Hobonia 1981-4 A4

HOBON IA KULTURELE H E E M K R I N G H O O G B O O M

Verantwoordelijk u i t g e v e r D r i e m a a n d e l i j k s t i j d s c h r i f t P. A r r e n Antverpiastraat 9 2070 Ekeren

Jaargang 10 — 1 9 8 1 o k t . - n o v. - dec.

Ingangspoort v a n h e t domein " D e Oude G r a c h t " Hoogboomsteenweg T e k e n i n g : A n d r é M a r i ë n

i n h o u d 10 j a a r " HOBONIA "

R. R o e l a n d s

biz.

174

De M i n e r a l e n i n h e t C r e d o van R u u s b r o e c

R. Huwel

blz.

179

Kastelen i n Vlaanderen; Te r E l s t i n D u f f e l

P. A r r e n

blz.

192

blz.

206

blz.

218

blz.

227

Zwervend d o o r h e e n d e g e s c h i e d e n i s v a n h e t Z w i n - d e e l 12 R .

Kuierend i n oude p a p i e r e n

Van H a e l s t

P. A r r e n

Inhoudsopgave 1 9 8 1 —1 7 3 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 173

10 j a a r HOBONIA Als a f s l u i t i n g van d i t 1 0 - j a r i g o v e r z i c h t g a i k even t e r u g n a a r d e t e n t o o n s t e l l i n g e n d i e HOBONIA o r g a n i s e e r d e .

De opsomming h i e r v a n h e b t u r e e d s k u n n e n l e z e n i n h e t e e r s t e nummer v a n d i t j a a r .

Onze t e n t o o n s t e l l i n g o p 2 5 e n 2 6 s e p t e m b e r 1 9 7 1 : " Hoogboom, V r o e g e r e n N u " w e r d r e e d s u i t v o e r i g b e l i c h t .

Nog d e z e b e d e n k i n g v a n " G a z e t v a n A n t w e r p e n " :

" De be,eavLgee LLvLg oven ito4 e e e vehwacht-<ingevL. De Hoogboorue ongavL,vsato/LevL mogen z i j n oven hun nea£Lsa i e " .

Vo o r d e g r o e p s t e n t o o n s t e l l i n g o p 1 3 e n 1 4 o k t o b e r 1973 h a d d e n w e v o o r n a m e l i j k k u n s t e n a a r s u i t e i g e n s t r e e k u i t g e n o d i g d en w e m o c h t e n o n s v e r h e u g e n i n e e n o n m i d d e l l i j k e b e r e i d h e i d t o t medewerking, Honderdnegentien k u n s t werken, e e n m o o i g e t a l , w e r d e n b i j e e n g e b r a c h t . N i e t h u n v o l l e d i g e werk, maar t o c h een mooi g e d e e l t e van h e t o e u v r e v a n d e z e k u n s t e n a a r s w e r d i n DEN HAASDAM v e r z a m e l d .

- Peter Bekaert, T. Bogaert, Sim Cootjans, P a t r i c De V i j l d e r , J o h a n Janssens, M a r i a Keustermans, M . P a r l o n g u e , H . S t a e s , F r a n k - I v o Va n Damroe, J . P . Va n d e n b e r g h e , E V a n Rompuy, M a r c e l Ve l d e m a n e n GoWeckx waren t e g a s t b i j HOBONIA. De t e n t o o n s t e l l i n g w e r d e e n s c h i t t e r e n d s u k s e s . O n danks h e t f e i t d a t z e g e h o u d e n w e r d i n h e t k l e i n e Hoogboom mocht d e z e s c h a r e k u n s t e n a a r s r e k e n e n o p e e n m a s s a l e b e langstelling.

—1 7 4 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 174

Van e n k e l e d e z e r k u n s t e n a a r s v o n d i k n o g d e v o l g e n de b e m e r k i n g e n :

" I n opnechte vt_Le.ndischap en reet m i n b e t e wenen voors de gnoe í, en b o e L van Hobovi a. " .

Wat de heft i t bneng t n i e t bee.ang'z j k , wat de menen doen h e t wet, z e M a -Ln dehe'Ç&t!„ Op 1 s e p t e m b e r 1 9 7 4 o r g a n i s e e r d e n w e e e n k l e i n e tentoonstelling met a l s tema: 1 0 j a a r E.H. A . Vloeberghs, P a s t o o r t e Hoogboom.

Deze t e n t o o n s t e l l i n g , i n g e r i c h t d o o r d e r e e d s g e k e n de w e r k p a a r d e n , w e r d m e t d e z e l f d e g e e s t d r i f t a l s v r o e g e r aangepakt. Z e g a f e e n o v e r z i c h t v a n d e v e r w e z e n l i j k i n g e n d i e t o t s t a n d kwamen g e d u r e n d e h e t 1 0 - j a r i g h e r d e r s c h a p van E . H . A . V l o e b e r g h s .

Van d e z e t e n t o o n s t e l l i n g v o l g e n d e a n e k d o t e : Met e e n b e e t j e m o e i t e w a r e n w e e r i n g e s l a a g d o m d e k w a r t i e r s t a a t v a n o n z e p a s t o o r samen t e s t e l l e n . ( Z i e Hobon i a - j a a r g a n g 3 - nuinmer 3 - b l z . 5 2 e n 5 3 ) . D a n k z i j d e massa's f o t o ' s d i e m i j n h e e r p a s t o o r o n s b e r e i d w i l l i g t e r hand s t e l d e w a r e n w e i n s t a a t o m o p d e z e t e n t o o n s t e l l i n g de k w a r t i e r s t a a t t e i l l u s t r e r e n m e t b i j p a s s e n d e f o t o ' s .

Er o n t b r a k e c h t e r é é n a f b e e l d i n g v a n é é n d e r v o o r v a d e r e n .

Maar g e e n n o o d , d e v i n d i n g r i j k e H o b o n i a p l o e g v o n d v l u g een v e r v a n g f o t o . D e s t a t i g e man, a f g e b e e l d o p v o l g e n d e b l a d z i j d e , had a l l e f a m i l i e t r e k k e n van de Vloeberghsen.

Daar n i e m a n d d e z e man k o n t h u i s b r e n g e n w e r d e r v e r o n d e r steld d a t h e t wel t o e v a l zou z i j n d a t een van de bezoek e r s d e z e " s t a n d - i n " man z o u k e n n e n , e n d u s w e r d d e open r u i m t e o p g e v u l d m e t b e w u s t e f o t o . Te v e n s h o o p t e n we d a t d e z e f a m i l i e k u n d i g e b i j p a s s i n g - o m d e k w a r t i e r s t a a t t o c h maar v o l l e d i g t e hebben - o n s d o o r niemand k w a l i j k z o u genomen w o r d e n .

Maar w a t g e b e u r t e r ? N o g m a a r p a s w a s d e t e n t o o n . s t e l l i n g g e o p e n d o f e e n dame kwam n a a r m i j m e t d e m e d e d e l i n g d a t e r i e t s n i e t k l o p t e met de f o t o ' s . " E r l i g t een f o t o b i j v a n onze R i k " ! , z e i de dame.

D i e dame k o n z i c h n a t u u r l i j k v e r g i s s e n , d u s i k m e t h a a r mee. E n j a w e l , z i j w e e s " o n z e R i k " a a n o p d e s t a n d - 175 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 175

in f o t o .

Enkele woorden u i t l e g o v e r d e ware r e d e n v a n h e t aanwezig z i j n v a n d i e f o t o w a r e n v o l d o e n d e om d e dame t e o v e r t u i g e n v a n onze heemkundige b i j p a s s i n g . V o o r a l l e andere b e z o e k e r s w a s " o n z e R i k " e e n v o o r v a d e r v a n E.H. A , V l o e b e r g h s .

Van 9 t o t 1 1 n o v e m b e r 1 9 7 4 o r g a n i s e e r d e H o b o n i a haar tweede g r o e p s t e n t o o n s t e l l i n g . M e t d e z e l f d e i j v e r zoals b i j d e v o r i g e t e n t o o n s t e l l i n g e n werd h e t v e l e w e r k herhaald om d i t m a a l v o l g e n d e k u n s t e n a a r s m e t h u n werken b i j e l k a a r t e b r e n g e n i n D e n Haasdam: A l b e r t D e D e k e n , Francis De Koninck, P o l F a s t e r, J a a k Kerckhove, Ludo L a c r o i x , S t e f a a n P o n e t t e , J e a n - P i e r r e Vandenberghe-, C e c i l i a Va n d e r b e e k , J e f Va n G r i e k e n , A n t o o n Ve r m e y l e n e n D i r k W i l demeersch, - 176 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 176

De h e e r G e e r t s , d i e d e t e n t o o n s t e l l i n g i n l e i d d e op 9 n o v e m b e r 1 9 7 4 , s p r a k d e v o l g e n d e d e u g d d o e n d e w o o r d e n tijdens de receptie:

" Zo'n mani�y eo,tatie v ennaad t mij dut i n uw wijk belzommetcvws vaan huttu Avetutijking Ls . Het - mij een een d i t t echt t e mogen aanvoelen en t e ondetucGvû,jven " .

V i j f j a a r Hobonia werd o p 22 e n 23 j a n u a r i 1977 g e v i e r d met e e n heemkundige t e n t o o n s t e l l i n g d i e e n i g e g e l i j kenis v e r t o o n d e m e t d e z e v a n 1971. Vo l g e n d e onderwerpen maakten d e e l u i t v a n d e z e m a n i f e s t a t i e : Overzicht van h e t ontstaan van de Sint-Jozefspar o c h i e i n 1871 P r e n t k a a r t e n " Vr o e g e r e n Nu " Kunstwerken v a n A l d a Vo s , m e t o . a . e e n w e r k d a t s p e c i a a l v o o r deze g e l e g e n h e i d i n b a r r e weersomstandigheden werd gemaakt. H e t s t e l t d e i n g a n g v a n h e t d o m e i n " D e Oude G r a c h t " v o o r e n w e r d door h e t Gemeentebestuur v a n E k e r e n a a n g e k o c h t .

- O v e r z i c h t van 5 j a a r Hobonia-werking Demonstratie pottenbakken door Gust Ve r l e y Doorlopende d i a - v e r t o n i n g : Hoogboom-Hobonia I n h u l d i g i n g v a n h e t b o r d " Hoogboom, 1 9 d e eeuws landschap " - Muzikale begeleiding t i j d e n s de openingsplechtigheid werd verzorgd door Rorate Te n t o o n s t e l l i n g v a n d e w e r k e n v a n d e t e k e n w e d s t r i j d m e t a l s o n d e r w e r p " Ons K e r k p l e i n t j e " Het p r o e f n u m m e r v a n d e l a t e r g e d r u k t e b r o c h u r e " Hobonia, Hoogland van Ekeren " l a g reeds t e r inzage o p deze t e n t o o n s t e l l i n g .

Onze l a a t s t e s u k s e s v o l l e t e n t o o n s t e l l i n g g i n g d o o r op 9 e n 1 0 f e b r u a r i 1 9 8 0 o n d e r h e t m o t t o : " A m b a c h t e n v a n E e r t i j d s e n Nu " . Deze o n v e r g e t e l i j k e m a n i f e s t a t i e w e r d t o t e e n sukses gemaakt d o o r d e beoefenaars v a n d e r e s p e k t i e v e l i j k e ambachten: A. P l e t i n c k s e n K a r l Va n d e r B o r g h t - b o e k b i n d e n - F r a n c i n e Va n D e n B u l c k - P e e t e r s e n J o s é e P e e ters - stoelenvlechten - C h r i s t e l e n Raymond R o e l a n d s - s p i n n e n - M a r y l o u K r u g - C a s t e l e i n - weven —1 7 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 177

- M a r i e t t e D e w e e r d t - p o p p e n maken - A c h i e l V i l a i n - b a r o k t r o m p e t t e n maken - M a r i e - J o s ĂŠ e Va n C o l e n - S e r r u y s - k a n t k l o s s e n ; met m e d e w e r k s t e r s R i t a T h i b a u , A n n e m a r i e D e Vo s van d e r L e e s t , K r i s Va n G o o l , L i l i a n e Va n H e r c k Van d e n B e r g h , L i n d a Ve r h e y e n - F r a n s De Ruysscher - b i e k o r v e n v l e c h t e n - A l f o n s H e r r e y g e r s - s i g a r e n maken - B e n Va n d e n B o s s c h e - g l a s r a m e n maken D i c k Hageman - p o t t e n b a k k e n - M i e k M i n t i e n s - Va n D u y k e r e n - p o t t e n b a k k e n Marc A d r i a e n s - l e u r e n Wim S e g e r s e n G e e r t G i l l i s - s t r a a t z i n g e n Joris Thys - etsen Aan d e o p e n i n g v a n d e z e t e n t o o n s t e l l i n g v e r l e e n d e v o l k s k u n s t g r o e p " C a n t e c l e e r " h a a r m e d e w e r k i n g . Kommentaren werden u i t v o e r i g gegeven i n " Hobonia - j a a r g a n g 9 j a n . - f e b . - m a a r t nummer " .

En o p 2 1 m a a r t 1 9 8 2 z a l H o b o n i a h a a r v o l g e n d e t e n t o o n s t e l l i n g i n r i c h t e n i n D e n Haasdam. We k u n n e n n u r e e d s verklappen d a t deze verband z a l houden met muziek.

Raymond R o e l a n d s

- 178

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 178

JAN VA N RUUSBROEC (Ruusbroec,Brusse1,1293 - k l o o s t e r Groenendaal 2 . 1 2 . 1 3 8 1 ) De 6 0 0 - j a r i g e h e r d e n k i n g v a n h e t o v e r l i j d e n van J a n v a n R u u s b r o e c , é é n d e r a l l e r g r o o t s t e Vlaamse f i g u r e n u i t d e m i d d e l e e u w e n , i s i n V l a a n deren n i e t onopgemerkt v o o r b i j g e g a a n .

Ook H o b o n i a w i l z i j n s t e e n t j e b i j d r a g e n b i j deze h e r d e n k i n g d o o r h e t p u b l i c e r e n v a n e e n o n uitgegeven werk van D h r. R e n o l d Huwel, d a t een heel a n d e r a s p e k t b e l i c h t v a n deze g r o t e Vlaamse mysticus.

Jan v a n R u u s b r o e c w e r d , n a a r men a a n n e e m t , g e b o r e n t e R u i s b r o e k b i j B r u s s e l i n 1 2 9 3 e n kwam op 1 1 - j a r i g e l e e f t i j d n a a r B r u s s e l a l w a a r h i j d e k a p i t t e l s c h o o l b e z o c h t . I n 1317 w e r d h i j t o t p r i e s t e r g e w i j d e n benoemd a l s k a p e l a a n a a n d e Sinte - Goedelekerk. I n 1343 t r o k h i j m e t twee geestesgenoten, J a n H i n c k a e r t e n Vrank van Coudenberch, n a a r d e A u g u s t i j n e r k o o r h e r e n p r i o r i j v a n Groenendaal - H o e i l a a r t . I n 1349 namen z e d e r e gel van S i n t - Augustinus aan en de s t i c h t i n g werd e e n p r o o s t d i j , m e t V r a n k v a n Coudenberch a l s de e e r s t e p r o o s t e n R u u s b r o e c a l s p r i o r .

Bijna 40 j a a r b r a c h t Jan van Ruusbroec i n Groenendaal d o o r, b i d d e n d , t r o o s t e n d , e n v o o r a l s c h r i j v e n d . N a een z i e k t e v a n amper t w e e weken overleed de " g r o o t m e e s t e r v a n d e Vlaamse myst i e k " e r o p 2 december 1381.

D i t j a a r vonden v e r s c h i l l e n d e herdenkingen en t e n t o o n s t e l l i n g e n p l a a t s i n v o o r n a m e l i j k Ruisbroek, B r u s s e l , H o e i l a a r t en Herne, d e p l a a t sen w a a r R u u s b r o e c v e r b l e e f . M a a r o o k A n t w e r p e n bleef n i e t achter b i j de 600-jarige herdenking van h e t o v e r l i j d e n v a n J a n v a n R u u s b r o e c . N o g t o t 24 d e c e m b e r e . k . k a n m e n i n d e S t a d s b i b l i o t e e k , Conscienceplein, e e n merkwaardige t e n t o o n s t e l l i n g bezoeken o v e r J a n v a n R u u s b r o e c , d é g r o o t s t e geestelijke s c h r i j v e r i n de geschiedenis van de Nederlandse l e t t e r e n .

Een a a n r a d e r !

- 179 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 179

DE MINERALEN I N HET CREDO VAN

RUUSBROEC Steeds h e e f t d e mens g e t r a c h t z i c h z e l f e n z i j n Schepper t e r u g t e v i n d e n i n d e hem o m r i n g e n d e n a t u u r . I n de z i c h t b a a r l e v e n d e p l a n t e n - e n d i e r e n w e r e l d w a r e n d e overeenkomsten d u i d e l i j k . D e z e w e r e l d e n h e e f t h i j d a n o o k u i t v o e r i g beschreven i n de h e r b a r i a en b e s t i a r i a . De wer e l d v a n d e " d o d e " m i n e r a l e n l a g e c h t e r v e r d e r v a n hem a f . G r o t e f i l o s o f e n u i t v r o e g e r e beschavingen hadden e c h ter begrepen d a t mineralen groeien en l e v e n zoals i e d e r levend wezen, d o c h d a t h e t g r o e i p r o c e s z o langzaam v e r l o o p t d a t h e t v o o r h e t m e n s e l i j k o o g n i e t waarneembaar i s .

In de l a p i d a r i a o f gesteenteboeken, d i e reeds z e e r vroeg in Egypte ontstonden, werden de verborgen krachten d e r gesteenten beschreven, i n h e t b i j z o n d e r d i e d e r h a l f e d e l en e d e l g e s t e e n t e n . H e t m i n e r a a l w a s z o n a u w m e t d e mens verbonden d a t e e n i e d e r e e n t a l i s m a n o f a m u l e t b i j z i c h droeg e n z i c h d o o r d e s t e e n v e r b o n d e n a c h t t e m e t d e O p p e r macht. E e n v e r b i n d i n g t u s s e n h e t n i e t - m a t e r i ë l e e n h e t m a t e r i ë l e , h e t g o d d e l i j k -hemelse e n h e t v e r g a n k e l i j k a a r d s e , de g e e s t e n h e t m i n e r a a l w e r d a a n v a a r d .

Ruusbroec, d e g r o t e m y s t i c u s u i t d e middeleeuwen, v e r b i n d t o p z i j n b e u r t d e hoogste g e e s t e l i j k e waarden van de mens m e t d e h o o g s t e m a t e r i ë l e d i e h i j k e n t : d e e d e l s t e n e n .

