216

Deurne-lez-Anvers,

To u r au C h a t e a u de 3 o e n e r. b e r g .

N. 424, D. HERMANS, ÉD., ANVERS.

Een o u d e p r e n t b r i e f k a a r t t o o n t o n s d e m o o i e C h i nese t o r e n i n h e t Boeckenber_gdomein. D o o r j a r e n lange v e r w a a r l o z i n g d o o r h e t gemeentebestuur v a n Deurne d e r d d e z e t o r e n i n 1956 a f g e b r o k e n .

- 217 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 217

met n o g e e n a n d e r e w o n i n g , b e s l o e g t o e n 8 b u n d e r , 7 2 r o e den.

Op 2 2 f e b r u a r i 1 7 9 8 k o c h t d e r i j k e koopman - b a n k i e r Jan - W i l l e m S m o t s e v e n e e n s h e t a a n l i g g e n d e k a s t e e l d o mein " R a e v e l s b e r g " e n m a a k t e v a n d e z e t w e e p r a c h t i g e d o meinen é é n g e h e e l . T u s s e n 1 8 0 0 e n 1 8 0 2 b o u w d e J a n W i l l e m Smots d e C h i n e s e t o r e n o p z i j n d o m e i n B o e c k e n b e r g . D e z e toren, u n i e k i n Europa, was r u i m 26 m e t e r hoog, b e v a t t e v i j f verdiepingen, omringd met g a a n d e r i j e n , e n werd g e bouwd n a a r d e m o o i s t e v o o r b e e l d e n d e r C h i n e s e b o u w k u n s t .

Nadat h i j t i e n t a l l e n j a r e n v e r w a a r l o o s d w e r d d o o r h e t Deurnese g e m e e n t e b e s t u u r w e r d e n b e g i n 1 9 5 6 d e v e r s c h i l lende v e r d i e p i n g e n a f g e b r o k e n e n w e r d a l l e e n n o g h e t g e l i j k v l o e r s a l s Chinees p a v i l j o e n t j e behouden.

Jan - W i l l e m Smote o v e r l e e d o p 2 6 a u g u s t u s 1 8 1 8 e n vermaakte z i j n goederen a a n z i j n v i e r z u s t e r s . D e l a a t ste van deze z u s t e r s , F r a n c i s c a - Joanna, s t i e r f t e A n t werpen o p 11 s e p t e m b e r 1 8 3 7 , m a a r h a d b i j t e s t a m e n t v a n 27 a u g u s t u s 1 8 3 7 h a a r g o e d e r e n o v e r g e d r a g e n a a n J a n B a p t i s t Dehaen, p l e i t b e z o r g e r t e Antwerpen, e n z i j n e c h t genote F r a n c i s c a v a n N o t e n .

Jan - B a p t i s t : D e h a e n g a f e c h t e r w e i n i g om h e t b e z i t van h e t domein Beeckenberg, d a a r h i j r e e d s h e t v o l gende j a a r z i j n . e i g e n d o m i n o p e n b a r e v e r k o o p s t e l d e .

Niettegenstaande a l z i j n a a n t r e k k e l i j k h e d e n , e n alhoewel bekend e n g e r o e m d i n b i n n e n - e n b u i t e n l a n d , d a a g d e n e r toch n i e t o n m i d d e l l i j k k o p e r s o p . Daarom l i e t d e v e r k o p e r een o m s t a n d i g e b e s c h r i j v i n g v e r s c h i j n e n v a n h e t h e l e Boeckenbergdomein d a t a l l e e n i n d e F r a n s e t a a l v e r s p r e i d w e r d : " D e s c r i p t i o n d e l a campagne d e M . D e H a a n à D e u r ne, d i t e B o e c k e n b e r g , p r è s d ' A n v e r s , à l ' E x t e r l a e r " . ( 11 b l z . i n 8 ° J .

Op 2 9 o k t o b e r 1 8 3 8 kwam h e t g o e d i n h a n d e n v a n C a therina - Regina - Maria - Ferdinanda - Jozefa d e l l a F a i l l e , echtgenote van r i d d e r Constant - K a r e l - Maria van H a v r e , s e n a t o r , b e v e l h e b b e r v a n d e A n t w e r p s e B u r g e r wacht, ( d e Garde C i v i q u e ) , e n z .

De n i e u w e e i g e n a r e s , r e e d s i n h e t b e z i t v a n h e t k a s t e e l " Lanteernhof " v e r g r o o t t e Boeckenberg nog d o o r a a n koop v a n h e t k a s t e e l d o m e i n " R a e v e l s b e r g " , d e h o e v e " Langenhof " e n d e " Menighemlaarhoeve " , z o d a t d e t o t a l e o p p e r v l a k t e 28 h a en 2 5 a bedroeg. E r werden, o n d e r - 218

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 218

Wapen v a n r i d d e r C o n s t a n t - K a r e l - M a r i a v a n Havre ( 1 7 9 4 - 1955 ) , s e n a t o r , e n z .

- 219 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 219

de l e i d i n g v a n d e h o f b o u w k u n d i g e K e i l i g , d e l a t e r e b e s t u u r d e r v a n h e t Te r k a m e r e n b o s , v e r s c h i l l e n d e v e r a n d e ringswerken u i t g e v o e r d i n h e t p a r k , d a t nog v e r g r o o t werd; d e d r i e v i j v e r s werden v e r b o n d e n , e n z . Ook d e s e r res e n d e s t a l l i n g e n werden herbouwd o f v e r g r o o t .

B i j h e t overlijden van Catherine d e l l a F a i l l e , op 2 m e i 1880, v i e l h e t I u s t h o f Boeckenberg i n handen v a n haar k l e i n z o o n , P a u l Cogels, z o o n v a n h a a r d o c h t e r Adel i n a - M a r i a - A n t o i n e t t e v a n H a v r e e n v a n Clemens Albrecht - M a r i a Cogels. P a u l Cogels, t e Antwerpen g e boren o p 5 j u n i 1 8 4 5 , w a s e e n b e k e n d g e o l o o g e n b o e k e n v e r z a m e l a a r. H i j h u w d e o p 2 9 a u g u s t u s 1 8 7 1 t e Z i n n i k m e t M a r i a - C a t h e r i n e P a r t h o n d e Vo n , g e b o r e n t e S i n t - J o o s t ten Noode, o p 3 0 o k t o b e r 1850, d i e e c h t e r a l o p 2 5 a p r i l 1884 t e D e u r n e o v e r l e e d .

P a u l C o g e l s g i n g o p 5 f a b r u a r i 1 8 9 1 e e n tweede h u w e l i j k aan met Eugenia - Adolphina - Maria - H e n r i e t t e Louise Ve e f , d i e t e K o n t i c h werd geboren o p 1 9 j a n u a r i 1871. P a u l C o g e l s o v e r l e e d o p 1 2 m a a r t 1 9 1 2 o p z i j n kasteel " S t a r r e n h o f " t e K a p e l l e n en z i j n tweede e c h t genote o v e r l e e d a l d a a r o p 4 december 1916, m a a r o n d e r tussen hadden hun k i n d e r e n h e t domein v a n Boeckenberg verkocht aan een maatschappij v a n -onroerende goederen.

Te v o r e n h a d d e g e m e e n t e D e u r n e h e t g a n s e d o m e i n aan z e e r g u n s t i g e v o o r w a a r d e n k u n n e n a a n k o p e n v a n d e f a m i l i e C o g e l s , m a a r de gemeenteraad had deze aankoop verworpen. I n een g e m e e n t e r a a d s z i t t i n g v a n 1 9 j u l i 1913 b e s l u i t d e Raad d a n t o c h h e t middengedeelte v a n Boeckenberg C i n t o t a a l 1 0 h a - 1 a - 2 7 c a ) a a n t e k o p e n .

D i t s t u k j e w o r d t dan b i j n a evenveel b e t a a l d a l s e r een Paar j a a r e e r d e r v o o r h e t h e l e domein g e v r a a g d w e r d : 1.150.000 F ! H e t o v e r i g e g e d e e l t e v a n h e t Boeckenbergp a r k w e r d d a n gewoon v e r k a v e l d e n b e b o u w d ' . W a a r s c h i j n l i j k z u l l e n d e Deurnese gemeentevaderen w e l een " d e e l van d e k o e k " z e l f o p g e p e u z e l d h e b b e n , z o a l s d a t w e l meer g e b e u r t ! E n n o g a l t i j d i s men t e D e u r n e s t e l s e l m a t i g b e z i g h e t g r o e n t e v e r v a n g e n d o o r gebouwen ,C o n l a n g s nog d e h e i b e l o m d e " A r e n a w e i d e " J . We v e r m o e d e n d a n . â?‘ok d a t d e h u i d i g e b u r g e m e e s t e r v a n D e u r n e m e t g e s l o t e n ogen o v e r d e H o o f t v u n d e r l e i z a l r i j d e n - o m d e v e l e m o g e l i j k h e d e n t o t v e r k a v e l i n g en appartementsbouw d i e h e t " Rivierenho-F " b i e d t n i e t t e moeten z i e n ! G e l u k k i g - 220

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 220

behoort d i t R i v i e r e n h o f t o t de " onaantastbare " P r o v i n c i a l e domeinen.

