Hobonia 1981-3 A4

HOOONIA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

tijdschrift

Jaargang 10 — 1 9 8 1 juli - a u g . - s e p

� • �

h

�� �

•-7

� ' � � : f '

� -

t

•

II ..r

r ♦

•

\ ' ! \ t r. i �

• �

s

í

r���;�

�

r

♦

•

/ J Y � . . .

- -

ù ' U a n � M �t s - - Hoek K a p e l s e - Hoogboomsteenweg; e e r t i j d s k a s t e e l H e i d e l u s t l a t e r r e s t a u r a n t Z i l v e r e n h o f - n u : afgebroken en vervangen Te k e n i n g : A n d r é M a r i ë n door appartementsgebouw

inhoud: 10 j a a r " H o b o n i a " Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s van h e t Z w i n - d e e l 11 Boekbespreking: O o s t e r w e e l Rubens v a n h e e l d i c h t b i j b e k e k e n De Vr o u w i n d e K e l t i s c h e s a m e n l e v i n g Kastelen i n Vlaanderen: H e t Ravenhof Kuierend i n oude p a p i e r e n I n Memoriam: A l f o n s T i r e l i r e n Kursiefje: Brutale Lui De a f k o o p v a n h e t T o l r e c h t o p d e Schelde; 1 2 m e i 1863 - 121

R. R o e l a n d s b l z . 1 2 2 R. P. R. R. P. P. R. P.

Van H a e l s t Arren Alardot Van H a e l s t Arren Arren Roelands.

Arren

P. A r r e n

blz.126 blz.135 blz.136 blz.147 blz.152 blz.162 b1z.167 blz.169

b l z . 1 7 1

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 121

10 j a a r HOBONIA

" D e l i e f d e g a a t d o o r d e maag " ! D i t z e e r b e k e n d e g e z e g de i s e i g e n l i j k o o k v a n t o e p a s s i n g o p h e t v e r e n i g i n g s l e v e n . Te l k e n s e r e e n a k t i v i t e i t g e o r g a n i s e e r d w o r d t w a a r b i j eten e n d r i n k e n h e t h o o g t e p u n t vormen, z i e n we d e d e e l nemers i n g r o t e g e t a l e s t a a n w a t e r t a n d e n v o o r d e i n g a n g s d e u r e n . D i t b e w i j s t d a t d e i n r i c h t e r s h u n b e s t d e d e n om h e t d e d e e l n e m e r s z o aangenaam ( e n z o l e k k e r ) m o g e l i j k te maken.

Na d i t s c h r o m e l i j k o v e r d r i j v e n w i l i k e v e n m e t b e i d e v o e t e n t e r u g o p M o e d e r A a r d e komen e n e v e n , z i j h e t i n het k o r t , d e v o o r b i j e s m u l p a r t i j e n i n h e r i n n e r i n g brengen, Laten we b e g i n n e n met o n z e v o o r j a a r s e , t r a d i t i o n e e l geworden, w o r s t e n b r o o d e n a p p e l b o l l e n f e s t i j n e n .

Een s c h o o r v o e t e n d b e g i n w e r d g e m a a k t o p 9 f e b r u a r i 1973. H e t e e r s t e w o r s t e n b r o o d - a p p e l b o l l e n k o n t a k t m e t onze l e d e n w a s m e t e e n e e n s c h o t i n d e r o o s . D e h e e m k u n dige kwis d i e volgde op h e t vertonen van een reeks d i a ' s over d e v o o r b i j e a k t i v i t e i t e n , maakte v a n h e t g e h e e l een o n v e r g e t e l i j k e a v o n d . Z e l f s v i j f t i g v r a g e n k o n d e n d e g e e s t d r i f t n i e t doen afnemen.

Als g e v o l g v a n d i t sukses - d e goede f o r m u l e b l e e k gevonden t e z i j n - w e r d h e t j a a r d a a r o p e e n g e l i j k a a r d i g feest georganiseerd. I n de p l a a t s van een lange l i j s t vragen o p p a p i e r werd e r d i t m a a l overgegaan t o t e e n e l i minatiekwis; o o k weer met a l s onderwerp een diareeks over d e a k t i v i t e i t e n v a n h e t a f g e l o p e n j a a r . Wa t hadden de d e e l n e m e r s h e t m o e i l i j k om z i c h d e a f g e d r a a i d e b e e l d e n te h e r i n n e r e n !

- 122

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 122

To t d a n t o e w a s h e t d e g e w o o n t e g e w e e s t o m e e n a f z o n d e r l i j k e s t a t u t a i r e j a a r v e r g a d e r i n g t e houden. Maar zoals i n h e t b e g i n gezegd; z o n d e r e t e n w e i n i g aanwezigen !

Op 2 5 j a n u a r i 1 9 7 5 h e b b e n w e d a n j a a r v e r g a d e r i n g e n w o r s t e n b r o o d - a p p e l b o l l e n a v o n d samengevoegd. E n d e l e d e n kwamen n a a r d e j a a r v e r g a d e r i n g o m t e g e n i e t e n v a n w o r s t e n en a p p e l e n . V a n t i j d t o t t i j d m e e r b r o o d d a n w o r s t o f appel, maar h e t smaakte !

Met e e n g o e d g e v u l d e maag k o n e e n k o r t g e h o u d e n a l gemene v e r g a d e r i n g m e t t r a d i t i o n e l e b e s t u u r s h e r k i e z i n g zonder p r o b l e m e n v e r t e e r d w o r d e n . H e t e l e m e n t o n t s p a n ning s l o o t dan de avond a f .

Wie k e n t e r n i e t d e B e r e n d B o u d e w i j n k w i s ? I n 1 9 7 6 en 19.77 i s h e t B . B . ( W a l t e r S e g e r s ) d i e n a h e t v e r o r beren v a n d e worstenbroden e n a p p e l b o l l e n , k o e l k a s t e n en T V - t o e s t e l l e n l a n g s r a m e n e n d e u r e n b u i t e n s m i j t .

I n 1978 h e e f t Wa l t e r z i j n k n u t s e l t a l e n t bovengehaald en o n t d e k k e n d e l e d e n v a n H o b o n i a h e t " R a d d e r F o r t u i n " .

De a a n w e z i g e d e e l n e m e r s g a a n d a n o o k m e t " f o r t u i n l i j k e prijzen " naar huis.

I n 1 9 7 9 i s h e t a n d e r m a a l W a l t e r d i e " Wa c h t w o o r d " s p e e l t a l s k o n k u r r e n t v a n Nand B a e r t .

1980 i s h e t j a a r v a n d e o n b e k e n d e e n z e l d z a m e v o o r werpen. H e t b e s t u u r i s e r i n g e s l a a g d u n i e k e s t u k k e n t e bemachtigen waarvan d e Hoboniaanse w o r s t e n b r o o d e t e r s m e t m o e i t e d e naam k u n n e n r a d e n . D e a p p e l b o l l e n s m u l l e r s b r e n gen e r n i e t m e e r v a n t e r e c h t . Z e l f s d e o p g e g e v e n d r i e a n t w o o r d m o g e l i j k h e d e n maken h e t n i e t g e m a k k e l i j k e r .

Op 1 4 f e b r u a r i 1 9 8 1 - n o g v e r s i n h e t g e h e u g e n - i s de k l e i n e z a a l v a n d e n Haasdam z e l f s t e k l e i n v o o r d e H o bonia-smulpapen; e n omdat e r z o v e e l deelnemers z i j n h e e f t het b e s t u u r v a n Hobonia andermaal een m o e l i j k e k w i s u i t gedacht. P a u l A r r e n z o e k t d e m o e i l i j k s t e woorden u i t " Va n D a l e " e n v r a a g t d e v e r k l a r i n g a a n d e a a n w e z i g e n .

De u i t l e g v a n h e t p a n e l z o r g t n a t u u r l i j k v o o r d e n o d i g e v e r w a r r i n g . Ondanks " Hoss " u i t d e T V- r e e k s " B o n a n z a " z i j n e r t o c h slimme Hobonianen.

1982 i s e r n o g n i e t , m a a r n u r e e d s b e l o v e n w e e e n even s m a k e l i j k s m u l f e e s t m e t w o r s t e n b r o d e n e n a p p e l b o l l e n e n e e n aangename o n t s p a n n i n g .

- 123

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 123

Even t r a d i t i o n e e l z i j n d e t e e r f e e s t e n d i e H o b o n i a j a a r l i j k s i n r i c h t t e n behoeve van h a a r leden-smulpapen.

Tr a d i t i o n e e l i s ook de p l a a t s waar d i t gebeuren p l a a t s h e e f t . D e Dennenburghoeve t e K a p e l l e n i s e e n u n i e k e p l a a t s om t e " t e r e n " . L o u i s De S c h u t t e r, l i d v a n h e t eerste u u r, o n t v a n g t ons t e l k e n s met open armen. H e t i s misschien t o e v a l , maar d e z a a l w a a r i n Hobonia h a a r t e e r feest o r g a n i s e e r t was n o g n i e t v o l l e d i g a f g e w e r k t t o e n het e e r s t e f e e s t p l a a t s g r e e p ; d u s t i e n j a a r Hobonia i n t i e n j a a r Denneburghoeve !

Een t e e r f e e s t h e e f t a l s d o e l d e o v e r s c h o t u i t d e kas o p t e t e r e n . V o o r H o b o n i a w a s h e t t e e r f e e s t e e n m i d d e l o m h a a r l e d e n samen t e b r e n g e n i n e e n h e e m k u n d i g kader - d e Dennenburghoeve - h e n e e n f e e s t m a a l a a n t e bieden aan een s c h a p p e l i j k e p r i j s e n hen d e kans t e g e ven o o k d e b e e n t j e s e v e n l o s t e g o o i e n .

Onze p r i j z e n z i j n z o d a n i g b e r e k e n d d a t d e k a s n i e t f a i l l i e t g a a t , ondanks d e o n d e r s t e u n i n g v o o r d e gemaakte onkosten, 1972; e e r s t e t e e r f e e s t ; e e n s c h u c h t e r e p o g i n g v a n een j o n g e h e e m k r i n g o m d e l e k k e r b e k k e n o n d e r d e l e d e n te verwennen. Een l e k k e r e a p e r i t i e f gevolgd d o o r Vlaamse k a r b o n a d e n , r i j s t v l a e n k o f f i e , z i j n v l u g v e r g e t e n wanneer d e D J z i j n v o l u m e k n o p o p maksimum z e t .

1973: t w e e s p e e n v a r k e n s , g e b r a d e n e n g e s n e d e n d o o r D e B o n d t z i j n i n e e n minimum v a n t i j d v e r d w e n e n .

1974: o n v e r g e t e l i j k j a a r v o o r H o b o n i a . " D e Z u i p " , g o d e n d r a n k u i t d e 1 6 d e e e u w, w o r d t a a n o n z e l e d e n a l s

a p e r i t i e f aangeboden. Het recept, door iedereen gevraagd erom g e s m e e k t z e l f s - w o r d t s l e c h t s n a maanden v r i j g e g e ven. Nogmaals: 1 g l a s j e n e v e r, 1 e i e r d o o i e r, 1 soeplepel bruine s u i k e r en 1 beschuit, h e e r r r r l i j k . .

1975; k r i s i s j a a r , h e t b e s t u u r z i e t z i c h v e r p l i c h t h e t g e p l a n d e t e e r f e e s t t e v e r s c h u i v e n t o t 1 9 7 6 . O p 11 december 1 9 7 6 i s h e t d a n w e e r z o v e r . H e t v i j f j a r i g b e staan v a n d e heemkring w o r d t g e v i e r d met e e n f o n d u e - f e s t i j n . N u z i j n h e t d e l e d e n z e l f d i e hun e i g e n maal b e reiden. Na de s m u l p a r t i j nodigen de " Fraemi's " de aanw e z i g e n t e n d a n s . " H a r r y Kummel " i s d e o n t d e k k i n g v a n - 124

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 124

de j a r e n ' 7 0 , 12 s e p t e m b e r 1 9 7 7 ; R u b e n s j a a r . E n H o b o n i a b r e n g t een R u b e n s m a a l v o o r h a a r l e d e n . Z e e r g e m a k k e l i j k v o o r d e b e s t u u r s v r o u w t j e s , w a n t d e d e e l n e m e r s m o g e n h u n Rubenss c h o t e l g r a t i s mee n a a r h u i s nemen, n i e t a f g e w a s s e n natuurlijk, 28 o k t o b e r 1 9 7 8 : t e e r f e e s t m e t k o u d e s c h o t e l .

17 n o v e m b e r 1 9 7 9 : o p n i e u w b a k k e n o n z e l e d e n e i g e n handig h e t h u n aangeboden v l e e s . E n a l s o f d i t n i e t g e noeg i s v l i e g e n d e p a n n e k o e k e n a l s n a g e r e c h t v a n d e e n e pan i n d e a n d e r e . F l a m b e r e n w o r d t g e v r a a g d m a a r h e t bestuur i s unaniem: Neen, w a n t we w i l l e n v o l g e n d n a a r terug n a a r d e Dennenburghoeve, H e t b e s t u u r i s d i t j a a r ook s l i m m e r g e w o r d e n ; d e l e d e n w o r d e n a a n g e z e t h u n e i g e n schotels a f t e wassen, e n z e doen h e t o o k !

14 n o v e m b e r 1 9 8 0 : o p n i e u w w o r d t f o n d u e o p h e t menu g e p l a a t s t . Onze a p e r i t i e f s p e c i a l i s t Wa l t e r Segers v e r g a s t de l e d e n e e n s t e m e e r o p e e n g o d d e l i j k e d r a n k b e s t a a n d e uit: 1 k o f f i e l e p e l bosbessensiroop, 2 c l h e i d e b i t t , enkele d r u p p e l s a n g o s t u r a , d i t a l l e s b i j g e v u l d met s c h u i m w i j n , 28 n o v e m b e r 1 9 8 1 . H e t b r e i n v a n H o b o n i a d r a a i t o p v o l l e t o e r e n . H e t t i e n j a r i g bestaan van de heemkring moet m e t i e t s b i j z o n d e r s g e v i e r d w o r d e n H e t d u u r t n i e t l a n g m e e r, d u s , b e s t e l e d e n , n o g e v e n g e d u l d e n dan g e n i e t e n w e o p n i e u w !

Raymond R o e l a n d s

28NOVEMBER 1981: TEERFEEST IN DE DENNENBURGHOEVE

- 125

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 125

zwervend doorheen degeschiedenis van het „zwin " Deel 11

Na d e s l a g v a n C r e c y s l o t e n F r a n k r i j k e n E n g e l a n d e e n w a p e n s t i l s t a n d . H o e w e l d e V l a m i n g e n mee a a n d e w i n n e n d e z i j de g e s t r e d e n h a d d e n , w a s d e z e w a p e n s t i l s t a n d n i e t v o o r d e l i g voor d e Vlaamse g e m e e n t e n . . . .

Lodewijk van Male werd t o e n g r a a f van Vlaanderen, e n onder z i j n l e i d i n g w e r d e n d e o n d e r l i n g e g e s c h i l l e n g e l e i d e l i j k b i j g e l e g d . V l a a n d e r e n s c h e e n o p w e g n a a r een l a n g e p e r i o de v a n b l o e i e n h e r o p l e v i n g , D e v e r z o e n i n g t u s s e n d e g r a a f en d e v e r s c h i l l e n d e v i j a n d i g e s t e d e n s c h e e n e e n o p l o s s i n g te brengen v o o r a l l e problemen H e l a a s , e e n n i e u w e v i j a n d kwam o n g e n o d i g d i n o n z e s t r e ken . . . D e z w a r t e p e s t s l o e g g a n s W e s t - E u r o p a m e t v e r b i j s t e r i n g . . . De z i e k t e v i e l a l s een donderslag b i j h e l d e r e h e mel.

De b u i l e n p e s t i s e e n e r g b e s m e t t e l i j k e z i e k t e , d i e w a a r s c h i j n l i j k u i t h e t O o s t e n v i a d e h a v e n s v a n Damme e n S l u i s

onze s t r e k e n t e i s t e r d e : U i t d e a f k e e r o f d e n a i j v e r v a n d e p l a a t s e l i j k e b e v o l k i n g tegenover d e Joodse b a n k i e r s e n handelaars ( v o o r a l i n Duitsland ) , g r o e i d e de o v e r t u i g i n g d a t de b r o n n e n v e r g i f t i g d w a r e n 0 . . d o o r d e J o d e n ! Z o o n t s t o n d een w a r e J o d e n v e r v o l g i n g , d i e o o k i n o n z e s t r e k e n a a n l e i d i n g g a f t o t mens- o n w a a r d i g e t o e s t a n d e n . W e l d r a v l u c h t t e n v e l e Joden n a a r h e t O o s t e n .

De p e s t v o n d h i e r e e n g e m a k k e l i j k e v e r s p r e i d i n g s b o d e m , gezien de s l e c h t e h y g i ë n i s c h e v e r z o r g i n g i n d e middeleeuwen.

Ook w a r e n e r t o e n v e e l r a t t e n . D e z e d i e r e n l i j d e n d i k w i j l s aan d e p e s t e n h e t o v e r d r a g e n n a a r d e mens g e b e u r t d o o r d e beet v a n d e r a t t e n v l o Een d e r s y m p t o m e n v a n d e p e s t i s d a t d e z i e k t e z e e r 126 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 126

De pest gaf aanleiding tot heel watfantasie.

Hier wordt de zwarte dood afgebeeld zwervend door de straten, midden stervende pestlijders.

"Chirugijn" bij het verzorgen van een pestlijder (oude Duitse gravure)

—1 2 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 127

v l u g u i t b r e e k t . N a s l e c h t s e n k e l e d a g e n k r i j g t men k o o r t s , braakneigingen, s p i e r p i j n e n , e n t r e e d t e e n algemene v e r m o e i d h e i d o p . V e e l a l w o r d t d e t o n g d r o o g e n b r u i n e n men k r i j g t k l i e r a c h t i g e gezwellen. Spoedig treden zwarte r o t tende v l e k k e n o p , d i e t o t g r o t e d i e p e z w e r e n l e i d e n . Wa n neer d e p e s t d e bloedsomloop a a n t a s t ( s e p t i c h a e m i s c h e pest ) o f d e l o n g e n besmet worden ( pneumonische p e s t ) i s e e n d o d e l i j k e a f l o o p n i e t meer t e v e r m i j d e n . Z o k r e e g de p e s t d e v o l k s n a a m " d e h a a s t i g e z i e k t e Gezien d e b e s m e t t e l i j k e a a r d v a n d e " g a a d o o t " o f " d e z w a r t e dood " was h e t n o o d z a k e l i j k d e z i e k e n a f t e zonderen i n p e s t h u i z e n . M a a r v e l e a a n g e t a s t e n v e r b o r g e n zich i n hun h u i z e n e n o n t t r o k k e n z i c h aan d e summiere b e handeling . . , d i e e r i n hoofdzaak i n bestond, d e door de pest a a n g e t a s t e mensen i n a f z o n d e r i n g t e l a t e n k r e p e r e n , Het k o n t a k t m e t h u n o m g e v i n g w a s i m m e r s e e n d e r v o o r naamste o o r z a k e n v a n d e u i t b r e i d i n g v a n d e g e v r e e s d e plaag.

Ve l e p e s t l i j d e r s d o k e n d a n o o k o n d e r e n w e r d e n d o o r hun f a m i l i e i n h e t g e h e i m z o g o e d m o g e l i j k v e r p l e e g d . Z e sliepen i n kelders en op zolders. Op h e t p l a t t e l a n d s l i e pen v e l e p e s t l i j d e r s i n h e t h o o i . , .