Ruusbroec k e n d e v o o r z e k e r d e g e s t e e n t e b o e k e n u i t d e o u d heid e n d e middeleeuwen e n d e d a a r i n beschreven medische e n magische e i g e n s c h a p p e n . H i j z a l d e (d elstenen e c h t e r o p z u i v e r s p i r i t u a l i s t i s c h e w i j z e b e n a d e r e n e n i n samenhang brengen m e t h e t m o r e l e l e v e n v a n d e mens. I n d e f y s i s c h e eigenschappen v a n d e g e s t e e n t e n z a l h i j a n a l o o g d e g e e s t e l i j k e e i g e n s c h a p p e n w e e r v i n d e n d i e d e mens n o d i g h e e f t om t o t C h r i s t u s t e k o m e n . I n d e e d e l s t e n e n , w a a r v a n d e k l e u r e n h e t h e l e s p e c t r u m b e s t r i j k e n , d e t e d o o r l o p e n weg naar d e v e r v o l m a k i n g . Z o a l s d e g e l e t o p a a s i n d e o u d h e i d gedacht w e r d d o o r z i j n l i c h t i n n a c h t e n n e v e l d e z e e lieden naar een v e i l i g e haven t e l e i d e n , z o vinden w i j i n d e t w a a l f s t e n e n w a a r o v e r R u u s b r o e c i n z i j n " Va n d e n G n e e s t e l i k e n Ta b e r n a k e l " s p r e e k t , d e weg b e s c h r e v e n d i e d e —1 8 0 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 180

goede C h r i s t e n m o e t v o l g e n om t o t God z i j n S c h e p p e r t e komen, R e e d s l a n g h a d d e k e r k s t r i j d g e l e v e r d t e g e n b i j geloof e n magie. De misbruiken waren z Ăł h e v i g d a t z e l f s de R o m e i n e n z w a r e s t r a f f e n u i t v a a r d i g d e n t e g e n h e n d i e zich overleverden aan zwarte magie met gesteenten.

Eusebius d e e d r o n d 3 4 0 d a n o o k e e n k r a c h t i g e a a n v a l op h e t g e l o o f i n d e m a g i s c h e k r a c h t e n v a n m i n e r a l e n i n z i j n w e r k " De l a u d i b u s c o n s t a n t i " . D e k e r k , d i e h e t g e l o o f i n d e wondere k r a c h t e n v a n d e e d e l s t e n e n n i e t v o l l e d i g k o n wegwerken, wendde e e n a n d e r e t e c h n i e k a a n e n g a f â&#x20AC;&#x201D;1 8 1 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 181

een a l l e g o r i s c h e b e t e k e n i s a a n d e g e s t e e n t e n .

Zo t r e f f e n w i j i n d e v i e r d e e e u w d e e e r s t e c h r i s t e l i j k e l a p i d a r i a a a n . Rond 394 verscheen een b i j z o n d e r l a p i d a r i u m " D e d u o d e c i m gemmis " g e s c h r e v e n d o o r E p h i p h a nus, B i s s c h o p v a n S a l a m i s , d i e D i o d o r u s , B i s s c h o p v a n Ty rus, d e eigenschappen van de t w a a l f stenen i n h e t b o r s t schild van de hogepriester Aaron verklaarde, De b a s i s z i j n d e i n E x o d u s 2 8 , 1 5 a a n g e h a a l d e s t e n e n , het lithognomon van Xenokrates, w e l l i c h t h e t g r o o t s t e u i t de o u d h e i d , d e P h y s i o l o g u s e n h e t b o e k " D e A n t i c h r i s t i " van H i p p o l y t e s .

De m i n e r a l e n k r i j g e n n u b u i t e n d e m i n e r a l o g i s c h e , mystieke e n medische eigenschappen een c h r i s t e l i j k e u i t leg e n de t w a a l f stenen u i t h e t p e c t o r a a l werden i n v e r band g e b r a c h t m e t d e t w a a l f stammen v a n I s r a e l . H e t i s echter Bisschop Andreas van Caesaria d i e aan de t w a a l f e d e l s t e n e n d e namen v a n d e t w a a l f a p o s t e l e n z a l v e r b i n d e n .

Onder d e l a p i d a r i a d i e R u u s b r o e c k a n g e k e n d h e b b e n vermelden w i j h e t " A l f a b e t i s c h l a p i d a r i u m " e n h e t " A p o c a l y p t i s c h l a p i d a r i u m " v a n P h i l i p p e d e Thaon ( 11 2 5 ) , het l a p i d a r i u m van A r n o l d u s Saxo " De f i n i b u s r e r u m n a t u r a l i u m " , h e t " L a p i d a r i o d e l Rey D. A l f o n s o X " ( 1 2 5 0 ) , de " L a p i d a r y s " v a n J a c o b v a n M a e r l a n t g e s t e u n d o p " D e n a t u r i s r e r u m " v a n Thomas v a n C a n t i m p r e . M a a r g e e n van d e z e g e s t e e n t e b o e k e n h a d d e v e r s p r e i d i n g e n p o p u l a r i t e i t v a n h e t " L i b e r l a p i d a r u m " geschreven d o o r Marbode, B i s s c h o p v a n Rennes ( 1 0 6 7 - 1 0 8 1 ) . D i t w e r k , i n z e v e n t a l e n v e r t a a l d , g o l d a l s één van de g r o o t s t e pedagogische g e s c h r i f t e n u i t d e middeleeuwen. Ruusbroec kende z e k e r deze auteurs e n de rangorde d e r t w a a l f stenen komt met d i e v a n Marbode o v e r e e n . B e i d e a u t e u r s h e b b e n v o o r z e k e r g e s t e u n d op d e V u l g a a t , d o c h d e t o e k e n n i n g v a n d e t w a a l f stammen i s n i e t v o l l e d i g d e z e l f d e a l s b i j Marbode.

Deze a f w i j k i n g e n z i j n n i e t v e r w o n d e r l i j k , a a n g e z i e n de j u i s t e s a m e n s t e l l i n g v a n h e t b o r s t s c h i l d n o o i t g e k e n d was. D e v e r t a l i n g v a n d e H e b r e e u w s e namen " Odem, P i t d a h , N o f e k h , B a r e g e t , S a p p i r , Ya h a l o m , L e s h e m , A h l a m a h , S h e v o , Ta r s h i s h , Shoham, Y a s h f e h " i s o n z e k e r e n b i j g e v o l g o o k de a a r d d e r g e s t e e n t e n . Z o i s h e t o o k m e t d e t o e w i j z i n g d e r stammen e n z e l f s m e t h e t j u i s t e a a n t a l d e r g e s t e e n t e n .

Was e r i n d e r d a a d e e n d e r t i e n d e s t e e n e n was d i t d e d i a mant ? D e e i g e n s c h a p p e n v a n d e z e m y s t e r i e u z e l o t s t e e n —1 8 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 182

U r i m e n Thummin genaamd komen w o n d e r l i j k g e n o e g i n v e l e punten overeen met d i e v a n d e G r a a l s t e e n e n d e B d e l l i u m u i t de Kabbala. Deze steen, beschreven a l s een w i t k r i s t a l , k o n b i j h e t o o r d e e l v e r s c h i l l e n d e k l e u r e n aannemen.

Het b o r s t s c h i l d v a n d e h o g e p r i e s t e r was d a n o o k e e n o r a k e l p l a a t waarmede h o g e r e m a c h t e n w e r d e n o n d e r v r a a g d .

Op i e d e r v a n d e t w a a l f s t e n e n , v e r s c h i l l e n d v a n k l e u r , s t o n d d e naam v a n e e n s t a m e n b i j g e v o l g w a r e n i n d e p l a a t de t w e e ë n t w i n t i g l e t t e r s v a n h e t H e b r e e u w s e a l f a b e t v e r t e g e n w o o r d i g d . Wa n n e e r h e t l o t g e k e n d w a s , l i c h t t e é é n van d e s t e n e n o p . H o e d e e c h t e w e r k i n g v a n d e z e " p l a a t des o o r d e e l s " g e w e e s t i s , z a l w e l e e u w i g d u i s t e r b l i j v e n .

Z e k e r i s d a t w i j h i e r t e maken h e b b e n m e t e e n i n s t r u m e n t waar d e k l e u r e e n b e l a n g r i j k e r o l s p e e l d e . D e o o r p s r o n g ervan z o u w e l e e n s kunnen t e r u g g a a n n a a r d e v r o e g s t e t i j den t o e n d e g e v a l l e n e n g e l A s a b e l a a n d e mens " d e e i g e n schappen l e e r d e v a n d e m e t a l e n e n d e k o s t b a a r s t e e d e l s t e nen.

Ook R u u s b r o e c z i e t i n h e t " R a c i o n a a l " e e n p l a a t d e s

oordeels. " Deae twee.e4 3teene, metten t w a a vamen den hk.ndene van n n a a , L o n d e n -Ln d a t RedeteFze... Atsoe ghe-2í..kcieié4 e t e n i ta.en d i e twe teI aAt iiae2.en, met den Zevene deft. x Lj . apo4feien, i n d i e vekt ich.e nedene ac15 pne eae ende e- . 0 vvLLcho menuhen, c n . i i j.ondenen; i n adz.e o n dene. i i j . cv tüzeeen. SOE MACH HI GHEVEN: RECHT ORDEEL ENDE LEREN DE UAERHEIT " .

Is men h e t o v e r d e m i n e r a l o g i s c h e a a r d e n s c h i k k i n g der e d e l s t e n e n oneens, z e k e r i s d a t d e f y s i s c h e e i g e n s c h a p pen z o w e l a a n d e o o r s p r o n g a l s b i j R u u s b r o e c e e n b e l a n g r i j -

ke r o l speelden.

I n d e t e k s t v a n Ruusbroec v i n d e n w i j d a n o o k z e e r b e l a n g r i j k e f y s i s c h e eigenschappen t e r u g z o a l s k l e u r , k r i s talvorm, g l a n s , doorzichtigheid en z e l f s e l e k t r i s c h e werk i n g . Vo o r Ruusbroec z a l i e d e r v a n deze t a s t b a r e eigenschappen v a n d e g e s t e e n t e n e e n g e e s t e l i j k e t e g e n w a a r d e b e z i t t e n in de p o s i t i e v e o f negatieve z i n en z a l h e t j u i s t e gebruik de w e g t o n e n n a a r d e E e u w i g e w a a r h e i d , I n h e t e e r s t e a r t i k e l d e s g e l o o f s " l c ghe1oeve i n

Gode den aîmech-teg', Vaders, 4ceppene dus heme,e4 endé den eh.den " b e m e r k e n w i j r e e d s h e t b e l a n g v a n d e k l e u r . O o k i n andere g e s t e e n t e n i s d e z e d e t e r m i n a n t . D i t a r t i k e l i s b i j Ruusbroec v e r b o n d e n m e t d e s a r d , w a a r v a n h i j z e g t : " D use asteen —1 8 3 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 183

- 184

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 184

Links: Het borstschild van de hogepriester met de t w a a l f e d e l s t e n e n ( f o t o : s t a d s b i b l i o t e e k Antwerpen )

o,

�. , . �...�.� (,,...; .

MARBODAEI

G A L L ! CAENOMANENSIS DE gemmarum lapidumír pretioforum formis,natu ris,attpuiribus cruditir cû ptimis opufculû,fane Uutilc,curtt ad t ci medicx,tit fcripturxfactr cognition"r:ni,c primû nó m5 Ceti, fermeuerfib.locupletatia pariter& accuratiuseméi dad', fed & f;holgs ry"cp illuRratû p Alatdn AEmRelredamü

Q Cuius fiudio

e

p

,uasy;fc-rop Ts

i r c add fimt&prmci µ t o p .

Fl.rrad`o4 pre x gemmatu Iapi á r . r av7a aái.iZavc. deííppriofatrexplis a Q o , Enmar�aritüno+ catrôes, ex ueruftífl. �� M 1 � b i l e , Erne if cupïs :. eusiiautoríbvco, d i t c f c e r e . ' ;ar«#x.GitfcholiásVi � .��'� Rationale, Exodi. � n " orilVilnge.�aíl�'"'+"�,,- x s . & 3 9 - L c u i . s . n 4 3 Smaragdus Carbticul^. Sapltirus Lcui In da Zabulon_ 6 z thyitus Topazius Iafpis Simcon Afcr Ifachar i i n 7 Sardius chry(olitus Linarrius Ruben Ncprhalim Dan tz

i

t

A.ues Cad

Bcryllus n ÿ c h i n u s I3eniamin l o f e p i t Colotttzexcudpba H e r o Alopt.et

Anno. a

Boven: T i t e l p a g i n a v a n h e t L i b e r L a p i d u m v a n Marbodus - 1 5 3 9

- 185

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 185

i4 b2.oetach-tech ' o e t , ghe Ljcfz 'weden ende... Ende ind4.en3e,e.ven want ghaundeett t, d i e he.í,e íghe Ketke ende enee.heit o ws ghee.oe44 " . D o o r h e t i j z e r w o r d t d e s a r d , e e n k w a r t s ( S i 0 2 ) b l o e d r o o d . I n d e oude c u l t u r e n was d e z e b l o e d r o d e k l e u r h e t symbool v a n de r a s z u i v e r h e i d e n de bloedverwantschap, d e e e n h e i d v a n e e n v o l k . Z a g e n d e o u d e n s l e c h t s d e eenheid v a n h u n r a s o f v o l k i n e e n b e p e r k t e z i n , Ruusbroec z a l a a n d e z e e e r s t e d e r t w a a l f s t e n e n , " d e o n d J e u t e gemme " , d e z e l f d e s y m b o l i s c h e w a a r d e t o e k e n n e n m a a r i n e e n r u i m e r p e r s p e k t i e f : o p d e z e e e n v o u d i g e e n gewone s t e e n i s v o o r hem d e e e n h e i d v a n d e K e r k e n v a n a l l e C h r i s t e n e n g e steund. B i j d e smaragd i s h e t d e g r o e n e k l e u r waarvan Ruus-

broec de l o f z i n g t " d i e a e u e g'wene eis, d a t .eoe6 ende gherva ende at. d a t g'une eis, g ' w e n h e í . d n i e t g h a i z e n en mach " . I n d e s m a r a g d z i e t R u u s b r o e c h e t d e r d e a r t i k e l

des geloofs " d i e omvangen Ls u i t de H e l t ge Gee,o-t en gebo'en u i t de «Maagd Maltía " . De smaragd s p i j s t h e t mensel i j k g e z i c h t z o a l s h e t e e u w i g e w o o r d v a n d e Va d e r d e l i j k e z i e l s p i j s t . Eeuwen l a n g was d e g r o e n e smaragd p r e z e n om z i j n g e n e z e n d e e i g e n s c h a p p e n v o o r d e o g e n , z e l f s d a t s t e e n g r a v e u r s w a n n e e r z i j t e moe w a r e n h u n l i e t e n r u s t e n o p d e groene smaragd. E n Ruusbroec z a l

mensegezo ogen dit

beamen: " Die dien 4managd uu.epteent ende ghnavet, aso eis geen d inc 3oe ghenoech,eec, noch .soe venmafzeeee den oghen . . .

Ende i n heme machmen bek innen ende ispecuîeken, cutse i n enen 3 p-.eg hee a t t e dc.nc, d i e hem 9 eg hewendech o yn " .

Zo i s v o o r R u u s b r o e c g e e n d i n g aangenamer o m t e a a n zien d a n d e smaragd d i e C h r i s t u s i s e n w o r d t i n h e t E e u w i ge w o o r d d e m e n s e l i j k e g e e s t w e e r s p i e g e l d , D e g r o e n e s m a ragd d i e d e o g e n " g e n e e s t " , z a l v o o r Ruusbroec d e mensel i j k e z i e l v a n de t i j d e l i j k e d i n g e n k e r e n en deze genezen, z o l a n g d e mens d e s p i e g e l C h r i s t u s v o o r z i c h d r a a g t .

Een a n d e r e m i n e r a l o g i s c h e e i g e n s c h a p i s d e h a r d h e i d .

Van d e n a m e t h y s t o f n e g e n d e s t e e n z e g t R u u s b r o e c " E n d e h i

e4 aene l i c h t e ..n t e g'avene. D u e Ameti t ( d a t ea d i e Hei.t ghe Kekke) e -s u_ne Zichte i n t e g'avene " . De amethyst, een k w a r t s s o o r t ( S i 0 2 ) , h a r d h e i d 7 , w a s s i n d s d e o u d s t e t i j d e n een g e l i e f k o o s d e s t e e n d i e b e w e r k t w e r d t o t k u n s t v o o r w e r p e n .

In de c h r i s t e l i j k e symboliek duidde de hardheid en b i j g e volg ook de bewerkbaardheid van de s t e e n op de bewerkbaarh e i d v a n d e mens d o o r d e g o d d e l i j k é g e e s t . D e a m e t h y s t , d i e op h e t h o g e r d e n k v e r m o g e n w e r k t e n d e s t e e n i s v a n d e k r e a - 186 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 186

t i v i t e i t , z a l h e t g e l o o f evenals d e goede werken v a n de gelovige aanwakkeren. I n d e zevende s t e e n o f l i g u r i u s v i n den w i j d e e l e k t r i s c h e w e r k i n g t e r u g . R u u s b r o e c z e g t h i e r - .

van: " L.Lgwt,iws i 4 b.2LvicFzende koet, ende h t ech.e ane heme, ovenmid s 4.Lne natwt.Q,Lckze h i t t e ende ' z t o c h t , dkoege, £í.eh e d t . n g h e " e n h i j v e r b i n d t d e z e s t e e n , w a t h e e l b e l a n g r i j k i s , m e t h e t oordeel " I c ghetoeve d a t h i hlett-na t o e

eomene e s onde.2en .levende ende dode " . I n het algemeen w o r d t aangenomen d a t m e t l i g u r i u s b a r n s t e e n o f e l e c t r u m bedoeld i s , m a a r meer w a a r s c h i j n l i j k hebben w i j h i e r t e maken m e t d e r o d e t o e r m a l i j n .

De t o e r m a l i j n i s e e n v a n d e t y p i s c h e v o o r b e e l d e n v a n pyro - e l e k t r i c i t e i t i n m i n e r a l e n . W o r d t h e t k r i s t a l v e r h i t , d a n o n t s t a a n p o s i t i e v e e n n e g a t i e v e p o l e n . D e methode van K u n d t t o o n t d i t a a n d o o r o p h e t v o o r h e e n v e r h i t k r i s t a l r o o d loodpoeder e n g e e l zwavelpoeder t e verspreiden.

Het r o d e l o o d , + g e l a d e n , k o m t a a n d e n e g a t i e v e p o o l , h e t gele zwavel - aan de p o s i t i e v e p o o l . De n e g a t i e v e p o o l wordt r o o d , d e p o s i t i e v e g e e l .

Vo o r R u u s b r o e c z a l b i j h e t o o r d e e l " a t d a t o wt2aden -í/s v a n u n d e n " d o o r d e w a r m t e v a n d e g o d d e l i j k e g e e s t n a a r h e t p a r a d i j s g e t r o k k e n w o r d e n , " mczcVt d i e b e e n e t i c

.even " z u l l e n " Ch)zL5 tum t e n onde&e n i e t 4ien " . C h r i s tus z a l d e goede g e l o v i g e n d o o r d e warmte v a n z i j n l i e f d e u i t de zondige wereld naar h e t paradijs halen en zo een oordeel v e l l e n z o a l s i n de s t e e n geveld w o r d t . H e t i s w e l v e r w o n d e r l i j k d a t Ruusbroec, d i e v a n de f y s i s c h e eigenschappen m o e i l i j k w e e t k o n h e b b e n , t o c h d i t m i n e r a a l a l s v o o r beeld neemt.