De g e m e e n t e D e u r n e k o o p t d u s i n 1 9 1 3 h e t m i d d e n g e deelte van Boeckenberg, v a n d e " Antwerpse Maatschappij v o o r d e O n d e r n e m i n g e n v a n O p e n b a r e o f B i j z o n d e r e We r k e n met h e t k a s t e e l , d e v i j v e r s , d e C h i n e s e t o r e n e n e e n w a n delpark van 7 h a - 6 4 a , d a t s i n d s 1926 a l s openbaar park v o o r h e t p u b l i e k werd o p e n g e s t e l d . I n 1917 was h e t kasteel i n g e r i c h t a l s schoolkolonie voor verzwakte k i n d e r e n ; i n 1 9 2 4 w e r d B o e c k e n b e r g bewoond d o o r d a k l o z e ; behoeftige gezinnen; i n 1926 werd h e t k a s t e e l v e r h u u r d als h o t e l - r e s t a u r a n t - c a f ĂŠ ; i n 1945 waren e r 12 k l a s sen v a n h e t K o n i n k l i j k A t e n e u m v a n D e u r n e i n o n d e r g e b r a c h t , d a a r d i t Ateneum b e s c h a d i g d was d o o r h e t â?‘ o r logsgeweld e n o o k n o g g e d e e l t e l i j k ingenomen w e r d d o o r de d i e n s t e n v o o r R a n t s o e n e r i n g ; m a a r d a n kwam h e t k a s t e e l v a n Boeckenberg v r i j . D e Commissie v a n Openbare Onderstand v a n Deurne k o c h t e i n d 1 9 5 5 h e t k a s t e e l v a n de g e m e e n t e v o o r d e s y m b o l i s c h e f r a n k o v e r . B o e k e n b e r g zag e r , d o o r j a r e n l a n g e v e r w a a r l o z i n g , v o l l e d i g o n t r e d derd u i t , n e t z o a l s h e t k a s t e e l Te C o u w e l a e r ( d e 3 To rekens ) , o o k i n h e t b e z i t v a n h e t Deurnese gemeentebes t u u r, e r vandaag d e dag e r b a r m e l i j k s t a a t t e v e r k r o t ten 1 O n m i d d e l l i j k w e r d , m e t e i g e n m i d d e l e n e n g e h o l p e n door een r e e k s t e w e r k g e s t e l d e w e r k l o z e n , begonnen m e t h e t t r a n s f o r m e r e n v a n h e t o u d e K a s t e e l i n e e n home w a a r 47 i n v a l i d e b e j a a r d e n z o u d e n k u n n e n o n d e r g e b r a c h t w o r d e n . O p 2 7 o k t o b e r 1 9 5 E w e r d h e t " Home B o e k e n b e r g " p l e c h t i g g e o p e n d d o o r d e m i n i s t e r v a n Vo l k s g e z o n d h e i d Leburton.

Op 2 3 j a n u a r i 1 9 7 4 w e r d h e t k a s t e e l B o e k e n b e r g a l s monument " g e r a n g s c h i k t " , t e r w i j l h e t o m l i g g e n d e p a r k op d i e d a g " g e k l a s s e e r d " w e r d a l s l a n d s c h a p .

Het k a s t e e l v a n B o e k e n b e r g b e s l a a t 4 7 5 m 2 , h e e f t een g e v e l b r e e d t e v a n 3 0 , 3 0 m , i s n o g s t e e d s i n h e t b e z i t van d e C . O . O . v a n D e u r n e , m a a r K a n n i e t b e z o c h t w o r d e n .

Men k a n e c h t e r w e l r o n d h e t k a s t e e l e n i n h e t p r a c h t i g e Boekenbergpark wandelen.

In 1955 werden d e v i j v e r s b e v o l k t met ganzen, eenden en z w a n e n . D o o r d e g e m e e n t e l i j k e d i e n s t e n w e r d e e n f r a a i hertenkamp . o p g e t r o k k e n d a t o p w o e n s d a g 2 8 m a a r t 1 9 5 6 d o o r - 221 --

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 221

enkele damherten w e r d i n g e b r u i k genomen. men b e r g g e i t e n , i n 1 9 5 9 p a u w e n , f a z a n t e n , soorten s i e r v o g e l s i n een g r o o t vogelhok; schildpadden, c a v i a ' s , e n z . d e mini. - zoo

I n 1957 kwaen a l l e r l e i l a t e r nog nog vergroten.

H E T OPENLUCHTZWEMBAD B O E K E N B E R G B i j h e t o n t s l i j k e n v a n d e v i j v e r s b e s l o o t h e t gemeente b e s t u u r i n 1934 een openluchtzwembad aan t e l e g g e n , waarbij één d e r leegstaande v i j v e r s daarvoor werd u i t g e k o z e n . I n 1 9 3 5 w e r d d i t zwembad a l g e o p e n d e n k a n men a l meteen v a n een g r o t e b e l a n g s t e l l i n g s p r e k e n , v e r m i t s men i n d a t j a a r 1 5 0 . 0 0 0 b e z o e k e r s t e l d e .

I n 1 9 7 0 w a s d o o r h e t M i n i s t e r i e v a n Vo l k s g e z o n d h e i d de v e r d e r e u i t b a t i n g v e r b o d e n , o m d a t h e t zwembad n i e t meer v o l d e e d a a n d e e i s e n i n z a k e g e z o n d h e i d , u i t r u s t i n g , s a n i t a i r, f i l t e r i n s t a l l a t i e ; e n z . I n 1972 werd dan begonnen m e t g r o n d i g e v e r b e t e r i n g s - e n m o d e r n i s e r i n g s w e r k e n en c p 1 9 j u n i 1 9 7 6 k o n h e t o p e n l u c h t z w e m b a d B o e k e n b e r g opnieuw w a r d e n o p e n g e s t e l d v o o r h e t p u b l i e k . N u b e s c h i k t men o v e r e e n z o n n e w e i d e v a n 2 . 8 0 0 m2 e n w e r d h e t zwembad, met c a . 4 . 0 0 0 m2 z w e m w a t e r, i n d r i e w e l a f g e l e g e n d e l e n verdeeld: h e t g r o t e bad i s 90 meter l a n g , 3 5 m breed en 1,80 m d i e p ; h e t o n d i e p e b a d i s 5 5 m l a n g , 2 0 m b r e e d en 1 m d i e p e n h e t k i n d e r b a d i s 2 3 m l a n g , 2 2 m b r e e d en 4 0 c m d i e p .

Er z i j n n u 8 s t o r t - e n v o e t b a d e n ; 7 0 b a d k a b i n e s , waarvan e r t w e e z i j n a a n g e p a s t v o o r g e h a n d i k a p t e n , r e d dingsboeien e n - s t o k k e n ; e e n l o k a a l v o o r e e r s t e h u l p b i j ongevallen; een reanimatietoestel; een elektrische b o d e m r e ï n i g e r ; ® . . k o r t o m , h e t o u d e zwembad w e r d o m g e vormd t o t e e n m o d e r n z w e m k o m p l e k s . D e o p e n i n g s u r e n v a n h e t zwembad z i j n : van 15/5 t o t 1 5 / 6 : 10 - 1 9 u. van 1 6 / 6 t o t 1 5 / 8 : 9 - 2 1 u. van 1 6 / 8 t o t 3 1 / 8 : 9 - 1 9 u.

To e g a n g s p r i j z e n : Vo l w a s s e n e n 4 0 F ( 3 2 0 F v o o r a b o n nement 1 0 b e u r t e n ) ; K i n d e r e n 1 - 1 6 ) : 3 0 F ( 2 2 5 F v o o r abonnement 1 0 b e u r t e n ) ; G e p e n s i o n e e r d e n e n g r o e p e n v a n minimum 2 0 p e r s o n e n b e t a l e n o o k h e t j e u g d t a r i e f .

222 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 222

DE PA R K G R O T T E N B i j h e t u i t g r a v e n van de v i j v e r s werd de v r i j g e k o men a a r d e h o o g o p g e s t a p e l d z o d a t e r e e n , o n g e v e e r 4 0 0 m lange, bergkam o n t s t o n d d i e v o o r e n i g r e l i ĂŤ f zorgde i n het Boekenbergpark. Op h e t h o o g s t e p u n t v a n deze b e r g staat de bezoeker e e r s t w e l even verbaasd t e s t a r e n naar een r o t s a c h t i g e b r u g e n d i t o t o r e n r u i n e . De g e b r u i k te r o t s s t e n e n v o o r b r u g en s t o r m t o r e n werden met p l a t t e wagens u i t . h e t W a l e n i a n d a a n g e v o e r d . D e t o r e n r u r n e i s geen o v e r b l i j f s e l v a n e e n o u d g e b o u w, z o a l s men z o k u n n e n denken, m a a r h i j w e r d o p g e r i c h t z o a l s h i j e r n u n o g s t a a t en d e e d e e r t i j d s d i e n s t a l s w a t e r v e r g a a r b a k v o o r h e t voeden v a n d e t a l r i j k e f o n t e i n e n .

Aan d e o v e r z i j d e v a n d e t o r e n b e v i n d t z i c h d e t o e gang n a a r d e g r o t t e n . D e z e g r o t t e n z o u d e n z i j n a a n g e l e g d i n h e t b e g i n v a n d e 1 6 d e e e u w, d o o r d h r . B o s s o h a e r t de B o i s , i n o p d r a c h t v a n d e t o e n m a l i g e k a s t e e l e i g e n a a r s .

V i a 2 t r a p p e n v a n 1 5 7 t r e d e n k o n men t o t b e n e d e n i n d e berg a f d a l e n w a a r een d o o l h o f van gangen e n z a l e n was aangelegd, u n i e k i n o n s l a n d .

De j u i s t e b e d o e l i n g v a n d i t k u n s t m a t i g g r o t t e n k o m pleks i s n i e t geheel d u i d e l i j k . Z e e r w a a r s c h i j n l i j k werden z i j a a n g e l e g d om m e t i e t s t e k u n n e n u i t p a k k e n wat n e r g e n s a n d e r s t e v i n d e n w a s , e n om d e h o g e b e z o e k e r s van h e t v e r m a a r d e b u i t e n v e r b l i j f B o e k e n b e r g g e n o e g e n s te v e r s c h a ff e n d i e d e " andere hoven van p l a i s a n t i e " n i e t konden b i e d e n . Wa n t w e l k k a s t e e l b e z a t e r nu e e n onderaardse d o o l h o f ?