Op a r m e n e n b e n e n v e r t o o n d e n z e m e e s t a l p e s t b u i l e n , a l s g a n z e n e i e r e n z o g r o o t . Wa n n e e r d e z e b u i l e n o p e n s p r o n gen, l i e p e r z w a r t b l o e d e n e t t e r i n h e t s t r o , w a a r i n soms heel d e f a m i l i e s l i e p . H e t was d a n o o k geen wonder d a t d e " g a a d o o t " a l s e e n g e s e l Gods g a n s West E u r o p a m e t verbijstering sloeg.

In een v e r gevorderd stadium geeft de pest a a n l e i ding t o t een deleriumtoestand . . . Zo v l u c h t e n v e l e z i e ken h a l f w a a n z i n n i g u i t h u n s c h u i l p l a a t s d e s t r a a t o p .

Doelloos zwervend, t o t z e door k o o r t s g e v e l d , u i t g e p u t in de goot neervielen, om daar hulpeloos t e sterven, v e r l a t e n e n geschuwd d o o r d e v o o r b i j g a n g e r s . D e l i j k e n b l e ven gewoon l a n g s d e s t r a t e n l i g g e n t e v e r r o t t e n . E e n b r o n . van b e s m e t t i n g . . . w a a r a a n niemand i e t s d e e d .

Om d e p a a r d a g e n kwamen g r o e p e n mannen, u i t g e d o s t i n lange z w a r t e kapmantels, h e t g e l a a t v e r b o r g e n a c h t e r zware doeken, m e t a l l e e n s m a l l e o o g s p l e t e n , d e handen omzwachteld met lompen, d e z w a r t u i t g e s l a g e n l i j k e n opladen op k a r r e n . D e l i j k e n w e r d e n d a n i n m a s s a g r a v e n g e w o r p e n .

E e r s t l a t e r b e g o n men d e l i j k e n t e v e r b r a n d e n .

- 128

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 128

De m e d i s c h e w e t e n s c h a p e n d e h y g i ë n i s c h e v e r z o r g i n g stonden t o e n n o g i n d e k i n d e r s c h o e n e n , D e mensen w a r e n als h e t ware overgeleverd aan de w i l l e k e u r van de t a l r i j k e wonderdokters e n c h a r l a t a n s , d i e gouden zaken deden . . .

De v r e e s v o o r d e v e r s c h r i k k e l i j k e z i e k t e w a s d u i d e l i j k merkbaar i n d e k e r k e n . Z o a l s a l t i j d i n t i j d e n v a n ramp e n tegenspoed z a t e n d e b e d e h u i z e n p r o p p e n s v o l , o m b e s c h e r ming e n r e d d i n g d o o r h e t g e b e d , M a a r d e " g e s e l G o d s " of d e " h e k s e r i j e n v a n S a t a n " z o a l s men d e p e s t i n d i e dagen noemde g r e p e n g r e t i g o m z i c h h e e n , o v e r a l d o o d e n vernieling zaaiend.

De p a n i e k d r e e f d e mensen t o t a l l e r h a n d e z i n l o z e d a den e n g a f a a n l e i d i n g t o t d e m e e s t d w a z e p r a k t i j k e n !

A l l e r l e i " pestboeken " verschenen alom. D a a r i n werden vele"geneesmiddelen" t e g e n de p e s t aangeraden. Gekend i s nu n o g h e t r e c e p t v a n f i j n g e m a l e n z w a v e l gemengd i n b r a n d e w i j n e n u r i n e , To e n meende men n o g d a t d e p e s t v i a d e a d e m h a l i n g v a n d e p e s t l i j d e r s o p a n d e r e mensen werd o v e r g e d r a g e n . D a a r o m d r o e g e n d e " d o k t e r s " e n d e " verpleegsters " maskers met a l l e r l e i kruiden voor de mond o m z o d e l u c h t t e z u i v e r e n e n z i c h t e b e s c h e r m e n t e g e n de g e v r e s s d e z i e k t e . H i e r b i j g e b r u i k t e men v o o r a l j e n e v e r bessen e n a s s e v a n v e r b r a n d e b l a d e r e n v a n d e j e n e v e r s t r u i k .

De e e r s t e m a a t r e g e l e n t e g e n d e " g a a d o o t " w a r e n o n t smetting met b r a n d e w i j n o f h e t wassen met a z i j n . H i e r d o o r konden d e " c h i r u r g i j n e n " e n d e z i e k e n z u s t e r s h e t b e s m e t tingsgevaar verminderen. I n onze s t r e k e n waren h e t v o o r a l de " Z w a r t - z u s t e r s " d i e z i c h o v e r d e p e s t l i j d e r s o n t f e r m den. Z e b e s t r e d e n n i e t a l l e e n d e z i e k t e , m a a r v e r z o r g d e n met d o o d s v e r a c h t i n g e n e e n g r o t e i n z e t d e l i j d e r s . D a n k z i j h e n werden de e e r s t e e f f i c i ë n t e m a a t r e g e l e n g e t r o f f e n om d e u i t b r e i d i n g v a n d e p e s t t e g e n t e g a a n . D o o r h e t t r e f f e n v a n e n k e l e s u m m i e r e m a a t r e g e l e n om d e h y g i ë n e t e v e r beteren b e r e i k t e n ze p r a c h t i g e r e s u l t a t e n d i e i n v e l e g e v a l l e n a l s m i r a k e l s werden beschouwd. D o o r h e t r e g e l m a t i g v e r v e r s e n van h e t s t r o v a n de bedden d e r z i e k e n , d a a l de h e t a a n t a l s t e r f g e v a l l e n z e e r v l u g ! H e t d u u r d e d a n ook n i e t l a n g o f d e Z w a r t z u s t e r s h a d d e n e e n b u i t e n g e w o n e r e p u t a t i e . Hun p e s t h u i z e n werden een waar t o e v l u c h t s o o r d voor d e b e s m e t t e mensen, d i e m e e s t a l n e r g e n s h u l p vonden.

Van h e i n d e e n v e r kwamen d e z i e k e n n a a r d e Z w a r t z u s t e r s —1 2 9 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 129

om g e n e z i n g t e v i n d e n , M a a r t o e n d e Z w a r t z u s t e r s d e d r a s tische maatregel voorschreven, om a l l e s wat de p e s t l i j d e r s droegen t e v e r b r a n d e n , w a r e n h e e l w a t f a m i l i e l e d e n n i e t meer a k k o o r d , o m h u n z i e k e n d o o r d e Z w a r t z u s t e r s t e l a t e n verzorgen ! ! !

Slechts w e i n i g e n h e c h t t e n g e l o o f a a n d e waarde v a n d e h y g i ë n i s c h e v e r z o r g i n g ; m e n nam v e e l g e m a k k e l i j k e r a a n d a t er wonderbare i n v l o e d e n i n h e t s p e l w a r e n . Z o s t i e r v e n i n West - E u r o p a t u s s e n 1 3 4 8 e n 1 3 5 2 c i r c a 2 5 m i l j o e n mensen een v e r s c h r i k k e l i j k e d o o d ! D e w a r e o o r z a a k v a n d e p e s t werd e e r s t 5 0 0 j a r e n l a t e r o n t d e k t In Vlaanderen werd minstens een derde van de b e v o l k i n g d o o r d e p e s t g e t r o f f e n . H e t o p e n b a a r l e v e n was v o l l e dig o n t r e d d e r d , D e a k k e r s l a g e n onbewerkt, d e hongersnood stond d r e i g e n d v o o r d e d e u r. H a n d e l e n n i j v e r h e i d k w i j n den w e g , s l e c h t s w e i n i g e , s c h e p e n v o e r e n n o g h e t Z w i n o p . ✓ a De s t r e e k r o n d Damme e n B r u g g e , w a s u i t z o n d e r l i j k zwaar d o o r d e p e s t g e t r o f f e n , d e Z w i n d i j k e n b l e v e n j a r e n o n v e r z o r g d l i g g e n en w a r e n z e e r v e r z w a k t . D e p l a a t s e l i j k e overheden konden d e k r a c h t n i e t o p b r e n g e n t e g e n d e s t r o o m op t e t o r n e n . G e l u k k i g l i e t e n d e v r e e m d e k o o p l u i d e a r m e n n i e t hangen e n begonnen opnieuw aan d e u i t b o u w v a n h u n b e d r i j v e n . G e l e i d e l i j k h e r v a t t e met h e t verdwijnen van de zwarte p e s t h e t l e v e n i n Europa. I n Vlaanderen waren h a n del e n n i j v e r h e i d onder i m p u l s v a n de vreemdelingen spoedig weer op de been. De zware beproeving van de " gaadoot " had d e t e g e n s t e l l i n g e n t u s s e n d e g r a a f v a n V l a a n d e r e n , d e Franse k o n i n g e n d e ambachten o p h e t a c h t e r p l a n v e r d r o n g e n .

De v e r z o e n i n g t u s s e n d e g r a a f e n d e g e m e e n t e n w e r d e e n f e i t , gewoon omdat s l e c h t s w e i n i g e n d e k r a c h t hadden om tegenstand t e b l i j v e n b i e d e n , L o d e w i j k v a n M a l e was d a a r b i j e e n h a n d i g man, d i e z i j n zaken met v e e l geduld e n verstand behandelde. E e n voor een l i e t h i j d e v e r s c h i l l e n d e b e l a n g e n g r o e p e n b i j z i c h k o men e n g e l u k t e e r i n d e g e m e e n t e n a r e n v e r t r o u w e n i n t e b o e zemen. H a n d i g s p e e l d e h i j d e v e r s c h i l l e n d e t e g e n g e s t e l d e belangen v a n d e g r o t e Vlaamse gemeenten t e g e n e l k a a r u i t en u i t e i n d e l i j k g e l u k t e h e t h e m om G e n t , B r u g g e e n l e p e r b i j e l k a a r t e brengen !

In 1361 r i e p L o d e w i j k v a n Male d e Vlaamse gemeenten b i j e e n i n h e t s t a d h u i s t e Damme. V o o r é é n m a a l s c h e n e n d e " r u w a a r d s " d e r v e r s c h i l l e n d e s t e d e n h e t e e n s o m samen - 130

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 130

t e w e r k e n . D e V l a a m s e e e n h e i d kwam o n d e r d e b e z i e l e n d e leiding van de w i j z e g r a a f t o t stand. De basis scheen gelegd om V l a a n d e r e n t o t e e n g r o t e b l o e i t e b r e n g e n .

Geleidelijk hervatte h e t leven. Handel e n n i j v e r h e i d kwamen t e r u g t o t b l o e i , E e n p e r i o d e v a n r u s t e n v o o r spoed s c h e e n e i n d e l i j k a a n t e b r e k e n v o o r h e t g e t e i s t e r d e V l a a n d e r e n , O n d e r d e bekwame l e i d i n g v a n L o d e w i j k v a n M a l e kwam o n s l a n d t o t h e t t o p p u n t v a n w e l v a a r t e n r o e m . B r u g g e werd d e g e l i j k e v a n V e n e t i ë ; Damme e n S l u i s k e n d e n e e n g e weldige u i t b r e i d i n g .

To t i n 1 3 6 7 d e v e r r a d e r l i j k e N o o r d z e e o p n i e u w d o o r d e verzwakte e n onverzorgde Z w i n d i j k e n heenbrak e n de p o l d e r s t o t t e g e n d e muren v a n Brugge b l a n k z e t t e ! N a u w e l i j k s was h e t w a t e r t e r u g g e d r o n g e n o f i n 1 3 7 7 h e r h a a l d e d e N o o r d zee h a a r b r u t a l e a a n v a l ! D i t m a a l d r o n g d e z e e n o g v e r d e r door i n h e t l a n d . Ganse g e b i e d e n w e r a . n - o o r l a n g e t i j d onder w a t e r g e z e t . K i l o m e t e r s i n h e t r o n d e z a g men n o g enkel t o r e n s , m o l e n s , h o o g g e l e g e n h u i z e n , bomen e n d o o r broken d i j k e n boven d e e i n d e l o z e watermassa u i t s t e k e n . D e nefaste gevolgen v a n deze overstromingen hadden een g u n s t i ge k e e r z i j d e : h e t Z w i n w e r d e r h e e l w a t b e t e r b e v a a r b a a r d o o r, w a t d e s c h e e p v a a r t t o t Damme h e e l w a t v o o r d e e l b r a c h t .

Om h e t o v e r s t r o m i n g s g e v a a r t e g e n t e g a a n w e r d e n a a n z i e n l i j k e dijkwerken uitgevoerd, w a t spoedig resulteerde i n o p n i e u w toenemende v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n .

De B r u g g e l i n g e n v e r z e t t e n z i c h m e t h a n d e n t a n d t e g e n de i n d i j k i n g e n omheen h e t Z w i n . Z e b e s c h i k t e n e v e n w e l n i e t meer o v e r d e v r o e g e r e m a c h t o m d e o m l i g g e n d e g e m e e n t e n e n vooral de kloosterorden hun w i l o p t e leggen. De verhoudingen t u s s e n d e a b d i j v a n t e r Doest e n de Brugse gemeentenaren waren dan o o k z e e r s l e c h t . D e B r u g g e l i n g e n poogden op a l l e m a n i e r e n d e p a t e r s - d i j k b o u w e r s t o t t o e g e v e n t e dwingen. Z o ondernam d e b i s s c h o p v a n Brugge v e r s c h i l l e n d e p o g i n g e n om t o t e e n o v e r e e n k o m s t t e k o m e n .

Maar h a l s s t a r r i g w e i g e r d e n d e p a t e r s h u n d i j k w e r k e n te b e p e r k e n . D e n o e s t e C i s t e r c i ë n s e r s bouwden a l t i j d maar door e n wonnen d o o r i n p o l d e r i n g e n h e e l w a t r i j k e a k k e r s en g r o e n e v e l d e n b i j ! D e d i j k w e r k e n w a r e n n i e t a l l e e n n o d i g o m d e z e p o l d e r s t e w i n n e n , m a a r o o k om z e t e b e s c h e r men t e g e n d e s t e e d s o p d r i n g e n d e N o o r d z e e , d i e m e t d e r e g e l maat v a n e e n k l o k d e l a g e l a n d e n b l a n k z e t t e .

—1 3 1 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 131

Grote o v e r s t r o m i n g e n deden z i c h r e g e l m a t i g v o o r i n onze k o n t r e i e n . I n 1 3 9 4 , 1 4 0 4 e n 1 4 2 1 b r a k d e z e e t e l k e n s doorheen d e d i j k e n e n z e t t e v e l e l a g e g r o n d e n b l a n k . D e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n nam n u s t e r k t o e , a l v i n d e n we i n g e m e e n t e l i j k e a r c h i e v e n nog d i e p t e n v e r m e l d v a n meer dan 1 0 m e t e r .

We l d r a k o n d e n d e z e e s c h e p e n n o g m e t g r o t e m o e i t e v o o r b i j S l u i s komen. D e G r a a f v a n V l a a n d e r e n , z e e r b e z o r g d om h e t w e g k w i j n e n v a n d e h a n d e l i n Damme, w a a r v a n h i j g o u den i n k o m s t e n v e r w i e r f , d e e d a l h e t m o g e l i j k e o m d e s t r i j d tegen d e v e r z a n d i n g v a n h e t Z w i n k r a c h t i g a a n t e pakken.

De t e g e n s t e l l i n g e n t u s s e n d e v r e e m d e b e l a n g e n v a n d e buitenlandse k o o p l u i en de eigen bevolking, d e n a i j v e r tussen Brugge e n Gent, remden de werken aan de d i j k e n , het aanleggen v a n nieuwe s l u i z e n e n a f w a t e r i n g e n a f . Men was w e l b e r e i d t o t p r a t e n , n i e t t o t h a n d e l e n . H e t e i g e n belang v a n Gent z o u u i t e i n d e l i j k de o o r z a a k worden v a n het u i t e e n v a l l e n van h e t eensgezinde Vlaanderen, d a t onder L o d e w i j k v a n Male t o t z u l k e b l o e i was gekomen.

Het n o o d l o t w a s o v e r Damme g e w o r p e n . . . D e s t r i j d tegen h e t z a n d v e r l o r e n . D e a n d e r e Zwinhavens b l e v e n b l o e i en. V o o r a l S l u i s d e e d g o e d e z a k e n . M a a r B r u g g e b l e e f d e s t r i j d o n v e r p o o s d v o l h o u d e n . H e t bouwen v a n d i j k e n e n h e t inpolderen werd opnieuw verboden. Men g r o e f een kanaal naar d e moerassige s t r e e k " d e Zeuge " , i n d e omgeving v a n Damme. O p d e z e m a n i e r h o o p t e men e e n s p a a r b e k k e n a a n t e leggen, v o o r h e t w a t e r d a t b i j e l k e hoge t i j h e t Z w i n binnenstroomde. A l d e a f w a t e r i n g e n v a n de k l e i n e r i v i e r t j e s en b e k e n w e r d e n n a a r Damme e n d e R e y e a f g e v o e r d . M e n l i e t

de Reye z e l f s u i t d i e p e n , om meer stroming t e v e r k r i j g e n en z o h e t z a n d o p t e v a n g e n . S u k s e s k e n d e d e z e p o g i n g n i e t .

De B r u g g e l i n g e n w i l d e n t o e n h e t Z w i n v e r b i n d e n m e t de L e i e . Z e bekwamen d e s t e u n v a n d e g r a a f v a n V l a a n d e r e n , maar b o t s t e n o p h e t v e t o v a n d e G e n t e n a r e n ! ! ! H e t d u u r d e n i e t l a n g o f de k a n a a l d e l v e r s werden d o o r benden h u u r l i n g e n o v e r v a l l e n . To e n d e B r u g g e l i n g e n h e t w e r k t o c h v e r d e r zetten b r a k een r e g e l r e c h i i burgeroorlog u i t t u s s e n Gent e n Brugge. Ondanks d e s t e u n v a n L o d e w i j k v a n M a l e moesten d e B r u g g e l i n g e n h u n t r o e p e n m o b i l i s e r e n om d e w e r k e n t e b e schermen t e g e n d e G e n t s e a a n v a l l e n .

De n i e u w e w a t e r w e g , " Z u u t l e i e " g e n a a m d , v o r d e r d e t r a a g m a a r z e k e r . To e n d e w e r k e n t o t v o o r b i j A a l t e r g e -

- 132 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 132

v o r d e r d w a r e n , v i e l e n d e G e n t e n a r e n o n d e r J a n Yo e n s m a s saal d e k a n a a l d e l v e r s a a n e n vermoordden a l w i e z i c h n i e t u i t d e v o e t e n k o n maken. D e z e b r u t a l e k a a k s l a g k o n d e n d e Bruggelingen n i e t o n g e s t r a f t l a t e n en een ware o o r l o g tussen d e r i v a l i s e r e n d e s t e d e n ontbrandde e n z e t t e eens te meer gans Vlaanderen t e v u u r e n t e zwaard.

Onder l e i d i n g v a n F i l i p v a n A r t e v e l d e , d e z o o n v a n de v e r m o o r d e " w i j z e man " , v e r s l o e g e n d e G e n t e n a r e n d e Bruggelingen i n de s l a g o p h e t Beverhoutsveld. Eens t e meer m o e s t d e g r a a f v a n V l a a n d e r e n h e t o n d e r s p i t d e l v e n in d e s t r i j d t e g e n een v a n z i j n m a c h t i g s t e gemeenten !

Jan Yo e n s m a a k t e z i j n g l o r i e r i j k i n t r e d e i n h e t h o l v a n de l e e u w e n t a r t t e d e B r u g g e l i n g e n . Damme e n S l u i s b e t a a l d e n Yo e n s d e g r o t e s o m v a n 5 0 p o n d V l a a m s o m g e r u s t g e l a t e n t e w o r d e n . . . Yo e n s s t i e r f p l o t s , i n z e e r g e h e i m zinnige omstandigheden, w a a r s c h i j n l i j k v e r g i f t i g d d o o r iemand u i t z i j n g e v o l g . D e G e n t s e o p s t a n d d e i n d e u i t t o t een regelrechte s t r i j d tegen de g r a a f van Vlaanderen, die eens t e meer beroep deed o p d e Franse k o n i n g . D e s l a g v a n We s t - R o z e b e k e i n 1 3 8 2 w a s h e v i g e n b l o e d i g . O n d e r leiding van Karel V I en F i l i p s de Stoute versloegen de Fransen e n d e B o e r g o n d i ĂŤ r s d i t m a a l z o n d e r p a r d o n d e V l a a m se t r o e p e n . H i e r b i j s n e u v e l d e F i l i p v a n A r t e v e l d e . D e z e nederlaag betekende h e t e i n d e v a n d e macht d e r Vlaamse ambachten.