Heel bijzonder i s de door Ruusbroec aangehaalde hexagonale k r i s t a l s t r u c t u u r v a n d e b e r y l , d e t w a a l f d e s t e e n

" Endie d i e Uede van Indien dacvt h i waswae malzene 3 es cantech, opdat dA.e ghedaevi te s,íne vcuwwen henwvta t en v envutwet wonde -Ln ctae thet des £Aleho " .

Ruusbroec g e l o o f t n o g d a t d e s t e e n d o o r d e mens z e l f hexagonaal gemaakt w o r d t . D e c h r i s t e n d i e d e eigenschappen van d e z e s t e e n b e z i t z a l v o o r h e m h e t E e u w i g l e v e n k r i j g e n .

I n deze s t e e n culmineren t a l r i j k e eigenschappen, h e t i s n i e t meer d e eenvoudige s a r d , e n o o k h e t v e r k r i j g e n van het Eeuwig l e v e n i s n i e t eenvoudig. Weer z i j n k l e u r e n doorschijnendheid van zeer v e e l belang.

—1 8 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 187

Berylkristal

- 188

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 188

Aan e l k d e r z e s k a n t e n s c h r i j f t R u u s b r o e c e e n d e u g d toe: Eerste: Tweede: Derde : Vierde: Vijfde: Zesde :

Ootmoed e n g e h o o r z a a m h e i d Ve r d u l d i g h e i d V l i j t e n goede werken, bescheidenheid S t e r k e minne met ongedurigheid W a a r d i g h e i d - v e r h e f f i n g t o t God VOLMAAKTHEID - o p z i e n n a a r God

Deze z e s k a n t v o r m w o r d t d a n o o k d o o r hem a l s v o l m a a k t aangezien e n merkwaardig i s h e t f e i t d a t h e t hexagonale kristalsysteem het hoogste aantal symmetriekklassen b e z i t , namelijk 12 tegenover 5 i n h e t kubiek, 7 i n h e t t e t r a g o n a le, 3 i n h e t monokline en 2 i n het t r i c l i n e . H e t g e t a l twaalf, d a t ook i n de steenallegorese een belangrijke b e t e kenis h e e f t , men denke aan d e hoekstenen v a n d e hemelse stad, k o m t t e l k e n s t e r u g .

Ruusbroec z a l a a n i e d e r v a n d e z e s k a n t e n v a n h e t b e r y l k r i s t a l een g e e s t e l i j k e betekenis geven i n de o p s t i j g e n de l i j n n a a r v e r v o l m a k i n g e n e e u w i g l e v e n .

Hier s p e e l t de symmetrie een b e l a n g r i j k e r o l , e n ook b i j Ruusbroec komt deze f y s i s c h e eigenschap naar v o r e n . H i j die d e eigenschappen van d i t volmaakt k r i s t a l z a l b e z i t t e n

" z a l h i 6P <inch.en ende zch í.nen eweeecfze i n dec o e n Gods " .

I n h e t b e r y l k r i s t a l z a l h i j h e t s p i e g e l b e e l d v a n God terugvinden. Merkwaardig genoeg v e r t o o n t e e n bepaalde b e r y l v a r i ë t e i t e e n z u i v e r hexagonale dwarssnede e n g e e f t bovendien een s p i e g e l b e e l d s y m m e t r i e d i e d r i e m a a l t e z i e n i s l a n g s d r i e denkbeeldige v l a k k e n . Deze eigenschap i s dan ook a l s de f y s i s c h e w e e r s p i e g e l i n g v a n d e d r i e ë e n h e i d d e H . D r i e vuldigheid.

Zo h e e f t R u u s b r o e c i n d e f y s i s c h e e i g e n s c h a p p e n v a n d e edelstenen de hoogste s p i r i t u e l e waarden teruggevonden. I n de k l e u r : d e s c h o o n h e i d ; i n d e l i c h t u i t s t r a l i n g : d e l i e f d e ; in de k r i s t a l v o r m : d e volmaaktheid; i n de hardheid: d e b e werkbaarheid v a n de z i e l d o o r g e e s t e l i j k e o e f e n i n g ; i n de interne r e f l e c t i e : h e t g o d d e l i j k v u u r, d e r e f l e c t i e v a n h e t g o d d e l i j k l i c h t i n d e mens z e l f ; i n d e b e r y l t e n s l o t t e de m o o i s t e e n m e e s t p e r f e k t e v a n a l l e s t e n e n v o o r R u u s -

broec: " d a t Eeuwige ..even " .

De mens k a n v a n d e " o n d L e k e b a n d " , d e g e w o o n s t e o n - 189

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 189

der d e s t e n e n , maar o o k d e bouwsteen v a n h e t g e l o o f , t o t de v o l m a a k t e c h r i s t e l i j k p e r f e c t i e k o m e n , w e e r s p i e g e l d i n de k o s t e l i j k e b e r y l .

Hiervoor d i e n t h i j t e " ghaoeven. i n enen God en drt,Len pettsov.en " , e n d e v o o r w a a r d e n t e v o l g e n b e s c h r e v e n in d e t w a a l f a r t i k e l e n des g e l o o f s , v e r m a t e r i a l i s e e r d i n de t w a a l f s t e n e n d i e s t o n d e n i n d a t " R e d e 2 e a e " , h e t b o r s t s c h i l d van de h o g e p r i e s t e r.

Ruusbroec l e e r t o n s , w a t o n z e g e z i n d h e i d o o k moge w e zen, d a t n i e t h e t m a t e r i ĂŤ l e , m a a r h e t g e e s t e l i j k e p r i m e e r t om t o t e e n h o g e r d o e l t e k o m e n . Z o n d e r g e e s t e l i j k e , g o d d e l i j k e d r i j f k r a c h t i s geen vooruitgang mogelijk. W i j dienen dan o o k d e s c h o o n h e i d e n d e h e e r l i j k h e i d v a n d e S c h e p p e r t e zoeken o m t e komen t o t e e n v o l m a a k t w e z e n z o a l s h e t p e r f e c te k r i s t a l .

Vo o r R u u s b r o e c i s d a n o o k d e g e e s t e l i j k e t e m p e l v a n d e mens opgebouwd z o a l s d i t p e r f e c t e k r i s t a l . W i j v i n d e n e r d e eenvoud, d e g e h o o r z a a m h e i d , d e v o l g z a a m h e i d , d e o r d e , d e volmaaktheid, d e z u i v e r h e i d .

Fysisch g e z i e n z i j n i n h e t k r i s t a l d e eenvoudige a t o men d e b o u w s t e n e n d i e , o n d e r w o r p e n a a n e e n s t r e n g e w e t m a t i ge o r d e , e l k a a r o p v o l g e n e n d i t i n s t i p t e o r d e i n d r i e r i c h t i n g e n v a n d e r u i m t e . Z o komen z i j t o t e e n i d e a a l g e o metrisch r o o s t e r, h e t k r i s t a l r o o s t e r. De ware Christen z a l dan o o k d o o r s t r e n g e n a v o l g i n g v a n d e d e u g d e n t o t e e n v o l maakt g e e s t e l i j k b o u w w e r k komen. U i t w e n d i g e i n v l o e d e n k u n nen b i j h e t k r i s t a l d e s t r u c t u u r b e p a l e n . Z o z i j n e r o o k u i t w e n d i g e i n v l o e d e n d i e d e mens v a n z i j n i d e a l e d o o r God bepaalde s t r u c t u u r w i l l e n a f b r e n g e n . M a a r d o o r z i c h t e 't g r a v e n e " e n d e d e u g d e n t e b e o e f e n e n z a l d e mens e e n s t r u c t u u r opbouwen z u i v e r a l s h e t z u i v e r s t e k r i s t a l , w a a r de a t o m a i r e b o u w s t e n e n i n v o l m a a k t e o r d e v e r k e r e n . Z o z a l h i j g r o e i e n t o t d e E n i g e w a a r h e i d , " d e b.coe e w d e n h e i - " z o a l s Ruusbroec ons l e e r t , Renold Huwel

- 190

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 190

Geraadpleegde werken: Bignardi, P. Grote a t l a s van de mineralen. Heideland, Orbis, 1979 Coomans, H . G r o e i e n k r i s t a l g r o e i i n d e o r g a n i s c h e n a t u u r In: Gea. s e p t , 1976, 7 7 - 7 9 Crystals; i n t r . V. d e Michele. London, O r b i s , 1975 Friess, G. Edelsteine im M i t t e l a l t e r. Hildesheim, Gerstenberg V e r l . , 1980 Jan v a n R u u s b r o e c . W e r k e n , V I ; V a n d e n G h e e s t l i c k e n t a b e r n a c k e l ; b e w . A . S t r a c k e . M e c h e l e n , H e t Kompas, 1934 Kraus, E . M i n e r a l o g y ; a n i n t r . t o t h e s t u d y o f m i n e r a l s ; 5 t h e d . N e w Yo r k , M c G r a w H i l l , 1 9 5 9 Lundius, J . Heiligdommen, g o d s d i e n s t e n e n gewoontes d e r oude J o d e n . A ' d a m , N . t e n H o o r n , 1 7 2 6 Medenbach, 0 . Z a u b e r w e l t d e r M i n e r a l i e n . K u n z e l s a u , Sigloch, 1977 Asbeck, M . d e . L a m y s t i q u e d e R u u s b r o e c l ' a d m i r a b l e .

Paris, E . Leroux, 1930 M e i e r , C h . Gemma s p i r i t a l i s . I M Ăź n c h e n , W. F u n c k Ve r 1 . 1 9 7 7 L'ornement des noces s p i r i t u e l l e s d e Ruusbroec l ' a d m i r a b l e ; t r a d , d u f l a m a n d e t a c c . d ' u n e i n t r . p a r M. M a e t e r l i n c k . B r u x , P. Lacomblez; 1891 S t i b b e , M . E d e l s t e e n e n mens. R ' d a m , C h r i s t o f o o r , 1 9 8 0 Tambuyser P. e n D i l l e n H . K u r s u s m i n e r a l o g i e . I . A n t w . , MKA; 1 9 8 0 U y l d e r t , M . Ve r b o r g e n k r a c h t e n d e r e d e l s t e n e n , A ' d a m , D e driehoek, z . j .

Ziolkowski, Th. Der Karfunekelstein.-In: Euphorion, 1961

- 191

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 191

kastelen in vlaanderen

TER

E I S T

Het k a s t e e l T e r E l s t l i g t i n d e g e m e e n t e D u f f e l , o p 19 k m v a n A n t w e r p e n e n 6 , 5 k m v a n L i e r .

Van d e d r i e p a r o c h i e s i n D u f f e l i s S i n t - M a r t i n u s d e moederkerk. Z e o m v a t t e e e n romaanse b e u k d i e i n d e 14de eeuw w e r d v e r v a n g e n d o o r e e n g o t i s c h e . H e t o o r s p r o n k e l i j k k o o r, d a t t o t p u i n v e r v i e l , w e r d i n 1486 herbouwd i n w i t te s t e e n , z o a l s h e t n u nog b e s t a a t . D e k e r k werd i n 1665 herbouwd e n n o g m a a l s v e r g r o o t i n 1 8 5 9 - 1 8 6 5 d o o r a r c h i t e k t Schadde. I n 1914 w e r d d e k e r k d e p r o o i d e r vlammen maar w e r d z o n d e r e n i g e w i j z i g i n g h e r b o u w d i n 1 9 2 4 . B e h a l v e k o o r e n k r u i s b e u k , o p 3 0 m e i 1 9 3 6 opgenomen i n d e l i j s t d e r b e s c h e r m d e monumenten, b e v a t d e S i n t - M a r t e n s k e r k s l e c h t s enkele s t u k k e n v a n waarde u i t v r o e g e r e t i j d e n .

De t w e e d e o u d s t e p a r o c h i e v a n D u f f e l w e r d o p g e r i c h t i n 1893 e n d e , i n d e M i j l s t r a a t g e l e g e n , k e r k , t o e g e w i j d aan S i n t - F r a n c i s k u s v a n S a l e s , w e r d i n 1 9 0 3 v o l t o o i d , m a a r h e e f t geen h i s t o r i s c h e waarde.

De j o n g s t e p a r o c h i e v a n D u f f e l , O n z e L i e v e V r o u w v a n Goede W i l , i s n i e t d e m i n s t b e l a n g r i j k e . D e k e r k , e e r t i j d s kapel, d a n k t haar o n t s t a a n aan de ontdekking van een m i r a k u l e u s b e e l d v a n 0 0 L . Vr o u w o O p d e v o o r a v o n d v a n 0 . L . V r o u w Hemelvaart i n 1637 vonden t w e e knapen h e t 1 2 cm h o g e b e e l d j e , u i t gebakken potaarde, i n een h o l l e w i l g . Op d e z e l f d e p l a a t s w e r d e r e e n k a p e l gebouwd e n d o o r d e b e l a n g r i j k e o f f e r g i f t e n van de i n g r o t e g e t a l e toestromende bedevaarders k o n men, m i n d e r d a n d r i e j a a r l a t e r , r e e d s a a n d e bouw beginnen v a n e e n s t e n e n b i d p l a a t s . F l o r i s v a n Merode, m a r - 192 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 192

kies van Deinze, baron van D u ff e l , e n z . l e g d e op 4 augustus 1 6 3 9 d e , m e t z i j n wapen v e r s i e r d e , e e r s t e s t e e n . Va n 1939 t o t 1 9 4 2 w e r d d e k a p e l v e r g r o o t m a a r z o u p a s i n 1 9 4 8 p a r o c h i e k e r k wordend H e t m a r m e r e n h o o f d a l t a a r v a n d e k e r k s t a a t p r e c i e s o p d e p l a a t s waar h e t b e e l d j e werd gevonden.

De k e r k v a n 0 . L . V r o u w v a n Goede W i l i s e e n b e z o e k o v e r waard om d e r i j k e i n b o e d e l d i e z i j b e v a t .

D u f f e l k a n o o k p r a t g a a n o p t w e e beroemdheden d i e e r geboren werden. E r i s v o o r e e r s t K i l i a e n , P l a n t i j n s beroemde k o r r e k t o r. H i j h e e t t e e i g e n l i j k K o r n e l i s A b t s , a l i a s v a n K i e l , e n werd t e D u f f e l geboren rond 1528. Z i j n geboortehuis was " De Draeck " , g e l e g e n aan d e K i e l , d i c h t b i j d e N e t e , v a n d a a r z i j n naam: V a n K i e l . N a L e u v e n , w a a r h i j oude e n n i e u w e t a l e n a l s m e d e r e c h t s g e l e e r d h e i d s t u d e e r d e , t r a d h i j i n 1558 i n d i e n s t b i j C h r i s t o f f e l P l a n t i j n , e n z o u b i j n a 5 0 j a a r a a n d e beroemde d r u k k e r i j v e r b o n d e n b l i j v e n .

Aanvankelijk l e t t e r z e t t e r stond h i j a l v l u g achter de t a f e l als k o r r e k t o r. Va n a f 1560 w e r k t e h i j o o k a l s v e r t a l e r u i t h e t L a t i j n , F r a n s , e n z . e n z i j n b e k e n d s t e w e r k was d e v e r t a l i n g van een p r a c h t i g boek van de Antwerpse F l o r e n t i j n Ludovico G u i c c i a r d i n i : " Beschryvinghe v a n a l l e d e Nederlanden " . K i l i a e n w e r k t e o o k a l s v e r t a l e r i n d i e n s t v a n d e overheid, v a n de Generale Staten en van de s t a d Antwerpen. " C o r n e l i u s K i l i a n u s D u f f l a e i " , z o a l s h i j z i j n werken signeerde, was ook de o p s t e l l e r v a n de e e r s t e L a t i j n N e d e r l a n d s e w o o r d e n b o e k e n , n u n o g g e b r u i k t e n beschouwd als k o s t b a r e bronnen voor de Nederlandse l e x i c o g r a f i e .

K i l i a e n o v e r l e e d t e A n t w e r p e n , o p Paasdag 1 5 a p r i l 1 6 0 7 , e n n a a r h e m w e r d e r t e D u f f e l e e n w a n d e l p a d genoemd.

Een t w e e d e b e r o e m d e i n g e z e t e n e v a n D u f f e l w a s H e n d r i k de H o n d t , a l i a s R e y n s , t e D u f f e l g e b o r e n o p 9 j u n i 1 5 7 3 .

H i j v e r l a t i j n s t e z i j n naam e n s t a a t b e k e n d a l s H e n d r i k H o n d i u s , H o n d i u s was e e n vermaard p l a a t s n i j d e r , t e k e n a a r, m a t h e m a t i c u s , e n z . d i e eveneens z e e r b e d r e v e n was i n d e bouwkunst e n d e a a n l e g v a n v e r s t e r k i n g e n . H i j o v e r l e e d t e Den H a a g r o n d 1 6 4 8 .

DE D R I E D U F F E L S Het h u i d i g e D u f f e l b e s t a a t p a s a l s g e m e e n t e s i n d s h e t e i n d e v a n d e 1 8 d e e e u w. T i j d e n s d e F r a n s e r e v o l u t i e w e r d e n drie zeer oude, v r i j e en onafhankelijke heerlijkheden door een v o o r t i j d i g e f u s i e samengevoegd. D e z e d r i e D u f f e l s w a r e n â&#x20AC;&#x201D;1 9 3 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 193

op l e e n r o e r i g , a d m i n i s t r a t i e f e n j u r i d i s c h g e b i e d v o l k o m e n gescheiden v a n e l k a a r. Z e hadden e l k hun e i g e n b e s t u u r, schepenbank e n z e g e l .

Het w a r e n D u f f e l - H o o g h e i d ( o f Hoogheyde ) , o n d e r h e t k w a r t i e r v a n A n t w e r p e n , r e e d s v e r m e l d i n d e 1 2 d e e e u w, en z o genoemd o m d a t F i l i p s d e Goede e r t i j d e l i j k o v e r h e e r van w a s ; d e b a r o n i e v a n D u f f e l - P e r w i j s ( P e r u w e l z o f P e r wez ) , o n d e r h e t k w a r t i e r v a n G r i m b e r g e n , d a t o o k Walem e n S i n t - K a t e l i j n e - Wa v e r omvatte; e n D u f f e l - Vo o g d i j , o n d e r h e t k w a r t i e r v a n Zandhoven, vanouds i n h e t b e z i t v a n d e a b d i s van h e t S i n t e G e r t r u d i s k l o o s t e r v a n N i j v e l , d i e h e t l i e t b e s t u r e n d o o r e e n v o o g d , v a n d a a r d e naam: " v o o g d i j " .

Buiten deze g r o t e l e n e n waren e r nog h e e l wat s m a l l e l e nen, l e e n - e n l a a t b a n k e n , w a a r v a n d e v o o r n a a m s t e d e h e e r l i j k h e i d Te r E l s t was.

U i t D u f f e l - Hoogheid stamt e e n p r a c h t i g c h a r t e r, g e dateerd: 1271, h e t t i e n d e oudste i n h e t Nederlands opges t e l d maar verreweg h e t b e l a n g r i j k s t e . H e t i s e e n v e r s l a g van e e n v e r g a d e r i n g d i e t e D u f f e l w e r d g e h o u d e n o p v e r z o e k van W o u t e r B e r t h o u t , h e e r v a n M e c h e l e n , t e g e n d e s m a l l e h e r e n v a n Te r E l s t , o m d a t h u n l a t e n v o o r t d u r e n d r u z i e m a a k t e n . U i t d e z e a k t e k a n men v e r n e m e n d a t v i e r g e s l a c h t e n voordien a l d e r e c h t e n v a n D u f f e l i n handen waren v a n d e v i e r gebroeders Hildinchusen, h e r e n van Zottegem, d i e de k e r k v a n D u f f e l l i e t e n bouwen e n h e t k a s t e e l T e r E l s t b e woonden.