De i n 1 9 5 9 o p g e r i c h t e S p e l e o l o g i s c h e S t i c h t i n g Deurne ( k o r t w e g S . S . D . ) k r e e g i n 1 9 6 0 d e g r o t t e n i n b r u i k l e e n . S i n d s 1963 opende z i j e r een " N a t u u r h i s t o r i s c h Museum " i n d i e t y p i s c h e h o l e n s f e e r , d a t o o k a l u n i e k mag genoemd w o r d e n . D a a r v i n d t men o . a . h e t s k e l e t v a n een M e r o v i n g e r u i t d e 7 d e o f 6 s t e e e u w v a n o n z e t i j d r e kening, n a a s t d i v e r s e dierengeraamten, p r a c h t i g e murexschelpen, f o s s i e l e n v a n p l a n t a a r d i g e oorsprong . . . e n massa's a n d e r e v o n d s t e n d o o r deze dynamische v e r e n i g i n g opgegraven e n i n r u i m e b e r g k a s t e n t e n t o o n g e s t e l d . E Ê n van d e p r o n k s t u k k e n v a n h e t museum i s e e n b l i n d e t r i l o b i e t , een m i n i k r e e f t j e , d a t ongeveer v i j f h o n d e r d m i l - 223 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 223

joen j a a r oud i s . I n d i r e k t e en k l e u r r i j k e v e r l i c h t i n g z o r g t e r v o o r d a t d e t e n t o o n s t e l l i n g i n deze g r i l l i g g e vormde gangen en z a l e n , m e t d e k u n s t m a t i g e d r u i p s t e e n formaties, o n v e r g e t e l i j k b l i j f t .

D i t N a t u u r h i s t o r i s c h Museum i s a l l e e n t e bezoeken t i j d e n s d e z a t e r - e n zondagen v a n mei t o t september, van 1 4 t o t 1 7 u u r . En h e t l o o n t b e s l i s t d e m o e i t e !

Paul A r r e n BRONNEN: J. P r o o s t : " H e t domein Boeckenberg, Vo o r h e e n en T h a n s " - " H e e m k u n d i g H a n d b o e k j e v o o r de A n t w e r p s e R a n d g e m e e n t e n /1 - U i t g a v e G i t schotel - Buurschap - J r g . 8 n r . 1 l e n t e 1960 J.B. Stockmans: " Kasteelen en Lusthoven van Deurne e n B o r g e r h o u t " 1 9 0 2 - - b l z . 2 0 3 "

Turninum " 3 - m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t v a n de H e e m k u n d i g e K r i n g D e u r n e - 1 9 7 4 n r. 2 - b l z . 6 6 e . a .

Studie - Commissie t o t I n r i c h t i n g d e r A n t w e r p sche A g g l o m e r a t i e : V e r s l a g v a n d e n H e e r N.I. Crahay - eerstaanwezend o p r i c h t e r van W a t e r s e n B o s s c h e n - a a n g a a n d e d e g o e deren g e h e e t e n : B o e c k e n b e r g e n Te B o e l a e r o n d e r D e u r n e - 1 9 11 G. S i m o n s : " A d e l l i j k e Wa p e n s i n h e t B o e k e n b e r g park t e Deurne " - " Heemkundig Handboekje voor d e A n t w e r p s e Randgemeenten " - U i t g a v e Gitschotel - Buurschap - J r g . 10 n r . 2 J. D e H o n d t : " H i s t o r i s c h e Wa n d e l g i d s v o o r Groot - Antwerpen " 1977 - b l z . 5 0 E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r s o i s e t L i m b o u r geois " 1955 - b l z . 1 4 E. D e R i d d e r : " A n t w e r p e n e n O m s t r e k e n " z . d . blz. 5 - 224 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 224

F. D e C a c a m p : " G e n e o l o g i c u m B e l g i c u m n r . 2 " " Une v i e i l e f a m i l l e Brabançonne: L e s C o gels " - 1959 - 379 b l z . ( v o o r a l b l z . 11 3 , 11 6 , 1 1 8 , 1 2 1 e n 1 2 5 ) J. Schobbens: " L e s E n v i r o n s d ' A n v e r s " - 4 2 Promenades P Ê d e s t r e s " 1 9 2 1 - b l z - 1 7 J. Va n O v e r s t r a e t e n : " V A B - G i d s v o o r V l a a n deren " - 1966 - b l z . 1 9 7 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Woordenboek d e r B e l g i s c h e G e m e e n t e n " 1 9 3 9 deel I - b l z , 291 e.a.

Wapen, v a n C a t h e r i n a - R e g i n a - M a r i a - F e r d i n a n d a Jozefa d e l l a F a i l l e d e Waerloos ( 1 7 9 4 - - 1880 ) , echtgenote v a n r i d d e r Constant - K a r e l - Maria van H a v r e ( 1 7 9 4 - 1 9 5 5 ) - 225 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 225

Heksensabbat, h o u t s n e d e v a n Hans B a l d u n g G r i e n 1510

- 226 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 226

-HEKSENWaarom h e t v r o u w e l i j k g e s l a c h t z o b i j z o n d e r g e n e i g d i s t o t t o v e r i j k o m t omdat h e t kwade a a n h a a r k l e e f t v a n de t i j d v a n d e s c h e p p i n g . D e v r o u w i s t e g e n o v e r d e man g e s t e l d e n men k a n v a n h a a r n i e t s g o e d s o f r e c h t v a a r d i g s v e r w a c h t e n , w a n t z e i s u i t e e n kromme r i b b e g e v o r m d . . . .

D i t w e i n i g s t i c h t e n d v o o r b e e l d v a n d e v r o u w, e e n fragment u i t h e t b o e k : " De D a l l e u s N a l e f i c a r u m " o f " D e H e k s e n h a m e r " v e r s c h e e n a l i n 1 4 8 7 . D e H e k s e n h a m e r, van d e h a n d v a n d e k e t t e r m e e s t e r s J a k o b S p r e n g e r e n H e i n r i c h K r a m e r ( o o k I n s t i t o r i s genoemd ) i s e e n b e l a n g r i j k evenement i n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e h e k s e n v e r v o l g i n g e n , mag z e l f s a l s h e t b e g i n e r v a n b e s c h o u w d w o r d e n .

A l s v o o r w o o r d w e r d d e b u l " Summis D e s i d e r a n t e s A f f e c t i b u s " , d o o r paus I n n o c e n t i u s V I I I o p 5 december 1484 u i t g e v a a r d i g d , o p g e n o m e n . I n n o c e n t i u s V I I I , p a u s v a n .

1484 t o t 1 4 9 2 , b e n o e m d e z i j n 1 4 - j a r i g e z o o n ( h i j h a d ook n o g e e n d o c h t e r ! ) , G i o v a n n i ( d e l a t e r e p a u s L e o X ) t o t k a r d i n a a l , v e r o o r d e e l d e i n 1486 h e t w e r k : " De Dignitate Hominis " van de nobele humanist Pico d e l l a Mirandola, e n t r o k t e n s t r i j d e tegen de " heksen " . I n z i j n genoemde b u l s c h i l d e r t h i j d e t o v e r i j a f a l s k e t t e r i j en duivelswerk en spoorde h i j de i n D u i t s l a n d werkende i n q u i s i t o r e n , d e d o m i n i c a n e n S p r e n g e r e n I n s t i t o r i s t o t o n v e r b i d d e l l i j k optreden t e g e n d e heksen a a n .

Door d e z e b u l w o r d e n t o v e r i j e n k e t t e r i j samengevoegd e n de b e s c h u l d i g i n g v a n t o v e r i j z o u i n v e l e h e k s e n p r o c e s s e n a l s d e k m a n t e l d i e n e n om b . v . o n g e l o v i g e n u i t t e r o e i e n .

Er b e s t o n d geen g e m a k k e l i j k e r m i d d e l dan z u l k een b e s c h u l d i g i n g om z i j n v i j a n d e n o f t e g e n s t a n d e r s u i t d e weg t e ruimen.

I n d e g e s c h i e d e n i s v a n d e h e k s e n p r o c e s s e n nemen d e Nederlanden e e n w e r k e l i j k e u i t z o n d e r i n g s p o s i t i e i n . Doodsvonnissen o n d e r b e s c h u l d i g i n g v a n t o v e r i j werden i n onze gewesten v e e l l a t e r i n g e v o e r d d a n i n d e o n s o m r i n g e n d e landen. G r a a f E n g e l b e r t van Nassau, s t a d h o u d e r van V l a a n d e r e n , g a f o p 2 8 o k t o b e r 1.493 e e n p l a k k a a t u i t o m g e e n b r i e v e n , mandamenten e n b u l l e n , d i e b u i t e n V l a a n d e r e n v e r kregen w a r e n , t o t u i t v o e r t e b r e n g e n z o n d e r b r i e v e n v a n goedkeuring. D i t p l a k k a a t werd op 2 0 m e i 1496 d o o r h e r t o g —2 2 7 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 227

F i l i p s n o g b e k r a c h t i g d . Men k e n d e o o k n o o i t d e d o l z i n n i g e beteugelingskoorts d i e vooral i n Duitsland, waar b . v. één r e c h t e r 6 0 0 mensen l i e t v e r b r a n d e n , o f i n F r a n k r i j k woedde. O o k i s d e v r o e g t i j d i g e o n d e r d r u k k i n g v a n d e h e k senvervolgingen met een voorsprong van 150 j a a r en meer op o n z e b u u r l a n d e n e e n b e l a n g r i j k e p r e s t a t i e . V o o r a l in de n o o r d e l i j k e Nederlanden werd aan de epidemie van de h e k s e n v e r v o l g i n g e n s p o e d i g e e n e i n d g e m a a k t . R e e d s i n 1 5 6 3 v e r h i e f d e a r t s Johannes W i e r ( genaamd W i e r u s ) z i j n stem tegen deze onmenselijke p r a k t i j k e n C " De P r a e s t i g i i s Demonum " ) ; De h e k s e n v e r v o l g i n g e n b r e i d d e n z i c h o v e r d e g e h e l e wereld u i t , t o t z e l f s i n Amerika, w a a r o . a . i n 1692 i n Salem ( M a s s a c h u s e t t s ) e e n m a s s a p r o c e s w e r d g e v o e r d dat aan v e l e honderden vrouwen e n k i n d e r e n h e t l e v e n kostte. J a , ook kinderen v i e l e n a l s s l a c h t o f f e r van deze beschamende v e r v o l g i n g e n , w a n t e r w e r d g e e n ❑ n d e r s c h e i d om r e d e n v a n o u d e r d o m g e m a a k t ; e e n h e k s w a s e e n heks !