In deze s l a g sneuvelden v e e l Sluizenaars. B i j d e aanv a l v a n d e W i t t e Kaproenen was w e l g e b l e k e n d a t d e zwakke versterkingen van S l u i s n i e t i n s t a a t waren de v i j a n d t e gen t e h o u d e n . N a a f l o o p v a n d e S l a g b i j R o s e b e k e w e r d d a n ook d o o r d e g r a a f o p d r a c h t g e g e v e n d a t S l u i s v e r s t e r k t zou w o r d e n d o o r g r a c h t e n e n v e s t i n g w e r k e n . Z o o n t s t o n d e n de w a l l e n , d i e S l u i s a a n d e l a n d z i j d e m o e s t e n b e s c h e r m e n en w a a r i n d e O o s t p o o r t , d e Z u i d p o o r t e n W e s t p o o r t m e t h u n ophaalbruggen a l l e e n toegang boden t o t d e s t a d . D e " v i l l a franca " w o r d t een " oppidum " .

De a n d e r e o e v e r s t e d e n v a n h e t Z w i n , Damme, M u d e , S l u i s , Monnikerede, Hoeke, m o e s t e n h u n c h a r t e r s , p r i v i l e g i e s e n ; rechten i n de handen van L o d e w i j k van Male afgeven. V e l e Vlaamse v o o r a a n s t a a n d e n , d i e d e w r a a k v a n d e g r a a f v r e e s den, n a m e n d e w i j k n a a r E n g e l a n d .

De Z w i n h a v e n s k r e g e n e e n g a r n i z o e n , d a t d o o r d e b u r g e r s moest o n d e r h o u d e n w o r d e n . V o o r a l Damme l e e d o n d e r d e z e e r - 133

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 133

sterke b e z e t t i n g . D e L i e v e e n de L e i e mochten n i e t meer g e b r u i k t worden. Gent werd v o l l e d i g a f g e s l o t e n van de zee, maar weigerde h e t h o o f d i n d e s c h o o t t e l e g g e n . S t e r k e r n o g , o n d e r de l e i d i n g v a n d e l e g e n d a r i s c h e F r a n s A c k e r m a n s g i n g e n d e Gentenaren t o t d e t e g e n a a n v a l o v e r 0 . . e n v e r o v e r d e n D a m e .

Nu was B r u g g e o o k a f g e s l o t e n v a n d e z e e e n G e n t k o n z i c h u i t de r i j k e o p s l a g p l a a t s e n v a n Damme b e v o o r r a d e n .

L o d e w i j k v a n M a l e was i n m i d d e l s gehuwd m e t d e d o c h t e r v a n F i l i p s d e Stoute, d i e nu een b i j z o n d e r belang had b i j h e t v e r loop v a n d e s t r i j d t u s s e n z i j n schoonzoon e n d e Gentenaren.

De g r a a f v a n V l a a n d e r e n k o n d e F r a n s e k o n i n g o v e r h a l e n o p n i e u w t e g e n Damme o p t e t r e k k e n . S p o e d i g w a s Damme v o l l e d i g o m s i n geld e n scheen h e t l o t v a n d e Gentenaren bezegeld, g e z i e n d e s t e r k e F r a n s e o v e r m a c h t . M a a r Ackermans was e e n g e n i a l e k r i j g s man e n h i j g e l u k t e e r i n s t a n d t e h o u d e n t e g e n e e n t i e n m a a l sterkere v i j a n d I n Sluis legde nu de v l o o t van F i l i p s de Stoute a a n , o m d e o n t s n a p p i n g v a n Ackermans l a n g s d a a r t e v e r hinderen en een eventuele Engelse reddingspoging t e onderscheppen. D e b e l e g e r i n g d u u r d e w e k e n e n K a r e l V I z a g w e l i n d a t h i j h e t g o e d v e r d e d i g d e Damme a l l e e n m e t v e l e e n z w a r e v e r l i e z e n k o n innemen. D e b e l o o f d e Engelse h u l p b l e e f u i t , d e Gentse t r o e p e n w a r e n d e u i t p u t t i n g n a b i j , h e t e i n d e s c h e e n r a s t e n a d e r e n , To e n s p e e l d e A c k e r m a n s h e t k l a a r d e v i j a n d t e m i s l e i d e n e n u i t Damme m e t a l z i j n o v e r g e b l e v e n s o l d a t e n t e ontsnappen D a m m e b l e e f n u o n v e r d e d i g d a c h t e r e n w e r d eens t e m e e r d o o r d e F r a n s e n g e p l u n d e r d e n g e b r a n d s c h a t . A l dus b l e e f K a r e l V I z i j n u i t s p r a a k g e t r o u w , w e l k e h i j d e e d voor d e v e l d t o c h t begon " I r o i t s i a v a n t dedans l e s Q u a t r e Mestiers q u ' i l n ' y l a i s s e r o i t maison e t que t o u t ne f u s t mis à d e s t r u c t i o n . o . " E n h i j l i e t z i j n s o l d a t e n h e e l d e Zwinstreek g r o n d i g e n zonder erbarmen plunderen e n v e r n i e l e n .

Toch l i e t d e h e l d h a f t i g e s t r i j d v a n d e V l a m i n g e n e e n d i e p e indruk op de jonge koning, z o a l s w e l b l e e k u i t z i j n eigen w o o r d e n : " L o r s même q u e l e r o i f e r a i t m e t t r e à m o r t t o u s les flamands, l e u r s ossements desséchés s e l è v e r a i e n t e n c o r e pour l e c o m b a t t r e ! " ( vervolgt ) Remi V a n H a e l s t

- 134

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 134

OOSTERWEEL - VERDWENEN MAAR N I E T VERGETEN Dit i s de t i t e l van een pas verschenen boek over h e t oude p o l d e r d o r p , d e e e r s t e n e d e r z e t t i n g die v o l l e d i g verdwijnen m o e s t voor de Antwerpse havenuitbreiding.

To t h e d e n i s e r n o g n o o i t e e n " G e s c h i e d e n i s van A u s t r u w e e l " v e r s c h e n e n , z o a l s d a t w e l o v e r de a n d e r e p o l d e r d o r p e n , e n o o k o v e r z o v e l e a n d e r e dorpen i n o n s l a n d , h e t g e v a l i s g e w e e s t . A l l e l o f v o o r d e " Heemkundige K r i n g v a n d e Antwerpse Polder " , d i e h e t boek u i t g a f a l s een b i j z o n d e r nummer v a n " P o l d e r h e e m " ( J r g . 1 6 - n r . 3 ) . " Oosterweel, verdwenen maar n i e t vergeten " , is een 21 cm op 30 cm g r o o t boek van 104 b l z . d a t ca. 1 0 0 f o t o ' s b e v a t . D e t e k s t w e r d g e s c h r e v e n door D h r. L o d e Meys, e e n geboren e n getogen Oost e r w e l e n a a r, d i e d u s r u i m k o n p u t t e n u i t z i j n jeugdherinneringen. E n h e t i s zomaar geen droge geschiedenis geworden, maar een g e z e l l i g v e r t e l boek, z ô u i t h e t l e v e n g e g r e p e n .

Het b o e k , d a t w i j v a n h a r t e aanbevelen, k a n besteld worden door s t o r t i n g van 250 f r op p r k .

0 0 0 - 111 6 2 9 4 - 8 8 o f b a n k r e k e n i n g 6 4 6 - 6 8 0 4 8 2 0 - 9 0 , ten g u n s t e v a n d e Heemkundige K r i n g v a n d e A n t werpse P o l d e r , S p a a n s e M o l e n s t r a a t 4 0 - 2 0 4 0 Antwerpen ( Z a n d v l i e t ) . E n d o e h e t l i e f s t v a n daag n o g , w a n t m o r g e n k a n h e t a l u i t g e p u t z i j n !

Vo o r O o s t e r w e e l z e l f k o m t h e t b o e k t e l a a t , maar h e t k o m t n o g w e l o p t i j d v o o r e e n g r o o t a a n t a l mensen d i e e r gewoond hebben, v o o r a l e e r die z e l f , z o a l s hun dorp, d e eeuwigheid z i j n i n gegaan . . . .

Paul A r r e n Het b o e k w e r d ( v a n z e l f s p r e k e n d ! ) opgenomen i n het Hobonia-archief waar h e t v o o r u t e r inzage l i g t . Vraag h e t gerust aan één d e r bestuursleden.

- 135 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 135

RUBENS VAN HEEL D I C H T B I J BEKEKEN We w e t e n d a t h e t s t o f f e l i j k o v e r s c h o t v a n P . P . R u b e n s i n de S t . - J a c o b s k e r k t e A n t w e r p e n b e r u s t , e n h e i m e l i j k h e b b e n we m i s s c h i e n a l e e n s g e w e n s t e e n k i j k j e i n d e g r a f k e l d e r van o n z e b e r o e m d e m e d e b u r g e r t e mogen nemen, D a t i s n a tuurlijk uitgesloten.

Toch h e b b e n e n k e l e mensen d i e u n i e k e k a n s g e k r e g e n , m a a r dan e e n t i j d j e g e l e d e n . Om p r e c i e s t e z i j n i n o k t o b e r 1855.

Ergens v o n d e n w e e e n b e s c h r i j v i n g v a n d i e adembenemende gebeurtenis - om duimen e n v i n g e r e n a f t e l i k k e n . W i j g e ven z e h i e r i n o r i g i n e l e v e r s i e , o p d a t u z i c h h e l e m a a l zou k u n n e n i n l e v e n :

Op Woensdag 22 ofzoben 1855 wend i n de St. -Jacobsfzenfz de gna4fzeedett van P.P. Rubens geopend, waan insgee,Ljfzs z i j n e geheeee b i j g e z e t was.

De fzenfz4abit- efz had deze b.Ljzondenheid gnooteee,ij fzs geheim gehouden.

Seechts de pastoon D-IAc >; v L j f fzekkmee4-ten4; de butsgemeesten Look; d e schepenen Deevaux en Van Be.e,2 Lng en; A . Dee ta Faitee, U d den Kamets; Van Havne, graai G. L egnee-ee, H. L egneUe; Mekten., bLbtLothecan.vs den load; Kiemen, VeltLinden, Vemchaenen, De Skaeck.eeeett, fzunktkchLdek ; De Cuypen, beeedhouwen; d e GloL e n N e e l , pngekkotcs e n VeuchuyLen, zievendn.L1ven, wcvten tegenwoordig.

Men had h e t metseewettfz weggebnรกfzen en i n den (eedets zeQ.ve zeven g a c h t Lampen opgehangen, weefze een doodLch en ttseun,Lg L i c h t dooit d i e plaats veipneidden.

Niet zonden siddening en met een d.Lep gevoel van eenb.Led, ttsaden de aanwezigen Langs zeven bouwvaeL.Lge trappen, den gna4fzeedett i n , om, zoo moge.Ujk, nog een spoon van h e t eijfz van den gnooten man t e ontdekken en d i t eaat4te ov e'u chot opnieuwe u win eene k i e t e doen.

- 136 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 136

De ke,tdet wa3 zoo gnoox at2 de kapet en bood een afze,eig aanzicht. S i j den eeuxen oogopeag zag men niex4 dan venmemetde en ingeeonxe dood3k,vsxen, ' beendecen, w i t u.t.tgednoogde gecctamxen en vetden wa4 ak,2e4 b e dekt met een dikke taag e o 4 en a c h . I n hex geheet Uonden e t v i j e i e n t i j k e n , o4 t.íevec gebtokketde ki&xen i n den gtaeetdetc.

Rech,t4, tang3 den inkom, e t e n twee ijzenen &xaven, waatop v i e t dood3k,í&xen geptaatx

wanen. De ovec,íge k,íeen tonden op de gtond. De twee k,veen die het achteuxe op de eaven ísxonden, waxen gehee,2 .íngeeon,t en vengaan; de twee voouxe k,v&xen &xonden nog op de ptaaxis, doch n,íe.t4 duidde aan wie z i j xoebehootden.

Stech,tb aan de eeuxe k,í.sx wa4 du.í.de,2íjk te zien, d a t z i j hex 3xo46e.2íjk oveuchox bevatte van den kanunnik van Patc.í,j4, d i e .í.n 1784 i n den bami 2íeketdec. wa3 bijgezet.

- 137 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 137

Men hu kende het £ i j h aan de pntiate LLjae gewaden, welke nog n i e t versteend wanen, de itoo.2 waas orden andere nog tin z i j n geheet. leden. den aanwezigen e e l d e zich natuun.0 j h de vraag, waan de benoemde man, d i e de weM i d met z i j n naam v envutt, wet kon rus-ten.

Niet de minee aanduiding faon die vraag eenûg4z-.no oph,tanen. Met heden mocht men venonden ste J en, d a t eerre den v-.en fusten op de -.jzenen 3ta.ven het fzo4tbaan ovenschot

"artist's impression" uit 1855

h e e t bevat, en dat, naa4t den hoogenvennoemden hannunni fa, Rubens en zijne twee vrouwen wenden neergezet. Net zou du3 eerre den inge4ton te !z-1 oten z i j n , wehfae men voor die van Rubens houden mocht, doch men had geen bewijzen; AU men eentig gebeente opnam, vengting het i n arch, en een e u h hout den !u1iten faon men a,P., een ,'iponu i n de hand wn,íjven. Na proces-uékbaa.e van de opening t e hebben ge- 138

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 138

maakt en d i t dom de aanwezige pekunen t e hebben doen ondekteekenen, wend de gkcy1zadek week ge Joten " .

De g r a f k e l d e r b l e e f n a d a t b e z o e k m é é r d a n e e n e e u w g e s l o t e n . Om j u i s t t e z i j n : t o t 8 m e i 1 9 7 4 , t o e n v i j f t i e n mensen s t i e k u m e n met o n d e r l i n g e b e l o f t e v a n g e h e i m h o u ding i n de k e l d e r afdaalden, Vo o r é é n v a n de g e g a d i g d e n b l e e k d i e z w i j g p l i c h t n a een j a a r t é z w a a r t e g a a n d o o r w e g e n , z o d a t d e z a a k u i t l e k t e e n e i n d e 1975 onder g r o t e koppen i n de k r a n t e n v e r scheen. M é é r n o g d a n g e w o o n l i j k w e r d e r d o o r d e k r a n t e n op l o s g e f a n t a z e e r d , e e n b e p a a l d e p e r s s p r a k z e l f s v a n ziekelijke nieuwsgierigheid en regelrechte grafschennis.

We g i n g e n e e n v a n d e h o o f d p e r s o n e n v a n d e " l u g u b e re " g e b e u r t e n i s a a n d e t a n d v o e l e n .

Bij de heer Gerrits t h u i s , Kostbare boeken, s c h i l d e r i j e n , f i j n a n t i e k , e x o t i s c h h o u t s n i j w e r k , warme g e z e l l i g h i e d , e e n g e e s t i g e v e r t e l l e r en r o y a l e g l a z e n g e e s t r i j k e d r a n k . H e l e m a a l n i e t l u g u b e r , ook n i e t a l s h i j t o t i n d e k l e i n s t e d e t a i l s o v e r d e a f d a l i n g i n Rubens' g r a f k e l d e r v e r t e l t , Onze v r a g e n e n a n t woorden s c h i e t e n h e e n e n w e e r , e r w o r d t v a n d e h a k o p de t a k g e s p r o n g e n e n v e e l g e l a c h e n - z o n d e r o n e e r b i e d i g tegenover P i e t e r Pauwel e n d e a n d e r e g e k e l d e r d e Rubensen te worden, Hoger i n d i t a r t i k e l g e b r u i k t e n w e h e t w o o r d " s t i e kum " e n h e r i n n e r d e n w e a a n d e v r o e g e r e b e s c h u l d i g i n g van g r a f s c h e n n i s . I n d e k r a n t e n s p r a k men t o e n v a n e e n " n a c h t e l i j k e a f d a l i n g " . A l l e m a a l beweringen d i e een ernstige r e c h t z e t t i n g vragen, Iedereen weet d a t a a n de St.-Jacobskerk r e e d s j a r e n lang r e s t a u r a t i e w e r k e n worden u i t g e v o e r d , N o o d z a k e l i j k e werken, w a n t s i n d s d e " g r o t e " Napoleon B o n a p a r t e a a n d e h a a l g i n g m e t a l l e s w a t k o p e r en b r o n s w a s , i s d e k e r k l e l i j k i n v e r v a l g e r a a k t . B i j regenbuien ontstonden i n bepaalde d e l e n v a n h e t gebouw echte w a t e r v a l l e n , B i j d e r e s t a u r a t i e v r o e g men z i c h t e r e c h t a f , h o e h e t m e t d e grondvesten e n p i j l e r s z o u g e s t e l d z i j n , e n o f e r v e e l water i n de g r a f k e l d e r s z o u doorgedrongen z i j n .

I n 1973 werden v e r a n t w o o r d e l i j k e n van h e t s t a d s b e - 139 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 139

stuur g e p o l s t om i n Rubens' g r a f k e l d e r d e n o d i g e v a s t s t e l l i n g e n t e mogen d o e n . H e t a n t w o o r d w a s n i e t b e m o e d i g e n d : d e r g e l i j k e v r a a g moet a a n h e t M i n i s t e r i e v a n J u s t i t i e g e r i c h t worden, e n de t o e l a t i n g kan j a r e n op z i c h l a t e n w a c h t e n . V e e l t e l a n g v o o r d e mensen d i e b i j d e r e s t a u r a t i e van de kerk betrokken z i j n .

Daarom w e r d b e s l o t e n h e t o n d e r z o e k z o n d e r t o e l a t i n g door t e v o e r e n , e n v i j f t i e n mensen, w a a r o n d e r e e n h o o g l e r a a r, d e p a s t o o r, l e d e n van h e t k e r k b e s t u u r, stadsambtenar e n , e n a n d e r e n w i e r namen n i e t a a n ' t k l o k k e z e e l d i e n e n

gehangen, o n d e r n a m e n d e e x p e d i t i e .

Stiekum ? J a , m a a r gedwongen d o o r d e omstandigheden ( l e e s : d e traagheid van de Overheid ) . E n zeker n i e t ' s n a c h t s . Om j u i s t t e z i j n : d e k e l d e r w e r d o m h a l f e e n ' s m i d d a g s g e o p e n d , n a d e l a a t s t e H . M i s , e n om h a l f v i j f weer g e s l o t e n .

Wat d e b e s c h u l d i g i n g v a n g r a f s c h e n n i s b e t r e f t , d a a r kunnen w e r u s t i g o n z e s c h o u d e r s v o o r o p h a l e n ; w a a r e i n d i g t archeologie en b e g i n t grafschennis ? Welk v e r s c h i l i s e r tussen b . v . e e n M e r o v i n g i s c h g r a f e n d a t v a n een 17de —1 4 0 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 140

eeuwse s c h i l d e r ? W e r d e n d e o n d e r z o e k e r s v a n d e g r a v e n van d e K o n i n g e n v a n F r a n k r i j k t e S t , D e n i s s o m s ó ó k v a n grafschennis beschuldigd ? En h e e f t onze p e r s e r schande van g e s p r o k e n t o e n n a d e o v e r s t r o m i n g e n v a n 1 9 5 3 i n h e t g r a f v a n E m i l e Ve r h a e r e n t e S t . A m a n d s i e m a n d g i n g v a s t stellen dat h e t s t o f f e l i j k overschot van de grote s c h r i j ver d o o r mekaar g e k l u t s t was ?