D u ff e l - Hoogheid b l e e f onder d e B e r t h o u t s t o t 1331, waarna h e t d o o r h u w e l i j k o v e r g i n g i n d e f a m i l i e s v a n G e l d e r, v a n K l e e f , v a n A r k e l e n v a n Wezemael. J a n v a n Wezemael schonk d e h e e r l i j k h e i d a a n F i l i p s d e G o e d e , w a a r n a D u f f e l Hoogheid i n h e t d o m e i n d e r l a n d s v o r s t e n b l e e f t o t i n 1 5 5 8 , j a a r w a a r i n H e n d r i k v a n Merode h e t a f k o c h t . O n d e r W i l l e m v a n Merode, z i j n z o o n , w e r d D u f f e l - H o o g h e i d i n 1 5 7 1 v e r e n i g d m e t de a n d e r e D u f f e l s .

D u f f e l - P e r w i j s was v a n o u d s a f i n handen v a n d e G r i m bergse B e r t h o u t s . V i a d e d o c h t e r v a n H e n d r i k B e r t h o u t I V kwam d e h e e r l i j k h e i d i n h a n d e n v a n D i e d e r i k v a n H o o r n , o m v i a d e f a m i l i e v a n R o t s e l a a r a a n v o o r n o e m d e W i l l e m v a n Merode t e v a l l e n , D u f f e l - Vo o g d y w e r d d o o r d e B e r t h o u t s i n g e p a l m d , m a a r

â&#x20AC;&#x201D;1 9 4 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 194

z i j w e r d e n , n a h u n n e d e r l a a g i n d e G r i m b e r g s e o o r l o g i n 11 5 9 , v e r p l i c h t de h e e r l i j k h e i d t e r u g a f t e staan aan de rechtmat i g e b e z i t s t e r : d e a b d i s v a n N i j v e l . Ve r s c h i l l e n d e voogden v o l g d e n e l k a a r o p ; v a n B r a b a n t , v a n Wesemael, K a r e l d e S t o u te, v a n S t a l l e s , t o t d a t d e h e e r l i j k h e i d werd aangekocht door W i l l e m v a n Merode, d i e d e d r i e D u f f e l s i n é é n hand v e r e n i g d e . D e Merodes, m a r k i e z e n v a n D e i n z e , noemden z i c h b a ronnen v a n D u f f e l e n b l e v e n h e r e n o v e r d e d r i e D u f f e l s e h e e r lijkheden t o t de Franse overheersing een einde s t e l d e aan a l l e leenroerigheid. De d r i e Duffelse dorpen bleven echter a f z o n d e r l i j k voortbestaan t o t aan d i e t i j d , ondanks h e t f e i t d a t z e gedurende meer d a n t w e e eeuwen o n d e r d e z e l f d e heren r e s s o r t e e r d e n . B e s t u u r l i j k b l e v e n z i j volkomen z e l f standig. R e c h t e r l i j k g i n g D u f f e l - Hoogheid i n beroep b i j het H o f van B e f f e r e n t e Mechelen, b e s t u u r l i j k daarentegen b i j h e t k w a r t i e r van A r k e l , é é n der zeven kwartieren van Antwerpen. D u f f e l - P e r w i j s m o e s t i n b e r o e p g a a n b i j h e t Hof v a n B e f f e r e n t e M e c h e l e n , m a a r b e s t u u r l i j k z i c h wenden t o t d e m e i e r i j v a n Grimbergen. D u f f e l - Vo o g d i j b e r i e p z i c h op d e h o o f d b a n k v a n Z a n d h o v e n e n b e s t u u r l i j k o p d e m e i e r i j van Z a n d h o v e n , i n h e t h o o f d k w a r t i e r v a n A n t w e r p e n . I n d i verse zaken a l s t o l - e n r i v i e r r e c h t e n b . v. was h e t d a n weer noodzakelijk dat de afgevaardigden van de d r i e Duffelse h e e r l i j k h e d e n samenkwamen om b e s l i s s i n g e n t e t r e f f e n .

Kwam d a a r n o g b i j d a t M e c h e l e n o n d e r h e t L a n d v a n L u i k ressorteerde, maar D u f f e l Brabants was. Mechelse ouders l i e ten z e l f s h u n k i n d e r e n i n D u f f e l d o p e n om v a n d e B r a b a n t s e rechten t e kunnen g e n i e t e n . Men moest z i c h a l h e e l w a t i n s p a n n i n g e n g e t r o o s t e n om k l a a r t e k u n n e n z i e n i n d e z e i n g e wikkelde puzzel.

D u f f e l was i n z i j n b l o e i t i j d , XVde e n e e r s t e h e l f t v a n de X V I d e e e u w, e e n z e e r v o o r n a m e p l a a t s e n t e l d e i n d i e g l o r i e t i j d b i j n a 10.000 inwoners. H e t g r o o t s t e gedeelte h i e r van v o n d w e r k i n d e t a l r i j k e s a r g e - e n l a k e n w e v e r i j e n d i e wereldbekendheid v e r w i e r v e n . Z i j v e r v a a r d i g d e n een g r o v e w o l l e n s t o f , d e " D u f f e l " w a a r u i t d e bekende Spaanse s a r giën werden gemaakt. D i t D u f f e l s e l a k e n , waarvan h e t woord " i n d u f f e l e n " = k l e d e n i n de D u f f e l , werd a f g e l e i d , e n nog a l t i j d naar de p l a a t s D u f f e l v e r w i j s t , was z e e r g e w i l d i n de v i j f t i e n d e e e u w. O u d e k r o n i e k e n v e r m e l d e n d a t e n e genaamde J a n d e Vo s e r d e u i t v i n d e r v a n w a s . Wa n n e e r o p 10 a u g u s t u s 1 6 3 0 h e t S t a t e n e i l a n d i n d e V e r e n i g d e S t a t e n —1 9 5 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 195

van A m e r i k a w e r d a f g e k o c h t v a n d e i n d i a n e n , w e r d e n d e z e o . m . betaald i n D u f f e l s l a k e n . H e n r y G. B a y e r s c h r e e f i n z i j n " T h e B e l g i a n s f i r s t s e t t l e r s i n New - Y o r k " o p b l z . 1 7 3 : " The D u f f e l i s a k i n d o f shaggy woolen f a b r i k u s u a l l y r e ferred t o " D u f f e l " , a Belgian c i t y near Antwerpen, where such c l o t h e s w e r e made " . E n d e , v o o r a l i n d e E n g e l s s p r e kende l a n d e n o v e r b e k e n d e " d u f f e l - c o a t " i s n i e t s a n d e r s dan h e t k l e d i n g s s t u k i n g r o f l a k e n , z o a l s d a t i n d e XVde eeuw t e D u f f e l w e r d g e w e v e n .

Een l a n g e r e e k s v a n r a m p e n , o o r l o g e n e n b r a n d s t i c h t i n g e n brachten de welstand van D u f f e l t e n gronde. Maarten van Kossem b r a n d d e i n 1 5 4 2 h e t d o r p p l a t . M a a r d i t w a s s l e c h t s e e n voorspel v a n de plunderingen en branden van 1572, 1576, 1579, 1 5 8 5 , 1 6 0 6 , e n z . I n a l d e z e v e r s c h r i k k e l i j k e j a r e n b l e e f h e t k a s t e e l Te r E l s t o o k n i e t gespaard v a n brand e n v e r n i e l i n g , maar h e t w e r d t e l k e n s heropgebouwd. D e e e r s t e w e r e l d o o r l o g daarentegen werd v o o r Te r E l s t f a t a a l . E e n groot g e d e e l t e van D u f f e l , o . a . k e r k , k l o o s t e r, gemeenteh u i s , g e m e e n t e s c h o o l e n 11 9 h u i z e n , g i n g e n i n d e v l a m m e n op e n o o k h e t k a s t e e l b r a n d d e , o p 5 o k t o b e r 1 9 1 4 b i j d e Slag om d e N e t e , v o l l e d i g u i t . S i n d s d i e n i s h e t k a s t e e l Te r E l s t e e n r u i n e g e b l e v e n .

TER E L S T B e h a l v e d e d r i e g r o t e h e e r l i j k h e d e n d i e samen D u f f e l vormden, l a g e n e r n o g t a l r i j k e s m a l l e h e e r l i j k h e d e n , l e n e n en a c h t e r l e n e n v e r s p r e i d o v e r h e t g r o n d g e b i e d . D e m e e s t b e l a n g r i j k e h i e r v a n w a s o n g e t w i j f e l d d e h e e r l i j k h e i d v a n Te r E l s t , d a t a l s een " a l l o d i u m , e e n v r i j goed d a t geen leenplicht verschuldigd was, t u s s e n de g r o t e heerlijkheden lag De o o r s p r o n g v a n T e r E l s t v e r d w i j n t i n d e g r i j z e n e velen v a n d e oudheid e n h e t gezegde " z o oud a l s d e s t r a a t " gaat h i e r z e l f s n i e t o p , T e r E l s t i s n o g o u d e r ! A r c h i t e k t van d e r G u c h t u i t A n t w e r p e n e n a n d e r e s p e c i a l i s t e n o p h e t gebied s t e l d e n , b i j e e n onderzoek i n 1920, v a s t d a t d e g e bruikte grondstoffen voor de funderingen van het kasteel rond h e t j a a r 9 5 0 m oe t en g e s i t u e e r d w o r d e n . H e t i s z e l f s b e s t m o g e l i j k d a t T e r E l s t n d g o u d e r i s e n gebouwd w e r d o p een e i l a n d j e i n d e N e t e a l s e e n v e r d e d i g i n g o f t o e v l u c h t s o o r d t e g e n d e Noormannen. Z o m o e t o o k h e t A n t w e r p s e S t e e n â&#x20AC;&#x201D;1 9 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 196

o n t s t a a n z i j n e n m o e t e n b e i d e gebouwen t o t d e o u d s t e n o g bestaande v a n d e h e l e p r o v i n c i e g e r e k e n d worden. D o o r v e r z a n d i n g e n a a n s l i b b i n g v a n d e N e t e kwam Te r E l s t d a n o p d e rechteroever t e l i g g e n i n p l a a t s van op een e i l a n d j e i n de r i v i e r .

U i t d e a k t e v a n 1 2 7 1 w e t e n we d a t v i e r g e n e r a t i e s e e r d e r, o f c i r c a 1 0 0 j a a r , h e t k a s t e e l b e w o o n d w e r d d o o r d e gebroeders H i l d i n c h u s e n . N a d i e n was h e t h o f Te r E l s t i n h e t b e z i t v a n P h i l i p v a n P o l l a n e n e n i n 1312 was Wa l t h e r v a n Sotteghem e r d e e i g e n a a r v a n . V i a d i e n s d o c h t e r A g n e s w e r d Roger v a n L e e f d a a l d e v o l g e n d e h e e r v a n T e r E l s t . E e n a f stammeling v a n Roger v a n L e e f d a a l , L o d e w i j k v a n L e e f d a a l , had m a a r é é n d o c h t e r d i e T e r E l s t o v e r d r o e g a a n h a a r e c h t g e n o o t J a n v a n I m m e r s e e l , h e e r v a n L i e r , h e e r v a n Wommelgem, e n z .

In 1356 v e r k o c h t deze Jan van Immerseel, t e n overstaan van d e s c h e p e n e n v a n A n t w e r p e n W i l l e m d e M o e l n e r e e n Ramont van d e W e r v e , d e h e e r l i j k h e i d T e r E l s t a a n W o u t e r B a e k ( o f Back ) , 2 2 s t e a b t v a n d e a b d i j v a n To n g e r l o . O p 2 8 m a a r t 1356 b e k r a c h t i g d e J o h a n n a , h e r t o g i n v a n B r a b a n t , d e z e a a n koop e n m a a k t e e r t e v e n s e e n v r i j g o e d v a n t e n v o o r d e l e v a n de p r e l a a t , d i e z e : " o n s e n l i e v e n c a p e l a e n e n d e r a e t " noemt. V a n a f d i e d a g w e r d T e r E l s t v a n e e n l e e n r o e r i g t o t een v r i j e i g e n g o e d . V o o r d e l e e n g o e d e r e n ( f e o d a l i a ) w a s de b e z i t t e r h u l d e e n manschap v e r s c h u l d i g d a a n z i j n l e e n h e e r, t e r w i j l d e v r i j g o e d e r e n ( a l l o d a l i a ) v r i j w a r e n v a n s o o r t g e l i j k e v e r p l i c h t i n g e n , N a d e dood v a n Wouter Baeck, op 2 1 f e b r u a r i 1 3 6 6 , b l e e f T e r E l s t a l s é é n d e r t a l r i j k e b e z i t t i n g e n v a n d e a b d i j v a n To n g e r l o v o o r t b e s t a a n .

I n 1 3 5 7 s c h o n k e n We n c e s l a s e n J o a n n a v r i j d o m a a n " d e s a b t s l a t e e n d e l u d e v a n To n g e r l o o , w o e n e n d e T e r E l s t , i n die p a r o c h i e v a n D u f f e l e " omdat z e d e h e r t o g f i n a n t i e e l hadden g e h o l p e n i n z i j n s t r i j d t e g e n V l a a n d e r e n e n b e v e s tigden " a l l e n haren p r i v i l e g i e n , r e c h t e n ende heerbrenghen die s i hadden e e r s i ons dese bede gaven . . . " Zo w e r d d u s d e a b t v a n To n g e r l o h e e r v a n D u f f e l , n a a s t de B e r t h o u t s , d e v a n We s e m a e l ' s e n d e v a n G e l d e r ' s , d e h e r e n der a n d e r e D u f f e l s e h e e r l i j k h e d e n , e n d e h e e r l i j k h e i d Te r Elst de v i e r d e leenbank van de plaats met eigen rechtspleging. S i n d s d i e n i s h e t w i t t e k l e e d d e r N o r b e r t i j n e n t e D u f f e l g e z i e n geweest t o t i n 1818 en b l e e f h e t h e e r l i j k e s l o t Te r E l s t i n h u n b e z i t t o t a a n d e F r a n s e o m w e n t e l i n g .

—1 9 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 197

In de loop der t i j d e n brachten de abten regelmatig v e r a n d e r i n g e n a a n e n i n h e t a r c h i e f v a n d e a b d i j v a n To n g e r l o s t a a n deze werken beschreven. I n 1424 werd e r e e n kapel i n g e w i j d d o o r d e h u l p b i s s c h o p van K a m e r i j k ; i n 1514 wijdde de hulpbisschop van L u i k e r een nieuw a l t a a r i n en i n 1520 werden e r r e k e n i n g e n geboekt " aengaende d e wercke van d e r n y e u w e r c a p e l l e e n d e e e n e n n y e u w e n t h o r e n , g h e maeckt o p t h u y s t e r E l s t t o t D u f f e l " .

Op 0 . L . V r o u w - H e m e l v a a r t n a c h t 1 5 6 3 w e r d h e t k a s t e e l geplunderd d o o r e e n 50- t a l b o e r e n . I n 1590 poogden b o o s wichten h e t weer i n brand t e steken en i n h e t b e g i n van de 1 7 d e e e u w w e r d T e r E l s t d o o r m u i t e n d S p a a n s k r i j g s volk i n as gelegd. Maar t e l k e n s verrees h e t s l o t weer u i t z i j n puinen.

Een o v e r e e n k o m s t t u s s e n d e p r e l a a t v a n To n g e r l o e n de h e r t o g v a n B r a b a n t r e g e l d e i n 1 4 9 9 d e w e d e r z i j d s e r e c h t e n . D e h e r t o g , t e v e n s h e e r v a n h e t Land v a n Mechelen, b e h i e l d h e t hoge gezag, t e r w i j l d e middele e n l a g e j u r i s d i c t i e aan d e p r e l a a t b l e v e n , m e t e e n m e i e r, p r e t o r en z e v e n g e z w o r e n l a t e n :

" Ende en 44u e n de ondeuaeten van del. Et.S. d o o x de banelz van Du{Ç e,2 n i e t g eatew.uteexd o e g e tkocl2en wonden over. 4chat4chuîden ende ande'.e ciu-i.te o4 pe 000nee.ee 3aecken . . . . "

De h e r t o g e n M a x i m i l i a a n e n K a r e l v e r l e e n d e n i n 1 5 1 2 een n i e u w z e g e l a a n d e l a a t b a n k v a n Te r E l s t : h e t w a p e n s c h i l d v a n To n g e r l o , w a a r b o v e n h e t v u u r s t a a l ( o f d e b r a n d stokken ) v a n Boergondië, w a a r d e a b t e l i j k e s t a f d o o r s t a k .

De H e r e n v a n Te r E l s t b e z a t e n e c h t e r a l e e n e i g e n z e g e l i n de 1 4 d e e e u w.

Om z i c h h e t n o d i g e g e l d t e v e r s c h a f f e n v o o r t a l v a n h e r s t e l l i n g s w e r k e n a a n d e a b d i j v a n To n g e r l o , v e r k o c h t p r e l a a t S t a l p a e r t s a a n F l o r i s v a n Merode, b a r o n v a n D u f f e l , eerste m a r k i e s v a n D e i n z e , e n z . i n 1613 h e t l a a t h o f , m e t cijnsboeken, v o o r 2 . 5 0 0 g u l d e n . I n 1639 v e r k l a a r t F l o r i s i n d e R a a d v a n B r a b a n t d a t hem t o e b e h o o r t :

" d i e h,í.e>.eeyefzheyt van Ten EZ 4t ondex Du44ete, met a t e jùAi4d4ietie t o t d i e executieve exc.& -Lv-.e " .

Va n a f d i e t i j d z a l e r , t u s s e n d e v e l e a d e l l i j k e t i t e l s d e r f a m i l i e v a n Merode, r e g e l m a t i g d i e v a n b a r o n v a n Te r E l s t o p d u i k e n .

—198—

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 198

Te r E l s t a l s l e e n h o f w e r d n o o i t v e r v r e e m d . D e h e r t o g van H o l s t e i n , v o o g d o v e r d e m i n d e r j a r i g e k i n d e r e n v a n F e r d i nand v a n M e r o d e , v i e r d e m a r k i e s v a n D e i n z e , meende i n 1 6 8 0 een r e d e n t e v i n d e n om g e e n l e e n v e r h e f t e d o e n v a n d e D u f f e l s e g o e d e r e n , o m d a t p r e l a a t G r i l s v a n To n g e r l o d a t o o k n i e t had g e ë i s t v a n M a x i m i l i a a n - A n t o o n v a n Merode, d e r d e markies v a n Deinze, e n Ferdinands v a d e r, D e a b t deed e c h t e r opmerken d a t :

" de 4aecfze b e y v e n Uutijenen LL1J-t covrsidettct e dab hy ( Ferdinand ) van asre can-ten u o w i e k t ovekvaÎ&en ende geaccabseent i n h e t seste van 4yn seven, Gevueght dutten heette nuc.nibewt veeg dtimimweeende ende dook de v-.ngetten 4ach, t e n cauoe hy wat Meeode - GUUterc,2oo, isynde de n a u t e gebuenen van Thongentoo ende oude-oom van de mevne ma tqu 4e t'4edetrt hektkouwt metten hee. hektogh van Ho.P3te .n, nuumen-t; Odtcsaecfze d a t het weedettom menclzetycken t y d t hee{,-t aengetoopen naets deozes{a doodt, d a t den U0011 .3. t a d t h o u wett ( van de abt ) eettest h e a t a{ÇÇguonden naekdette buchityÇbn.í,even aenden on,Lgsneeeen 4uppîJ tuit aynen clone ( Ferdinand ) Te r E l s t b l e e f h e t p r i v a t e e i g e n d o m v a n d e p r e l a a t en d i e n d e t o t w o n i n g v a n d e r e n t m e e s t e r d e r a b d i j g o e d e ren i n de s t r e e k , t o t bewaarplaats v a n granen en t o t v e r b l i j f van de abten, e n hun gevolg, o p hun r e i z e n naar Brussel e n e l d e r s .