In 1565 w e r d t e K a s t e r l e e een 8 0 - j a r i g e v r o u w, onder b e s c h u l d i g i n g v a n h e k s e r i j , z o o n m e n s e l i j k g e p i j nigd d a t z i j , d e z e l f d e dag nog, o v e r l e e d . C L . G a l e s l o o t : " Messager des Sciences H i s t o r i q u e s " - 1869 - b l z . 3 4 2 ) Vo o r e l k e a n d e r e k r i m i n e l e z a a k m o c h t men e e n b e s c h u l . digde dan s l e c h t s n a a r d e p i j n b a n k voeren a l s d e b e w i j z e n tegen hem z ó bezwarend waren d a t e n k e l d e b e k e n t e n i s v a n de m i s d a d i g e r o n t b r a k om h e t p r o c e s a f t e r o n d e n . I n d e heksenvervolgingen e c h t e r werd e r b i j n a geen e n k e l p r o ces g e v o e r d z o n d e r d a t d e b e s c h u l d i g d e u r e n , s o m s d a g e n lang, k e e r op k e e r, g e m a r t e l d werd. ( Kan. D r . J . Laenen: " Heksenprocessen " - . 1 9 1 4 b l z . 4 6 ) Daar d e h e k s e r i j e e n b i j z o n d e r e m i s d a a d w a s , m o c h t de r e c h t e r z o n d e r o n d e r z o e k , e e n u i t s p r a a k d o e n , z o n d e r dat d e b e s c h u l d i g d e mocht v e r d e d i g d worden, gewoon a l s " c r i m e n exceptum " , o f proces z o n d e r r e c h t s g e d i n g .

Eenmaal b e k e n d w e r d h e t s l a c h t o f f e r z o v l u g m o g e l i j k verbrand, i n Engeland en A m e r i k a opgehangen. D a t moest inderdaad v l u g gebeuren, a n d e r s z o u d e heks d e h u l p van haar h e e r en m e e s t e r, d e d u i v e l , i n r o e p e n o f deze z o u h a a r k u n n e n b e v r i j d e n e n w e g v o e r e n . To o n d e e e n h e k s b e rouw, o f w a s z i j v l u g t o t b e k e n t e n i s s e n o v e r g e g a a n , d a n —228 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 228

bewees men i n o n z e g e w e s t e n d e g e n a d e h a a r e e r s t a a n d e paal t e wurgen en s l e c h t s h e t dode l i c h a a m t e v e r b r a n den.

Om e e n h e k s t e h e r k e n n e n w e r d e r o . a . g e b r u i k g e -

maakt van de waterproof. ▶r Want 4y Z omulyt4 met pyn .ghen n i e t w i t t e n hennen, z e g t d e Vlaamsche K r o n y k u i t g e g e v e n

door Piot, naetcdLen men moerare binden haerdiedetc neghtert duore aen haen2 eden grvo.te eijneken -teene van den voet, ende haexeiede . s..ynehen doms aen haextiedu negh en gnooten tekee, ende ataoo C./Lagswyr ghebovtden 6 ynde ende eerre Lauwe ghebonden .í .n heen, Leden mv.ddeîwaekt, wercpende de 4eJ.ve inde nfv ierce o { t andree waters. E y r t een .toovetaeJt en ,sat n i e t 3 ynchen, hoewe.e. dat 4y 4 e-eve g/wote p 0 gh.ennie daetrtoe doen om te 4ynehen " . ( F" Coll. des d o cuments i n é d i t s . C h r o n i q u e s d e B r a b a n t e t d e F l a n d r e " 1879 - b l z . 8 0 7 ) . M e t d e z e w a t e r p r o e f k a n e r g e m a k k e l i j k g e k n o e i d w o r d e n . Wa n n e e r d e b e u l s k n e c h t e n d e g e b o n den b e s c h u l d i g d e t o t j u i s t i n h e t w a t e r l i e t e n z a k k e n , e n n i e t d i e p e r, b l e e f z e zogezegd d r i j v e n e n was h a a r s c h u l d bewezen. ( M e n n a m a a n d a t e e n h e k s k o n d r i j v e n , a n d e r s kon z e o o k n i e t i n d e l u c h t v l i e g e n , a l s h a a r g e w i c h t t e z w a a r was ) . D e w a t e r p r o o f w e r d i n d e N e d e r l a n d e n a l verboden i n 1 5 9 5 .

Een a n d e r b e w i j s o m e e n h e k s d i r e k t t e h e r k e n n e n was h e t " s t i g m a d i a b o l i c u m " . Vo n d men o p h e t l i c h a a m van e e n b e s c h u l d i g d e e r g e n s e e n m o e d e r v l e k , d a n w a s d i t zonder u i t z o n d e r i n g h e t heksenteken, h e t z e g e l v a n Satan die h e t o p z i j n eigendom had g e d r u k t . D i t " d u i v e l s t e k e n

werd met een n a a l d d o o r s t o k e n ; v o e l d e d e b e t i c h t e geen p i j n w a s z i j z o n d e r t w i j f e l e e n h e k s ( L u c i e n n e Va n d e r Beken: " H e k s e n p r o c e s s e n " 1 9 6 0 - b l z . 1 6 ) . W e r d e r o p het l i c h a a m geen z i c h t b a a r t e k e n v a n verbondenheid m e t de d u i v e l g e v o n d e n , w a s h e t e e n w o l f i n s c h a p e n v a c h t , werd d e t e r e c h t s t e l l i n g t o c h u i t g e v o e r d , w a n t , e e n m a a l beschuldigd van h e k s e r i j was d i t m o e i l i j k t e weerleggen.

Er z i j n o o k g e r a f f i n e e r d e t o e s t e l l e t j e s g e v o n d e n m e t naalden d i e i n mekaar s c h u i v e n o f v a l s e n a a l d e n . Z u l k een t o e s t e l w e r d o p d e g e w r a a k t e p l e k v a n h e t l i c h a a m van e e n " h e k s " g e d r u k t , d e n a a l d d r o n g n i e t i n h e t l i chaam, m a a r s c h o o f i n h e t t o e s t e l t e r u g . D e " h e k s " voelde geen p i j n , d u s was z i j s c h u l d i g I

—2 2 9 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 229

Vo l g e n s d e " H e k s e n h a m e r " d i e n d e n d e h e k s e n t e a n t woorden o p o n d e r s t a a n d e 1 3 v r a g e n : 1.. W e l k e e e d d e e d g i j d e v e r d o e m d e g e e s t e n ?

2: M e t w e l k e p l e c h t i g h e d e n g a a t d i t g e p a a r d ?

3. W a t h e b t g i j b e l o o f d e n i n w e l k e w o o r d e n d e e d gij dat 4. W e l k e b e l o f t e w e r d a a n u g e d a a n , h o o p t g i j d a a r g e l d , g o e d e n e e r mee t e o n t v a n g e n ?

5. H o e k o m t g i j o p d e t o v e r p l a a t s e n e n h o e w o r d t daar g e d a n s t ?

6. G a a t g e e r t e v o e t h e e n o f w o r d t g e g e b r a c h t 7. W a a r u i t , w a a r e n h o e w o r d t d e t o v e r z a l f b e r e i d ?

8. M e t w e l k e m i d d e l e n b e s c h a d i g t g i j m e n s e n , v e e en v e l d v r u c h t e n ?

9. V a a r t g e o p uwe r e i z e n d o o r d e l u c h t o f n i e t ?

10. H o e k o m t g e w e e r t h u i s ? H e b t g e a l u w e m a k k e r s gezien ? Ook boze g e e s t e n ?

11. W e l k o f f e r e n w e l k e p l e c h t i g h e i d d e e d g e v o o r het a l t a a r des d u i v e l s ?

12. W a t d e e d g e v e r d e r , h o e v e e l p e r s o n e n w a r e n m e t O ?

13. Wa n n e e r m o e t g e t e r u g k o m e n e n h o e l a n g e r v e r toeven? I n b o s s e n , o p b e r g e n , i n l e e g s t a a n d e huizen ?

Hoeveel mensen e r i n h e t t o t a a l o v e r d e g a n s e w e r e l d het s l a c h t o f f e r z i j n geworden v a n deze v e r v o l g i n g e n z a l wel n o o i t t e a c h t e r h a l e n z i j n ; d a a r v o o r l o p e n d e s c h a t tingen ook t e v e r u i t e e n en z i j n z e t e s p e k u l a t i e f .

Sommige b r o n n e n gewagen v a n 9 m i l j o e n t e r e c h t s t e l l i n g e n , a n d e r e n gaan z e l f s n o g h o g e r. Wa t w e l v a s t s t a a t i s d a t g r o t e n d e e l s d o o r d e werkzaamheden v a n d e i n q u i s i t i e , d e b e v o l k i n g van Spanje van 20 m i l j o e n daalde t o t 6 m i l j o e n ! V a n é é n v a n d e i n q u i s i t e u r s , To r q u e m a d a , i s bekend d a t h i j o p 1 8 j a a r t i j d 1 0 . 2 2 0 mensen l i e t v e r branden e n 9 7 . 0 0 0 a n d e r e n t o t d e g a l e i e n v e r o o r d e e l d e .

De l a a t s t e t e r e c h t s t e l l i n g v a n e e n " h e k s " —2 3 0 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 230

i n d e Nederlanden d a t e e r t u i t 1 6 1 0 , m a a r i n S p a n j e was dat 1834 en i n I t a l i ĂŤ 1859. I n Peru werd e r z e l f s i n 1888 n o g o f f i c i e e l e e n h e k s v e r b r a n d . ( M a r t i n Koomen " H e t Y z i g e Zaad van d e D u i v e l " - 1973 - b l z . 105 ) .

Omdat d e k e t t e r s d o o r d e z e v e r v o l g i n g e n u i t g e r o e i d werden w a r e n d e h e k s e n p r o c e s s e n e e n z e g e n v o o r d e k e r k , t e r w i j l ze voor de w e r e l d l i j k e heren, d e vorsten en de o v e r h e d e n m e e r w e l s t a n d b r a c h t e n , d e a r d e b e z i t t i n g e n van d e h e k s e n h u n a u t o m a t i s c h t o e k w a m e n .