Zoals gezegd, o n m i d d e l l i j k n a d e l a a t s t e M i s o p 8 mei 1 9 7 4 , w e r d d e z w a r e d e k s t e e n v ó ó r d e R u b e n s k a p e l g e l i c h t . D a t gebeurde met een k a t r o l aan een d r i e p i k k e l ,

door d r i e a r b e i d e r s v a n d e f i r m a d i e d e r e s t a u r a t i e w e r k e n aan S t . J a c o b s k e r k u i t v o e r t , N i e t d e m i n s t e g e u r kwam u i t de g r a f k e l d e r , h o e w e l h i j ( a l t h a n s v o l g e n s a l l e g e k e n d e bronnen ) 1 2 0 j a a r l a n g g e s l o t e n i s g e w e e s t , Twee w e r k l i e d e n d a a l d e n d e z e v e n h o g e , s m a l l e b a k s t e nen t r e d e n a f , e n p l a a t s t e n a a n d e v o e t v a n d e t r a p e n k e l e spots d i e d e g r a f k e l d e r o v e r v l o e d i g v e r l i c h t t e n , N i k s l u gubers, maar d a t werd h e t w e l e v e n t j e s t o e n onze h e e r G. als é é r s t e e x p e d i t i e l i d w i l d e a f d a l e n . H i j g l e e d u i t , h o t s - 141 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 141

te o p z ' n r u g d e zeven hoge t r e d e n v a n d e v e r s l e t e n t r a p af, e n belandde op z ' n z i t v l a k b i j d e s k e l e t t e n . Wie d u r f t e r nu nog t w i j f e l e n aan een v l o e k zoals d i e van Toetanchamon ?

Eerste e n b e l a n g r i j k s t e v a s t s t e l l i n g : d e k e l d e r i s kurkdroog. Geen v o c h t , g e e n r e u k , g e e n l o s s e s t u k k e n s t e e n , geen s t o f . . . h i j l i j k t n e t g i s t e r e n v e r s g e k a l k t !

De k e l d e r h e e f t d e z e l f d e v o r m a l s d e R u b e n s k a p e l ; d e a c h t e r s t e muur v a n d e k e l d e r i s g e l i j k l o p e n d met d e t u i n a f s l u i t i n g v a n d e k a p e l . Tw e e d e v a s t s t e l l i n g : e r l i g g e n sic transit ...

heel w a t mĂŠĂŠr s k e l e t t e n dan de v i j f t i e n waarvan sprake i n het v e r s l a g van 1855. H e t i s o n m o g e l i j k z e zo o p ' t z i c h t te t e l l e n ; h e t moeten e r 3 5 Ă 40 z i j n ! De donker o k e r bruine beenderen en de o v e r b l i j f s e l e n van de doodskisten l i g g e n z o e r g o p e n t u s s e n mekaar vermengd d a t s l e c h t s een g r o n d i g w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k h e t j u i s t e a a n t a l zou k u n n e n b e p a l e n . D e l e d e n v a n d e e x p e d i t i e h e b b e n g e t r a c h t d e schedels t e t e l l e n , om t o t h e t benaderend g e t a l van 3 5 - 4 0 t e k o m e n .

142 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 142

Onwillekeurig wordt de chaotische toestand vergeleken met d e e t s v a n 1 8 5 5 , d i e z e v e n g a v e g e r a a m t e n v o o r s t e l d e .

Die e t s g e t u i g t v a n t e v e e l v e r b e e l d i n g ; z o i s e r b . v . i n de m u u r g e e n s p o o r t e z i e n v a n h a k e n w a a r i n t o e n - v o l g e n s de t e k e n i n g - d e t o o r t s e n z o u d e n g e p l a a t s t z i j n . R e c h t s i n de k e l d e r s t a a t d e i j z e r e n k o n s t r u k t i e w a a r o p i n 1 8 5 5 v i e r k i s t e n g e t e l d werden. D i e k i s t e n z i j n d o o r h e t i j z e r e n raam heen g e z a k t e n d e i n h o u d l i g t v e r s p r e i d t u s s e n d e s k e l e t t e n d i e e r o n d e r l a g e n . M i s s c h i e n was d e V-bom, d i e i n 1945 naast d e k e r k v i e l , d e oorzaak van h e t i n s t o r t e n van de

wijlen Pieter Pauwel ? vier kisten ?

Van d e s t o o l v a n d e i n 1 7 8 4 b i j g e z e t t e K a n n u n n i k v a n P a r i j s , d i e v o l g e n s h e t v e r s l a g v a n 1855 nog h e e l was, i s nu n i e t s m e e r t e z i e n .

We l k v a n d e s k e l e t t e n i s n u d a t v a n d e i n 1 6 4 5 b i j g e z e t t e P i e t e r Pauwel Rubens ? Z e k e r n i e t e e n v a n d e v i e r d i e op d e i j z e r e n s t e l l i n g l a g e n ; d e z e k o n s t r u k t i e w e r d v e r m o e d e l i j k l a t e r gebouwd, t o e n d e k e l d e r v l o e r a l v o l k i s t e n stond. D a t d e kannunnik van P a r i j s e r o p g e p l a a t s t werd i s —1 4 3 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 143

méér a a n n e m e l i j k , v e r m i t s h i j e e n v a n d e l a a t s t e n w a s d i e werd b i j g e z e t v ó ó r h e t E d i k t v a n J o z e f I I b e t r e f f e n d e h e t verbod n o g f a m i l i e k e l d e r s i n d e k e r k e n t e g e b r u i k e n , w e r d toegepast.

Midden i n d e k e l d e r , v l a k o n d e r h e t a l t a a r v a n d e R u benskapel, i e t s a f g e s c h e i d e n v a n d e andere omliggende k i s ten, l i g t een s k e l e t d a t door z i j n c e n t r a l e e r e p l a a t s a l s dat v a n P i e t e r Pauwel z o u k u n n e n beschouwd w o r d e n . H e t r u s t i n een met koperen nagels beslagen k i s t , d i e gans opengespleten i s . B l i j k b a a r was v r o e g e r d e b u i t e n z i j d e van d e k i s t m e t l e d e r b e k l e e d . I s d i t s k e l e t w e r k e l i j k h e t s t o f f e l i j k o v e r s c h o t v a n d e g e v i e r d e s c h i l d e r ? Om d a a r o v e r z e k e r h e i d t e k r i j g e n z o u men d e b e e n d e r e n w e t e n s c h a p p e l i j k moeten onderzoeken; men zou o p d e v i n g e r k o o t j e s a l l i c h t s p o r e n o f misvormingen kunnen v i n d e n van de pensel e n e n d e v e r f d i e d e m e e s t e r g e b r u i k t e , e n men z o u m i s s c h i e n sporen v i n d e n v a n d e p i j n l i j k e z i e k t e d i e hem t é j o n g v e l d e .

Maar z o ' n o n d e r z o e k i s z e k e r n o g n i e t v o o r m o r g e n .

Wat b i j d e m e e s t e d o o d s h o o f d e n o p v a l t , z i j n d e g a v e sterke g e b i t t e n . Tussen de rommelige knekelhoop l i g g e n nog grote, gave stukken hout van de k i s t e n , e n stukjes z i j d e , b r o k a a t , g o u d - e n z i l v e r d r a a d v a n d e doodsgewaden. O p sommige h o o f d e n z i j n n o g p l u k j e s h a a r t e z i e n , Na d e e x p e d i t i e , w a a r b i j h e e l w a t f o t o ' s , d i a ' s e n tekeningen werden gemaakt, w e r d d e gebeeldhouwde g r a f s t e e n weer o p d e o p e n i n g g e p l a a t s t v ó ó r d e R u b e n s k a p e l e n l e g den d e d e e l n e m e r s z i c h z e l f d e z w i j g p l i c h t o p . We w e t e n h o e het verder afgelopen i s .

H i e r z o u d e n we d e z e g e s c h i e d e n i s k u n n e n a f s l u i t e n , w a ren e r n i e t e e n p a a r legenden d i e om o p h e l d e r i n g v r a g e n .

Zo i s e r d e h a r d n e k k i g e b e w e r i n g d a t h e t g e r a a m t e v a n P, P, Rubens d o o r N a p o l e o n n a a r F r a n k r i j k z o u z i j n o v e r g e b r a c h t .

Geen e n k e l d o k u m e n t v e r w i j s t n o c h t a n s h i e r n a a r . D a t N a p o leon d e waarde kende v a n Rubens' s c h i l d e r i j e n s t a a t v a s t , maar h e t i s a b s u r d t e g e l o v e n d a t d e k e i z e r b u i t e n d e w a a r de v o l l e k u n s t w e r k e n o o k h e t l i j k v a n d e s c h i l d e r z o u r o v e n , een V l a a m s e s c h i l d e r d a n n o g Een a n d e r e l e g e n d e , l i c h t z i n n i g b e v e s t i g d d o o r h e t r a p p o r t v a n 1 8 5 5 , w i l d a t H é l è n e Fourment n a a s t Rubens w e r d bijgezet. D i t i s u i t e r s t t w i j f e l a c h t i g , g e z i e n de manier waarop R u b e n s ' j o n g e , l u s t i g e weduwe z i c h n a z i j n d o o d g e - 144 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 144

dragen h e e f t . Z i j i s n a a r B r u s s e l g a a n wonen, e n z a l d a a r ook w e l b e g r a v e n z i j n . W e l i s h e t z o d a t P i e t e r P a u w e l i n 1640 t i j d e l i j k i n d e " f e r m e n t e n k e l d e r " ( d e f a m i l i e k e l der v a n d e Fourments ) w e r d g e p l a a t s t , e n v i j f j a a r l a t e r in a l l e s t i l t e n a a r z i j n e i g e n nieuwe f a m i l i e k e l d e r werd overgebracht. R e s t a l l e e n d e r e k e n i n g v a n d e g r a f m a k e r.

I n t o t a a l m o e t e n z o w a t 3 , 0 0 0 mensen i n d e S t . - J a c o b s k e r k bijgezet z i j n ; h e t a a n t a l bestaande kelders i s n i e t p r e cies gekend, maar h e t z i j n e r b e s l i s t méér dan e r g r a f s t e nen t e z i e n z i j n , v e r m i t s v e e l s t e n e n v e r d w e n e n t o e n d e k e r k v l o e r i n d e e e r s t e h e l f t v a n d e 19de eeuw werd v e r nieuwd.

Geen l e g e n d e , m a a r h e e l t a s t b a a r , z i j n e e n a a n g e t e k e n de b r i e f e n e e n m a h o n i e h o u t e n k i s t j e d i e h e t k e r k b e s t u u r van S t , - J a c o b s i n 1 9 2 7 v a n e e n n o t a r i s u i t A p e l d o o r n o n t ving. H e t k i s t j e bevatte - e n bevat nog steeds - een s l e u telbeen d a t aan P i e t e r Pauwel Rubens' i l l u s t e r e l i c h a a m zou t o e b e h o o r d h e b b e n . E e n s o o r t r e l i k w i e d u s . D e n o t a r i ë l e b r i e f v e r h a a l t hoe i n 1833 e e n Nederlandse g e n e r a a l m a j o o r, s a m e n m e t e e n a a n t a l A n t w e r p s e p r o m i n e n t e n , e e n bezoek a a n R u b e n s ' g r a f k e l d e r b r a c h t e n o n g e z i e n e e n s t u k j e u i t h e t s k e l e t v a n de g r o t e meester meegapte. L a t e r g a f die hoge o f f i c i e r ( gedreven door berouw ? ) z i j n n o t a r i s opdracht d e r e l i k w i e a a n h e t k e r k b e s t u u r o v e r t e maken.

Hier i s h e t m y s t e r i e kompleet. I n geen e n k e l Antwerps dokument w o r d t d a t g r a f b e z o e k v a n 1 8 3 3 v e r m e l d . H e t i s o o k twijfelachtig dat d r i e j a a r na België's onafhankelijkheid een " v i j a n d i g " o f f i c i e r i n A n t w e r p e n k o m t r o n d n e u z e n , E n zelfs i n d i e n h e t z o gebeurde, h o e kon h i j met zekerheid weten w e l k v a n d e s k e l e t t e n d a t v a n P i e t e r Pauwel was ?

Het k i s t j e m e t d e t w i j f e l a c h t i g e i n h o u d s t a a t o n o p v a l l e n d i n e e n h o e k j e v a n S t . J a c o b s s c h a t k a m e r. Nogmaals: a l l é é n een g r o n d i g w e t e n s c h a p p e l i j k o n d e r z o e k v a n d e s k e l e t t e n kan k l a a r h e i d b r e n g e n .

Buiten h e t t w i j f e l a c h t i g e e n nergens g e r e g i s t r e e r d e bezoek v a n d e N e d e r l a n d s e g e n e r a a l - m a j o o r i n 1 8 3 3 , z o u Rubens' r u s t o o k a l i n h e t j a a r 1 8 11 v e r s t o o r d z i j n . D o o r niemand m i n d e r d a n N a p o l e o n e n z i j n h o f s c h i l d e r D a v i d !

Ook v a n d i t b e z o e k i s i n d e d i v e r s e A n t w e r p s e a r c h i e v e n nergens i e t s t e v i n d e n , E i g e n a a r d i g i s o o k , d a t D a v i d b i j d i t bezoek geen schets o f s c h i l d e r i j v a n de k e l d e r zou —1 4 5 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 145

gemaakt h e b b e n o o k a l waren " s t i l l e v e n s " n i e t z i j n specialiteit.

Er h a n g t d u s w e l e e n i e t s j e g e h e i m z i n n i g h e i d r o n d d e g r a f k e l d e r v a n P _ P. R u b e n s . Z a l e r o o i t w e r k v a n g e m a a k t worden om d a a r k l a a r h e i d i n t e b r e n g e n ? A l s d a t g e b e u r t , hopen w e e r a l s o o g g e t u i g e e n v e r s l a g g e v e r b i j t e mogen zijn_ De h e e r G e r r i t s w e n s e n w i j h a r t e l i j k t e d a n k e n v o o r z i j n dokumentatie, e n h e t i n b r u i k l e e n geven van de f o t o ' s gemaakt t i j d e n s d e m e m o r a b e l e n a m i d d a g v a n m e i 1 9 7 4 .

Raymond A l a r d o t

- 146

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 146

DE VROUW I N DE KELTISCHE SAMENLEVING De b o t s i n g t u s s e n d e l e g e r s d e r R o m e i n e n e n d e K e l ten had nog h e e l a n d e r e gevolgen dan de zegepralen van Caesar e n z i j n c o h o r t e n . D e K e l t i s c h e m a a t s c h a p p i j h a d e e n hoge t e c h n i s c h e e n k u n s t v o l l e o n t w i k k e l i n g s g r a a d b e r e i k t .

Alhoewel e r g v e r s c h i l l e n d v a n d e Romeinse k u l t u u r , m o e s t e n de K e l t e n z e k e r n i e t o n d e r d o e n v o o r d e R o m e i n e n . E e n d e r g r o o t s t e v e r s c h i l l e n t u s s e n b e i d e k u l t u r e n was w e l d e p o s i t i e v a n d e v r o u w i n d e s a m e n l e v i n g . B i j d e Romeinen was de v r o u w w e i n i g i n t e l , h e t o e r o u d e g e z a g v a n d e " p a t e r f a m i l i a s " b l e e f d o o r h e e n d e eeuwen o n a a n g e t a s t . H e t t e gendeel was w a a r i n d e K e l t i s c h e s a m e n l e v i n g .

Het w a s v o o r d e R o m e i n s e v e l d h e r e n d a n o o k e e n h e l e ervaring, o p het slagveld, tussen de Keltische troepen, heel w a t vrouwen aan t e t r e f f e n ! D e roem van de " Walkuren " v e r s p r e i d d e z i c h v l u g t u s s e n d e Romeinse h e i r s c h a ren. De woeste u i t v a l l e n van deze " V i g a r o ' s " , d i e , z e l f s ongewapend, w e l t w e e Romeinen waard l e k e n , d e d e n d e t o c h w e l i n d e k r i j g g e h a r d e R o m e i n e n s i d d e r e n . Wa n n e e r een K e l t i s c h e v r o u w , d e v i j a n d o n v e r v a a r d r e c h t i n d e ogen k i j k e n d m e t h a a r z e e g r o e n e o g e n , b e v a l l i g g e b a a r , h i j g e n d e boezem e n t r i l l e n d e n e u s v l e u g e l s , t e n a a n v a l t o o g , l i e p d o o r h e e n d e Romeinse r a n g e n e e n g o l f v a n a n g s t e n v e r t w i j f e l i n g . . . . De K e l t i s c h e s o l d a t e n waren even dodel i j k met h u n armen e n benen, s t e r k a l s b e r e n e n s c h i j n baar o n s t e r f e l i j k . . . . H u n p i j l e n waren t r e f z e k e r , z e l i e pen a l s e e n h i n d e . . . . Z o g e t u i g e n d e g e s c h r i f t e n v a n R o meinse g e s c h i e d s c h r i j v e r s a l s Ta c i t i u s e n Ti m a g e r o v a n Alexandrië.

Strabo b e s c h r e e f o n s d e " D r u i d e s s e s v a n h e t e i l a n d Sena " ( B r e t a g n e ) . D i t e i l a n d l a g a a n d e " P o i n t e d u Raz " ( n u h e t " I l e d e S e i n " ) . D e z e p r i e s t e r e s s e n w a r e n erom b e k e n d d a t z e v a a k o r g i e ë n h i e l d e n , s o m s o n d e r e l k a a r , s o m s m e t mannen d i e z e t i j d e n s h u n r o o f t o c h t e n o p h e t v a s t e l a n d g e v a n g e n h a d d e n genomen. D i t w a s v o o r e e n Romein o n d e n k b a a r . . . V r o u w e n d i e e e n man n a a r h u n k e u z e t o t h u n g e l i e f d e maakten ! ! !

Nog e n k e l e v o o r b e e l d e n v a n d e o n a f h a n k e l i j k h e i d v a n de K e l t i s c h e v r o u w . D e h u w e l i j k s t r o u w v a n d e K e l t i n n e n —1 4 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 147

berustte n i e t op het ( c h r i s t e l i j k e ) kuisheidsbegrip, want d a a r s t o o r d e n z e z i c h n i e t a a n . D e l i e f d e w e r d b e leefd i n a l h a a r f a c e t t e n . W a a r s c h i j n l i j k danken de F r a n se v r o u w e n a a n h u n K e l t i s c h e v o o r g a n g s t e r s h u n " E r o s faam " , h u n r e p u t a t i e a l s i d e a l e l i e f d e s p a r t n e r i n .

Was d e K e l t i s c h e v r o u w n i e t b a n g v a n d e l i e f d e , t o c h b l e e f z e , e e n s e e n g e s c h i k t e echtgenoot gevonden, t r o u w t o t i n de dood.

De R o m e i n s e g e s c h i e d s c h r i j v e r s v e r h a l e n m e t g e e s t d r i f t hoe mooi d e K e l t i s c h e vrouwen wel waren. Hoe z e z i c h met d u r e g e w a d e n , v e r z o r g d e h a a r t o o i e n e e n k l e u r r i j k e o p maak k l a a r m a a k t e n v o o r d e k o m s t v a n h u n e c h t g e n o o t . H o e ze h e m m e t u i t e r s t e z o r g o m r i n g d e n .

De mannen namen h e t m i n d e r n a u w m e t d e e c h t e l i j k e t r o u w, m a a r d a t k o n d e h a r m o n i e i n d e K e l t i s c h e s a m e n l e ving nauwelijks v e r s t o r e n . Wel had de vrouw het r e c h t haar t e o n t r o u w e man t e s t r a f f e n . D e r g e l i j k e g e b r u i k e n b l e v e n , t o t i n d e m i d d e l e e u w e n , i n sommige B r e t o e n s e s t r e k e n n o g i n zwang.