I n 1585 hadden d e Geuzen d e oude p a s t o r i e p l a t g e b r a n d en z a t d e g e e s t e l i j k h e i d z o n d e r w o n i n g i n D u f f e l . To e n werd h e t a a n d e p a s t o o r s t o e g e l a t e n h u n i n t r e k t e nemen op h e t k a s t e e l T e r E l s t . Z o s c h r e e f p a s t o o r G e r l a c u s v a n Spauwen ( 1 7 6 1 - 1 7 8 6 ) :

waett den panto-ín nazen den jaette 1585 ( a ' s wanneet d ' oude paistotcí.je a{y{ygebnandt o ) t o t den jaene 1609 gewoons hee{y, heb i k n i e t (zonnen ontdecfzen, . . , zas i k h e n a tseenes-í;jch. no-teeken dat A° 1609 de wooviLnghe van ' t hues den aen de pato.íno venguvt.t Ls . . , h e t 4chynit ongewy4eet d a t den Heen Pneea.et, n a e t het a - bnanden van Fyn hues een nieuw huy4 moest b e - 199

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 199

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 200

N O O

De r u ĂŻ n e v a n h e t k a s t e e l T e r E l s t g e f o t o g r a f e e r d i n 1 9 7 0 . D e r o mantiek i s n i e t v e r t e zoeken.

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 201

Te r E l s t g e f o t o g r a f e e r d i n a u g u s t u s 1 9 8 1 . D r i n g e n d e r e s t a u r a t i e werken z i j n a a n d e g a n g .

4ongen, . . . d i t en ifs nochta.vr4 n i e t ge)schiet 400 dat den pc t o i x op h e t £aa t van de e 3 thiende eeuwe motu pnopnio ( gaycle men 4eg; en 4ondet veeden cwepeetrt ) twee a dn.ij caemens van ' t huy4 t e k E t s t h e e t ingenomen gwldquid 3 t , van den jaette 1609 bewoont den pauto,vt co▶went van den Heet Pnetaet h e t Huy 4 t e n EL t op 4eh.etta conditien . . . " In 1637, wanneer de godsdienstoorlogen h e t h e v i g s t woedden, d i e n d e Te r E l s t t o t s c h u i l o o r d v o o r d e g e v l u c h t e pastoors u i t d e omtrek, w i e r parochianen hun k i n d e r e n i n de s t e r k e b u r c h t l i e t e n d o p e n .

Na h e t v i n d e n v a n h e t m i r a k u l e u z e b e e l d v a n O n z e L i e v e Vr o u w v a n Goeden W i l w e r d T e r E l s t a l s e e n k l e i n e abdij i n g e r i c h t , waar bestendig, b u i t e n het personeel, v i j f N o r b e r t i j n e r s u i t To n g e r l o o a a n w e z i g w a r e n ; p a s t o o r, onderpastoor e n d r i e p e n i t e n c i ë r s d e r Kapel v a n Onze L i e v e V r o u w.

Rekeningen u i t d e e e r s t e h e l f t v a n d e 1 8 d e eeuw m a ken n o g s t e e d s m e l d i n g v a n d e " c a e m e r v a n m y n h e e r P r e l a e t , loopende n a e r d e g r o o t e s a e l " , v a n d e " c a p e l l e c a e m e r " of " t a p e l van h e t h o f f " , v a n de " corensolder en l y n w a e t s o l d e r, d e n s o l d e r d a e r d e a p p e l e n l i g g e n " , v a n d e " nederhuysinghe d a e r de p r e l a e t s p e i r d e n staen " , v a n de " o p t r e c k e n d e b r u g h s k e n s n e f f e n s o n s h o f f " e n d e " steene brugh voor h e t h o f f " , v a n " schueren en stallinghen " , enz.

Op 2 9 F l o r é a l A n V I I v o n d d e o p e n b a r e v e r k o p i n g p l a a t s v a n h e t k a s t e e l g o e d T e r E l s t , i n naam v a n d e F r a n se R e p u b l i e k , d i e h e t h a d a a n g e s l a g e n a l s " z w a r t g o e d " , z o a l s a l l e k e r k e l i j k e b e z i t t i n g e n t o e n w e r d e n genoemd.

Het k a s t e e l d o m e i n T e r E l s t w e r d v o o r 2 5 0 0 0 0 0 f r a n k g e kocht d o o r d e h e e r L . Hermans.

Vbór 1 9 1 4 w e r d T e r E l s t bewoond d o o r d e f a m i l i e I n n i g e r e n i n d a t rampzalige j a a r g i n g , b e g i n o k t o b e r, Te r E l s t i n d e vlammen o p t i j d e n s d e S l a g a a n d e N e t e . D e B e l g i s c h e S t a a t z a g t o e n d i r e k t a f v a n wederopbouw e n d e b u r c h t b l e e f l i g g e n z o a l s z e was. Op 21 november 1921 werd d e r u i n e v a n T e r E l s t , e n d e o m l i g g e n d e g r o n d e n , a a n gekocht d o o r d e f i r m a " B o l l e k e n s - f r è r e s " u i t A n t w e r pen, d i e h e t k a s t e e l g o e d a a n d e g e m e e n t e D u f f e l t e k o o p —2 0 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 202

aanboden t e g e n -5 F / m 2 . E n t o e n b e g o n e r e e n j a r e n l a n g a a n s l e p e n d g e h a r r e w a r o v e r k o p e n o f n i e t k e p e n e n opbouwen o f r e s t a u r e r e n , t u s s e n d e gemeente D u f f e l , d e p r o v i n c i e Antwerpen e n d e B e l g i s c h e S t a a t , t o t d a t d e z a a k u i t e i n d e l i j k geklasseerd werd. Zonder gevolg !

Te r E l s t kwam i n d i e t i j d r e g e l m a t i g i n h e t n i e u w s i n d e d i v e r s e d a g b l a d e n e n " L.e M a t i n " s c h r e e f z e l f s o p 2 d e c e m b e r 1 9 2 4 , i n e e n b i j d r a g e o v e r h e t k a s t e e l , d a t men " o n g e l i j k heeft t e spreken over architektuur en geschiedenis t e g e n b o e r e n " ( " campagnards " ) !

I n 1969 b e s l o t e n d e k i n d e r e n v a n d e h e e r Eugeen B o l l e kens h e t k a s t e e l d o m e i n t e v e r k o p e n . E e n b e k e n d A n t w e r p s bouwondernemer b o o d z i c h o n m i d d e l l i j k a a n e n o p d e v r a a g wat e r m e t h e t , i n m i d d e l s t o t p u i n v e r v a l l e n , k a s t e e l T e r Elst z a l gebeuren l u i d d e h e t antwoord: - - AFBREKEN EN OPRUIMEN - - !

De e i g e n a a r s b e s l o t e n t o e n h e t k a s t e e l n i e t t e v e r kopen e n w a t e r n o g v a n o v e r b l e e f v o o r h e t n a g e s l a c h t t e bewaren.

Op 1 2 j a n u a r i 1 9 7 2 k o o p t h e t D u f f e l s e g e m e e n t e b e s t u u r van d e k i n d e r e n B o l l e k e n s d e p u i n e n v a n T e r E l s t m e t e e n groot gedeelte, c a . 2 , 5 h a , v a n de omliggende gronden, voor 6 . 0 0 0 , 0 0 0 F. D e gemeente z e t t e o n m i d d e l l i j k d e " k l a s seringsaanvraag " i n e n b i j K o n i n k l i j k B e s l u i t v a n 5 j a n u a r i 1973 werden de p u i n e n v a n h e t k a s t e e l Te r E l s t opgenomen i n d e l i j s t d e r b e s c h e r m d e monumenten. O p 2 1 n o v e m b e r 1978 w e r d e n d o o r d e g e m e e n t e r a a d v a n D u f f e l d e k o n s e r v a t i e en r e s t a u r a t i e w e r k e n a a n T e r E i s t g o e d g e k e u r d v o o r

12.400,000 F. En inmiddels i s men volop bezig de kasteelr u ĂŻ n e t e behoeden v o o r v e r d e r v e r v a l . E r worden muren b i j g e metst a l s v e r s t e r k i n g , d e t o r e n wordt t e r u g hoger opgetrokken, e n z . E n d a t werd wel t i j d !

Anders w a s e r v a n h e t p r a c h t i g e T e r E l s t , d a t e e n s zeven s i e r l i j k e t o r e n s m e t v e r s c h i l l e n d e w i n d w i j z e r s t e l d e ; waar J o h a n n a , h e r t o g i n v a n B r a b a n t , o p e i g e n v e r z o e k d e zomers d o o r b r a c h t ; w a a r M a r g a r e t h a v a n Y o r k l o g e e r d e , e n dat a l s s p e e l o o r d d i e n d e v o o r F i l i p s d e Schone e n d e l a t e r e k e i z e r K a r e l V, w e l d r a n i e t s meer overgebleven dan de h e r i n n e r i n g .

Te n s l o t t e n o g i e t s o v e r d e v i s r i j k e g r a c h t e n v a n Te r E l s t . N u n o g z i e t m e n , w a n n e e r men r o n d d e b r e d e s l o t - 203

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 203

grachten van het kasteel wandelt, d a t h i e r heel wat v i s sen rondzwemmen. Maar h e t verhaal d a t we optekenden i s niet recent; h e t gebeurde z o ' n 250 j a a r geleden.

In december 1731 had de moedige v i s s e r d i e pastoor Fulgentius Verachtert toen was, " be-ta.elt oen 80 fzvipels die icfz genet hebbe op de veesten van ows huys, bequaem om bannen dtty jaenen t e eetgin: 4 g . " ; i n 1733 - ' 3 4 z e t t e h i j nogmaals op de grachten: " 221 4naecken, 200 .lauwen en 1 faeA.pe.l " , e n op 28 a p r i l 1736: " hebbe Lcfz noch eevu, op de graaghten aen h e t h u e genet 650 kenpel ende vaan h e t min-ten 100 jonge 4naec(2en " , waarna h i j n o teert: " Notandum d a t i c k de voel t hebbe .loeten .loopgin om t e v i 4 chen maett en hebbe daet n i e t een 2eventcigh hete meek op gevonden, wacvt ehijneLLjcfa &Ljn &Lj attemae l van den o teA. g e'w ineeit t, mits i c h inden asomen eentige toppen hadde gevonden, ende m-Ă­:uchIen ooc!Z van den o t t e r met de 2 8eenen ! " Paul A r r e n

Ter Elst voor 1914

- 204 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 204

BRONNEN: G. M a h y s : " B e s c h r i j v i n g d e r g e m e e n t e D u f f e l " - 1 8 8 2 E. D o m : " D u f f l a c a " i n " B i j d r a g e n t o t d e G e s c h i e d e n i s van D u f f e l " ( d i v e r s e a f l e v e r i n g e n ) E. D o m : " H e t k a s t e e l T e r E l s t t e D u f f e l " i n " D e S t a n daard " 1 2 j a n u a r i 1 9 2 5 - b l z , 2 E. D o m : " H e t k a s t e e l T e r E i s t t e D u f f e l " z , d , - 2 0 b l z .

E. D o m : " O n d e r z o e k o v e r d e h o e v e n a a r s e n r e c h t e n o p d e gronden v a n Te r E l s t t e D u f f e l " 1931 J. R e s s e l e r : " D u f f e l " i n " De A u t o t o e r i s t " 2 4 ° j r g . n r, 1 3 - 1 0 j u n i 1971 - b i z , 6 9 9 ( Duffelnummer ) J . R e s s e l e r : " D u f f e l i n Oude P r e n t k a a r t e n " - U i t g a v e Zaltbommel J. R e s s e l e r : " D u f f e l " i n " D e A u t o t o e r i s t " 3 2 ° j r g . n r. 1 9 - 1 o k t o b e r 1979 - b l z , 1285 (Kiliaannummer) F. Wa l t m a n v a n S p i l b e e c k : " D e a b d i j . v a n To n g e r l o o Geschiedkundige N a v o r s c h i n g e n " 1 8 8 8 -- b l z , 9 4 , 178, 4 2 6 , e n z .

J . T h , D e R a a d t : " D e H e e r l i j k h e d e n v a n h e t L a n d v a n Mechel e n ; D u f f e l , G h e e l e n hunne Heeren " - 1890 De C a n t i l l o n : " Ve r m a k e l y k h e d e n v a n B r a b a n t e n d e s z e l f s onderhoorige Landen " 1770 - d e e l I I I - b l z , 9 7 , 11 8 + plaat LIX J . S c h o b b e n s : " D a n s l a P r o v i n c e d ' A n v e r s " - Tome I I 71 p r o m e n a d e s p é d e s t r e s - 1 9 3 0 - b l z . 2 0 E. D e S e y n : " G e s c h i e d - e n A a r d r i j k s k u n d i g Woordenboek d e r B e l g i s c h e Gemeenten " 1 9 3 9 - d e e l I - b l z . 3 3 1 J . V a n O v e r s t r a e t e n : " VAB- G i d s v o o r V l a a n d e r e n " 1 9 6 6 b l z . 2 11 " Va d e - Mecum d o o r h e e n d e P r o v i n c i e A n t w e r p e n " - U i t g a v e van d e To e r i s t i s c h e F e d e r a t i e d e r P r o v i n c i e A n t w e r p e n z.d. - b i z , 6 1 " T w i n t i g Eeuwen V l a a n d e r e n " d e e l 1 3 - 1 9 7 6 - b i z . 1 5 9 —2 0 5 —

e . v. a .

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 205

zwervend doorheen degeschiedenis van het ,,zwin " Deel 1 2

Het kanaal van de " Lieve " Tijdeno h e t pubticenen van de b i dragen oven h e t Zwin weed n.eeds ven3chiîîende magen de naam ven.noemd van de Lieve. Om een bete't i n z i c h t t e hebben oven h e t beeang van d i t fzanaa.e, dat i n de X I I I d e eeuw Gent meet Dame veebond, L s h e t m i 4 4chA1e.n we,e n u t t i g even de gemehiedeni4 van " h e t 4coewste van Gent " naden t e beispneFzen. Deze bijdrage i2u,ít duo aan b i j a { eve.iing 3 . I n h e t vagende numme't heenemen we de kn.ono.eogLoe.he ge)sch eden,vs van h e t Zwin, n a de dood van Lodew i j k van Mee. Algemeen w o r d t a a n v a a r d d a t d e B e l g i s c h e k u s t s t r e k e n e n het binnenland t o t Leuven f e l g e t e i s t e r d werden door d e i n v a l l e n v a n d e Noormannen. M a a r w a t m i n d e r g e k e n d i s h e t f e i t dat r e e d s t i j d e n s d e Romeinse b e z e t t i n g v a n o n z e s t r e k e n i n v a l l e n plaatsvonden van zeerovers. I n hun s t r i j d tegen deze Saksische p i r a t e n l e g d e n d e Romeinen l a n g s o n z e k u s t e n " s t a t i o n e s " a a n , waar e e n troepenmacht e n schepen g e l e g e r d waren.

De B e l g i s c h e k u s t w a s t o e n h e e l w a t m i n d e r r e c h t l i j n i g d a n n u . D i e p e inhauuuen s n e d e n v e r l a n d i n w a a r t s . D e k u s t l i j n l i e p t o e n o n g e v e e r o v e r Ve u r n e , D i k s m u i d e , G i s t e l , O u d e n b u r g , Aardenburg, O o s t b u r g , S t e k e n e e n M e l s e l e . Ve u r n e l a g t o e n o p een e i l a n d i n d e d e l t a v a n d e I J z e r , t o e n n o g e e n m a c h t i g e stroom. I n D i k s m u i d e was e e n " s t a t i o n e " g e v e s t i g d , O p d e beroemde k a a r t v a n P e u t i n g e r , e e n k o p i e v a n e e n R o m e i n s e w e g e n k a a r t u i t d e I I I d e e e u w, k o m e n r e e d s e n k e l e o u d e s t e d e n v o o r d i e w e n u n o g t e r u g v i n d e n : Te r w a a n ( Ta r v e n n a ) , B a v a y ( B a c a c o n v e r i o ) , e n Nijmegen ( Noviomagus ) .

Vóór d e k u s t l a g e n t o e n v e e l z a n d b a n k e n d i e g e l e i d e l i j k d r o o g kwamen. O m d a t d e z e e i l a n d e n e e n g o e d e n a t u u r l i j k e b e - 206 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 206

scherming b o d e n t e g e n d e a a n v a l l e n v a n o p d r i n g e r i g e F r a n kische en Saksische i n v a l l e r s , ontstonden daarop enkele woonkernen e n v e r s t e r k i n g e n . Z o w e r d e n w a a r s c h i j n l i j k O o s t e n de, N i e u w p o o r t , L i s s e w e g e , S c a r p h o u t , D u d z e l e , e n z . , o p e i landjes gebouwd, d i e l a t e r d o o r d e verzanding t o t h e t v a s t e land g i n g e n behoren.

Ti j d e n s d e r e g e r i n g v a n K a r e l d e G r o t e werd G e n t , n a a s t Bonen ( B o u l o g n e ) D o r e s t a d ( o p d e R i j n ) , T i e l ( o p d e Maas ) en Q u e n t o v i c ( E t a p l e s ) r e e d s a l s h a v e n s t a d v e r n o e m d . K e i z e r K a r e l h a d , i n n a v o l g i n g v a n d e Romeinen, i n d e z e h a v e n s t e d e n een l e g e r m a c h t e n s c h e p e n g e l e g e r d , o m d e o p d r i n g e r i g e S k a n dinavische zeerovers t e b e s t r i j d e n , d i e h e r h a a l d e l i j k onze kusten o n v e i l i g maakten. Gent moet d a n ook reeds i n d i e t i j d een v e r b i n d i n g m e t d e z e e g e h a d h e b b e n , w a a r s c h i j n l i j k v i a ��..

P

De loop van de Lieve de S c h e l d e m o n d i n g , d i e t o e n h e e l a n d e r s l i e p dan n u h e t g e v a l is, Net a l s B r u g g e w e r d G e n t o p k o r t e t i j d e e n h a n d e l s c e n t r u m .