De h e k s e n p r o c e s s e n b e h o r e n n u g e l u k k i g t o t h e t v e r l e d e n , e n h e t mag v o o r o n s n o g e e n t r o o s t z i j n d a t e r in ons l a n d t e n o p z i c h t e van d e andere landen w e i n i g terechtstellingen plaatsvonden. Ze bewijzen n i e t alleen de d o m h e i d e n n a i v i t e i t v a n d e o v e r h e i d e n v a n d e b e v o l k i n g , m a a r z i j n gewoon z i n l o o s g e w e e s t , m e t o n m e n s e l i j k e f o l t e r i n g e n aan onschuldige s l a c h t o f f e r s .

Paul A r r e n

Heksenrit - U i t : Von den Hexen - U l m 1490 - 231

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 231

kuierend in oude papieren RUILING KERKHOF HOOGBOOM

ÎE'I° �'��II���▶,i

kiNV%� TE

SCHOOT EN. DEN 1 1 M E I 1 8 7 4 R u i l i n g w a a r b i j d e n Wel E d e l e n h e e r B a r o n Edoua r d O s y d e Wychen t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n i s toegevoegd p a n c e e l g r o n d g e l e g e n t e Hoogboom, zijnde h e t bestaande kerkhof.

- 232 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 232

Te n J a r e a c h t t i e n h o n d e r d v i e r e n . z e v e n t i g d e n Elfden Mei Vo o r H e n r i c u s M a r i a J a c o b u s D e B r u y n , n o t a r i s te Schooten Zijn verschenen Wel E d e l e n h e e r E d o u a r d J o s e p h F r a n ç o i s d e P a u l B a r o n Osy, P r o v i n c i a a l r a a d s h e e r , w o o n e n d e o p z i j n K a s t e e l v a n Hoogboom t e E k e r e n .

En d e h e e r e n F r a n c i s c u s E m a n u e l H a r r o w y n , b u r g e m e e s t e r ; P e t r u s Ve r b r a e k e n S e k r e t a r i s e n A d r i a n u s F r a n c i s c u s W i l lemsens, r a a d s h e e r a l l e n t e E e c k e r e n w o o n e n d e , h a n d e l e n de t e n e i n d e n a v e r m e l d namens d e g e m e e n t e E e c k e r e n a l s d a a r t o e o p v e r z o e k g e m a c h t i g d v o o r d e n r a a d d i e r gemeente i n z i t t i n g van a c h t September a c h t t i e n honderd d r i j en z e v e n t i g , w a a r v a n h e t u i t t r e k s e l v r i j v a n z e g e l e n r e g i s t r a t i e goedgekeurd d o o r de bestendige d e p u t a t i e van d e n p r o v i n c i a l e n r a a d v a n A n t w e r p e n i n z i t t i n g v a n D r i j O c t o b e r daaraan volgende aan deze z a l gevoegd b l i j van d e w e l k e i n h o e d a n i g h e i d a l s z i j h a n d e l e n h i j d e z e v e r k l a r e n d e volgende r u i l i n g o f v e r w i s s e l i n g t e hebben gedaan m e t w e d e r z i j d s c h e b e l o f t e e l k a n d e r t e v r i j w a r e n van a l l e s t o o r n i s s e n e n b e l e t s e l e n .

Den e e r s t e n K o m p a r a n t s t a a t a f e n g e e f t o v e r t e n t i t e l van r u i l i n g : Aan d e g e m e e n t e E e c k e r e n v o o r d e w e l k e d e kompar-anten h i e r v o o r v e r k l a r e n a a n t e nemen: P a r c e e l g r o n d g e l e g e n t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n , z i j n d e ' t o n t w o r p e n k e r k h o f b e k e n d o n d e r d e n u m ĂŠ r o s 3O8te1: e n 309ter beide d e d e n g r o o t z e s t i e n honderd meters v i e r kant aangeduid o n d e r de l e t t e r B v a n h e t n a t e melden plan.

I n r u i l i n g d a a r t e g e n s s t a a t d e gemeente Eeckeren a f aan genoemden W e l E d e l e n h e e r B a r o n O s y z u l k s aannemendep a r c e e l g r o n d g e l e g e n t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n z i j n d e h e t b e s t a a n d e k e r k h o f b e k e n d o n d e r nummer 3081e17 g e d e e l te, g r o o t zestienhonderd meters v i e r k a n t aangeduid o n der l e t t e r a van h e t h i e r n a t e melden p l a n .

De g e m e l d e g o e d e r e n w o r d e n i n r u i l i n g o v e r g e d r a g e n i n den s t a a t w a a r i n d e z e l v e z i c h t h a n s b e v i n d e n e n z o o a l s z i j z i c h u i t s t r e k k e n zonder daarvan i e t s u i t t e zonderen o f t e wederhouden v o o r v r i j , z u i v e r e n o n b e l a s t e n m e t - 233

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 233

de h e e r s c h e n d e e n l i j d e n d e d i e n s t b a a r h e d e n z o o z i c h t a l s onzichtbare d i e daaraan verknocht en eigen z i j n en zonder waarborg d e r aangehaalde g r o o t t e .

Elk d e r p a r t i j e n z a l de grondlasten daarop uitgaande beginnen t e b e t a l e n e n kunnen e r v a n i n g e n o t e n g e b r u i k komen e e n e n a n d e r t e r e k e n e n v a n h e d e n .

Den g r o n d e e n e g e l i j k e w a a r d e h e b b e n d e w o r d t d e z e r u i l i n g gedaan z o n d e r o p l e g .

Van v o o r s c h r e v e n g o e d e r e n i s e r e e n p l a n o p g e m a a k t d o o r den l a n d m e t e r Ve r h o e v e n v a n E e t k e r e n a l d a a r g e d a g t e e k e n d acht en t w i n t i g A p r i l j o n g s t l e d e n , waarna p a r t i j e n z i c h z u l l e n moeten gedragen, h e t w e l k g e l i j k t i j d i g met deze t e r r e g i s t r a t i e z a l worden aangeboden e n a a n d e z e m i n u t e z a l gevoegd b l i j v e n . Ve r k l a r e n d e e l k v a n p a r t i j e n geen het m i n s t e r e c h t o f p r e t e n t i e meer t e hebben a a n d e n voorschreven b i j dezen v e r r u i l d e n grond zonder v o o r b e houding.

Den e e r s t e n k o m p a r a n t v e r p l i c h t z i c h v a n d e n g r o n d a a n hem b i j d e z e v e r r u i l d t e z i j n e n k o s t t e n m i n s t e n e e n e n m e t e r o p t e h o o g e n b i n n e n d e d r i j maanden t e r e k e n e n v a n heden. D e k o s t e n d e z e r z i j n v o o r r e k e n i n g v a n d e n e e r s t e n komparant. D e t e g e n w o o r d i g e a k t e z a l v o o r z o o v e e l n o o d i g aan d e b e v o e g d e o v e r h e i d o n d e r w o r p e n w o r d e n .

To t u i t v o e r i n g d e z e r k i e z e n p a r t i j e n d o m i c i l i e , d e g e meente E e c k e r e n t e n g e m e e n t e n h u i z e a l d a a r e n d e n e e r s t e n komparant o p z i j n k a s t e e l v a n Hoogboom t e E e c k e r e n .

Waarvan a k t o p g e m a a k t e n v e r l e d e n t e E e c k e r e n o p h e t gemeente h u i s i n d e t e g e n w o o r d i g h e i d v a n F e r d i n a n d u s L e e mans, h e r b e r g i e r , e n J o a n n e s F r a n c i s c u s J o o s e n , b r o o d b a k k e r, b e i d e t e E e c k e r e n woonende g e t u i g e n , d i e n a v o o r lezing met p a r t i j e n i n hoedanigheid a l s z i j handelen en ons n o t a r i s h e b b e n g e t e k e n d . ( G e t e e k e n d l F . H a r r e w i j n , B Q E d . O s y, A . F . W i l l e m s e n s , P. V e r b r a e k e n , F . J o o s e n , F . L e e m a n s e n H . D e B r u y n D ° .

G e r e g i s t r e e r d t e E e t k e r e n d e n z e s t i e n M e i 1 8 7 4 d e e l 11 6 blad 67 r e c t o v a k 1 twee bladen met een r e n v o o i , ontvangen twee f r a n c s t w i n t i g c e n t i m e s , v o o r v a s t r e c h t ; o n d e r v o o r behoud h e t p r o p o r t i o n n e e l r e c h t t e o n t v a n g e n n a d e g o e d keuring.

De o n t v a n g e r [ g e t e e k e n d ] J . H . M a t t h i j s

—2 3 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 234

Exempt d e d r o i t R . G . 5 7 4 2 g 7 2 7 1 ( p a r a p h ĂŠ ) J . H . M .

Uittreksel u i t het register van beraadslagingen des g e m e e n t e r a a d s v a n E e c k e r e n , a r r o n d i s s e m e n t en p r o v i n c i e A n t w e r p e n .

Openbare Z i t t i n g v a n d e n gemeente r a a d v a n E e c k e ren o p maandag a c h t September 1800 d r i j e n z e v e n tig TĂŠgenwoordig e n z . : De v o l g e n d e z a a k i s a a n h e t d a g o r d e : Gezien h e t v e r z o e k s c h r i f t v a n 1 3 A u g u s t i l a a t s t l e d e n van d e n h e e r B a r o n E d o u a r d O s y, i n w o o n e r d e z e r g e m e e n t e , de v r a a g d o e n d e om h e t k e r k h o f , b i j d e k e r k S t . J o z e f t e Hoogboom a a n g e l e g d , v o l g e n s b i j g e v o e g d p l a n ( l i t t e r a a ) meer v o o r w a a r t s t e mogen v e r p l a a t s e n , e n v o l g e n s h e t z e l f de p l a n o p d e n g r o n d C l i t t e r a b ) t e mogen o v e r b r e n g e n .

Overwegende d a t h e t b e s t a a n d e k e r k h o f , t e g e n d e n openbaren weg g e l e g e n , h i e r d o o r a a n d e h e i l i g s c h e n d i n g blootgesteld en aan den verschuldigden eerbied en v e i ligheid onttrokken i s , t e r w i j l dat door deszelfs lage l i g g i n g d e l i j k e n n i e t o p d e v e r e i s c h t e d i e p t e kunnen t e r aarde g e l a t e n worden.