Reeds e e u w e n v 贸 贸 r d e k o m s t v a n d e R o m e i n e n k e n d e n d e Keltische vrouwen h e t g e b r u i k van schoonheidsmiddelen.

In h e t openbaar l e v e n b l e e f d e vrouw op de a c h t e r grond, maar n i e t z e l d e n l i e t e n K e l t i s c h e vrouwen z i c h gelden. Z e beoefenden d e j a c h t e n d e v i s v a n g s t e n deden in weinig onder voor hun mannelijke konkurrenten.

B i j d e dood van hun echtgenoot gebeurde h e t d i k w i j l s dat de vrouw zelfmoord pleegde, alhoewel daar geen enkele v e r p l i c h t i n g t o e bestond.

Ook a l s " d r u i d e s s e s " l i e t e n d e v r o u w e n z i c h g e l d e n .

Sommige v a n h e n l e e f d e n i n v o l s t r e k t e k u i s h e i d , a n d e r e zochten meer d e geneugten v a n h e t l e v e n . D e " d r u i d e s s e s " moesten h u n z o o n t j e s o n m i d d e l l i j k n a d e g e b o o r t e a f m a k e n .

A l l e e n de d o c h t e r s mochten b l i j v e n l e v e n , om de s e k t e i n stand t e houden.

Een d e r e e r s t e b e r o e m d e K e l t i s c h e v r o u w e n was E b o n i a , echtgenote v a n de K e l t i s c h e aanvoerder L i n g o s Sabinus. Deze s t o e r e k r i j g e r h a d h e t d e R o m e i n e n v a n k e i z e r Ve s p a s i a n u s zeer l a s t i g g e m a a k t . V e r s c h i l l e n d e m a l e n g e l u k t e h e t hem de R o m e i n s e l e g i o e n e n z w a r e v e r l i e z e n t o e t e b r e n g e n .

Zo w e r d h i j d o o r d e R o m e i n e n o p g e j a a g d e n u i t e i n d e l i j k g e vangen. V l a k v 贸 贸 r z i j n t e r e c h t s t e l l i n g g e l u k t e h i j e r i n t e - 148

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 148

o n t s n a p p e n , d a n k a a n d e moed v a n z i j n d a p p e r e e c h t g e n o t e .

Ze h i e l d e n z i c h j a r e n i n e e n o n d e r a a r d s e g r o t v e r b o r g e n maar Ve s p a s i a n u s b l e e f e v e n w e l h a r d n e k k i g z i j n " p l a a g geest " v e r v o l g e n .

U i t e i n d e l i j k b e s l o t e n L i n g o s e n E b o n i a n a a r Rome t e gaan. V e r m o m d d e d e n z e d e l a n g e , g e v a a r l i j k e r e i s n a a r d e hoofdstad d e r Romeinen. U i t e i n d e l i j k g e r a a k t e n z e n a v e l e a v o n t u r e n i n Rome, w a a r E b o n i a z i c h a a n d e v o e t e n v a n d e k e i z e r w i e r p e n genade v r o e g v o o r h a a r e c h t g e n o o t . Z i j n ontroering en eerbied v o o r h e t onvervaard optreden van de moedige v r o u w , e e n k e i z e r i n w a a r d i g , t e n s p i j t , b l e e f V e s pasianus h a r d v o c h t i g . H i j w e i g e r d e z i j n a a r t s v i j a n d g e nade t e s c h e n k e n .

Lingos Sabinus werd t e r e c h t g e s t e l d , ondanks d e d r e i ging v a n Ebonia z e l f m o o r d t e p l e g e n . . . . Wat z e d a n o o k b i j de t e r e c h t s t e l l i n g van haar echtgenoot deed. U i t m i s p r i j z e n v o o r d e o n b a r m h a r t i g h e i d v a n d e Romeinse k e i z e r , noemen d e b e w o n e r s v a n h e t h u i d i g e F r a n k r i j k h u n o p e n b a r e t o i l e t t e n n o g s t e e d s " Ve s p a s i e n n e s " .

Een a n d e r e K e l t i s c h e p r i n s e s , Camma, b l i j f t i n d e g e schiedenis bekend om h a a r wraakneming o p d e moordenaar v a n haar g e l i e f d e . G e d u l d i g a c h t e r v o l g d e z e d e bende e n werd de v e r t r o u w e l i n g e v a n d e b e n d e l e i d e r . V o o r e e n a l t a a r v a n D i a n a l i e t z e d e b e n d e v e r g i f t i g d e w i j n d r i n k e n . Om g e e n argwaan t e w e k k e n , h a d z e e e n t r a a g w e r k e n d v e r g i f genomen en z e l f m e t d i e p e t e u g e n e e r s t v a n d e " g o d e n d r a n k " g e d r o n k e n . . . . Z o s t i e r f p r i n s e s Camma s a m e n m e t d e m o o r d e naars v a n h a a r g e l i e f d e e e n v e r s c h r i k k e l i j k e dood.

Andere a f s t a m m e l i n g e n v a n d e K e l t e n d e d e n i n l a t e r e t i j d e n de r e p u t a t i e van hun i l l u s t e r e voorgangsters a l l e eer a a n . Z o l e e f t J e a n n e d e C l i s s o n v o o r e e u w i g v o o r t i n de l e g e n d e . D e z e g r a v i n v a n B r e t a g n e w a s h e t n i e t e e n s met h e t v o n n i s v a n d e F r a n s e k o n i n g , w a a r b i j h a a r e c h t g e noot t e r dood veroordeeld e n t e r e c h t g e s t e l d werd. U i t wraak z e t t e z e g a n s N o r m a n d i ĂŤ t e v u u r e n t e z w a a r d . E i genhandig doodde z e v e r s c h i l l e n d e voorname aanhangers v a n de F r a n s e k o n i n g . I n e e n o p e n b o o t o n t k w a m z e a a n d e t r o e pen v a n h a a r a c h t e r v o l g e r s . H a a r z o o n , O l i v i e r d e C l i s s o n , was e e n d e r v o o r n a a m s t e F r a n s e l e g e r a a n v o e r d e r s i n d i e n s t van d e F r a n s e k o n i n g . H i j b l e e f e e n t r o u w d i e n a a r o n d e r het b a n i e r v a n de l e l i e .

- 149

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 149

De b e r o e m d s t e d e r B r e t o e n s e v r o u w e n i s w e l A n n a v a n Bretagne. O p amper v i j f t i e n j a r i g e l e e f t i j d w e r d z e , o m w i l l e v a n h e t s t a a t s b e l a n g , t o t e e n h u w e l i j k gedwongen met d e k o n i n g v a n F r a n k r i j k . . . D i t o m d e e e n h e i d v a n d e beide r i j k e n t e b e w e r k s t e l l i g e n .

François I I , h e r t o g van Bretagne, had hardnekkig weerstand geboden t e g e n d e F r a n s e i n v a s i e . H i j w e r d d o o r het ganse v o l k gesteund, maar z i j n " L i g u e du B i e n P u b l i c " kon w e i n i g u i t r i c h t e n t e g e n d e o v e r m a c h t i g e t r o e p e n d e r Fransen. 2 8 j u l i 1488 w e r d d a n o o k een z w a r t e dag i n d e Bretoense g e s c h i e d e n i s . F r a n ç o i s I I l e e d t o e n aan h e t hoofd v a n z i j n l e g e r e e n b l o e d i g e n e d e r l a a g . D e B r e t o e n e n werden i n d e s l a g v a n S t . A u b i n - d e - C o r m i e r i n d e p a n gehakt. Na deze beslissende nederlaag r e s t t e e r F r a n ç o i s I I n i e t s m e e r, d a n m e t b l o e d i n h e t h a r t , h e t " T r a i t é du V e r g e r " ( V e r d r a g v a n d e Boomgaard ) t e o n d e r t e k e n e n .

Hierdoor werd h e t gezag v a n de Franse koning e n h e t P a r lement e r k e n d . B r e t a g n e b e h i e l d n o g e e n s c h i j n v a n o n a f h a n k e l i j k h e i d . E n k e l e weken l a t e r s t i e r f h e r t o g F r a n ç o i s van B r e t a g n e . H i j l i e t z i j n o p v o l g i n g n a a a n z i j n j e u g d i ge d o c h t e r A n n a . O n d a n k s h a a r o n e r v a r e n h e i d l u k t e h e t aan d e p r i l l e h e r t o g i n , a l l e B r e t o e n e n o n d e r h a a r b a n i e r te verenigen. De Bretoenen vergaten hun o n d e r l i n g e g e s c h i l l e n e n kwamen i n o p s t a n d t e g e n d e F r a n s e d w i n g e l a n d e n .

Ondanks d i p l o m a t i e k o v e r l e g w e i g e r d e d e m o o i e A n n a d e pronte, romantische r i d d e r Karel V I I I , koning van Frankr i j k t e huwen. Ve e l l i e v e r g i n g z e scheep i n d e h u w e l i j k s boot met d e j o n g e a v o n t u u r l i j k e M a x i m i l i a a n I , k e i z e r v a n D u i t s l a n d . D i t kwam n i e t g o e d u i t v o o r d e F r a n s e n . Z e verzetten z i c h tegen d i t huwelijk en beletten Maximiliaan naar B r e t a g n e t e r e i z e n . Geen nood, o m z i j n d e v i e s " p l u s o u l t r e " n a t e komen was M a x i m i l i a a n t o t a l l e s b e r e i d .

Z i j n h u w e l i j k s p o l i t i e k l a g aan de basis van de u i t e i n d e l i j k e v e r v u l l i n g v a n h e t monogramdevies d e r Habsburgers " A . E . I .O .0 . " ( A u s t r a e e s t i m p e r i u m o r b i s u n i v e r s i ) o f " Aan Oostenrijk behoort de heerschappij over de hele wereld " . En inderdaad, z i j n kleinzoon Karel V zou regeren over e e n r i j k " waar d e z o n n o o i t o n d e r g i n g " .

I n h e t g e h e i m huwde A n n a " p e r p r o c u r a t i o n e m " m e t

een a f g e z a n t v a n d e D u i t s e k e i z e r . Deze oude h e e r v o l t r o k " p r o forma " d e huwelijksdaad, d o o r met één been h e t h u welijksbed t e b e s t i j g e n . . . . Maar K a r e l V I I I legde z i c h —1 5 0 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 150

niet neer b i j deze " f a r c e " .

H i j r u k t e a a n h e t h o o f d v a n 4 0 . 0 0 0 man o p n a a r B r e tagne. A n n a k o n amper 1 4 . 0 0 0 s l e c h t bewapende k r i j g e r s i n h e t g e l i d b r e n g e n . Om e e n n u t t e l o o s b l o e d b a d t e v e r m i j d e n moest A n n a w i l l e n s n i l l e n s v o o r h e t a l t a a r e e u w i g t r o u w beloven. De r e g e l i n g voorzag een " p l a t o n i s c h h u w e l i j k " , want d e o m g e v i n g v a n d e F r a n s e k o n i n g w e n s t e g e e n B r e t o e n se e r f g e n a m e n v o o r d e o p v o l g i n g . Z o w e r d d i t h u w e l i j k m e t v e e l p r a c h t e n p r a a l i n 1491 t e L a n g e a i s v o l t r o k k e n .

K a r e l ' s z u s t e r betrouwde haar w i s p e l t u r i g e broeder n i e t e n p l a a t s t e zes Bretoense notabelen i n de b r u i d s k a m e r. . . To t grote o n t s t e l t e n i s van deze vroede heren, s t o o r d e de k o ning z i c h aan geen e n k e l e a f s p r a a k e n ondanks h a a r aanvankel i j k v e r z e t moest Anna i n de v o l t r e k k i n g v a n d e h u w e l i j k s daad b e r u s t e n . . . O v e r i g e n s s c h i j n t z e z i c h d a a r o v e r n i e t beklaagd t e hebben, w a n t K a r e l s t o n d bekend a l s e e n v u r i g m i n n a a r. To e n K a r e l ' s z u s t e r d i t n i e u s vernam v i e l z e i n onmacht. H e t z e e r g e d e t a i l l e e r d e v e r s l a g v a n d e 6 n o t a b e l e n is n o o i t v o l l e d i g g e p u b l i c e e r d . Men begreep meteen d a t Anna van B r e t a g n e z i c h n i e t i n d e h o e k z o u l a t e n d r i n g e n ! Z o werd A n n a o p 1 5 - j a r i g e l e e f t i j d k o n i n g i n v a n F r a n k r i j k . E n ook d e h a r t e n v a n d e F r a n s e n b l e v e n n i e t o n g e v o e l i g v o o r de c h a r m e s v a n d e j e u g d i g e B r e t o e n s e . T i j d e n s d e v e l e e n l a n g d u r i g e a f w e z i g h e d e n v a n h a a r k r i j g s h a f t i g e gemaal nam ze h e t b e s t u u r i n h a n d e n e n b e h e e r d e z e d e s t a a t s z a k e n m e t v e e l i n z i c h t . Va n z i j n g r o t e I t a l i a a n s e v e l d t o c h t b r a c h t K a r e l g e e n z e g e b l o e m e n mee n a a r P a r i j s , m a a r w e l d e " r e naissance " . A n n a was d a a r g e e s t d r i f t i g o v e r e n moedigde de F r a n s e k u n s t e n a a r s a a n , d i e r i c h t i n g t e k i e z e n .

Overigens l e e d z e n i e t e r g o n d e r d e a f w e z i g h e i d v a n haar e c h t g e n o o t , o m r i n g d a l s z e was d o o r d e t e d e r e b e z o r g d h e i d v a n K a r e l ' s z w a g e r, d e h e r t o g v a n O r l e a n s . H e t w e k t e dan o o k n i e t d e m i n s t e v e r w o n d e r i n g , d a t b i j d e v r o e g e d o o d van d e r i d d e r l i j k e K a r e l V I I I , d e n i e u w e F r a n s e k o n i n g L o d e w i j k X I I , h e r t o g v a n Orleans, s p o e d i g met Anna van Bretagne i n h e t h u w e l i j k t r a d . Z o huwde d e z e l e g e n d a r i s c h e B r e t o e n s e voor d e derde maal met e e n k o n i n g . . . Deze r e g e r i n g zou een weldaad v o o r F r a n k r i j k w o r d e n . To e n A n n a i n 1 5 1 4 s t i e r f , volgde haar diepbedroefde echtgenoot haar spoedig i n h e t graf.

Remi V a n H a e l s t —1 5 1 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 151

kastelen in vlaanderen HET

R A V E H H O F

Het k a s t e e l " R a v e n h o f " v i n d t m e n i n h e t n o o r d e n v a n de g e m e e n t e S t a b r o e k . D e g e m e e n t e S t a b r o e k , w a a r m e t d e f u s i e v a n 1977 d e gemeente Hoevenen w e r d b i j g e v o e g d , t e l t c a .

10.300 i n w o n e r s o p e e n o p p e r v l a k t e v a n 2 2 km2.

I n v r o e g e r e t i j d e n s p r a k men v a n " S t a e c k e b r u u c " ( o f Stakebroeck) e n deze benaming s c h i j n t a a n d e v r o e g e r e h e e r l i j k h e i d gegeven omdat z i j h o o f d z a k e l i j k bestond u i t moerasgronden, d i e d o o r d e h e r t o g v a n B r a b a n t waren i n g e p a a l d o f " gestaakt " .

In de oudheid behoorde h e t Land t o t h e t domein van de Duitse k e i z e r s , d i e e r 2 / 3 d e r t i e n d e n bezaten, doch reeds i n 111 9 h u n r e c h t e n a f s t o n d e n a a n h u n l e e n m a n n e n , d e h e r t o gen v a n B r a b a n t , m a r k g r a v e n v a n A n t w e r p e n . I n h e t m i d d e n

van de X I I I d e eeuw werd Stabroek een a f z o n d e r l i j k e gemeente e n p a r o c h i e ; v o o r d i e n behoorde h e t onder L i l l o , d a t r e e d s i n e e n o o r k o n d e v a n 111 6 w e r d v e r m e l d , , samen m e t B e r e n d r e c h t , Oorderen e n Z a n d v l i e t .

Op 3 j u n i 1 5 0 5 v e r k o c h t d e s t e e d s i n g e l d n o o d v e r k e r e n -

de F i l i p s de Schone de hooge, midde,Le ende ,eeege heen.Licheden inden donpen van Stabnoecfa, S a n t v t i e t , L Uoo ende Be inevidneclvt t i n t quantien van Antwenpen " aan G i e l i s de Schermere, schepen V a n a f d i e dag, t o t aan de Franse r e v o l u t i e , z o u h e t v r u c h t g e b r u i k v a n deze h e e r l i j k h e d e n i n handen b l i j v e n v a n vooraanstaande f a m i l i e s ; Va n één d e r v o l g e n d e e i g e n a a r s , d e f a m i l i e d e Haeze, nam S t a b r o e k h e t b l a z o e n a l s gemeentezegel o v e r.

De g e m e e n t e S t a b r o e k h a d v e e l t e l i j d e n t i j d e n s d e g o d s - 152 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 152

d i e n s t o o r l o g e n i n d e 1 6 d e e e u w, N a d a t h e t a c h t e r e e n v o l g e n s door d e S p a n j a a r d e n e n d e Geuzen, t e r g e l e g e n h e i d v a n h e t beleg v a n A n t w e r p e n d o o r A l e x a n d e r F a r n e s e , g e p l u n d e r d was geworden, b l e e f h e t d o r p t u s s e n 1 5 8 6 e n 1 5 9 4 s c h i e r o n b e woond, In 1762 was N i c o l a a s G e e l v i n c k v r i j e h e e r v a n S t a b r o e k .

H i j was s e k r e t a r i s v a n d e s t a d Amsterdam i n 1761 e n s t i c h t t e , als v o o r z i t t e r van de West-Indische Maatschappij, d e p l a a t s Stabroek, h e t l a t e r e Georgetown, d e h o o f d s t a d v a n B r i t s Guyana,

De g o t i s c h e S t e , K a t h e r i n a k e r k v a n S t a b r o e k d a t e e r t u i t h e t m i d d e n v a n d e v e e r t i e n d e e e u w, w e r d i n 1 4 8 3 v e r g r o o t , en b e z i t e e n f r a a i b a r o k i n t e r i e u r , H e t k e r k o r g e l w e r d a l s monument g e r a n g s c h i k t o p 2 0 d e c e m b e r 1 9 7 4 , A a n d e z u i d o o s t kant v a n deze k e r k b e v i n d t z i c h h e t f a m i l i e g r a f v a n de f a m i l i e M o r e t u s - P l a n t i j n , Boven d i t g r a f v e r h e f t z i c h een mooi K r i s t u s b e e l d u i t h e t b e g i n v a n d e 1 7 d e e e u w, d a t a l s m o n u ment w e r d g e r a n g s c h i k t o p 3 0 d e c e m b e r 1 9 4 9 .

Het d o m e i n R a v e n h o f i s m e e r d a n 4 0 0 h a g r o o t e n h e t s t r e k t z i c h z e l f s v o o r een gedeelte u i t o p Nederlands g r o n d g e b i e d , H e t i s e e n w a a r n a t u u r m o n u m e n t e n h e t mag t o t d e b e - 153 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 153

l a n g r i j k s t e landgoederen van de p r o v i n c i e Antwerpen gerekend worden.

ONTSTAAN E N BEWONERS Het k a s t e e l d o m e i n " R a v e n h o f " w a s v r o e g e r h e e l w a t k l e i ner d a n h e t n u i s e n d r o e g o o k e e n a n d e r e naam: " S t e e n l a n d " .

Het " G o e t v a n S t e e n l a n t " h a d z i j n naam g e k r e g e n n a a r d e f a m i l i e v a n S t e e n l a n d ( o f S t e e l a n d ) d i e h e t i n d e 14de eeuw bewoonde.