Het v e r v o e r v a n g o e d e r e n g e b e u r d e i n d i e d a g e n h o o f d z a k e l i j k langs h e t w a t e r . D e o n t w i k k e l i n g v a n d e h a n d e l o v e r z e e was voor Gent een handicap, w a n t h e t b e s c h i k t e n i e t o v e r een k o r t e bevaarbare v e r b i n d i n g m e t d e z e e . D e Gentenaren begonnen d a n ook p l a n n e n t e maken v o o r h e t a a n l e g g e n v a n e e n k a n a a l .

I n d e X I e n X I I d e e e u w o n t w i k k e l d e z i c h i n h e t Z w i n Damme, d a t s p o e d i g d e v o o r h a v e n w e r d v a n B r u g g e . D e G e n t e n a r e n w e n s t e n d a n o o k e e n k a n a a l t e g r a v e n n a a r Damme, o m mee t e kunnen g e n i e t e n v a n d e v e l e v r e e m d e s c h e p e n , d i e d a a r kwamen lossen e n l a d e n . D e B r u g g e l i n g e n , m e e s t e r s v a n h e t Z w i n , w a r e n - 207

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 207

n i e t b e r e i d Gent t o e t e l a t e n een kanaal naar h e t Zwin t e graven. Maar d e Gentenaren g e l u k t e n e r i n de landvoogdes M a r gareta van Konstantinopel t e overtuigen, h e n de t o e l a t i n g toch t e geven. Op 2 0 september 1251 was h e t e i n d e l i j k z o v e r : Gent m o c h t h e t k a n a a l v a n d e L i e v e , o f d e G e n t s e L e i e , a a n leggen, D e B r u g g e l i n g e n s t a k e n z o v e e l m o g e l i j k s t o k k e n i n d e wielen, z o d a t h e t nog t o t 1262 aansleepte v o o r de e e r s t e s p a de i n d e g r o n d g e s t o k e n w e r d . . .

Het k a n a a l v e r t r o k u i t d e w a l l e n v a n h e t G r a v e n s t e e n t e Gent. N u n o g k a n men h e t L i e v e - k a n a a l t e G e n t t e r u g v i n d e n onder d e g e w e l v e n v a n h e t R a b o t . H e t e e r s t e g e d e e l t e v a n d e Lieve v o l g d e e e n n a t u u r l i j k e w a t e r l o o p , omheen d e moerassen van Wondelgem, t o t i n h e t g e h u c h t V r o n e n s t a l l e . V o l g e n s s o m mige b r o n n e n z o u d e L i e v e d a a r o o r s p r o n k e l i j k d e b e d d i n g v a n

De Lieve in de haven van Gent (plan 1936 Atlas "De Dag") de Durme h e b b e n g e v o l g d t o t i n E v e r g e m . V a n d a a r u i t w e r d h e t k a n a a l v o l l e d i g g e g r a v e n om v i a B e k e , W a a r s c h o o t , R a v e r s c h o o t , Balgerhoeke ( E e k l o ) , C e l i e , S t r o b r u g g e (Maldegem), Z o e t e n d a l e ( M o e r b e k e ) n a a r Damme t e l o p e n . D a a r s t o n d d e L i e v e v i a een d u b b e l s l u i s s y s t e e m i n v e r b i n d i n g m e t h e t Z w i n . N a 7 j a a r hard l a b e u r , kwam h e t k a n a a l v o o r d e s c h e e p v a a r t g e r e e d i n 1269. H e t s l u i z e n k o m p l e k s i n Damme b e s t o n d u i t e e n g r o o t g e bouw, w a a r d o o r d e s c h e p e n m o e s t e n v a r e n . D e e e r s t e s l u i s " d e Ghentse S p e y e " w a s e e n z o e t w a t e r s l u i s . M e n k a n z e t e r u g v i n den o p d e f a m e u z e k a a r t v a n M0 G e r a r d s .

Het m o e t z i j n d a t d e G e n t e n a r e n g e e n v e r t r o u w e n h a d d e n i n d e g e z a g s d r a g e r s v a n Damme o f B r u g g e , w a n t h e t b e h e e r v a n â&#x20AC;&#x201D;2 0 8 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 208

de " G h e n t s e S p y e " b l e e f i n h a n d e n v a n d e " s t r o p p e n " . D e loop van de L i e v e werd doorheen de j a r e n v e l e malen g e w i j z i g d .

I n Damme z e l f w e r d d e s l u i s h e r h a a l d e m a l e n v e r p l a a t s t , m e e s t al i n verband met de u i t b r e i d i n g van de v e r s t e r k i n g e n rond de s t a d . O o r s p r o n k e l i j k kwam d e L i e v e v l a k a c h t e r h e t s t a d h u i s van Damme i n d e R e y e t e r e c h t . H e t s l u i z e n k o m p l e k s b e s t o n d u i t een z o e t w a t e r s l u i s , d e " G h e n t s e S p e y e " , e n e e n z o u t w a t e r s l u i s , d e " S l e k k e " . D e t o e g a n g n a a r B r u g g e was o n g e v e e r o p d e z e l f d e m a n i e r u i t g e v o e r d . D e Gentse " S l e k k e " was g e l e g e n a c h t e r h e t s t a d h u i s v a n Damme. Z e w o r d t o o k v e r n o e m d a l s d e

De blootgelegde sluis van de Lieve. " N o o r d s e S l u i s " . I n 1 3 3 4 w e r d d e h a v e n v a n Damme s t e r k u i t gebreid e n v o o r z i e n van b e t e r e loskranen.

Men b e s c h i k t e t o e n r e e d s o v e r e e n k r a a n w e l k e d e o v e r s l a g van z e e s c h e p e n o p b i n n e n s c h e p e n m o g e l i j k m a a k t e , e e n n i e u w i g h e i d v o o r d i e d a g e n . D e v e r s t e r k i n g e n w e l k e men i n 1 4 0 8 r o n d Damme b o u w d e , s l o t e n d e t o e g a n g l a n g s d e L i e v e t o t d e h a v e n van Damme a f .

Men v e r l e g d e d e L i e v e n u m e e r n o o r d w a a r t s . H e t Z w i n b e gon e c h t e r t e v e r z a n d e n e n w e r d s t e e d s m i n d e r g o e d b e v a a r b a a r â&#x20AC;&#x201D;2 0 9 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 209

v o o r d e z e e s c h e p e n , d i e g e l e i d e l i j k g r o t e r gebouwd w e r d e n .

Hun g r o t e r e d i e p g a n g m a a k t e h e t o n m o g e l i j k n o g n a a r Damme t e v a r e n . Om d e h a v e n v a n Damme t e r e d d e n e n d e b e l a n g e n v a n Brugge t e v r i j w a r e n , l e g d e men i n 1 5 4 0 d e " S o e t e o f Va r s c h e Va e r t " a a n . H e t v r o e g e r e Z w i n w e r d d e " S o u t e V a e r t " g e noemd. D o o r d e z e b o u w w e r k e n h a d d e L i e v e g e e n r e c h t s t r e e k s e v e r b i n d i n g meer met d e zee.

Na h e t a a n l e g g e n v a n d e " S o e t e " e n d e " S o u t e V a e r t e n r e e s e r e e n g e s c h i l t u s s e n B r u g g e e n Damme. Om Damme t e s t r a f f e n l i e t e n de Bruggelingen een a f l e i d i n g s v a a r t g r a v e n l a n g s h e t Oude Z w i n , o m v i a K o o l k e r k e e n h e t L e u g e n z w i n i n M o n n i k e r e d e , d e " Va r s c h e o f S o e t e V a e r t " t e b e r e i k e n . D e doorgang n a a r Dauuue w e r d a f g e s l o t e n , o m d a t d e m i l i t a i r e g o e -

Oude kraan, zoals gebruikt te Damme.

De aandrijving gebeurde, door mensen in het grote wiel te doen lopen. v e r n e u r s v a n Damme t e v e e l t o l e i s t e n v a n d e v o o r B r u g g e b e stemde s c h e p e n .

Op d e k a a r t v a n M a r c u s G e r a r d s v i n d t m e n d e t w e e d e " Ghentse Speye " t e r u g , n o o r d e l i j k v a n d e v e s t i n g w a l l e n e n grachten. Gerards tekende z i j n k a a r t met een v o o r s t e l l i n g van de b e l a n g r i j k s t e g e b o u w e n .

A l h o e w e l h i j Damme e n S l u i s n i e t z o j u i s t w e e r g a f , a l s h e t c e n t r u m e n d e w a l l e n v a n B r u g g e k a n men z i c h t o c h w e l e e n goed g e d a c h t v o r m e n v a n d e " G h e n t s e S p e y e " .

De s l u i s w a s o n d e r g e b r a c h t i n e e n g r o o t h u i s , w a a r s c h i j n l i j k e e n v e r s t e r k i n g om de sassen t e g e n d e a a n v a l l e r s u i t d e omgeving, d i e d e v a a r t o p G e n t w i l d e n h i n d e r e n , a f t e s c h r i k - 210 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 210

k e n . D e s c h e e p v a a r t o v e r d e L i e v e nam i n b e l a n g r i j k h e i d t o e en z o w e r d h e t k a n a a l i n 1 6 1 3 a a n z i e n l i j k v e r b r e e d e n u i t g e d i e p t . M e n noemde z e t o e n d e " B r u g s c h e v a e r t " .

To t 1 6 1 6 l i e p d e L i e v e n o g n o o r d e l i j k v a n Damme i n h e t Zwin e n kwamen d e s c h e p e n m a a r i n d e h a v e n v i a d e R e y e . B i j de b o u w v a n d e S p a a n s e v e s t i n g e n i n 1 6 1 6 w e r d d e G h e n t s e Speye a f g e b r o k e n e n d e l o o p v a n d e L i e v e v e r l e g d d o o r h e e n Damme. Z o l i e p d e L i e v e v a n 1 6 1 6 t o t 1 6 6 0 l a n g s d e H a r i n g m a r k t .

H i e r k a n men n o g e e n o u d e k a z e m a t v i n d e n , w a a r o o r s p r o n k e l i j k twee s t e n e n " d o d a e n e n " s t o n d e n , w a a r t u s s e n d e L i e v e n a a r d e haven v a n Damme s t r o o m d e . D e z e k a z e m a t b l e e f d o o r h e e n d e eeuwen s t e e d s i n g e b r u i k . D e S p a n j a a r d e n g e b r u i k t e n z e l a n g e t i j d a l s munitieopslagplaats Ons e i g e n l e g e r v o l g d e d i t v o o r b e e l d e n h e t m o e t z i j n

Plan van Damme door Fr. Lobbrecht

(1660).

dat d e kazemat z e e r goed g e s c h i k t was v o o r d e moderne o o r logsvoering, w a n t o o k de D u i t s e r s b r a c h t e n e r m u n i t i e o n d e r.

S p i j t i g genoeg verbouwden d e D u i t s e r s h e e l w a t a a n d e k a z e mat, w a a r d o o r v e e l v a n h e t o o r s p r o n k e l i j k e v e r l o r e n g i n g . N u worden d e o n d e r g r o n d s e r u i m t e n g e b r u i k t a l s o p s l a g p l a a t s voor aardappelen.

Een n i e u w e v e r g r o t i n g e n u i t b o u w v a n d e v e s t i n g e n r o n d Damme g a f a a n l e i d i n g t o t e e n n i e u w e a a n p a s s i n g v a n d e l o o p van d e L i e v e . M e n g e b r u i k t e o p n i e u w d e o u d e b e d d i n g . O p h e t stadsplan van F r. Lobbrecht ( 1660 ) w o r d t de l o o p van de Lieve weergegeven dwars d o o r d e v e s t i n g e n .

Aan d e d o o r g a n g v a n d e L i e v e w e r d d e " K a t h e r i n a p o o r t " â&#x20AC;&#x201D;2 11 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 211

opgetrokken, om d e toegangsweg t e v e r d e d i g e n . D e s c h e e p v a a r t op h e t Z w i n l i e p e v e n w e l s n e l t e r u g e n d e L i e v e v e r l o o r g e l e i d e l i j k haar belangd De voortdurende o o r l o g e n i n onze g e bieden waren e r d e oorzaak van d a t h e t kanaal n i e t onderhouden w e r d . I n 1 7 7 1 w e r d d e n u t t e l o o s g e w o r d e n G h e n t s e S p e y e buiten g e b r u i k g e s t e l d , afgebroken e n met grond g e v u l d . D e haven v a n Damme w e r d a l l e e n n o g g e b r u i k t d o o r k l e i n e v a a r tuigen d i e een verbinding met S l u i s onderhielden, D e Franse r e v o l u t i e r o l d e o v e r o n s l a n d e n s p o e d i g h a d N a p o l e o n h e t voor h e t zeggen. H i j b e s l o o t e e n goede v e r b i n d i n g t e w a t e r te bouwen t u s s e n D u i n k e r k e n e n S l u i s . L a n g s d e b i n n e n w a t e r e n moest h i j n i e t v r e z e n v o o r d e E n g e l s e v l o o t d i e d e N o o r d z e e beheerste. D e w e r k e n begonnen met h e t s t u k Brugge-Damme-Sluis.

Sas van de Lieve.

Aan N a p o l e o n d a n k e n w e d u s d e p r a c h t i g e w a n d e l i n g l a n g s d e h u i d i g e Damse V a a r t . S p i j t i g g e n o e g g e b r u i k t e n d e 8 0 0 0 Spaanse k r i j g s g e v a n g e n e n , w e l k e d e g r a a f w e r k e n m o e s t e n u i t v o e r e n , d e o u d e h a v e n k o m v a n Damme o m d e o v e r t o l l i g e g r o n d van d e w e r k e n t e dumpen. A l d u s g i n g e e n b e l a n g r i j k e g e t u i genis v a n h e t t r o t s e v e r l e d e n van deze f i e r e s t e d e v e r l o r e n .

Rond Dauuue w e r d d e L i e v e v o l l e d i g v e r l a m d , m a a r v e r d e r o p i n het l a n d b l e e f d e L i e v e a l s k l e i n e vaarweg i n g e b r u i k . I n 1864 w e r d d e b e d d i n g v a n d e L i e v e t u s s e n M o e r k e r e n Waarschoot g e b r u i k t v o o r d e a a n l e g v a n h e t S c h i p d o n k k a n a a l .

Onder d e b a a n G e n t - B r u g g e , e v e n v o o r b i j W a a r s c h o o t , v i n d t men e e n p l a a t j e m e t d e na a m " L i e v e " , O p d e p l a n n e n v a n d e Gentse h a v e n w o r d t d e naam v a n h e t v r o e g e r e " s c o e n s t e j u - 212 â&#x20AC;&#x201D;

1

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 212

i

t � � • : w i i •M . ••n.ry..•.-�.�•

•

f

/

.

M

M

�

�

r r •.

L: �

llAMME

a�

44,

•

.. - •

r t `w.�,,: ,, � ` ' •

` � '

l : . .�-sy,-},,� r .

Damme volgens Marcus Gerards 1562.

1. Stadhuis.

2. O. L. Vrouw kerk.

3. S. Jansgasthuis.

4. S. Joriskapel.

5. H. Kruiskapel. �6. Begijnhof genoemd S. Agnesconvent. later Bethlehemconvent.

7. Nazarethconvent.

8. De grote Spek (sluis met sas).

9. De Sleeke (sluis).

10. I k Reie.

1L Het Zwin o f Soutte Veert.

12. Oude Rcie ook Zeughe genoemd.

13. Varse Vi e r t (in 1540 gegraven).

14. De Lieve : vaart van Gent naar Damure.

15. Het sluishuis (Gentse Spek).

16. Speiebrug.

17. S. Jacobsbrug.

18. Kleine houten brug naar de 19. De grote S. Joris (Gilde der kruisboogschutters).

20. S. Catherinapoort.

21. Grote Brugse poort.

22. Kleine Brugse o f Christolfelpoort.

23. Koolkerkepoort.

24. Oostkerkepoort.

25. Sluis o f Krancpoort.

26. Monnikenrede o f Gentpoort.

27. Markt.

28. Coornemarkt.

29. Haringmarkt.

30. De krane.

31. De seellemeulen.

32. De grachten van de tweede vesting.

Op de Markt en op de Coornemarkt was er een fontein van de waterleiding uit de vijver van Male.

De waterloop onderaan op de afbeelding is dc Oude Reie. aangesloten met de Varsc Vacrt.

Verklarende tekst van R. VanJenberghe

- 213 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 213

weel v a n G e n t " o o k n o g v e r m e l d .

Rond Damme w e r d e n r e e d s v e r s c h i l l e n d e o p g r a v i n g e n n a a r de v r o e g e r e h a v e n e n s l u i z e n u i t g e v o e r d . I n 1 9 0 3 b e g o n P a s t o o r Op d e n D r i n c k a a n e e n r e e k s o p g r a v i n g e n , o m d e v r o e g e r e havenkom v a n Damme t e r u g t e v i n d e n . B i j d e z e o p z o e k i n g e n w e r -

Boergondische helm uit het begin van de 15e eeuw. De vizierklep is niet meer volledig. De helm is uit één stuk ijzer geslagen. den h e e l w a t o u d e v o o r w e r p e n g e v o n d e n . O n d e r m e e r e e n h e l e r e e k s s c h o e n m a k e r s v o r m e n e n g e r e e d s c h a p p e n w e l k e men n u n o g in de tentoonstelling i n het stadhuis kan zien.

I n 1968 begon d e Gentse oudheidkundige F i l i p Duprez a a n opzoekingen o p g r o t e s c h a a l t e n noorden e n t e n westen v a n —2 1 4 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 214

h e t s t a d h u i s v a n Damme. D e o p g r a v i n g e n t e n w e s t e n v a n h e t s t a d h u i s w a r e n b e d o e l d o m d e v r o e g e r e havenkom t e v i n d e n e n bloot t e leggen. Alhoewel h e e l w a t voorwerpen opgediept werden, k o n men w e i n i g p o s i t i e f s v i n d e n om d e h a v e n t e s i t u eren. M a a r d e v e l e k r u i k e n , g e b r u i k s v o o r w e r p e n , wapens e n meerdere h u i s h o u d - e n s c h e e p s b e n o d i g d h e d e n t o o n d e n d u i d e l i j k aan d a t men h i e r z e k e r o p d e g o e d e p l a a t s a a n h e t g r a v e n w a s .

S p i j t i g g e n o e g k o n men d o o r d e v e r s c h i l l e n d e w e r k e n a a n d e havenkom d o o r h e e n d e e e u w e n , g e e n z e k e r e t i j d s i n d e l i n g v o o r d.e v e r s c h i l l e n d e v o n d s t e n o p s t e l l e n .

In 1969 begon Duprez a a n opgravingen t e n noorden v a n h e t s t a d h u i s , e v e n v o o r b i j d e K e t e l s t r a a t . H i e r k e n d e men v l u g sukses. Men g e l u k t e e r i n e e n goed bewaard s a s b l o o t t e l e g g e n .

Dank a a n d e g e l d e l i j k e s t e u n v a n d e H e e r S o l v a y k o n men d e werken v e r d e r z e t t e n . H e t g e v o n d e n s a s i s w a a r s c h i j n l i j k d e

Opgegraven voorwerpen.

Gentse " S l e k k e " d e z o u t w a t e r s l u i s v a n d e L i e v e , w e l k e a a n s l o o t o p d e h a v e n k o m v a n Dauuue. D e k a d e w e l k e men t e r u g v o n d werd w a a r s c h i j n l i j k a a n g e l e g d v o o r d e v e r h a n d e l i n g v a n w i j nen, H i e r z o u o o k d e e e r s t e k r a a n v a n Damme h e b b e n g e s t a a n .