Overwegende d a t , v o l g e n s d e v r a a g v a n d e n h e e r v e r zoeker en gemeld p l a n , h e t nieuwe k e r k h o f , e v e n a l s h e t oude B e n e o p p e r v l a k t e v a n 1 4 7 0 1 / 2 m e t e r s z a l b e v a t t e n .

Derhalve d a t d e overgang v a n den g r o n d v a n h e t oude kerkhof aan den h e e r Baron Osy t e g e n den g r o n d , w e l k e deze h e e r a a n d e z e g e m e e n t e a f s t a a t , s l e c h t s a l s e e n e r u i l i n g z o n d e r r e t o u r moet beschouwd w o r d e n .

Overwegende d a t h e t n i e u w e k e r k h o f , m e e r n a a r h e t noorden o v e r g e b r a c h t , d a n o o k m e e r d e r v a n d e w o o n i n g e n zal v e r w i j d e r d z i j n , e n d a t , m i t s d e ophooging van den grond w e l k e d e h e e r B a r o n Osy z i c h v e r b i n d t o p e i g e n e kosten t e doen bewerken, d e g r a v e n o p d e d i e p t e a l s volgens d e bestaande verordeningen o p d e m a t e r i e z u l l e n kunnen g e m a a k t w o r d e n .

Gezien h e t d e k r e e t , v a n 2 3 P r a i r i a l j a a r X I I C 1 2 j u i n 1804 ) - 235

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 235

Gezien h e t p r o c e s v e r b a a l v a n o n d e r z o e k v a n d a t o 2 September 1873 v o l g e n s w e l k e r geene bedenkingen t e g e n de v o o r w e r p e l i j k e v r a a g g e d a a n z i j n .

Wordt h e t g e d a a n v e r z o e k i n g e w i l l i g d v o o r d e n r a a d voor w a t d e o n t g r a v i n g d e r l i j k e n e n d e o v e r b r e n g i n g derzelve van h e t oude n a a r h e t nieuwe k e r k h o f b e t r e f t , deze w o r d t i n s g e l i j k s t o e g e s t a a n , o p d e v o o r w a a r d e d e r maatregelen d o o r d e p o l i t i e v o o r t a s c h r i j v e n , i n h e t b e lang d e r openbare gezondheid o v e r e e n k o m s t i g d e w e t t e n en r e g l e m e n t e n o p d e m a t e r i e .

Gedaan i n z i t t i n g , d a g t e e k e n i n g a l s b o v e n . D e B u r gemeester v o o r z i t t e r ( g e t e e k e n d ) J . F . H a r r e w y n . Op Bevel. D e s e k r e t a r i s ( g e t e e k e n d ) P . Ve r b r a e k e n . V o o r g e l i j k v o r m i g u i t t r e k s e l Eeckeren 9 September 1873. De Burgemeester ( g e t e e k e n d 1 F . H a r r e w y n . Op B e v e l . D e S e k r e t a r i s ( g e t e e k e n d ) P . Ve r b r a e c k e n .

Gezien e n g o e d g e k e u r d d o o r d e b e s t e n d i g e d e p u t a t i e van d e n p r o v i n c i a l e n r a a d o p v o o r w a a r d e d a t d e g r o n d van h e t n i e u w e k e r k h o f t e n m i n s t e B e n e n m e t e r o p d e k o s ten v a n den h e e r Baron Osy verhoogd worde. I n z i t t i n g t e Antwerpen d e n 3 O c t o b e r 1 8 7 3 . D e G o u v e r n e u r d e r p r o v i n c i e Vo o r z . ( g e t e e k e n d ) C h e v. E d . P y c k e ; B i j B e v e l , d e p r o v i n c i a l e G r i f f i e r ( g e t e e k e n d ) E . D e C u y p e r. V o o r a f s c h r i f t om o n d e r w o r p e n t e w o r d e n a a n d e g o e d k e u r i n g v a n bevoegde o v e r h e i d ( g e t e e k e n d ) H . D e B r u y n n o t .

Goedgekeurd d o o r d e n g e m e e n t e r a a d v a n E e c k e r e n , provincie Antwerpen i n z i t t i n g van zeven en t w i n t i g Juny 1874 - 1 8 0 0 v i e r e n z e v e n t i g . D e B u r g e m e e s t e r v o o r z i t t e r ( geteekend ) F. Harrewyn. Op Bevel, d e s e k r e t a r i s ( g e teekend ) P . Ve r b r a e k e n .

Goedgekeurd d o o r d e B e s t e n d i g e D e p u t a t i e v a n d e n p r o v i n c i a l e n Raad, A n t w e r p e n , i n z i t t i n g v a n 28bBr 1 8 7 4 . D e D e p u t a t i e ( geteekend ) C h e v. E d . P y c k e . T e r o r d o n n a n c i e de p r o v i n c i a l e g r i f f i e r C g e t e e k e n d ) E . D e C u y p e r .

Hobonia d a n k t d h r.

E. C l a e s v o o r d e z e akte.

Paul A r r e n - 236 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 236

snuffelend ver u i n

ANTWERPSE KAPUCIJNEN O P H E T KERKHOF T E HOOGBOOM We z o u d e n d i t " H o b o n i a - n u m m e r " g e r u s t " k e r k hofnummer " k u n n e n d o p e n , w a n t d i t w o r d t d a n d e derde b i j d r a g e d i e v e r b a n d h o u d t m e t e e n k e r k hof; maar een kerkhof i s steeds i n t e r e s s a n t voor de l o k a l e g e s c h i e d e n i s .

Ook d e b e g r a a f p l a a t s a c h t e r d e k e r k v a n Hoogboom i s n i e t z o n d e r b e l a n g e n b e v a t v e r s c h i l lende merkwaardige g r a v e n v a n o . a . h e e l w a t v o o r name l i e d e n d i e h i e r h u n l a a t s t e r u s t p l a a t s k w a men v i n d e n .

In 1870 k o c h t b a r o n Edouard Osy d e Zegwaert h e t K a s t e e l e n h e t d o m e i n " O e Oude G r a c h t " v a n d e e r f g e n a m e n van M w. V a n d e n B e r g h e - M o r e t u s . B a r o n O s y, a c h t e r e e n volgens v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r en g o e v e r n e u r van d e p r o v i n c i e Antwerpen, s t o n d i n 1871 e n k e l e p e r c e l e n g r o n d van z i j n K a s t e e l d o m e i n k o s t e l o o s a f v o o r d e b o u w v a n e e n kerk en h e t o p r i c h t e n van een nieuw KerKhof. Aan d e a c h t e r z i j d e van deze Kerk, t e g e n de buitenmuur van h e t hoogk o o r, w e r d d e g r a f z e r k aangebouwd v a n d e f a m i l i e O s y d e Zegwaert.

Als we o v e r h e t k e r k h o f dwalen v i n d e n we a c h t e r a a n o . a . d e l a a t s t e r u s t p l a a t s v a n j o n k e r Emiel Edward Guyot ( A n t w e r p e n 1 4 a u g u s t u s 1 8 1 4 - E k e r e n 1 j a n u a r i 1900 1 , b u r g e m e e s t e r v a n d e g e m e e n t e E k e r e n v a n 1 8 8 4 t o t 1894, b o u w e r , i n 1 8 7 3 , v a n h e t k a s t e e l " H o f d e B i s t " , enz. e n z i j n e c h t g e n o t e E u l a l i e C a t h e r i n e M a r i a V i l l e r s

- 237 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 237

Onder d e z e g r a f z e r k o p h e t k e r k h o f v a n Hoogboom l i g g e n e e n 4 0 t a l Paters Kapucijnen u i t Antwerpen b e g r a v e n .

- 238 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 238

CA n t w e r p e n 5 a p r i l 1 8 3 5 - E k e r e n 1 5 a u g u s t u s 1 9 1 4 J .

I n d e z e l f d e r i j z i e t men r e c h t s e e n p r a c h t i g b r o n z e n beeld v a n R i k Wouters o p h e t f a m i l i e g r a f v a n d e f a m i l i e Va n d e r l i n d e n . G r e n z e n d a a n h e t d o m e i n " D e Oude G r a c h t " b e v i n d t z i c h h e t f a m i l i e g r a f v a n d e f a m i l i e Bunge, w a a r in a c h t l e d e n van deze f a m i l i e r u s t e n . E r z i j n nog v e e l meer m e r k w a a r d i g e g r a v e n o p d i t k e r k h o f , m a a r w e g a a n z e a l l e m a a l n i e t opsommen. • O n m i d d e l l i j k a c h t e r d e k e r k z i e n we l i n k s d e l a a t s t e rustplaats d e r Gasthuiszusters van de H. Augustinus waar e r, v o l g e n s d e a a n g e b r a c h t e t e k s t e n , e l f z u s t e r s b e g r a v e n l i g g e n . R e c h t s h i e r v a n z i e n we een g r o t e g r a f z e r k waarop aangegeven s t a a t d a t w e v o o r d e b e g r a a f p l a a t s v a n d e Antwerpse K a p u c i j n e n s t a a n .

Kapucijnen z i j n l e d e n van de Orde d e r minderbroeders- k a p u c i j n e n C L a t i j n : " O r d o F r a t r u m Minorum C a p u c c i norum " - a f g e k o r t : OFM C a p . ) , d e d e r d e e n j o n g s t e t a k van d e o r d e d e r F r a n c i s c a n e n . O p 3 j u l i 1 5 2 8 v e r k r e e g de o r d e v a n p a u s C l e m e n t V I I h a a r s t i c h t i n g s o o r k o n d e i n de b u l " R e l i g i o n i s z e l u s " e n i n 1619 g a f paus PauLus V h u n d e v o l l e d i g e o n a f h a n k e l i j k h e i d e n e e n e i g e n minister - generaal. Spoedig verbreidde de orde z i c h over d e h e l e w e s t e r s e w e r e l d e n h e e f t momenteel n o g c a .