Andries v a n Steenland deed i n 1441 a f s t a n d v a n h e t l a n d goed S t e e n l a n d t e n v o o r d e l e v a n z i j n z o o n S i m o n v a n S t e e n land e n d i e n s e c h t g e n o t e Barbara Jacobs. H u n d o c h t e r, L y s beth v a n S t e e n l a n d , gehuwd m e t W i l l e m de Monnick, w e r d d e volgende b e z i t s t e r v a n h e t domein, waarna hun d o c h t e r S t e e n land aanbracht a a n haar echtgenoot Jacob Danckaerts.

Elisabeth Danckaerts e n haar echtgenoot A c h i l l e s van G h i s t e l e , e e n t e l g u i t e e n oud Vlaams g e s l a c h t d i e i n d e polders v e r s c h i l l e n d e b e z i t t i n g e n hadden e n z i c h v e e l m e t h e t bedijken bezighielden, werden de volgende b e z i t t e r s , waarna h e t " Goed v a n S t e e n l a n t " i n d e l o o p v a n d e v i j f t i e n d e e e u w werd v e r w o r v e n d o o r h e t g e s l a c h t v a n I m m e r s e e l .

Na d e d o o d v a n W o u t e r v a n I m m e r s e e l kwamen z i j n z o o n M a t t h y s v a n I m m e r s e e l e n z i j n e c h t g e n o t e C a t h l e i n Kemps, i n het b e z i t van h e t goed, d i e h e t n a l i e t e n aan hun dochter A p o l o n i a v a n I m m e r s e e l , e e r s t gehuwd m e t J a n C a n d t J a n s z o o n en i n e e n t w e e d e h u w e l i j k h e r t r o u w d e m e t P h i l i p H e s e . D e erfgenamen v a n d e z e l a a t s t e v e r k o c h t e n h e t e i g e n d o m o p ' 1 2 j a n u a r i 1 5 5 2 a a n M e e s t e r C o r n e l i s v a n To n g e r l o o , m e d i c u s , e n z i j n e c h t g e n o t e A n n a d e M u y s s e r. D e v e r k o o p a k t e v e r m e l d d e o . a . :

hebben deze u t b 3 t í t u y t e n achteavo.egende have macht ende auctotr íte y. g e o u t i c h t ende g ecvz jyt mee steg. Conne.P.í van Tongetloo, medecyn, met a r e 3o.eemnLteyten van ovale eandnecht inde gehee.ee hoeve met beemde, lande, hay3en, opgaende hout, hagen, bouchevi, gaande, ende atee y n e toebeho-i t e n gehee-ten TGOET VA,J STEELANT, gaoo t i n t gehee.e tin oppentande ovttcevtt twee e n de Lachent ich gemeten en de i n nedeneande ovuttcent v e t i g h gemeten met noch eengin heybîoca on nent negen gemeten ende eengin meen oycft gnvot ontkent negen g e meten onbegnepen den mo-íten, g u t a e n ende ga.Eaghen tin d,iven che pcinchee,een, ofzoo d i e Wouten van Immeuse,ee —1 5 4 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 154

zae.Lg en vlag edach tevi i vi toe peac h t e b eho u en.. .

C o r n e l i s v a n To n g e r l o o z o u o p z i j n d o m e i n e e n e e r s t e k a s t e e l hebben gebouwd, w a n t i n e e n a k t e u i t 1569 worden z i j n goederen beschreven a l s z i j n d e : " v'tL1 v a n den hon-

deuten penning " en i s er sprake van " een 4teenhue vuyten ho“gnacht opge}twfzlzen vo-vc. een 3pee,nuy3 " , i n het b e z i t v a n d e weduwe v a n m e e s t e r C o r n e l i s v a n To n g e r l o o .

Op 1 8 n o v e m b e r 1 5 7 4 w e r d B a p t i s t v a n To n g e r l o o , z o o n van C o r n e l i s , d e v o l g e n d e b e z i t t e r v a n h e t g o e d e n d e z e v e r kocht h e t domein Steenland met hoeve e n h u i s v a n p l a i s a n t i e o f s p e e l h u i s a a n P e t r o n e l l a R o m p a e r t s , weduwe v a n H e n d r i k Hujoel, voor de p r i j s van 7.030 f l o r i j n e n .

Johanna H u j o e l , g e h u w d m e t P i e t e r v a n d e r G o e s , v e r kreeg v e r v o l g e n s h e t eigendom, waarna h u n z o o n , A l e x a n d e r van d e r G o e s , h e t o p 1 4 o k t o b e r 1 6 4 0 a f s t o n d a a n z i j n b r o e r Erasmus v a n d e r G o e s . E r a s m u s s t i e r f r e e d s e n k e l e maanden l a t e r w a a r n a z i j n z u s t e r , S u s a n n a , S t e e n l a n d bekwam, Susanna v a n d e r G o e s ( 1 6 1 3 - 1 6 7 0 ) w a s g e h u w d m e t Jakob G o o s , g r o o t a a l m o e z e n i e r v a n d e s t a d A n t w e r p e n , a l d a a r geboren o p 2 3 j a n u a r i 1590 a l s z o o n v a n J a c o b Janszoon Goos e n C l a r a G o e n s , Jakob Goos w a s r e e d s g e h u w d g e w e e s t m e t C l a r a B o s s c h a e r t ( Antwerpen 3 november 1605 - a l d a a r 2 8 m e i 1633 ) , d o c h t e r van C o r n e l i s - W o u t e r B o s s c h a e r t e n C l a r a v a n Va l c k e n b o r g .

U i t d i t h u w e l i j k waren twee k i n d e r e n geboren: Anna ( 3 0 september 1 6 2 7 - 1 6 9 1 ) , d i e o p 2 3 j u l i 1 6 4 5 i n d e k a t e d r a a l v a n A n t w e r p e n huwde m e t B a l t h a z a r M o r e t u s I I , z o o n v a n J a n Moretus e n M a r i a d e S w e e r t e ; e n M a r g a r e t h a , d e tweede d o c h t e r, d i e huwde m e t H e n d r i k H i l l e w e r v e , U i t h e t t w e e d e h u w e l i j k v a n J a c o b Goos m e t Suzanne v a n der Goes s p r o o t s l e c h t s é é n z o o n ; P i e t e r Goos ( 1 6 4 5 - 1 7 0 8 ) , sekretaris van de s t a d Antwerpen, H i j werd op 27 j a n u a r i 1676 i n d e a d e l s t a n d opgenomen, h u w d e i n 1 6 7 1 m e t J e a n n e Vecquemans, e n u i t d i t h u w e l i j k w e r d J a c q u e s - X a v i e r G o o s g e b o r e n , h e e r v a n Gyseghem, e n z „ d i e o p 1 9 d e c e m b e r 1 7 3 3 de t i t e l v a n b a r o n o n t v i n g .

Wanneer J a c o b G o o s i n 1 6 6 7 o v e r l e e d w a s h e t z i j n s c h o o n zoon, r i d d e r H e n d r i k H i l l e w e r v e , h e e r v a n H e y n s , W e e r t , e n z . , d i e i n h e t b e z i t kwam v a n S t e e n l a n d . H i j w a s g e h u w d m e t M a r g a r e t h a Goos e n n a h a a r o v e r l i j d e n i n 1 6 5 7 w e r d r i d d e r H e n drik kanunnik.

- 155

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 155

Op 11 a p r i l 1 6 7 9 s t o n d H e n d r i k H i l l e w e r v e h e t H o f v a n Steenland a f a a n z i j n n e e f B a l t h a z a r Moretus I I I , e n h i e r mee kwam h e t k a s t e e l d o m e i n i n h e t b e z i t v a n d i t g e k e n d e Antwerpse g e s l a c h t . A l s erfgenamen v a n d e wereldvermaarde P l a n t i j n kwamen d e M o r e t u s s e n i n h e t b e z i t v a n d e w i j d e n z i j d b e k e n d e d r u k k e r i j , w a a r v a n t h a n s n o g h e t museum P l a n tin-Moretus aan de Antwerpse Vr i j d a g m a r k t , e e n weerspiegel i n g i s . D e d r u k k e r i j P l a n t i n had v a n paus e n koning h e t monopolie t o t h e t d r u k k e n v a n m i s s a a l s e n b r e v i e r e n v o o r de g e h e l e w e r e l d g e k r e g e n e n h i e r m e e a l l e e n a l w e r d e n schatten verdiend. Behalve Steenland h e e f t de f a m i l i e Moretus v e l e landgoederen en k a s t e l e n i n Antwerpen e n omstreken i n e i g e n d o m g e h a d e n v e r s c h i l l e n d e g e m e e n t e n i n d e p r o v i n c i e Antwerpen bezaten wel hun " Moretushof " .

Balthazar Moretus I I I ( 1646 - 1696 ) , d i e i n 1673 gehuwd w a s m e t A n n a - M a r i a d e N e u f ( 1 6 5 4 - 1 7 1 4 ) , d o c h t e r van S i m o n e n A n n a S t e y m a n s , m a a k t e v a n S t e e n l a n d z i j n z o m e r v e r b l i j f t o t i n 1685, j a a r waarin h i j h e t k a s t e e l S c a l d i s b u r g ( S c h e l d e b u r c h t ) o n d e r H o b o k e n bouwde e n b e t r o k .

Va n a f 1 6 7 9 w e r d " ' t G o e d v a n S t e e l a n t " b e k e n d o n d e r d e naam " M o r e t u s h o f " , t e r w i j l h e t i n d e v o l k s m o n d " C r a y e n h o f " w e r d genoemd.

Balthazar Moretus I I I had negen kinderen, waarvan e r v i e r z e e r j o n g zouden s t e r v e n . B i j z i j n dood i n 1696 b l e v e n z i j n b e z i t t i n g e n i n o n v e r d e e l d h e i d t u s s e n z i j n weduwe en d e k i n d e r e n t o t a a n d e v e r d e l i n g o p 2 7 o k t o b e r 1 7 1 6 .

Op d i e d a g w e r d d e P l a n t i n - d r u k k e r i j t o e g e w e z e n a a n d e oudste zoon, B a l t h a z a r Moretus I V

- de Brialmont, e n werd

het k a s t e e l , d e hoeve, e n 82 gemeten l a n d onder S t a b r o e k , voor een waarde v a n 6 . 0 0 0 g u l d e n , a a n de j o n g s t e v a n de kinderen, Joannes - Jacobus Moretus ( 1 7 j u n i 1690 - 1757 ) en z i j n e c h t g e n o t e , T h e r e s i a - M e c h t i l d e S c h i l d e r s ( 1 6 9 6 1729 ) , o v e r g e d r a g e n .

Joannes - J a c o b u s M o r e t u s s t u d e e r d e f i l o s o f i e a a n d e u n i v e r s i t e i t van Douai, r e c h t e n aan de u n i v e r s i t e i t van Leuven, w e r d a d v o k a a t a a n h e t O p p e r s t e G e r e c h t s h o f v a n Brabant, G r o o t -Aalmoezenier v a n Antwerpen i n 1717, wethouder v a n d e z e l f d e s t a d i n 1727, e n z .

Buiten z i j n a k t i v i t e i t e n a l s drukker ( h i j k o c h t i n 1730 d e o u d e P l a n t i n - d r u k k e r i j b i j d e r e g e l i n g d e r s u c c e s sie van z i j n broeder B a l t h a z a r ) , was h i j o o k nog een b e 156- F

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 156

l a n g r i j k bankier en speelde h i j een grote r o l b i j d e t o t standkoming v a n d e O o s t e n d s e Compagnie i n 1722 e n d e Compagnies v a n T r i e s t e e n Fiume i n 1750. M e t Joannes - Jacobus Moretus, d i e n a d e dood v a n z i j n b r o e r P i e t e r Moretus, d i e kanunnik, a a r t s p r i e s t e r e n p r o t o n o t a r i s a p o s t o l i c u s was, ook e i g e n a a r w e r d v a n h e t k a s t e e l e n b u i t e n g o e d S c a l d i s b u r g t e H o b o k e n , d a t l a t e r M o r e t u s b u r g w e r d genoemd, k w a m één d e r r i j k s t e e d e l l i e d e n v a n h e e l B r a b a n t o p h e t R a v e n h o f .

B i j z i j n echtgenote, d i e h i j huwde i n d e k e r k van de Spaanse T h e r e s i a n e n o p d e R o s i e r t e A n t w e r p e n o p 2 1 a p r i l 1716, T h e r e s i a - M e c h t i l d e S c h i l d e r s , d o c h t e r v a n F r a n c i s kus S c h i l d e r s , h e e r v a n Hemiksem, e n M a r i a - I s a b e l l a d e Vlieghere, d i e op 3 3 - j a r i g e l e e f t i j d reeds overleed, had Joannes-Jakobus n e g e n k i n d e r e n . B i j d e d e l i n g o p 11 o k t o b e r 1758 bekwam d e o u d s t e z o o n , F r a n c i s k u s - J o h a n n e s M o r e t u s , d i e M a r i a - T h e r e s i a B o r r e k e n s gehuwd h a d , d e d r u k k e r i j aan d e V r i j d a g m a r k t e n d e j o n g s t e z o o n , j o n k e r J o a n n e s Josephus M o r e t u s ( 1 7 2 7 - 1 8 0 6 ) : " e e r r e h o e v e g e n a emt

Steevilavtt, met hueinghe, 3 cun.e, thoken o byte p e e l h u e , met de Landen, gnonden ende ateen de toebehoonten, g e i-taen ende gelegen enden S-tabnee&Fa " . . .

Joannes - J o s e p h u s M o r e t u s v e r g r o o t t e n o g h e t g r o n d b e z i t d o o r d i v e r s e aankopen. Z o k o c h t h i j o . a . o p 26 m e i 1767, t e n o v e r s t a a n v a n n o t a r i s H u y b r e c h t s t e A n t w e r p e n , van d e f a m i l i e d e r K i n d e r e n : " . . t w e e m e n , n u t e n

dele heyden, e e n í , j d 4 twee hoe{Çven geweee y n d e , gehee-ten Gieeve/ushoecfa, gnaot 83 bundenen en 387 Hoeden . . . " zodat het domein Ravenhof n u 152 gemeten o f c a . 6 7 h a b e s l o e g .

Toen i n h e t m i d d e n v a n d e a c h t t i e n d e e e u w e e n g r o o t deel v a n de b e v o l k i n g v a n Stabroek e n P u t t e , wegens d e toenemende w e r k l o o s h e i d , i n d e g r o o t s t e a r m o e d e v e r k e e r d e , l i e t h i j d e a r b e i d e n d e b e v o l k i n g enorme werken u i t v o e r e n op z i j n d o m e i n , d i e t h a n s e e n s i e r a a d z i j n v o o r R a v e n h o f en o m g e v i n g . H i j v e r a n d e r d e d e d o r r e h e i d e i n l o m m e r r i j k e dreven, s l e c h t t e zandheuvels, a n d e r e v l a k t e n werden v e r hoogd, v a n t e r r a s s e n v o o r z i e n e n b e p l a n t m e t a l l e r l e i b o men e n s t r u i k e n . H e t g e h e e l i s z ó r e g e l m a t i g , z ó s m a a k v o l en z ó g r o o t s , d a t m e n e r z i c h n u o v e r v e r w o n d e r e n m o e t h o e men d e s t i j d s , m e t d e p r i m i t i e v e m i d d e l e n w a a r o v e r m e n k o n beschikken, i e t s d e r g e l i j k s h e e f t t o t s t a n d kunnen brengen.

Bovendien, h o e e e n d e r g e l i j k e r e u s a c h t i g e onderneming door s l e c h t s é é n p e r s o o n k o n worden g e f i n a n c i e e r d . D u i z e n - 157 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 157

den e n d u i z e n d e n k a r r e n z a n d w e r d e n v e r w e r k t e n a l l e b e r e i d w i l l i g e n ; mannen, v r o u w e n e n k i n d e r e n , o n t v i n g e n v o o r de g e l e v e r d e a r b e i d r u i m e v e r g o e d i n g e n . G e e n w o n d e r d a t d e " j o n k e r " d a n o o k e e n algemeen bemind e n g e ë e r d man was.

Honderden h a w e r d e n d o o r h e m o n t g o n n e n ; h i j l i e t e e n s t e r vormig p a r k aanleggen, m a a k t e hoge, d u b b e l e h e u v e l r u g g e n , beplant met r e u s a c h t i g e ceders, e n waar deze heuvelruggen samenkwamen p l a a t s t e h i j i n 1 7 6 8 e e n r o n d p a v i l j o e n i n L o dewijk X V- s t i j l , d e " G l o r i e t t e " , d a t z i c h thans nog t r o t s t u s s e n h e t geboomte o p Nederlands g r o n d g e b i e d v e r h e f t . H i j l e g d e o o k de 4 0 m hoge Huzarenberg a a n , h e t h o o g s t e p u n t v a n d e s t r e e k e n z o genoemd o m d a t F r a n s e h u zaren e r kampeerden t i j d e n s d e d o o r t o c h t v a n Napoleons l e g e r. I n 1 7 6 9 l i e t h i j o o k d e S i n t - D i o n y s i u s k e r k v a n P u t t e , op B e l g i s c h g r o n d g e b i e d , b o u w e n . D e z e k e r k w e r d d o o r e e n b r a n d v e r n i e l d i n 1 8 9 4 m a a r o p n i e u w opgebouwd i n 1 8 9 7 .

Johannes - J o s e p h u s M o r e t u s , t e A n t w e r p e n g e b o r e n o p 2 o k t o b e r 1 7 2 7 , s t i e r f ongehuwd i n z i j n k a s t e e l t e S t a b r o e k op 2 7 f e b r u a r i 1 8 0 6 , e n z i j n s t o f f e l i j k o v e r s c h o t w e r d b i j gezet i n h e t f a m i l i e g r a f a c h t e r d e k e r k .

Na z i j n d o o d w e r d h i j a l s k a s t e e l e i g e n a a r o p g e v o l g d d o o r P h i l i p p e - A n t o i n e - J o s e p h d e P r e t , h e e r v a n Hemixem en Te r v e k e n , z o o n v a n A r n o l d - F r a n ç o i s - J o s e p h - B r u n o de P r e t , h e e r v a n C a l e s b e r g , I s e g h e m , H e m i x e m , Te r v e k e n , e n z . , e n M a r i a - P e t r o n e l l a M o r e t u s , d i e i n 1 7 5 2 gehuwd waren.

P h i l i p p e - A n t o i n e - Joseph d e P r e t was t e Antwerpen g e b o r e n o p 1 7 j a n u a r i 1 7 6 6 e n o v e r l e e d o p 11 j u l i 1 8 3 8 .

H i j l i e t h e t k a s t e e l bouwen i n d e L o d e w i j k X V - s t i j l e n g a f h e t d e naam d i e h e t n u n o g d r a a g t : " R a v e n h o f " . O p e e n k a d a s t e r p l a n u i t 1806 b e s l o e g h e t eigendom t o e n 224 gemeten i n Stabroek e n 360 i n P u t t e , w a t overeenkomt met een t o t a l e o p p e r v l a k t e van 260 h a .

P h i l i p p e — Antoine - Joseph d e P r e t was opperkamerheer van k o n i n g W i l l e m I , l i d d e r r i d d e r s c h a p v a n d e p r o v i n c i e Antwerpen, r i d d e r i n d e Orde d e r Gulden Sporen, l i d v a n het S i n t - L u c a s g i l d e t e Antwerpen, l i d v a n d e S t a t e n Generaal, beschermer v a n k u n s t e n e n wetenschappen, e n z . H i j huwde i n 1 8 0 5 m e t J u s t i n a - C a r o l i n a - M a r i a v a n E r t b o r n

( 1785 - 2 6 m a a r t 1841 ) , d o c h t e r v a n Emmanuel - F r a n c i s kus v a n E r t b o r n e n C a t h e r i n a - H e n r i e t t a - J o s e p h i n a d e - 158

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 158

Witte, d e eigenaars van het kasteel " H o f f van Brabant " o n d e r H o b o k e n , I n 1 7 9 4 w e r d h i j b u r g e m e e s t e r v a n Hemiksem en b l e e f d e z e f u n k t i e waarnemen t o t a a n z i j n d o o d i n 1 8 3 8 .