De s l u i s e n d e k a d e w a r e n gebouwd i n D o o r n i k s e s t e e n e n d e s c h o t t e n w a r e n i n e i k e n h o u t . H e t s t a d h u i s v a n Damme d i e n d e toen a l s s t a p e l p l a a t s v o o r a l l e r l e i koopwaren. H e t e e r s t e s t a d h u i s v a n Damme w a s h e e l w a t g r o t e r d a n h e t h u i d i g e p r a c h t i g e g e b o u w. B o v e n d e h a l l e n w a s h e t " s c e p e n e n h u u s " , w a a r de g e m e e n t e r a a d z e t e l d e . O o k h e t g e r e c h t s h o f w a s h i e r g e v e s t i g d . I n 1464 werd h e t oude s t a d h u i s ( u i t 1241 ) vervangen d o o r h e t h u i d i g e g o t i s c h e g e b o u w, n a a r d e p l a n n e n v a n d e Brusselse bouwmeester Godevaert d e Bosschere, Bovenop d e t o ren s t o n d e e n w i n d w i j z e r w e l k e e e r t i j d s e e n e n g e l v o o r s t e l de, m a a r d i e l a t e r v e r v a n g e n w e r d d o o r e e n h o n d , z o a l s v o o r - 215 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 215

komt i n h e t w a p e n s c h i l d v a n d e s t a d . O p d e g e v e l v a n h e t s t a d h u i s s t a a t n o g e e n o u d e z o n n e w i j z e r . Damme b e z i t d e o u d s t e klokken van Vlaanderen: d e Neringenklok (1392) e n de Zegeklok (1398). E n w a a r s c h i j n l i j k o o k h e t o u d s t e stadsuurwerk. Vo l g e n s sommige b r o n n e n p r o n k t e r e e d s i n 1 3 9 2 e e n u u r w e r k o p h e t t r o t se s t a d h u i s v a n Damme. I n 1 4 5 9 m o c h t B r i x i u s V l e e s c h , " O r l o i g e meestre t ' Yp p r e " , e e n n i e u w u u r w e r k l e v e r e n , v o o r d e p r i j s v a n zes p o n d g r o o t . D e z e l f d e B r i x u s p l a a t s t e h e t u u r w e r k o p n i e u w, na h e t v e r b o u w e n v a n h e t s t a d h u i s . E n h e t u u r w e r k w e r k t n o g s t e e d s . . . m e e r d a n v i j f eeuwen l a t e r .

Een b e z o e k a a n d e h a l l e n o n d e r h e t s t a d h u i s v a n Damme wordt meestal d o o r d e h a a s t i g e t o e r i s t v e r g e t e n . Maar h e t i s zeker d e m o e i t e waard e v e n a f t e d a l e n l a n g s d e d r a a i t r a p , g e l e gen a a n d e o o s t g e v e l v a n h e t s t a d h u i s . D e i n d r u k w e k k e n d e k r u i s gewelven, m e t p r a c h t i g e s l u i t s t e n e n , r u s t e n o p w i t t e r o n d e

De halle onder het stadhuis. z u i l e n i n w i t t e s t e e n . Vr o e g e r was h i e r e e n lemen v l o e r , s p i j t i g g e n o e g l i g t e r n u b e t o n . W a a r s c h i j n l i j k h e e f t men e e n s c h u i l k e l d e r w i l l e n bouwen t i j d e n s d e o o r l o g 1 9 4 0 - ' 4 5 .

I n d e o n m i d d e l l i j k e o m g e v i n g v a n Damme k a n men e n k e l e s p o r e n v a n d e L i e v e b e z o e k e n . A a n d e Wa t e r h o e k v i n d t men d e o u d s t e b e s c h e r m d i j k , w e l k e Damme t e g e n d e z e e b e s c h e r m d e .

I e t s m e e r n a a r Damme t o e l i g t d e b r u g o v e r h e t G e l e e d , e e n vroegere a f w a t e r i n g v a n h e t Lapsceurscge Gat e n d e Blauwe S l u i s . A a n d e Spiegelweg l i g t d e Z u i d d i j k , e e n oude d i j k v a n de L i e v e , o n g e v e e r e e n g o e d e k i l o m e t e r b u i t e n Damme. M e n k a n van h i e r u i t d u i d e l i j k d e h e l l i n g e n v a n d e v r o e g e r e v e s t i n g wallen van h e t oude s t a d j e onderscheiden.

Remi V a n H a e l s t â&#x20AC;&#x201D;2 1 6 â&#x20AC;&#x201D;

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 216

N O TA : Het e e r s t e o n t w e r p v o o r d e a a n l e g v a n d e L i e v e voorzag, d a t h e t kanaal o v e r Aardenburg zou l o p e n en te S l i j p e d a m m e i n h e t Z w i n z o u u i t m o n d e n .

Een o o r k o n d e v a n M a r g a r e t h a v a n C o n s t a n t i n o p e l uit 1251 vermeldt z e l f s de verdeling der 300 l b geraamde k o s t e n , t u s s e n d e s t e d e n G e n t e n A a r d e n b u r g .

De h a v e n v a n A a r d e n b u r g l e e d e v e n w e l s t e r k o n der d e v e r z a n d i n g e n k o n p r a k t i s c h n i e t meer d o o r de s c h e e p v a a r t g e b r u i k t w o r d e n . R e e d s i n 1 2 4 3 w a s de G o d s v l i e t , w a a r i n d e h a v e n g e v e s t i g d w a s , o n b e vaarbaar geworden. I n d a t j a a r kreeg Aardenburg vergunning om een nieuwe v e r b i n d i n g met h e t Z w i n aan t e l e g g e n , v i a d e a f w a t e r i n g v a n M a l d e g e m .

De n i e u w e h a v e n v a n A a r d e n b u r g z o u h i e r d a n w o r d e n aangelegd. Men begon een s l u i s a a n t e l e g g e n i n Slepeldamme, d i e a l s s c h u t s l s u i s v o o r d e L i e v e zou m o e t e n d i e n e n . W a a r s c h i j n l i j k g a v e n d e u i t d i e pingswerken aan d e Maldegemerede geen v o l d o e n i n g en w e r d d e L i e v e u i t e i n d e l i j k n a a r D a m m e a f g e l e i d .

B r u g g e e n Damme m o e s t e n e r e v e n w e l v a n a f z i e n tol t e heffen op de schepen voor Gent, De Lieve werd i m m e r s v r i j g e s t e l d v a n a l l e t o l - e n s t a p e l rechten, De Gentenaren mochten z e l f op h e t grondg e b i e d v a n Damme d e s l u i z e n e n d e d i j k e n v a n h e t kanaal onderhouden e n bedienen.

BRONNEN: TT TT

" TT

Damme TT - R . V a n d e n b e r g h e Brugge " - R . D u s a u c h o l t 20 E e u w e n V l a a n d e r e n TT De A u t o t o e r i s t " ( V T B )

- 217

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 217

kuierend in oude papieren

-

v a n alen

& ' t P v v W V w0.7 p / ) v � M ���������� �_���

� ovwervwe,wvbvv \ye,���,,�,`��,,,▶z,,1��,,`,� yrv�� u�MMn/!�'

Untiy.1(6))weL4\

ct�w,I��1�.,��,�, � `W t% � � 1)�G��(NWVv :7� �VIR � y

� ww aAkw A.1 w 4 v h � t i ' r i s

- 218 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 218

Lasten, bedingen en voorwaarden op dewelke Meester Frans Vincent Wouters, N o t a r i s t e C a p e l l e n v e r b l i j v e n d e , i n twee z i t d a g e n Donderdagen e l f e n a c h t t i e n J u n y a c h t t i e n honderd Een e n n e g e n t i g , o m v i j f u r e n a m i d d a g t e r h e r b e r g e v a n f r a n ç o i s Ve r h o e v e n , a a n d e k e r k t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n , met w i n s t v a n v e r d i e r e n , o p e n b a a r l i j k z a l t e k o o p a a n b i e den d e v o l g e n d e o n r o e r e n d e g o e d e r e n Koop E e n . E e n m a s t b o s c h Koop d r i j . E e n m a s t b o s c h m e t g r o n d , g e s t a a n e n g e l e g e n o n der d e gemeente Eeckeren, t e r s t r e e k Oudegracht t e n k a d a s t e r bekend s e c t i e B N° 7 4 , g r o o t twee h e c t a r e n v i e r e n d e r t i g a r e n negen e n v i j f t i g c e n t i a r e n , p a l e n d e n o o r d den h e e r Baron O s y d e Z e g w a e r t d e n w a t e r l o o p , o o s t d e w a t e r s t r a a t , zuid Joseph Aerbos e n d e n h e e r B a r o n Osy d e Zegwaert e n w e s t den h e e r R u y s e v e l t s .

Koop v i e r . E e n m a s t b o s c h . n n 9 ¢ 1 r f i t / Deze v e r k o o p i n g g e s c h i e d t t e n v e r z o e k e n v a n d e n h e e r J o a n n e s Wo u t e r s , l a n d b o u w e r , w o n e n d e t e B r o e c h e m .

De g o e d e r e n u i t m a k e n d e d e k o o p e n E e n e n t w e e .

E i n d e l i j k

de

goederen u i t m a k e n d e d e k o o p e n d r i j e n v i e r b e h o o r e n o n z e n v e r z o e k e r Joannes Wo u t e r s om d e z e l v e a a n g e k o c h t t e hebben b i j p r o c e s v e r b a a l v a n l i c i t a t i e mede t e n z i j n e n v e r z o e k e n opgemaakt d o o r d e n n o t a r i s K e n n i s t e C a p e l l e n d e n n e g e n d e n Juny a c h t t i e n honderd E e n e n t a c h t i g , g e r e g i s t r e e r d e n o v e r geschreven t e n k a n t o r e v a n hypotheken t e Antwerpen den a c h t en t w i n t i g J u n y d a a r n a , d e e l 1 3 8 9 N ° 21,. eq./V47GtG12etei,e

eteit,

7 ✓ ¢ 2 i v G O � v 7

4 _ 2 7

H y p o t h e c a i r e n s t a a t . V o o r s c h r e v e eigendommen w o r d e n v e r k o c h t voor v r i j , z u i v e r e n onbezwaard v a n a l l e s c h u l d e n , i n s c h r i j v i n g e n , v o o r r e c h t e n e n r e c h t e n v a n h y p o t h e e k hoegenaamd, doch m e t a l l e d e c i j n s e n e n r e d e v a n t i ë n waarmede z i j z o u d e n kunnen b e l a s t z i j n , d e v e r z o e k e r s v e r k l a r e n d e e r g e e n e t e kennen. t �

Oc/s .^vi eJv-. 4 L 2 C L ai 14

Zelfde goederen worden v e r k o c h t i n den s t a a t e n gelegenheid waarin z i j z i c h t e n dage d e r E i n d e l i j k e t o e w i j z i n g z u l l e n b e vinden e n v o o r d e h i e r v o r e n u i t g e d r u k t e maat o f o p p e r v l a k t e , —2 1 9 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 219

zonder d a t d e k o o p e r s u i t h o o f d e v a n o n n a u w k e u r i g h e i d van m a a t o f o p p e r v l a k t e v a n ongemakken o f a n d e r s i n t s e e n i ge k l a c h t o f v o r d e r i n g z u l l e n k u n n e n d o e n g e l d e n , v o o r s c h r e v e eigendommen t e n d i e n e i n d e v o o r d e v e r k o o p i n g t e zien geweest z i j n d e e n d e t i t e l s e n v e i l v o o r w a a r d e n t e r inzage e n l e z i n g v a n e e n i e d e r g e l e g e n hebbende t e r s t u d i e van d e n v e r k o o p h o u d e n d e n n o t a r i s W o u t e r s .

C(5?1-7a_c.lre i ' .- i i iS f / t , z a t.?"3ccieve Z e l f d e eigendommen worden v e r k o c h t m e t a l l e d e s z e l f s z i c h t e n o n z i c h t b a r e , heerschende e n l i j d e n d e r e c h t e n e n d i e n s t b a a r h e d e n waarmede z i j z o u d e n k u n n e n b e v o o r o f b e n a d e e l d w e z e n v r i j a a n d e koopers d e eene i n h u n v o o r d e e l t e d o e n g e l d e n e n u i t t e oefenen e n z i c h v a n d e a n d e r e n t e b e v r i j d e n e n t e v e i l i g e n doch a l l e s t e n h u n n e n b i j z o n d e r e n k o s t , l a s t e n g e v a a r e n zonder e e n i g e hoegenaamde t u s s c h e n k o m s t n o c h v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d d e r verkoopers, d e z e l v e worden alnog v e r k o c h t v r i j gesteld v a n h e t r e c h t v a n gespletene e r f , moetende z i j d u s aanzien worden a l s hebbende n o o i t a a n eenen e n d e n z e l v e n eigenaar t o e b e h o o r t . / / De k o o p e r s z u l l e n v a n d e i n k o o p g e s t e l d e g o e d e r e n i n g e n o t e n g e b r u i k komen t e g e n b e t a l i n g d e r k o o p e n n i n g e n .

De o p e n b a r e l a s t e n o p v o o r s c h r e v e eigendommen d r u k k e n d e , zullen door d e koopers gedragen e n b e t a a l d worden van a f Een J a n u a r y - e e r s t k o m e n d e . ) / 7 c / � C L i C N v 1 1 � 7

/G'�.'✓✓ f�OL���I�J2L` v l

De k o o p p r i j z e n z u l l e n e i s c h b a a r z i j n e n m o e t e n b e t a a l d w o r den b i n n e n d e maand d e r E i n d e l i j k e t o e w i j z i n g t e r s t u d i e van d e n v e r k o o p h o u d e n d e n n o t a r i s W o u t e r s t e C a p e l l e n , t e g e n bewijs d a t e r o p d e v e r k o c h t e goederen geene i n s c h r i j v i n g e n bestaan o f t e g e n h a n d l i c h t i n g dergene w e l k e e r zouden kunnen op b e v o n d e n w o r d e n .

771 — L ( - U t e V 11 ' 1 . - G e / 1 ' 1 , C . . / C eq../1.4.2C2,CVZ / e De v e r k o o p i n g g e s c h i e d t i n t w e e z i t t i n g e n o p G a e d a g e n guur e n p l a a t s h i e r v o r e n a a n g e d u i d , b i j o p b o d en i n f r a n k s e n m e t w i n s t v a n v e r d i e r e n , i e d e r v e r d i e r v a n v i j f f r a n k s waarvan eenen f r a n k v o o r den s t e l d e n e n v i e r franks v o o r d e verkoopers, z u l l e n d e e r geene boden dan van - 220

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 220

t e n m i n s t e n t w i n t i g f r a n k s o f v i j f v e r d i e r e n aangenomen worden.

1 ` 1 i - r i i i e r v J C e / Met den eersten zitdag z u l l e n de meestbiedende v o o r l o o p i g e k o o p e r s v e r k l a a r d worden e n a l s dusdanig v o o r a l l e anderen h e t r e c h t hebben o p hunne koopen zooveel v e r d i e r e n t e s t e l l e n a l s z i j z u l l e n goedvinden, n a hun z a l e e n i e d e r d a a r t o e aangenomen w o r d e n b e n e v e n s o o k tusschen d e t w e e z i t d a g e n t e r s t u d i e v a n den verkoophoudende n o t a r i s W o u t e r s , m i t s a l s d a n b e t a l e n d e i n d i e n h e t n o o d i g i s e e n e som v a n t i e n f r a n k s v o o r e i k e n a k t v a n v e r d i e r stelling.

Met d e n t w e e d e n z i t d a g z u l l e n d e h o o g s t b i e d e n d e e i n d e l i j k e koopers v e r k l a a r d worden i n d i e n hunne boden a l s v o l d o e n d e voorkomen a a n d e v e r z o e k e r s , d e w e l k e e c h t e r h e t r e c h t z u l len hebben eenen derden z i t d a g t e s t e l l e n b i n n e n d e v e e r t i e n dagen n a d e n t w e e d e n z i t d a g , b l i j v e n d e d e g e d a n e b o d e n i n stand t o t gemelden d e r d e n z i t d a g t o e , d o c h z o n d e r v e r p l i c h ting t o t verkoop jagens de voorloopige koopers o f bieders, de v e r z o e k e r s z i c h h e t r e c h t v o o r b e h o u d e n d e d e z e v e r k o o p i n g ten a l l e n t i j d e t e s t a k e n . i l i ismoei tw n le A J lijkheden w e l k e e r gedurende d e v e r r i c h t i n g e n d e z e r v e r k o o p i n g g o e d g e k e u r d z o u den k u n n e n o n t s t a a n z u l l e n d o o r d e n v e r k o o p h o u d e n d e n n o t a r i s onwederroepelijk g e s l i s t worden en eenieder z a l z i c h naar z i j n e u i t s p r a a k moeten gedragen.

De n o t a r i s z a l o o k t e n a l l e n t i j d e a l l e b o r g e n k u n n e n v r a g e n , den e e n e n b i e d e r w e i g e r e n , d e n a n d e r e n aannemen a l s m e d e d e uur b e p a l e n waarop t e n z i j n e n k a n t o r e kommandskiezing z a l kunnen p l a a t s h e b b e n , k o m m a n d s k i e z i n g d i e d e k o o p e r s v o o r behouden w o r d t .

Cďż˝ [ ; ( 2 % , 1 9 i e z ) D a a g s n a d e E i n d e l i j k e t o e w i j z i n g z u l l e n d e koopers t e r s t u d i e v a n d e n verkoophoudenden n o t a r i s Wouters m o e t e n s t o r t e n : A. h e t e e n v i j f d e d e r d o o r d e r d e p e r s o n e n g e s t e l d e v e r d i e r e n welke som d o o r d e z o r g e n v a n d e n verkoophoudenden n o t a r i s aan d e r e c h t h e b b e n d e z a l u i t b e t a a l d w o r d e n n a a f t r e k v a n v i j f ten honderd v o o r u i t r e k e n i n g e n u i t b e t a l i n g , B. T w a a l f t e n h o n d e r d o p h e t g e h e e l b e l o o p h u n n e r k o o p p r i j z e n t e b e r e k e n e n o p d e som d i e a l s g r o n d s l a g d i e n t v o o r h e t h e f f e n der r e g i s t r a t i e r e c h t e n e n d i t v o o r a l l e o n k o s t e n , r e c h t e n e n - 221

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 221

honorarissen dezer verkooping, n i e t s uitgezonderd dan de onkosten, r e c h t e n en honorarissen van den a k t van k w i t a n c i e welke b o v e n d i e n t e n l a s t e n z u l l e n z i j n d e r k o o p e r s , i n d i e n de k w i t a n c i e b i j a u t h e n t i e k e n a k t g e g e v e n o f g e e i s c h w i e r d . /I(/,;; O f L F A l l e betalingen zoo d e r koopprijzen a l s der o n k o s t e n z u l l e n moeten gedaan worden i n goede gangbare muntspecien i n h e t r i j k w e t t i g e n k o e r s hebbende.