15.000 l e d e n , v e r d e e l d o v e r m e e r d a n 1 . 0 0 0 p l a a t s e l i j k e f r a t e r n i t e i t e n . I n Vlaanderen bestaan nog 16 p l a a t s e l i j k e f r a t e r n i t e i t e n met meer dan 400 l e d e n d i e enorm v e r d i e n s t e l i j k werk leverden ( e n nog leveren ) i n d i verse m i s s i e s . D e p a t e r s k a p u c i j n e n gaan g e k l e e d i n b r u i n h a b i j t met lange s p i t s e kap C I t a l i a a n s : cappucino ) , waaraan z i j d e naam " c a p u c c i a t i " , s i n d s 1 5 3 5 : " c a p u c i n i " ontleenden, e e n k o r t e open bovenmantel en sandal e n . Va n d e z e o r d e werden z e v e n leden h e i l i g v e r k l a a r d : Jozef van Leonessa, F e l i x van C a n t a l i c e , S e r a p h i n van Montegranaro, L a u r e n t i u s v a n B r i n d i s i , F i d e l i s v a n S i g maringen, I g n a t i u s v a n L Ă c o n i e n Koenraad v a n Parzham.

B i j d e e e r s t e s t e e n l e g g i n g v a n d e k e r k v a n Hoogboom, op 2 8 s e p t e m b e r 1 8 7 1 , w a s e r e e n z e e r r u i m e b e l a n g s t e l l i n g van b u r g e r l i j k e en g e e s t e l i j k e overheden. Onder de aanwezigen t r o f f e n w e J . B . D e Wagemaker, v i c a i r e Ă M e e r le, aan. Deze kapelaan van Meerle zou nog d i k w i j l s op bezoek komen b i j E . H . S c h e v e l e n b o s , d e e e r s t e p a s t o o r - 239

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 239

van d e n i e u w e p a r o c h i e t e Hoogboom.

Meerle i s d e meest n o o r d e l i j k g e l e g e n gemeente v a n ons l a n d , a a n d e M a r k e n d e N e d e r l a n d s e g r e n s . I n h e t g e hucht M e e r s e l - D r e e f , o p 4 km v a n h e t d o r p s c e n t r u m , staat e r een k l o o s t e r d e r Kapucijnen met een k e r k u i t 1690 e n e e n p r a c h t i g e , b e s c h e r m d e e i k e n d r e e f u i t 1 6 8 9 .

In 1856 kochten d e p a t e r s Kapucijnen van de P a a r denmarkt, w a a r z i j d o o r d e F r a n s e R e v o l u t i e v e r d r e v e n werden, h e t v o o r m a l i g k l o o s t e r v a n d e O o s t m a l l e n , k a n u n n i k e s s e n u i t d e Kempengemeente O o s t m a l i e , d i e z i c h h i e r in 1619 v e s t i g d e n . De p a t e r s K a p u c i j n e n hebben d e dubbele t r a p g e v e l o p g e r i c h t van d i t convent i n de Korte Wink e l s t r a a t , a a n d e Ossenmarkt, w a a r z i j t h a n s nog s t e e d s gehuisvest z i j n . I n 1869 was e r een e e r s t e s t e r f g e v a l in d e Antwerpse kloostergemeenschap a a n d e Ossenmarkt en t o e n w e r d e r b e s l i s t d a t d e o v e r l e d e n P a t e r s v a n h e t Antwerpse K a p u c i j n e n k l o o s t e r z o u d e n b e g r a v e n w o r d e n i n de p a n d h o f v a n h e t z u s t e r k l o o s t e r t e M e e r s e l - D r e e f .

Ti j d e n s d e Franse Omwenteling waren z e h i e r ook v e r dreven geworden, m a a r hadden h e t k l o o s t e r i n 1865 t e r u g gekocht. I n 1876 e c h t e r werd d i t k l o o s t e r t e M e e r s e l Dreef o n t z e g d a a n d e K a p u c i j n e n wegens e e n b e t w i s t i n g van h e t e i g e n d o m s r e c h t .

Vo o r t a a n m o e s t men v o o r d e o v e r l e d e n A n t w e r p s e K a pucijnen v a n de Ossenmarkt e e n andere b e g r a a f p l a a t s zoeken.

B i j h e t o v e r l i j d e n van een Antwerpse K a p u c i j n i n

1877 w e r d , d o o r bemiddeling van E . H . L o d e w i j k A d r i a a n Schevelenbos, e e n r u i m e p l a a t s voorbehouden o p h e t k e r k h o f v a n Hoogboom. â?‘ a t b e w i j s t m e t e e n d e g o e d e b e t r e k k i n gen d i e e r o p g e e s t e l i j k v l a k b e s t o n d e n t u s s e n d e p a s t o o r v a n Hoogboom e n d e g e e s t e l i j k h e i d v a n M e e r l e e n het k l o o s t e r i n h e t g e h u c h t M e e r s e l - D r e e f .

Zo w e r d h e t k e r k h o f v a n Hoogboom d e u i t v e r k o r e n l a a t s t e r u s t p l a a t s van de Antwerpse Kapucijnen, t o e n deze z o n d e r b e g r a a f p l a a t s z a t e n . A l s k o m p e n s a t i e b e l o o f de P a t e r G a r d i a a n v a n A n t w e r p e n d a t z i j n k l o o s t e r l i n g e n voortaan a l l e m o g e l i j k h u l p zouden v e r l e n e n b i j d e P a r o c h i e d i e n s t e n t e Hoogboom. B i j z i e k t e v a n d e p a r o c h i e -

- 240 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 240

h e r d e r v a n Hoogboom b . v . w a s h e t s t e e d s e e n P a t e r K a p u c i j n v a n A n t w e r p e n d i e d e m i s kwam o p d r a g e n t o t d e p a s t o o r deze t a a k weer k o n overnemen.

Er l i g g e n meer dan 4 0 Antwerpse K a p u c i j n e n t e Hoogboom begraven, maar a l l e e n d e namen v a n d e l a a t s t e o v e r ledenen kunnen we n o g l e z e n o p d e g r a f z e r k :

E . P. F r a n c i s k u s E.P. Omer E.P. F l o r i m o n d E.P. K a p i s t r a a n E.P. A u g u s t i e n E . B r. H u m i l i s E . P. B o n i f a a s E.P. Hugo

5.10.1942 18.10.1943 22.12.1944 8.08.1946 5.10.1948 9.11.1949 21.04.1955 25.12.1955

E-.P. Oswald E.P. G e o r g i u s E.P. A l e x E . P. Batholomeus E.P. Koenraad E.P. Macarius E . B r. F r e d e r i k E.P. Samuel

30.06.1957 7.10.1957 17.12.1958 22.02.1960 20.04.1960 24.07.1960 7.03.1962 6.04.1964

De l a a t s t e K a p u c i j n d i e a a n d e Hoogboomse a a r d e w e r d toevertrouwd was P a t e r Samuel V i t a l L e n a e r t s ( +1964 7 , een b r o e r v a n d e k o m p o n i s t F r a n s L e n a e r t s , d i e g e d u r e n d e v o l l e 52 j a a r k o s t e r - o r g a n i s t was van d e Ekerse S i n t Lambertuskerk.

Sindsdien warden d e o v e r l e d e n P a t e r s v a n d e Ossenmarkt t e Antwerpen t e r u g t e Meersel - D r e e f begraven.

Vo l g e n s d e p a t e r s o m d a t e r t e Hoogboom g e e n p l a a t s m e e r was e n v o l g e n s a n d e r e n o m d a t e r v a n a f d i e t i j d d i e n d e betaald t e worden v o o r i e d e r e dode d i e n i e t i n Ekeren was i n g e s c h r e v e n e n o p E k e r s e g r o n d w o u b e g r a v e n w o r d e n .

De g r a f z e r k v a n d e A n t w e r p s e K a p u c i j n e n o p h e t

Hoogboomse k e r k h o f i s momenteel e r g v e r v a l l e n ; h e t K r i s t u s b e e l d i s verdwenen e n d e h e l e z e r k mag w e l eens opgeknapt worden.

Vriendelijk dank aan Overste Tytgat van het Kapucijnenklooster aan de Ossenmarkt t e A n t w e r pen; E . H . V l o e b e r g s , p a s t o o r t e Hoogboom s i n d s 9 augustus 1964 en d h r. Eugene Claes, s i n d s 1923 r e n t m e e s t e r v a n h e t d o m e i n " D e O u d e G r a c h t voor d e bekomen i n l i c h t i n g e n .

Pt

Paul. Arren

- 241 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 241

activiteiten

BEZOEK A A N H E T O S T E R I E T H H U I S T E A N T W E R P E N 23 m e i 1 9 8 0 Naar e e n b e z o e k a a n h e t D s t e r i e t h h u i s t e A n t w e r p e n heeft h e t b e s t u u r van Hobonia l a n g u i t g e k e k e n . Reeds v e e l eerder hadden w i j d e z e u n i e k e p a t r i c i ĂŤ r s w o n i n g u i t d e X V I I I d e eeuw w i l l e n b e z i c h t i g e n , m a a r d e k a n s e n o p e e n geleid bezoek z i j n b i j z o n d e r k l e i n . Zowat v i j f e n v e e r t i g Hobonia - l e d e n namen d e z e p r a c h t k a n s d a n o o k t e b a a t e n hebben d i t p r a c h t i g e gebouw e n z i j n o n s c h a t b a r e k u n s t verzameling kunnen bewonderen.

Het w a s w e l j a m m e r d a t o n z e g i d s w a t z w a k b i j s t e m was om e e n z o g r o t e g r o e p t e b e g e l e i d e n . A l l e a a n d a c h t ging v o o r a l u i t n a a r d e z e e r mooie z a l e n i n r o c o c o s t i j l en d e v e l e d o e k e n d i e d e v e r s c h e i d e n e wanden t o o i d e n .

Vo o r a l d e d e g e l i j k a a n g e p a s t e e n p e r f e k t g e k a m o u f l e e r d e b e l i c h t i n g van a l l e s c h i l d e r i j e n zorgde voor een geslaagde sfeerschepping.