Door N a p o l e o n B o n a p a r t e n a a r P a r i j s g e r o e p e n i n 1 8 1 0 w e r d h i j a l d a a r t o t baron van h e t k e i z e r r i j k geslagen en op 18 j u l i 1819 werd h i j i n de a d e l s t a n d verheven d o o r k o n i n g Willem I d e r Nederlanden en o n t v i n g h i j d e t i t e l v a n baron F i l i p d e P r e t d e Te r v e k e n .

F i l i p d e P r e t e n J u s t i n a v a n E r t b o r n hadden twee k i n deren waarvan h e t o u d s t e o p j e u g d i g e l e e f t i j d o v e r l e e d .

Het t w e e d e k i n d , J o h a n n a - P a u l i n a - J o s e p h i n a d e P r e t , geboren o p 2 4 s e p t e m b e r 1 8 0 8 , huwde o p 1 2 m e i 1 8 2 9 m e t T h e o dorus - Josephus - F r a n c i s k u s v a n S a l e s G h i s l a i n b a r o n D i e r t v a n de Kerkwerve ( + 2 j a n u a r i 1879 ) , z o o n van JanG e r a r d e n M a r i a O s y, D e z e e r f d e z i j n v a d e r l i j k e r f d e e l e n Ravenhof kwam i n h a n d e n v a n z i j n n e e f , g r a a f G a s t o n d e P r e t Roose d e C a l e s b e r g ( 1 8 3 9 - 1 9 1 8 ) , i n 1 8 6 5 gehuwd met C l a i r e G e e l h a n d ( 1 8 4 4 - 1 9 1 5 ) e n w e d u w n a a r v a n M a r i a Moretus ( 1841 - 1863 ) .

Gaston d e P r e t e r f d e i n 1 8 6 4 v a n z i j n s c h o o n v a d e r, Karel Moretus d e Bouchout, h e t h o t e l " Groot G a l l e y h u i s " t e A n t w e r p e n , d a t h i j i n 1 8 7 2 v e r k o c h t a a n Edmond L e G r e l l e , e n e e n domein v a n 147 h a i n d e gemeente A i s s c h e . I n 1889 e r f d e h i j v a n z i j n o u d e r s h e t k a s t e e l V o r d e n s t e i n t e Schoten e n h e t o u d - h o t e l Geelhand a a n d e R u b e n s s t r a a t t e Antwerpen.

I n 1907 s t o n d g r a a f Gaston d e P r e t h e t domein Ravenhof t e S t a b r o e k a f a a n K a r e l - J u l e s - M a r i e , g r a a f Moretus P l a n t i n , z o o n v a n René M o r e t u s ( 1 8 4 2 - 1 8 9 5 ) , l i d v a n het N a t i o n a a l Kongres, v e r s c h i l l e n d e malen e e r s t e m i n i s t e r, enz., e n Louise de Theux de Meylandt.

Karel - J u l e s - Marie Moretus, o f f i c i e r i n de Kroono r d e , Kommandeur i n d e O r d e v a n h e t H e i l i g G r a f , o u d - b u r g e meester e n l i d v a n d e gemeenteraad v a n S t a b r o e k , was t e Antwerpen g e b o r e n o p 1 5 m a a r t 1 8 7 5 e n huwde o p 1 3 j u n i 1900 t e B e v e r e n - Waas m e t E m i l i e - M a r i e - J o s e p h i n e Sophie, g r a v i n d e Brouchoven d e B e r g e y c k ( 1 8 7 9 - 1940 ) , dochter v a n Florimond - Joseph, g r a a f d e Brouchoven de Bergeyck, s e n a t o r , e n z . H i j stamde i n r e c h t s t r e e k s e l i j n af v a n j o n k e r Johannes - Jacobus Moretus - S c h i l d e r s , v i a Moretus-De Man, M o r e t u s - v a n Coolen v a n Bouchout, M o retus-Geelhand e n M o r e t u s - d e l l a F a i l l e d e Wa a r l o o s .

—1 5 9 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 159

Karel - J u l e s - Marie Moretus l i e t h e t Ravenhof v e r groten t o t h e t indrukwekkende k a s t e e l d a t we n u nog kunnen z i e n , d a a r aanbouwing v a n t w e e enorme z i j v l e u g e l s , e n breidde z i j n domein nog u i t t o t 400 h a , H i j werd burgemeest e r v a n S t a b r o e k v a n 1 9 11 t o t 1 9 1 4 , v a n 1 9 1 9 t o t 1 9 3 2 e n van 1 9 4 5 t o t a a n z i j n d o o d i n 1 9 5 9 , w a a r n a h e t l a n d g o e d overging i n de handen v a n de p a t e r s A s s u m p t i o n i s t e n , om nadien aangekocht t e worden d o o r d e gemeente S t a b r o e k .

Het k a s t e e l d o m e i n R a v e n h o f b e r e i k t m e t v i a e e n p r a c h t i g e b a r o k k e p o o r t . Tw e e s i e r l i j k e z u i l e n , u i t n a t u u r s t e e n gehouwen, h o u d e n d e s m e e d i j z e r e n p o o r t , d i e v e r s i e r d i s m e t geelkoperen l a n s p u n t e n , e n i n h e t midden d e gravenkroon draagt, o v e r e i n d , Deze ingangspoort, evenals de brug d i e zich n a b i j d e g r o t e k a s t e e l v i j v e r v a n Ravenhof b e v i n d t , werden a l s monument b e s c h e r m d o p 6 j u l i 1 9 5 7 .

Men b e r e i k t h e t k a s t e e l d o m e i n h e t g e m a k k e l i j k s t w a n n e e r men v i a K a p e l l e n r i c h t i n g P u t t e r i j d t . A a n h e t k r u i s punt n i e t a f s l a a n n a a r S t a b r o e k maar d o o r r i j d e n n a a r d e grens. E v e n v 贸 贸 r men d e k e r k v a n B e l g i s c h P u t t e , a a n d e r e c h t e r z i j d e v a n d e weg e n e n k e l e h o n d e r d e n m e t e r s v 贸 贸 r de g r e n s o v e r g a n g , o n t m o e t z i e t m e n a a n d e l i n k e r z i j d e v a n de b a a n e e n s t r a a t , d e M o r e t u s l e i , d i e a l l e e n v o o r p l a a t s e l i j k verkeer t o e g a n k e l i j k isoDeze M o r e t u s l e i l o o p t r e c h t op e e n z i j - i n g a n g v a n h e t k a s t e e l p a r k . H e t m i d d e n g e d e e l t e van h e t p a r k , m e t d e v i j v e r e n h e t k a s t e e l R a v e n h o f , i s n u eigendom v a n d e g e m e e n t e S t a b r o e k e n o p e n b a a r p a r k . H e t overige g e d e e l t e van h e t domein i s Staatsbos e n i n h e t b e z i t v a n " W a t e r s e n B o s s e n " . I n h e t h e l e R a v e n h o f mag gewandeld w o r d e n , e r w e r d e n z e l f s w a n d e l w e g e n u i t g e s t i p peld e n ook aan de o v e r z i j d e , v l a k v o o r d e k a s t e e l i n g a n g , kan men i n h e t p a r k e n r o n d d e " G l o r i e t t e " w a n d e l e n , ditmaal o p Nederlands grondgebied.

Het k a s t e e l R a v e n h o f s t a a t m o m e n t e e l n o g l e e g m a a r z a l w a a r s c h i j n l i j k w e l e e n k u l t u r e l e bestemming k r i j g e n .

Maar h e t p a r k a l l e e n a l i s e e n u i t s t a p j e w a a r d , v o o r a l wanneer d e t a l r i j k e r o d o d e n d r o n s b l o e i e n .

Paul A r r e n

- 160

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 160

BRONNEN: J h r. A . P. A . E l i a s v a n t a b r o u c k : " P o l d e r e n Kempen " - " B i j d r a g e n t o t d e G e s c h i e d e n i s van S t a b r o e k " 1 9 3 8 - 3 6 3 b l z .

R. M o r e t u s - P l a n t i n d e B o u c h o u t : " D e m e u r e s Familiales " 1950 - b l z . 160 P u t t e d o o r d e Eeuwen h e e n " n r . I - U i t g a v e van d e s t i c h t i n g " D e P u t s e S t e n c i l k r a n t 1978 1 0 2 b l z .

A. D e L a t t i n : " D e P o l d e r s t e n n o o r d e n v a n A n t werpen " 1 9 5 1 - b l z . 3 5 J. S c h o b b e n s : " D a n s l a P r o v i n c e d ' A n v e r s 71 P r o m e n a d e s P é d e s t r e s - 1 9 3 0 - b l z .

305

E. P o u m o n : " C h â t e a u x A n v e r o i s e t L i m b o u r g e o i s " 1955 - b l z . 2 1 " Va d e -Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " Uitgave To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e d e r P r o v i n c i e Antwerpen - z . d . - b l z . 8 1 Steven: " K a s t e l e n i n Antwerpen " 1972 -

blz. 84

J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VA B - G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1966 - b l z . 7 3 7 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g W o o r denboek d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 3 9 deel I I - b l z . 1291 Kan. F . P r i m s : " O u d - A n t w e r p s c h e P o r t r e t t e n g a l e r i e "' - n r s . 2 0 2 - 203 - 213 - 254 - 310 311 - e n z . e . v. a .

161

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 161

kuierend in oude papieren

Wij F r a n c o i s Bernard B e l t e n s , D r o s s a r d , Joannes B a p t i s t a van d e n Z a n g e n b e r g h e n d e J o a n n e s J a c o b u s M e e r t s S c h e p e n e n i n d e r H e e r l o v a n E e c k e r e n Hertoghdomme v a n H o o g s t r a t e n , doen t e w e t e n d a t v o o r o n s g e k o m e n e n d e g e c o m p a r e e r t z i j n M a r i a C a t h e r i n a Brughmans i n h o u w e l i j c k e n d e t e n d e s e n g e a s s i s t e e r t m e t W i l l e m S c h e p e r s h a e r e n man e n d e m o m b o i r, I t e m A n n a C a t h a r i n a Brughmans i n h o u w e l i j c k e n d e t e n d e sen g e a s s i s t e e r t m e t M a t t h i j s D a n i e l s , I t e m J o a n n e s B a p t i s t a ende P e t r u s Joannes Brughmans b e j a e r t e n d e huns s e l f s z i j n d e , k i n d e r e n ende erfgenaemen ab i n t e s t a t e v a n w i j l e n Jacobus B r u g h m a n s e n d e a l s o o u y t d e n h o o f d e v a n d e n S e l v e n hunnen v a e d e r g e r e c h t i g t v o o r t h i e n s e s t h i e n s t e p a e r t e n i n de h e i j d e naerbeschreve,deselve a l n o g h a l s erfgenaemen i d e r v o o r een k i n d s g e d e e l t e v a n w i j l e n Anna A n d r i e s h u n ne m o e d e r i d e r v o o r e e n k i n d s g e d e e l t e v a n w i j l e n A n n a A n d r i e s , i n g e v o l g e h a e r e n t e s t a m e n t e o p n e g e n December 1700 d r y e n s e s t i g h m e t A d r i a e n W o u t e r s h a e r e n n a e r g e l a e - 162 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 162

� L c L � , , - ? ) •�����[� %�✓

�

1f lzl�f�rl?ilslt,t _c��>� I �ZZÎ;��G(l�z,ttt^f�rr,-Ÿ(l? r�I�re

d , . ï f J �r

�

�

i J1-1`t / , , 2 , , 7 ) / i ✓

711w2(-�� c . / i

�

/ 1 e t Z C 9 ?

� j / � <<Ilt�FC,�t-LILc.)/(LIf��J%�'0l11t1x Parl �1CLQG�1lt�tt� ��r� lCY'btl

d a l

c

I

Z

C j f C í�earlL'lt./

L

. c c/l1��r/la(����ct7.Lílll1���fLy12Ez�P17 "de �

/

aide b e

f

f

p a l / A * 1 U L pZGf

�1CCr,1L>I27-2lxf, G ïl�%�ZC�iIC � � v/ le-rn Wjl7t.2 c_����l14z..i171Cl;//'Î jiL ll Jt ,1

> �

1' fed./

�

� n � � e,17.6?-71,1«

� .= ,��«r�.��,'<<r«�.�irfzy�.c,�

127/?f�fre /elezie:7l;*�1�iL / �

�/�

�

out/ A E I if�(� , µ�[í!�'���lt. C J L d f G'I�QlJlc�ljtzG; //

-

.

•

!

!

� `

�

L

.

;'�Cj�l�/�✓'cl! /lsíZec`íl.J C�P G ' d j 2 to?' � � <.zétierd i77/ /L�d>eG vCLll a';11 c,���1Je,1t„ � ✓ �L CíLjL�?�L1 ' ,I� C�E2Ije'•llC`�fJ�l�UÏ' 11lL��LLef1' ��>��l+f�

in'

U • c�t � r d r �1�i.t���c��v� a',c.vc.�il�

�

,y

�

L)

163

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 163

tene w e d u i v e r v o o r d e n N o t a r i s M a r t i n u s De Leeuw p r e s e n t getuygen b i n n e n d e S t a d Antwerpen g e p a s s e e r t .

Item A d r i a e n Wouters s o o v a n s i g h s e l v e n a l s w e d u i v e r e n de g e i n s t i t u e e r d e n e r f f g e n a a m o o c k v o o r e e n k i n d s g e d e e l t e van w i j l e n d e v o o r s c h r e v e A n n a A n d r i e s i n g e v o l g e h a e r e n voorgemelden t e s t a m e n t e , D e n v o o r s c h r e v e n Joannes B a p t i s t a Brughmans a l n o g h a l s m o m b o i r e n d e Tomas W o u t e r s a l s To e s i e n d e r r e s p e c t i v e d o o r w e t h o u d e r e n d e s e r H e e r l i j c k heyd a a n g e s t e l t o v e r d e d r i j e e n i g h e e n d e a l n o g h m i n d e r j a e r i g e k i n d e r e n d o o r hem v e r w e r k t m e t d e v o o r s c h r e v e Anna A n d r i e s w i j l e n , i n s g e l i j c k e g e i n s t i t u e e r d e e r f f g e naemen i d e r v o o r e e n k i n d s g e d e e l t e v a n w i j l e n d e v o o r s c h r e ve A n n a A n d r i e s h u n n e m o e d e r i n g e v o l g d e h a e r e n v o o r b e r o e pen t e s t a m e n t e t e n d e s e n b y C o p i j e a u t h e n t i c q g e t h o o n t , ende a l s o o b e n e f f e n s d e n v o o r s c h r e v e n A d r i a a n W o u t e r s gesamentlijck gerechtigt voor d r y Sesthiende paerten i n de h e i j d e n a e r b e s c h r e v e n , g e b r u y c k e n d e d e n v o o r n o e m d e n momboir e n d e t o e s i e n d e r r e s p e c t i e v e o m h e t g e n e n a e r b e s c h r e v e t e mogen d o e n d e S p e c i a l e p e r m i s s i e e n d e a u t h o r i s a t i e a e n h u n v e r l e e n t b y myne H e e r e n d i e D r o s s a r d e n d e Schepenen d e r v i e r s c h a e r e v a n Hooghboom i n g e v o l g e d e marginale o p p o s i t i e staende op sekere requeste door hun ten d i e n f i n e a e n d e s e l v e g e p r e s e n t e e r t , wesende v a n d a t e d r i j e n t w i n t i g a p r i l l a a t s t l e d e n onderteeckent N: H a r r e w i j n S e c r i t , t e n desen i n o r i g i n a l e gethoont, Ende i n d i e r q u a l i t e i j t v e r c l a e r d e n a l l e d e v o o r s c h r e v e Comparant e n omme e n d e m i t s d e somme v a n t w e e h o n d e r t v i j f f e n t a c h e n t i g guldens wisselgeld den Schelling van haere M a j e s t e i j t s munte t o t s e s s e s t u y v e r s h e t s t u c k g e r e k e n t e n d e d ' a n d e r e s p e c i e n n a e r a d v e n a n t , w a e r a f f d e s e mede i s d i e n e n d e voor v o l l e ende a b s o l u t e q u i t t a n t i e sonder naermaels v a n eenige a n d e r e o f t e v o o r d e r e manuale t e moeten Doceren, renuntierende m i t s d i e n aend E x c e p t i e v a n geenen g e t e l d e n gelde o f t e ontfangene penningen, v e r c o g t , overgegeven, gecedeert ende g e t r a n s p o r t e e r t t e hebben soo s i j d o e n b i j desen w e l e n d e w e t t e l i j c k a e n d e n v o o r n o e m d e n J o a n n e s B a p t i s t a Brughmans, e e n e h e i j d e g e l e g e n a l h i e r i n d e s l i c ken a c h t e r h e t B o s c h v a n d e n H e e r e M e r t e n s , g r o o t o m t r e n t acht gemeten, paelende Oost Jacobus G i j s b r e c h t s , z u i j d P e e t e r v a n d e Wo u w e r, w e s t P e t e r D e C o n i n c k e n d e n o o r d d e beke o f t e d e v o o r s c h r e v e n H e e r e M e r t e n s , z i j n d e d e v o o r schreve h e i j d e v e r c c g h t ende word t e n desen g e t r a n s p o r - 164 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 164

t e e r t met den hoop, sonder d a t de vercoopers eenige p r e c i s i t e i j t v a n maete s u l l e n moeten p r e s t e r e n , mede s o o g e l i j c k ende i n a l l e n d e r m a n i e r e n . op e n d e m e t a l s u l c k e n s e r v i t u ten, c o m m o d i t e i j t e n ende gerechtigheden, s o o v o o r d e e l i g e als n a e r d e e l i g e a l s d e s e l v e h e i j d e e e n i g s i n t s hebbende e n de s u b j e c t i s , a e n d e n v o o r s c h r e v e n J a c o b u s B r u g h m a n s e n d e Anna M a r i a A n d r i e s w i j l e n d e v o o r s c h r e v e h e i j d e o n d e r m e e r andere e e r s t v o o r e e n v i e r d e p a e r t g e c o m p e t e e r t h e b b e n d e b i j t r a n s p o r t v a n C a t h a r i n a Brughmans d e s v o o r s c h r e v e J a cobus s u s t e r e w i j l e n o p 2 3 J u l i j 1 7 4 0 v o o r d e n N o t a r i s J a cobus S n o l l ĂĄ e r t s p r e s e n t g e t u i j g e n a l h i e r g e p a s s e e r t , w a e r van d e v e r n i e u w i n g h e e n d e r e a l i s a t i e o p a c h t t h i e n Novemb r i s 1700 d r i j e n z e s t i g h v o o r wethouderen dese H e e r l i j c k h e i j d i s gepassert. I t e m een v i e r d e p a e r t b i j t r a n s p o r t van J a n Brughmans d e s v o o r s c h r e v e J a c o b u s B r o e d e r w a s , o p a c h t t h i e n a u g u s t i 1740 v o o r den N o t a r i s Joannes Josephus Basseliers p r e s e n t getuygen binnen Eeckeren gepasseert, ende e e n v i e r d e p a e r t b i j t r a n s p o r t v a n P e e t e r B r u g h m a n s , oock d e s v o o r m . J a c o b u s B r o e d e r w a s , o p v i j f f o c t o b e r 1 7 0 0 v e e r t i g h v o o r den v o o r n . N o t a r i s Joannes Josephus Bassel i e r s present getuijgen a l h i e r gepasseert, welcke twee laestgemelde t r a n s p o r t e n o p 2 4 O ' b e r 1763 v o o r wethouderen d e r v i e r s c h a e r e v a n Hooghboom z i j n v e r n i e u w d e n d e g e r e a l i seerd, e n d e h e t r e s t e r e n d e v i e r d e p a e r t a e n d e v o o r s . J a cobus B r u g h m a n s w i j l e n a l l e e n c o m p e t e r e n d e g e l i j c k o o c k aen s i j n e v o o r s c h r e v e t w e e b r o e d e r s e n d e s u s t e r h u n n e r e s p e c t i v e p a e r t e n competerende z i j n u i j t d e n hoofde ende a l s erffgenaemen a b i n t e s t a t e v a n w i j l e n Jacobus Brughmans e n de A d r i a e n t i e G o v a e r t s h u n n e o u d e r s w a r e n , d i e d e v o o r n . h e i j d e o n d e r meer andere v e r k r e g e n hadden b i j t r a n s p o r t van J o u f f r o u w e M a r i a B a l t i n a S c h o c k a e r t e n d e c o n s o r t e n , i n der q u a l i t e i j t s o o s i j compareerden, o p v i j f m e e r t 1732 voor den n o t a r i s P e e t e r G e r a r d i p r e s e n t g e t u i j g e n binnen de s t a d A n t w e r p e n g e p a s s e e r t , e n d e o p t w e e J u n i j d a e r n a e r voor wethouderen deser H e e r l i j c k h e i j d vernieuwd ende g e r e a l i s e e r t , a l l e s volgens de b r i e v e n en de bescheiden daer van z i j n d e d i e d e c o m p a r a n t e n t e n d e s e n b i j e x t r a c t e n a u t h e n t i c q mede o v e r g a v e n a l s w i j v e r s t o n d e n , a l s o o d a t s i j comparanten de voorschreve h e i j d e ende de b r i e v e n a l s voorschreven i s a l s n u opdroegen met v e r t h i j d e n e ende c l a e r l i j c k q u Ă­ j t t e schouden t a l l e n daege t e r v o o r s c h r e v e - 165