1 4 c ( k - e D e o v e r s c h r i j v i n g z a l geschieden op een algemeen a f s c h r i f t a a n d e n k o o p e r v a n k o o p a f t e g e v e n , d e andere k o o p e r s z u l l e n z i c h m o e t e n v e r g e n o e g e n m e t e e n a n a l y t i e k e x t r a k t hunnen k o o p u i t d r u k k e l i j k aangaande. D e oude t i t e l s a a n deze eigendom b e t r e k hebbende z u l l e n a f g e g e v e n worden a a n d e k o o p e r s d e r k o o p e n E e n e n d r i j , o p l a s t v o o r hem e r d e a n d e r e k o o p e r s mede t e h e l p e n d o c h z o n d e r v e r plaatsing van stukken. /,.C› l.ervi��• V o o r h e t g e v a l d e koopers o f iemand van h e n n i e t s t i p t e l i j k v o l b r a c h t e n a l l e d e b o v e n s t a a n d e voorwaarden, l a s t e n e n bedingen d e z e r v e r k o o p i n g , a l s d a n z u l l e n d e hun toegewezen goederen b i j rouwkoop e n t e n s c h a de v a n d e n i n g e b r e k g e b l e v e n k o o p e r o p n i e u w v e r k o c h t w o r den, v e e r t i e n d a g e n n a e e n e e e n v o u d i g e s o m m a t i e e n e e n e i n lassching i n eene d e r nieuwsbladeren van Antwerpen t e n keuze der v e r z o e k e r s , z o n d e r d a t h e t z a l n o o d i g w e z e n e e n i g e a n dere r e c h t v o r m e n n a t e komen.

De w i n s t d i e e r u i t d e z e h e r v e i l i n g z o u k u n n e n v o o r t s p r u i t e n zal g e h e e l t e n behoeven d e r v e r k o o p e r s z i j n , t e r w i j l h e t v e r l i e s d a t e r i n t e g e n d e e l b i j z o u kunnen bestaan e n i n a l l e g e val de onkosten der e e r s t e v e i l i n g t e n l a s t e n van den i n g e brek gebleven kooper zouden z i j n o p wiens o v e r i g e goederen de i n v o r d e r i n g d e r n o g v e r s c h u l d i g d e sommen o n m i d d e l l i j k z o u den p l a a t s h e b b e n , h e t a l l e s o n g e m i n d e r d d e s c h a d e v e r g o e ding t o t dewelke d e v e r k o o p e r s zouden aanspraak hebben e n h e t r e c h t d a t z i j behouden om deze v e r k o o p i n g t e v e r n i e t i g e n of d o o r a l l e w e t t i g e middelen t e n u i t v o e r t e brengen.

To t u i t v o e r i n g d e r v o o r w a a r d e n v a n deze v e r k o o p i n g z u l l e n p a r t i j e n h u n n e g e k o z e n w o o n s t e d e h e b ben t e r s t u d i e v a n d e n v e r k o o p h o u d e n d e n n o t a r i s W o u t e r s t e Capellen. r p e i , L C , � J 4 1 , + 4 . 1 / D e verkoopers voorbehouden z i c h h e t —2 2 2 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 222

r e c h t v o o r s c h r e v e n eigendommen a f z o n d e r l i j k t o e t e w i j z e n of z u l k e � , � a l s bijeentevoegenzij z u l l e n g o e d v i n d e n .

I OC7:,CL^�JLc � � � 2 U L . V M D , Heden D o n d e r d a g e l f J u n y a c h t t i e n h o n d e r d E e n e n n e g e n t i g , om v i j f u r e n a m i d d a g .

Ten v e r z o e k e n a l s v o r e n e n t e n g e v o l g e n d e r b e k e n d m a k i n g e n en a a n k o n d i g i n g e n o p d e gewone w i j z e g e d a a n Hebben w i j Frans V i n c e n t W o u t e r s , n o t a r i s t e C a p e l l e n v e r b l i j v e n d e , ons b e g e v e n t e r h e r b e r g e v a n f r a n c i s Ve r h o e v e n t e Hoogboom onder E e c k e r e n , t e n e i n d e e r o v e r t e g a a n t o t d e v o o r l o o p i g e t o e w i j z i n g v a n v o o r s c h r e v e g o e d e r e n . A l d a a r gekomen z i j n d e in de tegenwoordigheid onzer verzoekers, hebben w i j v o o r eerst aan den vergaderde l i e f h e b b e r s v o o r l e z i n g gegeven van bovenstaande voorwaarden l a s t e n e n b e d i n g e n , d a a r n a v o o r schreve goederen t o t v e r k o o p u i t r o e p e n d e hebben w i j d e z e l v e voorlopige toegevoegd a l s v o l g t : Koop E e n . Koop d r i j a a n C o r n e l i u s Va n B o u w e l , s c h r i j v e r , w o n e n d e t e Capellen, m i t s negen honderd f r a n k s e n t w i n t i g v e r d i e r e n .

En k o o p v i e r . Waarvan A k t ; G e d a a n e n v e r l e d e n t e Hoogboom E e c k e r e n , ' t j a a r maand, d a g e n u u r a l s b o v e n , t e n b i j z i j n v a n f r a n c i s V e r hoeven t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n , h e r b e r g i e r e n f r a n c i s c u s Ve r b e r c k , l a n d b o u w e r , b e i d e wonende t e Hoogboom - E e c k e r e n , getuigen h i e r t o e aanzocht d i e de minute dezer met d e v e r z o e kers, d e v o o r l o o p i g e koopers e n w i j N o t a r i s hebben o n d e r t e e kend, n a v o o r l e z i n g v a n ' t g e n e v o o r g a a t g e g e v e n t e h e b b e n aan d e p a r t i j e n i n t e g e n w o o r d i g h e i d d e r g e t u i g e n . (getekend: H . B o s s a e r s ; J . W o u t e r s ; J . D e B i e ; Va n Bauwel; F. V e r b e r c k ; Ve r h o e v e n ; F . W o u t e r s - G e r e g i s t r e e r d t e E e c k e ren d e n t w i n t i g s t e n J u n y 1891 d e e l 1 5 2 B l a a d 7 7 r ° v a k 5 .

Vier b l a d e n zonder verzendingen. Ontvangen v i e r f r a n k t a c h t i g c e n t i e m e n . D e O n t v a n g e r ((1gee7teekend, L o w a g i e ) .

• Heden D o n d e r d a g a c h t t i e n J u n y a c h t t i e n h o n d e r d E e n e n n e g e n t i g , om v i j f u r e namiddag.

Ten v e r z o e k e n a l s v o r e n e n t e n g e v o l g e n d e r b e k e n d m a k i n g e n e n a a n k o n d i g i n g e n o p d e gewone w i j z e g e d a a n .

Hebben w i j F r a n s V i n c e n t W o u t e r s , n o t a r i s t e C a p e l l e n v e r b l i j v e n d e , o n s b e g e v e n t e r h e r b e r g e v a n f r a n c i s Ve r h o e v e n —2 2 3 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 223

t e Hoogboom o n d e r E e c k e r e n , t e n e i n d e e r o v e r t e g a a n t o t de d e f i n i t i e v e t o e w i j z i n g v a n v o o r s c h r e v e n g o e d e r e n .

A l d a a r gekomen z i j n d e i n t e g e n w o o r d i g h e i d v a n o n z e v e r z o e kers, hebben w i j v o o r e e r s t aan de vergaderde l i e f h e b b e r s v o o r l e z i n g gegeven v a n bovenstaande voorwaarden, l a s t e n en b e d i n g e n , d a a r n a v o o r s c h r e v e g o e d e r e n t o t v e r k o o p u i t roepende e n a a n g e z i e n d e k o o p e n E e n , t w e e e n v i e r h u n n e w e z e n t l i j k e waarde n i e t b e r e i k t hebben, z i j n dezelve wederhouden e n o n v e r k o c h t g e b l e v e n .

Koop d r i j i s t i j d e n s d e o p r o e p i n g v e r h o o g d m e t z e s t i g v e r d i e r e n d o o r C o r n e l i u s Va n B o u w e l , s c h r i j v e r , w o n e n d e te Capellen, daarna met v i j f v e r d i e r e n door Adrianus De B a c k e r, b o s c h w a c h t e r t e Hoogboom - E e c k e r e n , a l s d a n m e t v i j f e n d e r t i g v e r d i e r e n d o o r J a n B a p t i s t Vo g e l s , b o s c h wachter t e C a p e l l e n e n e i n d e l i j k nog met v i j f e n d e r t i g v e r d i e r e n d o o r f r a n c i s c u s S m o u t , k o o p m a n i n h o u t wonende te C a p e l l e n e n niemand dezen koop meer verhoogende i s d e n zelven met toestemming v a n den v e r k o o p e r Wouters d e f i n i t i e f toegewezen aan den l a a t s t e n v e r d i e r s t e l d e r f r a n c i s cus S m o u t , m i t s d e s o m v a n Negen h o n d e r d f r a n k s e n h o n d e r d v i j f e n v i j f t i g v e r d i e r e n , S i e u r Smout h e e f t o n m i d d e l l i j k v e r k l a a r d d e z e a a n k o o p g e d a a n t e h e b b e n namens p a r o r d e r en v o o r r e k e n i n g v a n d e n W e l E d e l e n h e e r E d o u a r d J o s e p h François d e P a u l e Baron Osy - d e Zegwaert, Gouverneur der p r o v i n c i e Antwerpen, a l d a a r g e h u i s v e s t , v o o r denwelken h i j aanneemt e n z i c h s t e r k e n machtig maakt. P a r t i j e n v e r k l a r e n den h e e r Hypotheekbewaarder t e o n t s l a g e n t o t h e t nemen v a n a m b t e l i j k e i n s c h r i j v i n g t e g e n d e n k o o p e r .

Waarvan A k t ; T o t w e l k s u i t v o e r p a r t i j e n w o o n s t e d e k i e z e n ten k a n t o r e m i j n s n o t a r i s .

Gedaan e n v e r l e d e n t e Hoogboom E e c k e r e n , t e r p l a a t s voorschreve , ' t j a a r , maand, d a g e n u u r a l s boven, t e n b i j z i j n v a n f r a n c i s c u s Ve r h o e v e n , h e r b e r g i e r e n f r a n c i s c u s Ve r b e r c k , l a n d b o u w e r , b e i d e wonende t e Hoogboom - E e c k e r e n , getuigen h i e r t o e aanzocht d i e de minute dezer met de v e r koopers, d e n a c c e p t a n t Smout, e n w i j N o t a r i s hebben o n dertekend, n a v o o r l e z i n g v a n ' t gene v o o r g a a t gegeven t e hebben a a n d e p a r t i j e n i n t e g e n w o o r d i g h e i d d e r g e t u i g e n ( g e t e e k e n d ) J . W o u t e r s , F . S m o u t , F . Ve r h o e v e n , F . V e r berck, F. Wouters.

Geregistreerd t e Eeckeren den t w i n t i g s t e n Juny 1800 een en e n e g e n t i g , d e e l 1 5 2 , B l a d 7 7 r ° v a k 6 . E e n b l a d z o n d e r —2 2 4 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 224

N° „ ' g / /

Hypotheek-Bewaringte Antwerpen.

De ondergeteekende, HYPOTHEEK-BEWAARDER te Antwerpen, verklaart dat er in zijne registers geene hoegenaamde inschrijvingen bestaan tegen cle x2 persoon o n d e r de n a a m -.- voornaam beroep en domicilie als volgt en niet anders, /, TE � WETEN : ,-

eu��-re Qd.?!71�1s�tz'l.k�CJ9L(!fJ'�C_._i�.....í....�"l(f%.�C �'�Y1✓ �

42n.e.er1,��..(��,��.�e��.�.b��/r<<°/'...,���� -t.zr.-�t!_.�eef r, Vie.

..y � � �u��1�3�r �y,

�

4. .„rr! ., . �ec.

zL,

�

x � P a Z � t . . : : r c t � . l X . . . . F 2 � 2 ' �'�e<z... / . ! � ^ r . j r , ? L - 2 y . . - . � . ?

. . c e z 2 Y c x 7 r. ' . n . .

"� 77/ i„ ! t[r��:. ^ ��� tC � • �.1%lJ`"✓.. � 2 - i.�.�? .ff..'/l.tL. ...,.íX..r� l,t'/ �-.:l 0 � � � �� • � .ád�G�-��.�PEL•tEll��d�.x�/.l?...Gl�?.22��1.�._D/��/tl!Y�..�,� ��. ���".ft2PT1� -

.�71i'ete� . Q.tL?ne l m _....._.... _. _ .

-�.);eken-_d..�!�.......C� . n� . �._er__� . '!�f�I/ • . ��?.lt...> ,,..(:_,Al 1Lf���2�rz_ ..� ' .1 �� (�.��a��n.�rz 18•�� . den ...en ,�`//'��oe �

�

�

l ✓

n

<<���a.e2�e,n�.2ni'n_..��C.x..rk91_,�lf�/�i'(.j?��2r1,•.;,, . ��(� ��, ' ............

.

í

'

A

_

��

. i

/

.

,

_�P /..:>;"�,X,;?•.:Y.�.�.?_:fU , i f_ i t .. ,

- 225 -

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 225

verzendingen. Ontvangen v o o r verkoop v i e r e n negentig franks z e s t i g centiemen en voor n i e t t o e w i j z i n g twee franks v e e r t i g centiemen, samen zeven e n n e g e n t i g f r a n k s De O n t v a n g e r, g e t e e k e n d L o u v a g i e .

ICCC'G C i / n e i , e t e , l / C . - 0 ‹ , a

e/ke,w •

DEPOTN2/11Gî,VEfGESCNBEVEtU ENHY^GTHEEKKkNTRRETEANTVJERfEN 1 � f 1

rt�

S FCh�i - . l � � l � � E : Y

i-ílt�ll>

,

. : l f �

�

°

r

V

Y, l r : , 7

�li•r��lf>

_fl`�T . a • 1 r i4 r I�l 1 1 r r r L' ° �',4 '�- `, 1� ,'r1=L/�/6°f�;:,',;.. �5�,.,1.4�,,;CESCfiRE��yG��L. 9 )) r y " � C��LiilÎi

i

n r. � . r t

TO TAAL

/

r �

�,•

�/ t�`'(� t�1

-

� �J i i i V111�I1�41�1. . ' � - � r � . ! f l � t / . - % ; ' ��rr .�Y.. ' i .

�

'

G

.

�

/

L

'

/ r. - í l r r � rJ

, o �r+C!(t.�.q .^^�/7

.a4 YlhN.

L - / 6 __��..-_-

�

..�`" �----

Paul A r r e n Hobonia d a n k t D h r. Eugène C l a e s v o o r deze a k t e .

- 226

-

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 226

INHOUDSOPGAVE 1 9 8 1 biz,

1

: 2 t/m 9 10 t / m 1 6 17 t / m 2 6 27 t / m 3 0 31 t / m 3 5 36 t / m 5 5 56 t / m 5 7 58 t / m 6 4 65 66 68 80 89

André Mariën: t e k e n i n g k a s t e e l "Haezeldonck" : Raymond R o e l a n d s : 1 0 j a a r H o b o n i a : Roland Huwel: Goethe, d i c h t e r e n mineraloog : R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e schiedenis van h e t " Zwin " d e e l 9 : Raymond R o e l a n d s : B e f a a m d e f i g u r e n u i t o n z e omgeving; R e n a a t G r a s s i n : H e t W i j k f e e s t o p Hazeldonk : P a u l A r r e n : Kastelen i n Vlaanderen: Beaulieu in Mechelen : P a u l A r r e n : d o , r e , m i , f a , s o l , l a , s i ; w a a r komen ze v a n d a a n ? : H a r r y De S i t t e r : A c t i v i t e i t e n

: 67 79 88 98

: : : :

99 t / m 1 0 9

:

110 t / m 11 7 118 t / m 1 2 0

: :

121

t/m t/m t/m t/m

:

122 t / m 1 2 5 126 t / m 1 3 4 135

: :

:

136 t / m 1 4 6

:

147 t / m 1 5 1

:

152 t / m 1 6 1

:

André Mariën: tekening v i l l a " Zonneschijn hoek L o b e l i a l a a n - k o n . A s t r i d l a a n Raymond R o e l a n d s : 1 0 j a a r H o b o n i a Roland Huwel: G l y p r i e k , k u n s t i n mineralen Raymond A l a r d o t : A n t w e r p e n i n 1 8 8 1 P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n Vlaanderen; De Markentoren t e Zichem R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e schiedenis van h e t " Zwin " d e e l 10 P a u l A r r e n : K u i e r e n d i n oude p a p i e r e n H a r r y De S i t t e r : A c t i v i t e i t e n A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g k a s t e e l " H e i d e l u s t " , later restaurant "Zilverenhof" Raymond R o e l a n d s : 1 0 j a a r H o b o n i a R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e schiedenis v a n h e t " Z w i n " d e e l 11 Paul Arren: boekbespreking; Ooosterweel, verdwenen m a a r n i e t v e r g e t e n Raymond A l a r d o t : R u b e n s v a n h e e l d i c h t b i j bekeken R e m i Va n H a e l s t : D e v r o u w i n d e K e l t i s c h e samenleving P a u l A r r e n : Kastelen i n Vlaanderen; H e t Ravenhof t e S t a b r o e k —2 2 7 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 227

blz. 162 t / m 166: 167 t / m 1 6 8 : 169 t / m 1 7 0 : 171 t / m 1 7 2 :

173

:

174 t / m 1 7 8 : 179 t / m 1 9 1 : 192 t / m 2 0 5 : 206 t / m 2 1 7 : 218 t / m 2 2 6 : 227 t / m 2 2 8 :

Paul A r r e n : K u i e r e n d i n o u d e p a p i e r e n Raymond R o e l a n d s : I n Memoriam; A l f o n s Tireliren Paul A r r e n : K u r s i e f j e ; B r u t a l e l u i Paul A r r e n : D e a f k o o p v a n h e t t o l r e c h t op d e S c h e l d e ; 1 2 m e i 1 8 6 3 A n d r é M a r i ë n : Te k e n i n g i n g a n g d o m e i n " D e Oude G r a c h t " Hoogboomsteenweg Raymond R o e l a n d s : 1 0 j a a r H o b o n i a Roland Huwel: De mineralen i n h e t credo van Ruusbroec P a u l A r r e n : K a s t e l e n i n Vlaanderen: Te r Elst t e Duffel R e m i Va n H a e l s t : Z w e r v e n d d o o r h e e n d e g e schiedenis van h e t " Zwin " d e e l 12 P a u l A r r e n : Kuierend i n oude papieren Inhoudsopgave 1981

'SAMEMS1'.ELLING BESTUUR HOBONIA Raymond R o e l a n d s , v o o r z i t t e r , V r e d e l a a n 2 4 2070 E k e r e n - T e l . n r . 6 4 . 1 8 . 8 8 Paul A r r e n , s e k r e t a r i s , A n t v e r p i a s t r a a t 9 2070 E k e r e n - T e l . n r . 6 4 . 5 8 . 7 9 Harry De S i t t e r , penningmeester, Vr e d e l a a n 60 2070 E k e r e n T e l . n r . 6 4 . 8 0 . 3 3 Marcel De Vos, b i b l i o t e k a r i s , A c h t e r b r u g 2 2170 W u u s t w e z e l - T e l . n r . 6 9 . 7 1 . 0 9

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

—2 2 8 —

Hobonia - 10de jaargang - nr. 4 - oktober 1981 - p. 228