Pronkstukken u i t d e r i j k e v e r z a m e l i n g k l a s s i e k e s c h i l d e r w e r k e n waren t w e e k l e i n e doeken v a n " Rubens " himself, d i e v o o r zowat 25 m i l j o e n verzekerd waren. D i t . imposante c i j f e r maakte s c h i j n b a a r meer i n d r u k o p d e meeste a a n w e z i g e n d a n d e k u n s t s t u k k e n z e l f . H u n b e w o n d e r i n g g i n g t r o u w e n s e v e n z e e r, z o n i e t z e l f s i n meerdere mate, u i t n a a r d e v e l e a n d e r e w e r k e n e n h e t p r a c h t i g meubilair d i e de v e l e ruime vertrekken dekoreerden.

Nadien k r e e g h e t g a n s e H o b o n i a - g e z e l s c h a p o o k d e u i t z o n d e r l i j k e g e l e g e n h e i d d e p r i v ĂŠ v e r z a m e l . i n g moderne - 242

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 242

kunstwerken v a n M a u r i t s Naessens, d i r e k t e u r v a n d o b a n k , t e aanschouwen. Z o w a t a l l e gekende k u n s t e n a a r s u i t V l a a n deren z i j n h i e r i n m i n d e r e o f m e e r d e r e m a t e v e r t e g e n w o o r d i g d . E n d a t e r o v e r " Smaak e n K l e u r n i e t v a l t t e r e d e t w i s t e n " w e r d h i e r n o g maar e e n s b e v e s t i g d . . Wa t d e ĂŠ ĂŠ n knap, o r i g i n e e l e n s t i j l v o l v o n d , e r v a a r d e d e a n d e r a l s smakeloos o f s a a i ! F e i t i s a l l e s z i n s d a t w e a l l e n g e n o ten hebben van d i e v e l e kunstwerken d i e d a a r t e n t o o n g e steld stonden.

De a f w e z i g e n h e b b e n b e s l i s t w a t g e m i s t I

- 243

-

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 243

STADSWANDELING — 2 1 S E P T E M B E R 1 9 8 0 Om n i e t t e l k e n s i n h e r h a l i n g t e v a l l e n g e v e n w e o v e r d e z e wandeling een r e l a a s i n t e l e g r a m s t i j l : o

Zonnig w e e r ( d a n e i n d e l i j k t o c h e e n s !

o Gevolg: 4 5 wandelaars o

Onze t r o u w e e n u i t s t e k e n d e g i d s mevrouw Ve r d o n c k - H u y s mans i s p r e s e n t

o Wa n d e l d o e l : A n t w e r p e n - Z u i d met o . m . Museum v a n S c h o n e K u n s t e n , goog, P a a r d e s t e e g , W a t e r p o o r t , e . a .

Joodse H o o f d s y n a -

" Een b i j z o n d e r i n t e r e s s a n t e m i n d e r bezochte b u u r t o V e r t r e k om 1 0 u u r , e i n d e om 1 2 . 3 0 u u r ' t was weer boeiend, ontspannend e n

leerzaam !

—2 4 4 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 244

Een d e e l v a n d e w a n d e l g r o e p o p d e V l a a m s e K a a i

LIDGELD HOBONIA 1 9 8 1 U h e b t h e t l a a t s t e Hobonianummer v a n 1980 i n uw h a n d e n e n d a t b e t e k e n t d a t w e w e e r o p u m o e t e n beroep doen v o o r d e v e r n i e u w i n g v a n h e t l i d g e l d .

Zonder u w gewaardeerde h u l p zouden we n i e t

kunnen b l i j v e n v o o r t d o e n I Het l i d g e l d v o o r 1981 b l i j f t behouden o p 200,- F e n u k a n deze som overmaken met h e t b i j gevoegde s t o r t i n g s f o r m u l i e r .

Bij voorbaat dank, Het B e s t u u r

- 245

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 245

A c t i v i t e i t e n 1981 In uw agenda v o o r 1981 k a n u r e e d s v o l g e n d e a c t i viteiten noteren: Z a t e r d a g 1 7 j a n u a r i : To n e e l b e z o e k Zaterdag 7 f e b r u a r i : Worstenbroodavond + A l g e mene L e d e n v e r g a d e r i n g Zondag 8 m a a r t : G e l e i d b e z o e k a a n h e t Museum v o o r Schone K u n s t e n t e A n t w e r p e n Zondag 2 2 m a a r t : B e z o e k a a n d e P o p p e n s c h o u w b u r g Va n C a m p e n Zondag 3 m e i : W a n d e l i n g o p h e t d o m e i n " D e O u d e G r a c h t " t e Hoogboom Zondag 2 8 j u n i : S t a d s w a n d e l i n g o n d e r d e k u n d i g e l e i d i n g v a n M w. V e r d o n c k - H u y s m a n s Vr i j d a g 18 september: Avondwandeling Vr i j d a g 16 o k t o b e r : D i a - avond Zaterdag 14 november: Te e r f e e s t i n d e Dennenburghoeve t e K a p e l l e n Z a t e r d a g 1 2 d e c e m b e r : To n e e l b e z o e k Deze d a t a l i g g e n r e e d s v a s t , m a a r e r k o m e n n o g wel e n k e l e a c t i v i t e i t e n b i j w a a r h e t b e s t u u r nog g e e n j u i s t e d a g h e e f t v o o r u i t g e k o z e n .

Van a l d e z e a c t i v i t e i t e n w o r d t u n o g o p d e h o o g t e gehouden e n k r i j g t u nog t i j d i g b e r i c h t .

Harry De S i t t e r

- 246 -

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 246

INHOUDSOPGAVE 1 9 8 0 blz.

1

: 2 t/m 1 2 :

13 t / m 1 9 : 20 t / m 2 5 : 26 t / m 3 1 : 32 t / m 4 3 : 44 t / m 4 9 : 50 t / m 6 4 :

65

:

66 t / m 7 5 : 76 t / m 8 5 : 86 t / m 9 0 : 91 96 119 121

125

t/m t/m t/m t/m

95 11 8 120 124

: : : :

:

126 t / m 1 3 6 : 137 t / m 1 4 3 : 144 t / m 1 4 5 : 146 t / m 1 4 7 :

André Mariën: tekening v i l l a "Welvaart" - nu R u s t h u i s O . L . V . v a n Genade - H o o g b o o m s t w. 1 2 4 V. E . Wa u t e r s : K u i e r e n d i n oude p a p i e r e n : D e E r f e n i s r e g e l i n g v a n e e n Hoogboomse p a c h t e r onder h e t A n c i e n Régime ( 1 7 5 2 ) - s l o t R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - deel. 5 H i s t o r i e k van h e t 6de L i n i e b a t a l j o n - d e e l I Raymond A l a r d o t : A n t w e r p e n i n 1 8 8 0 P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n Vlaanderen: H e t Steen te Antwerpen R . Thys: ' s Gravenvlag H a r r y De S i t t e r : A c t i v i t e i t e n : Ambachten v a n eertijds en nu; U i t t r e k s e l s u i t de pers; reakties van de deelnemers; de t e n t o o n s t e l l i n g i n c i j f e r s ; k a s v e r s l a g 1979 A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g v i l l a 11 H o g e B e u k e n " Hoogboomsteenweg n r . 3 H i s t o r i e k van h e t 6de L i n i e b a t a l j o n - s l o t R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - d e e l 6 L o u i s Slootmans: De S c h u i f : h e t t e vinden leggen v a n k i n d e r e n Raymond A l a r d o t : F a m i l i e k u n d e P a u l A r r e n : Kastelen i n Vlaanderen: Westerlo P a u l A r r e n : P. P. R u b e n s i n E k e r e n H a r r y De S i t t e r : A c t i v i t e i t e n : W o r s t e n b r o o d avond; s a m e n s t e l l i n g b e s t u u r Hoboni.a; M u seumbezoek; g e p l a n d e a c t i v i t e i t e n A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g v a n h e t v e r d w e n e n k a s t e e l " De Oude G r a c h t " R e m i Va n H a e l s t : Z w e r Ve n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " - d e e l 7 Raymond R o e l a n d s : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n van Hoogboom: D e O u d e g r a c h t s e b a a n Raymond R o e l a n d s : S c h e n k i n g a a n d e K u l t u r e l e Heemkring H o b o n i a P a u l A r r e n : D e O r d e v a n d e Kouseband —2 4 7 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 247

b l z . 1 4 8 t / m 164 : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : D e R i b a u court i n Perk 165 t / m 1 7 2 : R . T h y s : T i e n t s i n ; B e l g i s c h C h i n a 1 9 0 2 - 1 9 2 9 173 t / m 1 7 5 : P a u l A r r e n : K u r s i e f j e : A c h t e r v o l g d d o o r d e waterduivel 176 t / m 1 8 3 : P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n : R e cepten u i t oude kookboeken 184 : Geplande a c t i v i t e i t e n v o o r 1980 185 : A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g k a s t e e l " De S t e r r e " 186 t / m 1 9 8 : P a u l A r r e n : H e t Campo S a n t o t e S i n t - A m a n d s berg 199 t / m 2 0 7 R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e s c h i e denis v a n h e t " Z w i n " d e e l 8 208 t / m 2 11 : P a u l A r r e n : D e O r d e v a n h e t G u l d e n V l i e s 212 t / m 2 2 5 : P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n V l a a n d e r e n : B o e c k e n berg i n Deurne 226 t / m 2 3 1 : P a u l A r r e n : H e k s e n 232 t / m 2 3 6 : P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n : R u i l i n g K e r k h o f Hoogboom 237 t / m 2 4 1 : P a u l A r r e n : S n u f f e l e n d i n h e t v e r l e d e n v a n Hoogboom: A n t w e r p s e K a p u c i j n e n o p h e t k e r k h o f t e Hoogboom 242 t / m 2 4 6 : H a r r y D e S i t t e r : A c t i v i t e i t e n : B e z o e k a a n het Osteriethhuis t e Antwerpen, stadswandeling 247 t / m 2 4 8 : I n h o u d s o p g a v e 1 9 8 0

—2 4 8 —

Hobonia - 9de jaargang - nr. 4 - oktober 1980 - p. 248