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 165

Joannes B a p t i s t a B r u g h m a n s o f t e a c t i e h e b b e n d e b e h o e v e , ende d a t m e t a l l e n d e n r e c h t e e n d e a c t i e d a t z i j C o m p a r a n ten d a e r aene e n i g h s i n t s hadden ende houdende waeren ende verclaerden daer aen geen h e t a l d e r m i n s t e n r e c h t , a c t i e o f t e p r e t e n t i e meer t e hebben, t e behouden n o g h t e t e r e serveren i n e e n i g e r manieren, ende v e r c l a e r d e n de v o o r s c h r e ve h e i j d e t e w e s e n v r i j e n d e o n b e l a s t , u i j t g e n o m e n D o r p s l a s t e n ende a l l e g e b u e r e l i j c k e r e c h t e n sonder meer d a n i n gevalle naermaels bevonden w i e r d d e voorschreve h e i j d e a l nog b e l a s t t e z i j n m e t e e n i g e a n d e r e Commeren C h i j n s e n , l a s ten ende s e r v i t u t e n des d e v e r c o o p e r s geene e n weten, a l l e e n deselve met d e openstaende vercoopen v a n d i e n den cooper z i j n e n l a s t e s a l m o e t e n nemen, s o n d e r c o s t e n a e n d e c o o p s o m me, e n d e v o o r t s a l l e s o p d e n v o e t e n d e i n C o n f o r m i t e Ă­ j t d e r Conditien van vercoopinghe waer op de voorschreve h e i j d e op v i j f f t h i e n f e b r u a r i j l a e t l e d e n i s i n g e s t e l t ende g e v e i j l t t e coop e n d e o p a c h t m e e r t d a e r n a e r m e t d e n u i j t g a n c k d e r b r a n dende S . H e e r e k e i r s s e c o o p e r g e b l e v e n i s d e n v o o r s c h r e v e n Joannes B a p t i s t a Brughmans v o o r d e somme v a n t w e e h o n d e r t sestigh guldens w i s s e l g e l d ende v i j f f e n t w i n t i g h v e r d i e r e n , maeckende a l s o o s a e m e n m e t d e h e l l i c h t d e r g e s t e l d e v e r d i e r e n d e v o o r s c h r e v e somme v a n t w e e h o n d e r t v i j f f e n t a c h e n t i g guldens w i s s e l g e l d b r e e d e r b l i j c k e n s d e v o o r s c h r e v e C o n d i t i e n van vercoopinghe t e n desen gethoont, w a e r aene i s geannexceert z e g e l v a n Seven guldens v i e r S t u y v e r s a l s o o d a e r meer a n d e r e g o e d e r e n o p z i j n v e r c o g t , E n d e i s t e n d e s e n mede gecompareert d e n v o o r s . J o a n n e s B a p t i s t a Brughmans, d e n weicken v e r c l a e r d e d e goedenĂ­sse ende o p d r a c h t h i e r v o o r e v e r meld t e a c c e p t e r e n b i j d e s e n , H e b b e n d e v o o r t s o o d e c o m p a ranten t r a n s p a r a n t e n a l s acceptant r e s p . t e n desen i n ons handen g e d a e n d e n E e d d e n o n a m o r t i s a t i o n e c o n f o r m h e t p l a caert van haere M a j e s t e i j t d e d a t o 15 Xber 1753 a l l e s sonder arg o f t e L i s t , i n k e n n i s s e v a n dese L e t t e r e n b e z e g e l t met onzen gemeynen D o r p s z e g e l e g e g e v e n i n d e n J a e r e o n s H e e r e a l s men s c h r e e f f e e n D u i j s e n t Sevenhondert d r i j e n Sevent i g a c h t e n t w i n t i g d a e g e n i n d e Maend a p r i l .

F. H a r r e w i j n

Paul A r r e n Hobonia d a n k t d h r . E . C l a e s v o o r deze a k t e .

- 166

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 166

IN M E M O R I A M

alfons tireliren Wie h e r i n n e r t z i c h n o g d e h e k s e n s a b b a t die Hobonia b e l e e f d e o p 13 .oktober 1972 i n de K i e k e n h o e v e t e E s s e n ? We w e r d e n e r i n g e w i j d i n de geheimen van d e h e k s e r i j e n l e e r d e n e r verschillende heksen kennen z o a l s Mie van Meleke Cas, P i t t a H a l f - E l f , T r i e n Smout e n z o v e le anderen.

De m a n d i e o n s t o e n i n d e w e r e l d v a n d e b o vennatuurlijke zaken binnenleidde, " Meester Ti r e l i r e n " , i s n i e t meer; h i j o v e r l e e d t e Ekeren o p 4 s e p t e m b e r 1 9 8 1 .

Alfons T i r e l i r e n werd geboren t e A c h t e r broek op 8 j a n u a r i 1906. H i j s t u d e e r d e l e t t e r - 167 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 167

kunde t e A n t w e r p e n e n g a f l e s i n h e t l a g e r e n het middelbaar onderwijs; v o o r n a m e l i j k l e t t e r kunde e n g e s c h i e d e n i s .

A l f o n s T i r e l i r e n huwde met G a b r i e l l e D u e r loo e n h e t h u w e l i j k werd gezegend met z e s z o nen.

Alfons T i r e l i r e n gaf n i e t a l l e e n les, h i j h i e l d z i c h eveneens b e z i g met a l l e r l e i a k t i v i t e i t e n o p h e t g e b i e d v a n heemkunde, f o l k l o r e en g e s c h i e d e n i s . H i j w a s e e n u i t s t e k e n d v e r t e l l e r, h i j bouwde s t o e t e n , h i j was d e b e z i e l e r van h e t Karrenmuseum t e E s s e n , e n z . D i t K a r r e n museum - D e K i e k e n h o e v e - v e r k r e e g e e n i n t e r nationale vermaardheid.

Ontelbaar z i j n d e heksenavonden d i e i n de Kiekenhoeve, e n o o k d a a r b u i t e n , gehouden werden.

Met A l f o n s T i r e l i r e n v e r l i e s t E s s e n e e n g r o o t man e n e e n bekwaam h e e m k u n d i g e .

Raymond R o e l a n d s

- 168 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 168

KURSIEFJE BRUTALE LU I Vaan het bekomen van een kte-.ne £vLLehtí.ng wa3 het naodzathe Ljla dat we ovz naak het gemeentehuis van Bkasschaat begaven.

Langs de nanmale ingang taanden we n i e t teleecht en na het a teen▶,staande gebouw te z i j n nwndgeeopen bteelz de achtenzijde ekvan een desus t e bevatten die wei tin aanmekking kwam. Een onoogtijt bondje venme2dde de opevungsunen vaak deze deun, veeden niets.

Binnengekomen t t w W n we en een aantkekkee-.jke jonge vnwuw aan die geduldig aan een Loket mond t e wachten. Achten d i t Loket, en met de kug eenaak toe, z a t een vkouw4 pensoon. Zeek bedachtzaam movustende z i j een head poptien dat z-U van een 4tapeetje had genomen, om het nadien op een ander atapeetje t e Leggen. Te oondeLen naak de nouttine die het mevi4 bezat vetva Lchtte ze d i t 400nt wenk a t wééeken. Een buneet scheidde haan van een heen, met het gezicht nacue het .Lofzet, d i e eenzet4de wenk aan het vetvstichten was. Een wedLoop tu. e n de twee wie en het .eang�ste met z i j n ttapee-tje toekwam ? I n de pntivé-4ekton zou men wet tieto beteks moeten bedenden om schijnbaak t e wekken !

Hoeeang de dame a t stond t e nachten weten we niet, maan haak g e:dued wa's op -toen ze bedeesd met haan king op het Loket t i k t e . Met een luth keken beide bedtienden u i t het taantoon naah het Loket om daarna methaan aan t e staken. l e mand had het gewaagd hun aandacht te vlagen en dat vonden ze zichtbaak leem.

Met een Licht achoudekophaeen stond de vkouw na enige t i j d toch van achtets het buneee op, opende het Lofzet en ging met hateoegeknepen ogen de tindis-Lngstek astaan aangapen.

De aavttsekke Ujke bewoonde een bewondeneniwaandtige kalmte en zei heel beachaa6d: " Goede Morgen " . De ogen van het mevi achten het Loket pu,í,eden u i t . Met een gezicht van " aLo jti j -denkt-dat-tik-ook-g oede-mong en-g a-zeggen-dan- ben- j e- ennaast ! " bLeeÇ ze de aantkekkeLUjthe begeuken.

Deze bteeÇ haan. tza2mte maan bewaken, ookdeetde uaan4chtijnttijtz dat aan de meid achtets. het Lofzet toch geen be- 169 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 169

4chav.Lng b i j t e bkengen wa-s, en Zegde gewoon u i t waanvoor ze gekomen waas. En dienden va£machten g zo-Lets g e w e d te wanden. Met een gn,ímm,Lg gezicht en nog 3teed3 zanden één woord t e hebben ge-pnoken, rukte die van achten het £oker de beide 4onmutienen u i t de aantlt.ekke i jke handen.

Ze nam aan haan bukeel pt.aat e n Oslo eg woedend evdke2 e 3tempeLs op de dokomen en. Nadien neí.kte ze de papencvmen aan de man achten de -ta4ee d i e tineen aak n u t 2 wend. Met een grote haal. voorzag h i j de dokumenten van een gewichtige handtekening, waarna z i j n gezeZZin ze week ove. tnam.

Terug aan het loket Zegde ze de pap,Leken neen en b,ít.3te: " da kost a dan zeventig mank " ! Macvt . . . h e t men kbn zpnefzen ! Ze was wel .lomp en onbe.4chaa4d maan n i e t ótom, nee dat n e t . De aanttekkeeijke betaalde de gevraagde um en i tapte buiten, diamaa e zondekt een groet. Wat we nokmaal vonden ! £UUjastonden daar en dachten onwitlekeuntig aan een kotst v ekhaaZ dat w i j een £azen i n een po puIadk weekb-ead .

Het heette "Bnutaee Lui" en handeede oven een man die dove zijn dokten wend geuaauehuwd nog hoogeen dtt,Le maanden in Zeven t e zw€2en bZ.Ljven. Omdat h i j at tijd een goede en vn.Lendet Ujke man wa- geweee baZoot h i j voort z i j n Zaag e Zevendagen nog een .goede daad t e 4teeZen. Hij gang de stad Un en ontmoette enkele menen die zeeit onvn,LendeZijk deden tegenoven hun medemeren. Een ttamkondukteun die een oud moedektje u.í eho£d omdat ze n i e t aug genoeg haan k£eLngeed bovenhaa£de en nadien met een nuk zijn-voetttu,Lg deed vettnek(zen zodat het oudje bijna v-Lee, en zo meek. H i j knalde zulke ' Bnutaee Lui" met z i j n tevolvek omver, 3ehhea de moíve't..Lng van z i j n daad op een bntie6je, dat h i j b i j het Z i j k achtek.LLet. £Uaakom d-Le bepaaede pemoon niet het kecht meen had .Un Zeven t e mogen bZifven. Deze bk,LM j eis wenden dook de kkanten gepub£tieeend en na de v,Lj0e opnu-ím-Lng gang ek p£ots een go£i van be2eeiSdheUd dook de stad, waas.Ledeneen ween mere Ujk gewonden, en vn.LendeZijk voor mekaar.

Abs zulk een man engen moest rondlopen mag h i j aastijd kontakt met, on nemen; we zouden hem enkeee goede k u n nen bezongen !

Paul A r r e n - 170 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 170

12MEI 1863: DE AFKOOP VAN HET TOLRECHT OP DE SCHELDE. Reeds i n 1 5 8 5 w e r d d e S c h e l d e v o o r a l l e s c h e e p v a a r t afgesloten op l a s t v a n de S t a t e n - Generaal v a n de Repub l i e k , e e n r e a k t i e o p de v e r o v e r i n g v a n Antwerpen door de S p a n j a a r d e n , I n 1 6 4 8 , b i j d e Vr e d e v a n M u n s t e r, w e r d d e z e t o e s t a n d , die de haven van Antwerpen beroofde van de n a t u u r l i j k e voordelen van haar l i g g i n g , gehandhaafd. Een poging, door k e i z e r J o z e f I I i n a u g u s t u s 1 7 8 4 ondernomen, o m d e opening v a n d e Schelde t e f o r c e r e n , m i s l u k t e d o o r d e tussenkomst v a n d e F r a n s e n .

De v e r o v e r i n g v a n d e Z u i d e l i j k e N e d e r l a n d e n , d o o r de F r a n s e n i n d e z o m e r v a n 1 7 9 4 , m a a k t e e e n e i n d e a a n deze s i t u a t i e .

Ti j d e n s d e h e r e n i g i n g v a n d e N e d e r l a n d e n was A n t werpen d é i m p o r t h a v e n g e w o r d e n v o o r v e l e k o l o n i a l e p r o dulten zoals k o f f i e , t h e e , tabak, s u i k e r, r i j s t , enz.

Ook w a r e n e r i n 1 8 1 5 w e e r v e e l b u i t e n l a n d s e f i r m a ' s n a a r Antwerpen gekomen, d i e e r h e t h a n d e l s l e v e n o p g a n g brachten. I n de o n t w i k k e l i n g van handel e n scheepvaart waren h e t , z o a l s i n h e t o u d e B r u g g e , v o o r a l v r e e m d e l i n g e n d i e d e l e i d i n g h a d d e n genomen.

In 1829 l o s t e n e r i n de Scheldestad 202 schepen hun p r o d u k t e n u i t d e k o l o n i ë n , d a a r w a a r R o t t e r d a m e n Amsterdam samen h e t m a a r t o t 7 9 s c h e p e n b r a c h t e n .

De B e l g i s c h e O m w e n t e l i n g h a d t o t g e v o l g d a t d e S c h e l de- e n a n d e r e havens, w e l " o p e n " , d u s t o e g a n k e l i j k bleven, maar d a t o p d e Schelde e e n hoge t o l werd geheven, Het " T r a k t a a t d e r X X I V a r t i k e l e n " ( 3 1 a u g u s t u s 1 8 3 1 ) , door B e l g i ë e n H o l l a n d o n d e r t e k e n d o p 1 9 a p r i l 1 8 3 9 , voorzag d a t laatstgenoemd l a n d e e n t o l r e c h t mocht h e f f e n op d e s c h e e p v a a r t o p d e S c h e l d e . D i t r e c h t w e r d v a s t g e steld op 1,50 gulden per t o n ; 1,12 gulden per t o n voor een s c h i p d a t d e s t r o o m o p v o e r e n 0 , 3 2 g u l d e n p e r t o n voor een s c h i p d a t stroomafwaarts v o e r.

B i j d e Wet v a n 5 j u n i 1 8 3 9 w e r d t e v e n s v o o r z i e n d a t d i t t o l r e c h t n i e t door h e t s c h i p , maar door de Belgische Staat moest worden b e t a a l d . H e t tegenovergestelde zou de —1 7 1 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 171

komplete i n s t o r t i n g v a n d e Antwerpse haven t o t g e v o l g hebben g e h a d . H e t t o l r e c h t o p d e S c h e l d e b e t e k e n d e v o o r België een zware a d e r l a t i n g : 354.946 F i n 1839, maar voor h e t j a a r 1861 was d i t bedrag reeds opgelopen t o t 2.184.105 F a a n b e l a s t i n g e n .

Na h a r d e o n d e r h a n d e l i n g e n s l a a g d e b a r o n A u g u s t Lambermont ( 2 5 m a a r t 1 8 1 9 - 6 m a a r t 1 9 0 5 ) , s e k r e t a r i s generaal v a n h e t M i n i s t e r i e van Buitenlandse Zaken e n hoofd v a n d e B e l g i s c h e d e l e g a t i e , e r i n , d i t t o l r e c h t af t e kopen t e g e n b e t a l i n g v a n d e g l o b a l e som van 36.278.566 F. To t o p d a t o g e n b l i k had deze S c h e l d e t o l aan B e l g i ë r e e d s 2 8 . 0 0 0 . 0 0 0 F g e k o s t , De a f k o o p p r i j s w e r d v o o r é é n d e r d e g e d r a g e n d o o r België en voor twee derden door een t w i n t i g t a l scheepvaartmaatschappijen, n a a r r a t o van h e t a a n t a l door hen i n g e z e t t e schepen. Zodoende b e t a a l d e Engeland b , v .

8,782,320 F e n P r u i s e n 1.670.640 F. H e t v e r d r a g , d a t o p 12 m e i 1 8 6 3 w e r d o n d e r t e k e n d , v o o r z a g e r i n d a t é é n derde v a n d e som k o n t a n t , e n d e t w e e o v e r i g e d e r d e n v e r s p r e i d mochten worden b e t a a l d o v e r d r i e j a a r ( 1864 1866 ) . H e t e k o n o m i s c h v o o r d e e l d a t B e l g i ë u i t d e z e t r a n s a k t i é h a a l d e was n a u w e l i j k s t e s c h a t t e n .

De o n d e r t e k e n i n g v a n d i t v e r d r a g w e r d d o o r d e Antwerpse Kamer v a n Koophandel f e e s t e l i j k g e v i e r d , i n afwezigheid v a n de gemeenteraad, d i e t o t d e Meetingp a r t i j behoorde, Deze l a a t s t e weigerde inderdaad a l l e eer a a n e e n r e g e r i n g d i e A n t w e r p e n h a d verbouwd t o t een v e r s t e r k t e v e s t i n g , Paul A r r e n Hebt u d e a k t i v i t e i t e n v o o r 1981 r e e d s agenda g e n o t e e r d ?

i n uw

- Vrijdag 30 oktober: Dia-avond. Een onvergetel i j k e d i a -reeks o v e r A f r i k a van Dhr. H u l selmans.

- Zaterdag 28 november: Te e r f e e s t burghoeve t e K a p e l l e n

i n d e

Dennen-

- Z a t e r d a g 1 2 d e c e m b e r : To n e e l b e z o e k De r e t r o - t e n t o o n s t e l l i n g 1 0 j a a r H o b o n i a w o r d t verschoven naar h e t v o o r j a a r 1982 ) - 172 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 3 - juli 1981 - p. 172